Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
1/9
1. SULFACARBAMIDUM - Sulfakarbamid
Urenil
N
H
2
S
N
NH
2
O
O
H
O
H
2
O
4-Aminofenylosulfonylomocznik, jednowodny
Zastosowanie:
-
doustnie w bakteryjnych zakażeniach dróg
moczowych
Działanie:
-
bakteriostatycznie;
-
lek z grupy sulfonamidów (właściwie: sulfanilamidów). Sulfonamidy hamują biosyntezę kwasu foliowego,
niezbędnego do syntezy nukleotydów purynowych. Są inhibitorami syntetazy dihydropterydynowej –
współzawodniczą z kwasem 4-aminobenzoesowym (PABA) o aktywne miejsce enzymu. Konkurencja wynika z
podobieństwa budowy przestrzennej i elektronowej PABA i sulfonamidów. Kwas foliowy bierze udział w
przenoszeniu grup formylowych i hydroksymetylowych będących elementami budulcowymi zasad pirymidynowych i
purynowych. Bakterie potrafią syntezować kwas foliowy, ale większość z nich musi korzystać z egzogennego PABA.
Dlatego sulfonamidy konkurując z PABA o enzym – hamują rozmnażanie się bakterii. Na działanie
sulfonamidów nie są wrażliwe drobnoustroje mające zdolność wytwarzania PABA samoistnie;
-
sulfonamidy wykazują skuteczność wobec paciorkowców, gronkowców, promieniowców, dwoinki zapalenia
płuc i pałeczki okrężnicy, a także niektórych pierwotniaków; na działanie tych leków zawsze oporne były
riketsje, mykobakterie oraz grzyby;
-
kwasowość cząsteczki (na skutek wprowadzenia reszty mocznika) powoduje, że lek w kwaśnym środowisku żołądka
tworzy formy niezdysocjowane, o zwiększonej lipofilności – łatwiej wchłaniane przez błonę śluzową żołądka
Oznaczanie:
-
azotynometrycznie – substancję rozpuszczamy w kwasie solnym, dodajemy wody, stałego bromku potasu i
pokruszonego lodu. Miareczkowanie wykonuje się powoli roztworem NaNO
2
do niebieskiego zabarwienia papierka
jodoskrobiowego. Zachodzi ilościowe dwuazowanie pierwszorzędowej grupy aminowej związanej z pierścieniem
benzenowym. Oznaczenie można wykonać metodą amperometryczną.
N
H
2
S
N
NH
2
O
O
H
O
N
+
S
N
NH
2
O
O
H
O
N
+ 2 HCl + NaNO
2
Cl
-
+ NaCl + 2 H
2
O
Papierek jodoskrobiowy nasączony jest roztworami jodku potasu i skrobi. Jodek potasu w reakcji z azotynem utlenia
się do jodu, tworzącego ze skrobią kompleksy barwy niebieskiej:
2 KI + 4 HCl + 2 NaNO
2
I
2
+ 2 NO + 2 H
2
O + 2 NaCl + 2 KCl
2. SULFACETAMIDUM NATRICUM – Sulfacetamid sodowy
Sulfacetamidum, Albucid Natrium,
prep. złoż.:
Sulfanizolon
(+octan prednizolonu)
N
H
2
S
N
O
O
Na
O
CH
3
H
2
O
N-[(4-Aminofenylo)sulfonylo]acetamid sodowy, jednowodny
Działanie:
-
sulfonamid o miejscowym działaniu bakteriostatycznym,
głównie wobec bakterii Gram(+). Mechanizm działania
sulfonamidów – strona 1 (sulfakarbamid).
Zastosowanie:
-
w okulistyce – zewnętrznie w
zapaleniu spojówek;
-
stany bakteryjne rogówek, brzegów
powiek, przedniego odcinka błony
naczyniowej gałki ocznej i dróg
łzowych;
-
zapobiegawczo
po
urazach
i
oparzeniach gałki ocznej.
Oznaczanie:
-
azotynometrycznie,
techn.
potencjometryczną
(subst)
–
substancję rozpuszczamy w mieszaninie kwasu solnego i wody,
chłodzimy do temp. 15˚C i miareczkujemy roztworem NaNO
2
.
Punkt końcowy wyznaczamy potencjometrycznie używając
elektrod: platynowej i grafitowej. Oznaczenie kropli do oczu FP
VI przewiduje również metodą azotynometryczną, przy czym
miareczkowanie wykonuje się w temp. wody z lodem po uprzednim
dodaniu stałego bromku potasu.
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
2/9
Azotynometryczne oznaczenie sulfacetamidu sodowego:
N
H
2
S
N
O
O
Na
O
CH
3
N
+
S
N
O
O
Na
O
CH
3
N
+ 2 HCl + NaNO
2
Cl
-
+ NaCl + 2 H
2
O
-
bromianometrycznie
(subst.) wg FP IV.
