plik

AZETA

DUKACJA

MATURA

2008

–

BIOLOGIA

WIEDZA

SPOŁECZEŃSTWIE

GazetaEdukacja.pl

CZWARTEK 3 KWIETNIA 2008

DODATEK DO „GAZETY WYBORCZEJ” REDAGUJE: MONIKA KWIATKOWSKA

Testy

biologii

WOS-u

Maturzyści! Już za miesiąc egzaminy. Czas na ostateczną powtórkę. Rozwiążcie testy z biologii i WOS-u
przygotowane przez naszych ekspertów i sprawdźcie, czego się jeszcze musicie nauczyć

Biologia

poziom rozszerzony

Czas pracy 150 min

Zadanie 1. (0-1 pkt)

Cykl rozwojowy wirusa kończący się śmier-

cią na drodze rozpadu, czyli lizy komórki gos-
podarza, nazywa się cyklem litycznym. W ta-
beli przedstawiono etapy takiego cyklu, jed-
nak w nieprawidłowej kolejności.

Uporządkuj etapy infekcji wirusowej, wpi-

sując wymienione w tabeli cyfry rzymskie we
właściwej kolejności .....................................................

Zadanie 2. (0-1 pkt)

Na rysunku przedstawiono budowę komór-

ki bakteryjnej.

Przyporządkuj prawidłowe nazwy do struk-

tur oznaczonych literami A, B, C – wybierz od-
powiedź spośród a), b), c), d)

Zadanie 3. (0-1 pkt)

Grzyby kiedyś zaliczane były do królestwa

roślin. W nowej systematyce wydzielono je
w odrębne królestwo.

Z podanych cech wybierz oznaczenia litero-

we tych, które zadecydowały o wyodrębnieniu
grzybów z królestwa roślin.

A. Posiadają ścianę komórkową, której głów-

nym składnikiem jest wielocukier chityna.

B. Rozmnażają się wegetatywnie, bezpłcio-

wo i płciowo.

C. Większość grzybów jest saprofitami, czy-

li organizmami cudzożywnymi.

D. Podstawową substancją zapasową maga-

zynowaną w cytoplazmie jest glikogen.

E. Razem z komórkami glonów budują ple-

chy porostowe.

F. Wiele grzybów współżyje z korzeniami,

głównie drzew, i jest to przykład symbiozy mu-
tualistycznej.

G. Ciało ich jest plechą zwaną grzybnią, któ-

rej głównym elementem jest strzępka.

Zadanie 4. (0-3 pkt)

A. Rozpoznaj przekroje dwóch organów ro-

ślinnych i w wykropkowane miejsca wpisz naz-
wy tych organów.

I ………………………….. II …………………………

B. Podaj dwie różnice w budowie, które umoż-

liwiły ci prawidłową identyfikację organów.

1. różnica ………………………………………………………
2. różnica ………………………………………………………

Zadanie 5. (0-2 pkt)

Do nazw owoców z kolumny I dobierz wła-

ściwe definicje z kolumny II.

ollu

naa II

ollu

naa IIII

1. Pestkowiec A. W mięsistej owocni mieści

się wiele nasion.

2. Jagoda

B. Ten owoc suchy posiada cha-

rakterystyczne skrzydełka
lotne.

3. Łuszczyna

C. Posiada owocnię mięsistą

i zdrewniałą i jedno nasienie.

4. Jabłko

D. W budowie owocu uczestni-

czyło dno kwiatowe, jest to
więc owoc rzekomy.

5. Rozłupnia

E. Jest to owoc suchy pękający,

nasiona są umieszczone na
błoniastej listwie.

F. W tym jednonasiennym owo-

cu owocnia zrasta się całko-
wicie z łupiną nasienną

– …… 2

– …… 3

– …… 4

– …… 5

—……

Zadanie 6. (0-2 pkt)

Nasiona są organami przetrwalnymi. Proce-

sy wzrostu i rozwoju w nich ustają, a przemiana
materii jest spowolniona. Nasiona pozostają
w stanie spoczynku. Na podstawie analizy tabe-
li przestawiającej uwarunkowania dwóch rodza-
jów spoczynku nasion sformułuj dwie definicje.

Spoczynek względny

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Spoczynek bezwzględny

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 7. (0-1 pkt)

Schematy przedstawiają budowę płuc krę-

gowców.

Dokonaj ich analizy i wskaż ten, który przed-

stawia płuca ptaka. Uzasadnij swój wybór jed-
nym argumentem.

Zadanie 8. (0-3 pkt)

Na schemacie przedstawio-
no model budowy hemoglo-
biny.

Dojrzałość nasion

Spoczynek

morfologiczna anatomiczna fizjologiczna

Warunki
środowiska

Względny

niekorzystne

Bezwzględny

korzystne

wiieed

dźź

błona
komórkowa

nukleoid

mezosom

ściana
komórkowa

mezosom

genofor w nukleoidzie

otoczka
białkowa

mitochondrium nukleoid

ściana
komórkowa

mitochondrium jądro komórkowe

meerr ii n

naazzw

waa

eettaap

Prrzzeeb

biieegg eettaap

II Penetracja

Przez kanalik do
cytoplazmy wstrzykiwany
jest wirusowy DNA.

IIII Składanie

Kompletowanie licznych
nowych wirionów.

IIIIII Liza

Bakteria ulega rozerwaniu,
potomne fagi zostają
uwolnione.

IIV

V Replikacja

Wirusowy DNA przejmuje
kontrolę nad
metabolizmem komórki.
Następuje powielenie DNA
wirusa i synteza białek
wirusowych.

V Adsorpcja

Fag przyczepia się do
powierzchni komórki
bakterii.

25977687

25977697

Dokończenie – s. 2

uuu

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 18:22 Page 1

Czwartek 3 kwietnia 2008

Gazeta Wyborcza

www.gazetawyborcza.pl

W oparciu o jego analizę określ:

A. Który typ struktury przestrzennej pre-

zentuje to białko?

1. pierwszorzędową,
2. drugorzędową,
3. trzeciorzędową,
4. czwartorzędową.

B. Wybierz, które z poniższych określeń

jest prawidłowe:

I. Tylko niektóre białka cechuje ten typ struk-

tury przestrzennej, który występuje w hemo-
globinie.

II. Wszystkie białka cechują się czterema

rzędami struktury przestrzennej.

C. Która ze struktur 1, 2, 3 czy 4 jest najważ-

niejsza, ponieważ w zasadniczym stopniu de-
terminuje pozostałe struktury?
………………………………………………………………………

Zadanie 9. (0-1 pkt)

Dwa roztwory wodne pewnego związku

organicznego zostały rozdzielone błoną bio-
logiczną.

Posługując się oznaczeniami roztworów

1 i 2, wpisz w ostatnią rubrykę tabeli, w jakich
kierunkach będą przemieszczały się cząste-
czki wody pomiędzy tymi roztworami.

Zadanie 10. (0-3 pkt)

Schematy przedstawiają modele budowy

chloroplastu i mitochondrium.

Skonstruuj tabelę, w której porównasz bu-

dowę i funkcje tych struktur komórkowych.
Uwzględnij: ilość błon, rodzaj obecnego ma-
teriału genetycznego, występowanie lub brak
rybosomów oraz nazwy głównych procesów
metabolicznych zachodzących w tych orga-
nellach.

Zadanie 11. (0-2 pkt)

W czasie przygotowywania nasion do prze-

chowania przez okres zimowy bardzo duże
znaczenie ma ich dokładne wysuszenie. Wy-
suszenie nasion chroni je przed przedwczes-
nym procesem kiełkowania, co z kolei zapo-
biega stratom substancji zapasowych, które
uległyby wyczerpaniu podczas zbyt wczesne-
go wykiełkowania.

Jeśli kilogram odwodnionych nasion za-

wiera tylko 7% wody, to ich procesy metabo-
liczne zachodzą na bardzo niskim poziomie,
a wydzielanie CO

w ciągu doby wynosi

0,2 mg. Wzrost uwodnienia nasion do 40% zwię-
ksza wydzielanie CO

do 300 mg na dobę.

A. Uzasadnij, dlaczego wydzielanie CO

przez uwodnione nasiona wzrasta tak znacz-
nie.
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

B. Oblicz, ilokrotnie wzrosło wydzielanie

po uwodnieniu nasion do 40%.

………………………………………………………………………
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

Zadanie 12. (0-2 pkt)

Podstawą produkcji biomasy organicznej

w przyrodzie jest proces fotosyntezy prowa-
dzony głównie przez rośliny zielone.

Istnieje jednak inny proces anaboliczny,

który nie ma praktycznie znaczenia w global-
nej produkcji biomasy dla konsumentów róż-
nych rzędów, ale pełni ważną rolę przyrodni-
czą. Proces ten przedstawia schemat:

Na podstawie analizy powyższego schema-

tu:

A. Nazwij ten proces i grupę organizmów,

która prowadzi ten typ przemian metabolicz-
nych.
………………………………………………………………………

Wskaż, na czym polega pozytywne znacze-

nie tego procesu w przyrodzie.
………………………………………………………………………….

