603
Monika KOWALSKA
Wodociąg toruński
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA GOSPODARKI WODNO – ŚCIEKOWEJ
DLA POWIATU TORUŃSKIEGO
Wprowadzenie
Woda jest najważniejszym bogactwem naturalnym Ziemi i decyduje o jej ist-
nieniu, rozwoju i trwaniu życia we wszystkich jego formach. Żaden organizm nie
może żyć bez wody. Woda jest także głównym czynnikiem, który decyduje o roz-
mieszczeniu i typie formacji roślinnych na powierzchni Ziemi. Jest ona związkiem
chemicznym (H2O) występującym w organizmach żywych w największej ilości.
Zawartość wody w masie roślinnej wynosi średnio ok. 80% a nieraz i ponad 90%
(np. w liściach do 98%, w drewnie ok. 50%).
1
Rośliny wodne zawierają w swej ma-
sie najwięcej wody (90 – 99%) i pobierają ją całą swoją powierzchnią, natomiast
rośliny lądowe – głównie przez system korzeniowy, i tu dużą rolę spełniają wody
podziemne.
2
Obniżenie zwierciadła wody w warstwie wodonośnej powoduje ob-
umarcie roślin. Również świat zwierzęcy ginie z braku wody, której zawartość wy-
nosi od 60% do 90% przy czym utrata jednej piątej zawartości wody w organizmie
powoduje śmierć.
3
Ogromne jest znaczenie wody w przyrodzie nieożywionej. Oceany i morza
zajmują 71% powierzchni Ziemi i wywierają decydujący wpływ na klimaty różnych
jej obszarów. Od parowania wód zależą opady atmosferyczne zaś obliczenia
wskazują, że na samą tylko powierzchnię lądów spada średnio w ciągu roku ok.
100 000 km
3
wody w postaci opadów atmosferycznych. Znaczna część wody opa-
dowej wyparowuje z powrotem w atmosferę, część spływa po powierzchni lądów
zasilając strumienie i rzeki, część wsiąka w powierzchniowe utwory skalne, a część
zużywają rośliny, zwierzęta i ludzie. Wielki jest udział wody w różnych procesach
geologicznych, a także w tworzeniu i przeobrażaniu minerałów i skał.
4
Nie można sobie wyobrazić ani życia człowieka, ani wszelkiej działalności go-
spodarczej bez wody. Wielkość zużycia wody przez ludzi zależy od stopnia kultury
społeczeństwa i rozwoju cywilizacji. Charakterystyczny jest stały wzrost zapotrze-
bowania na wodę i wzrost jej zużycia niewspółmierny w stosunku do przyrostu
ludności. W miastach uprzemysłowionych średnie zużycie wody na jednego miesz-
kańca waha się w granicach od 200 do ponad 400 litrów na dobę.
5
Ogromne jest zużycie wody w przemyśle. Woda znajduje tu wszechstronne
zastosowanie, przede wszystkim jako źródło energii oraz różnych procesach tech-
nologicznych produkcji przemysłowej (np. oczyszczanie, rozpuszczanie, filtrowa-
nie, flotacja, sortowanie krystalizowanie, ogrzewanie, chłodzenie i wiele innych),
a również w transporcie. Przy różnych rodzajach robót ziemnych, a także przy
1
K. Balińska-Wuttke: Wody i skały. Warszawa 1975, s.196
2
C. Kolago: Woda w życiu Ziemi. Warszawa 1970, s. 37-39
3
Ibidem, s. 41-42
4
H. Radlicz-Ruhlowa, A. Szuster: Hydrologia i hydraulika z elementami hydrogeologii. Politechnika
Warszawska, Warszawa 1970, s. 13-14
5
T. Maciaszczyk: Obliczanie hydrogeologiczne ujęć wodnych. Wodrol Projekt. Kalisz 1969 z później-
szymi zmianami
604
eksploatacji niektórych złóż używa się wody pod ciśnieniem (metoda hydromecha-
niczna).
6
Niniejsze opracowanie stanowi część programu ochrony wód powiatu toruń-
skiego. Stanowi ocenę aktualnego stanu a jako punkt odniesienia przyjęto stan na
koniec 2006 roku.
7
Opracowanie zawiera charakterystykę i ocenę stanu, zasobów
i zagrożeń poszczególnych komponentów środowiska geograficzno – przyrodni-
czego na obszarze powiatu toruńskiego (woj. kujawsko – pomorskie). Przedsta-
wiono charakterystykę obszaru powiatu, w tym położenie wód powierzchniowych
i podziemnych oraz gospodarki wodno – ściekowej.
