Dyduch Barbara, Modele odbioru przekazu wizualnego w edukacji polonistycznej 

 

I. 

Badania  polskich  specjalistów,  dotyczące  wykorzystania  obrazu  w  edukacji 
polonistycznej: 



  Model  Szumana  –  badania  nad  rozwojem  rozumienia  obrazów  o  treści 

symbolicznej  na  przykładzie  Harpii  Malczewskiego.  Według  badacza 
rozumienie treści i sensu obrazu jako całości polega na: 

a)  Analizie i syntezie znaczeniowej, 
b)  Interpretacji  części  i  całości,  wskazującej  na  rozumienie  symboliki 

przekazu. 

W pokonywaniu tych trudności badacz wyróżnia następujące „stadia interpretacji”: 

1.  Interpretacja faktyczna – odniesienie treści do świata rzeczywistego, 
2.  Interpretacja symboliczna, tu trzy etapy: 

  Moment konkretności – obrazowe konkretne uzmysłowienie treści nie 

obrazowej, myślowej, abstarkcyjnej, 

  Moment 

uogólnienia 

(przykładowości) 

– 

dostrzeganie 

egzemplarycznegocharakteru  obrazu  w  stosunku  do  ogólniejszego 
zakresu zjawiska, które wyraża, 

  Moment  analogii,  metafory  –  zwrócenie  uwagi  na  analogię,  jaka 

istnieje  między  strukturą  obrazu  a  strukturą  nie  obrazowego  zjawiska 
czy pojęcia, które on obrazowo przedstawia. 

3.  Interpretacja wyobrażeniowa – odnosząca się do cudzej wyobraźni (np. postaci 

z obrazu), wskazująca ukryte pragnienia odbiorcy, tu: „szczeble” irrealności: 

  Naturalistyczny, 
  Magiczny, 
  Bajeczny. 



  E.  Guttmejer  –  przeniesienie  badań  Szumana  na  teren  tekstu  literackiego; 

interpretacja baśni: 

a)  Interpretacja  faktyczna  –  oddaje  synkretyzm  myślenia  dziecka,  tu: 

interpretacja magiczna, schematyczna, cząstkowa, streszczenie, 

b)  Interpretacja baśniowa, 
c)  Interpretacja refleksyjna, 
d)  Interpretacja  symboliczna  (badaczka  zakłada  tożsamość  znaczeniową 

symbolu w malarstwie i literaturze: obraz = obrazowanie poetyckie). 



 

B. Chrząstowska – badała poziom rozumienia tekstu poetyckiego w oparciu o 
rysunkowe  konkretyzacje  uczniów  (odwrotnie  do  Szumana,  określała  stopień 
symbolizacji  wypowiedzi  rysunkowej  ucznia).  Uważała,  ze  konkretyzacje 
rysunkowe  umożliwiają  zrozumienie  sensu  utworu  poprzez  zgłębienie  jego 
struktury. 

II. 

Badania  specjalistów  francuskich  (A.  Jeannel,  O.  Aveque),  dotyczące  prawidłowości 
zachodzących  pomiędzy  odbiorem  obrazu  a  budowaniem  własnego  przekazu 
werbalnego,  ze  zwróceniem  uwagi  a  zasób  doświadczenia  kulturowego  ucznia. 
Wyróżnili oni trzy typy wypowiedzi uczniów: 

1.  Nagromadzenie  szczegółów  bez  możliwości  motywowania  celu  ich  wyboru  i 

odczytania ich jako spójnej całości, 

2.  Grupowanie  elementów  w  rodzaj  interpretacji,  która  nie  ogarnia  całości 

utworu, 

3.  Kompleksowe, spójne, odczytujące jedność przekazu ujęcie. 

Wyodrębnili także procesy modelujące odbiór i werbalizację: 

1.  Proces zastępowania – nie to, co uczeń widzi, ale to, co wie, 

2.  Proces oderwania – zakłócenie między procesem odbierania i werbalizowania 

doświadczenia, 

3.  Proces łączenia – werbalizacja całościowa; odbierany i transmitowany przekaz 

jest spójny, 

4.  Proces  konfrontacji  –  przejście  przekazu  odbieranego  w  transmitowany    z 

wykorzystaniem doświadczenia kulturowego, 

5.  Proces  zapożyczania  modelu  –  zapożyczenie  z  doświadczenia  kulturowego 

modelu werbalizacji, niezależnego od przekazu odbieranego. 

Podstawy oceny prac uczniowskich: 



  Rozumienie umożliwiające reprodukcję treści (odbiór komunikatu), 



  Umiejętność tworzenia koherentnej całości, 



  Dążność do wartościowania i definiowania, 



  Próba cząstkowego interpretowania. 

III. 

Model  laboratoryjny  (w  założeniu  mający  ułatwić  poznanie  działa  literackiego,  gdyż 
narzuca pewien sposób lektury) A. Baluch – autorka wskazuje na równoległy rozwój 
percepcji dzieła literackiego i świadomości wzrokowej: 
 
 

 
*  B.  Dyduch  uważa,  że  model  ten  jest  dość  ryzykowny,  bo  obraz  i  dzieło  literackie 
przynależą do innych dyskursów (ikoniczny, werbalny). 
 

IV. 

Model elementarnej lektury obrazu według Dyduchowej: 

1.  Identyfikacja motywów -  odbiór monosemiczny, odczytanie asymboliczne, 
2.  Oznakowanie  globalne  –  „efekt  grupowy”,  wspólny  wypowiedziom 

określonego poziomu kultury; odbiór monosemiczny, odczytanie asocjacyjne, 

3.  Indywidualne różnice oznakowania – w zależności od reakcji dziecka; odbiór 

polisemiczny, możliwość odczytania symbolicznego.

 

(Gradacja pozytywnych wartości w ujęciu Chrząstowskiej) 

Dzieła malarskie 

Dzieła literackie 

Kontur 

Zdarzenie  (w  percepcji 
dziecka od ok. 12r.ż) 

Sylweta 

Postać 

Bryła 

Przestrzeń 

Światłocień 

Narracja 

Widzenie ruchome 

Gry z tradycją literacką