plik

3 ZASADNICZE PROBLEMY EKONOMII:

Co, jak i dla kogo wytwarzać? Co - jaki produkt lub usługa? Dla kogo, na jaki segment rynku?

DEFINIOWANIE EKONOMII:

–

ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych; stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące
procesem gospodarowania), w tym ujęciu ekonomia jest bardziej nauką modelową;

Etapy procesu gospodarowania:

- produkcja;
- podział;
- wymiana;
- konsumpcja.

prawa ekonomiczne – prawidłowości rządzące procesem gospodarczym; stale powtarzające się zależności
między elementami procesu gospodarowania, wykryte i opisane na podstawie obserwacji funkcjonowania
rynku i podmiotów gospodarczych;

ekonomia jest nauką społeczną, badającą i wyjaśniającą zachowania ludzi; czyli to w jaki sposób ludzie
pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji; jest to ujęcie od
strony mikroekonomii – zachowania grup tłumaczymy poprzez zachowania jednostek -> indywidualizm
metodologiczny;
ekonomia jest nauką o alokacji zasobów, z tym związany jest problem rzadkości – ekonomia uczy, że zasoby
są rzadkie, a potrzeby ludzkie nieograniczone; jest to pojęcie przestarzałe, klasyczne - w tym ujęciu ekonomia
staje się narzędziem pomagającym zrozumieć w jaki sposób społeczeństwo korzysta i dzieli rzadkie zasoby;

ekonomia jest to nauka o gospodarowaniu, czyli o sztuce dokonywania wyboru, podejmowania decyzji.

gospodarować – dokonywać wyboru pomiędzy różnymi wariantami zastosowania ograniczonych zasobów;

technologia – sposób łączenia zasobów – czynników produkcji – w odpowiednich proporcjach; sposób
wykonywania danej czynności;

PODSTAWOWE PRAWA EKONOMII:

Założenie   racjonalnego   postępowania   uczestnika   procesu   gospodarowania   –  w   ekonomii   jednostka
zachowująca się racjonalnie dąży do maksymalizacji  własnego zadowolenia; jeżeli działamy razem z grupą,
to   tylko   wtedy,   gdy   interes   grupy   jest   zgodny   z   naszym   interesem;   inaczej   mówiąc,   jednostka   dąży   do
maksymalizacji użyteczności, tj. satysfakcji, którą dana osoba uzyskuje ze spożycia jakiegoś dobra lub usługi,
lub też udziału w jakimś rodzaju działalności;

dawniej   w   ekonomii   zakładano   również   istnienie  doskonałej   wiedzy  podmiotu   gospodarującego,
z którym obecnie się zrywa na rzecz  założenia o minimalizowaniu ryzyka. Wynika to z sytuacji, że nie
jesteśmy w stanie zdobyć wszystkich potrzebnych informacji i osiągnąć rozwiązania absolutnego. Dlatego też
celem  postępowania   racjonalnego  staje   się   dążenie   do   osiągnięcia  rozwiązania   optymalnego  w   danych
warunkach przy określonej wiedzy;

postępowanie racjonalne - wewnętrznie spójne działanie, kierowanie się własnym interesem,
które umożliwia jednostce maksymalizację satysfakcji;

Ekonomia opiera się na modelowaniu zjawisk społecznych;

model - uproszczone odzwierciedlenie rzeczywistości; ważne jest tu owo uproszczenie - siła modelu wynika
bowiem z wyeliminowania informacji mających niewielkie znaczenie co pozwala skupić się na zasadniczych
cechach rzeczywistości ekonomicznej, którą usiłuje zrozumieć; np. prawo popytu, krzywa Philipsa, model
naturalnej stopy bezrobocia;

DZIEDZINY EKONOMII:

Mikroekonomia  –   zajmuje   się   badaniem   zasad   racjonalnego   postępowania   pojedynczych   uczestników
procesu gospodarowania: konsumenta, pracownika, przedsiębiorstwa, rynku,  jakiejś  instytucji;   koncentruje
się   na   analizie   działań   podejmowanych   przez   pojedyncze   podmioty   gospodarujące   lub   procesach
zachodzących  w wyodrębnionych segmentach gospodarki.
Problemy mikroekonomiczne, rozwiązywane przez pojedynczych uczestników procesu gospodarowania, są
podstawą   procesów  kształtujących   się    w   skali   makro;   zrozumienie,   jak   funkcjonują   poszczególne   rynki
stanowi punkt wyjścia do uświadomienia sobie, jak działają systemy ekonomiczne – gospodarki rynkowe.
Mikroekonomia oparta jest na analizie marginalnej - w niej rozpatruje się niewielkie zmiany decyzji, badając,
czy dana zmiana przyczyni się do osiągnięcia zamierzonego celu w większym stopniu. Ma to prowadzić do
znalezienia   rozwiązania   optymalnego.   W   momencie,   gdy   żadna   dalsza   zmiana   nie   zwiększa   już   stopnia
osiągnięcia celu, zostało osiągnięte optimum. W analizie marginalnej pojawiają się wielkości krańcowe, takie
jak koszt marginalny, utarg marginalny, użyteczność marginalna itd. Gdy wielkość krańcowa = 0, to wielkość
całkowita jest maksymalna.

Makroekonomia   –  dział   ekonomii,   zajmujący   się   badaniem   sposobu   działania   gospodarki   jako   całości,
w szczególności wahaniami cykli koniunkturalnych, problemem wzrostu i rozwoju gospodarczego. Zajmuje się
głównie powiązaniami między różnymi częściami gospodarki – w celu wyjaśnienia jak pasują one do siebie
i jak wzajemnie na siebie wpływają;
posługuje się zagregowanymi (sumowanymi) wielkościami zwanymi  makrowielkościami gospodarczymi,
do   których   należą:   zatrudnienie,   inwestycje,   konsumpcja   globalna,   ogólny   poziom   cen,   eksport   i   import
globalny.
Można ją określać również jako dział ekonomii zajmujący się badaniem sposobu działania gospodarki jako
całości, np. wzrost gospodarczy, cykl koniunkturalny;

Aby wyjaśnić sposób, w jaki w gospodarce dokonuje się wzrost gospodarczy i rozwój gospodarczy, ekonomiści
budują modele. Te modele, ludzie prowadzący politykę gospodarczą wprowadzają w praktykę
gospodarowania.

POLITYKA GOSPODARCZA

Polityka gospodarcza (ekonomiczna) – polega na wykorzystywaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia
zamierzonych celów. Prowadzący politykę gospodarczą wykorzystują w praktyce teorie ekonomiczne
próbując zwiększyć dobrobyt gospodarczy;

Wg Galbraitha polityka ekonomiczna jest sposobem sprawowania władzy państwa w nowoczesnym systemie
gospodarczym.

Z takiej definicji polityki gospodarczej wynikają trzy istotne ograniczenia:
- politykę gospodarczą wiążemy nie z każdym działaniem wpływającym na gospodarkę, ale z działaniem
prowadzonym przez upoważnione do tego instytucje;
- nie każde zachowanie się tych instytucji wiąże się z prowadzeniem polityki gospodarczej, musi to być
zachowanie świadome i celowe, oraz mające widoczny wpływ na przebieg procesów gospodarczych;

–

nie każde działanie instytucji rządowych, mające wpływ na gospodarkę, będzie prowadzeniem polityki
ekonomicznej; musi to być działanie podporządkowane wcześniejszym celom;

DECYZJE EKONOMICZNE:

Podmiotem polityki gospodarczej nie jest tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa
społeczna, czy nawet osoba podejmująca działania, których celem jest wywarcie określonego wpływu na
proces gospodarowania. Coraz częściej podmiotami polityki gospodarczej stają się organy ponadnarodowe,
które przejmują funkcje rządów krajów zrzeszonych w tych organizacjach.

Podejmowanie decyzji jest podstawowym składnikiem procesu rozwiązywania większych problemów
występujących na poziomie przedsiębiorstwa i szczeblu państwa. U podstaw podejmowania decyzji zarówno
na szczeblu prywatnym jak i publicznym stoi pytanie: jaka jest alternatywa?
Przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych należy dokonać porównania kosztów i korzyści, związanych
z poszczególnymi wariantami decyzji – wiąże się to z pojęciem kosztu alternatywnego;

Mamy 2 aspekty decyzji gospodarczych:

- pozytywny – dotyczy celów gospodarczych oraz zasobów do ich osiągnięcia;
- negatywny – oznacza konieczność rezygnacji z innych celów i wiąże się z pojęciem kosztu
alternatywnego, opierającego się na zasadzie: “nie ma nic za darmo”;

Koszt alternatywny – koszt utraconych korzyści z innych zastosowań posiadanych zasobów. Jest to koszt
najbardziej cennej, drugiej w kolejności niewybranej alternatywy.

WNIOSKI:

−

zawsze istnieje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobów;

−

musimy wybierać spośród alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów;

−

celem jest rozwiązanie optymalne;

−

z każdym wyborem wiąże się koszt alternatywny.

Ekonomia jest grą o sumie zerowej – gdy jeden wygrywa, to drugi przegrywa.

W   przypadku   większości   decyzji   w   sektorze   prywatnym,   głównym   celem   przedsiębiorstwa   jest
maksymalizacja zysku, czyli różnicy między całkowitym utargiem a całkowitymi kosztami.
W bardziej rozwiniętej wersji teorii przedsiębiorstwa zakłada się, iż ostatecznym celem jest maksymalizacja
wartości   przedsiębiorstwa.  Wartość   ta   jest   zdefiniowana   zaktualizowaną   wartością   oczekiwanych   przez
przedsiębiorstwo przyszłych zysków. Niekiedy menedżer ogranicza się do osiągnięcia węższego celu w postaci
minimalizacji   kosztów.   W   wielu   różnych   bowiem   sytuacjach   działania   prowadzące   do   obniżki   kosztów
bezpośrednio służą także zwiększeniu zysków.
Cel decyzji w sektorze publicznych niezależnie jest szerszy niż samo osiągnięcie zysku. Przy podejmowani
decyzji   publicznych,   celem   jest   wzrost   dobrobytu   społeczeństwa   (w   tym   przypadku   wszystkich   osób,
których interesy są brane pod uwagę i na które ma wpływ podjęcie określonej decyzji).  W wyniku każdej
decyzji publicznej jedne grupy zyskają, a drugie tracą. Należy tu także pamiętać o stopniu ryzyka związanego
z podjęciem danej decyzji ekonomicznej.

ZASOBY:

Zasoby – (czynniki produkcji); nakłady podejmowane w procesie gospodarowania;
W klasycznym ujęciu zasoby dzielimy na 3 podstawowe grupy:

- ziemię;
- kapitał;
- pracę;

Obecnie do grup zasobów wlicza się również:

- przedsiębiorczość;
- technologię;
- wiedzę;

Ziemia – obszar powierzchni ziemi i wszystko to, co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji, tj. zasoby
naturalne, w tym minerały, chemikalia, rośliny, powietrze, woda oraz ziemia uprawna, grunty pod zabudowę,
tereny rekreacyjne; są to szeroko rozumiane zasoby naturalne:

- odnawialne (teoretycznie) – lasy, woda, powietrze;
- nieodnawialne – ropa naftowa, minerały;

Kapitał – obejmuje potrzebny do prowadzenia działalności gospodarczej kapitał fizyczny i kapitał
finansowy. Są to dobra inwestycyjne będące wynikiem procesów produkcyjnych, wykorzystywane
w procesie produkcji, niesłużące do bezpośredniej konsumpcji:
Kapitał fizyczny (realny):
- środki pracy – to, za pomocą czego wytwarzamy – maszyny, instalacje, budynki;
- przedmiot pracy – to, z czego wytwarzamy – surowce naturalne, syntetyczne, zapasy produktów itd.

Kapitał finansowy – środki pieniężne w różnych postaciach (pieniądz sam w sobie nie jest zasobem)
wykorzystywane do rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej – gotówka, kredyt, papiery
wartościowe, weksle;

Praca – kapitał ludzki (siła robocza – może być bardziej, lub mniej, wykwalifikowana) – zespół świadomych
i   celowych   czynności   człowieka,   dzięki   którym   działa   on   na   otoczenie   i   przekształca   je.   Nagromadzenie
fizycznych   i   umysłowych   zdolności   ludzi,   wykorzystywanych   w   działalności   gospodarczej.   Sposób   w   jaki
ludzka energia może być sensownie wykorzystywana.
Dwa podejścia:
- kapitał ludzki w ujęciu ilościowym (zależy od rozmiaru grupy ludności zawodowo czynnej i czasu ich pracy) -
- jakościowym (zależy od poziomu kwalifikacji tej grupy. Wśród kwalifikacji wyróżnia się obecnie: opanowanie
technologii,   umiejętność   i   doświadczenie   w   posługiwaniu   się   wiedzą   i   narzędziami   pracy
oraz przedsiębiorczość);

przedsiębiorczość – zdolność człowieka do wyszukiwania zyskownych okazji/sposobów wykorzystania
czynników produkcji;

technologia – wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego dobra, lub usługi.
Inaczej mówiąc, wyznacza proporcje, w jakich zasoby te powinny być ze sobą łączone. Jest to wiedza, jak
zasoby mogą być łączone w produktywny sposób. Tempo postępu technologicznego zależy przede wszystkim
od prędkości z jaką wymieniamy i przetwarzamy informacje;
technologie:

- surowcochłonne;
- pracochłonne;
- kapitałochłonne;
- technologicznie intensywne łatwe i trudne do imitowania;

-> W Polsce dominuje pracochłonna i trudna do imitowania.

wiedza – zdolność do produktywnego działania. Podstawowy zasób społeczeństwa informacyjnego, które na
dalszych etapach jego rozwoju prowadzi gospodarkę opartą na wiedzy; wiedza sama w sobie nie jest
wartością, a dopiero jej wykorzystanie; staje się aktywem jako zasób wówczas, gdy zostanie wykorzystana
w praktyce w celu realizacji zadań podmiotu gospodarczego;

- wiedza jawna - łatwa do kodyfikowania np. w postaci baz danych, patentów, książek – ogólnodostępna.;

- wiedza cicha - oparta na doświadczeniu i silnie związana z człowiekiem jako nośnikiem tej wiedzy;

GRANICA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH
= krzywa możliwości produkcyjnych = krzywa transformacji

krzywa   możliwości   produkcyjnych  (GMP)   -   obrazuje   istniejące   możliwości   wyboru,   jakie   w   momencie
podejmowania decyzji posiada podmiot gospodarujący. Pokazuje wszystkie kombinacje produkcji dóbr i usług,
które mogą być wytworzone, gdy zasoby są w pełni efektywnie (w sposób optymalny) wykorzystywane
(np. gdy nie ma bezrobocia albo produkcja osiąga maksymalne możliwości). W przypadku, gdy zasoby są
w   pełni   efektywnie   wykorzystywane,   większa   ilość   jednego   dobra   może   być   wytwarzana   jedynie   pod
warunkiem zmniejszenia wielkości produkcji innego dobra – zachodzi zjawisko substytucji (tu substytucja ma
znak ujemny). GMP może przybierać kształt linii prostej, lub linii wklęsłej w stosunku do środka układu
współrzędnych.
Załóżmy dla uproszczenia, że w danym kraju chcemy wyprodukować tylko dwa produkty. Wówczas granica
możliwości   produkcyjnych   wskazuje   na   alternatywne   kombinacje   możliwości   dwóch   grup   produkcji,
które społeczeństwo jest zdolne wytwarzać w ciągu danego okresu, wykorzystując do tego w całości i jak
w   najlepszy   sposób   posiadane   zasoby   i   technologie.   W   przypadku   gdy   zasoby   są   w   pełni   efektywnie
wykorzystywane, większa ilość jednego produktu może być wytwarzana jedynie pod warunkiem zmniejszenia
ilości produkcji drugiego dobra. Zachodzi zjawisko substytucji.

graficzne przedstawienie krz

ywej możliwości produkcyjnych może przybierać formę linii prostej

lub wypukłej.
liniowa krzywa możliwości produkcyjnych - pokazuje, że ilość dobra, z której trzeba zrezygnować w zamian
za konkretną ilość drugiego dobra pozostaje stała w miarę wzrostu produkcji. Koszt alternatywny
gospodarowania nie zmienia się. Nie działa prawo malejących przychodów.
wypukła krzywa możliwości produkcyjnych - wskazuje na to, że gdy wzrasta produkcja jednego dobra o

jednostkę, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości dobra drugiego (lub przy zmniejszaniu produkcji
określonego dobra uzyskujemy w zamian coraz to większe ilości innego dobra). Wklęsłość krzywej względem
początku układu współrzędnych to następstwo prawa malejących przychodów. Przemieszczając się po
krzywej z punktu A do B, z B do C, z C do D uzyskujemy malejące przyrosty produkcji dobra X, poświęcając w
zamian rosnące ilości dobra Y.