Ogólna charakterystyka powiatu
Powiat toruński znajduje się w środkowej części województwa kujawsko –
pomorskiego. Ogólna powierzchnia obszaru powiatu wynosi 122971 ha. jest
czwartym pod względem wielkości powierzchni powiatem województwa kujawsko –
pomorskiego (po świeckim, włocławskim i bydgoskim). W strukturze użytkowania
gruntów przeważają użytki rolne, które łącznie zajmują 69531 ha (56,5% po-
wierzchni powiatu). Lasy i grunty leśne zajmują 38711 ha, co stanowi 34,3%.
8
Powiat toruński sąsiaduje z powiatem bydgoskim (od zachodu), chełmińskim
(od północy), wąbrzeskim (od północnego wschodu), aleksandrowskim (od połu-
dnia) i inowrocławskim (od południowego zachodu), golubsko- dobrzyńskim (od
wschodu), lipnowskim (od południowego wschodu). Pod względem administracyj-
nym powiat toruński dzieli się na 9 jednostek szczebla podstawowego tj. gmina
miejska Chełmża oraz gminy wiejskie: Chełmża, Czernikowo, Lubicz, Łubianka,
Łysomice, Obrowo, Wielka Nieszawka i Zławieś Wielka.
9
Pod względem fizyczno geograficznego dziesiętnego podziału Polski J. Kon-
drackiego
10
obszar powiatu toruńskiego leży w obrębie dwóch makroregionów:
Pojezierze Chełmińsko – Dobrzyńskie i Pradolina Toruńsko – Eberswaldzka, jedy-
nie fragment południowej części powiatu, w gminie Wielka Nieszawka, znajduje się
w granicach Pojezierza Wielkopolskiego (mezoregion – Równina Inowrocławska).
W skład makroregionu Pojezierze Chełmińsko – Dobrzyńskie wchodzą mezoregio-
ny: Pojezierze Chełmińskie, Dolina Drwęcy i Pojezierze Dobrzyńskie, natomiast
w skład makroregionu Pradolina Toruńsko – Eberswaldzka wchodzi mezoregion:
Kotlina Toruńska.
Zróżnicowanie fizyczno – geograficzne decyduje o specyfice poszczególnych
komponentów środowiska geograficznego. Północna część powiatu (Chełmża,
część gmin Łubianka, Łysomice, Lubicz i Zławieś Wielka) leży w obrębie polodow-
cowej wysoczyzny morenowej,
11
użytkowanej rolniczo i odlesionej. Południowa
i środkowa część powiatu (gminy: Wielka Nieszawka oraz część gmin Zławieś
Wielka, Lubicz, Obrowo i Czernikowo) znajduje się w obrębie pradoliny Wisły zbu-
dowanej z osadów piaszczystych, przeważnie porośniętych lasami.
12
Wschodnia
część (fragmenty gmin Obrowo i Czernikowo) leży na polodowcowej wysoczyźnie
6
H. Radlicz-Ruhlowa, A. Szuster, op. cit., s. 49-51
7
TW, Dane wewnętrzne, XII 2006
8
J. Szymański: Charakterystyka regionu toruńskiego. Olsztyn 2004, s. 93-96
9
Ibidem, s. 99-101
10
J. Kondracki: Fizyczno geograficzny podział Polski. Warszawa 1988
11
H. Radlicz-Ruhlowa: Geografia fizyczna ogólna. Warszawa 1984, s. 26-28
12
Ibidem, s. 36-38
605
morenowej użytkowanej rolniczo, a część gmin Lubicz i Obrowo znajduje się
w Dolinie Drwęcy.
13
Pod względem hydrograficznym obszar powiatu leży w dorzeczu Wisły, w ob-
rębie zlewni jej prawobocznych dopływów: Drwęcy, Strugi Toruńskiej, Kanału Gór-
nego i Mieni oraz w zlewniach jej lewobocznych dopływów: Strugi Zielonej i Tąży-
ny.