Oznaczenie
wykonuje
się
w
kolbie
z
doszlifowanym
korkiem;
substancję
rozpuszczamy w roztworze kwasu solnego,
dodajemy 80% kwasu octowego (kwas octowy
w tym stężeniu jest dobrym rozpuszczalnikiem
dla bromu, ogranicza więc jego lotność i straty
spowodowane lotnością wydzielonego bromu).
Dodajemy roztworu KBr, a następnie mieszając –
KBrO
3
. Kolbę zamykamy i pozostawiamy w
ciemnym
miejscu.
Zachodzi
reakcja:
BrO
3
-
+ 5 Br
-
+ 6H
+
3Br
2
+ 3H
2
O.
Powstający w reakcji wolny brom bromuje
pierścień benzenowy:
N
H
2
S
N
O
O
Na
O
CH
3
N
H
2
S
N
O
O
Na
O
CH
3
Br
Br
+ 2 Br
2
- 2 HBr
Następnie dodajemy stałego KI, zamykamy kolbę i
mieszamy. Jodek potasu redukuje nadmiar wolnego
bromu, który nie uległ reakcji z sulfonamidem:
Br
2
+ 2I
-
I
2
+ 2Br
-
.
Powstający wolny jod odmiareczkowujemy roztworem
tiosiarczanu
sodowego
–
dodając
pod
koniec
miareczkowania skrobi (do odbarwienia).
I
2
+ 2S
2
O
3
2-
S
4
O
6
2-
+ 2I
-
3. SULFATHIAZOLUM – Sulfatiazol
Cibazol,
prep. złoż.:
Sulfarinol
(krople +azotan nafazoliny), sól srebrowa:
Argosulfan
(krem)
N
S
N
H
2
S
N
O
O
H
2-(p-Aminobenzenosulfamido)-tiazol
=
2-Sulfanilamidotiazol
Działanie:
-
bakteriostatycznie wobec bakterii Gram(+) i
Gram(-); Mechanizm działania sulfonamidów –
strona 1 (sulfakarbamid);
-
nie stosuje się wewnętrznie, ponieważ w
wyniku
biotransformacji
powstaje
N
4
-
acetylopochodna, bardzo trudno rozpuszczalna,
powodująca krystalurię.
Zastosowanie:
-
ostry bakteryjny nieżyt nosa, stany zapalne błon
śluzowych nosa (w postaci kropli);
-
oparzenia
wszystkich
stopni,
przewlekłe
owrzodzenie podudzi, odleżyny (maść z solą
srebrową sulfatiazolu – przyspiesza gojenie się
oparzeń, chroni je przed zakażeniem, usuwa ból i
pieczenie).
Oznaczanie:
-
azotynometrycznie - miareczkowanie mianowanym roztworem NaNO
2
w środowisku kwaśnym (HCl), w temp.
wody z lodem, do chwili gdy kropla azotynu spowoduje zabarwienie papierka jodoskrobiowego na niebiesko;
koniec miareczkowania stwierdzamy, gdy następna kropla – pobrana po minucie – da również niebieskie zabarwienie.
N
S
N
H
2
S
N
O
O
H
N
S
N
+
S
N
O
O
H
N
+ 2 HCl + NaNO
2
Cl
-
+ NaCl + 2 H
2
O
Papierek jodoskrobiowy:
2 KI + 4 HCl + 2 NaNO
2
I
2
+ 2 NO + 2 H
2
O + 2 NaCl + 2 KCl
-
bromianometrycznie. Szczegółowy opis oznaczenia – powyżej (przy sulfacetamidzie sodowym); zachodzące
reakcje:
BrO
3
-
+ 5 Br
-
+ 6H
+
3Br
2
+ 3H
2
O
N
S
N
H
2
S
N
O
O
H
N
S
N
H
2
S
N
O
O
H
Br
Br
Br
OH
H
H
+ 3 Br
2
+ H
2
O
- 3 HBr
Br
2
+ 2I
-
I
2
+ 2Br
-
I
2
+ 2S
2
O
3
2-
S
4
O
6
2-
+ 2I
-
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
3/9
4. NITROFURALUM – Nitrofural
Nitrofurazon
O
O
2
N
N
N
H
NH
2
O
2-[(5-Nitrofuran-2-ylo)-
metyleno]-hydrazyno
karboksamid
=
Semikarbazon 5-nitro-
2-furaldehydu
Działanie:
-
bakteriostatycznie, w większych stężeniach bakteriobójczo na bakterie
Gram(+) i Gram(-), szczególnie gronkowce, paciorkowce i pałeczki
okrężnicy; działa też na niektóre pierwotniaki; nie działa na Pseudomonas
Aeruginosa;
-
pochodne 5-nitrofuranu wewnątrz komórki ulegają redukcji przy udziale
nitroreduktaz z wytworzeniem reaktywnych rodników, odpowiedzialnych za
działanie przeciwbakteryjne; reakcje wolnych rodników z makromolekułami
komórkowymi prowadzą do utlenienia lipidów i uszkodzenia błon oraz
inaktywacji enzymów i rozerwania DNA na fragmenty;
-
trudno rozpuszczalny w wodzie, trudno wchłania się, stosowany
zewnętrznie.