Zadanie 13. (0-1 pkt)

Poniższy rysunek przedstawia fragment cy-

toplazmy komórki z mitochondrium.

Niżej wymienione nazwy etapów oddycha-

nia tlenowego dopasuj do oznaczonych cyfra-
mi rzymskimi obszarów cytoplazmy i mitochon-
drium.

łłaań

ńccu

ucch

h o

deecch

y ii ffo

ossffo

orry

yllaaccjjaa o

kssy

daa--

ccy

yjjn

naa,, gglliik

olliizzaa,, ccy

kll ccy

yttrry

niiaan

I – …………………………………………………………….
II – ……………………………………………………………
III – …………………………………………………………..

Zadanie 14. (0-1 pkt)

Poniższy schemat przedstawia zjawisko he-

terodontyzmu.

Wyjaśnij, na czym polega heterodontyzm,

i podaj nazwę grupy systematycznej, u której
pojawił się w procesie ewolucji.
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 15. (0-2 pkt)

Schemat przedstawia układ pokarmowy czło-

wieka. Składa się na niego przewód pokarmo-
wy i towarzyszące mu gruczoły trawienne.

Wybierz oznaczenia dwóch gruczołów tra-

wiennych i podaj po jednej przykładowej fun-
kcji wydzieliny produkowanej przez każdy z gru-
czołów.
……………………………………………………………………....
……………………………………………………………………….
……………………………………………………………………….

Zadanie 16. (0-1 pkt)

Schemat przedstawia przekrój przez pęche-

rzyk płucny.

Określ rodzaj nabłonka, jaki buduje ścianę

pęcherzyka płucnego, i wymień jedną jego ce-
chę, która jest przystosowaniem do sprawnej
wymiany gazów oddechowych.
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 17. (0-2 pkt)

W pracującym sercu zmieniają się potencja-

ły elektryczne, które docierają także do powierz-
chni ciała i dzięki temu można je zmierzyć za

pomocą odpowiednio rozmieszczonych na skó-
rze elektrod. Jest to jedno z podstawowych ba-
dań, które dla lekarza jest źródłem informacji o
pracy serca.

A. Nazwij przedstawiony zapis …………………
B. Podaj nazwę głównego ośrodka w sercu,

który pobudza ten narząd do wykonywania pra-
cy zapisanej na powyższym wykresie.
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

Zadanie 18. (0-1 pkt)

Uzupełnij schemat, wpisując w miejsce kro-

pek odpowiednie określenia z niżej wymienio-
nych: jony wapnia, fibryna, protrombina.

Zadanie 19. (0-1 pkt)

Porównaj budowę i rolę dużego i małego

obiegu krwi, uzupełniając wolne rubryki w ta-
beli.

Zadanie 20. (0-1 pkt)

Wstrząs anafilaktyczny to inaczej szok krą-

żeniowy wywołany przez np. alergen i objawia-
jący się wydzieleniem do krwi dużej ilości hi-
staminy. Jego efektem jest przyspieszenie akcji
serca, skurcze mięśni gładkich oskrzeli, obrzęk
błon śluzowych nosa i gardła. Jest bardzo nie-
bezpieczny, bo może prowadzić do śmierci przez
uduszenie..

Podaj jeden przykład alergenu, który może

wywołać wstrząs anafilaktyczny. ……………………..

Zadanie 21. (0-1 pkt)

Organizm człowieka wykorzystuje kilka stra-

tegii obronnych.

Należą do nich mechanizmy ogólne, nieskie-

rowane przeciwko konkretnemu zagrożeniu
(odporność nieswoista), jak i skierowane prze-
ciwko danemu antygenowi (odporność swoi-
sta).

Na rysunku przedstawiono mechanizmy jed-

nego z rodzajów odporności.

Nazwij rodzaj odporności przedstawiony na

rysunku: ………………...

Zadanie 22. (0-3 pkt)

A. Na poniższym schematycznym rysunku

nefronu zaznacz za pomocą strzałek i oznacz
właściwą literą następujące elementy: ramię
zstępujące pętli nefronu (a) i kłębuszek nerko-
wy (b).

B. Nazwij etapy powstawa-

nia moczu odbywające się we
wskazanych elementach nef-
ronu i wyjaśnij ich znaczenie.

a – …………………………………………………………….

b – …………………………………………………………….

Zadanie 23. (0-1 pkt)

Na schemacie przedstawiono budowę plem-

nika kręgowców.

Nazwij element za-

wierający mitochon-
drium i uzasadnij po-
trzebę tego organellum
w plemniku.

…………………………...
………………………….....

Zadanie 24. (0-1 pkt)

Przeprowadzono doświadczenie, w którym

badano wpływ różnych warunków oświetlenia
na rozmieszczenie auksyn (oznaczone kropka-
mi) i wzrost koleoptylu zbóż.

Wyniki doświadczenia przedstawiono na

schemacie.

Sformułuj wniosek wynikający z doświad-

czenia.
………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

Zadanie 25. (0-1 pkt)

Podczas pracy mięśni wzrasta zapotrzebo-

wanie na tlen.

Nazwij związek, który wiąże tlen w mięś-

niach, zapewniając mu tzw. rezerwę tlenową.
…………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………

Zadanie 26. (0-2 pkt)

Wykres przedstawia zmiany masy kości w za-

leżności od wieku i płci.

Odczytaj, w jakim wieku masa kości osiąga

maksimum u kobiet i mężczyzn. Wskaż przy-
czynę stosunkowo szybkiego ubytku masy ko-
ści u kobiet w wieku 40-55 lat.
………………………………………………………………………….
…………………………………………………………………………

Zadanie 27. (0-2 pkt)

Nazwij procesy 1 i 2 przedstawione na poniż-

szym schemacie i wyjaśnij ich znaczenie dla pra-
cy neuronu.

1 – …………………………………………………………………

………………………………………………………………………

2 – ………………………………………………………………

………………………………………………………………………

Zadanie 28. (0-1 pkt)

Poniższy schemat przedstawia przekrój przez

mózgowie.

Ceecch

haa

użżyy o

biieegg

Maałłyy o

biieegg

Początek obiegu

w komorze lewej

Rodzaj krwi
płynącej w tętnicach

natlenowana

Rodzaj krwi
płynącej w żyłach

natlenowana

Rola obiegu

Rozprowadza
krew do
wszystkich tkanek

Tlleen

n zz aattm

ossffeerryy

S S

22--

++ een

neerrggiiaa cch

heem

miicczzn

naa

ggllu

ukko

ozzaa

l.p.

Stężenie związku

w roztworze 11

( w molach/dm

)

Stężenie związku

w roztworze 22

( w molach/dm

)

Kierunek

przemieszczania

się cząsteczek

wody

0,6

0,5

0,01

0,1

Gazeta Edukacja

uuu

Dokończenie ze s. 1

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:43 Page 2

Podaj nazwę i funkcję struktury zaznaczo-

nej na schemacie literą A.
…………………………………………………………………………
………………………………………………………………………

Zadanie 29. (0-2 pkt)

Uzupełnij schemat dotyczący regulacji po-

ziomu wapnia we krwi, wpisując w każdy pro-
stokąt odpowiedni hormon, a obok – proces, na
którego zachodzenie ten hormon wpływa.

Zadanie 30. (0- 3 pkt)

W tabeli przedstawiono liczbę chromoso-

mów wybranych gatunków.

Określ, jaką liczbę chromosomów będzie za-

wierać:

a. monosomiczny indyk ……………….
b. trisomiczny królik …………………..
c. nazwij zespół chorobowy wywoływany

żywotną trisomią autosomalną u człowieka .…

Zadanie 31. (0-1 pkt)

Nazwij proces przedstawiony na drugim od

lewej rysunku schematu i wyjaśnij, na czym ten
proces polega.

Nazwa procesu ………………………………………..

Proces ten polega na …………………………………..

Zadanie 32. (0-2 pkt)

Schemat przedstawia szlak przekształceń

metabolicznych fenyloalaniny i miejsca (1 i 2)
skutki bloków metabolicznych wywołanych mu-
tacjami.

Nazwij choroby wywołane blokami metabo-

licznymi w miejscach 11 i 22.
………………………………………………………………………

Zadanie 33. (0- 2 pkt)

Nić matrycowa DNA zawiera układ nukleo-

tydów:

ATACCTGCCCGATCACCGCGT

A. Ustal, jaki będzie układ nukleotydów w ni-

ci mRNA.
………………………………………………………………………

B. Na podstawie tabeli kodu genetycznego

odczytaj kolejne aminokwasy budujące peptyd
kodowany przez podany fragment DNA.
………………………………………………………………………

Zadanie 34. (0-1 pkt)

Wykres przedstawia zakres tolerancji ekolo-

gicznej jednego z gatunków krabów w odniesie-
niu do temperatury i zasolenia.

Odczytaj z wykresu, jaki zakres tolerancji

w stosunku do temperatury i zasolenia wyka-
zuje ten krab.

Temperatura ………………………………………………

Zasolenie …………………………………………………..