Wypukła krzywa możliwości produkcyjnych

Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych

Analiza wykresów
Krzywa   możliwości   produkcyjnych   oddziela   od   siebie   dwa   zbiory   -   kombinacji  nieefektywnych,
ale osiągalnych (pod krzywą) i kombinacji nieosiągalnych (nad krzywą). Położenie w punkcie G, to sytuacja,
w której nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi dysponujemy w danym momencie. Kombinacja
w punkcie H jest nieosiągalna przy danych zasobach oraz danym poziomie wiedzy i techniki. Punkt H może
zostać osiągnięty w dłuższym okresie czasu, np. w wyniku postępu technicznego. Punkty zawierające się na
krzywej możliwości produkcyjnych (np. B, C) pokazują sytuację, w której dostępne zasoby są wykorzystywane
w pełni efektywnie. Przejście z punktu A do B, z B co C itd. oznacza przemieszczanie zasobów produkcyjnych
(np.   maszyn,   siły   roboczej)   z   produkcji   dobra   Y   do   produkcji   dobra   X.   </div>   Krzywa   możliwości
produkcyjnych   nazywana   jest   też  krzywą   transformacji,   ze   względu   na   fakt   iż   przemieszczając   zasoby
produkcji z jednego dobra do produkcji drugiego dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra na drugie.
(Z. Dach)

Innymi słowy:
Jeżeli nie działa prawo malejących przychodów mamy do czynienia z linią prostą. Liniowa GMP pokazuje,
że koszt alternatywny gospodarowania nie zmienia się – nie działa prawo malejących przychodów.
Wklęsła GMP pokazuje działanie kosztu alternatywnego gospodarowania, czyli prawo malejących przychodów,
koszt rośnie. Gdy krzywa zbliża się do punktów przecięcia z osią rzędnych (OY), staje się bardziej płaska
(stroma) – jej nachylenie zmniejsza się – czyli liczba dobra X, z którego trzeba zrezygnować na rzecz każdej
dodatkowe jednostki dobra Y stopniowo wzrasta z dwóch powodów:
- wartość produkcji z której rezygnujemy wzrasta;
- w każdym momencie, gdy zwiększamy produkcję dobra x, zasoby przeniesione z dobra y są coraz mniej
efektywne w produkcji dobra x. Wynika to z działania prawa malejących przychodów. W naszym rozumieniu
efektywność utożsamiana jest z produktywnością czynników produkcji.

przyczyny przesuwania się krzywej możliwości produkcyjnych:
- ilościowo za mało zasobów – siły roboczej, czynnika produkcji – wzrost intensywny;
- postęp technologiczny – produkuje się więcej przy tej samej lub mniejszej ilości zasobów – wzrost
ekstensywny, jakościowy;

W długim okresie GMP może przesunąć się w górę, co oznacza wzrost mocy wytwórczych podmiotu
gospodarującego w wyniku:

- wzrostu ilości zasobów – wzrost gospodarczy;

- wzrostu efektywności wykorzystywania zasobów – postęp techniczno – organizacyjny (specjalizacja
i organizacja pracy, podział obowiązków) – rozwój gospodarczy.

Wzrost i rozwój gospodarczy jest podstawowym wyzwaniem polityki ekonomicznej;

wzrost gospodarczy - proces tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu,
mierzonego najczęściej produktem krajowym brutto, czyli zmianami wielkości produkcji w gospodarce.
Inaczej mówiąc jest to rozszerzenie zdolności danego kraju do produkcji towaru i usług pożądanych przez
ludzi;

rozwój gospodarczy pokazuje zmiany strukturalne w gospodarce i towarzyszący im wzrost dobrobytu
społeczeństwa. Najczęściej mierzony (rozwój) jest dochodem narodowym, pokazującym zmiany stopy
życiowej ludności.

Wzrost i rozwój gospodarczy nie są procesami, które przebiegają równomiernie. Jednakże rozwojowi
gospodarczemu najczęściej towarzyszy wzrost gospodarczy. Proces rozwojowy jest związany z realizacją
aspiracji rozwojowych społeczeństwa.

Aspiracje rozwojowe społeczeństwa wiążą się następującymi procesami rozwojowymi:

- czynniki związane z procesami demograficznymi;
- czynniki związane z ograniczeniami ekologicznymi;
- czynniki związane z rozwojem nauki;
- czynniki związane z rozwojem technologii;
- czynniki związane z innowacjami;
- czynniki związane z procesami społeczno - kulturowymi;

Uproszczając, można powiedzieć, że o wzroście gospodarczym możemy mówić przy zmianach ilościowych w
gospodarce, a o rozwoju gospodarczym przy korzystnych zmianach jakościowych.

Może być wzrost bez rozwoju, ale raczej nigdy odwrotnie.

RYNEK

rynek – całokształt transakcji kupna i sprzedaży dokonujących się w określonych warunkach wynikających z
relacji między podażą a popytem. Pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych. Przez grę popytu i podaży
dokonuje się obiektywnej wyceny poszczególnych produktów i usług;
rynek konsumenta – siła konsumenta, w sytuacji nadwyżki rynkowej;
rynek producenta – na przykład w okresie PRL;

elementy rynku:

−

cena;

−

popyt;

−

podaż.

Cena – określa ofiarę, którą kupujący musi ponieść, aby wejść w posiadanie określonego dobra oraz korzystać
ze związanej z nim użyteczności. Konsument dokonuje wyboru w oparciu o różnice w użytecznościach
krańcowych dóbr;
w ekonomii nie posługujemy się ceną absolutną (nominalną) jakiegoś dobra czy usługi, czyli ceną
oznaczającą liczbę jednostek pieniądza, którą trzeba zapłacić za jednostkę towaru lub usługi. Stosujemy cenę
realną (relatywną), to znaczy cenę w porównaniu do cen innych produktów i usług. Dla mikroekonomii
ważne są ceny pokazujące, ile trzeba poświęcić jednego dobra, aby nabyć jednostkę drugiego dobra. Badania
marketingowe są najlepszym sposobem sprawdzenia tej zależności.

Funkcje cen:

−

agregacyjna – pozwala porównać towary – pochodne cen realnych;

−

informacyjna – producent może zorientować się jakie ceny stosuje konkurencja, informuje także o
kosztach produkcji; natomiast konsument dowiaduje się o ile zmniejszą się jego zasoby finansowe po
zakupie danego dobra lub usługi;

−

redystrybucyjna [podręcznik];

popyt – odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi a ilością, którą konsumenci są skłonni
i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu przy założeniu ceteris paribus (cp) – wszystkie inne czynniki
pozostają bez zmian;
popyt potencjalny – konsument chce nabyć; popyt rzeczywisty – konsument chce nabyć i go stać;
rozmiary popytu – konkretna ilość towaru nabywana przy określonej cenie y= - ax +b

krzywa popytu wg Marshalla

P D

A
P2

B
P1

Q2 Q1 Q

Q – ilość produktu;
P – cena;
D – krzywa popytu;
a – determinanta niecenowa;
- a – relacja odwrotna;
x – ilość popytu;

przesunięcie z punktu A do B oznacza wzrost wielkości popytu.
każdemu punktowi odpowiada określona cena p (ang. price) i wielkości popytu Qd (ang. quantity demand) przy
tej cenie. W punkcie A cena produktu wynosi P1 a zapotrzebowanie na produkt Q1. Jeśli cena jest niższa (tak
jak w punkcie B), zazwyczaj konsumenci chcą nabyć więcej jednostek produktu.

prawo popytu – wraz ze wzrostem ceny towaru lub usługi rozmiary popytu maleją i na odwrót – w danym
odcinku czasu i przy założeniu ceteris paribus;

jeśli myślimy o zmianie całej funkcji, mamy na myśli zmianę determinanty;

D3 D1 D2
P1

Q3 Q1 Q2 Q

↑R – dochód konsumenta rośnie;
D1 – krzywa popytu;

W zależności od motywacji nabywcy popyt dzielimy na 3 kategorie:

−

funkcjonalny – wynika z cech jakościowych danego dobra, jest funkcją jego wartości użytkowej;

−

niefunkcjonalny – wynika z oddziaływania tzw. zewnętrznych efektów co do użyteczności, czyli ze
spostrzeganej użyteczności marginalnej danego dobra lub usługi. Oznacza to, że użyteczność danego dobra
może się zmieniać w zależności od różnych czynników w tym od wyniku zachowania innych
konsumentów;

−

spekulacyjny – wiąże się z okolicznościami co do kształtowania się cen w przyszłości; obecny na giełdzie;

Wyjątki od prawa popytu:

−

efekt owczego pędu – naśladownictwa – oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta dlatego,
że inni konsumują to dobro. Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami,
z ich stylem bycia;

−

efekt snobizmu – potrzeba wyróżnienia się – przeciwstawiane efektowi owczego pędu; oznacza iż popyt na
dane dobro maleje w skutek tego, że inni kupują to dobro. Oznacza potrzebę wyróżnienia się, bycia
ekskluzywnym, odmiennym od innych; gdy sprzedaż danego produktu jest duża, konsument snobistyczny
wycofuje się;

−

efekt veblenowski – efekt demonstracji dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe, luksusowe. Ich
konsumpcja świadczy o statusie konsumentów, nosi więc znamiona konsumpcji ostentacyjnej; przyczyną
zakupu towaru jest chęć zamanifestowania swojego bogactwa, a tak naprawdę swojego prestiżu i wyższej
pozycji społecznej – dlatego efekt ten jest najsilniejszy w krajach rozwijających się, w tzw. grupach
nowobogackich. W krajach rozwijających się bowiem bardzo duża siła tego efektu wynika z wypaczonego
pojęcia elity społecznej, często utożsamianej wyłącznie ze statusem materialnym;

−

paradoks Giffena – dotyczy warstw najbiedniejszych i towarów pierwszej potrzeby; nie każde dobro
Giffena jest dobrem niższego rzędu, ale każde dobro pierwszej potrzeby jest dobrem niższego rzędu;

Pozacenowe determinanty popytu:
krzywa popytu przesuwa się równolegle w górę lub w dół. Gdy cena wpływa na popyt mówi się
o czystym rynku (brak wewnętrznych determinantów).
popyt jest funkcją wielu zmiennych – pierwsza z nich, niejako z definicji, to cena. Inne determinanty to np.:

−

dochody nabywców - jest bardzo istotny: dotyczy dóbr niższego rzędu, dóbr normalnych
i luksusowych. Dochody:

−

dobra niższego rzędu – dochód ↗ → popyt ↘ - zależność odwrotna; takie dobra na które popyt spada
wraz ze wzrostem dochodu: jak dochód rośnie popyt spada (D1 do D3 na wykresie)

−

normalne – popyt rośnie wraz z dochodem; (zmiana mniej więcej proporcjonalna albo mniejsza) (D1
do D2);

−

luksusowe – popyt rośnie szybciej niż dochód; (D1 do D2): zjawisko konsumpcji na kredyt. Zależność
wprost.

[popyt na dobra niższego rzędu powinien teraz maleć w Polsce: bogacenie się społeczeństwa, niektóre dobra
luksusowe staną się normalnymi]

−

ceny dóbr pokrewnych (substytucyjnych i komplementarnych);

−

oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej (ceny lub dochodu) – kształtowanie się rynku spekulacyjnego;

−

gusta i preferencje nabywców - szczególnie istotne przy kształtowaniu się popytu na takie produkty jak:
odzież,   obuwie,   wyposażenie   mieszkań;   działa   zjawisko   owczego   pędu;   PKB   per   capita;   zachowania
rynkowe   jednych   osób   są   zależne   od   zachowań   rynkowych   innych,   ale   także   są   kształtowane   przez
działania producentów, czyli reklamę i inne środki popierania sprzedaży; kreacja popytu i kształtowanie
jego   struktury   jest   dziś   podstawowym   elementem   strategii   wielkich   przedsiębiorstw   (kształtowanie
sztucznych potrzeb); pierwsza zasada nowoczesnego biznesu nie brzmi już „znaleźć potrzebę i zaspokoić
ją”, lecz wymyślić potrzebę i ją stworzyć; nowe towary same stwarzają na siebie  popyt przez to, że
zmieniają ludzkie zachowania; zajmuje się tym marketing;

−

zmiana liczby i struktury ludności (demografia) - (krzywa D1 przesuwa się do D3 na wykresie): podział wg
płci, wykształcenia, zamieszkania, wieku;;

PKB per capita (ang. GDP per capita) – jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności
państwa (społeczności w nim mieszkającej). Sposób jego obliczania jest bardzo prosty – wartość Produktu

Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. Pojęcie PKB per capita pojawiło
się na świecie ze względu na niespójność w podawaniu dochodu narodowego państw jako niepodważalnej
miary ich zamożności. PKB nie uwzględnia kwot amortyzacyjnych. Toteż wzrost PKB nie przekłada się
automatycznie na wzrost stopy życiowej.

Zmiana popytu może następować zatem w wyniku równoczesnych zmian wielu czynników. Stosując klauzule
ceteris paribus (wszystkie inne czynniki zostają bez zmian) możemy rozważać związek miedzy zmianami
popytu a zmianami badanej determinanty niecenowej.

Równanie popytu: musi mieć sens ekonomiczny etc.

dobra dzielą się na:

−

substytucyjne – musi zachodzić relacja cenowa, nie wystarczy tylko zaspokajanie tej samej potrzeby –
relacja wprost; zarządzanie kanibalizacją marek. Badanie relacji pomaga sprawdzić zagrożenie od
konkurentów. Krzywa popytu i elastyczności;

−

komplementarne – dobra uzupełniające się w zaspokajaniu potrzeb – relacja odwrotna – popyt na jedno
dobro rośnie, a na drugie spada;

jeżeli oczekujemy, że cena produktu wzrośnie to popyt rośnie (wprost): spekulacyjne efekty (D1 do D2). Gdy
cena spadnie (oczekiwanie) to popyt spada. Jeżeli oczekujemy, że dochody wzrosną to zwiększa rozmiary
popytu np. decyduje się na kredyt (D1 do D2: wprost). Jeżeli oczekujemy, że dochody spadną to popyt spada.
Zjawisko konsumpcji na kredyt: szczególnie na rynku samochodów (obniżono w ostatnich latach). Efekt
demonstracji.

PODAŻ

podaż – złożona dodatnia relacja (popyt - ujemna) między ilością produktów i usług, którą producenci są
w stanie i są skłonni zaoferować na rynku a ich ceną w danym odcinku czasui przy założeniu ceteris paribus;

podaż rzeczywista – ograniczona przez moce wytwórcze producenta, wielkość mocy produkcyjnej
producenta;

P S

P2 B

P3 A

Q1 Q2 Q

S – krzywa podaży;
Q – ilość produktu;
P – cena;

pokazująca dla danego dobra ile jego jednostek (Q) są skłonni wyprodukować producenci przy danej cenie (P).
wielkość oferowana na rynku zależy od marży zysków i prawa korzyści skali;
W punkcie A cena produktu wynosi P1 a ilość oferowanego produktu Q1. Jeśli cena jest niższa (tak jak
w punkcie B), to zazwyczaj producenci chcą dostarczyć na rynek mniej jednostek produktu.
rozmiary podaży rosną wraz ze wzrostem ceny i na odwrót w danym odcinku czasu i przy założeniu ceteris
paribus;

podaż potencjalna (podaż dostosowana do popytu lub ile chciałoby się sprzedawać przy aktualnej cenie).

Wielkość oferowana na rynku, a nie wielkość produkcji:
1) wzrost marży zysku przy innych czynnikach bez zmian;
2) prawo korzyści skali: od pewnej wielkości produkcji koszty jednostkowe zaczną spadać: marża zysku będzie
rosła.

podaż jest funkcją zmiennych: y= ax +b; b – determinanta niecenowa (wykres);

P S3 S1 S2

P
const.

determinanty niecenowe podaży:

−

koszty wytwarzania, tj:

−

ceny czynników produkcji – zależność wprost; cena wzrasta podaż maleje (signalling rynkowy
powoduje inflacje kosztową i większą marże brutto: manipulacja cen czynników produkcji przez
producentów);

−

zmiana technologii – postęp technologiczny; produkuje się więcej przy mniejszym stopniu
wykorzystanie czynników produkcji. Podaż rośnie wraz z postępem technologicznym (S1 do S2), daje
możliwość obniżenia ceny;

−

podatki   i   subsydia;   podatki  –   koszty   wytwarzania   –   krzywa   podaży   robi   się   bardziej   elastyczna.
Subsydia:   bezzwrotne  dotacje   dla   przedsiębiorstw   np.   przez   Rząd:   koszty   wytwarzania   są   wtedy
niższe: zależność wprost (+): rosną subsydia (branże priorytetowe) rośnie podaż i odwrotnie.

−

rentowność   produkcji   dóbr   substytucyjnych   (konkurentów)   –   czy   da   się   przetrwać/wygrać
z konkurentami. Dodatkowo bierze się pod uwagę rentowność branży:  cykl życia branży,  rentowność
branży (cykl życia produktu): narodziny, wzrost/rozwój, dojrzałość (powinno się zacząć wycofywać się z
rynku np. papierosy), schyłek etc.  :

−

rentowność branży;

−

cykl życia branży;

−

czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji, np. w rolnictwie);

−

inne czynniki o charakterze obiektywnym:

−

polityka ekonomiczna rządu – głównie polityka ekonomiczna rządu: polityka monetarna (stopy
procentowe, stopy od kredytów, które warunkują rentowność inwestycji), polityka fiskalna (podatkowa) –
może być zaliczona do kosztów wytwarzania.

równowaga rynkowa – rozmiary podaży równają się rozmiarom popytu przy danej cenie;
Interesy konsumenta są zbieżne z interesami producenta to dochodzi do transakcji. Rozmiary podaży równają
się rozmiarom popytu przy danej cenie (cena równowagi). Nadwyżka i niedobór rynkowy: (patrz wykresy w
zeszycie). Niedobór rynkowy generuje istnienie czarnego rynku – powoduje istnienie szarej strefy. Nadwyżka
rynkowa: rodzi się postawa roszczeniowa – producenci mniej inwestują, gdyż są nieefektywni ekonomicznie.
Dwa instrumenty: cena minimalna i cena maksymalna: cena minimalna jest charakterystyczna dla stanu
nadwyżki rynkowej i chroni zawsze podażową stronę rynku. Jej celem jest zapewnienie rentowności
działalności.
P2 odpowiednik ceny minimalnej – charakterystyczna dla nadwyżki, a maksymalna dla niedoboru rynkowego

(konsument jest w gorszej sytuacji, przedsiębiorcy zawyżają cenę – mało produktów – dobra Giffena są
przykładem, np. wynagrodzenie minimalne, pojawia się czarny rynek.

