Alergia pokarmowa
u psów i kotów
Streszczenie
Abstract
Alergia pokarmowa jest chorobą, która jest dosyć często spoty-
kana u zwierząt (u około 1% psów i kotów występują negatywne
reakcje na pobierany pokarm) (8). Szacuje się, że alergia po-
karmowa to od 1 do 5% spośród wszystkich chorób skóry i 23%
przypadków niesezonowych alergicznych chorób skóry (8, 15).
Zarówno u psów, jak i kotów jest to trzecia pod względem często-
ści występowania choroba o podłożu alergicznym.
Choroba ta jest trudna w rozpoznawaniu i leczeniu. Alergia pokar-
mowa jest często komplikowana przez inne współwystępujące cho-
roby alergiczne, jak alergiczne pchle zapalenie skóry lub atopowe
zapalenie skóry, co utrudnia postawienie rozpoznania (14, 15).
Food hypersensitivity is a common disease in small animals (about
1% dogs and cats have adverse reaction to ingested food) (8).
Incidence of food adverse reaction is estimated at 1 to 5% of all
skin diseases and 23% of nonseasonal allergic dermatitis (8, 15).
This condition is the third most common hypersensitivity disease
both in dogs and cats. This disease is difficult to diagnose and
cure. Food hypersensitivity is commonly complicated by another
allergy skin diseases such as flea bite hypersensitivity or atopy,
which make diagnosis difficult (14, 15).
Słowa kluczowe
Key words
alergia pokarmowa, psy, koty
food hypersensitivity, dogs, cats
62
ERMATOLOGIA
D
WETERYNARIA
W PRAKTYCE
LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005
Wyróżnia się dwie formy negatywnych
reakcji na składniki pokarmowe: alergię
pokarmową i nietolerancję pokarmową.
Alergia pokarmowa jest definiowana jako
świądowa choroba skóry, która związana
jest z pobraniem alergizujących substan-
cji zawartych w pokarmie. W przypadku
alergii pokarmowej mamy do czynie-
nia z rozwojem reakcji immunologicz-
nej w stosunku do alergenów zawartych
w pokarmie.
E
TIOLOGIA
I
PATOGENEZA
Za rozwój alergii pokarmowej jest od-
powiedzialny głównie typ I nadwrażli-
wości (faza natychmiastowa i późna).
Podejrzewa się również udział nadwraż-
liwości typu III i IV w patogenezie tej
choroby (7, 15).
W przypadku nietolerancji pokarmo-
wej brak jest natomiast mechanizmu im-
munologicznego, a objawy chorobowe
mogą wynikać np. z toksycznego wpły-
wu składników zawartych w pokarmie
(toksyn bakteryjnych lub histaminy) lub
związane są z zaburzeniami metabolicz-
nymi lub czynnikami wrodzonymi (15).
U zwierząt zdrowych nie dochodzi
do rozwoju nadwrażliwości w związku
z szeregiem mechanizmów fizjologicz-
nych. W przypadku gdy błona śluzowa
jelit nie jest uszkodzona, nie dochodzi
do przechodzenia przez nią większości
dużych cząsteczek. Antygeny obecne na
Stwierdzono również, że psy z atopią mają
większą koncentrację swoistych prze-
ciwciał IgE przeciwko alergenom pokar-
mowym w porównaniu do psów zdro-
wych (1).
Alergeny pokarmowe to głównie roz-
puszczalne w wodzie glikoproteiny. W przy-
padku psów najczęstszą przyczyną alergii
pokarmowej są: wołowina – czynnikiem
uczulającym jest albumina bydlęca i bydlę-
ce IgG (60%), soja, drób, mleko, kukurydza,
zboże i jaja, ryby, stosunkowo często stwier-
dzane są również reakcje na ryż, sporadycz-
nie również na ziemniaki (8, 11, 15).
W przypadku kotów głównymi alerge-
nami są ryby (42%), wołowina, jaja, drób,
wieprzowina, mleko krowie, mięso kró-
lików i konina (12). Oprócz alergenów
białkowych za uczulenia odpowiedzialne
są takie alergeny niebiałkowe, jak grzyby,
konserwanty, barwniki i zagęszczacze.
Często u poszczególnych osobników do-
chodzi do rozwoju nadwrażliwości w sto-
sunku do więcej niż dwóch składników
pokarmu.
