mech_poj_rol_723[03].Z1.09

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Kulka

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

723[03].Z1.09

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Sposoby agregatowania i przeniesienia napędu do maszyn rolniczych

4.1.1.Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Urządzenia kontrolno-sterujące ciągników i maszyn

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Obsługa środków transportowych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Organizacja i wykonywanie zabiegów uprawowych i nawożenia

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Organizacja i wykonywanie siewu, sadzenia oraz pielęgnacji

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Organizacja i wykonywanie zbioru zielonek, zbóż i roślin okopowych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu wykonywania zabiegów

agrotechnicznych w produkcji rolniczej. W poradniku opisano sposoby połączenie narzędzi
i maszyn rolniczych z ciągnikiem, sposoby przeniesienia napędu na maszyny rolnicze,
organizację i wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, jakie powinieneś posiadać,
aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, zawierający wiadomości teoretyczne, które ułatwią Ci przygotowanie

się do ćwiczeń,

− pytania sprawdzające wiedzę, którą zdobyłeś przed przystąpieniem do ćwiczeń,
− ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

− sprawdziany postępów,
− sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw pytań, sprawdzający stan Twojego

opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

–

literaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z1

Eksploatacja maszyn, narzędzi

i urządzeń rolniczych

723[03].Z1.02

Eksploatacja siewników

i sadzarek oraz narzędzi

do upraw

międzyrzędowych

723[03].Z1.08

Organizowanie

transportu w

gospodarstwie rolnym

723[03].Z1.03

Eksploatacja maszyn

i urządzeń do

nawożenia i ochrony

roślin

723[03].Z1.09

Wykonywanie zabiegów

agrotechnicznych

723[03].Z1.04

Eksploatacja maszyn

i urządzeń do zbioru

zielonek

723[03].Z1.05

Eksploatacja maszyn

do zbioru zbóż

723[03].Z1.06

Eksploatacja maszyn

do zbioru roślin

okopowych

723[03].Z1.01

Eksploatacja maszyn
i narzędzi do uprawy

roli

723[03].Z1.07

Eksploatacja urządzeń

stosowanych w budynkach

inwentarskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować podstawowe wielkości i jednostki układu SI,

−

stosować przepisy ruchu drogowego,

−

stosować technikę kierowania ciągnikiem rolniczym,

−

wykonywać czynności kontrolno-obsługowe ciągnika rolniczego,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego,

−

eksploatować maszyny i narzędzia do uprawy roli,

−

eksploatować maszyny i narzędzia do siewu, sadzenia i upraw międzyrzędowych,

−

eksploatować maszyny i urządzenia do nawożenia i ochrony roślin,

−

eksploatować maszyny do zbioru zielonek,

−

eksploatować maszyny do zbioru zbóż,

−

eksploatować maszyny do zbioru okopowych,

−

organizować transport w gospodarstwie rolnym,

−

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

dobrać elementy łączące, sprzęgające, łącznik górny, sworznie i zawleczki,

–

zagregatować maszynę lub narzędzia: zawieszane, półzawieszane, przyczepiane,

–

dobrać i zamontować wałek przegubowo-teleskopowy,

–

zabezpieczyć maszynę w położeniu transportowym,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach,

–

przygotować przyczepę do transportu i połączyć z ciągnikiem,

–

połączyć z ciągnikiem dwie przyczepy,

–

dobrać parametry technologiczne wykonania zabiegu uprawy roli,

–

wykonać podstawowe zabiegi uprawy roli,

–

dobrać nastawy technologiczne siewu i sadzenia roślin,

–

wykonać siew i sadzenie roślin,

–

dobrać dawki środków ochrony roślin,

–

wykonać zabiegi pielęgnacyjne i ochronne w uprawach roślin,

–

dobrać parametry technologiczne maszyn i urządzeń do zbioru zielonek i siana,

–

wykonać zbiór zielonek i siana,

–

wykonać zbiór zbóż kombajnem,

–

wykonać zbiór słomy po kombajnie,

–

dobrać parametry technologiczne maszyn do zbioru ziemniaków i buraków,

–

wykonać pracę kombajnem do zbioru ziemniaków i buraków,

–

dokonać oceny doboru parametrów technologicznych do wykonania zabiegów
agrotechnicznych,

–

wykonać konserwację maszyn i urządzeń po wykonanych zabiegach agrotechnicznych,

–

zastosować przepisy bhp podczas wykonywania zabiegów agrotechnicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Sposoby agregatowania i przeniesienia napędu do maszyn

rolniczych

4.1.1. Materiał nauczania

Do prac rolniczych wykorzystywane są narzędzia, maszyny, urządzenia techniczne i środki

energetyczne.  Narzędzie  to  taki  środek  techniczny,  który  do  wykonania  swojej  pracy  wymaga
ruchu  postępowego.  Maszyny  natomiast  stanowią  te  środki  techniczne,  które  do wykonania
pracy  wymagają  dodatkowego  ruchu  elementów  roboczych.  Do  napędu  narzędzi  i maszyn
wykorzystywane  są  ciągniki  rolnicze,  które  stanowią  grupę  środków  energetycznych.  Środki
techniczne,  w  celu  wykonania  określonej  pracy  łączone  są  ze sobą  (agregatowane)  w  agregaty
maszynowe. Agregaty stanowią zespół złożony z narzędzia lub maszyny roboczej, połączonej ze
źródłem energii. Maszyny zwykle są napędzane z zewnętrznego źródła energii lub własnego koła
napędowego.  Agregaty  maszynowe  klasyfikuje  się  również  ze  względu  na  sposób  połączenia
ciągnika z maszyną:
–

agregaty przyczepiane – kiedy maszyny posiadają własny układ jezdny wykorzystywany
w czasie pracy i transportu, przyczepione są do stałego zaczepu ciągnika, np. kombajn do
zbioru ziemniaków,

–

agregaty  zawieszane  –  maszyny  zawieszone  są  na  podnośniku  hydraulicznym  ciągnika
rolniczego  za  pomocą  trzypunktowego  układu  zawieszenia  (TUZ).  Cały  ciężar  maszyny,
w czasie  transportu,  spoczywa  na  ciągniku,  natomiast  w  czasie  pracy  może  być  oparta  na
kołach podporowych np. siewnik,

–

agregaty półzawieszane – posiadają własny układ jezdny, a przód maszyny zawieszony jest
na TUZ ciągnika. W czasie pracy ciężar maszyny spoczywa na kołach jezdnych, natomiast
w czasie transportu elementy robocze unoszone są podnośnikiem, np. kopaczka
przenośnikowa do ziemniaków.

–

agregaty  nabudowane  –  maszyny  sztywno  połączone  z  ramą  ciągnika.  Zmiana  położenia
zespołów  roboczych  w  transportowe  lub  robocze  następuje  za  pomocą własnych układów
hydraulicznych. Napęd otrzymują od wału odbioru mocy ciągnika.
Maszyny  wykonujące  pracę  w  rolnictwie  muszą  być  połączone  ze  źródłem  energii,

najczęściej  jest  to  ciągnik  rolniczy.  Aby  ta  praca  przebiegała  prawidłowo,  maszyny  i  narzędzia
agregatowane  są  za  pomocą  znormalizowanych  sprzęgów,  które  umożliwiają  połączenie  ich
w różny  sposób.  Agregaty  współpracujące  z  ciągnikiem  rolniczym  są  tak  przystosowane,  aby
można  było  je  łatwo  połączyć  z  ciągnikiem  rolniczym.  Połączona  maszyna  lub  narzędzie
zagragatowane  musi wykonywać określoną pracę, a urządzenia zaczepowe powinny zapewniać
prawidłową  ich  pracę  i  transport.  W  czasie  wykonywanej  pracy  elementy  robocze  maszyn
przyjmują  różne  położenia,  np.:  położenie  pracy  i  położenie  w  czasie  wykonywania  nawrotu.
Urządzenia  te  powinny  zapewniać  bezproblemową  obsługę  zaczepionych  maszyn  i narzędzi,
możliwość wykonywania regulacji w czasie pracy, obsługi i smarowania. Urządzenia zaczepowe
w ciągniku rolniczym (Rys. 1) stanowią:
1)  trzypunktowy układ zawieszenia (TUZ) – z podnośnikiem hydraulicznym,
2)  zaczep transportowy,
3)  zaczep wahliwy (rolniczy),
4)  belka zaczepowa.

Ciągniki ciężkie wyposażane są w przedni układ trzypunktowy, umożliwiający zawieszenie

maszyn przed ciągnikiem, wymagają one jednak odpowiedniego przystosowania. Podnośnik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

hydrauliczny stanowi wyposażenie każdego ciągnika rolniczego. W skład podnośnika wchodzi
układ hydrauliczny i układ dźwigniowy, do którego zaczepiane są maszyny i narzędzia.

Rys. 1. Urządzenia zaczepowe i podnośnik hydrauliczny ciągnika rolniczego: 1) belka zaczepowa, 2) zaczep

wahliwy, 3) zaczep transportowy, 4) wieszak, 5) cięgło, 6) łącznik (śruba rzymska), 7 )ramię
podnośnika, 8) końcówka wałka odbioru mocy (WOM), 9) łańcuch usztywniający. [1, s. 267]

Narzędzia łączone są z podnośnikiem za pomocą dwóch dolnych cięgieł i łącznika górnego.

Prawy  wieszak  podnośnika  ma  regulowaną  długość  za  pomocą  korby.  Służy  do poprzecznego
poziomowania  narzędzia.  Łącznik  górny  nazywany  śrubą  rzymską  również  ma  regulowaną
długość.  Jedna  końcówka  ma  gwint  prawy,  druga  lewy.  Pokręcając  częścią  środkową
(nakrętką),  łącznik  wydłuża  się  lub  skraca  zapewniając  regulację  –  poziomowanie  wzdłużne
maszyn.  Maszyny  zawieszone  na  podnośniku  hydraulicznym  ciągnika  mają  możliwość
swobodnego  poruszania  się  po  polu  a  głębokość pracy  reguluje się na kołach kopiujących tych
maszyn.  Kopiują  one  nierówności  terenu  i  tak  prowadzą  maszyny  w  pracy.  Jest  to  regulacja
kopiująca.  Podnośniki  ciągników  rolniczych  wyposażone  są  w automatyczne  systemy  regulacji
głębokości  pracy  maszyn.  Wówczas  podnośnik  utrzymuje  narzędzie  w określonym  położeniu
i reaguje  na  warunki  zewnętrzne  –  opór  gleby,  położenie  narzędzia  względem  ciągnika.
Regulacje te są następujące – siłowa, pozycyjna lub mieszana.

Regulacja siłowa polega na ustawieniu narzędzia na głębokość w zależności od oporu gleby.

Zmiana  głębokości  orki,  oporu  gleby,  powoduje  zmianę  wartości  sił  w  cięgłach  i łączniku
górnym.  W ciągniku  znajduje  się  czujnik,  który  połączony  jest  z  zaworem  sterującym. Czujnik
odczytuje  wartość  tej  siły,  porównuje  z  wartością nastawioną  ręcznie  przez  operatora  i  steruje
układem  hydraulicznym  podnośnika.  Jeżeli  siła  ta  jest  zbyt  duża  podnosi  narzędzie  tak,  aby
uzyskać  wartość  siły  nastawionej  przez  operatora.  Jeżeli  siła  ta  jest  zbyt  mała  opuszcza
narzędzie. Jest to ekonomiczna regulacja pod warunkiem pracy na polu o jednolitych warunkach
glebowych.

Regulacja pozycyjna utrzymuje narzędzie sztywno z ciągnikiem w ustalonym położeniu. Nie

mają na to wpływu siły działające w cięgnach i łączniku. Dobre efekty tej regulacji można
uzyskać na polach równych, bez zagłębień i wzniesień.

Regulacja mieszana łączy regulację siłową z pozycyjną zmniejszając wrażliwość czujników

na działanie sił zewnętrznych pochodzących od narzędzia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaczepiając narzędzie na TUZ ciągnik należy równo podjechać ciągnikiem pod maszynę,

następnie założyć cięgno lewe patrząc z tyłu ciągnika, potem prawe. Długość prawego wieszaka
można  regulować  i  dopasować  wysokość  cięgła  do  trzpienia  narzędzia.  Na  końcu  zakładamy
łącznik górny dopasowując jego długość. Do łączenia maszyn z ciągnikiem stosuje się sworznie
z  zawleczkami,  które  stanowią  zabezpieczenie  przed  przypadkowym  odłączeniem  się.  Ważny
problem  stanowi  zabezpieczenie  podniesionych  maszyn  w  czasie  transportu  przed
przypadkowym  opuszczeniem  się.  Zabezpieczenie  to  wykonuje  się,  ustawiając  specjalny  rygiel
ciągnika  rolniczego  w  odpowiednie  położenie,  które  uniemożliwia  zmianę  położenia
rozdzielacza  hydraulicznego.  Innym  prostym  sposobem  jest  zawieszenie  cięgieł  ciągnika,  na
odpowiednio  dobranej  długości  łańcucha,  który  utrzymuje  ciężar  maszyny  w  czasie  transportu
maszyny zawieszanej.

Narzędzia półzawieszane łączy się z układem zawieszenia ciągnika na dwóch cięgłach –

podobnie jak zawieszane – ale nie łączy się ich cięgłem górnym dając swobodę ruchu
w płaszczyźnie pionowej. Tylna część maszyny podparta jest zwykle na kołach podporowych,
wykorzystywanych do pracy jak i transportu maszyny.