P S

Pe E

P S =Qs > Qd

Pe E

Qd Qs Q

B – nadwyżka podaży;
A – nadwyżka popytu;
E – cena równowagi;
D – krzywa popytu;
S – krzywa podaży;

nadmiar
cena minimalna charakterystyczna jest dla nadwyżki; chroni zawsze podażową stronę rynku; jej celem jest
zapewnienie rentowności działalności.

P S

Qd2 Qs2 Q

P2 – cena maksymalna;

dochodzenie rynku do równowagi:
a)   w  warunkach  konkurencji   doskonałej   –   rynek   samoczynnie  powraca   do   równowagi;  producenci   mają
towary w magazynach więc obniżą ceny w razie niskiego popytu żeby je sprzedać, a w sytuacji niedoboru –
konsumenci będą chcieli nabyć produkty w razie niskiej podaży i zaakceptują wyższe ceny (P1). Dlaczego tak
się dzieje; Krzywa podaży i popytu może być elastyczna lub nie.
b)   w   warunkach   konkurencji   niedoskonałej   (rzeczywistość   ekonomiczna)   –   obowiązuje   prawo,   że   podaż
dostosowuje się do popytu, a cenę regulujemy przez wysokość podaży – jak zmniejsza się wielkość podaży
cena   rośnie   –   nazywamy   to   zarabianiem   na   cenie   –   charakterystyczna   sytuacja   dla   nadwyżki   rynkowej,
konsumenci bardziej zamożni (wyższe poziomy dobrobytu), obniżenie ceny nic tutaj nie da, bo kupuje się tutaj
dobra zdywersyfikowane, koszty wytworzenia są często większe (popyt mniejszy przy wyższej cenie). Gdy
zwiększamy rozmiary podaży cena maleje – zarabianie na ilości – sytuacja charakterystyczna dla niedoboru
rynkowego, bo jak konsument jest biedny to podwyższenie ceny nic nie da, jak się zwiększy produkcję i obniży
koszt jednostkowy to pojawią się korzyści skali np. produkty standardowe → produkcja standaryzowana –
rzadsze sytuacje, produkcja masowa – korzyści skali – opłaca się więcej produkować i taniej sprzedawać,
popyt wzrośnie więcej niż proporcjonalnie – zarobek na ilości. Zarabia się albo na cenie albo na ilości, w
zależności od sytuacji. Nadwyżka rynkowa – za dużo produktów.  Badania rynku. Częściej zarabia się na ilości,
niż na cenie – cel fuzji itd. Patrz rysunki.

W przeciwieństwie do popytu, który niemal natychmiast może zareagować na zmianę determinant cenowych
czy pozacenowych, reakcja podaży na zmianę czynników ją określających wymaga czasu. Należy pamiętać, że
popyt tworzy produkcję, czyli podaż powinna dostosować się do zmian popytu. W analizie procesów
dostosowawczych po stronie podaży możemy wyróżnić trzy sytuacje:

okres ultrakrótki (podaż jest stała), w tej sytuacji ceną jest funkcja popytu;

w okresie krótkim następują procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału
wytwórczego, przez jego lepsze wykorzystanie (wzrost produktywności w ramach posiadanych
czynników produkcji). Podaż może wzrosnąć w ramach zakreślonych przez możliwości produkcyjne.

w okresie długim zdolności produkcyjne zwiększają się, jest to skutek inwestycji. Ich
przeprowadzenie wymaga czasu różnego dla poszczególnych dziedzin wytwarzania. Zwiększenie
zdolności produkcyjnych sprawia, że w okresie długim istnieją największe możliwości wzrostu podaży.
W okresie długim krzywa podaży jest najbardziej elastyczna, czyli najbardziej płaska. To oznacza, że
popyt rośnie, a producent może zwiększyć podaż w wyniku nowych inwestycji i przy spadku ceny.

P S2

Pr1

Q2 Qr1 Q

sytuacja nadwyżki rynkowej
S2 – rynek powrócił do równowagi;

P
S1 S2

Q1 Q2 Q

P S1

rodzaje konkurencji:

−

cenowa;

−

pozacenowa, np. reklama, odwołanie się do dochodów;

modele rynku – wyróżniamy je ze względu na relacje między dostawcami a odbiorcami, a także z uwagi na
różne ich cechy, w tym właśnie rodzaj konkurencji;

model rynku konkurencji doskonałej:

−

nieskończona liczba uczestników zarówno po stronie podaży, jak i popytu;

−

uczestnicy rynku nie są cenodawcami, ale cenobiorcami – to znaczy, że nie mogą kształtować ceny przez
regulowanie wielkości podaży, czyli nie mają siły monopolowej;

−

występuje tylko konkurencja cenowa, ponieważ produkty są homogeniczne;

−

mamy całkowitą giętkość cen ( popyt jest doskonale elastyczny) i nieograniczoną przenośność zasobów,
czyli całkowitą swobodę wejścia na rynek i wyjścia z niego;

−

bariery wejścia i wyjścia z rynku nie występują;

−

pełna przejrzystość rynku – założenie doskonałej wiedzy;

−

decyzje cenowe uczestników rynku nie są ze sobą powiązanie, ponieważ są oni cenobiorcami i rynek
kształtuje ceny, dlatego, że nie dochodzi między niemi do umów (karteli);

najbliższy mu jest rynek wolny.

D
P

Q1 Q2 Q3 Q

elastyczność popytu dąży do nieskończoności;

konkurencja niedoskonała:

−

konkurencja monopolistyczna;

−

najczęstsza forma rynku;

−

istnieje wielu dobrych i średnich uczestników rynku, co oznacza, że każdy z nich ma mały, ale istotny
udział w podaży gałęzi i jest cenodawcą, czyli może regulować cenę przez regulowanie podaży;

−

towary są w pewnym stopniu zróżnicowane pozostając jednak bliskimi substytutami – poziom
zróżnicowania jest niewielki, a konkurencja duża;

−

towary są zróżnicowane przez nadawanie im specyficznych cech, np. opakowanie, znak towarowy
(pojawia się konkurencja niecenowa, nie zawsze racjonalne działanie nabywców);

−

bariery wejścia i wyjścia są małe, rentowność jest względnie niska;

−

decyzje cenowe nie są wzajemnie uzależnione;

−

oligopol – monopol wielu;

−

niewielka liczba producentów danej branży;

−

duopol – dwóch producentów;

−

każdy producent ma duży udział w danej branży;

−

produkty są zarówno jednorodne, jak i bardzo zróżnicowane;

−

cena ustalona przez jednego z producentów wpływa na rozmiary sprzedaży pozostałych – gdy jeden
obniży cenę danego produktu, to oznacza to ograniczenie sprzedaży pozostałych produktów; aby do
tego nie dopuścić pozostali muszą tę cenę obniżyć i ceny są wzajemnie uzależnione, więc dochodzi do
zmów →

kartel  – porozumienie gospodarcze kilku samodzielnych prawnie przedsiębiorstw, które może
dotyczyć cen (kartel cenowy)  lub linii produkcji (kartel kontygentowy). Zarządzanie kartelem
polega   na   tym,   by   kartel   jak   najdłużej   przetrwał.   Kartel   stanowi   formę   ukrytego   monopolu
utworzonego   dla   ograniczenia   konkurencji   między   przedsiębiorstwami   wchodzącymi   w   jego
skład. Celem kartelu jest opanowanie rynku: zwiększenie zysku przez ustalenie jednolitych cen
zbytu lub limitu zbytu niezależnych od cen produkcji. Rezultatem jest wzrost   cen produktów
wytworzonych przez członków kartelu;

−

bardzo duże bariery wejścia nowych producentów. Właściwie możliwe jest tylko wejście w drodze
przejęcia, a nie inwestycji od podstaw lub posiadanie nowej technologii,

która pozwala produkować po niższych kosztach albo jest nowością dla konsumentów;

−

może pojawić się przywódca cenowy – producent, który posiada największy udział na rynku;

−

konkurencja pozacenowa;

−

monopol – sytuacja jednego producenta na rynku
monopol naturalny:

−

nie ma konkurentów (jeden producent) – brak substytutów na danym rynku;

−

tworzy się pozory konkurencji (jak w oligopolu);

−

nie występuje konkurencja pozacenowa, co nie wyklucza specyficznych form reklamy;

−

bardzo wysokie bariery wejścia (ustawowe lub wymagają przejęcia terenu w przypadku surowców);

−

monopol produkuje mniej niż inne formy rynku, aby osiągnąć maksymalizację przychodów;

−

monopol technologiczny – istnieje metoda wejścia na rynek. Monopolista może teoretycznie dyktować
takie ceny, jakie chce – ogranicza go prawo popytu – możliwości dochodowe konsumentów. Monopol
produkuje mniej niż inne formy rynku, aby osiągnąć maksymalizację przychodów (pozory rzadkości).
Optimum produkcyjne w warunkach monopolu jest niższe niż w innych formach rynku;

−

monopol ustawowy – np. nakazowo - rozdzielcza gospodarka, przez Państwo narzucona, dzisiaj np.
monopol spirytusowy, zbrojeniowy. Proces nacjonalizacji.

RACHUNEK DOCHODU SPOŁECZNEGO

STRATEGIE ROZWOJOWE

1. Najczęstszym i najbardziej znanym podziałem strategii jest rozróżnienie na 5 typów strategii

rozwojowych:
a) strategia liberalna – wolno - konkurencyjna;
b) strategia gospodarki otwartej;
c) strategia industrializacji;
d) strategia rozwoju rolniczego;

e) strategia redystrybucyjna;

Strategia liberalna – specyfika strategii liberalnej polega na tym, że dąży do poprawienia alokacji
zasobów poprzez wykorzystanie wskazówek dawanych przez rynek i zdanie się na jego mechanizmy.
W niewielkim stopniu uwzględnia ona warunki krajów słabo rozwiniętych i rozwijających się.
Najczęściej strategia ta znajdzie zastosowanie w sytuacjach kryzysowych,

gdy najważniejszą sprawą jest stabilizacja gospodarki i wyeliminowanie pokaźnej nierównowagi.
Strategię liberalną określa się również mianem monetarnej lub ortodoksyjnej ze względu na
przywiązanie

państwa

polityki

pieniężnej,

dochodowej

i budżetowej.
Strategia liberalna przywiązuje wielką wagę do zagadnień mikroekonomicznych, do dobrego
funkcjonowania rynków, do eliminowania zniekształceń, do ustawienia odpowiedniego systemu cen,
co prowadzi do zapewnienia trwałego i efektywnego wzrostu gospodarczego.
W strategii tej wielką rolę przypisuje się sektorowi prywatnemu, który jest podstawą rozwoju. Poprzez
działanie stabilizacyjne władze publiczne zmniejszają wahania koniunkturalne, co pozwala sektorowi
prywatnemu na rozwój. Strategia ta może zalecać również politykę prywatyzacji przedsiębiorstw oraz
działania legislacyjne i administracyjne ograniczające działalność związków zawodowych.

Strategia   redystrybucyjna  –   jej   celem   jest   poprawa   podziału   dochodów   i   bogactwa
w   kraju,   np.   przez   zmniejszenie   różnic   w   dochodach   i   sytuacji   materialnej   poszczególnych   grup
ludności   lub   zmniejszenie   i   likwidacja   ubóstwa   i   nędzy   w   drodze   zwiększania   zatrudnienia,
zróżnicowania podatków i stosowania ulg podatkowych oraz zasiłków dla biednych rodzin różnego
typu   oraz   poprzez   poprawę   podstawowych   warunków   społecznych   i   życiowych   (mieszkania,
wyżywienia, odzieży, ochrony zdrowia).

Strategia ta nawiązuje do trzech różnych idei:



przywiązuje dużą wagę do tworzenia nowych miejsc pracy, zwłaszcza dla ludności ubogiej;



zaleca redystrybucję części wzrostu dochodu narodowego na rzecz najbiedniejszej ludności,
np. w formie transferów inwestycyjnych;



dawanie priorytetu potrzebom podstawowym;

Wiele krajów wprowadziło niektóre tylko elementy strategii redystrybucyjnej do swej polityki. Jednak
przykładem krajów, które zastosowały tę strategię niemal w całości są tygrysy azjatyckie, zwłaszcza Korea Płd.
i Tajwan. Oba te kraje zaryzykowały połączenie podziału dochodu

i własności z bardzo szybkim rozwojem gospodarczym, w wyniku czego ubóstwo i bieda praktycznie przestały
istnieć. W krajach rozwijających się również występują elementy strategii redystrybucyjnej, gdyż w ramach
funkcji polityki ekonomicznej często te kraje wspomagają strategię redystrybucyjną, która jest realizowana w
ramach społecznej gospodarki rynkowej.

RACHUNEK DOCHODU SPOŁECZNEGO

dochód społeczny – suma pieniężnej wartości dóbr i usług wytworzonych w społeczeństwie;
mierniki:

−

PKB – produkt krajowy brutto;

−

PNB – produkt narodowy brutto;

−

PNN – produkt narodowy netto

−

dochód narodowy;

Funkcje (cele) z podręcznika – najlepszą miarą jest dochód narodowy.

Cele rachunku dochodu społecznego:

−

ustalenie łącznych rozmiarów produkcji w danym okresie;

−

podział uzyskanego dochodu społecznego pomiędzy różne realizowane cele lub uczestników życia
społecznego;

−

umożliwia dokonanie porównania rozmiarów dochodów społecznego (rankingi) – dwie zasady
porównania – z lepszymi i podobnymi – czysto ekonomiczny cel – zmienić/poprawić strategię rozwoju;

−

informacje z dochodu społecznego stanowią podstawę do wyciągania wniosków i strategii rozwoju
(połączenie 2 i 3 - komplementarne).

Rachunek dochodu społecznego może być prowadzony:

−

w ujęciu wydatkowym przepływów pieniężnych w cenach rynkowych - gospodarstwa domowe i
przedsiębiorstwa; otrzymujemy produkt narodowy lub produkt krajowy (liczone w cenach rynkowych),
czyli miary ilościowe określające wzrost gospodarczy;

−

w ujęciu przychodowym w cenach czynników produkcji – przedsiębiorstwa

i gospodarstwa domowe – przedsiębiorstwa płacą gospodarstwu za czynniki produkcji; otrzymamy
dochód narodowy, czyli miarę jakościową określającą wzrost dobrobytu,

czyli rozwój gospodarczy;

Mierniki poziomów sprawności gospodarki: mierniki makroekonomiczne – miara rozwoju gospodarczego –
PNN (bardziej miara rozwoju niż wzrostu, miary rozwoju lepsze od miar wzrostu - jakość) – ilość i jakość.

pomiar efektów ekonomicznych całej gospodarki umożliwia SNA – system rachunków narodowych,
opublikowany po raz pierwszy w 1952 r., a stosowany obecnie powszechnie na całym świecie. Twórcami są
Kuznets i Stone, laureaci nagrody Nobla w 1971 i 1984 r. System rachunków narodowych bazuje na
założeniach pozwalających określić kto dany miernik wytwarza, a kto nie (co możemy liczyć, a co nie) oraz
jakie dobro lub usługa może być do niego zaliczana;

Dochód narodowy jest tak naprawdę produktem narodowym liczonym w cenach czynników produkcji w
ujęciu przychodowym (dochody – koszty), pomniejszonym o podatki pośrednie
i amortyzację.
Dlatego też mamy trzy sposoby liczenia produktu narodowego, wszystkie powinny dać równy wynik:

mierząc strumień produktów po cenach rynkowych;

mierząc strumień wydatków po cenach rynkowych;

mierząc strumień dochodów po cenach środków produkcji;

pierwsze dwa służą do mierzenia produktu narodowego lub krajowego netto lub brutto (powinny dać ten sam
wynik); miara mocy produkcyjnej, wzrost gospodarki; trzeci nie daje tego samego wyniku – przejście do
dochodu narodowego;

Mierzenie strumienia produktów po cenach rynkowych (produkt narodowy jako suma produktów) – polega na
sumowaniu

wartości

produktów

różnych

sektorach,

gałęziach

i działach wytwórczości narodowej w podziale na:

•

przemysł wydobywczy,

•

rolnictwo,

•

budownictwo,

•

przemysł przetwórczy,

•

transport,

•

usługi publiczne,

•

handel hurtowy i detaliczny,

•

finanse i ubezpieczenia,

•

usługi w sektorze państwowym (nie publicznym , głównie administracja);

Im bardziej zaawansowany kraj tym więcej usług zarówno w publicznym i prywatnym sektorze.
W   tym   ujęciu  produkt   narodowy  jest   pieniężnym   odpowiednikiem   strumienia  finalnych  dóbr
i usług wytwarzanych w danym kraju, w ciągu jednego okresu, wyrażonym w cenach rynkowych, które to
dobro   i   usługi   w   okresie   badanym   nie   zostały   poddane   dalszemu   przetworzeniu   (najczęściej   podaje   się
produkt narodowy w skali rocznej, ale są i kwartalne) – mierzy tylko dobra finalne – trafiają do ostatecznego
użytkownika, nie uwzględnia się dóbr nie w pełni przetworzonych np. mąka sama w sobie jest uwzględniona,
ale zakupiona do produkcji chleba już nie. Nie liczy się dóbr pośrednich (czynników produkcji/przychodowe).
Liczy się wszystko co zostało wyprodukowane, niezależnie od tego czy zostały sprzedane w danym okresie
(mankamenty miary). Nie liczy się produkcji wyprodukowanej w latach wcześniejszych (nie liczy się transakcji
z drugiej ręki – ponownej sprzedaży)  np. transakcje na giełdzie,  papierami wartościowymi, zakup akcji i
obligacji (rynek wtórny). W tym ujęciu produkt narodowy stanowi sumę wartości dodanych.
Nie   wliczamy   produktów   pośrednich!   <-  nie   liczymy   wartości   czynników   produkcji.
Nie wlicza się również obrotu papierami wartościowymi (jedynie dywidendy). Liczy się wartość produktów
finalnych, nawet, jeśli nie zostaną one sprzedane wg cen rynkowych z danego roku.  Wyjątkiem są zapasy.