Zadanie 35. (0-1 pkt)

Wykres przedstawia zmiany zagęszczenia

populacji dwóch gatunków dafni (A i b) hodo-
wanych razem w jednorodnym środowisku i cha-
rakteryzującym się podobnymi wymaganiami.

Nazwij typ oddziaływania między popula-

cjami dwóch gatunków dafni …………………………

Zinterpretuj wynik eksperymentu.

…………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………

Zadanie 36. (0-1 pkt)

Dowodem pośrednim ewolucji jest obecność

narządów szczątkowych u różnych organizmów.

Rysunek przedstawia te narządy u wielory-

ba: szczątkowe kości miednicy i kończyn tyl-
nych.

Wyjaśnij, co to są narządy szczątkowe.

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 37. (0-1 pkt)

Na schematach przedstawiono powstawa-

nie nowych gatunków na drodze ewolucji file-
tycznej i na drodze specjacji.

Wskaż zasadniczą różnicę w mechanizmach

tych dwóch sposobów ewolucyjnego powsta-
wania nowych gatunków.
…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 38. (0-1 pkt)

Rysunki przedstawiają szkielety neandertal-

czyka i człowieka współczesnego.

Podaj jedną cechę

charakterystyczną
w budowie szkieletu ne-
andertalczyka typową
tylko dla niego.

ESTY PRZYGOTOWAŁY

NNA

ORUC I

ERESA

ZYMCZYK

Gatunek

Liczba 2n chromosomów

Cz³owiek

Królik

Indyk

Gazeta Edukacja

www.gazetawyborcza.pl

Gazeta Wyborcza

Czwartek 3 kwietnia 2008

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:43 Page 3

Gazeta Edukacja

Czwartek 3 kwietnia 2008

Gazeta Wyborcza

www.gazetawyborcza.pl

Model odpowiedzi z biologii

Nrr
zzaad

d..

deell o

wiieed

dzzii

ktt

11..

Za uporządkowanie w prawidłowej kolejności etapów cyklu wirusowego – 1 pkt
Model odpowiedzi: V, I, IV, II, III

22..

Za wybranie odpowiedzi B – 1 pkt

33..

Za wybranie zdań A, C, D, G – 1 pkt

4..

Za prawidłowe rozpoznanie i podpisanie  przekrojów  – 1 pkt
Za podanie każdej z różnic w budowie, po których uczeń rozpoznał przekrój danego organu,
po – 1 pkt
Model odpowiedzi (uczeń powinien wskazać dwie spośród tu wymienionych trzech różnic):
A: łodyga,
B: korzeń
1 różnica – w łodydze nie ma wyraźnej granicy pomiędzy korą pierwotną i walcem osiowym,
a w korzeniu walec jest wyraźnie oddzielony.
2 różnica – wiązki przewodzące w łodydze tworzą pierścień na obwodzie, a w korzeniu
znajdują się w walcu osiowym.
3 różnica – w łodydze wiązki przewodzące są drzewno -łykowe, a w korzeniu osobne
drzewne i osobne łykowe.

5..

Za prawidłowe przyporządkowanie trzech par – 1 pkt
Za prawidłowe przyporządkowanie wszystkich par – 2 pkt
Model odpowiedzi: 1-C; 2-A; 3-E; 4-D; 5-B.

6..

Za podanie każdej z dwóch prawidłowych definicji po – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Spoczynek względny jest charakterystyczny dla nasion, które osiągnęły dojrzałość
morfologiczną, anatomiczną i fizjologiczną, jednak nie kiełkują z powodu niekorzystny ch
warunków środowiskowych.
Spoczynek bezwzględny jest charakterystyczny dla nasion, które nie osiągnęły dojrzałości
anatomicznej i fizjologicznej, więc nie kiełkują mimo korzystnych warunków
środowiskowych.

77..

Za wybranie rysunku i uzasadnienie – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Rysunek D, ponieważ tylko ptaki posiadają worki powietrzne.

88..

A Za wybór odpowiedzi 4 – 1 pkt
B Za wybór zdania I – 1 pkt
C Za podanie nazwy„struktura pierwszorzędowa” – 1 pkt

9..

Za prawidłowe wpisanie do tabeli obu kierunku ruchu cząsteczek wody 1p
Model odpowiedzi:

lp.

Stężenie związku
w roztworze 1
(w molach/dm

)

Stężenie związku
w roztworze 2
(w molach/dm

)

Kierunek

przemieszczania

się cząsteczek

wody

0,6

0,5

Z 2 do 1

0,01

0,1

Z 1 do 2

2200..

Za prawidłowe podanie przykładu alergenu – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Jad osy /szerszenia/ pszczoły/ żmii.

2211..

Za podanie nazwy odporności – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Odporność nieswoista.

2222..









2233..

Za prawidłowe wskazanie i podpisanie elementó w nefronu – 1 pkt

Za nazwanie etapów powstawania moczu i wyjaśnienie ich znaczenia po  – 1 pkt
Ramię zstępujące pętli nefronu – resorpcja/wchłanianie zwrotne wody do naczyń
krwionośnych/ zagęszczanie moczu
Kłębuszek nerkowy – filtracja/przesączanie krwi (p rowadzące do powstania moczu
pierwotnego)

Za prawidłowe podanie nazwy elementu zawierającego mitochondrium
i uzasadnienie lokalizacji – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Wstawka, mitochondrium zapewnia energię potrzebną do poruszania się plemnika.

2244..

Za sformułowanie wniosku – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Przy nierównomiernym (jednostronnym) oświetleniu następuje wygięcie koleoptylu
w kierunku źródła światła.

2255..

Za prawidłowe wskazanie związku wiążącego tlen w mięśniu 1p.
Model odpowiedzi: mioglobina

2266..

Za prawidłowe odczytanie z wykresu wieku, w którym masa kości osiąga maksimum  – 1 pkt.
Za podanie prawidłowego wyjaśnienia przyczyny ubytku masy kości u kobiet  – 1 pkt.
Model odpowiedzi:
Największą masę kości mężczyźni mają w wieku 25 lat, a ko biety w wieku 30 lat.
Szybki ubytek masy kości u kobiet w wieku 40 –55 lat wynika z wchodzenia ich wówczas
w menopauzę.

2277..

Za prawidłowe nazwanie i podanie istoty procesów po – 1 pkt
Model odpowiedzi:
1. depolaryzacja – jony Na+ wnikające do wnętrza komórki znoszą stan polaryzacji błony,
powodując powstanie potencjału czynnościowego.
2. repolaryzacja – powrót błony do stanu polaryzacji (proces, podczas którego jony K+
wypływają na zewnątrz komórki)

2288..

Za prawidłowe podanie nazwy i funkcji struktury oznaczonej literą A – 1 pkt
Model odpowiedzi:
A – móżdżek jest ośrodkiem kierującym ruchami/koordynuje pracę mięśni
szkieletowych/odpowiada za utrzymanie równowagi.

110

0..

Za prawidłowe zaprojektowanie nagłówków tabeli – 1 pkt
Za prawicowe wypełnienie kolumn tabeli dotyczących chloroplastu i mitochondrium po 1 p

Model odpowiedzi:

Ceecch

y cch

haarraak

ktteerry

ysstty

ycczzn

nee

hllo

orro

pllaasstt

Miitto

occh

drriiu

Ilość błon

Dwie

Materiał genetyczny

DNA i RNA

Rybosomy

Procesy metaboliczne

Obecne

Fotosynteza

Obecne

Oddychanie tlenowe

1111..

Za prawidłowe uzasadnienie – 1 pkt
Za prawidłowe obliczenie, ile razy wzrosła ilość wydzielanego CO

– 1 pkt

Model odpowiedzi:
A. Nasiona zaczęły intensywnie oddychać, (by produkować energię do wzrostu)
B. produkcja CO

wzrosła 1500 razy (300:0,2=1500)

1122..

A. Za podanie prawidłowej nazwy procesu i grupy bakterii  – 1 pkt
B. Za wskazanie pozytywnej roli procesu w przyrodzie  – 1 pkt
Model odpowiedzi:
A. Chemosynteza/sulfatacja, bakterie siarkowe  – 1 pkt
B. Na zamianie trującego siarkowodoru w jony przyswajalne dla roślin.

1133..

Za prawidłowe dobranie etapów oddychania do oznaczeń – 1 pkt
Model odpowiedzi:
I – glikoliza, II – cykl cytrynianowy, III – łańcuch oddechowy i fosforyzacja oksydacyjna.

114

4..

Za poprawne określenie heterodontyzmu i właściwe nazwanie grupy systematycznej – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Heterodontyzm to zróżnicowanie uzębienia u ssaków.

1155..

Za prawidłowe podanie numerów i nazw dwóch gruczołów i przykładów wydzielin po  – 1
pkt.
Model odpowiedzi:
2 - Ślinianki – ślina zlepia/ formuje kęsy pokarmu/ nadtrawia cukrowce.
11 - Trzustka – lipazy trawią tłuszczowce/ amylazy trawią cukrowce/ peptydazy trawią
polipeptydy do aminokwasów.
10 - Wątroba – żółć emulguje tłuszcze.

116

6..