O
BJAWY
KLINICZNE
U kotów i psów nie stwierdzono predys-
pozycji wiekowej ani płciowej (15, 17), cho-
ciaż zwykle alergia pokarmowa występuje
u młodych zwierząt, a najwięcej przypad-
ków obserwowanych jest u psów poniżej
1 roku i kotów między 4. a 5. rokiem ży-
cia (13, 15). U kotów predysponowane do
błonie śluzowej jelit są usuwane przez
przeciwciała IgA, jeżeli jednak przejdą
przez błonę śluzową, zostaną usunięte
przez wątrobę w postaci kompleksów
z przeciwciałami. U zdrowych osobni-
ków, nawet jeśli antygeny przejdą przez
naturalne mechanizmy obronne, nie do-
chodzi do rozwoju nadwrażliwości dzię-
ki aktywacji limfocytów supresorowych
i rozwoju anergii. U zwierząt z alergią
pokarmową mamy do czynienia z uszko-
dzeniem tych wszystkich naturalnych
mechanizmów obronnych, co prowadzi
do rozwoju choroby.
Innymi powodami, które mogą przy-
czynić się do rozwoju choroby u zwierząt,
mogą być obecność pasożytów jelitowych
lub też infekcje wirusowe jelit (15). W ta-
kich sytuacjach na skutek uszkodzenia
przewodu pokarmowego dochodzi do
przechodzenia antygenów przez nor-
malne mechanizmy obronne jelit i do
rozwoju odpowiedzi immunologicznej.
Osobniki zarobaczone są również zdolne
do wytwarzania większej ilości przeciw-
ciał IgE, co dodatkowo może wpływać na
rozwój choroby. Stwierdzono, że u kotów
zarobaczonych Toxocara cati dochodzi do
wytwarzania specyficznych przeciwciał
klasy IgE w stosunku do alergenów po-
dawanych drogą pokarmową (2).
Zdaniem różnych autorów od 4 do 30%
psów z atopowym zapaleniem skóry cier-
pi również na alergię pokarmową (14, 4).
dr n. wet. Marcin Szczepanik, dr n. wet. Dorota Pomorska
Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR w Lublinie
Ryc. 2. U kotów alergia pokarmowa może być przyczyną zespołu eozy-
nofilowego. Widoczny jest lokalizujący się na doogonowej powierzchni
kończyny miednicznej ziarniniak liniowy
Ryc. 1. Dominującym objawem alergii pokarmowej jest bardzo silny
świąd. Widoczne są przerzedzenia włosa, wyłysienia, rumień, nadżerki
i strupy na głowie i szyi kota
64
ERMATOLOGIA
D
WETERYNARIA
W PRAKTYCE
LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005
oraz wszystkie czynniki powodujące
zapalenie zewnętrznego przewodu słu-
chowego (u kotów głównie otodektozę).
W przypadku kotów dodatkowo należy
uwzględnić czynniki powodujące pro-
sówkowe zapalenie skóry i zespół kwa-
sochłonny oraz często występujące u tego
gatunku dermatozy psychogenne.
Postawienie pewnego rozpoznania
alergii pokarmowej możliwe jest tylko
na podstawie diety eliminacyjnej i wy-
konanej następnie próby prowokacyj-
nej z pokarmem, który podejrzewany
jest o wywoływanie objawów. Dieta taka
powinna być stosowana przez okres 4-6
tygodni, niekiedy konieczne jest jej prze-
dłużenie do nawet 10-13 tygodni. Zwie-
rzę należy stopniowo przyzwyczajać do
nowego pokarmu. Nową dietę powinno
się wprowadzać stopniowo przez okres
3-5 dni w celu uniknięcia powikłań ze
strony układu trawiennego. (5)
Dietę eliminacyjną należy dobrać in-
dywidualnie do każdego pacjenta. Przed
jej skomponowaniem bardzo ważne jest
przeprowadzenie skrupulatnego wywia-
du dotyczącego wcześniejszego żywienia
i podawanych składników pokarmowych.
Może być ona przygotowywana samo-
dzielnie w domu przez właściciela i po-
winna być oparta na pokarmach, które
do tej pory nie były podawane zwierzę-
ciu. Można też zastosować odpowiednio
dobraną dietę komercyjną.
Zdaniem niektórych autorów die-
ta przygotowana przez właściciela jest
skuteczniejsza w porównaniu do diet ko-
mercyjnych (5, 15), tym niemniej w nie-
których sytuacjach, gdy właściciel nie jest
wstanie przygotowywać pokarmu, moż-
na zastosować dietę komercyjną.
Pozytywne wyniki uzyskano u psów
i kotów, u których stosowana była dieta
na bazie hydrolizowanego białka (16).