Liczymy wartość zapasów, gdyż wchodzą w skład tzw. majątku obrotowego, który służy bezpieczeństwu
procesów produkcji (wyjątek od zasady niewliczania produktów pośrednich).

Jest to ujęcie najbardziej pracochłonne. Wady: nie uwzględnia się tu tzw. szarej strefy (gospodarki podziemnej
– starsze określenie), nie uwzględnia się też prac gospodyń domowych, ani tzw. transakcji wymiennych,
barterowych (często sąsiedzkich).

W tym ujęciu produkt narodowy stanowi sumę wartości dodanych;
wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcji. Jest ona liczona na każdym kolejnym
etapie   tego   procesu   i   oblicza   się   ją   przez   odjęcie   od   całkowitej   wartości   produktów   wytworzonych   w
przedsiębiorstwie   (cen)   kosztów   materialnych   poniesionych   przy   produkcji   tych   dóbr   (związanych   z
zastosowaniem   dóbr   pośrednich).   Wartość   dodana   jest   to   zatem   różnica   między   utargami   danego
przedsiębiorstwa a wydatkami na dobra pośrednie. Nie uwzględnia szarej strefy ani usług barterowych (np.
sąsiedzkich)

Cena rynkowa – koszt (półśrodki) = wartość dodana. Nie uwzględnia się podatków. Wartość dodana jest to
zatem różnica miedzy utargiem danego przedsiębiorstwa a wydatkami na dobra pośrednie. Wady: nie
uwzględnia szarej strefy, usługa za usługę (transakcje), gospodarki podziemnej (np. narkotyki, lichwiarze,
prostytucja, wróżbiarstwo).

Mierzenie strumienia wydatków po cenach rynkowych (produkt narodowy jako suma wydatków) –
polega na sumowaniu wydatków na zakup dóbr i usług finalnych, dokonywanych przez wszystkie
gospodarstwa

domowe,

przedsiębiorstwa,

instytucje

państwowe

i samorządowe, oraz przez cudzoziemców. Uwzględnia:

- osobiste  wydatki  konsumpcyjne – (C)  –  nabywane przez  społeczeństwo konsumpcyjne dobra
trwałego   użytku   (samochody,   TV),   dobra   nietrwałe   (żywność,   odzież)   oraz   usługi.   Stanowią
największą część produktu narodowego. Wydatków na mieszkania lub zakup domu nie wlicza się do
wydatków konsumpcyjnych, ale do wydatków inwestycyjnych i są to jedynie wydatki gospodarstw
domowych   uwzględniane   w   tym   rachunku;   Im   więcej   trwałych   dóbr   tym   wyższy   dobrobyt
(stosunkowo mniej wydaje się na żywność);
- krajowe inwestycje prywatne – (I) – dzielimy je na inwestycje odtworzeniowe istniejącego zasobu
małego   majątku   produkcyjnego   (amortyzacja)   i   inwestycje   nowe   powiększające   zasoby   kapitału
trwałego   (akumulacja).   Inwestycje   odtworzeniowe   finansowane   są   z   funduszu   akumulacji,   który
stanowią odpisy zysków przedsiębiorstw na zakup nowych dób kapitałowych lub część dochodów
osobistych   ludności   przeznaczonych   na   wydatki   inwestycyjne.   Wtedy   gdy   w   rachunku   dochodu
społecznego uwzględniamy tylko inwestycje nowe (fundusz akumulacji), czyli nie liczymy amortyzacji,
to mamy do czynienia z produktem narodowym netto. Produkt narodowy netto stanowi zatem tę część
produkcji,   która   rzeczywiście   trafia   do   gospodarki   jako   dodatkowe   z   tegorocznej   produkcji
zaopatrzenie   gospodarstw   domowych,   przedsiębiorstw,   rządów   i   eksport.   Inwestycje   obejmują   4
kategorie wydatków:

- wydatki ponoszone przez przedsiębiorstwa i instytucje na zakup narzędzi, maszyn i
urządzeń;
- wydatki na wszelkiego rodzaju budowle;
- wydatki na przyrost zapasów produkcyjnych;

- wydatki gospodarstw domowych na zakup domów i mieszkań ;
- wydatki rządowe – (G) - W przypadku wydatków rządowych wszystkie produkty traktujemy jako
finalne. Dzielimy je na konsumpcyjne (leki, telefon itd.) i inwestycyjne (wydatki w infrastrukturę).; nie
liczymy do produktu naturalnego (PN) tzw. transferów bezzwrotnych (stypendia, subwencje, zasiłki,
emerytury); nie uwzględniamy także odsetek od długu publicznego;

a) na dobra pośrednie;
b) wszelkiego rodzaju budowle, w budownictwie;
c) wydatki na przyrost zapasów produkcyjnych (zaliczane są jako kapitał obrotowy

– związanego z procesem produkcji) liczy się zapasy produkcyjne mimo nie
liczenia dóbr pośrednich;

d) wydatki gospodarstw domowych na zakup domów i mieszkań.

- eksport netto (Ne) - eksport – import ; jeżeli import będzie większy od eksportu,
to mamy do czynienia z deficytem;

(bilans handlowy/bilans obrotów handlowych bieżących)
Bilans handlowy może być ujemny: import > eksport;

Bilans handlowy może być dodatni: eksport > import;

PN wytworzony i do podziału:
PN wytworzony jest to wielkość produkcji danego kraju, a PN do podziału jest do wielkość produkcji
danego kraju + import; jeżeli mamy dodatnie saldo handlu zagranicznego, to PN wytworzony jest większy
od tego do podziału;
PN do podziału dzieli się na produkcję na potrzeby krajowe i eksport;
PN do podziału > PN wytworzonego

−

ujemne saldo (import > eksport);

−

PN jest mniejszy;

wszystkie zakupy dóbr i usług traktuje się jako zakupy dóbr finalnych (sposób liczenia):
a) konsumpcyjne (np. zaopatrzenie szpitali w lekarstwa, energia elektryczna)
b) infrastrukturalne (np. budowa dróg, szpitali, szkół, ochrona środowiska, telekomunikacja)(rząd powinien
więcej na drugą kategorię wydawać). Nie uwzględnia się tutaj bezzwrotnych świadczeń w rządowych
zakupach dóbr i usług (świadczenia które obywatel dostaje a nie musi za to nic wyprodukować np. stypendia,
zasiłki społeczne, emerytury, pomoc społeczna, becikowe).

- dochody z tytułu własności czynników produkcji za granicą – (Ni) - jest to różnica pomiędzy
napływem dochodu z własności czynników produkcji. Polaków / polskich świadczonych usług za
granicą a odpływem dochodu z własności czynników produkcji świadczonych przez cudzoziemców w
kraju.

deficyt rachunku obrotów bieżących (od eksportu odejmuje się import), jak będzie

ujemny

będzie zmniejszał produkt narodowy i na odwrót, dochód netto z tytułu

własności za granicą (ujemne

saldo w Polsce – obniża produkt narodowy). W Polsce posługuje się produktem krajowym nie uwzględnia
dochodu netto z tytułu własności za

granicą.

Dochód z własności za granicą dotyczą dywidend od zagranicznych akcji, zysków od
przedsiębiorstw ulokowanych za granicą, oraz odsetek i procentów od zagranicznych obligacji, rent i

płac, oraz depozytów ulokowanych w zagranicznych bankach.

Produkt krajowy: PK = C + I + G + Ne
Produkt narodowy: PN = C + I + G + Ne + Ni

Produkt narodowy – określa łączną wartość pieniężną dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego
kraju w ciągu jednego okresu, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

Produkt krajowy – określa łączną wartość pieniężną dóbr i usług wytworzonych przez czynniki wytwórcze
zlokalizowane wyłącznie na terenach danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Statystyki międzynarodowe pokazują, że różnice między produktem krajowym, a narodowym są minimalne w
krajach rozwiniętych.

Sposób mierzenia dochodu społecznego:

−

zmierzenie strumienia dochodów – kosztów;

−

pierwszym etapem przejścia jest odjęcie amortyzacji;

Dochód narodowy DN :

−

z punktu widzenia źródeł pochodzenia czynników produkcji gospodarczej, dochód narodowy jest
przychodem z tytułu ich zaangażowania w procesie produkcji;

−

z punktu widzenia przedsiębiorstw DN jest kosztem użycia tych czynników produkcji; dlatego też DN
traktujemy jako strumień dochodów – kosztów (powinno się to rozróżniać);

−

nie uwzględniamy publicznych płatności transferowych oraz prywatnych transferów rzeczowych i
pieniężnych (darowizny i dochody z tytułu transakcji z drugiej ręki)

−

nie uwzględniamy także podatków pośrednich od wartości dodanej i podatku akcyzowego (ponieważ
zmniejszają wartość wydatków przedsiębiorstw na zakup czynników produkcji);

−

uwzględniamy w tej kategorii wartość subsydiów, czyli rządowych dotacji dla przedsiębiorstw;

Mierzenie strumienia dochodów i kosztów - z punktu widzenia źródeł pochodzenia czynników produkcji
dochód narodowy jest przychodem z tytułu ich zaangażowania w procesie produkcji, natomiast z punktu
widzenia przedsiębiorstw dochód narodowy jest kosztem użycia tych czynników produkcji.
Dlatego dochód narodowy (produkt narodowy netto [bez amortyzacji] – podatki pośrednie + subsydia)
możemy ujmować jako sumę dochodów lub kosztów wytworzenia produktów i usług.



Produkt narodowy brutto –> suma wartości dodanych, a to się równa dochodom
z czynników produkcji.



PNB = suma wartości dodanych = dochody z czynników produkcji.

PKB + dochód netto z tytułu własności za granicą

= PNB

- amortyzacja
= PNN
- podatki pośrednie
+ subsydia
= DN

W tym kontekście miarą dobrobytu społecznego może być PKB per capita lub dochód narodowy per capita,
choć nie są to w pełni poprawne miary  dobrobytu; krytyka wykorzystania kategorii produktu i dochodu
narodowego jako miar dobrobytu sprawiła, że ekonomiści Nordhaus i Tobin podjęli próbę stworzenia nowego
miernika dobrobytu;
do   obliczonego   tradycyjne   PNN   dodali   szacunkowe   wartości   wyrażające   równowartość   czasu   wolnego
produkcji  nierejestrowanej  (szarej  strefy), infrastruktury  publicznej  i  prywatnych  dóbr trwałego  majątku
(dobra   luksusowe)   oraz   odjęli   szacunkowe   wartości   związane   ze   zanieczyszczeniem   środowiska   oraz
wydatkowi

obronę

narodową

dojazdy

pracy.

W rezultacie otrzymali oni miarę dobrobytu ekonomicznego, którą później zaczęto określać za sprawą
Samuelsona jako wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto; dobrobyt oznacza zaspokojenie na wysokim
poziomie biologicznym i społecznym potrzeb ludności. Dobrobyt oznacza też np. sprawną służbę zdrowia;

Często mierniki dochodu społecznego w celu ich urealnienia wyliczane są w cenach stałych
lub w odniesieniu do liczny ludności, zatrudnionych lub osób będących w wieku produkcyjnym. W tym drugim
wypadku są to miary per capita (miara realna).

Ceny stałe – w odniesieniu do 1 roku!

OSZCZĘDNOŚCI i INWESTYCJE

PNN = C + S
C – konsumpcja;
S – oszczędności (nadwyżka dochodów nad bieżącą konsumpcją)
na konsumpcję składają się osobiste wydatki, część z rządowych zakupów na dobra i usługi konsumpcyjne;

PG = C + I + G
PG – popyt globalny;
I – inwestycje;
G – wydatki rządowe;

MPC = ΔC / ΔPNN
krańcowa skłonność konsumpcji – udział konsumpcji w każdej dodatkowej jednostce produktu narodowego;

MPS = ΔS / ΔPNN
krańcowa skłonność do oszczędzania – udział oszczędności w każdej dodatkowej jednostce produktu
narodowego;

MPS + MPC = 1

zależność 1:
im większy dochód narodowy, tym większa krańcowa skłonność do konsumpcji i większa krańcowa skłonność
do oszczędzania;

zależność 2:
im większa krańcowa skłonność do konsumpcji, tym większy dochód narodowy;

oszczędności w tym modelu są źródłem finansowania inwestycji. Spadek inwestycji netto do poziomu
wyznaczonego przez amortyzację, oznacza stagnację gospodarczą;

zasada mnożnika inwestycyjnego:
mnożnik inwestycyjny jest miarą wzrostu dochodu narodowego, wywołaną przez przyrost inwestycji. Jest to
odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania;

Mi = 1/ MPS

oznacza to, że im mniej oszczędzamy w tej części, która nam zostaje po konsumpcji, tym więcej zainwestujemy;

Mi = 1/ 1- MPC

Δ PNN = Mi x ΔI
Mi – mnożnik;

obserwujemy tutaj malejący postęp geometryczny; cykl:
popyt → produkcja → dochód → popyt jest teoretycznie nieskończony, ale w praktyce wygasa po pewnym
czasie, wtedy gdy przyrosty popytu są bardzo małe. Jest to przyczyna przejścia z fazy wzrostu koniunktury
gospodarczej do fazy jej spadku;

równowaga dochodu społecznego:
w sytuacji, gdy naród wydaje cały dochód, jaki otrzymuje, o gospodarce mówimy, że znajduje się w
równowadze. Oznacza to, że gospodarka w ogóle nie wykazuje ani tendencji wzrostowych, ani spadkowych;

paradoks oszczędności – w przypadku luki deflacyjnej wzrost skłonności do oszczędzania prowadzi do spadku
dochodu społecznego, a tym samym do spadku rozmiarów oszczędności. Zachodzi on w luce deflacyjnej,
ponieważ tylko w tej sytuacji konsumpcja i inwestycje nie konkurują między sobą, lecz się uzupełniają;

CYKL KONIUNKTURALNY

Cykl gospodarczy – powracające, ale nieregularne wahania poziomu ogólnej działalności gospodarczej
lub zestaw krótkoterminowych jej wahań w górę lub w dół w ramach głównego długookresowego trendu.
Dzieli się na dwie fazy: wzrostu koniunktury gospodarczej i spadku koniunktury gospodarczej. Klasyczny cykl
ma 4 fazy;
w czasie prowadzenia gospodarki stacjonarnej (do II WŚ) – wzrosty były nieznaczne, nieduże. Po wojnie –
gospodarka wzrostowa.