14
Zasoby wód powierzchniowych
Pod względem hydrograficznym powiat toruński położony jest w dorzeczu
Wisły, po obu jej brzegach. W ujęciu bardziej szczegółowym wchodzi w skład
zlewni II
15
rzędu jej lewobocznych (Tążyna, Struga Zielona) i prawobocznych do-
pływów (Mień, Struga Młyńska, Drwęca, Struga Toruńska, Kanał Górny i Dolny,
Fryba). Z wymienionych dopływów w całości w granicach powiatu znajdują się :
Struga Młyńska oraz Kanał Górny i Dolny. Fryba przepływa przez obszar powiatu
odcinkiem górnym, a pozostałe – dolnymi i tylko ona odwadnia obszar wysoczy-
znowy. Zlewnie pozostałych dopływów Wisły są wyraźnie dwudzielne:
16
w części
odwadniają obszary wysoczyznowe, a w części dolinę Wisły. Z tym wiąże się wy-
raźne zróżnicowanie hydrologiczne obszaru. Część wysoczyznowa obszaru powia-
tu jest uboga w sieć wodną, a część dolinna – bogata. Oprócz naturalnych elemen-
tów sieci hydrograficznej, w granicach powiatu liczne są też elementy antropoge-
niczne. Elementy naturalne tworzą: rzeki, jeziora, mokradła, źródła itp., a elementy
antropogeniczne to kanały i sztuczne zbiorniki wodne (najczęściej wypełniające
wyrobiska poeksploatacyjne oraz wykopane stawy). Największe nagromadzenie
kanałów występuje w dnie doliny Wisły.
Poza wyżej wymienionymi rzekami, pozostałe cieki (zwłaszcza na wysoczyź-
nie) posiadają niewielkie ilości wody. Są to najczęściej cieki okresowe lub epizo-
dyczne, o niewielkich możliwościach do przyjęcia zanieczyszczeń obszarowych
i ze źródeł punktowych.
17
Za główną rzekę powiatu, chociaż położoną peryferycznie do jego granic,
uważna jest Wisła. Wisła przepływa przez obszar powiatu toruńskiego na odcinku
66,1 km (wraz z przebiegiem w granicach administracyjnych miasta Torunia)
18
i jest rzeką uregulowaną. Na znacznych odcinkach rzece towarzyszą obwałowania
przeciwpowodziowe. Na rozpatrywanym odcinku Wisła posiada charakter rzeki
nizinnej o niewielkim spadku, co powoduje akumulacje rumowiska. Szerokość rzeki
wynosi 300 – 500 m, a głębokość 3 –5 m. Średni roczny przepływ rzeki w przekroju
wodowskazowym w Toruniu wynosi 975 metrów sześciennych na sekundę.
19
Cechą charakterystyczną rzeki jest duża rozpiętość stanów wód i wielkości prze-
pływów. Rzeka podczas wezbrań wiosennych stwarza zagrożenie powodziowe dla
dużych powierzchni powiatu – położonych w nieobwałowanych partiach dna doliny.
Lewobrzeżnymi dopływami Wisły są Tążyna i Struga Zielona. Całkowita dłu-
gość Tążyny wynosi 49,8 km. Jej dolny bieg wyznacza granicę powiatu toruńskie-
13
H. Radlicz-Ruhlowa, op. cit., s. 49
14
J. Bażyński, S. Turek: Słownik hydrogeologii i geologii inżynierskiej. Warszawa 1970
15
TW, dane wewnętrzne, XII 2006 – III 2007
16
TW, ISPA, dane wewnętrzne, IV 2007
17
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, IV 2007
18
Informator Toruński – TW, wyd. IV. Toruń 2007, s. 7
19
Ibidem, s. 16
606
go z powiatem aleksandrowskim. Również w przypadku Strugi Zielonej, w grani-
cach powiatu znajduje się jedynie dolny odcinek rzeki. Całkowita długość rzeki
wynosi 34,3 km. Duże znaczenie hydrologiczne posiada prawoboczny dopływ
Strugi – Kanał Nieszawski (11,5 km). Odbiera on nadmiar wód ze zmeliorowanych
terenów trasy zlewowej Wisły oraz zasilany jest intensywnie przez wody podziem-
ne wypływające spod krawędzi wyższych tras wiślanych.
20
Największym dopływem Wisły jest Drwęca (długość całkowita 207,2 km,
z czego w granicach powiatu około 17 km).
21
W ujściowym odcinku rzeki przepływ
wynosi około 30 metrów sześciennych na sekundę. Drwęca jest ichtiofaunistycz-
nym rezerwatem przyrody i uznanym szlakiem turystyki kajakowej. Na Drwęcy
w Lubiczu zlokalizowane jest ujęcie wód powierzchniowych dla Torunia (pobór
wody – średnio 35,8 tys.metrów sześciennych na dobę).