Zastosowanie:
-
zapobiegawczo i leczniczo w bakteryjnych zakażeniach skóry,
wtórnych
zakażeniach
zmian
alergicznych,
wyprzeniach
drożdżakowatych (maść lub zasypka);
-
w zapaleniu jamy ustnej i gardła (do ssania);
-
wspomagająco w leczeniu oparzeń i owrzodzeń.
Oznaczanie:
-
spektrofotometrycznie
w
mieszaninie
DMF/woda
(subst., tabl., proszek) lub
DMF/chloroform (maść).
5. METRONIDAZOLUM – Metronidazol
Metrosept
(żel)
, Rozex
(żel)
Działanie:
-
chemioterapeutyk o działaniu przeciwbakteryjnym,
przeciwpierwotniakowym;
-
działanie metronidazolu i innych pochodnych 5-
nitroimidazolu związane jest (podobnie jak przy
pochodnych 5-nitrofuranu) z redukcją grup nitrowych i
tworzeniem
pochodnych
cytotoksycznych
dla
drobnoustrojów; formy zredukowane powstają wewnątrz
komórek
przy
udziale
ferrodoksyny,
białka
transportującego elektrony, występującego jedynie w
organizmach z metabolizmem beztlenowym lub ubogim w
tlen (patrz następny punkt); zredukowana forma leku
działa
na
drobnoustrojowy
DNA,
powodując
rozerwanie jego łańcucha i zniszczenie komórki;
-
działa silnie bakteriobójczo na bakterie beztlenowe,
m.in. rodzaj Bacteroides (także oporne na klindamycynę),
Fusobacterium,
Clostridium,
Peptococcus,
Campylobacter.
Ponadto
działa
na
beztlenowe
pierwotniaki, jak Trichomonas vaginalis, Giardia
intestinalis, Entamoeba histolytica, Blastocystis hominis,
Balantidium coli;
-
oporność na lek występuje rzadko;
N
N
O
2
N
CH
3
CH
2
CH
2
OH
2-(2-Metylo-5-nitro-
1H-imidazol-1-ilo)etanol
Zastosowanie:
-
ciężkie zakażenia wywołane przez bakterie
beztlenowe (m.in. jamy brzusznej, miednicy
małej, posocznica, ropnie mózgu, płuc,
wątroby);
-
zapobiegawczo w okresie okołooperacyjnym;
-
w zakażeniach mieszanych jest stosowany w
skojarzeniu z antybiotykami aktywnymi
wobec bakterii tlenowych;
-
lek z wyboru w leczeniu zakażeń
wywołanych przez rzęsistka pochwowego
(Trichomonas vaginalis);
-
miejscowe leczenie zakażeń skóry;
-
trądzik różowaty.
Oznaczanie:
-
acydymetrycznie (HClO
4
) w środowisku bezwodnym (kwas octowy) techniką potencjometryczną. (subst.)
N
N
O
2
N
CH
3
CH
2
CH
2
OH
N
N
+
O
2
N
CH
3
CH
2
CH
2
OH
H
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
+
ClO
4
-
+ CH
3
COOH
-
spektrofotometrycznie w HCl (inj., tabl.);
-
acydymetrycznie (HClO
4
) w środowisku bezwodnym (kwas octowy) po ogrzaniu, techniką klasyczną wobec 1-
naftolobenzeiny do barwy zielonej. (czopki)
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
4/9
6. TINIDAZOLUM – Tynidazol
N
N
O
2
N
CH
3
CH
2
-CH
2
-SO
2
-CH
2
-CH
3
1-[2-(Etylosulfonylo)etylo]-2-
metylo-5-nitro-1H-imidazol
Działanie:
-
przeciwpierwotniakowe – działa na: Trichomonas vaginalis,
Giardia lamblia, Gardnerella vaginalis i nieco słabiej na
Entamoeba histolytica;
-
bakteriobójczo na bakterie beztlenowe z rodzaju Bacteroides,
Fusobacterium, Peptococcus, Peptostreptococcus, Clostridium;
-
mechanizm działania – jak dla pochodnych 5-nitroimidazolu (patrz
str. 3 – metronidazol).
Zastosowanie:
-
rzęsistkowica, lamblioza, pełzakowica, zakażenia wywołane przez bakterie beztlenowe;
-
zapobiegawczo przed zabiegami chirurgicznymi na jelicie grubym.
