Materiały czasowe do wypełnień

I. Cement cynkowo-siarczany (dentyna wodna, cement Fletchera, fleczer)

Jednym   z   najczęściej   używanych   materiałów   do   wypełnień   tymczasowych   jest   cement
cynkowo-siarczany,   powszechnie   określany   mianem   dentyny   wodnej.   Pierwowzorem   dla
współczesnych   wersji   tego   rodzaju   materiału   były   oryginalne   mieszanki   opracowane   i
sporządzone przez Fletchera, Flagga i Paschkisa. Produkowane one były w układzie płyn +
proszek,  a   przykładowy   skład   mieszanki   wg   Fletchera   przedstawiono   poniżej.

Rp. I:

Rp. II:

Gummi masticis pulv. 75,0    

Gummi arabici 25,0

Zinci oxydati 100,0

Aąuae dest, 65,0

Zinci sulf. anhydr. 12,0

Spir. Vini 10,0

M.f. pulv.

Acidi carbolici gutt. V

M.f sol.
Później produkowane dentyny wodne zawierały w proszku głównie tlenek cynku i bezwodny
siarczan   cynku,   najczęściej  w równych   proporcjach.  Niektóre   posiadały   w   swym   składzie
dodatkowo:   krystaliczny   tymol,   magnezję,   sproszkowany   mastyks   i   dekstrynę.   Płyn
stanowiła woda  destylowana, bądź też jej roztwór z gumą arabską, alkoholem etylowym,
fenolem   i/lub   eugenolem.   Dentyna   wodna   jest   mało   odporna   mechanicznie   (znaczna
ścieralność, kruchość). Jej ograniczona trwałość dodatkowo potęguje się wraz ze wzrostem jej
uwodnienia,   dlatego   winna   być   zakładana  jedynie   na   okres   od   kilku   do   kilkunastu   dni.
Materiał   ten   może   być   również  cytotoksyczny   wobec  miazgi   zębowej,  zwłaszcza  w tych
postaciach  handlowych, które zawierają dodatki antyseptyczne, np. tymol. Stąd też jej  rodzaj
winno dobierać się ściśle do określonej sytuacji  leczniczej. Preparaty zawierające   dodatki
silnie odkażające (drażniące) nie mogą być zatem użyte do czasowej hermetyzacji w każdym
przypadku  caries   profunda  oraz  caries   media,  zwłaszcza   u   dzieci   i   młodzieży   w   okresie
rozwojowym, W wyżej wymienionych przypadkach materiałem alternatywnym, wykazującym
dodatkowo działanie odontotropowe winien być tlenek cynku z eugenolem lub odpowiednio
dobrane masy samoutwardzalne.

Postępowanie.
Obecnie produkowane cementy cynkowo-siarczane, dzięki stosownym  składnikom, zarabia
się jedynie wodą destylowaną. Czynności tej dokonuje  się  ex tempore  mieszając proszek z
płynem   szpatułką   metalową   na   matowej  powierzchni   płytki   szklanej.   W   przypadkach
hermetyzacji środków do dewitalizacji miazgi materiał zakładamy dwuwarstwowo. Pierwszą
zarabiamy do konsystencji gęstej śmietany, natomiast drugą standardowo do postaci gęstej
pasty, którą aplikujemy do ubytku bez ucisku w celu uniknięcia wtłoczenia w/w wkładki do
komory zęba. Proces utwardzania wymaga suchości pola i wstępnej ochrony wypełnienia.

W kraju produkowane są trzy rodzaje dentyny (Chema Elektromet™):
OXYDENTIN   -  antyseptyczna   z   dodatkiem   0,15%   chinozolu   (siarczan   Y-°

x

y

c

h°liny),

neutralna w stosunku do miazgi zębowej;
THYMODENTIN   -  antyseptyczna   z   dodatkiem   krystalicznego   tymolu   w   stężeniu
0,10%, niekiedy drażniąca;
MULTIDENTIN - produkowana w trzech kolorach:
M - czerwony - sygnalizujący zastosowanie na miazgę zębową wkładki dewitalizującej;
M - biały - stosowany w leczeniu próchnicy, zawierający 0,10% tymolu; 

M - żółty - informujący o aktualnie prowadzonym leczeniu endodontycznym, zawierający
0,15% chinozolu (stopień toksyczności bez znaczenia).
Cement   cynkowo-siarczany   wytwarzany   jest   przez   większość   producentów   materiałów
stomatologicznych.

Preparaty zagraniczne.
AQUA-DENTIN (Richter&Hoffman

1H

) 

AQUADENTIN (Woelm™) 
AQUATIN (Roessler™) 
FLETSCHER (Platzer™) 
PROYI-DENTIN (Spofa™) 
PROYIPLEN (DoriDent™)

II. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe

Dla celów klinicznych możliwe jest połączenie tlenku cynku z olejkiem goździkowym (Oleum
caryophyli).  Jednakże   obecność   w   nim   silnie   cytotoksycznego   względem   miazgi   zębowej
kwasu cynamonowego sprawia, że uzyskanie konsystencji znormalizowanej staje się tu sprawą
szczególnie ważną. Sporządzenie bowiem pasty o zbyt dużej koncentracji wymienionego olejku
grozi   powikłaniami   ze   strony   miazgi.   Zatem   przy   jej   zarabianiu  winno   dążyć   się   do
maksymalnego upakowania proszku ZnO w plastycznej mieszaninie. Użycie eugenolu, który jest
frakcją olejku goździkowego jest bezpieczniejsze. 
Wiązanie.   Proszek   (tlenek   cynku)   reaguje   z   eugenolem   w   obecności   wilgoci,   tworząc
amorficzny chelat, jakim jest eugenolan cynku. Zachodzi również absorpcja eugenolu przez
tlenek   cynku.   Materiał   po   stwardnieniu   zawiera   Zn0   i   eugenol,   które   nie   uległy   reakcji.
Reakcja zachodzi w obecności katalizatora jakim jest woda. Podczas nawet wielodniowego
przechowywania  mieszaniny tlenku cynku  i eugenolu w eksykatorze  (bez dodatku wody)
materiał nie wiąże i nie obserwuje się znaczących zmian w składzie mieszanki. 
Nieeugenolowe   cementy   tlenkowo-cynkowe   (typ   I)   wytwarza   się   z   olejków   innych   niż
eugenol jako materiał alternatywny dla pacjentów uczulonych na eugenol. 
Czas twardnienia cementu zależy od:
 rodzaju proszku (sposobu produkcji);
 wielkości   cząstek   proszku   –   cementy   o   drobnym   proszku,   z   uwagi   na   większą
powierzchnię   ich   kontaktu   z   eugenolem,   wiążą   szybciej   od   cementów   o   proszku
gruboziarnistym;
 dodatków przyspieszających wiązanie (octan cynku, kwas octowy);
 stosunku płynu do proszku - im bardziej gęsta mieszanina, tym szybszy proces wiązania;

Skład:
Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe (typ I): 
Proszek - tlenek cynku (69%), kalafonia (29%), w niewielkiej ilości tlenek magnezu, który rea-
guje z eugenolem podobnie jak ZnO, octan cynku (lub inne sole), w ilości do 1%, działający
jako przyspieszacz reakcji twardnienia. 
Płyn  –   eugenol   (4-allyl-2-methoxyphenol),     główny   składnik   olejku   goździkowego   lub
mieszanka   eugenolu   i   innych   olejków,   oliwa   z   oliwek   do   15%,   niekiedy   kwas   octowy,
działający jako przyspieszacz reakcji twardnienia.

 obecności wilgoci w trakcie rozrabiania - dodanie niewielkiej ilości wody przyspiesza
wiązanie cementu;

 temperatury – wyższa temperatura przyspiesza wiązanie cementów.
Właściwości cementów tlenkowo-cynkowo-eugenolowych: 
 Umiarkowana wytrzymałość (najniższa ze wszystkich cementów, z wyjątkiem cementów
zawierających   wodorotlenek   wapnia).  Mimo   iż   stałe   (wzmocnione)   cementy   tlenkowo-
cynkowo-eugenolowe ustępują wytrzymałością cementom fosforanowym, badania kliniczne
potwierdziły ich skuteczność przy ostatecznym osadzaniu koron i mostów przy korzystnych
warunkach protetycznych. Cementy czasowe charakteryzuje niższa wytrzymałość od stałych
cementów,   co   stanowi   pożądaną   cechę   przy   osadzaniu   koron   tymczasowych   lub   przy
czasowym osadzaniu ostatecznych koron i mostów.
 Neutralne pH. 
 Dobra izolacja termiczna i elektryczna.
 Działanie przeciwbakteryjne. Eugenol działa przeciwbakteryjnie oraz lekko znieczulająco,
co   związane   jest   z   zahamowaniem   migracji   komórek   i   syntezy   prostaglandyn   oraz
zmniejszeniem aktywności mitochondriów na poziomie komórkowym. 
 Bardzo niewielka szkodliwość dla miazgi zębów sprawia, że mogą być one stosowane w
głębokich ubytkach. Ze względu na łagodzące właściwości tych cementów nie wymaga się
przed   ich   zastosowaniem   użycia   lakierów   ochronnych   na   zębinę   czy   linerów
wodorotlenkowo-wapniowych.
 Tlenek   cynku   będący   składnikiem   cementów   tlenkowo-cynkowo-eugenolowych   działa
oraz wysuszająco, na powierzchnię zębiny (z uwagi na własności higroskopijne). 
 Umiarkowane   drażnienie   miazgi   pobudza   ją   do   odkładania   zębiny   wtórnej   oraz
reparacyjnej – właściwości odontotropowe.
 Chronią   miazgę   przed   szkodliwym   działaniem   cementów   krzemianowych   i
fosforanowych. 
 Nie wykazują adhezji do szkliwa i zębiny. 
 Rozpuszczalność w wodzie najwyższa ze wszystkich cementów dentystycznych – głównie
ze względu na łatwość wypłukiwania eugenolu.
 Brak przezierności.

Zarabianie. Należy najpierw delikatnie potrząsnąć buteleczkami, następnie odmierzyć porcję
proszku   dostarczoną   łyżeczką,   płyn   zaś   kroplomierzem.   Cementy   zarabia   się   metalową
łopatką na matowej powierzchni szklanej płytki, wprowadzając możliwie szybko proszek do
płynu i energiczne rozcierając mieszaninę aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji – gdy
wystąpi  efekt odrywania (łuszczenia) pasty od powierzchni płytki.  Czas zarabiania cementu
wynosi zwykle 30 sekund. Przy stosowaniu cementu jako materiału do wypełnień czasowych
zarabiamy go do konsystencji plastycznej (stosunek proszku do płynu waha się od 4:1 do 6:1
– stosunek masowy),  zaś cement  o konsystencji  gęstej śmietany używamy  do czasowego
osadzania koron. 
Sposób zarabiania wpływa na własności cementu. Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe
wykazują   własności   reologiczne.   Szybkie   łączenie   proszku   z   płynem   pozwala   na
wprowadzenie większej ilości proszku do takiej samej ilości płynu. Uzyskuje się wówczas
materiał o wyższej wytrzymałości. 
Sporządzony materiał wprowadzamy do ubytku poprzez kondensację odśrodkową. W jamie
ustnej cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe wiążą szybko ze względu na wilgotność i
wyższą   temperaturę   od   temperatury   otoczenia.   Czas   twardnienia   fabrycznych   cementów
tlenkowo-cynkowo-eugenolowych wynosi 2-3 min. Przy stosowaniu zaś mieszaniny tlenku

cynku i eugenolu, sporządzonej ze składników farmakopealnych, czas wiązania jest dłuższy,
nawet w wilgotnym środowisku jamy ustnej wynosi ok. 20-30 min. 
Cementy   tymczasowe  (typ   I)   zwykle   składają   się   z   dwóch   past.   Jednakowe   porcje
katalizatora  i pasty podstawowej należy rozprowadzić na bloczku papierowym  lub płytce
szklanej.   Pasty   mają   różny   kolor.   Należy   mieszać   je   tak   długo,   aż   mieszanina   uzyska
jednorodny   kolor.   Cementy   tlenkowo-cynkowo-eugenolowe   po   związaniu   są   trudne   do
usunięcia z tkanek i powierzchni, na których były mieszane. W związku z tym wargi pacjenta
i otaczające zęby powinno się przed założeniem cementu pokryć  tłuszczem silikonowym,
natomiast płytki szklane i szpatułki należy wytrzeć do czysta, zanim cement zwiąże. Olejek
pomarańczowy jest rozpuszczalnikiem przydatnym do usuwania związanego cementu.

Przeznaczenie.  Materiały na bazie tlenku cynku z eugenolem znajdują zastosowanie jako
preparaty   do   tymczasowego   zaopatrzenia   ubytków,   a   także   stosowane   są   w   leczeniu
biologicznym miazgi. Jest on szczególnie przydatny w leczeniu caries humida profunda non
complicata  (pośrednie   przykrycie   miazgi).   Uzyskanie  pozytywnego   efektu   terapeutycznego
wymaga   jednak   jego   długoczasowego  zastosowania   (od   kilku   do   kilkunastu   tygodni).  W
określonych przypadkach (zgryz urazowy, przewidywane kilkumiesięczne zaopatrzenie ubytku,
przedwczesne zużycie opatrunku) może on być zabezpieczony lub uzupełniony materiałami
odporniejszymi,   np.   cementami   prowizorycznymi,  fosforanowymi,   karboksylowymi   lub
glassjonomerowymi.  Tlenek   cynku   i   eugenol   wchodzą   również   w   skład   materiałów
przeznaczonych do wypełniania kanałów korzeniowych.

Wady.  Cementy   na   bazie   tlenku   cynku   z   eugenolem   cechuje   niska   wytrzymałość
mechaniczna i bardzo mała adhezja do twardych tkanek zęba. Preparaty te nie mogą być
stosowane jako jedyne podkłady pod materiały kompozycyjne, ze względu na hamowanie
polimeryzacji materiału kompozycyjnego oraz znaczną redukcję siły połączenia systemów
wiążących do szkliwa i zębiny spowodowaną zawartością eugenolu.
Preparaty fabryczne: Caryosan, Caulk IRM, 

III. Cement tlenkowo-cynkowo-eugenolowy wzmocniony (typ II):
polimerem bądź wzmocniony etoksybenzoesanem glinu (cement EBA).

Skrót EBA oznacza kwas orto-etoksybenzoesowy o wzorze: OC

2

H

5

COOH

Zawartość   EBA   w   płynie   umożliwia   utworzenie   krystalicznej   matrycy   o   wyższej
wytrzymałości   w   porównaniu   z   cementami   tlenkowo-cynkowo-eugenolowymi.     Cementy
wzmocnione   żywicą   również   wykazują   wyższą   wytrzymałość   od   cementów   nie
modyfikowanych.

Skład:
Cementy ZnO/E wzmocnione 
polimerem: 
Proszek - tlenek cynku (60-80%) i 
uwodornione żywice akrylowe (10-
20%). Płyn – eugenol lub 10-
procentowy roztwór polistyrenu w 
eugenolu.

Skład:
Cementy ZnO/E wzmocnione 
etoksybenzoesanem glinu: 
Proszek – tlenek cynku (70%), stopiony 
kwarc lub tlenek glinu - korund (20-34%)
kalafonia (6%). Płyn – 62,5% kwas 
etoksybenzoesowy i 37,5% eugenol. 

Zarabianie. Cementy zarabia się metalową łopatką na szklanej płytce, wprowadzając proszek
do   płynu,   aż   do   uzyskania   odpowiedniej   konsystencji.   Cały   proszek   należy   od   razu
wprowadzić   do   płynu,   mieszając   oba   składniki   przez   30   sekund.   Podczas   zarabiania
cementów   EBA   początkowo   mieszanina   ma   konsystencję   plasteliny,   ale   gdy   mieszamy
jeszcze przez kolejnych 30 sekund, cement wzmacniany polimerem staje się bardziej płynny.
W związku z tym cementy wzmacniane etoksybenzoesanem glinu powinny być po wstępnym
30-sekundowym  mieszaniu rozcierane dodatkowo przez 60 sekund zamaszystymi  ruchami
łopatki, tak aby uzyskać odpowiednią konsystencję. Czas pracy tymi materiałami może być
długi (ok. 22 min), o ile na płytce nie występuje wilgoć. Stosunek proszek/płyn w cementach
EBA wynosi 7:1 lub więcej.

Cementy zawierające estry wanilinowe.
Obecnie   wprowadzono   cementy,   w   których   w   miejsce   eugenolu   zastosowano   wanilinian
heksylu i kwas o-etoksybenzoesowy EBA (HV-EBA). Płyn ten rozrabia się z tlenkiem cynku.
Według wytwórcy, cement ten ma większą wytrzymałość i mniejszą rozpuszczalność.

Cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe specjalne.
Niektóre   cementy   ZnO-E   mogą   zawierać   domieszki   antybiotyków,   jak   tetracykliny,   i
sterydów   działających   przeciwzapalnie.   Stosowane   są  głównie   do  przykrycia   pośredniego
miazgi i wypełniania kanałów. Drugi z produktów zawiera dodatkowo siarczan baru w celu
zwiększenia jego widoczności na zdjęciach radiologicznych.

IV. Cementy czasowe samoutwardzalne.

Materiały   samoutwardzalne   przeznaczone   do   czasowego   wypełniania   ubytków   zębowych
produkowane są w postaci past nie wymagających wstępnego przygotowania. Sporządzane są
zwykle w dwóch wersjach, różniących się stopniem wytrzymałości mechanicznej. Postać soft
przeznaczona   jest   do   krótkoterminowej   hermetyzacji   ubytków,   natomiast  hard  służy   do
zaopatrzeń długoczasowych.
Skład tych  materiałów jest bardzo zróżnicowany.  Stanowią go głównie  tlenki  i siarczany
cynku   oraz   wapnia,   a   także   wodorotlenek   wapnia.   Ponadto  zawierają  plastyfikatory  typu
poliwinylu   i   chlordiazetolu   oraz   glikolazetol,   triathanolaminę   itp.   Proces   ich   utwardzania
zachodzi w kontakcie ze śliną i powietrzem, a polega w większości przypadków na wymianie
jonowej lub też uwalnianiu niektórych plastyfikatorów w wilgotnym środowisku jamy ustnej.
Preparaty
CAVIT (3M Espe™)
CENTRIX(3MEspe™)
CIMPAT(Septodont

TH

)

CITODUR (DoriDent™)
COLTOSOL (Coltene™)
PROVIDENT (Zhermapol™)
PROVIMAT (Spofa™)
PROVIPAST (DeTrey™)
TEMPIT (3M Espe™)
TEMPORARY FILLING MATERIAŁ (Bayer™)
TEMSTIK (H.I. Bosworth

nH

)

ULTRADUR(Platzer™)

W   ostatnim   czasie   ukazały   się   jednoskładnikowe,   światłoutwardzalne  materiały   do
czasowego wypełniania ubytków. Jako zaopatrzenie jednowarstwowe mogą być stosowane

jedynie w płytkich ubytkach. W głębszych wskazane jest zastosowanie dodatkowo materiałów
na bazie Ca(OH)

2

. Podstawowymi ich składnikami są dimetyloakrylany oraz SiO

2

. Należą do

nich  takie   preparaty   jak:   FERMIT   -   N   (Vivadent

ra

),   CLIP   (Voco

TH

)   oraz   FIRST  FILL

(Jeneric/Pentron™).

Postępowanie
Masy samoutwardzalne nie wymagają przygotowania, dlatego aplikujemy je bezpośrednio do
ubytku. Nie wymagają również czasu wstępnej ochrony, a wilgotne środowisko jamy ustnej
dodatkowo   przyspiesza   proces   ich  utwardzania.   Z   kolei   ww.   preparaty   światłoutwardzalne
aplikujemy do ubytku warstwowo i naświetlamy lampą polimeryzacyjną zgodnie z zaleceniami
producenta.

V. Cementy czasowe.

Materiały te są zmodyfikowaną wersją cementów fosforanowych. Produkowane są w układzie
proszek+płyn. W skład proszku wchodzi głównie ZnO i SiO

2

, natomiast płynem jest wodny

roztwór kwasu fosforowego. Stanowią one alternatywny materiał do czasowej hermetyzacji
ubytków o dużej wytrzymałości mechanicznej i odporności na zużycie. Zatem wskazaniem do
ich zastosowania są przypadki długoterminowego,  tymczasowego zaopatrzenia ubytków np.:
warstwa wierzchnia, zabezpieczająca tlenek cynku z eugenolem stosowany jako przykrycie
pośrednie miazgi, przy leczeniu endodontycznym,  zwłaszcza w warunkach zgryzu urazowego
lub planowanych dużych przerw między wizytami.
Postępowanie 
Sposób zarabiania i aplikacji - patrz: cementy fosforanowe.

Preparaty
HARVARD VERSCHLUSSZEMENT (Richter&Hoffman™) 
MULTIPLEN (DoriDent™) 
PLERODONT (Robisch™) 
SEPTO-PACK (Septodont™) 
TEM-PACK (Westward-USA™) 
TEMPORARY PACK (G-C's

TH

) 

ULTRAPHOS (Woelm™)
UNIVERSALVERSCHLUSSZEMENT (Platzer™) 
WONDER-PACK (Westward-USA™)