22
Rzeka o dużym znaczeniu hydrologicznym jest Struga Toruńska (51,3 km).
23
W Grębocinie następuje rozdział wód Strugi. Część wód uchodzi poprzez Strugę
Lubicką do Drwęcy, a pozostała część – uchodzi do Wisły w Toruniu. Odcinek ten
został przekopany w XIII wieku w celu doprowadzenia wód do fos zamku krzyżac-
kiego oraz na potrzeby młynów i browarów.
Północno – zachodnią część Kotliny Toruńskiej oraz południowo – zachodnią
część Wysoczyzny Chełmińskiej odwadnia system wodny, na który składają się :
Kanał Dolny (25,1 km), Kanał Górny (29,7 km) i Struga Łysomicka (23,2 km). Rzeki
zasilane są obficie wodami podziemnymi.
24
Zasoby wód podziemnych
Na terenie powiatu toruńskiego występują trzy główne piętra wodonośne
o charakterze użytkowym (czwartorzędowe, trzeciorzędowe i kredowe). Najwięk-
sze znaczenie posiadają poziomy wodonośne w piaszczystych utworach czwarto-
rzędowych. Stanowią one podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę mieszkańców
powiatu. W terenach wysoczyznowych czwartorzędowe poziomy wodonośne wy-
stępują na głębokości od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów i są najczęściej do-
brze izolowane od powierzchni warstwą utworów słaboprzepuszczalnych.
25
Wody występujące w piaszczysto – żwirowych utworach międzymorenowych
mają charakter naporowy, natomiast w dolinach rzecznych zwierciadło ma charak-
ter swobodny. Wydajności eksploatacyjne ujęć wód czwartorzędowych wynoszą
z reguły kilkanaście – kilkadziesiąt metrów sześciennych na godzinę, a na obsza-
rach zasobnych w wodę (doliny kopalne) dochodzą do 100 – 200 metrów
sze-
ściennych na godzinę.
26
Na terenie powiatu toruńskiego wydzielony został Główny Zbiornik Wód Pod-
ziemnych nr 141 „Dolnej Wisły”. Związany jest on z pradoliną Wisły i zajmuje po-
wierzchnię około 354 km kwadratowych na terenie gmin: Wielka Nieszawka,
Zławieś Wielka, Obrowo i Lubicz. Około 230 km kwadratowych zbiornika to obszar
wymagający najwyzszej ochrony (ONO). Średnia głębokość ujęcia głębinowego na
20
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, IV 2007
21
Ibidem
22
TW, dane wewnętrzne, IX 2007
23
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, IV 2007
24
Ibidem
25
Informator Toruński – TW, wyd. IX. Toruń 2007, s. 19-21
26
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, VIII 2007
607
obszarze zbiornika wynosi 40m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne 84 tys. m
sześciennych na dobę.
27
Jakość wód płynących
Monitoringiem na terenie powiatu toruńskiego objęte są następujące rzeki:
Drwęca, Kanał Górny i Dolny wraz ze Strugą Łysomicką i jej dopływami, Struga
Toruńska oraz jej dopływy, Wisła poniżej Torunia (Górsk) oraz Fryba w górnym
odcinku z dopływami.
28
Badania wód Wisły, prowadzone poniżej Torunia na sta-
nowisku w Górsku wykazują pozaklasową jakość jedynie w zakresie hydrobiolo-
gicznym (chlorofil „a”).
29
Natomiast wskaźniki fizykochemiczne zakwalifikowały
wody Wisły do III klasy (wskaźnik decydujący to azotyny). Stan sanitarny wyrażony
mianem coli spełniał wymogi klasy III zaś zawartość metali ciężkich i pestycydów
kształtowała się na poziomie I klasy.
30
Od kilkunastu lat obserwuje się poprawę jakości wód Wisły w zakresie fizyko-
chemicznym i sanitarnym. Od czterech lat w tym zakresie nie obserwuje się prze-
kroczenia norm dopuszczalnych. Jedynym wskaźnikiem nie odpowiadającym nor-
mom dopuszczalnym jest chlorofil „a”, będący miernikiem zawartości fitoplankto-
nu.
31
Również ten wskaźnik wykazuje ostatnio tendencje malejące. W stosunku do
odcinka „włocławskiego”, na odcinku„ toruńskim” obserwuje się zmniejszenie za-
wartości substancji organicznych, mineralnych i biogennych. Obserwowany wzrost
zasolenia (utrzymujący się w normach klasy I) jest wynikiem zrzutu ścieków solan-
kowych z Inowrocławskich Zakładów Chemicznych do Wisły w Dybowie.