−

jedną z bardziej znanych teorii neoklasycznych tłumaczących pojawianie się wahań w koniunkturze
gospodarczej jest teoria innowacji, która przyczynę występowania cykli widzi w falowym pojawianiu się
innowacji organizacyjno – technicznych;

−

teoria keynesistowska: Hobson uzasadnił w wydanej przez siebie książce, że ostateczną przyczyną
kryzysów ekonomicznych są nadmierne oszczędności bogatych warstw społeczeństwa, które nie są
przeznaczane na zakupy inwestycyjne (paradoks oszczędności);

Cykl   najczęściej   przerabiany,   to  cykl   Juglara,   oparty   na   teorii   keynesistowskiej;   ma   najbardziej   typowy
przebieg,   podobny   do   współczesnego   –   dotyczy   zamkniętej   gospodarki   wolnorynkowej   (krótkookresowe
cykle, 8-10, 8-12 lat). Składa się z 4 faz;
faza   pierwsza   –   kryzys   gospodarczy   –   rozpoczyna   się   spadkiem   popytu   inwestycyjnego   (warunkowany
nienadążaniem popytu konsumpcyjnego za podażą) – rezultatem jest nadprodukcja, nadwyżka rynkowa –
towary i czynniki produkcji zalegają – powoduje to ograniczenie rozmiarów produkcji dostosowujących się do

wielkości popytu – zatrudnienie maleje, bezrobocie rośnie – pensje są zmniejszane, dochody są niższe itd.
W trakcie przebiegu występują dwa zjawiska: najpierw działa zasada mnożnika inwestycyjnego → spada popyt
konsumpcyjny; później zasada akceleracji – przejście od popytu inwestycyjnego do konsumpcyjnego
(mnożnik), jak spada konsumpcyjny popyt – popyt inwestycyjny spada w rezultacie;

zasada akceleracji – zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione
zmiany inwestycji indukowanych; wielkość tego zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych
i ich jakości i wielkości zmian popytu konsumpcyjnego, spowodowanych zmianami dochodu. Mamy tu
zależność wprost proporcjonalną.

faza druga – depresja;
faza trzecia – wyjście z fazy kryzysu – popyt zrównuje się z podażą – analiza luk (gospodarka nie wykazuje ani
tendencji do wzrostu ani do spadku) – gospodarka znajduje się w równowadze;
faza czwarta – faza rozkwitu;

Cykl gospodarczy stanowi zatem powracające nieregularne wahania poziomu ogólnej działalności
gospodarczej lub zestaw krótkookresowych jej wahań w górę lub w dół w ramach głównego długookresowego
trendu, nazywanego zrównoważoną stopą wzrostu, która utożsamiana jest z linią trendu.

Trend jest przejawem długookresowej zmiany jakiejś zmiennej ekonomicznej w analizowanym okresie.
Najbardziej typową miarą mierzenia wzrostów i upadków gospodarki jest realny produkt narodowy brutto;
Rodzaje trendów:

- stacjonarny;
- wzrostowy;
- malejący;

Cykle klasyczne charakteryzował trend stacjonarny, a cykle współczesne – tzn. po II wojnie – trend
wzrostowy;

model w książce zakłada, że produkt narodowy netto składa się tylko z konsumpcji i oszczędności,
ale oszczędności zamieniają się w inwestycje. Oszczędności indukowane są bowiem źródłem finansowania
inwestycji. Model ten zakłada podział na konsumpcję i inwestycje autonomiczne (niezależnie od dochodu
narodowego);

krańcowa skłonność do konsumpcji – stosunek przyrostu konsumpcji do przyrostu jednostkowego
produktu narodowego netto;

wzrost skłonności do oszczędzania (S

-1

) prowadzi do spadku dochodu społecznego, a tym samym do spadku

rozmiarów oszczędności. Wynika to stąd, że wzrost skłonności do oszczędzania oznacza spadek skłonności do
konsumpcji. Spadek skłonności do oszczędzania (S

) prowadzi do wzrostu dochodów społecznych, a tym

samym do wzrostu rozmiarów oszczędności. Wynika to stąd, że spadek skłonności do oszczędzania oznacza
wzrost skłonności do konsumpcji.

LUKI W GOSPODARCE

Produkt globalny (PG) = C + I + G

Sekwencje wzrostowych i spadkowych wahań koniunkturalnych tworzą cykle długookresowe, dlatego też
cykle długookresowe są zbiorem cykli krótkookresowych;

Wyróżniamy trzy rodzaje wahań cyklicznych:

−

cykle Kitchina trwające od 3,5 roku;

−

cykle Juglara trwające 8 - 10 lat lub 8 - 12 lat;

−

cykle Kondratiewa trwające 50 - 60 lat;

nazywamy je cyklami krótkimi (zapasów), średnimi i długimi;
krzywa cyklu dłuższego jest trendem cyklu krótszego, nazywanego wobec tego cyklem niższego rzędu;
nie ma 2 identycznych cykli, co do swej głębokości lub czasu trwania. Te różnice powodują,

że przewidywanie przyszłych warunków gospodarczych stanowi dziedzinę wiedzy niedoskonałą, obarczoną
dużym ryzykiem błędu i bardzo trudną;

Teorie:
Jedną   z   najbardziej   znanych   teorii   neoklasycznych   tłumaczących   pojawienie   się   wahań   w   koniunkturze
gospodarczej   jest  teorii   innowacji   Schumpentera,  nazywana   również   “teorią   twórczej   destrukcji”   -
przyczynę   występowania   cykli   widzi   w   falowym   pojawianiu   się   innowacji   organizacyjno   -   technicznych.
Według   Schumpentera   istnieje   ciągły   strumień   możliwości   innowacji.   Jest   to   warunek   konieczny,
ale niewystarczający rozwoju ekonomicznym. Musi pojawić się przedsiębiorca (innowator), który pierwszy
zastosuje tę możliwość w produkcji. Każdy kolejny producent spłaszcza krzywą (zmniejsza pole osiągania
rentowności przez wzrost ceny);
zysk nadzwyczajny, jaki osiąga dzięki nowym metodom produkcji, skłania innych do podążania za pionierem.
Następuje rozprzestrzenianie się innowacji (dyfuzja techniki), czyli fala wzmożonych inwestycji i wzrostu
produkcji (zależy od skłonności uczenia się innych), co prowadzi do kolejnej fali wzmożonych inwestycji
i wzrostu produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co powoduje spadek cen
i stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka przechodzi w fazę kryzysu;
zanikająca   stopa   zysku  zmusza   do   wprowadzania   nowych   technik   wytwarzania,   czyli   dostosowania   się
przedsiębiorców   do   niższych   cen.  Impuls   innowacyjny  i   jego   rozpowszechnianie   wprowadza   ponownie
gospodarkę w fazę ożywienia.

Teoria  podkonsumpcji  Hobsona  -  uzasadniał  on,  że ostateczną przyczyną  kryzysów ekonomicznych  są
nadmierne oszczędności bogatych warstw społecznych, które nie są przeznaczone na zakupy inwestycyjne
(paradoks oszczędności). Był prekursorem teorii cyklu koniunkturalnego J. Keynesa, który również uważał,
że   podstawową   przyczyną   załamań   gospodarki   jest   niedostateczny   popyt,   a   w   wahaniach   rozmiarów
inwestycji upatrywał powody wahań cyklicznych w gospodarce. Zgodnie z tym cyklem, ekspansja gospodarcza
zostaje przerwana i rozpoczyna się kryzys, ponieważ konsumpcja nie rośnie równie szybko jak produkcja
i   dochód   (faza   przegrzewania   się   gospodarki).   Wg   modelu   po   pewnym   czasie   kryzys   się   kończy,   gdyż
konsumpcja nie spada tak szybko jak dochód.

Konsumpcję i inwestycje dzielimy na:

−

autonomiczne – popyt konsumpcyjny istniejący w kraju niezależnie od rozmiarów dochodu; trzeba by było
to finansować przez pożyczki i tzw. „przejadanie oszczędności”;

−

indukowane – popyt zależny od rozmiarów dochodu i obejmuje te wydatki, których nie byłoby, gdyby
dochód spadł;

Model Keynes'a stał się podstawą klasycznego przebiegu cyklu koniunkturalnego, ojca teorii wahań
koniunktury – Juglara.
Teoria cyklu koniunkturalnego Juglara dotyczy zamkniętej gospodarki wolnorynkowej, składa się z 4 faz +
teoria Schumpetera.

w kryzysie stopa procentowa jest niska!

Faza depresji – popyt zrównuje się z podażą;
wzrost popytu inwestycyjnego zgodnie z zasadą mnożnika inwestycyjnego (działającego w górę lub w dół,
podobnie jak zasada akceleracji) powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego. Działanie mnożnika
inwestycyjnego związane jest z tym, ze gospodarka rynkowa uwarunkowana jest popytowo. Oznacza to, że
globalny popyt określa stopień wykorzystania możliwości wzrostu gospodarczego stwarzanych przez czynniki
podażowe (czynniki produkcji). Tak więc pojawiający się w fazie zastoju (spadku koniunktury gospodarczej)
wzrost   popytu   inwestycyjnego   wyzwala   dodatnie   efekty   mnożnikowe   prowadzące   do   wzrostu   dochodu
narodowego,   a   zatem   i   popytu   konsumpcyjnego.   Konieczność   sprostania   rosnącemu   popytowi
konsumpcyjnemu pociąga za sobą wzrost popytu inwestycyjnego. Wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych
wymaga   w   tej   sytuacja   dodatkowego   zasobu   kapitału,   czyli   dodatnich   inwestycji   netto.   Te   inwestycje
spowodowane   zmianami   dochodu   narodowego   i   konsumpcji   mają   miejsce   na   skutek   działania   zasady
akceleracji,   która   ujmuje   związek   pomiędzy   zmianami   dochodu   narodowego   i   zmianami   inwestycji
indukowanych. Wielkość tego zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych i wielkości zmian
popytu   konsumpcyjnego   spowodowanych   zmianami   wielkości   dochodów;   szczególnie   ostra   recesja   ze
znacznym spadkiem produkcji realnej i wskaźnikiem bezrobocia sięgającym 15% wg departamentu handlu
USA nazywa się „depresją”. Inni za depresję uznają już stan gospodarczy dla którego charakterystyczne jest

10% bezrobocia;

obecnie wyróżnia się dwie fazy gospodarcze – wzrost i spadek;

chociaż obecne cykle koniunkturalne są znacznie łagodniejsze i charakteryzują się mniejszą amplitudą, to pod
względem poniższych zmian nie różnią się:

−

podczas recesji kiedy produkcja spada, bezrobocie rośnie i na odwrót;

−

podczas recesji produkcja spada w większym stopniu niż zatrudnienie, a w trakcie ożywienia zatrudnienie
rośnie w mniejszym stopniu niż produkcja. Tłumaczy to prawo Okun'a.

−

podczas ożywienia, kiedy produkcja rośnie, więcej pracowników jest potrzebnych, a więc stopa bezrobocia
spada, powodując utrwalenie się większego poziomu zatrudnienia w gospodarce;

−

podczas recesji, produkcja spada w większym stopniu niż zatrudnienie, a w trakcie ożywienia zatrudnienie
rośnie w mniejszym stopniu niż produkcja;

−

podczas recesji, zyski spadają w większym stopniu niż ilość wykorzystywanych czynników produkcji
(musi to doprowadzić do spadku rentowności); rosną one szybko podczas ożywienia;

−

podczas recesji, kiedy produkt spada, inflacja przeważnie obniża się kiedy gospodarka rozwija się stopa
inflacji przeważnie rośnie;

−

podczas recesji, gdy zyski ostro spadają, zarobki wydają się pozostawać na bardziej stabilnym poziomie; w
rzeczywistości, szczególnie w krajach rozwiniętych, recesja nie ma zauważalnego wpływu na zarobki;

produkcja realna – produkcja nominalna podzielona przez poziom cen różnie ujęty (wskaźnik inflacji);

prawo Okuna - niedobór PKB o 3% w stosunku do jego normalnego wzrostu powoduje wzrost stopy
bezrobocia o 1 pkt. Procentowy i na odwrót . Wg dokładniejszych rachunków relacja ta wynosi obecnie 2:1.

Różnice:

−

budowa cyklu – współcześnie: wzrost i spadek, klasycznie: rozwój, rozkwit, spadek, depresja;

−

charakter punktów zwrotnych – współcześnie: łagodne punkty zwrotne, klasycznie: gwałtowne,
radykalne;

−

długość – współcześnie: ożywienie 2-3 lata, spadek 1,5 – 2 lat; klasycznie: ożywienie 4-6 lat, spadek 4-6 lat;

−

amplitudy faz – obecnie: wyższa niż w spadkowej → dodatnia, rosnąca; klasycznie – zbliżone → bliskie
zeru;

−

obecnie: stosunkowo krótkie okresy spóźnień lub wyprzedzeń czasowych między zwrotami; klasycznie:
stosunkowo długie okresy spóźnień lub wyprzedzeń;

przyczyny różnic:

−

długookresowe przeobrażenia strukturalne – zmiany w strukturze gałęziowej;

−

przemiany własnościowe – więcej firm prywatnych niż państwowych

−

przemiany organizacyjno – instytucjonalne – poziom monopolizacji;

−

wzrost zakresu efektywności sterowania cyklem;

−

dostosowanie wzrostu popytu;

−

internacjonalizacja stosunków gospodarczych i globalizacja (standaryzacja, korporacje międzynarodowe)

−

internacjonalizacja rynków międzynarodowych bez przenoszenia wahań;

Polityka stabilizacyjno – antycykliczna (fiskalna albo pieniężna):

−

stymulacyjna;

−

restrykcyjna;

w praktyce zawsze łatwiej jest za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić politykę pobudzającą niż politykę
restrykcyjną   w   czasie   kryzysu;   teraz,   polityka   stymulacyjna   z   pomocą   stopy   procentowej   nie   przynosi
większych efektów; odwrotnie jest w czasie ożywienia – lepsza jest polityka restrykcyjna monetarna;
w   przypadkach   prowadzenie   stymulacyjnej   polityki   następuje   zmniejszenie   przychodów   budżetowych,
np.   jako   skutek   obniżki   stopy   podatkowej   lub   jako   skutek   zwiększenia   subwencji   dla   przedsiębiorstw
oraz wzrost wydatków w wyniku czego wzrasta deficyt budżetowy, a zatem dług publiczny. Tego rodzaju
polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest zwiększenie
podaży   produkcji   i   zatrudnienia,   przy   czym   procesem   polityki   fiskalnej   nastawionej   na   hamowanie
koniunktury mamy sytuację odwrotną – dążymy do podniesienia budżetu;
lepsze rezultaty w fazie przegrzania się daje  tzw. polityka drogiego pieniądza, czyli restrykcyjna polityka

monetarna.   Polega   ona   na   wzroście   stopy   rezerw   minimalnych,   stopy   redyskontowej   oraz   operacjach
otwartego rynku (sprzedaż państwowych papierów wartościowych). Działania te obniżają podaż pieniądza
i   powodują   wzrost   stopy   procentowej.   Efektem   działania   tych   czynników   jest   zmniejszenie   rozmiarów
kredytów oraz inwestycji, popytu globalnego, poziomu zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen.
W   przypadku   ekspansywnej   polityki   pieniężnej   czyli   polityki   taniego   pieniądza,   postępujemy   odwrotnie.
Oddziaływanie państwa w cyklu koniunkturalnym doprowadza niejako w naturalny sposób do podejmowania
działań zmierzających do zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie,
chodzi tu m. in. o oddziaływanie państwa na kierunki inwestowania zapewniające rozwój nowoczesnych gałęzi
produkcji (przekształcenia strukturalne), a także na strukturę przestrzenną gospodarki.

BEZROBOCIE

Bezrobocie – oznacza sytuację na rynku pracy, kiedy nie wszyscy zdolni do pracy, a chcący pracować
(zarejestrowani w Urzędzie Pracy) znajdują zatrudnienie (bezrobocie przymusowe);

bezrobocie strukturalne – spowodowane postępem technologicznym, zastępowaniem ludzi maszynami,
zmianą ustroju politycznego; dotyczy głównie starszych i tzw. dojrzałych branż przemysłu i „brudnych”
przemysłów (np. górnictwo); dotyczy też młodych ludzi o nieodpowiednim profilu wykształcenia;

struktura bezrobocia – recesja silniej uderza w młodych, niedoświadczonych ludzi; w krajach rozwijających
się kryzys bardziej uderza w kobiety niż w mężczyzn;

bezrobocie ukryte – posiada większy wśród kobiet, które mniej chętnie się rejestrują;

im bardziej rozwinięta gospodarka tym częściej się zmienia pracę – mobilność;
rejestracja we właściwym co do miejsca zamieszkania Urzędzie Pracy od 18 do 60 lat (kobieta) – w innych
państwach często wiek początkowy to 16 lat, nie można prowadzić gospodarstwa rolniczego, ani uczyć się
w szkołach różnego typu;

jeżeli system edukacji wypuszcza zasoby, których nie będzie w stanie wchłonąć rynek pracy to muszą się
przekwalifikować (grupa młodych osób, dopiero wchodzą na rynek pracy)

naturalna stopa bezrobocia – występuje wówczas, gdy rynek pracy znajduje się w równowadze; powstała
sytuacja na rynku pracy może występować w ujęciu klasycznym i neoklasycznym, badającym m. in.
zniekształcenia na rynku powodujące zaburzenia między popytem a podażą oraz krótkookresowe zaburzenia
równowagi;

dobrowolne bezrobocie – taka sytuacja, gdy osoby nie pracują, nie dlatego, że nie ma dla nich pracy, ale
dlatego, że nie akceptują warunków rynkowych, tj. np. stawki płac;

zniekształcenia:

−

minimalne wykształcenie – jest zawyżone;

−

działalność związków zawodowych;

bezrobocie koniunkturalne (utożsamiane z bezrobociem przymusowym) – przyczyną jest kryzys
gospodarczy; polityka fiskalno – stymulacyjna jako walka z bezrobociem i kryzysem;

przymusowa stopa bezrobocia - występuje wówczas, gdy rynek pracy nie znajduje się w równowadze; jest to
taka sytuacja na rynku pracy kiedy część siły roboczej akceptuje warunki panujące na rynku, ale mimo to nie
znajduje zatrudnienia;
w pewnym momencie popyt konsumpcyjny się załamuje, a pracodawcy zaczynają zwalniać pracowników,
popyt przybiera stałą wartość niezależnie od wysokości wynagrodzenia; załamanie się popytu na pracę ma
miejsce w wyniku spadku popytu globalnego tzn. popyt dalej już nie rośnie; Stan równowagi jest to sytuacja,
gdy popyt na pracę by dalej rósł w wyniku spadku płac, zgodnie z prawem popytu;
stan równowagi jest to sytuacja, w której popyt na pracę by dalej rósł w wyniku spadku płac (zgodnie
z prawem popytu) – definicja bezrobocia koniunkturalnego, opis książkowy – DL załamuje się, przerwana linia
oznacza jak zachowałby się popyt gdyby nie było załamania;

