CZTERY PORY ROKU Z EKSPERYMENTAMI PRZYRODNICZYMI „Pudełko pomysłów” ZIMA /WIOSNA
INSTRUKCJA
Czy uda się wędką wyłowić lód?
Zrób wędkę z ołówka i kawałka nitki. Do szklanki napełnionej wodą wrzuć kostkę lodu. Ciekawe, czy uda się tą prowizoryczną
wędką wyłowić lód? Opuść koniec nitki na lód i posyp go solą.. Nić natychmiast przymarznie do kostki lodu. Sól powoduje
topnienie lodu.
Wyjaśnienie. Aby jakieś ciało stopniało, potrzebne jest jednak jeszcze ciepło. Pobierane jest ono z tej części powierzchni kostki,
na którą nie podziałała sól. Dlatego wilgoć zamarza i kostkę można wyciągnąć za pomocą przymarzniętej do niej nitki.
INSTRUKCJA
Z jakiego powodu posypuje się drogi solą?
Na 2 talerzykach połóż kostki lodu. Posyp odrobiną soli wierzch kostki I. Druga pozostaw czystą. Zostaw je w zimnym miejscu
na ok. 10 min. Czy lód w jakiś sposób się zmienia?
Wyjaśnienie. Najpierw topi się posolony lód. Sól odbiera wodę z kostki i następuje rozpuszczanie. Czysty pozostaje dłużej
zamrożony. Z tego powodu posypuje się drogi solą.
INSTRUKCJA
Dlaczego zimą ludzie noszą rękawiczki?
Materiały: miska, kostki lodu, ryż.
Do miski włóż dużo kostek lodu i rozsyp parę ziaren ryżu wokół miski. Trzymaj jedną rękę w misce z kostkami lodu. Wolno
policz do 30. Wysusz dłoń i spróbuj podnieść kilka ziarenek ryżu.
Wyjaśnienie.
Trudno jest zebrać ryż, ponieważ zmysł dotyku nie funkcjonuje dobrze, gdy skóra jest wyziębiona. Uczucie bólu
wędruje do mózgu wolniej niż uczucie dotyku.
INSTRUKCJA
Dlaczego podczas kataru nie smakują ci potrawy?
Materiały: utarte jabłko, utarta marchew, utarty ziemniak, 3 miseczki, przepaska na oczy, łyżka.
Nałóż trochę utartego jabłka, marchwi i ziemniaka do różnych miseczek. Potem zasłoń sobie oczy przepaską i zatkaj nos. Poproś
kolegę, by nakarmił cię po kolei łyżeczką każdej potrawy. Czy możesz rozpoznać jedzenie, które smakujesz?
Wyjaśnienie.
Kiedy jesz, zapach pożywienia wędruje poprzez twój nos, a zatem smakujesz i wąchasz jednocześnie. Nos jest
znacznie czulszy niż język, zatem może dokładniej rozróżnić potrawy. Język potrafi ci powiedzieć, że coś smakuje słodko,
kwaśno, słono lub gorzko. Bez nosa nie możesz zidentyfikować pożywienia bardziej konkretnie.
INSTRUKCJA
Czy powietrze można zobaczyć ?
Potrzebne: balon, butelka, gorąca woda, duży pojemnik.
Na szyjkę możliwie chłodnej butelki nakładamy balon i przymocowujemy go gumką, aby szczelnie przylegał do butelki. Butelkę
wstawiamy do gorącej wody. Co zaobserwujemy? Bezwładny przedtem balon napina się. Ogrzane powietrze rozszerza się. Nie
pusta butelka, ale znajdujące się w środku ogrzane powietrze „nadmuchuje” balon. Następnie butelkę stawiamy w chłodnym
miejscu. (Po pewnym czasie wracamy do doświadczenia.) Balon stał się znów bezwładny.
Wyjaśnienie.
W nadmuchanym balonie powietrze jest ściśnięte tzn. ma większe ciśnienie od ciśnienia powietrza na zewnątrz
balonu. Gdy uwolnimy zacisk, powietrze uchodzi z balona i przesuwa lekkie przedmioty, ponieważ różnica ciśnień powoduje
ruch powietrza od miejsca o większym ciśnieniu do miejsca o mniejszym ciśnieniu.
INSTRUKCJA
Dlaczego zimą częściej pozbywamy się kamienia w czajniku? Jak to zrobić?
Zimą częściej pijemy gorące napoje. Materiały: zlewka, skorupki jaj, palnik spirytusowy lub pogrzewacz, ocet. Zagotować w
zlewce ocet z pokruszonymi skorupkami jaj.
Wyjaśnienie. Skorupki jaj uległy rozpuszczeniu. Skorupka zbudowana jest z węglanu wapnia. Tak usuwamy kamień kotłowy.
INSTRUKCJA
Jak oddzielić pieprz i od soli?
Wsyp na stół trochę soli gruboziarnistej i zmieszaj ja z mielonym pieprzem. Jak oddzielisz oba składniki?
Potrzyj wełnianym materiałem plastikową łyżeczkę i zbliż ją do solno-pieprzowej mieszanki. Drobinki pieprzu podskoczą
natychmiast do góry i przyczepia się do łyżeczki.
Wyjaśnienie. Potarcie wełną sprawiło, że łyżeczka została naładowana elektrycznie i przyciąga nie naładowane ziarenka.
Ponieważ pieprz jest lżejszy od soli, dociera do łyżeczki jako pierwszy. Jeśli chcesz, aby sól również przyczepiła się do plastiku,
musisz opuścić łyżeczkę niżej.
INSTRUKCJA
Co to jest erozja?
Potrzebne: zamrażalnik, porowata skała lub np. cegła, którą moczymy kilka godzin w wodzie, powinna dobrze nasiąknąć.
Wkładamy do zamrażalnika. Po ok. 1 dobie wyciągamy rozkruszoną skałę
Wyjaśnienie.
Tak woda rozkrusza skały, powodując niszczenie gór (stąd najstarsze góry to te najniższe! w Polsce, np. Góry
Świętokrzyskie)
INSTRUKCJA
Jak zrobić labirynt magnetyczny?
Potrzebne: papierowy talerz, spinacz biurowy, magnes. Narysuj labirynt na wewnętrznej stronie talerza. Poproś
kolegę/koleżankę, żeby przytrzymał/ła talerz, połóż spinacz w punkcie startu. Prowadź spinacz magnesem przyłożonym od spodu
talerza.
Wyjaśnienie. Spędzanie czasu wolnego zimą. W jakim czasie możesz przejść labirynt? Zróbcie zawody.
INSTRUKCJA
Jak powstaje deszcz ?
Potrzebne: gorąca woda w termosie, szklane naczynie, lusterko. Nauczyciel rozdaje szklane naczynia zespołom, wlewa do nich
gorącą wodę i poleca dzieciom przykryć naczynie lusterkiem.
Wyjaśnienie.
Woda z jezior, mórz itp. pod wpływem ciepła paruje i wędruje do góry, gdzie tworzy chmury; para pod
wpływem oziębienia tworzy krople, które spadają tworząc deszcz..
INSTRUKCJA
Dlaczego liście, patyczki i nartnik nie tonie?
Napełnij szklankę wodą po brzeg. Delikatnie układaj na wodzie spinacze. Co dzieje się z powierzchnią wody, kiedy układasz
kolejne spinacze? Ile ich włożyłeś?
Wyjaśnienie. Cząsteczki na powierzchni przyciągają się na tyle mocno, aby powstrzymać wodę od rozlania się (tzw. napięcie
powierzchniowe). Powstaje, jakby elektryczna błonka, która może wyginać się tworząc menisk wypukły albo wklęsły.
INSTRUKCJA
Dlaczego spalony ziemniak wygląda jak węgiel ?
Kawałek ziemniaka ogrzewać w probówce aż ulegnie zwęgleniu. Na ściankach pojawi się woda – obecność wody w pożywieniu.
Wyjaśnienie. W wyniku dłuższego ogrzewania ziemniak zmienia barwę na czarną – świadczy to o obecności węgla.
Obecność
wody i węgla w produktach żywnościowych.
INSTRUKCJA
Czy można zobaczyć wiatr?
Materiały: balon lub pusta plastikowa butelka, skrawki papieru, piórka, suche liście.
Połóż na stoliku pogniecione skrawki papieru, piórka, suche liście. Nadmuchaj balon i skieruj jego wylot na przedmioty leżące na
stole – wypuść z niego powietrze.
Wyjaśnienie. W nadmuchanym balonie powietrze jest ściśnięte tzn. ma większe ciśnienie od ciśnienia powietrza na zewnątrz
balonu. Gdy uwolnimy zacisk, powietrze uchodzi z balona i przesuwa lekkie przedmioty, ponieważ różnica ciśnień powoduje
ruch powietrza od miejsca o większym ciśnieniu do miejsca o mniejszym ciśnieniu.
INSTRUKCJA
Czy rośliny powodują deszcz?
Umieść w szklance z wodą ulistnioną gałązkę i postaw ją na słońcu. Na powierzchnię wody wlej cienka warstwę oleju
spożywczego. Całość nakryj dużym słojem. Niebawem na wewnętrznych ściankach słoja zauważysz kropelki wody.
Wyjaśnienie. Ponieważ olej nie przepuszcza wody, musi ona pochodzić z liści. W rzeczywistości woda, która pobiera roślina,
wydalana jest przez maleńkie pory na powierzchni liści. Gdy tylko powietrze ogrzane słońcem nasyci się wilgocią, następuje
zjawisko kondensacji – kropelki wody osądzają się jak drobny deszczyk na chłodniejszych ściankach słoja.
INSTRUKCJA
Co jest potrzebne, żeby widzieć ?
Potrzebne: całkowicie zaciemnione pomieszczenie, latarki (dla każdego dziecka).
Nauczyciel daje dzieciom do wykonania kilka poleceń. Uczniowie udzielają odpowiedzi na postawione przez niego pytania:
Zasłońcie oczy - czy coś widzicie ? Odsłońcie oczy, zgasimy teraz światło - czy coś widzicie ?
Zgasimy światło, rzucę na podłogę zeszyt, macie latarki - co zrobić, żeby znaleźć zeszyt w ciemności ?
Zasłońcie oczy, zgaszę światło, a wy zapalcie latarki i z zamkniętymi oczami znajdźcie zeszyt. Czy to możliwe ?
Wyjaśnienie.
INSTRUKCJA
Czy cukier może płonąć?
Połóż kostkę cukru na blaszane podstawce i spróbuj ją zapalić. Na pewno ci się nie uda. Jeśli jednak posypiesz jeden z rogów
kostki popiołem i przytkniesz do niego płonącą zapałkę, cukier zacznie się palić niebieskim płomieniem.
Wyjaśnienie. Ani popiół ani cukier nie dadzą się same zapalić, ale popiół wyzwala proces spalania cukru. Materiał, który
powoduje reakcję chemiczną, sam się przy tym nie zmieniając, nazywamy katalizatorem.
INSTRUKCJA
Czy możesz być konstruktorem szybkich samochodów?
Połóż na stole kartkę pocztową wygiętą wzdłuż w łuk i dmuchnij ja do góry. Nie zrobisz tego. Kartka pozostanie na swoim
miejscu, a nawet przywrze silniej do podłoża.
Wyjaśnienie. W strumieniu powietrznym pod kartką powstaje podciśnienie, natomiast normalne ciśnienie powietrza przyciska
kartę z góry. Wiedza ta jest wykorzystywana przy konstruowaniu szybkich samochodów.
INSTRUKCJA
Jak wytworzyć elektryczność?
Naładuj elektrycznością plastikową łyżeczkę do jajek. Efekt ten osiągniesz przez pocieranie łyżeczki wełnianą chustką. Wsyp na
talerz garść preparowanego ryżu i zbliż do nich łyżeczkę. Ziarna podskoczą do góry, przyczepią się na chwilę do łyżeczki, po
czym nagle zaczną strzelać w różne strony.
Wyjaśnienie. Ryż jest przyciągany przez łyżeczkę naładowaną elektrycznością. Ponieważ jednak te same ładunki elektryczne
odpychają się, możemy zaobserwować to niecodzienne zjawisko strzelających ziaren.
INSTRUKCJA
Czy możemy mieć papierowy czajnik?
Z kartki papieru wykonujemy naczynie – umowny „czajnik”, wlewamy do niego trochę wody, ogrzewamy „czajnik” nad
palnikiem, po chwili woda zaczyna się gotować
Wyjaśnienie. Papierowy „czajnik” podczas ogrzewania nie zapalił się, a woda się zagotowała. Mokry papier nie chce się palić,
ponieważ woda parując pobiera energię na sposób ciepła i nie pozwala na ogrzanie się papieru do temperatury zapłonu. Taki
sposób na ogrzewanie wody możemy zastosować, np. na biwaku, kiedy nie mamy prawdziwego „czajnika”.
INSTRUKCJA
Jak powstaję tornado?
Do plastikowej butelki 1,5 l wlewamy ok. ¾ wody. Przykładamy do otworu drugą, taką samą pustą butelkę. Otwory izolujemy
taśmą lub plasteliną. Mocno trzymamy za obydwa gwinty i zdecydowanym ruchem zakręcamy butelkami i odwracamy je
(trzymamy je pionowo) tak, żeby woda spływała do pustej. Utworzy się silny wir, lej wyglądający jak tornado.
Kiedy zakręcimy butelką powstanie w niej wir podobny do tego, jaki widzimy po wypuszczeniu wody z wanny.
Wyjaśnienie. W każdym wirze prędkość wody przy ściankach naczynia jest prawie równa zero, a im bliżej osi wiru, tym
prędkość liniowa wody jest większa. Cząsteczki wody z dużą prędkością biegną po spirali przezwyciężając siły lepkości. Siła
odśrodkowa, która działa na wirującą wodę dopycha ją do brzegów otworu, robiąc w środku otwór, którym wlatuje strumień
powietrza. Wiry możemy obserwować też w rzekach, ponieważ powstają w miejscach, gdzie są duże nierówności w dnie. Są
bardzo niebezpieczne dla kąpiących się osób
INSTRUKCJA
Które produkty spożywcze zawierają skrobię?
Bierzemy kilka różnych artykułów spożywczych: mąkę, chleb, kawałek mięsa, banana, jabłko, ugotowany makaron,
ugotowanego ziemniaka, skrobię ziemniaczaną jako próbę kontrolną. Rozkładamy je na osobnych talerzykach i nasączamy
wodą. 6 kropli jodyny rozpuszczamy w ⅓ szklanki wody. Nasączamy tym jedzenie i próbę kontrolną.
Wyjaśnienie.. Te próbki, które zabarwią się na niebiesko, zawierają skrobię, tak jak próba kontrolna.
INSTRUKCJA
Czy rośliny wytwarzają cukry?
Potrzebne: zielona roślina (dwuliścienna) w doniczce, np. begonia czy pelargonia, czarny plastik, taśma klejąca, jodyna z
zakraplaczem, denaturat, nożyczki, gorąca woda. Sstarannie okryj kilka liści rośliny czarnym plastikiem, mocując go taśmą,
zostaw roślinę 2 dni w słonecznym miejscu, oderwij 1 zakryty i 1 nie zakryty liść, zanurz oba listki w gorącej wodzie, potem w
ciepłym denaturacie, obydwa listki są niemal białe – skrop je jodyną, odkryty listek ciemnieje; ten, który nie miał dostępu do
światła, nie zmienia koloru
Wyjaśnienie.
Czarny plastik nie przepuszcza światła. Liść w ciemności nie może wytwarzać niezbędnych cukrów. Zanurzone w
gorącej wodzie i denaturacie liście tracą chlorofil. W liściu odkrytym zawarte w nim cukry po kontakcie z jodyną przybrały
ciemną barwę. Liść zakryty nie zmienia koloru po skropieniu jodyną, bo nie ma w nim cukrów.
INSTRUKCJA
Jak powstaje chmura?
Blaszkę (kawałek folii aluminiowej) z lodem należy położyć na słoiku z gorącą wodą.
Wyjaśnienie.
Pomiędzy ciepłą wodą a zimną blachą (folią aluminiową) wytworzy się delikatna „wata” skroplonej drobnej
mgiełki.
INSTRUKCJA
Jak powstaje tęcza?
Potrzebne: kuweta lub płaska miska, lusterko, biała kartka, latarka, kawałek czarnego papieru. Lusterko oprzyj o brzeg kuwety,
zanurzając je w wodzie. W czarnym papierze wytnij wąską szczelinę i umocuj ten papier na szybce latarki. Skieruj strumień
światła na lustro pod wodą. Naprzeciwko lusterka umieść arkusz białego papieru przesuwając go tak, aż pojawi się na nim tęcza.
Wyjaśnienie.
Różne kolory światła załamują się pod nieco innymi kątami. Powoduje to rozdzielenie białego światła na kolory.
Najmniej załamuje się światło czerwone (jest najbardziej na zewnątrz), najbardziej – fioletowe.
INSTRUKCJA
Czy można obserwować dźwięk?
Potrzebne: kamerton, szklanka napełniona po brzegi wodą Uderzy kamertonem w coś twardego (w drewno), aby zaczął
dźwięczeć. Teraz dotknij kamertonem powierzchni wody w szklance. Natychmiast rozchlapie się, wzburzona drganiem
kamertonu
Wyjaśnienie.
Dźwięk to po prostu drgania. Samych fal dźwiękowych nie można zobaczyć, ale można obserwować efekty drgań.
INSTRUKCJA
Co powoduje rozkładanie papieru?
Materiały: ziemia ogrodowa ok.1 kg, słoik zakręcany o pojemności 1l, paski z papieru gazetowego (nie kolorowego) długości ok.
15 cm, szer. 3 cm, woda Przebieg doświadczenia: wsypujemy ziemię do połowy objętości słoika, wkładamy paski papieru
pionowo między ścianki słoika i ziemię, dopełniamy słoik resztą ziemi, delikatnie podlewamy ziemię wodą i zakręcamy słoik.
Omówienie doświadczenia: przygotowany słoik z ziemią odstawiamy na 2 tygodnie w ciepłe miejsce. Co 2-3 dni odkręcamy
słoik, przewietrzamy go i delikatnie podlewamy tak, aby ziemia była wilgotna, a nie zalana wodą. W tym czasie mikroorganizmy,
które znajdują się w glebie zaczną rozkładać papier, który składa się głównie z celulozy.
Wyjaśnienie. W warunkach tlenowych, tzn. takich jak w słoiku, celuloza rozkładana jest przez wiele gatunków grzybów oraz
bakterie celulolityczne. W procesie tym wytwarzana jest woda i dwutlenek węgla. Podobne zjawisko obserwujemy każdego roku
jesienią, kiedy to rozkładowi ulegają liście i inne szczątki roślin wzbogacając w ten sposób glebę, tworząc próchnicę, która jest
naturalnym nawozem.
INSTRUKCJA
Które substancje mają odczyn kwasowy?
Potrzebne: sok z czerwonej kapusty (drobno posiekaną kapustę czerwoną zalewamy wrzątkiem), cytryna, ocet, soda oczyszczona,
proszek do pieczenia, proszek do prania, papierek lakmusowy Przebieg: Badanie - kwas czy zasada? Przygotowujemy sok z
kapusty czerwonej. Rozlewamy go do kilku szklanek (w szklance nie musi być go dużo). Do każdej ze szklanek dodajemy inne
substancje: sok z cytryny, ocet, wodę z kranu, sodę oczyszczoną, proszek do pieczenia, proszek do prania. Jeśli mamy czas
możemy zbadać jabłko, ogórka itp. Można dodać również różnych detergentów: płyn do naczyń, okien, płyn do WC, itp.
Wyjaśnienie.
Można także pokazać, że cola lub pepsi są kwasem i również zmieniają kolor soku. Sok odbarwia się na czerwono,
co oznacza odczyn kwasowy. Można też zbadać przy pomocy papierka lakmusowego, do kupienia w sklepach chemicznych.
INSTRUKCJA
Jak zrobić bańki mydlane?
Zmieszaj w kubku z wodą płyn do mycia naczyń. Płyn zwiększy powierzchnię wody i bańki będą lepsze. Z kawałka cienkiego
drutu wykonaj pętelkę i zanurz ją w roztworze do robienia baniek. Zobaczysz, że pętelkę pokrywa cienka powłoczka płynu.
Możesz dmuchać bańki. Dmuchaj spokojnie, potem coraz silniej, aż powłoczka płynu się wydmie. Wielkość baniek zależy od
zawartości płynu do mycia naczyń w wodzie. Im go więcej tym większe bańki.
Wyjaśnienie. Dmuchając bańki można dojść do wniosku, że woda naprawdę ma skórę i że jest ona elastyczna.
INSTRUKCJA
Dlaczego igła nie tonie?
.Szklaną miseczkę napełnij wodą. Połóż igłę na bibułkowej serwetce, a serwetkę delikatnie na wodzie. Po pewnym czasie
serwetka utonie, igła natomiast zostanie na powierzchni. Jeżeli przyjrzysz się powierzchni wody przez lupę, zauważysz, że ugięła
się ona wokół igły.
Wyjaśnienie. Woda wygląda tak, jakby miała „skórę”, na której spoczywa igła.