Drwęca, z uwagi na znaczenie gospodarcze i przyrodnicze, jest od wieloleci
stałym obiektem badań monitoringowych. Wyniki badań wykazują, że w dolnym
biegu najbardziej niekorzystnym parametrem jest wskaźnik chlorofilu „a”, nie od-
powiadający normom dopuszczalnym.
32
Na poziomie III klasy utrzymują się ponad-
to wskaźniki azotynów, fosforu ogólnego i miana coli. Pozostałe wskaźniki kształtu-
ją się na poziomie klas I i II. Zawartość wskaźników
33
specyficznych: metali cięż-
kich, ekstraktu eterowego i pestycydów mieści się w granicach klasy I.
W latach 80. i 90. jakość wód Drwęcy nie odpowiadała normom z uwagi na
zanieczyszczenia fizycznochemiczne, jak i biologiczne. W połowie lat 90. rozpoczął
się wyraźny proces poprawy czystości wód. Od roku 1999 nie odnotowano już
przekroczenia norm dopuszczalnych, za wyjątkiem okresowego wzrostu stężeń
chlorofilu „a”, co należy wiązać głównie z warunkami hydrologiczno – meteorolo-
gicznymi w danym okresie.
34
W stosunku do odcinków górnych, dolny bieg Drwęcy charakteryzuje się wy-
stępowaniem najlepszej jakości wód. Nie jest to bez znaczenia z uwagi na lokali-
zację w Lubiczu ujęcia wody „Drwęca”.
Wyniki badań strugi Toruńskiej wykazały w 2002 roku pozaklasową jakość
wód, o czym decydowały wskaźniki: natlenienia na stanowisku w Lipowcu (poniżej
jeziora Mlewieckiego) i azotynów na stanowisku w Koniczynce. Obserwuje się
27
TW – ISPA, dane wewnętrzne, XII 2007
28
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, XII 2007
29
TW, laboratorium, dane wewnętrzne, XII 2007
30
Ibidem
31
TW, dane wewnętrzne, I 2008
32
TW, laboratorium, dane wewnętrzne, XII 2007
33
TW, laboratorium, dane wewnętrzne, I 2007
34
Informator Toruński – TW, wyd. XII Toruń 2001, s. 25-32
608
z biegiem rzeki wyraźny wzrost stężeń związków mineralnych, azotu i fosforanów
oraz pogorszenie stanu sanitarnego wód Strugi Toruńskiej.
35
Wysoki stopień eutro-
fizacji (proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe, głów-
nie w związki azotu i fosforu) wód jeziora Mlewieckiego
36
jest podstawowym czyn-
nikiem oddziaływującym na stan czystości wód Strugi Toruńskiej. Efektem takich
działań jest bardzo wysoki chlorofil, który utrzymuje się przez niemal cały rok. Duży
ładunek zanieczyszczeń spływający do jeziora powoduje degradację akwenu, defi-
cyty tlenowe oraz podwyższony poziom substancji biogennych.
Kanały Górny i Dolny to system sztucznych ścieków, leżących w Kotlinie To-
ruńskiej. Do systemu wodnego Kanałów należy również Struga Łysomicka – do-
pływ Kanału Górnego. Obszar zlewni charakteryzuje się obfitymi zasobami wód
podziemnych, płytko zalegających pod powierzchnią i ze względu na wagę tego
systemu wodnego dla powiatu toruńskiego oraz na możliwość bezpośredniego
oddziaływania na kształtowanie jakości wód jest ważnym elementem, któremu
poświęca się nieco więcej uwagi.
Teren zlewni wyżej wymienionego układu wodnego charakteryzuje się wyraź-
ną dwudzielnością. Wysoczyznowa część zlewni to obszar bezleśny z intensyw-
nym rolnictwem, a część dolinna charakteryzuje się korzystną – z punktu widzenia
ochrony wód – strukturą użytkowania gruntów (duży udział terenów leśnych i trwa-
łych użytków zielonych).
37
Badania jakości wód Kanału Górnego wykazały w 1999 roku wzrastający po-
ziom zanieczyszczenia fizykochemicznego z biegiem rzeki: od klasy I w odcinku
źródliskowym, poprzez klasę II w środkowym biegu do przekroczenia norm do-
puszczalnych w dolnym odciknu Kanału. Podobną klasyfikację wykazywał stan
sanitarny, gdzie zawartość chlorofilu
„
a
”
na całej długości spełniała wymogi klasy
I
.