Za określenie rodzaju nabłonka i jego cechy – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Jest to nabłonek jednowarstwowy płaski. Jego komórki są bardzo cienkie
i przepuszczalne dla gazów oddechowych.

2299..

Za prawidłowe wpisanie nazwy każdego z hormonów i pobudzanego przezeń procesu po
– 1 pkt
Model odpowiedzi:

Parathormon ułatwia uwalnianie jonów wapnia z kości.
Kalcytonina ułatwia zatrzymywanie jonów wapnia w kościach.

3300..

Za cztery prawidłowo podane liczby chromosomów indyka i królika po – 1 pkt
Za prawidłowo podaną nazwę zespołu Downa u człowieka – 1 pkt
Model odpowiedzi:
a/ Monosomiczny indyk 79 chromosomów
b/ Trisomiczny królik 45 chromosomów
c/ zespół Downa (mongolizm)

3311..

Za prawidłowe podanie nazwy procesu – 1 pkt, za wyjaśnienie jego istoty – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Crossing-over – wymiana odcinków chromatyd między chromosomami homologicznymi.

3322..

Za prawidłowe podanie skutków mutacji po – 1 pkt
Model odpowiedzi:
1. fenyloketonuria
2. albinizm

3333..

Za prawidłowe ustalenie nukleotydów w nici mRNA  – 1 pkt
Za prawidłowe odczytanie kolejnych aminokwasów budujących peptyd  – 1 pkt
Model odpowiedzi:
mRNA: UAUGGACGGGCUAGUGGCGCA
Łańcuch peptydowy: tyr-gli-arg-ala-ser-gli-ala

3344..

Za prawidłowe odczytanie z wykresu zakresu tolerancji w stosunku do temperatury
i zasolenia – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Krab ma zakres tolerancji w stosunku do temperatury +9 do +40

i zakres tolerancji w stosunku do zasolenia 20 do 45 promili.

3355..

Za prawidłowe określenie rodzaju oddziaływania między dwoma gatunkami dafni  – 1 pkt
Za prawidłowe zinterpretowanie wyniku eksperymentu  – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Konkurencja, prowadzi do wyparcia populacji b przez populację a

3366..

Za prawidłowe wyjaśnienie, co to są narządy szczątkowe – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Narządy szczątkowe to zredukowane narządy, niepełniące istotnych funkcji, uwstecznione
w porównaniu z odpowiadającymi im narządami występującymi u przodków.

3377..

Za podanie różnicy w mechanizmach powstawania nowych gatunków – 1 pkt
Model odpowiedzi:
W ewolucji filetycznej cała populacja przekształca się z formy wyjściowej (gatunku) A w
formę pochodną (gatunek) B, a w specjacji forma (gatunek) A, która przekszta łci się
ostatecznie w formę (gatunek) B, oddziela się od formy wyjściowej A i obie formy mogą
istnieć obok siebie.

3388..

Za podanie jednej typowej tylko dla neandertalczyka cechy budowy – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Zgrubiałe łuki brwiowe/lekko wygięte kości udowe/masywna żuchwa, wysunięta do przodu.

1177..

A. Za nazwanie zapisu pracy serca – 1 pkt
B. Za podanie nazwy głównego ośrodka generującego impulsy – 1 pkt
Model odpowiedzi:
A. Elektrokardiogram /EKG
B. Węzeł zatokowo-przedsionkowy (leżący w śc ianie przedsionka prawego)

1188..

Za prawidłowe wpisanie określeń – 1 pkt
Model odpowiedzi:
Jony wapnia, protrombina, fibryna.

119

9..

Za prawidłowe wypełnienie rubryk – 1 pkt

Cecha

Duży obieg

Mały obieg

Początek obiegu

W komorze lewej

W komorze
prawej

Rodzaj krwi
płynącej w tętnicach

natlenowana

odtlenowana

Rodzaj krwi
płynącej w żyłach

odtlenowana

natlenowana

Rola obiegu

Rozprowadza krew do
wszystkich tkanek

Transportuje krew
do płuc

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:43 Page 4

Gazeta Edukacja

www.gazetawyborcza.pl

Gazeta Wyborcza

Czwartek 3 kwietnia 2008

Wiedza

o społeczeństwie

poziom rozszerzony

Czas pracy 180 min

Część I – Testowa

Zadanie 1. (2 pkt)

Wssk

aż

ż,, k

kttó

órre

e z

niia

a d

otty

yccz

zą

ącce

e ssa

orrz

zą

ą--

u tte

erry

ytto

orriia

alln

o w

w P

ollsscce

e ssą

ą p

prra

ziiw

e,, a

a k

kttó

ó--

rre

e ffa

ałłssz

e..

Zadanie 2. (1 pkt)

miie

eń

ń ttrrz

y rro

ajje

e a

kttó

ów

w u

urrz

zę

ęd

ycch

h,,

kttó

órre

e m

oż

że

e w

aćć p

prre

ntt R

P w

w ccz

assiie

e p

o--

ojju

u..
11.. ....................................................................................
22.. ....................................................................................
3

3.. ....................................................................................

Zadanie 3. (1 pkt)

A.. N

piissz

z,, w

w jja

kii ssp

ossó

ób

b u

ulle

ajją

ą z

miia

niie

ecch

niiz

y lle

giisslla

accy

yjjn

e,, jje

eśśllii S

ejjm

m p

prrz

yjjm

miie

ttrry

b p

piilln

y d

o rro

attrrz

niia

a p

prro

ojje

kttu

u u

usstta

y..

..............................................................................................

B.. N

piissz

z,, k

ktto

o m

oż

że

e z

złło

oż

ży

yćć w

niio

osse

k o

o p

prrz

y--

jję

ęcciie

e ttrry

u p

piilln

o d

o rro

attrrz

niia

a p

prro

ojje

kttu

usstta

y p

prrz

z S

ejjm

m..

..............................................................................................

Zadanie 4. (1 pkt)

ośśrró

ód

d p

ycch

h p

ań

ńssttw

w w

wssk

aż

ż tte

e,, w

w k

kttó

ó--

rry

ycch

h p

arrlla

ntt jje

esstt jje

oiiz

y.. W

miie

eń

y tty

ycch

h iiz

b..

Szwecja, Stany Zjednoczone, Japonia, Iz-

rael, Kanada, Francja, Niemcy, Litwa

..............................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)

Wssk

aż

ż,, w

w k

kttó

órre

ejj k

nccjjii S

ejjm

u R

P jje

ssk

kłła

d p

prrz

dsstta

wiia

a p

niiż

żssz

e z

esstta

wiie

niie

e.. W

y--

miie

eń

ń rro

k,, w

w k

kttó

órry

m z

osstta

ałły

y p

prrz

prro

orry

y p

arrlla

ntta

arrn

e,, k

kttó

órre

e w

w tte

n ssp

ossó

ób

kssz

ztta

ałłtto

ałły

y S

ejjm

m..

……………………………………………………………………….

Zadanie 6. (2 pkt)

Wssk

aż

ż,, k

kttó

órre

e z

niia

a cch

arra

ktte

erry

ujją

ącce

e ssy

y--

sstte

m p

arrtty

yjjn

y w

w P

ollsscce

e,, ssą

ą p

prra

ziiw

e,, a

a k

kttó

ó--

rre

e ffa

ałłssz

e..

Zadanie 7. (3 pkt)

Prrz

eccz

ytta

ajj ffrra

ntt a

arrtty

ułłu

u p

prra

asso

ii w

ajj p

olle

ecce

niia

a..

Prre

ezzy

ntt zzaap

yttaa T

Trry

naałł K

nsstty

yttu

uccy

yjj--

y o

o u

prraaw

niie

niiaa ssw

ojje

e ii rrzząąd

W najbliższym czasie prezydent chce prze-

słać do Trybunału Konstytucyjnego szereg py-

tań dotyczących uprawnień głowy państwa i rzą-
du. Ma to być odpowiedź na ostatnie działania
ministrów z rządu Donalda Tuska – dowiedzia-
ła się „Rzeczpospolita”.

Według naszych informacji Lecha Kaczyń-

skiego szczególnie rozzłościły zapowiedzi mi-
nistrów obrony i spraw zagranicznych. Dotyczą
one wycofania wojsk polskich z Iraku w roku
2008 oraz zapowiedzi pełnego uzawodowienia
armii w 2009 roku. W obu przypadkach mini-
strowie ogłosili swoje plany bez jakichkolwiek
konsultacji z prezydentem. Co więcej, jak nam
mówi jeden ze współpracowników Kaczyńskie-
go, do tej pory ani szef polskiej dyplomacji Ra-
dek Sikorski, ani minister obrony narodowej
Bogdan Klich nie spotkali się z prezydentem,
by omówić z nim swoje zamierzenia.

– A powinni z prezydentem konsultować swo-

je decyzje – wspiera Lecha Kaczyńskiego sekre-
tarz generalny PiS Joachim Brudziński. – I nie
robią tu żadnej przysługi czy grzeczności pre-
zydentowi, bo taka jest ich powinność. Tak na-
kazuje konstytucja – dodaje.

Ale politycy Platformy Obywatelskiej i PSL

są zupełnie innego zdania. [...]