Agregatowanie ciągnika z maszynami przyczepianymi posiadającymi własny układ jezdny

lub  przyczepami  dwuosiowymi  dokonuje  się  za  pomocą  sworznia  z  zaczepem  transportowym.
Przyczepy  jednoosiowe  zaczepia  się  na  zaczepie  wahliwym.  Na  zaczepie  tym  agregatuje  się
maszyny,  które  wymagają  zmiany  ustawienia  zaczepu  w  płaszczyźnie  poziomej.  Maszyny
wymagające  pionowej  regulacji  ustawienia  zaczepu  łączy  się  na  belce  zaczepowej,  która
umieszczona  jest  między  cięgłami  podnośnika  hydraulicznego.  Po  połączeniu  maszyny
z ciągnikiem  przy  pomocy  sworznia  należy  pamiętać  o jego  zabezpieczeniu  zawleczką tak,  aby
uniemożliwić jego wysuniecie się z ucha zaczepu podczas pracy agregatu.

Nowoczesne maszyny rolnicze wyposażane są w urządzenia hydrauliczne służące do

sterowania pracą zespołów. Napęd otrzymują od siłowników lub silników hydraulicznych,
w które są wyposażone. Do wykonywania pracy i uruchomienia urządzeń hydraulicznych muszą
otrzymać od ciągnika olej pod ciśnieniem. Połączenia z instalacją hydrauliczną ciągnika odbywa
się za pomocą 2 lub 4 szybkozłączy umieszczonych z tyłu ciągnika (Rys.2).

W ciągniku rolniczym stosowana jest instalacja pneumatyczna, która również może być

wykorzystywana przez współpracujące maszyny. Najczęściej sprężone powietrze stosuje się do
hamowania przyczep, pompowania kół. Instalacje pneumatyczną przyczepy łączy się
z ciągnikiem przez szybkozłącza instalacji pneumatycznej.

Rys. 2. Umieszczenie szybkozłączy hydraulicznych i pneumatycznych w ciągniku rolniczym [opracowanie

własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Maszyny rolnicze wymagające przekazania momentu obrotowego z ciągnika do

współpracującej maszyny wyposażane są w wał przekaźnika mocy. Wał taki obejmuje końcówkę
wałka odbioru  mocy  ciągnika  oraz  końcówkę  przyjęcia  mocy w maszynie i łączy je za pomocą
wału  przegubowo-teleskopowego.  Wał  na  swoich  końcówkach  posiada  zatrzaski  mocujące
ustalające  położenie  wału  i  zabezpieczające  przed  przypadkowym  rozłączeniem.  Wały  te
posiadają 3 typy znormalizowanych końcówek:
1)  typ 1 o prędkości obrotowej 540 obr/min.
2)  typ 2 o prędkości obrotowej 1000 obr/min.
3)  typ 3 wzmocniony o prędkości obrotowej 1000 obr/min.

Prędkość obrotowa uzyskiwana jest przy 80-100% znamionowej prędkości obrotowej

silnika.  Typ  1  wałka  posiada  6  wypustów  na  swoim  obwodzie  i  stosowany  jest  do  ciągników
niższych  klas  i  przenoszą  maksymalną  moc  48kW.  Wałki  typu  2  posiadają  21  wypustów  na
swoim  obwodzie  i  stosowane  są  do  ciągników  wyższych  klas,  przenoszą  maksymalną  moc
92kW. Wałki typu 2 wzmocnione posiadają 20 wypustów na swoim obwodzie, stosowane są do
ciężkich ciągników wyższych klas i przenoszą maksymalną moc 185 kW.

Rys. 3. Wał teleskopowo przegubowy [opracowanie własne]

Przeguby i teleskop zastosowane w wałach przekaźnika mocy umożliwiają jego wydłużanie

lub skracanie, co jest konieczne podczas skrętu agregatu, jego podnoszenia i opuszczania,.
Dobierając wał przegubowo-teleskopowy do napędu określonej maszyny należy sprawdzić jego
długość w instrukcji obsługi tej maszyny i zaleceń producenta (Rys. 3).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy narzędziem, co maszyną a co agregatem?
2.  Jak klasyfikuje agregaty ciągnikowe?
3.  Jaki to jest agregat nabudowany?
4.  Co to jest TUZ?
5.  Jak agregatuje się maszyny przyczepiane?
6.  Jakie automatyczne regulacje posiadają ciągniki rolnicze?
7.  W jakie instalacje przekazujące energię wyposażane są ciągniki rolnicze?
8.  Jakimi wałkami przekaźnika mocy można łączyć maszyny z ciągnikiem?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zagregatuj pług obracalny zawieszany z ciągnikiem rolniczym, sprawdź poprawność

mocowania sprzęgu i pracę układu hydraulicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować pług i ciągnik do agregatowania,
4)  uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do pługa,
5)  założyć lewe cięgło,
6)  dopasować i założyć prawe cięgło,
7)  założyć łącznik górny,
8)  zabezpieczyć połączenia,
9)  połączyć szybkozłącza hydrauliczne,
10)  sprawdzić poprawność połączeń,
11)  sprawdzić działanie instalacji hydraulicznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

pług zawieszany obracalny,

−

łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i pługa.

Ćwiczenie 2

Zagregatuj kopaczkę przenośnikową z ciągnikiem rolniczym, sprawdź poprawność

mocowania sprzęgu i wałka przekaźnika mocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować kopaczkę i ciągnik do agregatowania,
4)  uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do kopaczki,
5)  założyć lewe cięgło,
6)  dopasować i założyć prawe cięgło,
7)  połączyć i zabezpieczyć wałek przekaźnika mocy,
8)  sprawdzić poprawność połączeń,
9)  sprawdzić działanie WOM.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

kopaczka elewatorowa,

−

łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i kopaczki przenośnikowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Połącz dwie przyczepy rolnicze z ciągnikiem rolniczym, sprawdź sposób mocowania i pracę

układu pneumatycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować przyczepy do połączenia z ciągnikiem,
4)  uruchomić ciągnik rolniczy i podjechać do przyczepy 2,
5)  połączyć przyczepę z ciągnikiem,
6)  ustawić przyczepę na równym terenie, i ustawić zaczep na wysokości zaczepu przyczepy,
7)  połączyć przyczepę 1 z ciągnikiem,
8)  przejechać przed przyczepę 2,
9)  połączyć cofając zespołem przyczepę 2 z przyczepą 1,
10)  połączyć szybkozłącza pneumatyczne w ciągniku i przyczepie,
11)  sprawdzić poprawność i zabezpieczenia połączeń sworzniowych,
12)  sprawdzić działanie instalacji pneumatycznej,
13)  sprawdzić działanie hamulców zespołu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

dwie przyczepy rolnicze,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i przyczepy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: narzędzie, maszyna, agregat?



2) sklasyfikować agregaty maszynowe?



3) scharakteryzować agregat zawieszany, przyczepiany, półzawieszany?



4) sklasyfikować urządzenia zaczepowe ciągnika rolniczego?



5) zastosować podnośnik hydrauliczny?



6) zagragatować narzędzie zawieszane, przyczepiane?



7) opisać automatyczne regulacje głębokości pracy?



8) scharakteryzować wykorzystanie instalacji hydrauliczne?



9) scharakteryzować wykorzystanie instalacji pneumatycznej?



10) scharakteryzować stosowane wałki przekaźnika mocy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Urządzenia kontrolno-sterujące ciągników i maszyn

4.2.1. Materiał nauczania

Bardzo popularne ciągniki uniwersalne o sile uciągu 6 kN. Są podstawowym zaopatrzeniem

w  energię  mechaniczną  w  małych,  indywidualnych  gospodarstwach.  Ciągniki  te  często
wykorzystywane są w gospodarstwach dużych, stanowiąc uzupełnienie podstawowej siły uciągu
do  wykonywania  prac  pomocniczych.  Ciągniki  te  zapewniają  pełną  współpracę  z narzędziami,
maszynami  i  kombajnami  o  małej  wydajności  zaspokajając  w  pełni  zapotrzebowanie
gospodarstw  rodzinnych  na  siłę  uciągu.  Wyposażenie  ich  stanowi  WOM,  zaczep  rolniczy,
podnośnik  hydrauliczny  z  automatycznymi  regulacjami,  instalacja  pneumatyczna,  możliwość
zastosowania  zewnętrznej  instalacji  hydraulicznej.  Ciągniki  te  produkowane  są  w  różnych
typach  i  odmianach  dostosowując  je  do  specyficznych  warunków  pracy,  np.:  ciągniki
sadowniczo-ogrodnicze  z  ramą  ochronną,  klimatyzowaną  kabiną,  dodatkowym  oświetleniem
roboczym i wspomaganiem układu kierowniczego.

Ciągniki ciężkie posiadają już różnorodne wyposażenie zapewniające sprawne wykonanie

pracy  i  dobre  warunki  pracy  operatora.  Dostępne  są  na  rynku  w  wielu  markach,  typach
i odmianach.  Ciągniki  te  wyposażane  w  dodatkowe  elementy  zwiększające  ich  uniwersalność.
Nowe  ciągniki  produkowane  są  w  dwu  wersjach  –  pomostowej  i  kabinowej.  Wyposażenie
stanowi  zewnętrzny  układ  hydrauliczny  z  4  szybkozłączami  umożliwiający  współpracę
z maszynami  o  napędzie  hydraulicznym.  Układy  kierownicze  posiadają  wspomaganie
hydrauliczne,  kabiny  klimatyzowane  z  filtrami  nawiewnymi  o  małej  emisji  hałasu  zapewniające
bardzo  dobry  komfort  pracy  operatora.  Ułatwione  zaczepianie  maszyn  wyposażonych
w hydrauliczne  automatyczne  sprzęgi  z  kabiny  operatora.  Uruchamianie  WOM  dodatkowym
sprzęgłem  hydraulicznym  niezależnym  od  sprzęgła  głównego.  Najnowsze  ciągniki  wyposażane
są  w  komputery  pokładowe  analizujące  i  dostosowujące  parametry  pracy  ciągnika.  Napęd
przekazywany  na  dwie  osie,  układy  kierownicze  posiadają  wspomaganie  hydrauliczne.
Uruchamianie  WOM  dodatkowym  sprzęgłem  hydraulicznym.  Ciągniki  lepszej  klasy  posiadają
4 prędkości obrotowe wałka odbioru mocy. Zagraniczne ciągniki osiągają prędkość do 40 km/h.

Ciągnik w czasie pracy na polu narażony jest na silne drgania, na które byłby narażony

operator.  Dla  ograniczenia  tych  drgań  i  poprawienia  komfortu  pracy  siedziska  mocuje  się  za
pomocą  układu  amortyzacyjnego.  Aktywny  układ siedziska  bada  jego położenie  i hydraulicznie
dostosowuje do zmiennych warunków. W zależności od potrzeb użytkownika kabiny mogą mieć
ulepszone  systemy  ogrzewania  i  wymuszonej  wentylacji,  wycieraczki  i spRyskiwacze  tylnej
szyby,  dodatkowe  reflektory  robocze  przednie, boczne i tylne. Regulowane wysięgniki lusterek
ułatwiają obserwację pracy maszyn z tyłu ciągnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Rozmieszczenie wskaźników na tablicy rozdzielczej i dźwigni sterowania ciągnika URSUS:

1) manometr,  2) wskaźnik  poziomu  paliwa,  3) lampki  kierunkowskazów,  4) wskaźnik  temperatury,
5) obrotomierz i licznik  motogodzin,  6) pompka  spRyskiwacza,  7) przełącznik  kierunkowskazów,
8) stacyjka,  9) wyłącznik  dawki  paliwa,  10) dźwignia  zmiany  biegów,  11) dźwignia  wzmacniacza
momentu,  12) dźwignia  reduktora,  13) przełącznik  świateł  i przycisk  sygnału,  14) dźwignia  regulacji
obrotów silnika [1, s. 273]

Układ dźwigni sterowania powinien być umieszczony w odległościach umożliwiających

swobodne  operowanie  nimi.  Układ  wskaźników  powinien  być  umieszczony  w  zasięgu  wzroku
operatora bez konieczności odwracania głowy i poszukiwania wskaźnika. Nowoczesne ciągniki
posiadają  pokładowe  komputery  kontrolno  sterujące  z  monitorami  wyświetlającymi  na  bieżąco
parametry pracy ciągnika i współpracujących z nim maszyn. Położenie monitora można zmieniać
i  dostosowywać  do  indywidualnych  potrzeb  i  upodobań  użytkownika.  Innym  elementem
sterowania nowoczesnymi ciągnikami jest joystick, którym można sterować ciągnik rolniczy bez
używania  pedału  sprzęgła  i  dźwigni  zmiany  biegów.

Bezstopniowa jazda jest sterowana za

pomocą joystick'a będącego centralnym elementem obsługi ciągnika.