38
Stwierdzona wysoka jakość wód w górnej części Kanału Górnego, odpowiadająca
normom I klasy w szerokim zakresie wskaźników fizykochemicznych, jak i hydro-
biologicznych, jest wyjątkowa w skali nie tylko powiatu toruńskiego, ale i całego
regionu.
Jeśli chodzi o wzrost zanieczyszczenia wód Kanału Górnego wraz z biegiem
rzeki należy powiązać to ze wzrostem antropopresji ze strony nowopowstających
terenów zurbanizowanych i nie idącym z tym w parze rozwojem systemów kanali-
zacji i oczyszczania ścieków.
W północno – zachodniej części powiatu toruńskiego, płynie swym górnym
odcinkiem najbardziej zdegradowana rzeka w regionie – Fryba, przy czym jej
zlewnia obejmuje najbardziej odlesiony obszar Ziemi Chełmińskiej, charakteryzują-
cy się najlepszymi jakościowo glebami. Najpoważniejszym źródłem zanieczysz-
czenia wód Fryby od lat pozostaje Rów fabryczny, odprowadzający do górnego
odcinka ścieki z Cukrowni Chełmża, a w ostatnich latach również ścieki komunal-
ne. W roku 2002 ilość odprowadzanych ścieków w okresie kampanii wynosiła 3
000 m sześciennych na dobę, natomiast poza kampanią 1 600 m sześciennych na
dobę.
39
35
Informator Toruński – TW, wyd. IX Toruń 2002, s.35-45
36
J. Szymański, op. cit., s. 106-107
37
G. Dostany: Poszukiwanie i eksploatacja wód podziemnych. Warszawa 1972, s. 65-69
38
TW, wydz. sieci wodociągowej, laboratorium, dane wewnętrzne, II 2000
39
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, IV 2003
609
W latach 80. stopień zanieczyszczenia wód Fryby odpowiadał parametrom su-
rowych ścieków. Od początku lat 90., w wyniku działań mających na celu uregulo-
wanie gospodarki wodno – ściekowej w cukrowni, obserwowano systematyczne
obniżanie poziomu zanieczyszczenia. Dalszą poprawę czystości zaobserwowano
po uruchomieniu oczyszczalni w roku 1996 przy czym zależy wspomnieć, iż nastą-
piła znaczna poprawa jakości dopływów Fryby.
Jakość wód podziemnych
W granicach powiatu toruńskiego prowadzi się badania jakości wód podziem-
nych w ramach monitoringu regionalnego i krajowego w 7 punktach.
40
Wyniki badań monitoringowych klasyfikują wody podziemne najczęściej do
klasy II (średniej jakości) i III (niskiej jakości). W 2002 roku do klasy II zakwalifiko-
wano wodę w trzech punktach, zaś pozostałe punkty posiadały wodę niskiej jako-
ści. O niskiej jakości decyduje najczęściej zawartość związków żelaza i manganu
choć spotyka się także zawartość metali ciężkich.
Wokół dużych ujęć wód podziemnych prowadzone są badania jakości wód w
ramach osłonowych monitoringów lokalnych. Tego typu badaniami objęte jest uję-
cie „ Mała Nieszawka” oraz „ Jedwabno”. W Wielkiej Nieszwce występują głównie
wody wysokiej jakości (klasa I b) stanowiące 80% wyników analiz. Wody niskiej
jakości (III klasa) stwierdza się w poniżej 10% analiz. Pozostałe to wody najwyż-
szej (klasa I a) i średniej jakości (klasa II).
41
Nieco gorsze wyniki stwierdza się w wodach ujęcia infiltracyjnego w Jedwab-
nie. W 2001 roku do klasy I b sklasyfikowano 40 – 67% wód, a do klasy II 33 –
60% wyników. O ostatecznej klasyfikacji decydowały tu zawartości żelaza, manga-
nu, fosforanów i przewodność elektrolityczna.
42
Wyniki badań jakości wód podziemnych wskazują, że wyższą jakością charak-
teryzują się wody starszych pięter wodonośnych, wody poziomów izolowanych od
powierzchni warstwami utworów słabo- i nieprzepuszczalnych oraz wody na tere-
nach o korzystnej dla ochrony wód strukturze przyrodniczej (tereny leśne, trwałe
użytki rolne itp..). Najbardziej zanieczyszczone są wody gruntowe, wody płytko
zalegające i nieizolowane w stropie utworami nieprzepuszczalnymi oraz wody na
terenach zabudowanych.