Spór, jaki toczą ze sobą politycy, być może

rozstrzygnie Trybunał Konstytucyjny. Choć
jak twierdzi prof. Piotr Winczorek, ustawa za-
sadnicza precyzyjnie określa, w jakich przy-
padkach można się zwrócić do sędziów z py-
taniem. [...].

RÓDŁO

: „R

ZECZPOSPOLITA

”, 27-11-2007

A.. W

Wssk

aż

ż,, jja

kiie

e k

ette

nccjje

e w

w z

krre

essiie

e tto

o--

ccz

o ssp

orru

u m

miię

ęd

y p

prre

ntte

m a

a p

prre

miie

e--

rre

m p

ossiia

a T

Trry

ałł K

nsstty

yttu

uccy

yjjn

y..

...................................................................................................

B.. O

wiie

z,, w

w jja

kii ssp

ossó

ób

b k

nsstty

yttu

uccjja

krre

eśślla

a k

ette

nccjje

e rrz

zą

ąd

u ii p

prre

ntta

a w

w zza

a--

krre

essiie

e p

olliitty

kii z

grra

niiccz

ejj ii o

brro

ejj..

...................................................................................................

C.. O

wiie

z,, k

ktto

o p

ołłu

ujje

e ccz

złło

kó

ów

w T

Trry

y--

ałłu

u K

nsstty

yttu

uccy

yjjn

o ii n

a jja

kii o

krre

ess..

...................................................................................................

Zadanie 8. (2 pkt)

ełłn

niijj tta

ellę

ę,, w

piissu

ujją

ącc o

k b

biio

grra

mó

ów

wiia

ajją

ącce

e iim

m w

miie

niio

e p

niiż

że

ejj p

osstta

a--

cciie

e ffiillo

offó

ów

w ssp

ołłe

eccz

ycch

h..

Tomasz Hobbes, John Locke, Charles de

Montesquieu (Monteskiusz), Jean Jacques Rous-
seau

Zadanie 9. (1 pkt)

accz

z p

prra

wiid

dłło

wą

ą o

wiie

dź

ź..

A. Instytucja ta została powołana w 1976 for-

malnie niezależnie od ONZ, monitoruje ona
przestrzeganie Międzynarodowego paktu praw
osobistych – obywatelskich i politycznych. Sie-
dziba tej instytucji znajduje się w Genewie. Ana-
lizuje ona sprawozdania przesłane przez posz-
czególne państwa z realizacji postanowień pak-
tu. Ta instytucja nazywa się:

1. Komitet Praw Człowieka
2. Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka
3. Komitet Praw i Wolności Człowieka
4. Komisja Praw Człowieka

B. Jest głównym organem sądowniczym Unii

Europejskiej, rozstrzyga m.in. spory kompeten-
cyjne między organami Wspólnot.

1. Trybunał Sprawiedliwości
2. Europejski Trybunał Praw Człowieka
3. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedli-

wości

4. Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Zadanie 10. (3 pkt)

Prrz

eccz

ytta

ajj tte

ksstt ii w

ajj p

olle

ecce

niia

a..

Rosja zapłaci odszkodowanie za tortury

Trybunał w Strasburgu tydzień temu uznał,

że prokuratura, sądy i milicja złamały kilkana-
ście paragrafów europejskiej konwencji o pra-
wach człowieka – mówił mi wczoraj przykuty do

wózka inwalidzkiego 29-letni Aleksiej [Michie-
jew]. – M.in. ten o zakazie stosowania tortur na
przesłuchaniach. Także te mówiące o prawie po-
krzywdzonego do uczciwego śledztwa. Kazał mi
wypłacić [250 tys. euro], rzeczywiście ogromną
jak dla mnie sumę. Ale żadne pieniądze nie spra-
wią, że moje życie będzie takie jak kiedyś.[…]

Prokuratura w Niżnym Nowgorodzie na wnio-

sek Aleksieja i jego mamy Ludmiły przez sześć
lat 26 razy wszczynała śledztwo przeciw mili-
cjantom. I 26 razy je zamykała „z braku dowo-
dów”. […]

Sprawa Michiejewa nie trafiłaby do Stras-

burga, gdyby nie pomoc działającej w Niżnym
Nowgorodzie organizacji pozarządowej Komi-
tet przeciw Torturom, która zapewniła mu bez-
płatną pomoc prawną.

Komitet zajmuje się setką podobnych spraw

z regionu Niżnego Nowgorodu, z których – we-
dług jego przedstawicieli – ponad połowa nada-
je się do Strasburga […].

ACŁAW

ADZIWINOWICZ

, N

IŻNYJ

OWGOROD

RÓDŁO

: G

AZETA

YBORCZA

, 2006-02-02,

A.. W

miie

eń

ń n

wę

ę ttrry

ałłu

u,, d

o k

kttó

órre

o A

A..

Miicch

hiie

ejje

w z

złło

oż

ży

yłł ssk

arrg

gę

ę o

o łła

niie

e p

prra

w ccz

złło

o--

wiie

a ii w

wssk

aż

ż,, w

w rra

acch

h jja

kiie

ejj o

orrg

niiz

accjjii o

ziia

ałła

a..

…………………………………………………………………………

B.. P

ajj p

ełłn

ną

ą n

wę

ę k

nccjjii p

prrz

ytto

occz

o--

ejj w

w a

arrtty

ulle

…………………………………………………………………………

C.. W

miie

eń

ń d

wiie

e iin

e m

miię

ęd

arro

e o

orr--

niiz

accjje

e p

arrz

zą

ąd

e,, k

kttó

órre

e z

ajjm

ujją

ą ssiię

ę p

prrz

e--

ssttrrz

niie

m p

prra

w ccz

złło

wiie

a n

a śśw

wiie

ecciie

e..

…………………………………………………………………………

Zadanie 11. (1 pkt)

Ułłó

óż

ż cch

hrro

ollo

giiccz

niie

e w

arrz

niia

Zadanie 12. (2 pkt)

ajj ssiię

ę z

z p

prrz

dsstta

wiio

ną

ą m

pą

ą ii w

o--

ajj z

niia

a..

ań

ńssttw

a n

alle

eż

żą

ącce

e d

o ssttrre

effy

y S

Scch

n w

w sstty

yccz

z--

niiu

u 220

8 rr..

A.. W

Wssk

aż

ż k

krra

ajje

e,, k

kttó

órre

e n

alle

eż

żą

ą o

eccn

niie

e d

o U

E,,

a n

niie

e n

alle

eż

żą

ą d

o ssttrre

effy

y S

Scch

n..

…………………………………………………………………………

B.. W

Wssk

aż

ż k

krra

ajje

e,, k

kttó

órre

e n

niie

e ssą

ą o

eccn

niie

e ccz

złło

n--

mii U

E,, a

a n

alle

eż

żą

ą d

o ssttrre

effy

y S

Scch

n..

…………………………………………………………………………

C.. O

wiie

z,, k

kiie

y p

piissa

o u

kłła

z S

Scch

n ((ttz

w.. S

Scch

n 11))..

…………………………………………………………………………

D.. O

wiią

ąz

k w

wssp

pó

ółłp

prra

accy

y w

w jja

kiicch

h d

ziie

zii--

acch

h w

niik

a z

z z

arrtty

ycch

h m

miię

ęd

y p

ań

ńssttw

mii

kłła

dó

ów

w z

z S

Scch

n??

…………………………………………………………………………

Część II – Analiza źródeł

Zadanie 13. (2 pkt)

ajj ssiię

ę z

z tte

ksstte

m u

usstta

y ii w

ajj p

o--

lle

ecce

niia

a..

Usstta

a o

o z

wiią

ąz

acch

h z

ycch

h,, D

U R

220

011 N

Nrr 779

9 p

z.. 8

4..,, tte

ksstt jje

olliitty

y::

ziia

ałł 11.. P

Prrz

piissy

y o

gó

ólln

Arrtt.. 11..
1. Związek zawodowy jest dobrowolną i sa-

morządną organizacją ludzi pracy powołaną do
reprezentowania i obrony ich praw, interesów
zawodowych i socjalnych.

2. Związek zawodowy jest niezależny w swo-

jej działalności statutowej od pracodawców, ad-

ministracji państwowej i samorządu terytorial-
nego oraz od innych organizacji.

3. Organy państwowe, samorządu terytorial-

nego i pracodawcy obowiązani są traktować jed-
nakowo wszystkie związki zawodowe.

Arrtt.. 22..
1. Prawo tworzenia i wstępowania do związ-

ków zawodowych mają pracownicy bez wzglę-
du na podstawę stosunku pracy, członkowie rol-
niczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby
wykonujące pracę na podstawie umowy agen-
cyjnej, jeżeli nie są pracodawcami […].

3. Przejście na emeryturę lub rentę nie poz-

bawia osób, o których mowa w ust. 1 i 2, prawa
przynależności i wstępowania do związków za-
wodowych.

4. Osoby bezrobotne w rozumieniu przepi-

sów o zatrudnieniu zachowują prawo przyna-
leżności do związków zawodowych, a jeśli nie
są członkami związków zawodowych, mają pra-
wo wstępowania do związków zawodowych
w przypadkach i na warunkach określonych sta-
tutami związków […].