Rys. 4. Automatyczna jazda do przodu i tyłu realizowana joystickiem

[www.korbanek.pl/maszyny/fendt/fendt_new /Seria_900/vario_jazda.htm]

Przez urządzenie sterujące rozumie się wszystkie urządzenia, które służą do zmiany

kierunku ruchu ciągnika. Składa się ono z:

−

urządzenia kierującego,

−

przekładni kierowniczej,

−

koła kierowniczego,

−

w niektórych przypadkach specjalnego urządzenia służącego do wytwarzania dodatkowej

mocy lub stanowiącego jej niezależne źródło.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W zależności od pochodzenia siły potrzebnej do skręcania kół kierowniczych, wyróżnia się

następujące rodzaje urządzeń sterujących:

−

urządzenia sterowane ręcznie, w których moc sterująca pochodzi jedynie z siły mięśni
kierowcy,

−

urządzenia sterujące o wspomaganiu pomocniczym, w których moc sterująca pochodzi
zarówno z siły mięśni kierowcy, jak i ze urządzeń specjalnych.
Ciągniki, które mają być zatwierdzone jako typ EWG, muszą posiadać urządzenia sterujące,

spełniające  określone  wymagania.  Jednym  z  nich  jest  wymóg,  aby  pozwalały  one  na  łatwe  i
bezpieczne  kierowania  ciągnikiem.  Wymagania  szczegółowe  do  urządzeń  sterujących  są
następujące:

−

są łatwe w użyciu i wygodne do trzymania,

−

umożliwiają stopniową zmianę kierunku jazdy w odpowiednim czasie,

−

przekładnia kierownicza jest dostępna w celach kontroli i utrzymania,

−

w przypadku przekładni kierowniczej, która nie jest w pełni hydrauliczna, musi być możliwe
kierowanie ciągnikiem nawet w przypadku całkowitej awarii jej części hydraulicznych lub
pneumatycznych.
Jeżeli ciągnik jest wyposażony w urządzenia sterujące o charakterze pomocniczym,

kierowanie nim musi być możliwe nawet w przypadku awarii urządzeń specjalnych. Jeżeli
urządzenia sterujące o charakterze pomocniczym nie mają własnego źródła zasilania, muszą być
wyposażone w zbiornik zasilania lub inne urządzenie zasilające. Układy kierowniczy
i hamulcowy nie mogą mieć wspólnego źródła energii.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak przekazywana jest energia z ciągnika na maszyny współpracujące?
2.  Jakie wyposażenie posiada ciągnik rolniczy do współpracy z innymi maszynami?
3.  Jak powinny być rozmieszczone urządzenia kontrolno pomiarowe ciągnika?
4.  Jak może być przekazywany napęd przez WOM?
5.  Jak chroni się operatora przed drganiami?
6.  Jakie warunki pracy ma operator w kabinie ciągnika?
7.  Jakie urządzenia sterujące są stosowane w ciągnikach rolniczych?
8.  Jakie wymagania stawia się urządzeniom sterującym?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy, przeanalizuj jego instrukcję obsługi w punkcie

dotyczącym rozmieszczenia urządzeń sterujących. Zidentyfikuj te urządzenia – dźwignie,
włączniki. Zapoznaj się ze sposobem ich uruchamiania. Wykonaj włączenie poszczególnych
urządzeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować rozmieszczenie urządzeń sterujących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  przeanalizować sposób uruchamiania urządzeń sterujących,
5)  uruchomić ciągnik,
6)  dokonać próbnej jazdy na różnych biegach (polowe, drogowe),
7)  uruchomić podnośnik hydrauliczny,
8)  uruchomić WOM,
9)  uruchomić sprężarkę,
10) ocenić prawidłowość wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.

Ćwiczenie 2

Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy, przeanalizuj jego instrukcję obsługi w punkcie

dotyczącym rozmieszczenia urządzeń kontrolnych. Zidentyfikuj te urządzenia – kontrolki,
wskaźniki. Przeanalizuj sposób ich działania. Zinterpretuj ich działanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować rozmieszczenie urządzeń kontrolnych,
4)  przeanalizować sposób działania urządzeń kontrolnych,
5)  uruchomić ciągnik,
6)  dokonać analizy działania wskaźników i kontrolek,
7)  określić poprawność działania urządzeń kontrolnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.

Ćwiczenie 3

Mając do dyspozycji ciągnik rolniczy z kabiną, przeanalizuj jego instrukcję obsługi

w punkcie dotyczącym wyposażenia kabiny. Zidentyfikuj te urządzenia odpowiadające za
komfort pracy operatora. Zapoznaj się ze sposobem ich uruchamiania. Wykonaj włączenie
i regulacje poszczególnych urządzeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować rozmieszczenie urządzeń wyposażenia kabiny,
4)  przeanalizować sposób uruchamiania i działania tych urządzeń,
5)  dokonać ustawienia siedziska operatora,
6)  ustawić lusterka pojazdu,
7)  uruchomić ciągnik,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) dokonać włączenia systemu wentylacji, ogrzewania (dokonać wymiany filtrów, uruchomić

klimatyzację, itp.),

9) ocenić prawidłowość działania urządzeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy z kabiną,

−

instrukcja obsługi ciągnika rolniczego.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić sposoby przekazywania energii z ciągnika do

współpracujących maszyn?



2) określić wyposażenie ciągnika przeznaczone do współpracy

z maszynami?



3) wskazać i nazwać urządzenia kontrolne ciągnika rolniczego?



4) wskazać rozmieszczenie urządzeń sterujących ciągnika rolniczego?



5) zastosować WOM do napędu maszyn?



6) zastosować TUZ do współpracy z maszynami?



7) przygotować miejsce pracy operatora?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Obsługa środków transportowych

4.3.1. Materiał nauczania

Wszelkie czynności związane z przemieszczaniem różnych ładunków i osób niezbędnych do

prowadzenia  działalności  produkcyjnej  nazywamy  transportem.  Dostarczanie  do  gospodarstwa
środków do produkcji oraz wywóz na rynek z gospodarstwa jego produktów określa się jako
transport  zewnętrzny.  Transport  wewnętrzny  obejmuje  swoim  zasięgiem  obręb  gospodarstwa,
pomiędzy  budynkami  i  transport  polowy.  70 %  prac  transportowych  gospodarstwa  wynosi
transport  wewnętrzny.  Niektóre  towary wymagają szczególnej  ostrożności  podczas  transportu,
np.  świeże  owoce,  środki  ochrony  roślin,  dlatego  niezbędny  jest  dobór  środków  transportu
spełniających  określone  wymagania.  Proces  transportu  obejmuje  załadunek,  przewóz
i rozładunek. Może on być realizowany dwoma metodami:
1)  tradycyjną,  którą  stosują  gospodarstwa  o  niskim  poziomie  mechanizacji,  załadunek

i rozładunek towarów, zwykle luzem, wykonywany jest ręcznie lub ładowarkami, przy
załadunku dużych ilości ładunku przewożonego luzem, np. obornik, wapno, ziarna zbóż.

2) paletyzacji, którą stosują specjalistyczne gospodarstwa rolnicze, towary transportowane są

na paletach lub skrzyniopaletach, a załadunek i rozładunek wykonywany jest mechanicznie.
Transport zewnętrzny realizowany jest samochodami ciężarowymi, samochodami

dostawczymi, koleją, samolotami. Na niewielką odległość realizowany może być ciągnikami
rolniczymi z przyczepami.

Środki transportu wewnątrz obiektów produkcyjnych obejmują 3 grupy:

1) kołowe

środki przewozowe – taczki, wózki gospodarcze i magazynowe.

Rys. 6. Przyczepa zawieszana [5, s. 245]

2) kołowe środki do przewozu i pionowego przemieszczania ładunków – układarki widłowe

ręczne i akumulatorowe, widłowe wózki akumulatorowe lub z napędem spalinowym. Wózki
widłowe stanowią uniwersalny środek transportowy stosowany do wewnętrznego transportu
towarów spaletyzowanych na odległość do 200m. Udźwig tych wózków wynosi ok. 1000
kg, a wysokość podnoszenia 3,5 – 5 m. Mogą one być wyposażone w wywrotnice
umożliwiające opróżnianie skrzyniopalet na różnych wysokościach.

3) umiejscowione środki transportowe – przenośniki. Służą najczęściej do poziomego lub

ukośnego transportu towarów na odległość kilku do kilkunastu metrów, załadunku środków
transportowych, formowania pryzm w miejscach składowania. Mogą one pracować jako
pojedyncze urządzenia lub jako element linii technologicznej. Przenośniki dzieli się
w zależności od konstrukcji i zasady działania na:

– cięgnowe – taśmowe, zgarniakowe, kubełkowe i łańcuchowo-wałkowe. Przenośniki te

przemieszczają materiał wraz z poruszającym się cięgnem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– bezcięgnowe – ślizgowe, wałkowe, rolkowe i ślimakowe (fot. 3). Materiał

przemieszczany jest w wyniku ruchu rolek lub ślimaka.

Rys. 7. Przenośnik ślimakowy [opracowanie własne]

– przenośniki pneumatyczne, które przemieszczają materiał w strumieniu powietrza.

Można nimi transportować materiały sypkie, suche, nie zlepiające się.

Wewnętrzny transport polowy realizowany jest za pomocą przyczep jednoosiowych o dużej

zwrotności. Przyczepy platformowe – niskopodwoziowe służą do przewozu skrzynek, są łatwe
do  ręcznego  załadunku,  stosowane  głównie  w  ogrodnictwie.  Przyczepy  skrzyniowe  (Rys.  8)
służą  do  transportu  roślin  okopowych,  korzeniowych,  środków  do  produkcji  –  nawozów,
materiału  siewnego,  itp.  Przyczepy  skrzyniowe  często  budowane  są  jako  przyczepy
objętościowe  w  celu  przewożenia  materiałów  lekkich,  ale  wymagających  dużo  przestrzeni,  np.
słoma, siano, pocięta zielonka.

Rys. 8. Przyczepa skrzyniowa z nadstawkami [opracowanie własne]

Podczas wyposażaniu gospodarstwa rolniczego w środki transportowe należy tak je

dobierać,  aby  tworzyły  ciąg  technologiczny  załadunku  i  przemieszczania.  Dobór  środków
transportowych uzależniony będzie od jego specjalizacji, wielkości i możliwości ekonomicznych.
Gospodarstwa  o  małej  produkcji  powinny  być  wyposażane  w  urządzenia  uniwersalne,  tanie,  o
mniejszej  wydajności,  łatwe  i  proste  w  obsłudze.  Natomiast  specjalistyczne  gospodarstwa
rolnicze  powinny  być  wyposażane  w  wysokowydajne  urządzenia  do  załadunku,  przewozu  i
rozładunku,  umożliwiające  tworzenie  linii  technologicznych  w zależności  od  chwilowych
potrzeb  gospodarstwa.  Wydajność  urządzeń  powinna  być  zbliżona  do  siebie i  dostosowane  do
przemieszczanych

materiałów.

Prędkość

technologiczna

ciągnikowych

agregatów

transportowych w transporcie drogowym nie przekracza 20 km/godz. W transporcie polowym
prędkość ta waha się w granicach 10 km/godz.

W czasie prowadzenia prac transportowych należy stosować zasady bezpiecznej

eksploatacji i obsługi środków transportowych. Środki te należy stosować zgodnie z ich
przeznaczeniem.

Dokonywać

przeglądów

technicznych,

czynności

obsługowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i konserwacyjnych.  Należy  szczególnie  dbać  o  sprawność  układów  hamulcowych,  świateł,
zabezpieczeń.  Nie  powinno  się  przekraczać  dopuszczalnej  ładowności  i  udźwigu  urządzeń.
Trzeba  zabezpieczać  ładunek  przed  przemieszczaniem  i  równomiernie  rozmieszczać  na
powierzchni

ładunkowej. Elementy stacjonarne zabezpieczyć przed samoczynnym

przemieszczaniem,  nie  uruchamiać  urządzeń  niesprawnych czy niekompletnych. Wszelkie prace
regulacyjne,  konserwacyjne,  naprawcze  wykonywać  tylko  przy  wyłączonym  napędzie.
Konserwować instalacje zasilające silniki elektryczne, dbać o prawidłowe ich zabezpieczenia. Po
zakończeniu  prac  transportowych  oczyścić  środki  transportowe  z  resztek  przewożonego
materiału i zanieczyszczeń.

Ładowarki

Wydajność transportu uzależniona jest od rodzaju i ładowności środków transportowych,

prędkości  jazdy,  a  także  od  organizacji  prac  załadunkowych  i  wyładunkowych.  Sprawny
załadunek i rozładunek ma duży wpływ na wydajność transportu. W rolnictwie przemieszcza się
dużo  materiałów  luzem,  np.  obornik,  nawozy  wapniowe,  potasowe,  ziarno.  Wymagają  one
zastosowania  wydajnych  urządzeń  załadowczych.  Do  załadunku  wykorzystuje  się  ładowacze
czołowe,  nabudowane  na  ciągniku  rolniczym  (Rys.  9).  Mają  one  możliwość  załadunku
materiałów  z podłoża,  pryzm  i  kołowych  środków  transportu.  Po  specjalnym  wyposażeniu
stosowane są do układania pryzm siana lub słomy w belach.

Rys. 9. Ładowacz czołowy: 1) wysięgnik, 2) siłownik hydrauliczny, 3) rama, 4) widły, 5) osłona przednia,

6)przeciwciężar [1, s. 100]

W czasie pracy ładowarki należy zwracać uwagę na warunki równowagi agregatu.

Pochylenie boczne może doprowadzić do wypadku. Zabranie zbyt dużego ładunku powoduje
utratę sterowności ciągnika.

Ładowarka chwytakowa (Rys. 10) z własnym układem jezdnym zaczepiana jest za pomocą

zaczepu rolniczego. Napęd otrzymuje od wałka odbioru mocy (WOM) ciągnika na własny układ
hydrauliczny. Wysięgnik składa się z dwóch części połączonych przegubowo siłownikiem
hydraulicznym. Na końcu wysięgnika znajduje się chwytak roboczy poruszany siłownikiem
hydraulicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Ładowarka chwytakowa: a) widok ładowarki, b) chwytak do obornika, c) chwytak do okopowych,

d) chwytak do słomy i siana: 1) chwytak, 2) wysięgnik, 3) zespół rozdzielaczy, 4) przeciwciężar,
5) siedzisko operatora, 6) koła jezdne, 7) podpory, 8) wał napędowy [5, s. 250]

Korpus ładowarki jest obrotowy, może ona obracać się wokół własnej osi o kącie 270°.