Jeśli zdecydujemy się na zastosowanie
diety komercyjnej, należy wybrać dietę
zawierającą w swoim składzie właśnie
takie białko, które w związku z niską
masą cząsteczkową nie jest w stanie wy-
woływać reakcji alergicznej. Niestety,
wadą tego typu diet jest ich stosunkowo
wysoka cena. Pozostałe diety (oparte na
nietypowych źródłach białka) mogą być
ewentualnie wykorzystane w dalszej czę-
ści leczenia, po postawieniu rozpoznania
i ustaleniu czynnika uczulającego. Po uzy-
skaniu poprawy stanu klinicznego poda-
jemy kolejno i pojedynczo te składniki
pokarmowe, które zwierzę jadło wcze-
śniej. Objawy kliniczne związane z aler-
gią pokarmową pojawiają się u zwierząt
uczulonych na dany składnik pokarmowy
najczęściej po okresie od 2 do 48 godzin
po jego ponownym wprowadzeniu do
diety. Należy jednak obserwować zwierzę
rozwoju choroby mogą być koty syjamskie
lub ich mieszańce. Natomiast jeśli chodzi
o psy, to najczęściej chorują cocker spa-
niele, springer spaniele, labrador retriwe-
ry, owczarki colie, sznaucery miniaturowe,
shar pei`e, boksery, pudle, jamniki, owczar-
ki niemieckie i golden retriwery.
Dominującym objawem chorobowym
u psów jest niesezonowy świąd. Wy-
stępują pewne miejsca predylekcyjne,
w których świąd jest najbardziej wyra-
żony. Takimi miejscami są głowa, uszy,
pachy, pachwiny oraz dystalne odcinki
kończyn (15). W niektórych przypadkach
świąd u zwierząt może mieć charakter
sezonowy i związane jest to z okreso-
wym dodawaniem pewnych produktów
do karmy lub karmieniem pokarmem
dostępnym sezonowo. W przypadku tej
choroby świąd jest zwykle oporny na po-
dawanie glikokortykosteroidów.
Alergię pokarmową należy podejrze-
wać przede wszystkim u psów, u których
wystąpił świąd w wieku poniżej szóstego
miesiąca życia. Na skórze chorych zwie-
rząt pojawiają się grudki, krosty, rumień,
niekiedy może dochodzić do powsta-
nia pokrzywki. W późniejszym okresie
choroby jako skutek znacznego świądu
dominują zmiany pourazowe i wykwity
wtórne, takie jak przeczosy, wyłysienia
czy owrzodzenia. W przypadku dłużej
trwającej choroby może być również ob-
serwowane przebarwienie skóry. Należy
pamiętać, że często jedynym objawem,
zwłaszcza w początkowym okresie roz-
woju choroby, może być nawracające
obustronne zapalenie ucha zewnętrz-
nego. Tak jest u około 20% psów cier-
piących na tę chorobę (10). Jeżeli więc
mamy do czynienia z psem chorującym
na nawrotowe zapalenia ucha, ta jednost-
ka chorobowa musi być brana pod uwagę
w rozpoznaniu różnicowym.
Często objawy wikłane są przez wtór-
ne infekcje bakteryjne, co prowadzi do
ropnych zapaleń skóry (zwłaszcza zapa-
lenia mieszków włosowych) oraz przez
łojotok. U części psów (około 10 do 15%)
może dochodzić do występowania obja-
wów innych niż dermatologiczne. Naj-
częściej są one związane z przewodem
pokarmowym i obejmują wymioty, bie-
gunki i zapalenie okrężnicy. U psów jak
do tej pory nie stwierdzono objawów
związanych z układem oddechowym.
U uczulonych kotów najbardziej cha-
rakterystyczne są objawy dermatologicz-
ne, takie jak świąd o różnym nasileniu,
prosówkowe zapalenie skóry, zapalenie
twarzowej części pyska, złuszczające za-
palenia skóry, wyłysienia, pokrzywka,
zespół eozynofilowy i zapalenie ucha
zewnętrznego (12, 15, 17, 18). Świąd
występujący u zwierząt z reguły jest nie-
sezonowy. Najbardziej wyrażony jest on
na głowie, małżowinach usznych, kar-
ku, a niekiedy może przyjmować postać
uogólnioną. Podobnie jak u psów świąd
ten jest często oporny na podawanie gli-
kokortykosteroidów (pozytywne efekty
po podaniu glikokortykosteroidów ob-
serwuje się u około 50% kotów). U części
zwierząt może być obserwowany obrzęk
naczynioruchowy, pokrzywka, zapalenie
spojówek. Oprócz wymienionych stwier-
dza się również objawy ze strony układu
trawiennego (wymioty, biegunka, tkli-
wość powłok brzusznych, limfocytar-
no-plazmocytarne zapalenie okrężnicy),
oddechowego i nerwowego oraz zabu-
rzenia zachowania.