SLP

SLR
DL

E A

W – cena pracy;
E – sytuacja pełnego zatrudnienia, punkt równowagi
A -
Z – zatrudnienie;
DL – krzywa popytu na pracę
SLR – podaż pracy rzeczywista;
SLP – podaż pracy potencjalna;

BN = La – Le → bezrobocie naturalne;

Krzywa podaży potencjalnej (SLP) jest bardziej pionowa, co oznacza, że pracobiorcy nie akceptują każdej stawki
płacy i są mało podatni na zmiany – są mało elastyczni, bardziej pionowa linia niż bardziej płaska SLR;
krzywa podaży rzeczywistej (SLR) jest bardziej elastyczna, co oznacza, że pracobiorcy bardziej dostosowują się do
warunków występujących na rynku tj. stawki płac. SLR przebiega na lewo od krzywej podaży potencjalnej,
bo niektórzy z wchodzących do zasobu siły roboczych zmieniają właśnie pracę oraz optymiści polują na lepsze oferty
pracy;
Cena rynkowa (WE); pełne zatrudnieni (LE)
Krzywa popytu na pracę (DL) ujemna;

krzywa podaży potencjalnej (KPP) jest bardziej pionowa, co oznacza, że pracobiorcy nie akceptują każdej stawki
płacy i są mało podatni na zmiany (są mało elastyczni);
krzywa podaży rzeczywistej (KPR) jest bardziej elastyczna, co oznacza, że pracobiorcy bardziej dostosowują się do
warunków występujących na rynku, tj. stawki płac. KPR przebiega na lewo od KPP, ponieważ niektórzy
z wchodzących do zasobu siły roboczej zmieniają właśnie pracę oraz optymiści polują na lepsze oferty pracy;

DL CL

B E
WE

BP = Le – Lb → bezrobocie przymusowe;

INFLACJA

inflacja – trwały wzrost ogólnego poziomu cen; inflację liczymy w cenach bieżących lub cenach stałych; możemy
także liczyć jako wskaźnik tempa wzrostu lub jako wskaźnik struktury;
za duża ilość/przyrost pieniądza w obiegu, za wysoka podaż pieniądza w stosunku do wzrostu produkcji,
trwały wzrost ogólnego poziomu cen przy uwzględnieniu zmian jakości towaru w pewnym okresie czasu –
uwzględnia się postęp technologiczny;

Roczna stopa inflacji: CPJ t1 – CPJ t0 / CPJ t0 x 100 %

CPJ t1 - indeks cen towarów konsumpcyjnych w danym roku przyjętym do badania poziomu inflacji;
CPJ t0 – indeks cen towarów konsumpcyjnych w tzw. roku bazowym;
wskaźnik struktury:

CPJ = koszt koszyka towarów konsumpcyjnych w roku t1 / koszt koszyka towarów konsumpcyjnych w roku t0 x
100 %

rodzaje inflacji:
a) ze względu na tempo wzrostu:

−

pełzająca – do 5 %;

−

krążąca – do 10 %;

−

galopująca – od 10 do 100 %;

−

hiperinflacja;

b) ze względu na przyczyny powstawania:

−

popytowa:
- w ujęciu keynesistów – gdy rośnie popyt na produkty, ceny rosną – pojawia się zjawisko inflacji
charakterystyczne dla luki inflacyjnej, w kryzysie ceny będą spadać dopóki luka nie ulegnie niwelacji –
analiza popytu i podaży.;
- w ujęciu monetarystów – pieniądz jest neutralny (wyjściowe założenie) sytuacja na rynku pieniężnym nie
ma wpływu na sytuację na rynku realnym (inwestycji, czynników produkcji itd.), zjawisko czysto
pieniężne – w rzeczywistości rynki są ze sobą powiązane;

−

podażowa - inflacja czynników produkcji (cen) – pchana przez koszty – kryzys energetyczny wystąpiła
pierwszy raz inflacja kosztowa w większym zakresie – ujmują to w cenie konsumpcyjnych. Rosną ceny
i wlicza się to w towary finalne sprzedawane ostatecznym odbiorca na rynku. ;

−

strukturalna – charakterystyczna dla okresu transformacji i braku postępu technologicznego, pojawia się
wówczas, gdy producenci nie mogą zmienić struktury produkcji wraz ze zmianą struktury gospodarstw
(nie nadążają); zamykanie się wąskich gardeł (mało produktów na rynku, jednolite) – większa
konkurencja;

M * V = P * Q
M – wskaźnik masy pieniądza w obiegu, czyli podaż pieniądza
V – prędkość pieniądza obiegu (średnia prędkość – stała wartość) – czas w którym dany instrument finansowy
zmienia właściciela np. akcja zostanie sprzedana (od pierwszej do drugiej sprzedaży)
P – indeks cen – np. indeks cen towarów konsumpcyjnych/produkcji przemysłowej – w zależności co się
rozważa
Q – wielkość produkcji w danym roku np. towarów konsumpcyjnych, wielkość sprzedana z przemysły, PKB;

rząd może generować, a nie tłumić zjawiska inflacyjne.

stagflacja – jednoczesny wzrost cen i bezrobocia;

−

neokeynesiści – do relacji popytowej dodano relację kosztową (krzywa Phillipsa), w ten sposób
wytłumaczyli zjawiska stagflacji;

−

monetaryści – szkoła adaptacyjnych oczekiwań

−

nie ma krótkiego okresu;

−

krzywa Phillipsa ma kształt linii pionowej;

Sposoby likwidowania nierównowagi rynkowej w gospodarce.
Wyróżnia  się  2 główne rodzaje  polityki wykorzystywane  przy  likwidacji  luk  -    tj.  polityka restrykcyjna
i  polityka   stymulacyjna.   Dlatego   też   mamy   do   czynienia   w   przypadku   luki   deflacyjnej   ze  stymulacyjną
polityką fiskalną i monetarną (polityka taniego pieniądza).
W fazie luki inflacyjnej w okresie  przegrzewania  mamy do czynienia z  restrykcyjną polityką fiskalną i
monetarną (polityka drogiego pieniądza). W fazie kryzysu bardziej właściwą polityką jest polityka fiskalna niż
monetarna, co potwierdzają liczne badania empiryczne. Polityka monetarna ma małe przełożenie wtedy na
praktykę gospodarowania w tej fazie.
W   fazie  przegrzewania  większe   (bardziej   efektywne)   oddziaływanie   wykazuje   polityka   monetarna   niż
polityka fiskalna. Z tym jest związane obowiązujące w polityce gospodarczej zalecenie, że podatków nie należy
podnosić. Dotyczy to głównie podatków od dochodów osobistych.
W   przypadku   prowadzenia   stymulacyjnej   polityki   fiskalnej   następuje   zmniejszenie   przychodów   budżetu
państwa oraz wzrostu wydatków (należy to robić jednocześnie). W wyniku tego zazwyczaj wzrasta deficyt
budżetowy. Tego rodzaju  polityka prowadzi  do wzrostu wydatków konsumpcyjnych  i inwestycyjnych. Jej
rezultatem jest większy poziom produkcji i zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost
cen.
Natomiast w przypadku prowadzenia polityki monetarnej nastawionej na pobudzenie koniunktury obniżeniu
ulegają wszelkiego rodzaju stopy procentowe, przez co kredyty stają się bardziej opłacalne, a lokaty mniej
opłacalne. Powoduje to wzrost inwestycji i zmniejszenie się stopnia zamrożenia pieniędzy w bankach. Rośnie
zatem konsumpcja na rynku przy założeniu, że obywatel danego kraju mają wolną siłę nabywczą. W wyniku
tego  podaż  pieniądza  na rynku  rośnie,  co  prowadzi  do  obniżenia  się jeszcze  w większym  stopniu   stopy
procentowej, co prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia zatrudnienia
i produkcji, oraz zwiększenie tempa wzrostu cen.

Politykę te prowadzi głównie Bank Centralny za pomocą trzech podstawowych instrumentów:

- stopy rezerwy minimalnej (główna w krajach rozwijających się);
- stopy redyskontowej (w Polsce jest martwym narzędziem – znikome znaczenie weksli);
- operacji otwartego rynku;

Nigdy w polityce gospodarczej nie dąży się do obniżenia popytu konsumpcyjnego; dostosowuje się
tylko podaż do wielkości tego popytu. Natomiast wpływa się na wielkość popytu inwestycyjnego, bo on
przekłada się na rozmiary podaży.

CYKL KONIUNKTURALNY

Historia   gospodarki   każdego   kraju   składa   się   z   okresów   wzrostu   i   załamań   koniunktury   gospodarczej.
W   gospodarce   rynkowej   wielkości   agregatowe   (takie     jak   dochód   narodowy,   produkcja,   konsumpcja,
inwestycje,   zatrudnienie   itp.)   nie   rosną   równomiernie   i   charakteryzują   się   okresowymi   wahaniami.   Te
okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

“szczyt” -> “górna strefa zwrotna”; “dno” -> “dolna strefa zwrotna”;

Wynika   to   ze   zmiany   charakteru   okresów   przechodzenia   z   jednej   fazy   do   drugiej,   które   są   dłuższe
i niegwałtowne. Kiedyś sytuacja gospodarcza mogła ulec zmianie w tydzień, np. na skutek wojny czy kryzysu
finansowego   na   giełdzie.   Obecnie   stosowana   polityka   stabilizacyjna   (restrykcyjna   +   stymulacyjna)
spowodowała większy stopień uniezależnienia się gospodarek na takie wydarzenia. Współczesne cykle są
krótsze, bardziej płaskie.
Trend wzrostowy gospodarki związany jest ze zwiększeniem ilości czynników produkcji, szczególnie kapitału
i pracy oraz wzrostem ich produkcyjności. Oznacza on nic innego, jak przesuwanie się krzywej możliwości
produkcyjnej, czyli wzrost potencjału podażowego gospodarki. Przy założeniu ciągłego pełnego wykorzystania
potencjału   produkcyjnego,   długookresowy   wzrost   gospodarczy   przebiegałby   zgodnie   z   linią   obrazującą
potencjalną wielkość dochodu narodowego. Mielibyśmy do czynienia równocześnie ze wzrostem i rozwojem
gospodarczym.   Są   jednak   czynniki,   które   powodują,   że   wielkość   faktycznie   wytwarzanego   dochodu
narodowego   wykazuje   wahania,   czyli   czynniki   powodujące   zmiany   w   stopniu   wykorzystania   potencjału
produkcyjnego.

Wahania koniunkturalne są wynikiem samowzmacniających się mechanizmów wewnętrznych, występujących
w gospodarce, nazywanych mechanizmem mnożnikowym lub akceleracją.

POLITYCZNA TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Polityczna teoria cyklu koniunkturalnego - na wahania w koniunkturze gospodarczej mają wpływ działania
rządu. Przed wyborami – obietnice, po wyborach – zaciskanie pasa;

Drugą ważną grupą teorii stanowią teorie przyczyn wewnętrznych. Zalicza się do nich m. in.:
- teorie monetarno - kredytowe (za duża lub za mała podaż pieniądza);
- teorie przeinwestowania;
- teorie upatrujące przyczyn kryzysu w niedostatecznym popycie;

- Cykl i fazy z podręcznika! Najczęstszy błąd – o stopach procentowych – w kryzysie stopy są niskie, a potem
Bank Centralny jeszcze je obniża.

RÓŻNICE MIĘDZY CYKLAMI WSPÓŁCZESNYMI A KLASYCZNYMI

W przypadku cyklów współczesnych dochodzą determinanty związane z ekonomią międzynarodową
(przepływy kapitału, czynników produkcji, wahania kursu walutowego, przenoszenie wahań
koniunkturalnych itp.). Współczesne cykle koniunkturalne są zbudowane z dwóch zasadniczych elementów:
faz i stref zwrotnych.
amplituda wahań koniunkturalnych – rozpiętość między górną strefą zwrotu a dolną określamy mianem
która to w cyklach współczesnych uległa zmniejszeniu;

kryzys stanowi okres spadku ogólnej aktywności gospodarczej, szczególnie produkcji krajowej i zatrudnienia.
W cyklu współczesnych nazywamy to spadkiem koniunktury gospodarczej. Powstanie problem, co nazywamy
we współczesnych  cyklach depresją.  Jak głęboki powinien być spadek  działalności gospodarczej  aby móc
stwierdzić, że mamy do czynienia z depresją? Zazwyczaj trwa ona od 6 miesięcy do roku i charakteryzuje się
znacznym kurczeniem się aktywności wielu sektorów gospodarki. Charakteryzuje ją głęboki spadek produkcji,
dochodu,   zatrudnienia   i   działalności   handlowej.   Np.   najważniejszy   departament   handlu   świata   (z   USA)
definiuje depresję jako spadek poziomu PKB trwający min. 6 miesięcy ze znacznym spadkiem produkcji realnej
i wskaźnikiem bezrobocia sięgającym 15% lub więcej.
W   okresie   spadku   koniunktury   gospodarczej   zatrudnienie   zmniejsza   się,   a   bezrobocie   rośnie.   Przeciętny
tydzień   pracy   ulega   skróceniu.   Spadki   zatrudnienia   i   czasu   pracy   są   niewielkie   w   stosunku   do   spadku
produktu. Wydajność obniża się. Z połączenia spadków wydajności i czasu pracy wynika, że zmiany stopy
bezrobocia są na ogół mniejsze od zmiany produktu.
Chociaż obecne cykle koniunkturalne są znacznie łagodniejsze, charakteryzują się mniejszą amplitudą wahań,
to pod względem poniższych zmian w trakcie ich trwania nie różnią się (od cykli klasycznych): (...)

Występowanie różnic pomiędzy klasycznymi a obecnymi cyklami koniunkturalnymi spowodowane jest silnym
oddziaływaniem państwa, siłą monopolową i stosunkami gospodarczymi z zagranicą, a szczególnie:

- długookresowymi przeobrażeniami strukturalnymi, w szczególności zmianami w strukturze
gałęziowej, wzrostem stopnia monopolizacji, wpływającej na spłaszczenie cyklu koniunkturalnego;

-   wzrostem   zakresu   znaczenia   i   efektywności   polityki   stabilizacyjnej,   prowadzonej   przez   organy
rządowe państw i instytucji międzynarodowych; antycykliczna działalność współczesnego państwa
w   okresie   kryzysu   nastawiona   jest   na   tworzenie   dodatkowego   popytu;   natomiast   w   okresie
przegrzewania się koniunktury na ograniczenie popytu inwestycyjnego i jednoczesne dopasowywanie
tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego do tempa przyrostu zdolności produkcyjnych.

Nie pisać, ze w przegrzewaniu ogranicza się popyt konsumpcyjny

- internacjonalizacją stosunków gospodarczych, w tym szczególnie wzrostem znaczenia handlu
międzynarodowego, umiędzynarodowieniem i globalizacją rynków kapitałowych, nasilającymi się
procesami integracyjnymi;
- postępem technicznym przyśpieszającym rozwój gospodarczy; taki uderzeniowo przeprowadzony
postęp techniczny, jak za rządów Reagana, czy stale stosowany przez Japonię, może przerwać bieg
kryzysu gospodarczego i tworzy trwałą podstawę do rozwoju koniunktury.

CYKL KLASYCZNY A CYKL WSPÓŁCZESNY

Budowa cyklu:
- cykl współczesny – dwufazowy; faza wysokiej aktywności gospodarczej i faza niskiej;
- cykl klasyczny – czterofazowy – ożywienie, rozkwit, kryzys, depresja;

Narzędzia wykorzystywane przez ekonomistów do przewidywania stanu gospodarki to m. in.:
-   wskaźniki   pilotujące   głównie   cenę   akcji   i   bezrobocie   to   takie   wskaźniki   poziomu   aktywności
gospodarczej,   które   wykazują   tendencję   do   wzrostu   lub   spadku   na   kilka   miesięcy   przez   zmiany
tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej, takich jak np.
realny produkt narodowy brutto;
-   wskaźniki   współbieżne   –   wskaźniki   dochodów   osobistych,   produkcji   przemysłowej,   przemysłu
przetwórczego, obrotu w handlu;
-   wskaźniki   reagujące   z   opóźnieniem   –   podstawowa   stopa   oprocentowania,   przeciętny   czas
pozostawania bez pracy, koszt siły roboczej; są to takie wskaźniki, które wykazują tendencję do zmian
kilka miesięcy po zmianie ogólnego stanu gospodarki;

Kompleksowy indeks wskaźników pilotujących stanowi wynik łącznego policzenia najczęściej 12 wskaźników
stanu gospodarki.