Stanowisko  operatora  umieszczone  jest  na  korpusie  ładowarki  w  taki  sposób,  że  operator
zmienia  swoje  położenie  wraz  z  korpusem  i  urządzeniami  do  sterowania.  Operator  zawsze
zwrócony  jest  przodem  do  chwytaka,  co  umożliwia  mu  stałą  obserwację  jego  położenia.
W przedniej  części  znajdują  się  dwie  hydrauliczne  podpory,  służące  do  utrzymania  równowagi
ładowarki  podczas  pracy.  Zastosowanie  ładowarki  chwytakowej  można  rozszerzyć  przez
zamontowanie  specjalnych  chwytaków:  do  materiałów  sypkich,  lub  chwytak  z  zębami  do
okopowych lub chwytak do obornika.

Duże gospodarstwa wykonujące wiele prac transportowych stosują wielofunkcyjne,

zwrotne, o wielorakim zastosowaniu, ładowarki samobieżne (Rys. 11).

Rys. 11. Samobieżna ładowarka uniwersalna

Ładowarki te oprócz wymiennych chwytaków wyposażane są w elektroniczne systemy

wagowe. Komfort pracy zapewnia klimatyzowana kabina, bieżącą obsługę wspomaga
elektronika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak klasyfikuje się środki transportowe?
2.  Jakimi cechami charakteryzuje się transport zewnętrzny?
3.  Jakimi cechami charakteryzuje się transport wewnętrzny?
4.  Jakie środki służą do transportu w budynkach?
5.  Jakie środki wykorzystasz do transportu polowego?
6.  Jakie zasady zastosujesz dobierając środki transportowe?
7.  Jakie są zasady eksploatacji i obsługi środków transportowych?
8.  Jakie zasady bhp obowiązują w czasie eksploatacji środków transportowych?
9.  Jakie są zagrożenia podczas pracy ładowarek?
10.  Jaki można wykorzystać ładowarkę chwytakową?
11.  Do jakich prac zastosować można ładowarkę samojezdną?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj środki transportowe gospodarstwa, określ ich rodzaj i przeznaczenie, przygotuj

przyczepę do załadunku materiałem objętościowym i sprawdź działanie układu opróżniania
przyczepy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy w transporcie,
2)  określić rodzaj środków transportowych stosowanych w gospodarstwie,
3)  wybrać przyczepę z możliwością przystosowania jako przyczepę objętościową,
4)  zamontować dostępne nadstawki do przyczepy,
5)  przeanalizować sposób opróżniania przyczepy objętościowej,
6)  sprawdzić działanie systemu rozładunku przyczepy,
7)  ocenić sposób przygotowania przyczepy do transportu materiałów objętościowych,
8)  określić przepisy bhp podczas transportu materiałów objętościowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki do transportu,

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja

przygotowania

środków

transportowych

przewozu

materiałów

objętościowych,

−

narzędzia monterskie i nadstawki,

−

zeszyt, poradnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj środki transportu wewnętrznego w gospodarstwie, dokonaj ich klasyfikacji

i zaproponuj wykorzystanie ich do rozładunku ziarna z przyczep do silosu (np. przenośnikiem
ślimakowym).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  dokonać klasyfikacji środków transportowych,
3)  przeprowadzić rozładunek ziarna z przyczepy do silosu,
4)  ocenić efektywność transportu w gospodarstwie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki do transportu,

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi przyczepy i przenośnika,

−

zeszyt, poradnik.

Ćwiczenie 3

Wykonaj załadunek obornika ładowaczem czołowym z płyty obornikowej na roztrząsacz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  przeanalizować środki do załadunku,
3)  dokonać podziału środków do załadunku,
4)  przeanalizować urządzenia sterujące ładowaczem,
5)  wykonać załadunek obornika na roztrząsacz,
6)  ocenić efektywność załadunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

środki do załadunku,

−

ciągnik rolniczy, roztrząsacz obornika,

−

instrukcja obsługi ładowacza czołowego i roztrząsacza obornika,

−

zeszyt, poradnik,

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić rodzaje transportu?



2) scharakteryzować transport zewnętrzny?



3) scharakteryzować sposoby transportu wewnętrznego?



4) wymienić środki transportu stosowane w budynkach?



5) wymienić polowe środki transportu?



6) zastosować zasady doboru środków transportowych?



7) zastosować zasady obsługi środków transportowych?



8) zastosować zasady obsługi środków za- i wyładunkowych?



9) scharakteryzować zasady bhp obowiązujące w czasie eksploatacji

środków transportowych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Organizacja i wykonywanie zabiegów uprawowych

i nawożenia

4.4.1. Materiał nauczania

Sposoby poruszania się agregatów po polu

Praca agregatów polowych polega na przemieszczaniu się po polu odpowiednio

rozplanowanym,  ustaleniu  –  podstawowych  parametrów  pracy  maszyny:  szerokości  roboczej,
głębokości  pracy  i  prędkości  roboczej  agregatu  oraz  wybranie  optymalnego  sposobu
prowadzenia  agregatu.  Przy  zastosowaniu  nowoczesnych  technologii  produkcji  roślinnych
należy  przygotować  pola  (powierzchnie  i  kształty),  aby  możliwe  było  stosowanie
wysokowydajnych  maszyn  i  agregatów.  Podczas  rozplanowania  pola  należy  na  jego  końcach
należy  wyznaczyć  pasy  pola  do  zawracania  agregatu.  Szerokość  uwroci  zależy  od  długości
agregatu  i  minimalnego  promienia  skrętu,  jaki  agregat  może  wykonać  na  polu,  oraz  sposobu
wykonywania  tych  nawrotów.  Wybranie  określonego  sposobu  wykonania  prac  zależy  od
kształtu,  wielkości  pola  i  rodzaju  wykonywanego zabiegu. Agregaty polowe mogą wykonywać
różne  ruchy  robocze  po  polu  w  zależności  od  rodzaju  wykonywanej  czynności  –  orka,
nawożenie, pielęgnacja, zbiór. Podstawowymi sposobami poruszania się agregatów po polu są:
1)  ruchy zagonowe – najczęściej wykorzystywane przy uprawie roli,
2)  ruchy bezzagonowe:

a) ruch czółenkowy – stosowany przy pracy pługami obracalnymi,
b) ruch figurowy – stosowany przy doprawianiu roli.

Rys. 12. Rozplanowanie pola o nieforemnych kształtach [3, s. 323]

Najodpowiedniejszym kształtem pola do wykonywania prac polowych jest kształt prostokąta

(dłuższe boki na przejazdy robocze, krótsze na przejazdy jałowe). Na polach o nieregularnych
kształtach należy tak rozplanować pole by stosować prostoliniowe przejazdy robocze agregatu
(Rys. 12)

Przejazdy jałowe to nawroty agregatu, po wykonaniu przejazdu roboczego agregat

wykonuje  nawrót  i  zajmuje  pozycję  do  wykonania  następnego  przejazdu  roboczego.
W zależności  od  rodzaju  wykonywanej  pracy  i  sposobu  ruchu  agregatu  i jego  wielkości,
wykorzystuje się różne rodzaje nawrotów. Przy pracach wykonywanych sposobem zagonowym
najczęściej  wykonywane  nawroty  to  –  bezpętlowy,  pętlowy,  z wykorzystaniem  biegu
wstecznego (Rys. 13).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Nawroty przy zagonowych ruchach agregatu: bezpętlowy, pętlowy, pętlowy gruszkowy,

z wykorzystaniem biegu wstecznego.

Przy ruchach figurowych agregatu stosowane nawroty mogą być jałowe lub robocze i nie

wymagają wyłączenia czynności roboczych agregatu

Rys. 14. Nawroty przy ruchach figurowych: bezpętlowy, pętlowy skrzyżowany, z użyciem biegu wstecznego.

Potrzebną szerokość uwroci (E

) można wyliczyć ze wzoru:

=2R+e [m]

gdzie:

R – najmniejszy promień skrętu agregatu,
e – długość agregatu.

Organizacja orki i doprawiania roli

Podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka, która ma bezpośredni wpływ na wysokość

uzyskanego  plonu.  Prawidłowe  jej  wykonanie  ma  bardzo  duże  znaczenie  dla  rozwoju  roślin
i dalszych zabiegów doprawiających rolę. Orkę wykonuje się jako zagonową lub bezzagonową.
Orkę zagonową wykonuje się jako:
1)  w skład – gdzie pierwszy przejazd roboczy wykonuje się na środku zagonu,
2)  w rozorywkę – gdzie pierwszy przejazd roboczy wykonuje się od brzegu zagonu.

Przy wykonywaniu orki sposobem zagonowym pole należy podzielić na zagony

o szerokości równej wielokrotności szerokości pługa (Rys. 10). Orkę w zależności od jej
przeznaczenia wykonuje się na różną głębokość:

−

płytką, do 15 cm; jest to najczęściej podorywka,

−

średnią, do 15–25 cm; jest to najczęściej orka siewna,

−

głęboką, 25–35 cm; jest to najczęściej orka przedzimowa.
Prędkość wykonywania orki wynosi 4–6 km/h, orki wykonywane z większą prędkością

8–12 km/h wymagają zastosowania pługów do orki szybkiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Sposób podziału pola na zagony

Orkę zagonową wykonuje się pługami odkładającymi glebę tylko w prawo i w miejscu

wyorywania składu powstaje grzbiet – na środku zagonu, a bruzda powstaje na brzegu pola lub
rozdziela zagony. Podczas następnej orki należy tak rozplanować pracę, aby skład wypadał
w miejscu bruzdy a ta w miejscu poprzednio wyoranego składu. W czasie rozpoczynania orki
w skład należy prawidłowo wyorać pierwsze 4 skiby składu, aby nie powstał wysoki grzbiet i by
nie pozostawić pola nie zaoranego (Rys. 16).

Rys. 16. Sposób wyorania składu – 4 pierwsze przejazdy

Orkę w rozorywkę rozpoczyna się od brzegów pola i kończy na środku zagonu bruzdą. Orkę

bezzagonową  wykonuje  się  pługami  obracalnymi  lub  wahadłowymi  w  sposób  czółenkowy  –
gdzie  pierwszy  przejazd  roboczy  wykonuje  się  od  brzegu  pola  a  kolejny  ruch  roboczy
równolegle  do  poprzedniego  i  tak  do  końca  zagonu.  Ponieważ  skiby  odwracane  są  w jedną
stronę na polu nie występują grzbiety ani bruzdy. Taki sposób wykonywania orki jest wymagany
na  zboczach,  aby  skiby  odkładane  były  do  góry  (ruchy  robocze  poprzecznie  do  stoku),  co
zapobiega  zmywaniu  gleby  (Rys.  17).  Zyskuje  on  coraz  większe  zastosowanie  na  terenach
równinnych, ale wymaga szerszych uwroci i dłuższego czasu na wykonanie nawrotów.

Rys. 17. Sposób wykonywania orki na zboczach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawidłowo wykonana orka powinna charakteryzować się:

1)  utrzymaniem jednakowej głębokości orki na całym polu,
2)  dokładnym przykryciem resztek pożniwnych,
3)  dobrym stopniem pokruszenia i odwrócenia skiby,
4)  wyrównaniem skib – bez zagłębień i omijaków,
5)  prostoliniowością orki - szczególnie pierwszych i ostatnich przejazdów,
6)  dokładnym zakończeniem orki na uwrociach.

Zabiegi doprawiające wykonuje się agregatami wykonującymi ruchy figurowe stosowane

wówczas,  gdy  agregat  nie  powinien  poruszać  się  po  glebie  obrobionej.  Agregat  może
wykonywać  ruchy  po  przekątnych  i  zapewnia  to podwójne wykonywanie  zabiegu  - najczęściej
bronowanie.  Ruch  figurowy  agregatu  rozpoczyna  się  na  środku  pola  i  na  wzór  spirali  porusza
się  do  granic  pola.  Stosowany  do  upraw  bezorkowych  i  siewie  poplonów.  Przy  tym  sposobie
poruszania się agregatu unika się nadmiernego ubijania uwroci i problemów z ich uprawą.

Zabiegi doprawiające rolę to: włókowanie, bronowanie, wałowanie, spulchnianie,

kultywatorowanie.  Każdy  z  tych  zabiegów  spełnia  określone  zadania  i  wymaga  dobrania
odpowiednich  parametrów  pracy.  Włóka,  jako  narzędzie  najpłycej  działające  pracuje  na
głębokości  1  –  3 cm.  Głębokość  jej  pracy  zależna  jest  od  ciężaru  elementów  roboczych.
Bronowanie  wykonywane  jako  zabieg  doprawiający  rolę  spełnia  różne  zadania  i  wykonywane
może  być na  glebach  o  różnej  zwięzłości.  Wymaga  to  zastosowania  bron  o  różnym  nacisku  na
ząb. Brony lekkie pracują na głębokości 3 – 5 cm, brony średnie pracują na głębokości 4-8 cm,
brony ciężkie pracują na głębokość do 12 centymetrów. Optymalna prędkość pracy bron wynosi
6 – 12 km/h. Kultywatorowanie wykonuje się na większą głębokość 10 – 15 cm, z prędkością 8
–  10 km/h.  Praca  wałów  wymaga  sprecyzowania  ich  zadań  i  dopasowania  parametrów  pracy.
Wały gładkie zagęszczają wierzchnią warstwę gleby i nie pracują na określonej głębokości. Wały
strunowe  pracują  na  głębokość  do  6  cm,  zagęszczając  warstwę  gleby  tak,  że  jej  wierzchnia
warstwa  2-3 cm  pozostaje  nie  zagęszczona.  Głębokość  pracy wału pierścieniowego  Campbella
zależy  od  średnicy  pierścieni,  kąta  ostrza  i  jego  ciężaru.  Wał  ten  zagęszcza  wgłębne  warstwy
wzruszonej  gleby  przyspieszając  jej  osiadanie.  Łączony  jest  często  z  pługiem,  prędkość  jego
pracy jest taka sama jak prędkość orki.