6. Do praw związkowych funkcjonariuszy

Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej
oraz strażaków Państwowej Straży Pożarnej,
a także pracowników Najwyższej Izby Kontro-
li stosuje się odpowiednio przepisy niniejszej
ustawy, z uwzględnieniem ograniczeń wynika-
jących z odrębnych ustaw […]

Arrtt.. 3

3.. Nikt nie może ponosić ujemnych na-

stępstw z powodu przynależności do związku
zawodowego lub pozostawania poza nim albo
wykonywania funkcji związkowej. W szczegól-
ności nie może to być warunkiem nawiązania
stosunku pracy i pozostawania w zatrudnieniu
oraz awansowania pracownika.

Arrtt.. 4

4.. Związki zawodowe reprezentują

pracowników i inne osoby, o których mowa
w art. 2, a także bronią ich godności, praw oraz
interesów materialnych i moralnych, zarówno
zbiorowych, jak i indywidualnych.

Arrtt.. 5

5 Związki zawodowe mają prawo repre-

zentowania interesów pracowniczych na forum
międzynarodowym.

Arrtt.. 6

6.. Związki zawodowe współuczestniczą

w tworzeniu korzystnych warunków pracy, by-
tu i wypoczynku.

Arrtt.. 77.
1. 1. W zakresie praw i interesów zbiorowych

związki zawodowe reprezentują wszystkich pra-
cowników, niezależnie od ich przynależności
związkowej.

2. W sprawach indywidualnych stosunków

pracy związki zawodowe reprezentują prawa
i interesy swoich członków. Na wniosek pracow-
nika niezrzeszonego związek zawodowy może
podjąć się obrony jego praw i interesów wobec
pracodawcy.

Arrtt.. 8

8.. Na zasadach przewidzianych w niniej-

szej ustawie oraz w ustawach odrębnych związ-
ki zawodowe kontrolują przestrzeganie przepi-
sów dotyczących interesów pracowników, eme-
rytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin.

Arrtt.. 9

9. Statuty oraz uchwały związkowe okre-

ślają swobodnie struktury organizacyjne związ-
ków zawodowych […]

Arrtt.. 110

0 Zasady członkostwa w związku zawo-

dowym oraz sprawowania funkcji związkowych
ustalają statuty i uchwały statutowych organów
związkowych.

Arrtt.. 1111.
1. Związki zawodowe mają prawo tworzyć

ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków
zawodowych.

2. Ogólnokrajowe związki zawodowe i zrze-

szenia związków zawodowych mogą tworzyć
ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe
(konfederacje).

3. Organizacje związkowe, w tym federacje

i konfederacje, mają prawo tworzenia i wstępo-
wania do międzynarodowych organizacji pra-
cowników.

ziia

ałł 22.. T

orrz

niie

e z

wiią

ąz

kó

ów

w z

o--

ycch

Arrtt.. 1122.
1. Związek zawodowy powstaje z mocy uch-

wały o jego utworzeniu podjętej przez co naj-
mniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związ-
ków zawodowych.

2. Osoby, które podjęły uchwałę o utworze-

niu związku zawodowego, uchwalają statut i wy-
bierają komitet założycielski w liczbie od 3 do 7
osób.

A.. O

wiie

z,, ccz

y o

osso

y b

zrro

ottn

e m

gą

yćć ccz

złło

mii z

wiią

ąz

kó

ów

w z

ycch

h.. O

o--

wiie

dź

ź u

assa

niijj,, p

ołłu

ujją

ącc ssiię

ę n

a o

wiie

d--

niią

ą p

dsstta

wę

ę p

prra

ną

ą..

……………………………………………………………………
……………………………………………………………………

B.. O

wiie

z,, n

a ccz

yjj w

niio

osse

k z

wiią

ąz

k z

a--

y m

oż

że

e w

yssttą

ąp

piićć w

w o

brro

niie

e o

osso

y n

niie

e--

alle

eż

żą

ącce

ejj d

o z

wiią

ąz

u z

o.. O

wiie

dź

wiieed

dzzii

A..

Ustanowienie Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej (EWG)

B..

Powołanie w Londynie Rady Europy
jako autonomicznej organizacji
europejskiej dla realizacji idei jedności
europejskiej

C..

Powołanie Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali

D..

Podpisanie Aktu Końcowego w
Helsinkach w ramach Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w
Europie (KBWE)

E..

Podpisanie konwencji paryskiej o
utworzeniu Organizacji Współpracy
Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

L.. p

p..

Biio

oggrraam

ossttaaćć//ffiillo

ozzo

off

A..

Żył w latach 1632-1704, autor

Dwóch

traktatów o rządzie.

Przedstawił tezę, że

każdy człowiek rodzi się wolny i równy w
swojej wolności innym ludziom oraz że ma
naturalne prawo do życia, wolności i
własności. Twórca koncepcji państwa jako
„stróża nocnego”, a także koncepcji
człowieka rodzącego się jako tabula rasa.

B..

Żył w latach 1689-1755, autor traktatu

O duchu praw

. Twórca koncepcji

trójpodziału władzy w państwie. Uważał,
że państwo powinno ochraniać wolność
myśli, sumienia, słowa i druku.

Żył w latach 1588-1679. Napisał

Lewiatana

twórca koncepcji, zgodnie z którą państwo
powstało w wyniku umowy zawartej przez
obywateli w celu ochrony swojego życia
i wolności przed innymi. Koncepcja ta
zakładała, że ludzie scedowali część swojej
wolności na państwo w zamian za jego
ochronę nad nimi.

D..

Żył w latach 1717-1778, autor

Umowy

społecznej

. Państwo powinno zapewniać

ludziom wolność i równość, celem
zawartej umowy społecznej jest
gwarantowanie wolności (tworzenie prawa
pozytywnego) jako podstawy wolności i
równości. W jego koncepcji lud występuje
w roli suwerena.

B..
1. Polskie partie polityczne są w małym stop-

niu zinstytucjonalizowane.

2. Zmiany zasad rejestracji partii politycz-

nych i wprowadzenie ograniczeń do proporcjo-
nalnego systemu wyborczego spowodowało dal-
sze rozbicie parlamentu w Polsce.

A..
1. Obecnie system partyjny w Polsce jest syste-

mem dwupartyjnym

2. Polski system partyjny ewoluuje od ekstre-

malnego pluralizmu do systemu umiarkowane-
go pluralizmu.

B..
11.. Czynne i bierne prawo wyborcze do władz

samorządowych ma obywatel polski, który w dniu
wyborów ma ukończone 18 lat.

22.. Czynne i bierne prawo wyborcze do Sejmu

i Senatu ma obywatel polski, który w dniu wybo-
rów ma ukończone 18 lat.

A..
1. Gmina, powiat, województwo stanowią za-

równo jednostki samorządu terytorialnego, jak
i jednostki podziału terytorialnego państwa.

2. Gmina na swoim obszarze może powołać

jednostki pomocnicze,, takie jak sołectwa i dziel-
nice, a także obwody i okręgi.

Dokończenie – s. 6

uuu

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:43 Page 5

Czwartek 3 kwietnia 2008

Gazeta Wyborcza

www.gazetawyborcza.pl

Gazeta Edukacja

assa

niijj,, p

ołłu

ujją

ącc ssiię

ę n

a o

wiie

niią

ą p

d--

sstta

wę

ę p

prra

ną

ą..

……………………………………………………………………
……………………………………………………………………

Zadanie 14. (7 pkt)

ajj ssiię

ę z

z w

niik

mii sso

aż

ży

y ii w

o--

ajj p

olle

ecce

niia

a..

ella

a 11.. ((p

attrrz

z n

niiż

że

ejj))

A.. O

krre

eśśll,, ccz

y o

gó

ólln

a lliiccz

a ccz

złło

kó

ów

w z

wiią

ąz

z--

kó

ów

w z

ycch

h w

w o

krre

essiie

e o

bjję

ętty

m b

a--

niie

m z

wiię

ęk

kssz

a ssiię

ę,, ccz

y m

alle

ejje

e..

……………………………………………………………………

ella

a 22.. ((p

attrrz

z n

niiż

że

ejj))

B.. N

a p

osstta

wiie

e w

niik

kó

ów

w sso

aż

żu

u ssffo

orrm

u--

łłu

ujj w

niio

osse

k d

otty

yccz

zą

ąccy

y w

płły

u z

wiią

ąz

kó

ów

w z

a--

ycch

h n

a w

arru

kii p

prra

accy

y w

w z

kłła

acch

h p

prra

a--

ccy

y..

……………………………………………………………………

ella

a 3

3.. ((p

attrrz

z o

k))

C.. W

Wssk

aż

ż,, w

w jja

kiie

ejj g

grru

piie

e z

ejj w

w n

ajj--

wiię

ęk

kssz

m sstto

niiu

u n

niie

prrz

essttrrz

e ssą

ą p

prra

acco

niiccz

e..