R
OZPOZNANIE
Postawienie rozpoznania alergii pokar-
mowej nie jest proste, co jest związane
z tym, że jej objawy mogą przypominać
inne choroby. Należy mieć zawsze na
uwadze współwystępowanie kilku cho-
rób u jednego zwierzęcia. W rozpoznaniu
różnicowym należy uwzględnić atopo-
we zapalenie skóry, alergiczne pchle za-
palenie skóry, świerzb, zapalenie skóry
wywoływanie przez Malassezia spp., bak-
teryjne zapalenie mieszków włosowych
Ryc. 3. W wielu przypadkach u psów typowym objawem alergii pokar-
mowej jest rumieniowo-woszczynowe zapalenie ucha zewnętrznego
Ryc. 4. Typową lokalizacją objawów towarzyszących alergii pokarmowej
są dystalne odcinki kończyn. Widoczny jest rumień w przestrzeniach
międzypalcowych
66
ERMATOLOGIA
D
WETERYNARIA
W PRAKTYCE
LISTOPAD-GRUDZIEŃ • 6/2005
przez okres około 2 tygodni, ponieważ za
pewne formy alergii pokarmowej mogą
być odpowiedzialne reakcje typu opóź-
nionego. Dopiero po tym czasie, jeśli nie
wystąpią objawy związane z uczuleniem,
należy dodać do karmy następny podej-
rzany składnik (5).
Alergiczne testy śródskórne jak do-
tychczas nie znajdują zastosowania w dia-
gnostyce alergii pokarmowej. Również
oznaczanie poziomu specyficznych prze-
ciwciał IgE nie jest metodą umożliwiającą
postawienie rozpoznania (3, 5, 6, 9). Wiele
psów zdrowych nie wykazujących jakich-
kolwiek objawów alergii pokarmowej lub
też cierpiących na inne choroby wykazuje
pozytywne dodatnie reakcje serologiczne
z alergenami pokarmowymi (15). Niektó-
re psy z atopią mogą reagować dodatnio
na podawane śródskórnie alergeny po-
karmowe, tym nie mniej reakcja ta nie
wykazuje korelacji z objawami kliniczny-
mi (5). Metodą, którą można zastosować
w pewnych sytuacjach, jest test degranu-
lacji bazofilów, jednak test ten jest bardzo
pracochłonny, co utrudnia jego praktycz-
ne wykorzystanie. Niestety, wszystkie te-
sty serologiczne są w stanie wykryć tylko
nadwrażliwość typu natychmiastowego,
a, jak wiemy, w patogenezie choroby pew-
ną rolę odgrywają również inne mechani-
zmy immunologiczne, które nie mogą być
wykryte za pomocą tych metod. Pewnym
wskaźnikiem umożliwiającym podejrze-
wane alergii pokarmowej jest eozynofilia,
która jednak nie zawsze jest obecna. Na-
leży pamiętać, że występuje ona również
przy innych chorobach alergicznych oraz
pasożytniczych. Jeśli wykonamy u chore-
go zwierzęcia badanie histopatologiczne
wycinka skóry, to można tam stwierdzić
powierzchowne, okołonaczyniowe zapale-
nie skóry oraz naciek komórkowy złożony
z komórek jednojądrzastych i neutrofi-
lów; niekiedy mogą być widoczne również
eozynofile. W przypadku kotów w prepa-
racie mogą być obecne również komórki
tuczne. Generalnie badanie histopatolo-
giczne nie jest metodą, która umożliwia po-
stawienie pewnego rozpoznania, zwłaszcza
w sytuacjach, gdy u zwierzęcia na skutek
świądu dochodzi do zmian pourazowych
i różnego typu wtórnych infekcji, które
dodatkowo zmieniają obraz histopatolo-
giczny, tym niemniej może być pomocne
w wykluczeniu innych chorób branych
pod uwagę w diagnostyce różnicowej.
L
ECZENIE
Postępowanie terapeutyczne u zwierząt
chorych polega na unikaniu kontaktu
z alergenem. Po ustaleniu czynnika uczu-
lającego można albo powrócić do diety
„domowej” nie zawierającej składnika
pokarmu, który okazał się być czynni-
kiem uczulającym, albo też zdecydować
się na dietę komercyjną opartą na źródle
białka nie będącym u danego zwierzęcia
czynnikiem uczulającym. U części zwie-
rząt dochodzi do ponownego pojawienia
się objawów klinicznych, co związane
jest z uczuleniem się na kolejne skład-
niki pokarmu. U takich zwierząt należy
ponownie przeprowadzić całe postę-
powanie diagnostyczne (dietę elimina-
cyjną i próbę prowokacyjną) i usunąć
z pokarmu dany składnik. W niektórych
przypadkach poprawę (z reguły bardzo
nieznaczną) można stwierdzić po zasto-
sowaniu u zwierząt leków przeciwhista-
minowych (Chlopheniramina 4-8 mg na
zwierzę doustnie, w 2 dawkach) i gliko-
kortykosteroidów (prednison 1-2 mg/kg
raz dziennie doustnie), (3).