Organizacja nawożenia

Do wykonywania nawożenia należy zastosować odpowiednie środki techniczne, aby

racjonalnie  je  wykorzystać  bez  zbędnych  przestojów.  Załadunek  nawozów  wykonujemy
ładowaczami chwytakowymi, czołowymi lub wyspecjalizowanymi ładowarkami. Liczba maszyn
do  nawożenia  powinna  być  skorelowana  z ich  wydajnością  i  ładowarką, aby zapewnić ciągłość
pracy  maszyn.  Przy  załadunku  rozsiewaczy  w  technologii  bigbag  lub  urządzeniami
samozaładowczymi  należy  zapewnić  na  polu odpowiedni transport  przemieszczający  nawóz  po
polu  w  celu  wyeliminowania  jałowych  przejazdów  rozsiewaczy.  Wykonując  wysiew  nawozów
maszynami o dużej szerokości roboczej agregat zwykle prowadzi się systemem czółenkowym na
tzw.  „zakład”  (Rys.  18).

Aby zapewnić równomierne pokrycie pola nawozem w przekroju

poprzecznym,  ale  także  w  przekroju  wzdłużnym.  Prawidłowo  wykonany  zabieg  nawożenia
powinien charakteryzować się wysiewem założonej ilości nawozu na jednostkę powierzchni jak
również  równomiernym  jego  rozsianiem.  Obecnie  dostępne  maszyny  do  nawożenia
charakteryzują  się  dużą  równomiernością  wzdłużną  rozsiewania  nawozów  jednak
równomierność  poprzeczna  zależna jest od dokładności pracy operatora agregatu - utrzymania
parametrów  wysiewu  nawozów.  Ilość  wysiewanego  nawozu  zależy  od  rośliny  i  technologii
uprawy.  Rozsiewacze  mają  możliwość  regulacji  ilości  wysiewanego  nawozu  w  dużych
granicach.  Przy  nawożeniu  pogłównym  roślin  stosuje  się  zawieszane  rozsiewacze,  które

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

posiadają  precyzyjne  urządzenia  dawkujące  nawozy.  Ilość  wysiewanego  nawozu  ustalamy
urządzeniami regulacyjnymi zgodnie z instrukcją obsługi rozsiewacza. Nawożenie pogłówne nie
wymaga  przykrycia  nawozu,  rozsiewany  jest  on  na  powierzchnię  pola.  Przy  wysiewaniu
większych  ilości  nawozu,  stosuje  się  rozsiewacze  przyczepiane,  które  posiadają  większe
pojemności  skrzyń  nawozowych.  Rozsiewanie  nawozów  wymagających  przykrycia  glebą,
wykonuje się przed zabiegami doprawiającymi.

Rys. 18. Sposób prowadzenia agregatu na tzw. ”zakład.” [3, s. 326]

Najdoskonalszy system nawożenia to satelitarny system prowadzenia agregatu po polu. Po

wprowadzeniu  parametrów  pracy  przystosowanej  maszyny  system  zapewnia  właściwe
prowadzenie  agregatu  gwarantując  właściwe  jej  wykonanie  i  uwalnia  operatora  od
zapamiętywania  wielu  istotnych  szczegółów.  Systemy  te  są  jednak  jeszcze  dość  drogie,  ale
konkurencja  w  produkcji  wymusza  stosowanie  dokładnych  technik  i  precyzyjnego  ich
wykonywania.

Nawożenie nawozami organicznymi wymaga wywiezienia na pole dużych mas nawozu. Aby

można  było  przeprowadzić  ten  zabieg  sprawnie  należy  zgromadzić  odpowiedni  sprzęt  –
ładowarki,  roztrząsacze,  niezbędne  ciągniki  do  napędu  ładowarki  i  wywożenia  nawozu
organicznego na pole. Należy tak dobrać wydajności maszyn, aby praca roztrząsaczy była ciągła,
np.  2  roztrząsacze  i  1  ładowarka.  W  czasie  nawożenia  i transportu  1  roztrząsaczem,  drugi  jest
ładowany, po jego wyjeździe na pole pierwszy powinien zakończyć pracę na polu i w tym czasie
podjechać na płytę obornikową do załadunku. Nawożenie w pełnej dawce nawozu organicznego
–  obornika,  przyjmuje  się  40  ton  na  jeden  hektar pola. Regulacje ilości roztrząsanego obornika
dokonuje  się  urządzeniami  regulacyjnymi  zgodnie  z  instrukcją  obsługi  maszyny.  Roztrząsany
obornik  należy  jak  najszybciej  przykryć  glebą,  przyorać  –  najlepiej  tego  samego  dnia.
Rozlewanie płynnych nawozów organicznych powinno być wykonywane na użytkach zielonych
w  okresie  wegetacji  roślin  w  ilości  do  30000  litrów  na  1  hektar.  Nawożenie  gnojówką  lub
gnojowicą  jest  określone  w  tzw.  Dyrektywie  Azotanowej  Unii  Europejskiej.  Wymagania  te  są
zebrane  w  „Kodeksie  dobrej  praktyki  rolniczej”.  Stosując  płynne  nawozy  organiczne  należy
pamiętać o zasadach ochrony środowiska:

−

nie wolno stosować nawozów organicznych stałych i płynnych od początku grudnia do
końca lutego,

−

na zamarzniętą glebę i na pokrywę śnieżną, ze względu na możliwość wystąpienia spływu
powierzchniowego,

−

w czasie obfitych opadów deszczu,

−

na glebę o nadmiernej wilgotności (oprócz możliwych spływów i przesiąku zanieczyszczeń
powoduje zanik tlenu w glebie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

na terenach o wodach gruntowych zalegających płycej niż:

−

1,2 m - w przypadku gruntów ornych

−

1,0 m - w przypadku łąk i pastwisk,

−

w pasie 100 m od terenu zamieszkałych i w pasie 30 m od dróg publicznych i 70 m od
brzegu wód powierzchniowych,

−

na polach o nachyleniu większym niż 10 %,

−

w strefach ochrony źródeł ujęć wody z rzek i studni głębinowych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak należy przygotować pole do wykonywania zabiegów?
2.  Jakie ruchy mogą wykonywać po polu agregaty?
3.  Co to są przejazdy jałowe po polu?
4.  Jak wykonywane są nawroty agregatem na polu?
5.  Jak wykonuje się orkę w sposób zagonowy?
6.  Jak wyoruje się skład?
7.  Jak wykonuje się orkę bezzagonową?
8.  Jak powinna wyglądać prawidłowo wykonana orka?
9.  Jak dobrze wykonać zabieg nawożenia mineralnrgo?
10. Jak zorganizować nawożenie organiczne?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj i wykonaj orkę zagonową w skład, pługiem zawieszanym, dwuskibowym na polu

o określonych wymiarach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przygotować pług do pracy,
4)  zagregatować pług z ciągnikiem,
5)  rozplanować pole, dobrać parametry pracy pługa do orki siewnej,
6)  wyznaczyć uwrocia, linię pierwszej bruzdy i wyorać skład,
7)  wykonać orkę zagonową w skład, zaorać uwrocia,
8)  oczyścić pług po pracy, zakonserwować i odstawić w miejsce przechowywania,
9)  ocenić jakość wykonanej pracy,

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

dwuskibowy pług zawieszany, łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

tyczki, bruzdomierz, taśma miernicza,

−

urządzenia do mycia i materiały do konserwacji pługa,

−

instrukcje obsługi ciągnika i pługa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przygotuj agregat uprawowy do wykonania zabiegu doprawiania przedsiewnego. Wykonaj

ten zabieg agregatem uprawowym złożonym z włóki, kultywatora, wału strunowego.
Przeprowadź jego obsługę techniczna i konserwację po zakończonej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zestawić agregat uprawowy i dokonać jego wstępnej regulacji,
4)  połączyć agregat złożony z ciągnikiem,
5)  przeprowadzić jego obsługę i niezbędne regulacje,
6)  zaplanować pracę na wyznaczonym polu,
7)  wykonać zabieg przedsiewnego doprawiania roli,
8)  wykonać konserwację agregatu po wykonanej pracy,
9)  ocenić jakość wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

łącznik górny, sworznie i zawleczki,

−

kultywator z włóką, wał strunowy,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

materiały i urządzenia do konserwacji – myjka ciśnieniowa, pędzle, oleje konserwacyjne,

−

instrukcje obsługi ciągnika i agregatu uprawowego,

−

zeszyt, poradnik.

Ćwiczenie 3

Przygotuj roztrząsacz obornika do wykonania zabiegu nawożenia organicznego i wykonaj

ten zabieg.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,
4)  wykonać obsługę techniczną roztrząsacza i wykonać regulacje,
5)  wykonać załadunek obornika na roztrząsacz,
6)  wykonać zabieg nawożenia organicznego,
7)  ocenić jakość wykonanej regulacji i pracy rozrzutnika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

roztrząsacz obornika, ładowacz chwytakowy,

−

wał teleskopowy WOM,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcja do przeprowadzenia ćwiczenia,

−

instrukcje obsługi: ciągnika, roztrząsacza obornika, ładowacza chwytakowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podzielić pole na zagony?



2) określić sposoby poruszania się agregatów na polu?



3) opisać sposoby nawrotów agregatów na polu?



4) scharakteryzować wykonanie orki w sposób zagonowy?



5) wyjaśnić wyoranie składu?



6) scharakteryzować wykonanie orki w sposób bezzagonowy?



7) ocenić wykonanie orki?



8) zorganizować nawożenie organiczne?



9) wykonać nawożenie mineralne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Organizacja i wykonywanie siewu, sadzenia oraz pielęgnacji

4.5.1. Materiał nauczania

Organizacja i wykonanie siewu i sadzenia

Dokładnie wykonany wysiew nasion, w terminie agrotechnicznym decyduje o przyszłych

plonach  rośliny.  Prawidłowe  jego  wykonanie  uwarunkowane  jest  właściwym  przygotowaniem
siewnika  do  pracy.  Wykonaniem  próby  wysiewu  (kręconej),  sprawdzeniu  równomierności
rozmieszczenia  nasion  na  jednostkę  powierzchni  i  umieszczaniu  na  jednakowej  głębokości.
Siewniki  precyzyjne  powinny  zachowywać  dokładne  szerokości  międzyrzędzi  jak  i  odstępy
między nasionami w rzędzie. Obliczenie i ustalenie długości znaczników lub wskaźników śladów
celem  dokładnego  prowadzenia  agregatu  po  polu.  Na  polach  mniejszych  (o  jednym  zagonie)
siewniki  prowadzi  się  systemem  zagonowym.  Na  polach  większych  gdzie  można  wyznaczyć
dwa  lub  więcej  zagonów  siewniki  prowadzi  się  systemem  czółenkowym  lub  kombinowanym
(Rys. 19).

Rys. 19. Sposoby ruchu agregatów do siewu [3, s. 327]

Oprócz przygotowania siewnika należy przygotować ciągnik tak, aby przejazdy nie ugniatały

zbytnio  gleby  –  należy  dobrać  ciągniki  o  małym  nacisku  jednostkowym,  bez  obciążników.
Należy dostosować rozstaw kół do międzyrzędzi lub użyć spulchniaczy śladów. Na polu należy
dokładnie wyznaczyć zagony, które powinny być wielokrotnością szerokości roboczej siewnika,
i  uwrocia  zaznaczone  bruzdką  jako  miejsce  włączania  i  wyłączania  aparatów  wysiewających
siewnika.  Skrzynie  nasienne  siewników  mają  niedużą  ładowność  i należy  je  uzupełniać  na
uwrociach  i  nie  dopuszczać  do  całkowitego  opróżnienia  skrzyni  w czasie  siewu.  Uzupełnianie
może  odbywać  się  ręcznie  z  worków  50  kg  lub  urządzeniami  załadunkowymi  będącymi  na
wyposażeniu  siewników  o  większej  wydajności.  Należy  pamiętać  o  dodatkowym  transporcie
ziarna  po  polu  (ciągnik  z  przyczepą  lub  samochód),  aby  dostarczać  nasiona  do  miejsca
uzupełniania  siewnika.  W  czasie  siewu  należy  kontrolować  pracę  siewnika  czy  nie  nastąpiło
samoczynne rozregulowanie zespołów roboczych na wskutek wstrząsów i przechyłów siewnika,
szczególnie  ilość  wysiewnych  nasion,  dokładność  ich  przykrycia,  prostoliniowość  rzędów,
odległości  między pasami siewnymi. Są to warunki prawidłowego wykonania siewu nasion. Do
precyzyjnego  prowadzenia  siewników  po  polu  stosuje  się  systemy  satelitarne  szczególnie  w
ogrodnictwie,  gdzie  wymagana  jest  większa  precyzja  siewu.  Regulację  elementów  roboczych
siewnika  należy  rozpocząć  od  dobrania  właściwych  przyrządów  wysiewających  a  następnie
dobrać parametry roboczo-technologiczne do wysiewu konkretnych roślin. Siewniki rzędowe do
wysiewu  zbóż  wymagają  zastosowania  kołeczkowych  aparatów  wysiewających.  Nasiona  w
rzędzie  umieszczane  są  losowo  a  rozstaw  międzyrzędzi  waha  się  w  granicach  8  –  15 cm  w

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zależności od rośliny. Głębokość siewu nasion wynosi 2 do 4 cm. Przy konieczności
zastosowania większych głębokości, np. siew peluszki należy obciążyć redlice obciążnikami lub
zwiększyć nacisk na redlice sprężynami. Prędkość robocza siewników wynosi około 12 km/h.