Identyfikacja źródeł zanieczyszczeń
Jakość wód powiatu toruńskiego jak i gmin wchodzących w jego skład jest
kształtowana oddziaływaniem źródeł punktowych i obszarowych zlokalizowanych
na omawianym terenie oraz zanieczyszczeniami transgranicznymi.
Najlepiej zidentyfikowane są źródła punktowe, choć nie można określić ich
udziału w poziomie zanieczyszczenia zasobów wodnych, to charakteryzując je za
pomocą parametrów liczbowych i opisowych można wskazać na skalę i zakres
zagrożenia środowiska.
Źródła obszarowe to przede wszystkim oddziaływanie rolnictwa. Są to spływy
niekorzystnych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. To także oddziały-
wanie nawozów naturalnych – gnojowicy, obornika, w szczególności we wszystkich
tych przypadkach, gdzie ich wykorzystanie odbiega od zasad określonych w usta-
40
TW, dane wewnętrzne, VI 2006
41
Informator Toruński – TW, wyd. X, Toruń 2003, s. 67-72
42
Ibidem, s. 74
610
wie o nawozach i nawożeniu i niewiele ma wspólnego z rolniczym wykorzystaniem
substancji w nich zawartych.
43
Pod pojęciem zanieczyszczeń transgranicznych rozumie się oddziaływanie
źródeł zanieczyszczeń zlokalizowanych poza terenem powiatu i gmin go tworzą-
cych, których udział w jakości zasobów środowiska daje się zidentyfikować.
44
Przy-
kładem może być zrzut do Wisły ścieków zasolonych ewakuowanych kolektorem
z terenu powiatu inowrocławskiego. Oddziaływanie źródeł transgranicznych reje-
strowane jest też stanem jakości wód rzek wpływających w granice powiatu toruń-
skiego.
Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji najistotniejszych podmiotów
korzystających ze środowiska szacuje się, że na terenie powiatu toruńskiego wy-
twarzanych i odprowadzanych do środowiska jest około 12 366 m sześciennych na
dobę ścieków, w tym 8576 m sześciennych na dobę stanowią ścieki sanitarne po-
chodzące od ludności. Pozostałą część prawie 3790 m sześciennych na dobę
(tj. 30,6%), stanowią ścieki przemysłowe.
45
Na terenie każdej z jednostek administracyjnych występują oczyszczalnie
ścieków komunalnych i sanitarnych. Są to oczyszczalnie mechaniczno – biologicz-
ne oparte na technologiach osadu czynnego, w nielicznych przypadkach występują
złoża biologiczne. Obiekty te charakteryzują się zróżnicowanym stanem technicz-
nym i eksploatacyjnym, efektywnością działania oraz stopniem wykorzystania no-
minalnych przepustowości hydraulicznych.
46
Najlepsza sytuacja w zakresie zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych
występuje na terenie miasta Chełmża. Ocenia się, że prawie 100% wytwarzanych
ścieków kierowanych jest do oczyszczalni Cukrowni Chełmża. Podobnie dobry
poziom rozwiązań gospodarki ściekowej ma miejsce na terenie gminy Wielka Nie-
szawka. Kanalizacja obejmuje wszystkie trzy główne miejscowości.
Pod względem rozwinięcia kanalizacji i stosunku ilości oczyszczanych do wy-
twarzanych za niezadowalający należy uznać stan panujący na terenie gmin:
Chełmża, Lubicz i Obrowo. Mimo, że gmina Chełmża posiada największa liczbę
oczyszczalni mechaniczno – biologicznych o profilu zdolnym do oczyszczania
ścieków sanitarnych, bo aż 5, to zasięg zlewni kanalizacyjnych jest jedynie lokal-
ny.
47
Lepiej rozwinięte sieci kanalizacyjne obejmujące po kilka miejscowości posia-
dają Łysomice i Łubianka. Przy czym silniejszy rozwój kanalizacji na terenie gminy
Łysomice stał się przyczyną złej pracy oczyszczalni z wyraźnie negatywnym, de-
strukcyjnym oddziaływaniem na wody Strugi Łysomickiej. Zwiększając ilość ście-
ków napływającą do oczyszczalni, nie zapewniono wzrostu jej przepustowości.