Ogólne miary gospodarki to:

- realny poziom produktu narodowego brutto;
- produkt narodowy netto;
- dochód narodowy;
- dochody osobiste i dyspozycyjne, zmniejszone o wysokość podatków osobistych, które stanowią
miarę siły nabywczej konsumentów;
- stopa bezrobocia, stanowiąca miarę trudności znalezienia pracy przez ludność;
- inflacja;

Kompleksowy indeks 12 wskaźników pilotujących łączy w sobie informacje na temat cen akcji, wielkości
zasobów pieniądza, ilości wydanych zezwoleń na budowę, liczby obecnie budowanych budynków
mieszkalnych, wielkość pożyczek dla firm przemysłowych i handlowych itp.
W związku z występowaniem okresów opóźnień, zarówno spadek, jak i ożywienie koniunktury gospodarczej
jest ogłaszane dopiero po 6 miesięcy po zmianie wskaźników ogólnych.

POLITYKA GOSPODARCZA I FUNKCJE PAŃSTWA

Termin “polityka” pochodzi z języka greckiego i oznacza zarządzanie państwem. Określa działalność władz
państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych i zewnętrznych państwa. Keynes określa politykę
ekonomiczną jako działanie (uruchamianie) środków, zwłaszcza inwestycyjnych, skierowanych na przyrost
kapitału   stałego.   Najlepszym   systemem   gospodarczym   jest   dla   niego   mieszana   gospodarka   rynkowa.
Podmiotem   polityki   gospodarczej   jest   nie   tylko   władza   państwowa,   lecz   także   każda   organizacja,   grupa
społeczna,  czy nawet osoba podejmująca  działania,  których  celem jest wywarcie określonego wpływu  na

proces gospodarowania (coraz większa rola podmiotów ponadnarodowych).
O polityce gospodarczej mówimy tylko wtedy, gdy jest to świadome oddziaływanie na gospodarkę narodową,
które jest zgodne z przyjętymi wcześniej celami, kierunkami i zasadami. Nie każde działanie instytucji
rządowych, mające wpływ na gospodarkę będzie prowadzeniem polityki ekonomicznej. Musi to być działanie
zaplanowane.

Cele polityki ekonomicznej, tak samo jak funkcje, zadania, można klasyfikować na wiele sposobów. Cele
polityki makroekonomicznej to najczęściej tempo wzrostu gospodarczego, stabilność cen i kursu walutowego,
pełne zatrudnienie, równowaga bilansu płatniczego, budżet.
Cele polityki mikroekonomicznej trudniej kwantyfikować, dotyczą one bowiem określonych gałęzi, branż,
konkretnych przedsiębiorstw oraz często długich okresów.

Zadania państwa w polityce ekonomicznej dzielimy na:

- krótkookresowe (koniunkturalne) – związane z polityką stabilizacyjną;
- długookresowe (strukturalne) – to między innymi działania na rzecz postępu naukowo -
technicznego, wpływanie na ochronę środowiska naturalnego, zmiany struktury produkcji, zmiany
infrastrukturalne;

Funkcje państwa w gospodarce są powiązane z celami rozwoju społeczno – gospodarczego. Występują 4
główne funkcje państwa:

- stabilizacyjna - polega na realizowaniu przez państwo takich celów jak: osiągnięcie i utrzymywanie
w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wpływaniu na poziom inflacji,
bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej oraz możliwie najlepsze
wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji. Są to najważniejsze cele makroekonomiczne polityki
państwa. Tym celom służy polityka fiskalna i pieniężno - kredytowa;

- alokacyjna – polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów
gospodarczych, takich jak:

−

określenie niezbędnego zakresu własności publicznej, a w ramach tej własności poszukiwanie
takich rozwiązań instytucjonalno - prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczenie praw
własności poszczególnych zasobów między różne społeczności, instytucje, aby nie dochodziło do
marnotrawstwa; chodzi tu o jasne określenie osoby odpowiedzialnej za własność publiczną i jej
rozliczenie;

−

wspieranie konkurencji – chodzi tu o usprawnienie systemu obiegu informacji ekonomicznych,
zwalczanie struktur i praktyk monopolistycznych, eliminowanie barier wejścia; te działania
bowiem ograniczają skale błędów w procesie podejmowania decyzji gospodarczych, usprawniają
rachunek ekonomiczny oraz utrudniają stosowanie praktyk polegających na niepełnym
wykorzystaniu czynników produkcji przy równoczesnym podnoszeniu cen produktów i usług;

- redystrybucyjna – polega przede wszystkim na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt
dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych, pomocy ludziom starszym,
upośledzonym i chorym, sierotom i innym członkom społeczeństwa, którzy nie są w stanie radzić
sobie sami. Gospodarka rynkowa niejako z natury rzeczy prowadzi do dużych różnic dochodowych.
Premiując wyższymi dochodami jednostki bardziej przedsiębiorcze lub w krajach rozwijających się
“sprytne”; niwelując różnice dochodowe, państwo oddziałuje równocześnie na strukturę konsumpcji
oraz dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług, w takich dziedzinach życia, jak: kultura,
oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo i służba zdrowia;

- adaptacyjna – funkcja polega na dostarczaniu metod i środków uwarunkowań wewnętrznych
i zewnętrznych (-> funkcja porządkująca całość).

Głównymi instrumentami realizacji omawianej tu funkcji państwa jest:

- system podatkowy, w tym zwłaszcza podatek progresywny;
- wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne, oraz różnego typu systemy opłat i ceł (do
redystrybucji dalej);

Głównymi   formami   pomocy   ze   strony   państwa   są   różne   świadczenia   pieniężne,   w   tym   świadczenia
dofinansowywane   przez   państwo,   np.   emerytury   i   renty,   zasiłki   dla   bezrobotnych,   inwalidzkie
oraz świadczenia finansowane w całości przez państwo – np. zasiłki dla osób o niskich dochodach, zasiłki dla
osób niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe, a także świadczenia w naturze, np. w
ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty.
Zbyt duże, nieakceptowane społecznie różnice dochodowe osłabiają motywację ludzi o niskich dochodach

oraz sprzyjają różnego typu konfliktom i protestom. Wynikające stąd straty najczęściej przewyższają korzyści
związane z silną motywacją ludzi o wysokich dochodach. Stanowi to uzasadnienie działań redystrybucyjnych
państwa.

ELASTYCZNOŚĆ; TEORIA WYBORU KONSUMENTA

−

użyteczność marginalna (krańcowa) opiera się na analizie optymalizacji;

−

główna zasada: gdy wielkość marginalna jest równa zero, to wielkość całkowita jest maksymalna;

−

użyteczność całkowita jest sumą użyteczności marginalnych;

−

użyteczność marginalna – przyrost zadowolenia z konsumpcji każdej dodatkowej jednostki towaru lub
usługi;

−

prawo malejącej użyteczności marginalnej – wraz ze wzrostem konsumpcji odczuwane zadowolenie ze
spożycia dodatkowej jednostki danego dobra lub usługi zmniejsza się (niekiedy w przyspieszonym
tempie);

−

Korzyść Marginalna > Strata Marginalna → rozmiary działalności gospodarczej rosną
KM = SM → wartość całkowita jest maksymalna;
KM < SM → rozmiary działalności gospodarczej spadają;

−

kanibalizacja marginalna – steruje się nią, aby użyteczność została marginalna;

użyteczność

U.m.
max

U.c.

Q – wielkość konsumpcji

obecnie odchodzi się od użyteczności kardynalnej mierzonej w utylach w stronę użyteczności porządkowej,
która mówi nam tylko, że konsument preferuje dane dobro bardziej od innego, ale nie stwierdza dokładnie o
ile. Możemy ułożyć dzięki tej użyteczności hierarchię preferencji konsumentów wobec produktów i usług ze
względu na różne czynniki;

−

zasada optymalizacji – gdy użyteczność marginalna jest malejąca i dodatnia to użyteczność całkowita. Gdy
um jest rosnąca i ujemna, to uc jest malejąca;
zasada ta jest pomocna przy wyliczaniu częstotliwości wyświetlania reklam;

−

nie patrzymy na ceny jako na wartość absolutną;

−

elastyczność – wrażliwość popytu lub podaży (konsumentów lub producentów) na zmianę ich
determinant;

−

elastyczność popytu mierzy siłę reakcji sprzedaży na zmianę determinant popytu; siła reakcji jest
wyrażona w procentach;

Ed = [Qd2 – Qd1 / Qd1] : [Qx2 – Qx1 / Qx1]
Ed – elastyczność popytu;
Ed = [ΔD / QD1] x [Qx1 / Δx] = [ΔD / ΔX] x [Qx1 / Qd1]
ΔD - przyrost popytu;
ΔX – przyrost determinanty;

interpretacja zmian w wysokości wskaźnika elastyczności;
E → - ∾, + ∾ → popyt jest doskonale elastyczny; stan charakterystyczny dla konkurencji doskonałej;

E > 1, E < -1 → popyt jest elastyczny; w tym przypadku zmiana determinanty jest mniejsza od zmiany
rozmiarów popytu;
E = 1, E = -1 → maksymalna wartość całkowita;

elastyczność neutralna (jednostkowa) – nie ma sensu zmieniać ceny ani determinanty;

E < 1, E> -1 → popyt nieelastyczny; zmiana rozmiarów popytu jest mniejsza od zmiany rozmiarów
determinanty;
E = 0 → popyt sztywny;

elastyczność cenowa popytu – z zasady ujemna, co wynika z prawa popytu;

E → -∾

A
E < -1

Popt. E = 1
E > -1

PM D

E=0
B Q

PM – krzywa przychodu marginalnego;
E < - 1 – cenę trzeba obniżyć do momentu osiągnięcia E= -1
E > -1 – cenę należy podnieść, zarabiamy na cenie

w sytuacji popytu elastycznego, w celu maksymalizacji przychodów cenę należy obniżyć;

przy dobrach luksusowych nie obniża się ceny, bo nie zwiększy to popytu;

elastyczność cenowa = -1, to przychód (produkt) marginalny = 0;

E → -∾
A

E < -1

Popt. E = 1

E > -1
PM D

E=0

B Q

max PM

popyt elast.

Popyt nieelastyczny

elastyczność dochodowa dotyczy dwóch sytuacji:

−

przy zależności wprost – dodatniej – dotyczy dóbr normalnych i luksusowych; w przypadku elastyczności
dochodowej,

popyt

dobra

luksusowe

jest

elastyczny;

E = + 1, 5 = ↑QD > 4 % / ↑R → 4 %

−

przy zależności odwrotnej – ujemnej – dotyczy dóbr niższego rzędu;

E = 0,5 = ↓QD < 3% / ↓R → 3 %

E = -2 = ↓R >10 % / ↑R → 10%

sytuacja szybkiego bogacenia się, wycofania dóbr podrzędnych i dóbr Giffena, a dobra luksusowe zamieniają
się w normalne;

−

elastyczność względem dóbr pokrewnych (substytucyjne i komplementarne):
a) zależność wprost – dotyczy dóbr substytucyjnych;
E= +0,7 → ↓Qdy → < %% / ↓Px → 5%;
b) zależność odwrotna – dotyczy dóbr komplementarnych;
E= - 2,5 → ↓Qdb → > 3% / ↑Pa → 3%;

DETERMINANTY ELASTYCZNOŚCI POPYTU

−

znaczenie danego dobra dla zaspokojenia potrzeb konsumentów o charakterze podstawowym; im bardziej
zaspokaja, tym elastyczność jest niższa;

−

elastyczność dochodowa – niska elastyczność popytu dla dóbr pierwszej potrzeby i wysoka dla dóbr
wyższego rzędu;

−

dostępność i liczba subsydiów na rynku; zależność wprost: im większa liczba substytutów i dostępność,
tym elastyczność większa (konsument ma większą możliwość przerzucania się);
dotyczy elastyczności cenowej zwykłej i dóbr pokrewnych;

−

ilość czasu potrzebna konsumentom na reakcję na zmianę ceny przez przerzucenie się na inny produkt;
dotyczy elastyczności cenowej – im dłuższy czas, tym elastyczność większa;

−

częstość i natężenie zmian ceny; cenę należy podwyższać raz i to maksymalnie do progu cenowego; do
konsumentów dochodzi tylko fakt zmiany ceny, a nie dokładna liczba, o którą ta cena wzrosła;

−

sezonowość – różne wydarzenia i święta; przed świętami konsumenci są mniej elastyczni;

Zad. 1
oblicz elastyczność popytu przy cenie równej 2. funkcja dana jest wzorem g= 20 – p

E = [p/q] x [dq/dp] = f(x)
f(x) = dy / dx
dp = g = -1
Ep = [p / 20 – p] x (-1) = - [p/20 – p]

jeśli p=2

Ep(g) = - 2/20-2 = - 2/18 = - 1/9 = 0,111%

p=4
Ep(g) = -4 / 20 – 4 = -4/16 = -1/4 = -0,25%

jeżeli cenę równą 4 podniesiemy o 1% to spowoduje spadek popytu o 0, 25%

pochodna

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU

↑R

D1 D2

Q1 Q2 Q

−

zależność wprost dla dóbr normalnych i luksusowych; E=2 = ↓QD > 5 / ↓R 5%;

−

dobra podrzędne – zależność odwrotna dwukierunkowa ujemna; przy pauperyzacji elastyczność jest silna,
podobnie przy szybkim wzbogacaniu się; E=-1,5;

−

dobra komplementarne – zależność odwrotna; E= -0,7 = [↑Qdy <10%] / ↓Px 10% - promocja jest
nieopłacalna;

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

ekonomiści zakładają, że konsumenci wybierają najlepszy zestaw towarów na jaki ich stać;
przedmiotem wyboru konsumenta jest koszyk konsumpcji – kompletna, zamknięta lista dóbr i usług, które są
wybierane przez konsumenta; chodzi o to, aby uwzględnić wszystkie towary i usługi znajdujące się w
hierarchii preferencji danej grupy nabywców; celem działalności konsumenta jest maksymalizacja
zadowolenia, czyli użyteczności czerpanej ze spożycia koszyka towarów, które on może nabyć przy danym

dochodzie nominalnym i przy danych cenach; konsument dokonuje wyboru zgodnie ze swoimi gustami lub
preferencjami; wybory te są ograniczone;

preferencje konsumenta odzwierciedlają subiektywne oceny przydatności poszczególnych dóbr i ich
kombinacji; określają one kolejność w jakich konsument może uszeregować poszczególne dobra – mamy do
czynienia z teorią użyteczności porządkowej, a nie kardynalnej;

3 ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE PREFERENCJI:

−

zupełności – przyjmujemy, że każde dwa koszyki mogą być porównywane, czyli konsument potrafi
zdecydować, którą kombinację dóbr woli lub czy obie są mu obojętne (tak samo pożądane);

−

przechodniości – oznacza, że konsument potrafi uporządkować poszczególne kombinacje dóbr w sposób
logicznie zgodny;

−

„więcej znaczy lepiej” - założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta;

popyt ilościowy – elementarny, oznacza pragnienie posiadania zarówno lepszego produktu, jak i całkiem
nowego związanego z nim towaru (dobra komplementarne); badania jednoznacznie wskazują, że popyt
jakościowy można stale rozbudzać;

krzywa obojętności konsumenta przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne, tzn. dają jednakową użyteczność całkowitą

Qya A

B
Qyb

Qxa Qxb QX

użyteczność marginalna będzie się zmieniać; Q – wielkość konsumpcji;
na obu osiach są wielkości konsumpcji;
użyteczność całkowita ta sama, użyteczność dobra y spada, a x rośnie;
stopa substytucji x przez y zmniejsza się, jesteśmy skłonni zrezygnować z mniejszej konsumpcji x na rzecz y;
krzywe obojętności mają nachylenie ujemne, co wynika z malejącej marginalnej stopy substytucji; określa z ilu
jednostek dobra y rezygnujemy na rzecz podniesienia x o jednostkę, w sytuacji gdy konsument znajduje się na
tej samej krzywej obojętności;
MSSxy = Δy / Δx

krzywa jest wypukła w stosunku do początku układu współrzędnych, co wynika z prawa „więcej znaczy lepiej”

I II
↑y ↑ x i y

A
IV III

↓x i y ↑x

krzywe obojętności nie mogą się przecinać, co wynika z prawa przechodniości;
krzywych jest nieskończenie wiele – wynika z prawa „więcej znaczy lepiej”;

MAPA OBOJĘTNOŚCI KONSUMENTA

im wyższa krzywa, tym większy poziom zadowolenia;
oparte na użyteczności porządkowej
zakładamy, że x i y są towarami, które mają swoje ustalone ceny, a konsument posiada określony dochód
nominalny (R)  i cały  ten  dochód przeznacza na zakup dobra  x i y. Wówczas możemy  napisać  równanie
ograniczenie budżetowego;
R = Px  x  Qx  x  Py  x  Qy
Qy = - [Px / Py] x Qx + R / Py
           współczynnik        wyraz wolny
           nachylenia
jak się zmienia współczynnik nachylenia – mówimy o efekcie substytucyjnym;
gdy zmienia się wyraz wolny, to mówimy o efekcie dochodowym;
formuła ta informuje ile jednostek dobra y, konsument musi spożyć, by spełnić ograniczenie budżetowe jeśli
konsumuje określoną ilość jednostek dobra x;
nachylenie linii budżetu ma jasną interpretację  ekonomiczną; mierzy  stopę wg  której rynek jest skłonny
zamienić dobro 1 na 2. jest zatem odpowiednikiem marginalnej stopy substytucji;