Sadzenie ziemniaków wykonuje się sadzarkami automatycznymi lub półautomatycznymi.

Głębokość  sadzenia  powinna  wynosić  6-8 cm  w  stosunku  do  wyrównanej  powierzchni  pola na
glebach  lekkich,  a  na  glebach  cięższych  sadzimy  nieco  płycej.  Bulwy  winny  być  przysypane
również  6-8  cm  warstwą  ziemi,  co  uchroni  je  przed  przymrozkami,  a  zarazem  pozwoli  na
szybkie  i  wyrównane  wschody.  Istotnym  parametrem,  który  warunkuje  rozmieszczenie
ziemniaków  na  jednostce  powierzchni  jest  szerokość  międzyrzędzi.  Obecną  jeszcze  często
rozstawę 62,5 cm należy uznać za niewłaściwą i ustępującą miejsca rozstawom 67,5 cm, 75 cm.
Wielkości  te  są  warunkowane  rozstawem  kół  ciągnika  i  szerokością  ogumienia.  Z  tych
powodów  wydaje  się,  że  pośrednia  rozstawa  67,5  cm  również  nie  ma  długiej  perspektywy
stosowania.  Niestety,  zwiększenie  rozstawy  do  75  cm  pociąga  za  sobą  wymianę  zestawu
maszyn,  które  wymagają  ciągników  większej  mocy.  Rozstaw  ziemniaków  w  rzędzie  jest
regulowany i powinien być dostosowany do wymaganej obsady roślin na 1 m

, a coraz częściej

do wymaganej liczby pędów na 1 m

lub 1 ha. Wymaganą liczbę pędów na jednostkę

powierzchni narzuca kierunek użytkowania rośliny, np. ziemniaki uprawiane na frytki zaleca się
obsadę 150 000 sztuk pędów na 1 ha. Dla ziemniaków uprawianych do bezpośredniego spożycia
zaleca się  200 000  –  250 000  sztuk  pędów na 1  ha. Dla  sadzeniaków  zaleca  się  300 000  sztuk
pędów  na  1  ha.  Uszkodzenia  mechaniczne  podczas  sadzenia  sadzarkami  automatycznymi  nie
powinny  przekraczać  3  %  sadzeniaków,  a  liczba  opustów  wykonanych  przez  sadzarkę  nie
powinna  przekraczać  0,5  %  sadzeniaków.  Prędkość  robocza  sadzarki  wynosi  około  8  km/h.
Zwiększanie  prędkości  roboczej  powoduje  nierównomierność  umieszczania  sadzeniaków  w
rzędzie ze względu na przetaczanie się bulw w bruzdce.

Sadzenie rozsad wymaga wcześniejszego zaplanowania sadzenia, wyznaczenia rzędów

produkcyjnych i technologicznych – przeznaczonych do pielęgnacji lub zbioru plonów.
Rozstawa rzędów uwarunkowana jest wymaganiami roślin, stosowanego sprzętu i wynosi 50 cm
z możliwością ciągłej regulacji. Rozstawa roślin w rzędzie waha się od 20 do 50 cm. Głębokość
sadzenia zależy od rośliny, jakości sadzonki, przeznaczenia i może wynosić do 20 cm. Prędkość
jazdy agregatu około 1 km/h.

Organizacja i wykonanie pielęgnacji i ochrony roślin

Coraz powszechniej wybierany system gospodarowania to rolnictwo ekologiczne, stąd

konieczność  stosowania mechanicznych metod pielęgnacji i ochrony roślin. Prace pielęgnacyjne
wykonuje  się  bardzo  podobnie  jak  siew  lub  sadzenie  a  narzędzia  pielęgnacyjne  powinny  mieć
takie same szerokości robocze lub połowę mniejszą w celu dokładnego prowadzenia w rzędach
po  siewie  lub  sadzeniu.  Precyzyjne  wykonanie  prac  pielęgnacyjnych  zależy  od  doboru  i
rozmieszczenia elementów roboczych, doboru i przygotowania ciągnika, doboru ruchu agregatu
i dokładności prowadzenia.

Rys. 20. Pasy ochronne w czasie mechanicznej pielęgnacji

Elementy robocze dobieramy w zależności od uprawy (płaska lub na redlinach), celu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pielęgnacji  –  spulchnianie,  niszczenie  chwastów,  obsypywanie  redlin.  Należy  pamiętać  o  tzw.
pasach  ochronnych  (Rys.  21)  - odległości elementu roboczego od rośliny uprawnej wynoszącej
około  4  –  5  cm.  Właściwy  dobór  ciągników  specjalistycznych  do  prac  pielęgnacyjnych  –
nośników  narzędzi  z  możliwością  obserwacji  pracy  elementów  roboczych  z  przodu  maszyny
(przed operatorem) umożliwia dokładne wykonanie pielęgnacji.

W przypadku stosowania ciągników uniwersalnych należy stosować ciągniki o małym

nacisku jednostkowym na glebę, bez obciążników. Zastosować koła wąskie (9-10 cali)
przeznaczone do prac pielęgnacyjnych i dostosować ich rozstaw do szerokości międzyrzędzi,
w razie potrzeby zwiększyć prześwit.

Rys. 21. Schemat rozstawu rzędów: a, b) ogólna uprawa, np. warzyw, c) uprawa marchwi i pietruszki [4, s. 81]

Pielęgnację przeprowadza się ruchem czółenkowym prowadząc agregat po przejazdach

siewnika  (sadzarki)  lub  wyznaczonych  ścieżkach  przejazdowych.  Problemem  pozostaje
organizacja pielęgnacji na uwrociach, który musi rozwiązać operator agregatu tak, aby ugniatać
(niszczyć)  jak  najmniej  roślin.  Przygotowanie  pielnika  do  pracy  obejmuje  regulację  głębokości
pracy.  Wielkość  tą  reguluje  się  ustawiając  elementy  robocze  (gęsiostópki,  noże  kątowe,  dłuta)
na  odpowiedniej  głębokości  2-  4  cm.  Aby  to  wykonać  precyzyjnie  należy  pod  koła  kopiujące
podstawić  deskę  o grubości  równej  głębokości pracy  pielnika  i  wyregulować  elementy robocze
do  podłoża.  Należy  obliczyć  liczbę  sekcji  roboczych  pracujących  między  kołami  pielnika
(Rys. 16). Rozstawić sekcje robocze pielnika, rozpoczynając od sekcji najbliższych osi symetrii
ciągnika.  Ustawić  szerokość  pracy  sekcji,  która  powinna  być  mniejsza  od  szerokości
międzyrzędzi  o  wielkość  pasów  ochronnych  dla  roślin.  Na  przykład,  przy  szerokości
międzyrzędzia 45 cm, szerokości pasa ochronnego 5 cm, szerokość pracy sekcji wynosi 45 cm –
2*5 cm  =35 cm.  Sekcje  skrajne  mają  zwykle  mniejszą  szerokość,  ponieważ  pracują  bez
zewnętrznego  noża  kątowego.  Istotnym  elementem  ustawienia  pielnika  jest  regulacja  kół
sterujących,  które  powinny  być  ustawione  w  międzyrzędziach  poza  kołami  ciągnika  tak,  aby
poruszały się w środku wyznaczonego międzyrzędzia.

Stosując zabiegi chemicznej ochrony roślin opRyskiwacz powinien poruszać się wzdłuż

rzędów  opRyskiwanych  roślin  ruchem  czółenkowym.  Przy  wykonywaniu  takich  zabiegów
należy szczególnie przestrzegać przepisów BHP dotyczących stosowania środków chemicznych,
przestrzegać terminowego przeprowadzania badań opRyskiwaczy, osoby wykonujące te zabiegi
powinny  przejść  odpowiednie  szkolenie  w  upoważnionych  ośrodkach  potwierdzone
świadectwem  ukończenia  szkolenia.  Właściwe  przygotowanie  opRyskiwacza  do  pracy  jest
niezbędnym

warunkiem skutecznego przeprowadzenia zbiegu opRyskiwania. Przed

przystąpieniem do wykonywania zabiegu należy sprawdzić działanie wszystkich zespołów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opRyskiwacza,  stan  filtrów,  zaworów  rozdzielacza,  końcówek  rozpylających.  Sprawdzenia
dokonuje  się  poprzez  oględziny  zespołów  a  następnie  przez  uruchomienie  opRyskiwacza
napełnionego  czystą  wodą.  Przed  wyjazdem  na  pole  należy  dostosować  rozstaw  kół  ciągnika
i opRyskiwacza  do  szerokości  międzyrzędzi.  Przed  przystąpieniem  do  opRyskiwania  należy
ustalić  stężenie  środka  chemicznego  oraz  wydatek  cieczy  w  litrach  na  hektar.  Po  zakończeniu
wykonywania  zabiegów  opRyskiwacz  należy  opróżnić  z  cieczy  roboczej,  oczyścić  sita,  filtry
i dysze  rozpylające,  nalać  do  zbiornika  wody  i  przepłukać  układ  przez  uruchomienie  pompy
opRyskiwacza. Resztki cieczy należy wypRyskać na plantację.

Ustalenie dawki opRysku na żądaną dawkę wypRyskiwanej cieczy na hektar można uzyskać

w efekcie zmiany trzech parametrów:

−

rodzaju zastosowanych rozpylaczy lub wielkości otworów ich dysz,

−

prędkości jazdy,

−

wielkości ciśnienia cieczy.

Szczegółowe zalecenia tych parametrów podawane są na opakowaniach środków

chemicznych. W przypadku braku szczególnych zaleceń należy stosować się do ogólnych
zaleceń stosowania środków ochrony roślin.

Wykonując opRysk herbicydami doglebowymi wymaga się stosowania dużych kropel.

Stosuje się wtedy rozpylacze szczelinowe osiągające natężenie wypływu około 1,5 litra/minutę i
więcej, przy ciśnieniu 0,3 MPa. OpRysk herbicydami dolistnymi wymaga stosowania mniejszych
kropel.  Uzyskuje  się  to  przez  zastosowanie  rozpylaczy  szczelinowych  o  mniejszych  otworach
osiągających  natężenie  przepływu  do  1  litra/minutę,  przy  ciśnieniu  0,3  MPa.  OpRyski
owadobójcze  wykonuje  się  rozpylaczami  szczelinowymi  z  małymi  otworami  lub  wirowymi.
OpRyski  grzybobójcze  powinny  być  wykonywane  małymi  kroplami  i  najlepiej  zawirowanymi.
Przy  tym  zabiegu,  krople  muszą  trafić  również  pod  spodnią  stronę  liści,  gdyż  tam  głównie
rozwija się grzyb. Prędkość pracy opRyskiwacza zawiera się w granicach 5 – 12 km/h.

Przy braku szczegółowych instrukcji, co do wielkości i rodzaju rozpylaczy oraz

wymaganego

ciśnienia

należy

przeprowadzić

regulację

opRyskiwacza

oparciu

o przeprowadzoną próbę opRysku – kalibrację opRyskiwacza, która obejmuje:
1. Określenie prędkości roboczej.

Do określenia prędkości roboczej, należy wyznaczyć odcinek o długości 100 m. Zmierzyć
na tym odcinku czas przejazdu ciągnika z opRyskiwaczem napełnionym do połowy wodą.
Obliczyć prędkość agregatu wg wzoru:

Prędkość[km/h]

sekundach

czas

100m

2. Dobór rozpylacza i ciśnienia:

Po dobraniu rozpylacza wg zasad ogólnych podanych wyżej, należy odczytać z tabeli
wydatku dla tego rozpylacza ciśnienie odpowiadające pożądanej dawce cieczy.

3. Pomiar natężenia przepływu:

Należy  ustawić  ciśnienie  wymagane  dla  pożądanej  dawki  opRysku.  Uruchomić  pompę
opRyskiwacza  i  otworzyć  zawór  zasilający  dysze  na  1  minutę,  utrzymując  obroty  silnika
takie  jak  podczas  określania  prędkości.  Zmierzyć  ilość  dolanej  cieczy  do  zbiornika  do
pierwotnego poziomu. Na podstawie pomiarów wyliczyć dawkę cieczy:

600

gdzie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Q – dawka cieczy w dm

/ha,

q –ilość wypRyskanej cieczy równa ilości dolanej wody,
b – szerokość robocza opRyskiwacza,
v – prędkość robocza opRyskiwacza.