……………………………………………………………………

D.. W

Wssk

aż

ż,, w

w jja

kiie

ejj ffo

orrm

miie

e w

włła

assn

ośśccii z

kłła

a--

dó

ów

w p

prra

accy

y w

w n

ajjw

wiię

ęk

kssz

m sstto

niiu

u b

brra

k jje

esstt

oż

żlliiw

ośśccii z

zrrz

essz

niia

a ssiię

ę p

prra

acco

niik

kó

ów

w z

wiią

ąz

kii z

e..

……………………………………………………………………

ella

a 4

4.. ((p

attrrz

z o

k))

E.. N

piissz

z ttrrz

y w

niio

ossk

kii d

otty

yccz

zą

ącce

e ffo

orrm

m ssa

a--

orrg

niiz

accjjii p

prra

acco

niik

kó

ów

w w

niik

ajją

ącce

e z

z a

a--

lliiz

y d

ycch

h z

arrtty

ycch

h w

w p

prrz

dsstta

wiio

ejj tta

a--

ellii..

……………………………………………………………………

Opinie o dialogu społecznym i wprowadze-

niu rad pracowniczych, CBOS – Komunikat
z badań, Warszawa, listopad 2004

Dialog społeczny jako sposób rozwiązy-

wania konfliktu interesów pracowników i pra-
codawców to jedna z podstawowych zasad
regulujących stosunki pracy w Unii Europej-
skiej – jest on jednym z zasadniczych elemen-
tów tzw. europejskiego modelu społecznego
w gospodarce. Dialog społeczny w tym zna-
czeniu to sformalizowane negocjacje repre-
zentatywnych organizacji pracodawców i pra-
cowników z udziałem państwa jako media-
tora (negocjacje trójstronne) lub bez takiego
udziału (negocjacje dwustronne). Może on
odbywać się na szczeblu centralnym, na
szczeblu branży, regionu, a także zakładu pra-
cy. Kwestia ta jest regulowana prawodaw-
stwem unijnym od początku istnienia Wspól-
not Europejskich. Według projektu konsty-
tucji europejskiej rozwój dialogu społeczne-
go jest jednym z celów Unii i jej krajów człon-

kowskich. Funkcjonowanie dialogu społeczne-
go było warunkiem przystąpienia Polski do UE
i jednym z kryteriów oceny naszej gotowości
do integracji.

Dialog społeczny na szczeblu centralnym

i regionalnym odbywa się w Komisji Trójstron-
nej ds. Społeczno-Gospodarczych. Zgodnie
z unijnym prawem należy również wprowadzić
mechanizmy informacji i konsultacji pracow-
ników na szczeblu zakładu pracy (tam, gdzie nie
działają związki zawodowe). Miałyby temu słu-
żyć rady pracownicze [...]

F.. O

wiie

z,, ccz

u ssłłu

uż

ży

y o

piissa

y w

yż

że

ejj

diia

allo

g ssp

ołłe

eccz

y..

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

G.. W

Wssk

aż

ż cce

elle

e d

ziia

ałła

niia

a K

miissjjii T

Trró

ójjssttrro

n--

ejj d

dss.. S

ołłe

eccz

o--G

ossp

arrccz

ycch

h ii w

miie

eń

uccz

essttn

niiccz

zą

ącce

e w

w n

niie

ejj ssttrro

y..

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

ella

a 5

5 ((p

attrrz

z o

k))

H.. W

miie

eń

ń d

ziie

ziin

nę

ę ż

ży

ycciia

a,, n

a jja

ką

ą z

niie

kiie

etto

ycch

h k

miissjja

a ttrró

ójjssttrro

a p

wiin

miie

ećć jja

k n

ajjw

wiię

ęk

kssz

y w

płły

w..

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie 15. (2 pkt)

Prrz

eccz

ytta

ajj tte

ksstt ii w

ajj z

niia

a..

wiią

ąz

kii z

Związki zawodowe w Polsce mają szczegól-

ne miejsce wśród organizacji i stowarzyszeń
społecznych, głównie ze względu na rolę, jaką
związek zawodowy „Solidarność” odegrał w prze-
mianach społecznych i politycznych po 1980 ro-
ku

Ruch związkowy w Polsce zaczął się inten-

sywnie rozwijać dopiero po odzyskaniu niepo-
dległości w 1918 roku. W okresie międzywojen-
nym istniały w Polsce setki związków zawodo-
wych zróżnicowanych branżowo i politycznie.
[…]

Po II wojnie światowej […] związki zawodo-

we upaństwowiono i scentralizowano w fasado-
wej instytucji – Centralnej Radzie Związków Za-
wodowych.

Dopiero wybuch strajków na Wybrzeżu w ro-

ku 1980 całkowicie zmienił tę sytuację. Nieza-
leżny Samorządny Związek Zawodowy „Soli-
darność”, który wtedy powstał, był pierwszą nie-
zależną organizacją związkową działającą po II
wojnie światowej w Polsce (i na całym obszarze
Europy i Azji objętym dominacją komunistycz-
ną). Związek ten w krótkim czasie przekształcił
się w olbrzymi ruch społeczny liczący blisko 10
mln członków, który doprowadził do rozkładu
komunistycznego państwa i w konsekwencji do
upadku ustroju totalitarnego w Polsce.

Obecnie dwie największe centrale związko-

we to: Ogólnopolskie Porozumienie Związków

Zawodowych (OPZZ) z siedzibą w Warszawie
i Niezależny Samorządny Związek Zawodowy
„Solidarność” (NSZZ „Solidarność”) z Komisją
Krajową w Gdańsku.

Podobnie jak w większości państw europej-

skich związki zawodowe w Polsce mają powią-
zania polityczne. OPZZ umiejscawia się obok
ugrupowań socjaldemokratycznych, a NSZZ
„S” po prawej stronie sceny politycznej. Pozo-
stałe organizacje związkowe zawiązują okazjo-
nalne porozumienia z różnymi formacjami po-
litycznymi.

Według danych związkowych OPZZ groma-

dzi blisko 3 mln członków (w tym 500 tys. eme-
rytów), a NSZZ „Solidarność” 900 tys. pracow-
ników. Zarówno OPZZ, jak i „Solidarność” na-
leżą do Międzynarodowej Organizacji Pracy.
NSZZ „Solidarność” jest ponadto członkiem
Europejskiej Konfederacji Związków Zawodo-
wych zrzeszającej największe europejskie or-
ganizacje związkowe, Międzynarodowej Kon-
federacji Wolnych Związków Zawodowych oraz
jest reprezentowana w Związkowym Komitecie
Doradczym przy OECD.

uuu

Dokończenie ze s. 5

WIĄZKI ZAWODOWE

PRZYNALEŻNOŚĆ I OCENA DZIAŁALNOŚCI

OMUNIKAT

CBOS/

GRUDZIEŃ

2007

Tabela 1. do zadania 14.

RZESTRZEGANIE PRAW PRACOWNICZYCH I

„

SZARA STREFA

”

W ZATRUDNIENIU

. Z

WIĄZKI ZAWODOWE W PRZEDSIĘBIORSTWACH

KOMUNIKAT Z BADAŃ

, W

ARSZAWA

STYCZEŃ

2005

OMUNIKAT Z BADAŃ

CBOS

Tabela 2. do zadania 14.

RZESTRZEGANIE PRAW PRACOWNICZYCH I

„

SZARA STREFA

”

W ZATRUDNIENIU

. Z

WIĄZKI ZAWODOWE W PRZEDSIĘBIORSTWACH

KOMUNIKAT Z BADAŃ

, W

ARSZAWA

STYCZEŃ

2005

OMUNIKAT Z BADAŃ

CBOS

Tabela 3. do zadania 14.

KŁADY ZBIOROWE PRACY

ŁAMANIE PRAW PRACOWNICZYCH I

„

SZARA STREFA

”

W ZATRUDNIENIU

KOMUNIKAT Z BADAŃ

ARSZAWA

LISTOPAD

2006

OMUNIKAT Z BADAŃ

CBOS

Tabela 4. do zadania 14.

Tabela 5. do zadania 14.

OMUNIKAT Z BADAŃ

CBOS

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:44 Page 6

Gazeta Edukacja

www.gazetawyborcza.pl

Gazeta Wyborcza

Czwartek 3 kwietnia 2008

Przedstawiciele OPZZ i NSZZ „Solidarność”

reprezentują pracowników w Komisji Trójstron-
nej ds. Społeczno-Gospodarczych, podstawo-
wej instytucji dialogu społecznego w Polsce. Ko-
misja Trójstronna stanowi forum dla organiza-
cji pracowników, pracodawców i rządu, na któ-
rym szuka się porozumienia w sprawach wyna-
grodzeń i świadczeń społecznych, obciążeń po-

datkowych, projektów budżetu państwa i in-
nych spraw istotnych dla zachowania pokoju
społecznego.

WWW

POLAND

GOV

WIAZKI

ZAWODOWE

A.. P

orró

ów

naajj rro

ollęę zzw

wiiąązzk

kó

ów

w zzaaw

ycch

w P

ollssccee w

w cczzaassaacch

h P

L ii p

o 119

0 rr..

…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………

Zadanie
rozszerzonej odpowiedzi

Zadanie 16. (20 pkt)

Temat 1.