−

Px / Py = stopa substytucji = Δy / Δx

jak rośnie cena x, to konsumpcja się zmniejsza;
użyteczność marginalna x / u.m.y. = - Px / Py = Δy / Δx
kanibalizacja marek; warunek równowagi;

zbiór

budżetowy
R1 R2

dochód rośnie – efekt dochodowy – R1 do R2;
Px spada, dochód realny rośnie;

Q const.
zbiór

budżetowy
R1 R2

Qx1 Qx
Qx2

RÓWNOWAGA KONSUMENTA

E1
Qy I1

Qx Qx

R1 – ograniczenie budżetowe;
efekt substytucyjny dla dóbr substytucyjnych gdy cena dobra x spada; gdy Px spada, to rośnie Qdx i Qdy

E1
Qy I1 E2

Qx Qx

z tej ścieżki ekspansji cenowej, wykreślamy krzywą popytu;
krzywa popytu nie jest krzywą obojętności;

EFEKT DOCHODOWY
x – dobro podrzędne; y – dobro normalne;

R2 R1

Qx
gdy Qx rośnie, to Qy rośnie

Qy E2
I2

R2 R1

gdy Qx spada, to Qy rośnie;
krzywa Engla – ze ścieżki ekspansji dochodowej;

możliwości budżetowe konsumenta rosną, bo rosną dochody nominalne i spada cena dobra x;
oba dobra są dobrami normalnymi;

w ekonomii różnica między krótkim a długim okresem rozumiana jest jako zmiana technologii pozwalająca
zwiększyć lub zmniejszyć moce produkcyjne;

w długim okresie powstają zatem możliwości powiększania produkcji poprzez budowanie nowych czy
większych zakładów stosujących inne technologie wytwarzania; wymaga to zwiększenia nakładów na
wszystkie czynniki produkcji, a zatem w długim okresie nie ma kosztów stałych;

krótki okres i koszty całkowite;
koszty stałe pozostają niezmienne dla szerokiego zakresu działalności w krótkim okresie;
zakłada się bowiem, że firma wcześniej podjęła decyzję dotyczącą sumy kosztów stałych, które będą
poniesione i poziomu działalności;
koszty stałe powstają w wyniku ponoszenia przez przedsiębiorstwo wydatków na stałe czynniki produkcji; do
tej kategorii zalicza się większość tzw. kosztów ogólnych, jak również spłaty leasingowe , koszty wyposażenia,
część kosztów energii, koszty administracyjne;
koszty zmienne – wraz ze wzrostem produkcji zwiększają się zgodnie z prawem malejących przychodów –
najpierw rosną wolniej, gdy firma posiada możliwości zwiększania produktywności w ramach posiadanego
aparatu wytwórczego, a później rosną szybciej gdy zaczyna działać prawo malejących przychodów;

KOSZTY CAŁKOWITE

koszty

KC = KSC + KCZ

koszty stałe całkowite

koszty planuje się na rok;
koszty stałe to na przykład amortyzacja, podatki, leasing;

koszty zmienne – rosną mniej niż proporcjonalnie, ponieważ firmy mogą zwiększać produkcyjność;
rosną bardziej niż proporcjonalnie, gdy zaczyna działać prawo malejących przychodów;

prawo malejących przychodów mówi iż zwiększając nakład czynnika zmiennego przy założeniu, że inne
czynniki są stałe, osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika
zmiennego daje coraz mniejszy przyrost produkcji, tzn. że produkcyjność kolejnego czynnika zmniejsza się –
produkt marginalny maleje;
działa tylko w krótkim okresie, tłumaczy kształtowanie się kosztów;

−

krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie kosztu całkowitego stałego dla rozmiaru
produkcji równego zeru;

−

rośnie identycznie jak krzywa kosztu całkowitego zmiennego; jest ona po prostu przesunięta w górę o
wartość kosztu stałego przy zwiększaniu wolumenu produkcji; krzywa kosztów stałych staje się coraz
bardziej stroma;

KSP = KSC / Q KZP = KZC / Q

KCP = KC / Q KM

Q Q

koszty KM KCP III etap

KZP II etap
A

I etap

Q min. Q min. Q

KM – koszt marginalny;
KZP – koszt zmienny przeciętny;
KCP – koszt całkowity przeciętny;
Q min. - optimum techniczne;
A – punkt zamknięcia firmy – wielkość produkcji, przy której w A pokrywamy tylko koszty

zmienne;

B – próg rentowności; punkt docelowy zarządzania kosztami; pokrywamy koszty całkowite (stałe i zmienne);

to, czy osiągniemy B zależy od popytu;
powyżej progu rentowności firma osiąga zysk;

I etap: jak najbardziej zyskowne wycofanie się z tego typu działalności ; produkty na tym etapie nazywane są

„psami” , gdyż dawniej opłacalne, teraz nie przynoszą już oczekiwanego zysku i należałoby się ich jak
najszybciej pozbyć;
II etap: musimy zwiększyć produkcję, zminimalizować straty; produkty na tym etapie nazywane są „trudnymi
dziećmi” - należy z nimi skończyć, mimo że wytwórcy są przyzwyczajeni do ich wytwarzania i hipotetycznie
mogą jeszcze odnieść sukces;
etap III: maksymalizacja zysku; produkty nazywane są „dojnymi krowami”;

jeśli koszt marginalny jest mniejszy od kosztu zmiennego przeciętnego i kosztu całkowitego przeciętnego, to
koszty spadają;

−

krzywa przeciętnych kosztów zmiennych może spadać. Ostatecznie zacznie się wznosić jeśli występują
czynniki stałe ograniczające produkcję, a więc skutek działania prawa malejących przychodów;

−

krzywa kosztu przeciętnego całkowitego początkowo opada z powodu spadku kosztów stałych na
jednostkę produkcji, ale potem się wznosi z powodu rosnących przeciętnych kosztów zmiennych;

−

koszt krańcowy i przeciętny koszt zmienny są takie same dla pierwszej jednostki produkcji;

−

gdy spadek kosztów stałych przeciętnych jest większy od wzrostu kosztów zmiennych przeciętnych, koszt
całkowity przeciętny będzie spadał. Jeżeli wzrost kosztu zmiennego przeciętnego jest większy od spadku
kosztu stałego przeciętnego, wtedy koszt całkowity przeciętny rośnie;

z powyższych relacji wynika, że KZP osiąga minimum szybciej niż KCP;

DŁUGI OKRES

krzywa długiego okresu to nie jest krzywa, która powstaje w wyniku połączenia minimów kosztów
krótkookresowych;

przychody ze skali – są wyznacznikiem decyzji menedżerskich, gdyż to od ich charakteru bezpośrednio zależy
kształt krzywej długookresowych kosztów przeciętnych;

skala produkcji przedsiębiorstwa – wielkość nakładów wszystkich stosowanych przez nie czynników
produkcji;

zmiana skali – określona procentowa zmiana nakładów wszystkich czynników produkcji;

przychody ze skali – miara procentowej zmiany wielkości produkcji wynikającej z danej procentowej zmiany
nakładów czynników produkcji;

stałe przychody ze skali – dana procentowa zmiana nakładów wszystkich czynników wytwórczych przynosi
większą procentową zmianę wolumenu produkcji;

rosnące przychody ze skali – dana procentowa zmiana nakładów wszystkich czynników

wytwórczych przynosi

większą procentową zmianę wolumenu produkcji; źródła:
technologiczne źródła korzyści skali;
marketingowe źródła korzyści skali;
finansowe źródła korzyści skali;

zmniejszające się przychody ze skali – procentowy wzrost nakładów wszystkich czynników wytwórczych
przynosi mniejszy procentowy wzrost produkcji;

wzrost kosztów przeciętnych;

na wykresie pokazano krzywą długookresowych kosztów przeciętnych w kształcie litery U. Kształt ten
odzwierciedla rosnące przychody ze skali przy małej wielkości produkcji oraz zmniejszające się przychody ze
skali przy dużych rozmiarach;
długookresowa funkcja kosztów firmy jest po prostu krótkookresową funkcją kosztów oszacowaną przy
optymalnym wyborze wariantów czynników stałych;

krótkookresowe koszty niezbędne do wytworzenia danego produktu muszą być zawsze przynajmniej tak
duże, jak długookresowe koszty ponoszone na wytworzenie tego dobra;

oznacza to, że firma musi być w stanie działać przynajmniej równie sprawnie wtedy, gdy zmienia wielkość
aparatu, jak i wtedy, gdy funkcjonuje przy jego stałym poziomie; zatem przy danej wielkości produkcji danego
dobra koszty długookresowe i krótkookresowe są takie same;
krótkookresowa krzywa kosztów przeciętnych musi być styczna do długookresowej krzywej kosztów
przeciętnych;
na rysunku minimum długookresowych kosztów przeciętnych jest osiągane przy wolumenie produkcji Q min.,
dla którego minimum krzywej kosztu krótkookresowego przeciętnego równe jest minimum kosztu
długookresowego;
jak widać wielkość produkcji Q min. jest wytwarzana w zakładzie o średnich rozmiarach;

MAKSYMALIZACJA PRZYCHODÓW W KRÓTKIM OKRESIE

zysk księgowy jest większy od zysku ekonomicznego;
formy rynku różnią się elastycznością krzywej;
ogólna zasada optymalizacji przychodów przedsiębiorstwa: koszt marginalny musi się równać utargowi
marginalnemu; wielkość produkcji, dla której koszt marginalny równa się utargowi marginalnemu;

         Pr                                                            A                  KPC

    Pc pr                                                     B                             KPZ

D
KUM

Q opt Q

KPC – koszt przeciętny całkowity;
D – krzywa popytu;
KUM – krzywa utargu marginalnego;
Q opt. - optymalizuje przychód całkowity;
Pr – cena rynkowa produktów;
Pc pr – cena czynników produkcji

pole przychodów całkowitych jest większe niż pole kosztów;
koszty – Q, Q opt., B, Pc pr

przedstawiony 2 etap produkcji;
KUM i D będą się oddalać wraz ze wzrostem ceny;
gdzie większa siła monopolowa, oddalanie jest większe;

produkt marginalny nie jest rynku konkurencji niedoskonałej stałą wielkością;
linia pozioma → utarg marginalny = cena = krzywej popytu → rynek doskonały;

zwiększenie produkcji, a więc podaży przy danym popycie powoduje spadek ceny; krzywa popytu jest
elastyczna bardziej na rynku konkurencji monopolistycznej, a mniej na rynku konkurencji oligopolistycznej i
monopolu;
ponieważ krzywa popytu spada, obniża się również krzywa utargu krańcowego; preferencje konsumentów i
producentów oddalają się od siebie wraz ze spadkiem ceny;

wysokość utargu krańcowego wynika bezpośrednio z rozmiarów popytu, więc krzywa utargu marginalnego
będzie położona poniżej krzywej popytu a odległość między nimi będzie wzrastać;
należy zwrócić uwagę, że firma nie produkuje i nie wycenia swojego produktu przy minimum krzywej kosztu
przeciętnego; w tym sensie firma może produkować poniżej swoich możliwości produkcyjnych i osiągać
maksymalny przychód (nie ma tego na tym rysunku);
każda kolejna osoba wchodząca na rynek spłaszcza krzywą popytu;

w ekonomii przyjmuje się, że system progresywny jest najlepszy, ponieważ w jego warunkach działają
autonomiczne stabilizatory koniunktury, które zwiększają efektywność zarządzania cyklem;

obniżenie podatków oraz dopłaty do maszyn jako dwa działania zastosowane przez Raegana za doradztwem i
z uzasadnieniem Laffera, spowodowały znaczący rozwój gospodarki USA po wyjściu z fazy kryzysu;

nadmierny fiskalizm w gospodarce może doprowadzić do skutków odmiennych niż zamierzone

warunkami przyspieszonego rozwoju gospodarki są m. in. : wysokie wydatki, niskie podatki i niskie stopy
procentowe;

4 funkcje polityki budżetowej państwa:

–

fiskalna   –   gromadzenie   dochodów   budżetowych   pochodzących   głównie   z   podatków,   umożliwiających
utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań;
przez długi czas polityka budżetowa podporządkowana była realizacji tej funkcji; coraz częściej jednak
podkreśla   się   negatywne   skutki   podatków,   a   stosowane   rozwiązania   w   coraz   większym   stopniu
nastawione są na łagodzenie progresji podatkowej;
znaczenia  nabierają   inne  funkcje;  to  wszystko     sprawia,   że trend  do   wzrostu   obciążeń  podatkowych
zwłaszcza   podatków   od   dochodów   osobistych   ludności   w   rozwiniętych   gospodarczo   krajach,   ulega
zahamowaniu;
4 zasady dobrego systemu podatkowego Adama Smitha są nadal aktualne:
1) podatki powinny być sprawiedliwe, tzn. nie przekraczać możliwości podatnika;
2) wysokość podatków musi być z góry określona;
3) sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika;
4) koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i
przedsiębiorczość podatników;

–

stabilizacyjna – krzywa Laffera – konstrukcja systemu podatkowego; rozwinęła się w oparciu o teorię
Keynesa   zgodnie   z   którą   gospodarka   jest   uwarunkowana   popytowo;   polega   na   wykorzystywaniu
dochodów   i   wydatków   budżetowych   dla   osiągnięcia   takich   celów   jak   wysoki   stopień   wykorzystania
potencjału   wytwórczego   nakierowany   na   wzrost   zatrudnienia,   stabilność   ogólnego   poziomu   cen,
osiągnięcie odpowiedniego tempa wzrostu gospodarczego, stabilność bilansu płatniczego;
[należy przedstawić politykę budżetową w odpowiedniej fazie kryzysu];

–

alokacyjna – polega na kształtowaniu podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny i
publiczny ( strona wydatkowa), a następnie ich dalszym rozmieszczeniu wewnątrz tych sektorów;

–

redystrybucyjna – polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów
indywidualnych poprzez:

–

redystrybucję bezpośrednią – za pomocą systemu podatków i transferów socjalnych;

–

redystrybucję pośrednią – za pomocą systemu bezpłatnych lub częściowo płatnych usług społecznych;

celem nadrzędnym redystrybucyjnej funkcji jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju
gospodarczego w poszczególnych częściach kraju lub samych obywateli; we współczesnych tzw. teoriach
wzrostu przyjmuje się bowiem takie założenie, że aby całość mogła się rozwijać szybciej, to jej składowe
elementy muszą być podobne;

HANDEL

–

krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr importowanych pokazuje jaką część każdej dodatkowej jednostki
dochodu narodowego podmioty krajowe chcą wydać na dodatkowy import;

–

PN = C + I + G + Ne + Ni, gdzie Ne = eksport – import;

–

gdy mamy dodatnie saldo to dochód narodowy rośnie;

–

jeżeli import będzie większy lub będzie rósł szybciej od eksportu to znaczy, że na rynku krajowym rosną
rozmiary globalnej podaży, a więc PK przeznaczony do podziału będzie wyższy od wytworzonego; jest to
dobra sytuacja podczas kryzysu, kiedy to państwo może podnosić wydatki rządowe czy też zwiększyć

fundusz przeznaczony na inwestycje bez zmniejszania funduszu konsumpcji; takie rozwiązanie wymaga
jednak pokrycia ujemnego salda bilansu handlowego w drodze zaciągania kredytów za granicą lub
wyprzedaży części swoich aktywów za granicą ( w teorii) → związanie jest to z paradoksem oszczędności;

–

popyt na import najczęściej rośnie wtedy, kiedy wzrastają ceny i popyt krajowy ( w ożywieniu gospodarki)
oraz dochody i popyt krajowy;

–

wpływ handlu na poprawę struktury rzeczowej PK:
dzięki wymianie towarów można urozmaicić ofertę w zakresie towarów zaspokajających te same
potrzeby; szeroka gama towarów z różnych krajów pozwala nabywcom na uzyskanie wyższego poziomu
satysfakcji z ich konsumpcji i na wybór produktów tańszych i jakościowo lepszych; dobrym przykładem
jest handel wewnątrzgałęziowy – jednoczesny import i eksport produktów z tej samej branży;

–

przewaga endogeniczna i większa skala wymiany towarowej pomiędzy podobnymi gospodarkami
znajdującymi się na wyższej stopie dobrobytu;

–

udział handlu wewnątrzgałęziowego rośnie bowiem wraz ze wzrostem dochodu narodowego, gdyż
wówczas zwiększa się stopień dywersyfikacji struktury popytu – konsumenci stają się bardziej
wymagający;

–

dodatkowa konkurencja możliwości której stwarza handel zachęcają do zmniejszania liczby odmian dóbr
wytwarzanych przez każdy kraj (specjalizacja wewnątrzgałęziowa) przy wzroście ich rozmiarów
produkcji – pojawiają się korzyści skali w ramach mniejszej ilości wytwarzanych odmian;

–

konsumenci świata mogą wybierać, jednak z większej liczby odmian, mimo iż liczba odmian
produkowanych w kraju zmniejsza się; podstawową cechą handlu międzynarodowego jest to, że uwalnia
konsumpcję od ograniczeń narzucanych przez krajową strukturę produkcji i prowadzi do jednoczesnej
koncentracji (korzyści skali) i specjalizacji produkcji ( korzyści uczenia się);

–

handel stymuluje także uczenie się od reszty świata, jest on bowiem jednym z najważniejszych kanałów
transferu wiedzy;

Document Outline