Obliczona dawka powinna się równać dawce opRysku zalecanej ze względów

agrotechnicznych. Przed przystąpieniem do opRysku należy dobrać odpowiednie stężenie cieczy
opRyskowej. Tabela 1 określa ilość środka chemicznego, którą należy zmieszać z określoną
ilością wody, aby uzyskać określone stężenie cieczy roboczej. Przykład: dla uzyskania 0,5 %
stężenia cieczy roboczej 200 litrach wody należy użyć 1 kg (1 litr) środka chemicznego.

Tabela 1. Tabela stężeń cieczy [opracowanie własne]

Ilość przygotowanej wody w dm

100

200

300

400

Stężenie

cieczy [%]

Dawka preparatu w kg lub dm

0,1

0,2

0,3

0,4

0,2

0,4

0,6

0,8

0,3

0,6

0,9

1,2

0,4

0,8

1,2

1,6

0,5

1,0

1,5

2,0

1,0

2,0

3,0

4,0

2,0

4,0

6,0

8,0

3,0

6,0

9,0

12,0

4,0

8,0

12,0

16,0

5,0

10,0

15,0

20,0

10,0

20,0

30,0

40,0

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak powinien być przygotowany siew nasion?
2.  Jak prowadzi się siewniki w czasie siewu?
3.  Jak należy przygotować ciągnik do siewu?
4.  Jakie są prawidłowe warunki wykonania siewu?
5.  Jak wykonuje się prace pielęgnacyjne?
6.  Jak dobiera się elementy robocze pielnika?
7.  Jak projektuje się pasy ochronne?
8.  Jak należy przygotować opRyskiwacz do pracy?
9.  Jak należy postępować z opRyskiwaczem po wykonanym zabiegu?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj siewnik uniwersalny do wykonania siewu zbóż i wykonaj siew zbóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeczytać instrukcję wykonania ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4)  wykonać obsługę techniczną siewnika i wykonać niezbędne regulacje,
5)  wykonać próbę wysiewu (kręconą) siewnika,
6)  ustawić znaczniki,
7)  przygotować pole pod zasiew (wyznaczyć uwrocia),
8)  wykonać siew zboża,
9)  ocenić jakość przygotowania siewnika i wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

siewnik uniwersalny,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

zboże do przeprowadzenia próby i siewu,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i siewnika rzędowego,

−

poradnik, zeszyt.

Ćwiczenie 2

Przygotuj wielorak uniwersalny do pielenia roślin w uprawach rzędowych płaskich

i wykonaj zabieg odchwaszczania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  określić warunki pracy pielników,
3)  określić warunki pracy osób obsługujących pielniki,
4)  przeczytać instrukcję obsługi pelnika,
5)  przygotować pielnik do pracy,
6)  ustawić elementy robocze w pielniku z pasami ochronnymi równymi 4 cm,
7)  wykonać zabieg pielenia plantacji,
8)  ocenić jakość przygotowania pielnika i wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

wielorak uniwersalny,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

instrukcje obsługi ciągnika i wieloraka,

−

poradnik, zeszyt.

Ćwiczenie 3

Przygotuj opRyskiwacz i operatora do wykonywania zabiegu ochrony roślin środkami

chemicznymi II klasy toksyczności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  określić warunki pracy opRyskiwaczy ze środkami chemicznymi II klasy toksyczności,
3)  określić  warunki  pracy  osób  obsługujących  opRyskiwacze  ze  środkami  chemicznymi  II

klasy toksyczności,

4)  przeczytać instrukcję obsługi opRyskiwacza,
5)  przygotować zestaw ochrony osobistej,
6)  przygotować opRyskiwacz do pracy,
7)  przygotować się do wykonania zabiegu (ubrać w kombinezon ochronny),
8)  ocenić sposób zabezpieczenia człowieka przy pracy ze środkami chemicznymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

opRyskiwacz ciągnikowy,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

przepisy bhp przy wykonywaniu opRysku środkami chemicznymi,

−

kombinezon ochronny i środki ochrony indywidualnej operatora opRyskiwacza,

−

poradnik, zeszyt.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przygotować siew nasion?



2) prowadzić agregat po polu w czasie siewu?



3) przygotować siewnik do pracy?



4) wykonać siew nasion siewnikiem?



5) dobrać elementy robocze pielnika do pracy?



6) zaprojektować rozstawienie elementów roboczych pielnika

z zachowaniem pasów ochronnych?



7) przygotować opRyskiwacz do pracy?



8) przygotować operatora do pracy przy opRysku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Organizacja i wykonywanie zbioru zielonek, zbóż i roślin

okopowych

4.6.1. Materiał nauczania

Zbiór plonów uprawianych roślin wymaga zastosowania odpowiednich maszyn lub ich liczby

w  stosunku  do  zbieranego  areału  uprawy.  Zbierane  plony  mogą  występować  w  różnych
postaciach, np.: zbiór traw na siano, sianokiszonki, kiszonki; zbiór zbóż – nasion i słomy; zbiór
okopowych  –  ziemniaków  czy  buraków.  Maszyny  używane  do  zbioru  roślin  są  bardzo
skomplikowane  i  wykonują  szereg  czynności  towarzyszących  zbiorom  jak,  np.  koszenie,
rozdrabnianie,  czyszczenie,  sortowanie,  zbieranie  do  zbiornika.  Maszyny  te  wyposażone  są
w specjalistyczne  zespoły  robocze  a  sezon  ich  wykorzystania  jest  bardzo  krótki  i  praca  takich
maszyn jest stosunkowo droga. Bardzo ważnym elementem organizacji pracy maszyn do zbioru
– jest zapewnienie dostatecznej ilości środków transportowych do odbioru plonu na bieżąco od
pracującej  maszyny.  Zbiór  zielonek  na  siano  trwa  kilka  dni  i  wykonywany  jest  kilkoma
maszynami.  Koszenie  odbywa  się  kosiarkami, które poruszają się  po  polu  w  okółkę (Rys.  22).
Kosiarki  rotacyjne  pracują  z  prędkością  roboczą  12  –  15  km/h.  Wysokość  ciecia  traw  wynosi
5 do 7 cm

Rys. 22. Schemat poruszania się agregatu w okółkę

Przetrząsanie lub zgrabianie wykonuje się maszynami pracującymi sposobem zagonowym.

Przetrząsanie  zielonek  na  sino  w  pierwszej  fazie  może  być  wykonywane  przetrząsaczami
napędowymi intensywnie oddziałującymi na obrabiany materiał. Z czasem wysychania skoszonej
zielonki  należy  stosować  maszyny  mniej  intensywnie  wzruszające  przeschniętą  zielonkę,
zapobiega  to  obrywaniu  się  najwartościowszych  części  roślin.  Wysokość  pracy  tych  maszyn
powinna  być  tak  dobrana,  aby  nie  dotykały  one  podłoża.  a  jednocześnie  powodowały  dobre
przetrząsanie  siana.  Zgrabianie  w  wały,  zbiór  zbieraczami  pokosów  lub  prasami  odbywa  się
sposobem  czółenkowym.  Sposób  poruszania  się  agregatu  po  polu  dobiera  się  tak,  aby  nie
wykonywać jałowych przejazdów. Podbieracze pokosów powinny mieć możliwie małą średnicę
bębnów,  co  powoduje  swobodne  podbieranie  siana  z  pokosu.  Wysokość  podbieracza  powinna
być  tak  ustawiana,  aby  nie  pracował  on  intensywnie po  podłożu  i  dokładnie  zbierał  wysuszoną
masę siana.

Transport do miejsca składowania przeprowadza się zbieraczami pokosów lub przyczepami

z  nadstawkami.  Siano  prasowane  w  okrągłe  bele  wymaga  zastosowania  środków
załadunkowych  na  przyczepy  lub  zastosowania  specjalnych  przyczep  samozaładowczych.  Do
rozładunku  i  układania  bel  w  stodole  lub  w  stogach  stosuje  się  ładowacze  czołowe  lub
przyczepy samowyładowcze przy pomocy, których można ustawiać sterty.

Zbiór zielonek na sianokiszonki polega na skoszeniu roślin kosiarkami, przesuszeniu do

40 % wilgotności, zbiorze prasami rolującymi stałokomorowymi. Zwinięta zielonka w baloty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

powinna  jak  najszybciej  zostać  owinięta  folią  –  w  tym  samym  dniu.  Nie  należy  zwijać  zielonki
a owijać  ją  w folię  na  drugi  dzień,  ponieważ  przy  wzrastającej  temperaturze  z  dostępem  tlenu
następują  niekorzystne  procesy  utrudniające  zakiszanie  i  powodują  utratę  wartości
przygotowywanej  paszy.  Owinięte  baloty  należy  ułożyć  na  równej  powierzchni  do
przechowywania.  Przygotowanie  kiszonki  na  pryzmach  jest  bardziej  pracochłonne  i wymaga
przygotowania  odpowiedniej  powierzchni  upraw.  Należy  przygotować  ciężkie  ciągniki  do
ubijania  pryzm  i wciągania  przyczep  na  pryzmę  ze  świeżą  zielonką.  Pryzmę  należy  wykonać
w ciągu  2  -  3  dni  dobrze  ubić,  przykryć  folią  i  obsypać  ziemią,  aby  zapewnić  dobre  warunki
zakiszania  (brak  dostępu  tlenu  i światła). Należy  także  zapewnić  ochronę  przed  ptakami, które
mogą dziurawić folię.

Zbiór zbóż wykonać można jednoetapowo – kombajnem zbożowym. Wybór prawidłowego

sposobu poruszania się kombajnu zbożowego po polu ma istotne znaczenie dla organizacji jego
pracy. Przy zbiorze zbóż pole należy podzielić na zagony zgodnie z kierunkiem uprawy, aby
przejazdów jałowych było możliwie mało (Rys. 23).

Rys. 23. Sposoby pracy kombajnu na wyznaczonych zagonach [3, s. 329]

Konieczne nawroty wykonujemy kombajnem w sposób bezpętlowy lub pętlowy (Rys. 24).

Rys. 24. Nawroty wykonywane kombajnem zbożowym [3, s. 329]

Sprawna organizacja transportu, umiejętności i doświadczenie operatorów ma podstawowy

wpływ na wydajność rzeczywistą maszyn w sezonie. Obecnie produkowane kombajny mają
możliwość rozładunku swoich zbiorników nie przerywając swojej podstawowej pracy. Straty
ziarna powodowane oddziaływaniem zespołów roboczych na zbierane rośliny wynoszą około 3-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4%.  Wysokość  cięcia  zależna  jest  od  sposobu  zagospodarowania  słomy  i  może  wynosić  do
7 cm. Kombajny mogą być przystosowane do zbioru zboża wylegniętego. Na co 4 palec zakłada
się podnośniki łanu ułatwiające koszenie. Ważnym elementem jest ustawienie nagarniacza, który
powinie pracować na 1/3 wysokości źdźbła tak, aby nie otrząsać nasion z kłosów. W zależności
od  rodzaju  zbieranej  rośliny  należy  ustawić  obroty  bębna  młócącego  dla  zbóż  wynoszą  one
około  900  obr./minutę.  Zbierając  rośliny  łatwo  kruszące  się  należy  zmniejszyć  obroty  bębna
młócącego.  Wielkością  ściśle  związaną  z  obrotami  jest  szczelina  między  bębnem  i  klepiskiem
zespołu  młócącego.  Zawsze  powinna  być  większa  na  wlocie  i mniejsza  na  wylocie.  Do  zbiory
zbóż szczelina ta na wlocie może wynosić około 4 mm, a na wylocie 12 mm. Do zbioru peluszki
należy  ja  powiększyć  tak,  aby  nie  rozdrabniała  nasion  i dobrze  wymłacała  strąki.  Przy  zbiorze
nasion  drobniejszych,  np.  koniczyny  należy  maksymalnie  zmniejszyć  wielkość  szczeliny
roboczej.  Istotnym  elementem  regulacji  kombajnu  jest  ustawienie  siły  nadmuchu  powietrza  na
sita.  Siła  wiatru  powinna  być  tak  dobrana,  aby  lekkie  zanieczyszczenia  były  usuwane  z
kombajnu,  natomiast  nasiona  roślin  zbieranych  powinny  zostawać  na  sitach.  Nowoczesne
sposoby prowadzenia kombajnów po polu wykorzystują systemy satelitarne, które ułatwiają lub
nawet prowadzą kombajn po wybranym torze pracy optymalizując organizację pracy kombajnu i
eliminując  zbędne  przejazdy  do  minimum.  Urządzenia  elektroniczne  monitorują  jakość  pracy
kombajnem,  mierzą  wilgotność  ziarna,  podają  aktualne  informacje  o  stratach  ziarna  i  inne
parametry niezbędne operatorowi. Straty ziarna, jakie mogą powstać po zbiorze mechanicznym
kombajnu szacuje się na 2–3%.

Zbiór słomy wykonuje się prasami kostkującymi lub rolującymi. Prasy rolujące mogą być

stałokomorowe służące do zbioru zielonek lub zmiennokomorowe przeznaczone do zbioru
plonów lekkich jak słoma i siano. Często słoma pozostaje na polu z przeznaczeniem na nawóz,
wówczas kombajny wyposaża się w rozdrabniacze słomy, które rozrzucają ją po polu.