Sytuacja ta spowodowała, iż aktualnie oczyszczalnia jest przeciążona hydraulicz-
nie. Ilość ścieków napływająca do oczyszczalni wzrosła z 250 do około 330 – 350
m sześciennych na dobę,
48
przy czym jest to duże przekroczenie normy dopusz-
czalnej. W chwili obecnej jest to najgorzej pracująca oczyszczalnia na terenie po-
wiatu z tak negatywnym oddziaływaniem na odbiornik. Z kolei najlepiej pracującą
43
H. Radlicz-Ruhlowa, A. Szuster, op. cit., s.127-129
44
Ibidem, s. 206
45
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, IX 2006
46
TW, dane z I poziomu oczyszczania wody, Ujęcie „ Drwęca – Jedwabno”
47
Informator Toruński – TW, wyd. VII. Toruń 2005
48
TW, wydz. sieci wodociągowej, dane wewnętrzne, X 2005
611
oczyszczalnią ścieków sanitarnych jest gminna oczyszczalnia w Czernikowie.
Ogólnie mówiąc oczyszczalnie ścieków komunalnych i sanitarnych zlokalizowane
na terenie powiatu w sensie konstrukcyjnym i technologicznym są obiektami sto-
sunkowo nowymi, które powstały w latach 90. XX wieku.
Z problemem kanalizowania powiatu toruńskiego wiąże się także ważny pro-
blem wykorzystania istniejących oczyszczalni. Dzisiaj przepustowość większości
oczyszczalni poza oczyszczalniami w Łysomicach i Wielkiej Nieszawce jest niewy-
korzystana. Z drugiej strony ocenia się, że w skali powiatu rezerwa przepustowości
hydraulicznej obiektów mogących przyjąć ścieki sanitarne, a więc także niektórych
oczyszczalni będących własnością innych gestorów niż gmina, wynosi dzisiaj po-
nad 5500 m sześciennych na dobę.
49
Z tego w samej Chełmży rezerwa ta wynosi
3750 m sześciennych na dobę, natomiast ścieków nie objętych kanalizacją
i oczyszczeniem jest ponad 4400 m sześciennych na dobę.
50
Nie rozwiązuje to
jednak problemu i należy szukać rozwiązań w tym zakresie poprzez oszczędne
gospodarowanie wodą bądź też rozbudowę systemów oczyszczania ścieków i ich
transportu.
Zakończenie
Ze względu na gospodarcze wykorzystanie zarówno wód powierzchniowych,
jak i podziemnych należy zwrócić uwagę na olbrzymie różnice w prędkościach
przepływów wód gruntowych i wód płynących w ciekach.
Prędkość wody w ciekach waha się w granicach od kilkunastu m do kilkudzie-
sięciu m na sekundę, podczas gdy naturalne prędkości wód gruntowych wahają się
zazwyczaj w granicach od 1 do 10 m na dobę (nie bierzemy pod uwagę swobod-
nego strumienia wód podziemnych w warunkach kresowych).
Gospodarcze wykorzystywanie wód powierzchniowych polega nie tylko na
pobieraniu wody z rzek i jezior do zaopatrzenia osiedli, przemysłu i rolnictwa. Wody
powierzchniowe spełniają także doniosłą rolę gospodarczą jako odbiorniki ścieków,
ośrodki życia biologicznego, mogą służyć do chłodzenia wód przemysłowych, sta-
nowić drogi komunikacji lub źródło energii.
51
Jeśli chodzi o system oczyszczania ścieków w powiecie toruńskim, możemy
powiedzieć, iż jest to tzw. proces oczyszczania się rzek – czyli proces naturalnego
oczyszczania ścieków. Jest to proces złożony i polega na utlenianiu (i mineraliza-
cji) części organicznych dzięki styczności z tlenkiem zawartym w wodzie oraz na
przerabianiu i neutralizowaniu szkodliwych substancji zawartych w ściekach przez
organizmy żywe (mikroflora i mikrofauna) mające swe siedliska w cieku. Dzięki
samooczyszczaniu się ścieków, po przebyciu kilkunastu kilometrów woda zanie-
czyszczona staje się znów zdatna do użytku na tyle, że po ujęciu może być łatwo
oczyszczona nawet do stanu wody pitnej, np. przez filtry wodociągowe.
52
49
Informator Toruński – TW, wyd. XII. Toruń 2007, s. 45-47
50
Ibidem, s. 51
51
A. Gadatkiewicz: Problematyka i gospodarowanie zasobami wodnymi. Warszawa 1979, s. 96-99
52
TW, dane wewnetrzne, I poziom oczyszczania wody Drwęca-Jedwabno