Piśmiennictwo
1. Foster A.P. i wsp.: Serum IgE and IgG responses
to food antigens in normal and atopic dogs, and
dogs with gastrointestinal disease. „Vet. Immu-
nol. Immunopathol.”, 2003, 92, 113-124.
2. Gilbert S., Halliwell R.E.W.: The effects of en-
doparasitism on the immune response to orally
administered antigen in cats. „Vet. Immunol.
Immunopathol.”, 2005, 106, 113-120.
3. Guaguere A., Prelaud P.: A practical guide to
feline dermatology. Merial 1999.
4. Hiller A., Grifin C.E.: The ACVD task force on
canine atopic dermatitis (X): is there a relation-
ship between canine atopic dermatitis and cuta-
neous adverse food reactions? „Vet. Immmunol.
Immunopathol.”, 2001, 81, 227-231.
5. Jackson
H.A.:
Diagnostic Techniques in Derma-
tology: The Investigation and Diagnosis of Ad-
verse Food Reactions in Dogs and Cats. „Clinic.
Techniques in Small Animal Pract.”, 2001,
16, 233-235.
6. Jackson H.A. i wsp.: Evaluation of the clini-
cal and allergen specific serumimmunoglobulin
E responses to oral challenge with cornstarch,
corn, soy and a soy hydrolysate diet in dogs with
spontaneous food allergy. „Vet. Dermatol.”,
2003,14, 181-187.
7. Leistra M., Willemse T.: Double-blind evalu-
ation of two commercial hypoallergenic diets in
cats with adverse food reactions. „J. of Feline
Med. Surg.”, 2002, 4, 185-188.
8. Martín Á. i wsp.: Identification of allergens
responsible for canine cutaneous adverse food
reactions to lamb, beef and cow’s milk. „Vet.
Dermatol.”, 2004, 15, 349-356.
9. Mueller, Tsohalis: Evaluation of serum aller-
gen-specific IgE for the diagnosis of food adverse
reactions in the dog. „Vet. Dermatol.”, 1998, 9,
167-171.
10. Murphy K.M.: A Review of Techniques for the
Investigation of Otitis Externa and Otitis Me-
dia. „Clinical Techniques in Small Animal
Practice”, 2001, 16, 236-24.
11. Ohmori K. i wsp.: Bovine Serum Albumin is
One of Common Allergens in Dogs With Spon-
taneous Beef Allergy. „J. Allergy. Clin. Immu-
nol. Abstracts”, 115, S243.
12. Reedy L.M. i wsp.: Allergic Skin Diseases of
Dogs and Cats. 2nd ed., London, W.B. Saun-
ders, 1997, 173-188.
13. Rosser E.J.: Food allergy in dogs and cats: a re-
view. „Vet. Aller. Clinic. Immunol.”, 1998, 6,
21-35.
14. Saridomichelakis M.N. i wsp.: Canine atopic
dermatitis in Greece: clinical observations and
the prevalence of positive intradermal test reac-
tions in 91 spontaneous cases. „Vet. Immunol.
Immunopathol.”, 1999, 69, 61-73.
15. Scott D.W., Miller W.H., Griffin C.E.: Small
Animal Dermatology. W.B. Saunders Com-
pany, 2001 s. 615-627.
16. Szczepanik M., Pomorska D.: Ocena skutecz-
ności diety Royal Canin Hypoallergenic w lecze-
niu alergii pokarmowej u psów i kotów. „Mag.
Wet.”, 2004, 13, 34-36.
17. White S.D., Sequoia D.: Food hypersensitivity
in cats: 14 cases (1982-1987). „J. of Am. Vet.
Med. Assoc.”, 1989, 194, 692-695.
18. Wills J., Harvey R.: Diagnosis and manage-
ment of food allergy and intolerance in dogs and
cats. „Aust. Vet. J.”, 1994, 71, 322-325.
dr n. wet. Marcin Szczepanik
Zakład Diagnostyki Klinicznej
i Dermatologii Weterynaryjnej Wydziału
Medycyny Weterynaryjnej AR w Lublinie
20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
e-mail: kryll@poczta.onet.pl