Oznaczanie:
-
acydymetrycznie (HClO
4
) w środowisku bezwodnym (kwas + bezwodnik octowy) techniką potencjometryczną.
(subst.)
N
N
O
2
N
CH
3
CH
2
-CH
2
-SO
2
-CH
2
-CH
3
N
N
+
O
2
N
CH
3
CH
2
-CH
2
-SO
2
-CH
2
-CH
3
H
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
+
ClO
4
-
+ CH
3
COOH
-
spektrofotometrycznie w metanolu (tabl.)
7. KETOCONAZOLUM – Ketokonazol
Nizoral, Fungores
N
N
O
O
N
N
O
C
H
3
O
H
Cl
Cl
1-Acetylo-4-[4-[[2-(2,4-dichlorofenylo)-
-2-(1H-imidazol-1-ilometylo)-
-1,3-dioksolan-4-ylo]metoksy]fenylo]piperazyna
Działanie:
-
lek przeciwgrzybiczy z grupy azoli; hamuje
biosyntezę
ergosterolu
(blokada
enzymu
demetylującego lanosterol), niezbędnego do budowy
błony komórkowej grzyba, co powoduje zmiany jej
przepuszczalności i prowadzi do obumarcia komórki;
-
działa
na
dermatofity
(rodzaj
Microsporum,
Trichophyton, Epidermophyton), drożdżaki (Candida
spp.,
Cryptococcus
neoformans,
Pityrosporum
versicolor i Pitysporum ovale) oraz grzyby dimorficzne
(rodzaj Coccidioides, Histoplasma, Paracoccidioides);
-
skuteczny po podaniu doustnym w leczeniu grzybic
narządowych, a także grzybicy błon śluzowych oraz
dermatomykoz;
-
dobrze tolerowany.
Zastosowanie:
-
grzybice powierzchowne skóry, włosów i
paznokci wywołane przez dermatofity i
drożdżaki (dermatomikozy, łupież pstry),
przewlekłe kandydozy błon śluzowych,
drożdżyce
jamy
ustnej
i
przewodu
pokarmowego, przewlekłe nawracające
drożdżyce
pochwy
-
jeśli
leczenie
miejscowe jest nieskuteczne;
-
grzybice układowe;
-
zapobieganie zakażeniom grzybiczym u
pacjentów
ze
zmniejszona
odpornością
immunologiczną (np. w przebiegu AIDS,
chorób nowotworowych).
Oznaczanie:
-
acydymetrycznie (HClO
4
) w środ. bezw. (mieszanina 7:1 metyloetyloketonu z kwasem octowym),
potencjometrycznie (subst.):
N
N
O
O
N
N
O
C
H
3
O
H
Cl
Cl
N
N
O
O
N
+
N
+
O
C
H
3
O
H
Cl
Cl
H
H
2 (CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
+
2 ClO
4
-
+ 2CH
3
COOH
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
-
HPLC – wysokosprawna chromatografia cieczowa (tabl.).
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
5/9
8. CHININI HYDROCHLORIDUM – Chininy chlorowodorek
Quinine hydrochloride
N
+
N
CH
3
O
O
H
CH
2
H
Cl
-
, 2H
2
O
Chlorowodorek 2-[(6-metoksy-4-
chinolilo)-hydroksymetylo]-5-
winylochinuklidyny, dwuwodny
Działanie:
-
przeciwzimnicze – działa na erytrocytarne postacie pierwotniaków
(sporowców) wywołujących malarię – Plasmodium (zarodziec); nie
wpływa na postacie wątrobowe i gametocyty.
-
jest trucizną protoplazmatyczną, działa porażająco na enzymy
oksydoredukcyjne, co prowadzi do wstrzymania oddychania
tkankowego, a tym samym do hamowania czynności życiowych
komórek;
-
toksyczna – odczyny uczuleniowe, uszkodzenia serca oraz naczyń
krwionośnych.
Zastosowanie:
-
leczenie ostrych napadów zimnicy, w przypadkach opornych na inne
leki.
Oznaczanie:
-
alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/HCl, potencjometrycznie. Objętość zużyta pomiędzy obydwoma
skokami potencjału odpowiada zawartości chlorowodorku chininy.
N
+
N
CH
3
O
O
H
CH
2
H
N
N
CH
3
O
O
H
CH
2
Cl
-
+ NaOH
NaCl + H
2
O +
HCl + NaOH
NaCl + H
2
O
-
acydymetrycznie (HClO
4
), w środ. bezw. (kwas + bezwodnik octowy), po reakcji z octanem rtęci, wobec
wskaźnika – zieleni brylantowej do barwy żółtej.