Zbiór roślin okopowych obejmuje zbiór ziemniaków i buraków. Zbiór ziemniaków

przeprowadza  się  kombajnami  jednorzędowymi,  które  wyposażone  są  we  własne  zbiorniki
ziemniaków.  Jakość  zebranych  ziemniaków  oraz prawidłowe wykonanie mechanicznego zbioru
zależy  od  właściwego  przygotowania  plantacji.  Termin  niszczenia  łęcin  powinien  być
uzależniony od stanu wegetacji oraz planowanego terminu zbioru i winien być przeprowadzony
na 1-3 tygodnie przed planowanym zbiorem. Zniszczenie naci i występujących chwastów ułatwia
obsychanie i ogrzewanie gleby i bulw, przez co ich naskórek jest mniej podatny na uszkodzenia
mechaniczne.  Mechaniczny  zbiór  ziemniaków należy wykonać po osiągnięciu pełnej dojrzałości
bulw,  gdy  naskórek  bulwy  nie  złuszcza  się  pod  naciskiem  kciuka,  przy  temperaturze  gleby
powyżej  10°  C  i  wilgotności  nie  większej  niż  15%.  Im  niższa  temperatura  gleby  i  większa
wilgotność  tym  większa  podatność  bulw  na  uszkodzenia  mechaniczne.  Przy  większej
wilgotności  gleby  zmniejsza  się  dokładność  zbioru.  W  zależności  od  odmiany, wykopki należy
przeprowadzić  w  terminie  od  połowy  sierpnia  do  końca  września.  Tam  gdzie  nie  ma  obawy
wystąpienia znacznych przygruntowych przymrozków, zbiór odmian późnych można przedłużyć
do  10  października. Głębokość pracy maszyn do zbioru ziemniaków należy dobrać tak, aby nie
były  uszkadzane  bulwy  przez  lemiesze  podkopujące,  około  10  cm  poniżej  podstawy  redlin.
Prędkość pracy kombajnów do ziemniaków waha się w granicach 3 – 6 km/godz.

Kombajny dwurzędowe wymagają zastosowania przyczep, które musza poruszać się obok

kombajnu gdzie wyładowywane są zebrane ziemniaki. Duża masa plonu wymaga sprawnego
przeprowadzenia transportu, szybkiego rozładunku środków transportowych i synchronizacji
pracy tych środków z kombajnami. Kombajn jednorzędowy prowadzi się sposobem zagonowym
na zagonie liczącym 30–40 redlin (Rys 25).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Schemat rozstawienia przyczep A, B, C przy zbiorze ziemniaków kombajnem jednorzędowym [3, s.

332]

Przygotowanie plantacji do mechanicznego zbioru buraków wymaga ręcznego usunięcia

buraków  z  uwroci  i  pasów  o  szerokości  około  6 m,  dzielących  plantacje  na  zagony.  Zagon
obejmuje  40  –  50  rzędów  buraków.  Przy  zbiorze  dwuetapowym  należy  zebrać  liście  i  usunąć
z pola,  aby  można  było  przeprowadzić  prace  przy  zbiorze  korzeni.  Zbiór  jednoetapowy
charakteryzuje się tym, że liście i korzenie zbierane są jednocześnie. Liście mogą być zbierane z
przeznaczeniem  na  paszę  lub  kiszonkę w rejonach gdzie prowadzona jest produkcja zwierzęca.
Nowoczesne technologie tylko produkcji roślinnej organizowanej na dużych areałach proponują
rozdrabnianie zebranych liści i rozrzucanie ich po polu w celu przyorania. Kombajny buraczane
jednocześnie zbierają liście lub rozdrabniają i rozrzucają po zebranym polu. Korzenie wykopują
z ziemi, otrząsają i zbierają do własnych zbiorników lub transportują na jadącą obok przyczepę
(Rys. 26).

Rys. 26. Schemat organizacji zbioru buraków kombajnem jednorzędowym: A – kombajn buraczany,

B – rozładunek korzeni na przyczepy, C – załadunek liści na przyczepy, D – pryzma silosowa,
E – rozładunek korzeni w punkcie odbioru, F – rozładunek korzeni na pryzmy [3, s. 333]

Małe kombajny buraczane (budowane jako jednorzędowe), wyposażane są w zbiorniki na

liście  i korzenie,  które  są  okresowo  opróżniane.  Kombajny  te  są  zaczepiane  do  ciągników
rolniczych,  od  których  otrzymują  napęd.  Natomiast  duże  sześciorzędowe  kombajny  posiadają
własny  napęd.  Często  wyposażone  są  one  w  gąsienicowy  układ  jezdny.  Kombajny  posiadają
własne zbiorniki lub ładują korzenie na przyczepy, a liście rozrzucają po polu. Korzenie powinny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

być  ogławiane  przy  nasadzie  liści  w  granicach  szyjki  korzeniowej.  W  dolnej  części  korzeń
powinien  mieć  średnicę  ok.  1 cm.  W czasie  zbioru  należy  sprawdzić,  ile  korzeni  ma  wady  w
postaci  pozostałości  liści,  zbyt  niskiego lub  skośnego  ogłowienia,  ułamania powyżej  średnicy 2
cm,  uszkodzeń  (pęknięcia,  obcięcia,  zadrapania)  oraz  dużego  zanieczyszczenia  glebą.  W
przypadku 10 % wad należy podjąć działania dostosowujące maszynę do prawidłowego zbioru.
Naostrzyć  noże  ogławiające,  zmniejszyć  prędkość  jazdy,  zwiększyć  intensywność  elementów
oczyszczających. Korzenie zaraz po ogłowieniu powinny być wykopane. Pozostawienie korzeni
ogłowionych i niewykopanych powoduje znaczne straty.

Po 3 dniach tracą one 3,7 proc. masy i 0,7 proc. cukru. Maszyny do zbioru buraków

przystosowane są do pracy w rzędach 45 – 50 cm. Praca maszynami do zbioru liści może
przebiegać szybciej i może wynosić 5 – 11 km/h. Wyorywacze pracują w glebie na głębokości
około 10 centymetrów i mogą poruszać się z prędkością 3 do 6 km/h.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaką postać mogą mieć zbierane plony z pola?
2.  Jak mogą poruszać się kosiarki po polu?
3.  W jaki sposób zbiera się zielonki na siano?
4.  W jaki sposób zbiera się zielonki na kiszonki?
5.  Jak powinien poruszać się kombajn zbożowy po polu?
6.  Jak organizuje się zbiór ziemniaków?
7.  Jak organizuje się zbiór buraków?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj kosiarkę rotacyjną do koszenia i wykonaj zbiór traw na siano.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeczytać instrukcję kosiarki rotacyjnej,
4)  wykonać obsługę techniczną kosiarki rotacyjnej,
5)  połączyć kosiarkę z ciągnikiem,
6)  dokonać regulacji kosiarki,
7)  wykonać koszenie traw z przeznaczeniem na siano,
8)  ocenić jakość przygotowania kosiarki i wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

kosiarka rotacyjna,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

wałek przekaźnika mocy,

−

instrukcje obsługi: ciągnika i kosiarki rotacyjnej,

−

poradnik, zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeprowadź obsługę codzienną kombajnu zbożowego i wykonaj zbiór zbóż.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeczytać instrukcję kombajnu zbożowego,
4)  sprawdzić stan techniczny kombajnu,
5)  wykonać obsługę codzienną kombajnu zbożowego,
6)  dokonać regulacji kombajnu do warunków zbioru zboża,
7)  wykonać zbiór zbóż,
8)  ocenić jakość przygotowania kombajnu i wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kombajn zbożowy,

−

instrukcja obsługi kombajnu zbożowego,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie,

−

smarownica i smar stały,

−

poradnik, zeszyt.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź obsługę codzienną kombajnu ziemniaczanego i wykonaj zbiór ziemniaków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeczytać instrukcję kombajnu ziemniaczanego,
4)  sprawdzić stan techniczny kombajnu ziemniaczanego,
5)  wykonać obsługę codzienną kombajnu ziemniaczanego,
6)  dokonać niezbędnych regulacji do zbioru ziemniaków,
7)  wykonać zbiór ziemniaków,
8)  ocenić jakość przygotowania kombajnu i wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kombajn do ziemniaków

−

instrukcja obsługi kombajnu ziemniaczanego,

−

zestaw kluczy monterskich i podstawowe narzędzia ślusarskie, smarownica i smar stały,

−

poradnik, podręcznik, zeszyt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaje plonów zbieranych z pola?



2) opisać sposoby poruszania się po polu maszyn do zbioru plonów?



3) przygotować do pracy maszyny do zbioru zielonek na siano?



4) przygotować do pracy maszyny do zbioru zielonek na kiszonki?



5) przeprowadzić zbiór zielonek?



6) przygotować kombajn zbożowy do pracy?



7) wykonać zbiór zbóż?



8) przygotować kombajn ziemniaczany do pracy?



9) wykonać zbiór ziemniaków?



10) przygotować kombajn buraczany do pracy?



11) wykonać zbiór buraków?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3.  Test składa się z 20 zadań, do każdego masz 4 możliwości wyboru.
4.  Na karcie odpowiedzi przy odpowiednim zadaniu postaw X,
5.  Błędną odpowiedź weź w kółko, następnie zaznacz odpowiedź prawidłową.
6.  Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
7.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
8.  Pracuj samodzielnie, będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9.  Na rozwiązanie masz 30 minut.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Maszyna to środek techniczny, który do wykonania pracy wymaga

a)  pracy ciągnika.
b)  napędzania elementów roboczych.
c)  tylko ruchu postępowego.
d)  zastosowania silnika elektrycznego.

2. Agregaty maszynowe stanowią połączenie

a)  narzędzia ze środkiem energetycznym.
b)  narzędzia i maszyny.
c)  maszyny i narzędzia.
d)  brony i wału uprawowego.

3. Agregaty przyczepiane łączone są z ciągnikiem

a)  na podnośniku hydraulicznym.
b)  przez TUZ.
c)  za pomocą zaczepu transportowego.
d)  na belce podnośnika hydraulicznego.

4. Urządzenia zaczepowe powinny umożliwiać

a) prace połączonych maszyn.
b) przechowywanie połączonych narzędzi.
c) smarowanie zaczepionych maszyn.
d) prawidłową pracę i transport współpracujących maszyn.

5. TUZ to skrót oznaczający

a)  tylny układ zaczepowy.
b)  trzypunktowy układ zawieszenia.
c)  trzeci układ zaczepowy.
d)  tylny udźwig zaczepu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Łącznik górny służy do

a)  poziomowania poprzecznego maszyny
b)  zmiany długości wieszaka prawego.
c)  zmiany długości wieszaka lewego.
d)  poziomowania wzdłużnego maszyny.

7. Automatyczna regulacja siłowa polega na

a)  ustawieniu narzędzia na głębokość w zależności od oporu gleby.
b)  utrzymaniu narzędzia na sztywno z ciągnikiem.
c)  ustawieniu narzędzia zgodnie z działaniem kółka podporowego.
d)  zwiększeniu siły uciągu ciągnika.

8. Kolejność czynności przy agregatowaniu narzędzi zawieszanych jest następująca

a)  łącznik górny, cięgło lewe, cięgło prawe.
b)  cięgło lewe, cięgło prawe, łącznik górny.
c)  cięgło prawe, łącznik górny, cięgło lewe.
d)  cięgło prawe, cięgło lewe, łącznik górny.

9. Na narzędziach i maszynach do pracy w rolnictwie

a)  nie wolno przewozić ludzi.
b)  wolno przewozić dorosłe osoby z dużą ostrożnością.
c)  wolno przewozić osoby, pod warunkiem odpowiedniego przystosowania maszyn.

można przewozić, po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia.

10. Urządzenia sterujące ciągnikiem rolniczym to

a)  układy hamulcowe.
b)  sprzęgła hydrauliczne.
c)  układy kierownicze.
d)  aktywny układ siedziska operatora.

11.Transport wewnętrzny obejmuje

a)  obręb gospodarstwa – pola i budynki.
b)  transport polowy.
c)  transport między budynkami.
d)  transport w obrębie wsi.

12. Prace załadowcze i wyładowcze wykonuje się

a)  przyczepami wywrotkami.
b)  przenośnikami cięgnowymi.
c)  ładowarkami.
d)  chwytakami do siana.

13. Elementy robocze pielnika ciągnikowego stanowią

a)  obsypniki, dłuta.
b)  noże kątowe, gęsiostopki, dłuta.
c)  dłuta, noże kątowe, koła podporowe.
d)  dłuta, sprężyny, pogłębiacze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Rozsiewacz nawozów wykorzystywany jest do nawożenia nawozami

a)  organicznymi stałymi.
b)  organicznymi płynnymi.
c)  mineralnymi stałymi.
d)  mineralnymi płynnymi.

15. Do wysiewu zbóż stosowane są siewniki

a)  punktowe.
b)  rzędowe.
c)  rzutowe.
d)  uniwersalne.

16. Wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych ma na celu

a)  nawożenie roślin.
b)  sadzenie roślin.
c)  zapewnienie optymalnych warunków wzrostu.
d)  zbiór owoców.

17. OpRyskiwacze służą do nanoszenia środka chemicznego na rośliny w postaci

a)  rozpylonego proszku.
b)  rozdrobnionych kropel.
c)  aerozolu.
d)  podlewania roślin.

18. Koszenie zielonek na siano jest wykonywane

a)  ścinaczami zielonek.
b)  kosiarkami rotacyjnymi.
c)  sieczkarniami polowymi.
d)  kombajnami zbożowymi.

19. Kombajny stosowane do zbioru umożliwiają

a)  zbiór częściowo zmechanizowany.
b)  zbiór całkowicie zmechanizowany.
c)  zbiór z wykorzystaniem narzędzi pomocniczych.
d)  zbiór ręczny.

20. Prasy zmiennokomorowe służą do zbierania

a)  zielonek.
b)  siana i słomy.
c)  pociętej zielonki.
d)  zielonek do zakiszania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem: