Kultura obyczajowa, obyczaj a zwyczaj, obyczaje w różnych kulturach i ich 
tradycje. 

Antropologia życia codziennego 

OBYCZAJ 



Zachowanie 
charakterystyczne dla 
określonej grupy 
społecznej 



Obwarowany sankcjami 
społecznymi:  

      -rozproszonymi  
      - skupionymi, 
      - formalnymi 
      - nieformalnymi 

ZWYCZAJ 



Zachowanie wypracowane 
przez jednostki , 
indywidualny sposób 
wykonywania czynności 
kulturowych 



Brak obwarowań  
sankcjami społecznymi 

Antropologia życia codziennego 

UDZIAŁ W OBYCZAJACH ZE WZGLĘDU NA INTENCJĘ PODMIOTU: 



UDZIAŁ RELIGIJNY – DLA SAMEJ WIARY 



UDZIAŁ OBYCZAJOWY – DLA POKAZANIA, ŻE SIĘ WIERZY 

 
WARTOŚCI OBYCZAJOWE – WYZNACZONE SĄ PRZEZ NORMY, 

WYNIKAJĄ Z WIERNOŚCI NORMOM, A NIE Z WEWNĘTRZNEGO 
PRZEKONANIA 

 
WARTOŚCI POZAOBYCZAJOWE – WYNIKAJĄ Z  WEWNĘTRZNEGO  

PRZEKONANIA 

 
WARTOŚCI OBYCZAJOWE ODSYŁAJĄ DO WIEDZY POZAOBYCZAJOWEJ, 

NP. MITOLOGICZNEJ CZY DO WIEDZY PRAKTYCZNEJ  

 

Antropologia życia codziennego 



TYPY OBYCZAJÓW:  

-

HISTORYCZNE I WSPÓŁCZESNE 

-

LOKALNE, REGIONALNE, NARODOWE, KONTYNENTALNE I GLOBALNE 

-

ŚWIECKIE I RELIGIJNE 

-

LUDOWE (CHŁOPSKIE), ROBOTNICZE I INTELIGENCKIE 

-

ZDROWOTNE, EROTYCZNE I SEKSUALNE 

-

RODZINNE I PRACOWNICZE 

-

DZIECIĘCE, MŁODZIEŻOWE I DOTYCZĄCE LUDZI DOROSŁYCH 

-

ŚWIĄTECZNE I CODZIENNE 

-

CIELESNE I DUCHOWE 

-

OFICJALNE I DOTYCZĄCE TABU 

-

STAŁE I OKAZJONALNE 

 

 



2 PODSTAWOWE FUNKCJE OBYCZAJU: 

- F. INTEGRACYJNO-RÓŻNICUJĄCA

  - 

PRZYNALEŻNOŚĆ DO GRUPY 

- OBRZĘDOWEJ WALORYZACJI ŚWIATOPOGLĄDOWEJ – NADAWANIE 

WARTOŚCI ŚWIATOPOGLĄDOWEJ 

Antropologia życia codziennego 



RYTUAŁ – ZESPÓŁ CZYNNOŚCI MAGICZNYCH, ODPOWIEDNIO SOBIE 
PODPORZĄDKOWANYCH I OD SIEBIE UZALEŻNIONYCH, 
WYKONYWANYCH W ODPOWIEDNIEJ KOLEJNOŚCI I PRZY UŻYCIU 
ODPOWIEDNICH FORMUŁ.  
 
 



RYTUAŁY ŻYCIA CODZIENNEGO – OKREŚLONY RYTM CODZIENNYCH 
CZYNNOŚCI, WYKONYWANYCH PRZEPISOWO  I W OKREŚLONEJ 
KOLEJNOŚCI, NP.  

-

SPOSOBY WITANIA SIĘ 

-

POSŁUGIWANIE SIĘ SZTUĆCAMI 

-

SPOSOBY URZĄDZANIA PRZYJĘĆ ITP. 

Antropologia życia codziennego 



MODA TO JEDEN Z GŁOWNYCH REGULATORÓW ZACHOWANIA SIĘ 
JEDNOSTEK W SPOŁECZEŃSTWACH NOWOCZESNYCH I 
PONOWOCZESNYCH – Encyklopedia Powszechna PWN 



MODA TO ŚRODEK WYRÓŻNIANIA SIĘ Z TŁUMU, JAK I KONFORMIZMU 
- Encyklopedia Powszechna PWN 



MODA TO POWSZECHNIE UZNAWANY ZA POŻADANY W DANEJ 
ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNEJ, PRZEJŚCIOWY I ZMIENNY STYL – 
Słownik Socjologiczny 



MODA TO ODMIANA REGUŁ KULTUROWYCH. TO RACZEJ CELOWA, 
NARZUCONA KREACJA CENTRÓW MODY, LANSOWANA I 
ROZPOWSZECHNIANA DZIĘKI MOŻLIWOŚCIOM MARKETINGOWYM I 
REKLAMOWYM -  Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństw 

Antropologia życia codziennego 



UBIÓR STWARZA TZW. PIERWSZE WRAŻENIE 



PRZEZ UBIÓR ROZPOZNAJEMY: 

-

OSOBĘ 

-

SPOSÓB PORUSZANIA SIĘ 

-

SPOSÓB MÓWIENIA 

-

ZAWÓD 



MODA MA CHARAKTER KONTROBYCZAJOWY, ALE PRZYNALEŻY DO 
DZIEDZINY OBYCZAJU  



 MODA JEST PRZEMIJAJĄCA. TO, CO UTRWALIŁO SIĘ Z MODY I 
POZOSTAŁO, STAJE SIĘ OBYCZAJEM 



SILNA FUNKCJA INTEGRUJĄCO-RÓŻNICUJĄCA MODY 

Antropologia życia codziennego 



MODA – TO ZACHOWANIA, WYGLĄD, A NAWET POGLĄDY 

 



CHARAKTERYZUJE SIĘ SZYBKĄ RYTMIKĄ ZMIAN, ALE ZMIANY TE SĄ 
KTÓRKOTRWAŁE I NIE WYWOŁUJĄ ISTOTNYCH ZMIAN W PRAKTYCE 
OBYCZAJOWEJ, SĄ JEDYNIE KRÓTKOTRWAŁĄ MODYFIKACJĄ 
OBOWIĄZUJĄCEGO OBYCZAJU 

 



SENSY SYMBOLICZNE MODY: KOMUNIKUJE PRZEDE WSZYSTKIM 
PRZYNALEŻNOŚĆ GRUPOWĄ 
 



PRZEŁOMY W MODZIE: 

-

I PRZEŁOM – KOBIETA ZAŁOŻYŁA SPODNIE 

-

II PRZEŁOM – KOBIETA ZAŁOŻYŁA MINISPÓDNICZKĘ 
 
 
 

Antropologia życia codziennego 



WYKSZTAŁCIŁO SIĘ WRAZ  W POWSTANIEM SPOŁECZEŃSTWA 
FEUDALNEGO – NOWE OBYCZAJE W POSIADŁOŚCIACH 
FEUDALNYCH I NA DWORACH 



MANIERA – STARANNE WYKONYWANIE CZYNNOŚCI GRUPOWYCH 



KURTUAZJA – ZACHOWANIA OBCZAJOWE CZŁONKÓW 
SPOŁECZNOŚCI DWORSKIEJ, CECHA KLASY PRÓŻNIACZEJ – NIE 
MUSZĄCEJ PRACOWAĆ, SPĘDZANIE CAŁEGO CZASU NA ŻYCIU 
TOWARZYSKIM 



GALANTERIA -  WYKONYWANIE CZYNNOŚCI PRACOCHŁONNYCH, 
ALE BEZPRODUKTYWNYCH, ZBIOROWE KOMUNIKOWANIE: BALE, 
WIDOWISKA, SPEKTAKLE, UANOCZNIANIE WYŻSZOŚCI KLASOWEJ, 
CELOWE POWSTRZYMYWANIE SIĘ OD PRACY FIZYCZNEJ 



NA  OKREŚLENIE ŻYCIA TOWARZYSKIEGO POJAWIAJĄ SIĘ POJĘCIA: 
UCYWILIZOWANIA, DOBREGO WYCHOWANIA, SAVOIR-VIVRE, 
GRZECZNOŚĆ JAKO STOSOWNOŚĆ, ETYKIETA  

Antropologia życia codziennego 



PRZYKŁADY „DOBRYCH OBYCZAJÓW” – ZASADY SAVOIR-VIVRE: 

-

ZASADA PIERWSZEŃSTWA 

-

ZASADA ZDJĘTEGO OKRYCIA GŁOWY 

-

ZASADY PRZEDSTAWIANIA 

-

ZASADA CAŁOWANIA NA PRZYWITANIE 

-

ZASAD A STRONY HONOROWEJ 

-

ZASADY WRĘCZANIA I ODBIERANIA KWIATÓW I PREZENTÓW  

-

ZASADY GOŚCINNOŚCI  

-

ZASADY ORGANIZACJI PRZYJĘĆ 

-

ZASADY WRĘCZANIA NAPIWKÓW 

Antropologia życia codziennego 



TOWARZYSKOŚĆ – TO ZABAWOWA FORMA  USPOŁECZNIENIA, NIE 
MA CELU RZECZOWEGO, ŻADNEJ TREŚCI I ŻADNYCH KONSEKWENCJI 
ZEWNĘTRZNYCH POZA OBCOWANIEM CZYSTO TOWARZYSKIM.  



PODSTAWĄ JEST OSOBOWOŚĆ UCZESTNIKÓW – ALE ZBIOROWA, NIE 
INDYWIDUALNA.  



SZCZEGÓLNE ZNACZENIE MA POCZUCIE TAKTU. 



TO GRA TOWARZYSKA – ROZMOWA TO MÓWIENIE JAKO CEL SAM W 
SOBIE, KOKIETERIA, TO ODWRÓCENIE OD ŻYCIA CODZIENNEGO. 

                                  

 

 

 

G. Simmel, Socjologia 

 



KLASA PRÓŻNIACZA – ŻYCIE TOWARZYSKIE TO MANIFESTACJA 
MARNOTRAWSTWA CZASU. 
 

Antropologia życia codziennego 



PLOTKA TO INFORMACJA PRZEKAZYWANA W TOKU WZAJEMNEGO 
ODDZIAŁYWANIA CO NAJMNIEJ DWOJGA LUDZI, DOTYCZĄCA OSÓB 
TRZECICH, NIE UCZESTNICZĄCYCH W OWEJ INTERAKCJI. 

               P. Łukasiewicz, Plotka i pogłoska jako środki komunikacji społecznej 

 



TYPY PLOTEK: 

-

SENSACYJNA 

-

SUPOZYCYJNA 

-

GADZINÓWKA 

-

PEŁZAJĄCA 

-

NIESPODZIANKA  

-

                                                          M. Markiewicz, Poradnik dobrych obyczajów 

Antropologia życia codziennego