N
+
N
CH
3
O
O
H
CH
2
H
N
+
N
CH
3
O
O
H
CH
2
H
N
+
N
CH
3
O
O
H
CH
2
H
N
+
N
+
CH
3
O
O
H
CH
2
H
H
Cl
-
2
+ (CH
3
COO)
2
Hg
HgCl
2
+ 2
CH
3
COO
-
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
CH
3
COO
-
+ 2 (CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
2ClO
4
-
+ 3 CH
3
COOH
wobec zieleni brylantowej:
N
N
+
C
2
H
5
C
2
H
5
C
2
H
5
C
2
H
5
C
+
N
+
N
+
C
2
H
5
C
2
H
5
C
2
H
5
C
2
H
5
H
H
2 H
+
zielona
zólta
9. CHLORQUINALDOLUM – Chlorochinaldol
Chlorchinaldin
N
CH
3
OH
Cl
Cl
5,7-Dichloro-2-metylochinolin-8-ol
Działanie:
-
antyseptyczne, dezynfekujące, odkażające,
przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i
przeciwpierwotniakowo;
-
lek chelatuje poprzez grupę 8-OH jony metali (szczególnie
żelaza), biorące udział w procesach rozwojowych bakterii.
Zastosowanie:
-
bakteryjne, pierwotniakowe i grzybicze zakażenia jamy ustnej i przewodu pokarmowego; stany zapalne dziąseł,
gardła, grzybice po leczeniu antybiotykami (tabletki do ssania);
-
ropne stany zapalne skóry, nieżyt błony śluzowej nosa (maść);
-
mieszane zakażenia pochwy wywołane przez bakterie, rzęsistka pochwowego i grzyby (dopochwowo).
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
6/9
Oznaczanie:
-
acydymetrycznie (HClO
4
), w środ. bezw. (kwas + bezwodnik octowy), wobec wskaźnika – zieleni brylantowej do
barwy żółtej (subst).
N
CH
3
OH
Cl
Cl
N
+
CH
3
OH
Cl
Cl
H
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
+
ClO
4
-
+ CH
3
COOH
(reakcja zmiany barwy zieleni brylantowej – strona 5 – oznaczanie chlorowodorku chininy)
-
spektrofotometrycznie w etanolu (tabl., maść);
-
kolorymetrycznie po reakcji z FeCl
3
(tabl.);
sproszkowane tabletki wytrząsać z metanolem,
zadać roztworem kwasu solnego, dodać chlorku
żelaza III; produkt reakcji jest barwny, a więc
możliwy do oznaczenia kolorymetrycznego:
N
CH
3
OH
Cl
Cl
N
CH
3
O
Cl
Cl
N
C
H
3
O
Cl
Cl
N
CH
3
O
Cl
Cl
Fe
3
+ FeCl
3
-3 HCl
10. ETHACRIDINI LACTAS – Etakrydyny mleczan
Rivanol, Rivel, Rywanol
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
C
H
3
COO-
O
H
Mleczan 2-etoksy-6,9-diaminoakrydyny
Działanie:
-
przeciwbakteryjne (szczególnie silnie na Gram(+)),
odkażające;
-
przeciwpierwotniakowe;
-
etakrydyna reaguje z kwasami nukleinowymi, hamując
syntezę białek drobnoustrojowych oraz uszkadzając
enzymy;
-
działa nie tylko na powierzchni skóry, ale przenika również
do sąsiednich tkanek;
-
nie drażni skóry i błon śluzowych.
Zastosowanie:
-
w leczeniu zainfekowanych ran oraz błon śluzowych;
-
w stomatologii w postaci implantów etakrydynowych (Gelastypt) do zaopatrywania ran po ekstrakcji zębów;
-
w zakażeniach pierwotniakowych i pasożytniczych jamy ustnej, przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych;
-
oparzenia, owrzodzenia.
Oznaczanie:
-
acydymetrycznie (HClO
4
), w środ. bezw. (bezwodnik octowy), po rozpuszczeniu substancji w kwasie
mrówkowym, wobec wskaźnika – zieleni brylantowej do barwy żółtej (subst):
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
C
H
3
COO-
O
H
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
C
H
3
O
H
COOH
CH
3
COOH + HClO
4
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
(CH
3
COOH
2
)
+
ClO
4
-
+
ClO
4
-
+ CH
3
COOH +
(reakcja zmiany barwy zieleni brylantowej – strona 5 – oznaczanie chlorowodorku chininy)
-
jodometrycznie po uprzedniej reakcji z chlorkiem jodu (tabl. mleczanu etakrydyny z kwasem borowym); Do
wodnego roztworu tabletek dodać nadmiar roztworu chlorku jodu (ICl).:
C
H
3
O
H
COOH
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
C
H
3
COO-
O
H
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
I
I
+ 2 ICl
HCl +
Cl
-
+
odsaczyc
Jodopochodną należy odsączyć, aby nie mogła reagować z
jodem, który tworzy się w dalszym etapie postępowania;
etakrydyna z jodem daje trudno rozpuszczalny barwny
nadjodek. Po odsączeniu, do części przesączu dodajemy
stałego jodku potasu (KI), który reaguje z uprzednio
dodanym nadmiarem chlorku jodku:
ICl + KI
I
2
+ KCl.
Wydzielony wolny jod odmiareczkowujemy roztworem
tiosiarczanu
sodowego
–
dodając
pod
koniec
miareczkowania skrobi (do odbarwienia).
I
2
+ 2S
2
O
3
2-
S
4
O
6
2-
+ 2I
-
Wchodzący w skład tabletek kwas borowy oznacza się
miareczkując alkalimetrycznie (NaOH), po rozpuszczeniu
na gorąco i dodaniu mannitolu, z którym kwas borowy
tworzy łatwo dysocjujące kompleksy; oznaczanie wobec
fenoloftaleiny do zmiany zabarwienia.
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
7/9
-
kolorymetrycznie po reakcji ze zmodyfikowanym odczynnikiem Ehrlicha
(aldehyd N,N-dimetylo-p-aminobenzoesowy/etanol/woda/HCl):
N
+
N
H
2
NH
2
O-C
2
H
5
H
O
H
N
CH
3
CH
3
N
+
N
H
2
N
O-C
2
H
5
H
H
N
CH
3
CH
3
+
+ H
2
O
barwna zasada Schiffa
11. ISONIAZIDUM – Izoniazyd
INH,
prep. złoż.:
Rifamazid
(z ryfampycyną)
N
N
H
NH
2
O
Hydrazyd kwasu 4-
pirydynokarboksylowego
Działanie:
-
tuberkulostatyczne – hamuje rozwój prątków gruźlicy (Mycobacterium
tuberculosis);
-
w fizjologicznym pH izoniazyd jest w stanie niezdysocjowanym i dzięki temu
może przenikać błonę lipidową (otoczkę) bakterii gruźlicy; w komórce ulega
enzymatycznemu utlenieniu do kwasu izonykotynowego, który jest
antymetabolitem kwasu nikotynowego. Kwas nikotynowy jest niezbędnym
substratem do syntezy koenzymu NAD, natomiast NAD wytworzony z
udziałem kwasu izonikotynowego – nie może spełniać roli koenzymu, co
prowadzi do zaburzeń procesów oksydacyjnych w komórce;
Zastosowanie:
-
skojarzona terapia gruźlicy płucnej i pozapłucnej (stosowanie w monoterapii szybko prowadzi do selekcji
szczepów opornych).
Oznaczanie:
bromianometrycznie (I) (subst)– substancję rozpuścić w wodzie, dodać
mianowanego roztworu bromianu potasu, nadmiar stałego bromku potasu oraz
roztworu HCl:
BrO
3
-
+ 5 Br
-
+ 6H
+
3Br
2
+ 3H
2
O (1)
Wydzielony brom utlenia izoniazyd do azotu N
2
, przy czym powstaje kwas
izonikotynowy:
N
N
H
NH
2
O
N
COOH
+ 2 Br
2
+ H
2
O
+ N
2
+ 4HBr
(2)
Nadmiar bromu oznacza się następnie jodometrycznie – dodaje się roztworu jodku
potasu, a wydzielony jod odmiareczkowuje roztworem tiosiarczanu sodu, dodając
pod koniec miareczkowania 2 ml roztworu skrobi.
Br
2
+ 2I
-
I
2
+ 2Br
-
I
2
+ 2S
2
O
3
2-
S
4
O
6
2-
+ 2I
-
bromianometrycznie (II) (tabl.) –
przesącz po rozpuszczeniu tabletek
zadaje się kwasem solnym i dodaje
stałego
bromku
potasu
oraz
wskaźnika – czerwieni metylowej.
Roztwór
miareczkujemy
mianowanym roztworem bromianu
potasu. W
reakcji bromku i
bromianu w kwaśnym środowisku
wydziela się wolny brom (reakcja
1), który utlenia izoniazyd (reakcja
2). Po utlenieniu całej zawartości
izoniazydu,
brom
powoduje
odbarwienie wskaźnika.
12. NEOMYCINI SULFAS – Neomycyny siarczan
O
O
CH
2
NH
2
O
H
OH
NH
2
NH
2
NH
2
OH
O
O
OH
CH
2
OH
O
NH
2
OH
OH
O
R2
R1
Neomycyna B: R
1
= -CH
2
NH
2
R
2
=H
Neomycyna C: R
1
=H R
2
= -CH
2
NH
2
3 H
2
SO
4
Tris-(siarczan) O-2,6-diamino-2,6-dideoksy-α-D-
glukopiranozylo-(1->4)-O-[O-2,6-diamino-2,6-dideoksy-
α
-D-glukopiranozylo-(1->3)-β-D-rybofuranozylo-(1->5)]-
2-deoksy-D-streptaminy
Poszczególne
elementy
struktury:
2,6-diamino-2,6-dideoksy-D-
glukoza, 2-deoksystreptamina, D-ryboza i 2,6-diamino-2,6-dideoksy-
D-glukoza
Neomycyna B i C różnią się między sobą jedynie konfiguracją przy
węglu 5 ostatniego pierścienia. Pozostałe sacharydy są identyczne. W
lecznictwie są stosowane preparaty, które zawierają głównie
neomycynę B (85 – 90%).