Diiaallo

ogg ssp

ołłeecczzn

y n

naa sszzcczzeeb

bllu

u cceen

nttrraalln

ii rreeggiio

naalln

m d

otty

ycczząąccy

y w

waarru

kó

ów

w p

prraaccy

y tto

ottrrzzeeb

baa cczzy

y k

niieecczzn

ośśćć w

w p

ollssk

kiicch

h zzaak

kłłaad

daacch

prraaccy

y//p

prrzzeed

dssiięęb

biio

orrssttw

waacch

h..

Temat 2.

Zaap

prro

ujj d

dzziiaałłaan

niiaa zzw

wiięęk

ksszzaajjąąccee p

prrzzeessttrrzzee--

ggaan

niiee p

prraaw

w p

prraacco

niicczzy

ycch

h w

w p

ollssk

kiicch

h zzaak

kłłaad

daacch

prraaccy

y n

naa rró

óżżn

ycch

h p

ozziio

maacch

h –– o

d ssaam

orrggaan

nii--

zzaaccjjii p

prraacco

niik

kó

ów

w d

o d

dzziiaałłaań

ń cceen

nttrraalln

ycch

h..

Model odpowiedzi z WOS

Zaad

daan

niiee

Scch

heem

maatt p

nkkttoow

waan

niiaa

meerr

zzaad

daan

niiaa

cczzęęśśccii
zzaad

daan

niiaa

Mood

deell ood

poow

wiieed

dzzii,, kkrryytteerriiaa oocceen

nyy

ii kkoom

meen

nttaarrzzee

nkkttyy

zzaa cczzęęśśccii zzaad

daan

niiaa

nkkttyy

zzaa ccaałłee

zzaad

daan

niiee

A..

1. prawda
2. fałsz

1 pkt za dwie

odpowiedzi

11..

B..

1. prawda
2. fałsz

1 pkt za dwie

odpowiedzi

2 pkt

22..

1. rozporządzenia
2. zarządzenia
3. postanowienia

1 pkt za trzy
odpowiedzi

1 pkt

A..

czas rozpatrywania ustawy przez Senat zostaje
skrócony z 30 dni do 14 dni, a termin podpisania
jej przez prezydenta skrócony z 21 dni do 7.
Można uznać odpowiedzi wskazujące tylko
na skrócenie czasu rozpatrywania przez Senat
i czasu podpisania ustawy przez prezydenta
bez podania ścisłych terminów.

33..

B..

Rada Ministrów

1 pkt

za odpowiedź A.

i B.

1 pkt

44..

Szwecja - Rikstag, Izrael - Kneset, Litwa - Sejm

1 pkt za wszystkie

odpowiedzi

1 pkt

Rok 2001, IV kadencja Sejmu

1 pkt za 2

odpowiedzi

1 pkt

A..

1. fałsz
2. prawda

1 pkt za dwie

odpowiedzi

66..

B..

1. prawda
2. fałsz

1 pkt za dwie

odpowiedzi

2 pkt

A..

-- rozstrzyga spory kompetencyjne między
centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

1 pkt

B..

Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownictwo w
dziedzinie obronności kraju, a także w dziedzinie
stosunków z innymi państwami. Prezydent zaś w
zakresie polityki zagranicznej współdziała z
rządem i jest najwyższym zwierzchnikiem sił
zbrojnych.

1 pkt

77..

C..

Sejm na 9-letnią jednokrotną kadencję.

1 pkt

3 pkt

88..

A.. John Locke
B

B.. Charles de Montesquieu (Monteskiusz)
C

C.. Tomasz Hobbes
D

D.. Jacques Rousseau

1 pkt za dwie

odpowiedzi

2 pkt za

4 odpowiedzi

2 pkt

99..

A. 1
B. 1

1 pkt za dwie

odpowiedzi

1 pkt

A..

Europejski Trybunał Praw Człowieka,
Rada Europy

1 pkt

B..

Konwencja o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności

1 pkt

110

0..

C..

Przykładowe odpowiedzi: (np. AI Amnesty
International, Human Rights Watch

1 pkt

3 pkt

A.. ii B

B..

A. Wielka Brytania, Bułgaria, Rumunia, Cypr
B. Norwegia

1 pkt

za odpowiedź A.

i B.

1122..

C.. ii D

D..

C. Strefa Schengen powstała na mocy
porozumienia zawartego w miejscowości
Schengen w 1985 r.
D. współpraca w zakresie bezpieczeństwa,
polityki azylowej, wizowej, zwalczania
terroryzmu, sądownictwa. Dotyczy również
współpracy przygranicznej

1 pkt

za odpowiedź C.

i D.

2 pkt

A..

Osoby bezrobotne mogą być członkami związków
zawodowych na podstawie art. 2 p. 4
ustawy o zawodowych zawodowych.

1 pkt

1133..

B..

Związek zawodowy może podjąć się obrony
osoby nienależącej do związku na jej wniosek na
podstawie art. 7 p. 2 ustawy o związkach
zawodowych.

1 pkt

2 pkt

1111..

A. 3
B. 1
C. 2
D. 5
E. 4

1 pkt za wszystkie

odpowiedzi

1 pkt

A.. ii B

B..

A. maleje
B. W zakładach pracy, gdzie są obecne związki
zawodowe, są bardziej przestrzegane są prawa
pracownicze.

1 pkt za dwie

odpowiedzi

C..

Prawa pracownicze w największym stopniu nie
są przestrzegane w grupie robotników
niewykwalifikowanych.

1 pkt

D..

W największym stopniu brak jest możliwości
zrzeszania się w prywatnych zakładach pracy.

1 pkt

E..

Możliwe odpowiedzi:
1. Członków związków zawodowych jest najwięcej
w państwowych lub publicznych zakładach pracy
zatrudniających powyżej 250 pracowników
2. Rady pracownicze najczęściej działają w
zakładach pracy w branży górniczej i hutniczej.
3. Zbiorowych układów pracy zawarto najmniej
w handlu i usługach.

1 pkt za trzy
odpowiedzi

E..

Służy rozwiązywaniu konfliktu interesów
pracowników i pracodawców.

1 pkt

F..

Komisja Trójstronna jest prowadzeni e negocjacji
dotyczących warunków zatrudnienia.
Uczestniczą w niej trzy strony - przedstawiciele
pracowników, pracodawców, a rolę mediatora
pełni państwo.

1 pkt

114

4..

G..

Prawodawstwo dotyczące prawa pracy
i regulujące stosunki między pracownikiem
i pracodawcą, regulacje w zakładach pracy
między stronami stosun ków pracy.

1 pkt

1155..

W PRL związki zawodowe były częścią systemu
władzy, a nie reprezentacją pracowników.
Od 1980 r. działała legalnie i nielegalnie
„Solidarność” jako reprezentacja pracowników
i jako ruch społeczny.
Od roku 1989 związki zawodowe są w Polsce
oficjalną reprezentacją pracowników.

1 pkt za ukazanie
roli w PRL i 1 pkt

za rolę związków

po 1989

2 pkt

Teem

maatt 11..

11..

Jasno sformułowane stanowisko i jego
uzasadnienie

0-2 pkt

22..

Argumenty – dotyczące
- przestrzegania w zakładach pracy prawa pracy
- warunków zatrudnienia

0-6 pkt

33..

Dialog społeczny na poziomie
- centralnym
- regionalnym

0-6 pkt

4..

Właściwe dobranie i wykorzystanie materiałów
źródłowych

0-3 pkt

55..

Zgodność treści wypowiedzi z sytuacją
komunikacyjną

0-2 pkt

66..

Forma pracy jednorodna stylistycznie, poprawna
pod względem leksykalnym, ortograficznym
i interpunkcyjnym, zachowanie akapitów
i marginesów

0-1 pkt

Teem

maatt 22..

11..

Jasno sformułowane stanowisko wobec
aktualnego stanu przestrzegania praw
pracowniczych w Polsce

0-2 pkt

22..

Proponowane działania na różnych poziomach
- związków zawodowych
- rad pracowniczych
- Komisji Trójstronnej

0-6 pkt

33..

Uzasadnienie proponowanych działań na
poziomie
- związków zawodowych
- rad pracowniczych
- Komisji Trójstronnej

0-6 pkt

4..

Właściwe dobranie i wykorzystanie źródeł

0-3 pkt

55..

Zgodność treści wypowiedzi z sytuacją
komunikacyjną

0-2 pkt

1166..

66..

Forma pracy jednorodna stylistycznie, poprawna
pod względem leksykalnym, ortograficznym
i interpunkcyjnym, zachowanie akapitów
i marginesów

0-1 pkt

20 pkt

M 550

0 p

pkktt

W poniedziałek program, z którym nauczysz się

2500

angielskich słówek

Cena „Gazety” i płyty CD 3,99 (w tym 22% VAT)

Ucz się angielskiego z „Gazetą”

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:44 Page 7

Czwartek 3 kwietnia 2008

Gazeta Wyborcza

www.gazetawyborcza.pl

Promocja

biol-wos_03-04_2008_roz.qxd 2008-04-02 17:45 Page 8