Neomycyny zostały wyodrębnione w 1949 r. ze Streptomyces fradiae.
Należą do antybiotyków aminoglikozydowych.
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
8/9
Działanie:
-
antybiotyk
–
p/bakteryjne;
aktywny szczególnie w stosunku do
bakterii
Gram(-);
działa
bakteriobójczo na Staphylococcus
spp., pałeczki Enterobacteriaceae;
nie
działa
na
Pseudomonas
Auruginosa, Streptococcus spp.;
-
ma znaczenie jako antybiotyk
pomocniczy;
-
ototoksyczna, nefrotoksyczna;
Zastosowanie:
-
miejscowo – ropne choroby skóry, zwłaszcza wywołane przez
gronkowce (liszajec);
-
wyjałowienie
przewodu
pokarmowego
przed
zabiegami
chirurgicznymi;
-
ponieważ prawie się nie wchłania z przewodu pokarmowego może
być stosowana w jego zakażeniach, zwłaszcza pałeczką czerwonki,
duru i paradurów (chociaż obecnie nie poleca się stosowania
neomycyny w takich przypadkach).
-
ostre i przewlekłe zapalenia bakteryjne spojówek, krawędzi powiek
i woreczka łzowego, owrzodzenia rogówki (maść do oczu).
Oznaczanie:
-
kompleksometrycznie po uprzedniej reakcji z nadmiarem BaCl
2
. Wodny roztwór substancji doprowadzić
amoniakiem do pH 11, dodać nadmiar BaCl
2
i wskaźnika – metaloftaleiny.
SO
4
2-
+ Ba
2+
Ba SO
4
Jony baru ilościowo związały się z siarczanami, a nadmiar utworzył połączenia kompleksowe z metaloftaleiną.
Roztwór miareczkujemy mianowanym wersenianem dwusodowym, który wypiera bar z połączeń ze wskaźnikiem.
Powstała wolna forma wskaźnika ma barwę fioletową (koniec miareczkowania).
Ind-Ba
2+
+ H
2
Y
2-
BaY
2-
+ Ind + 2 H
+
-
kolorymetrycznie – do roztworu substancji dodać etanolowego roztworu orcyny, roztworu FeCl
3
oraz stężonego
kwasu solnego i ogrzewać na łaźni wodnej. Podczas ogrzewania w kwaśnym środowisku – zachodzi kwaśna
hydroliza wiązań glikozydowych w neomycynie. Powstałe w wyniku hydrolizy cukry proste, ogrzewane z kwasem
solnym przekształcają się w furfural (i pochodne), które ulegają sprzęganiu z orcyną. Produkt sprzęgania w wyniku
utlenienia chlorkiem żelaza III przyjmuje charakterystyczne zabarwienie i może być oznaczony kolorymetrycznie.
O
CHO
R
OH
O
H
CH
3
OH
OH
C
H
3
O
C
H
R
O
H
OH
CH
3
OH
O
C
H
3
O
R
O
H
OH
CH
3
Neomycyna
HCl
stez
temp
cukry
proste
HCl
stez
temp
2
HCl
stez
- H
2
O
+ 2 FeCl
3
- HCl
-2 FeCl
2
furfural
kondensacja z orcyna
barwny produkt o strukturze
p-chinoidowej
13. OXYTETRACYCLINI HYDROCHLORIDUM –
Oksytetracykliny HCl
Terramycyna
OH
O
OH
OH
O
NH
2
O
OH
N
+
CH
3
C
H
3
OH
OH
C
H
3
H
Cl
-
Chlorowodorek 4-(Dimetyloamino)-3,5,6,10,12,12a-
heksahydroksy-6-metylo-1,11-diokso-1,4,4a,5,5a,6,11,12a-
oktahydronaftaceno-2-karboksyamidu
Naturalny antybiotyk otrzymywany z hodowli szczepu Streptomyces. Ze
względu
na
obecność
ugrupowań
zasadowych
(grupa
dwumetyloaminowa) i kwasowych (grupy OH, zwłaszcza fenolowa
grupa przy N-10), tetracykliny mają charakter amfoteryczny. Punkt
izoelektryczny oksytetracykliny wynosi 5,0 i w tym pH jest ona
najsłabiej rozpuszczalna.
Działanie:
-
przeciwbakteryjne – o szerokim spektrum działania bakteriostatycznego – działa na niektóre Gram(+)
/Streptococcus spp., Staphylococcus spp./, Chlamydia spp., Mycoplasna spp., Rickettsia spp. oraz nieco słabiej na
Gram(-) /Haemophilus influenzae, Neisseria spp., Enterobacteriaceae/. Nie działa na Pseudomonas Auruginosa,
Proteus spp., Enterococcus spp.;
-
ingeruje w procesy biosyntezy białka w układzie rybosomalnym bakterii powodując zahamowanie syntezy
rybosomów;
-
wykazuje zdolność chelatowania metali dwu- i trójwartościowych (sole żelaza, wapnia, magnezu); mogą więc
doprowadzić do gromadzenia się nierozpuszczalnych kompleksów wapniowych w kościach czy zębach
(przebarwienia zębów); zjawisko szczególnie intensywne w okresie szybkiego wzrostu zarówno płodu jak i dzieci –
stąd tetracyklin nie podaje się w czasie ciąży i poniżej 8-ego roku życia.;
-
mogą też powodować fotodermatozy oraz zaburzenia we florze bakteryjnej przewodu pokarmowego i wtórne
grzybice.
Leki działające na drobnoustroje chorobotwórcze – c.d.
http://www.farmacja.e-lama.pl
9/9
Zastosowanie:
-
miejscowo w zakażeniach skóry, trądziku;
-
zakażenia bakteryjne brzegów powiek, spojówek, stany zapalne twardówki i tęczówki;
-
stany zapalne ucha środkowego i zewnętrznego;
Oznaczanie:
-
kolorymetrycznie po reakcji z FeCl
3
.
14. RIFAMPICINUM – Ryfampicyna
Rimactan
N
N
O
OH
OH
OH
O
CH
3
CH
3
N
C
H
3
N
H
O
O
O-CH
3
CH
3
OOC-CH
3
CH
3
OH
CH
3
CH
3
OH
CH
3
21-Acetoksy-5,6,9,17,19-pentahydroksy-23-metoksy-
2,4,12,16,18,20,22-heptametylo-
8-[N-(4-metylo-1-piperazynylo)formiminodoilo]-
2,7-(epoksypentadeka[1,11,13]trienimino)
nafto[2,1-b]furano-1,11(2H)-dion
=
8-(4-Metylopiperazyn-1-ylo-iminometyleno)-ryfamycyna
SV
Antybiotyk ansamycynowy z grupy rifamycyn, wyodrębnionej ze
Streptomyces mediterranei.
Działanie:
-
antybiotyk, przeciwbakteryjne – zarówno w stosunku do bakt. Gram(+) (gronkowce i paciorkowce), jak i Gram(-) –
ziarenkowców. Działa szczególnie silnie na Mycobacterium tuberculosis.
-
hamuje syntezę białka bakteryjnego – antybiotyk wiąże się z polipeptydowym łańcuchem polimerazy RNA
zależnej od DNA i uniemożliwia tym samym biosyntezę mRNA.
-
znaczna hepatotoksyczność
Zastosowanie:
-
chemioterapia wszystkich postaci gruźlicy w
skojarzeniu z innymi lekami przeciwprątkowymi;
-
chemioterapia trądu;
-
w wyjątkowych przypadkach leczenie innych
zakażeń opornych na inne antybiotyki.
Oznaczanie:
-
HPLC – metodą wysokosprawnej
chromatografii cieczowej;
-
kolorymetrycznie w roztworze buforowym o
pH 7,38. (NaH
2
PO
4
, H
2
O / Na
2
HPO
4
, 12 H
2
O)
Uwagi
-
Należy pamiętać, że antybiotyki oznacza się również metodami mikrobiologicznymi, zwykle metodą cylinderkowo-
płytkową.
-
Zamieszczone w konspekcie wzory strukturalne antybiotyków – dla uproszczenia – nie uwzględniają stereoizomerii
podstawników przy centrach chiralnych. Dla farmakologicznego działania jest oczywiście niezbędna ściśle określona
konfiguracja przestrzenna. Dla przykładu – dla aktywności biologicznej rymafpycyny niezbędna jest obecność 2 grup
fenolowych w położeniu 5 i 6 układu naftochinonu oraz wolne grupy wodorotlenowe w położeniu 17 i 19 łańcucha
„ansa”. Te 4 grupy OH muszą być odpowiednio ułożone w przestrzeni.
-
Opisana na stronie 5 chinina (ściślej: chlorowodorek chininy), jest oczywiście formą R(-) trans – co oznacza, że grupa
winylowa (w poz. 5 chinuklidyny) i ugrupowanie hydroksymetylowe z chinoliną znajdują się po przeciwnych
stronach płaszczyzny pierścienia chinuklidyny; cały związek skręca płaszczyznę światła spolaryzowanego w lewo.
_______________________
© 2006 Bartosz Chyży