POLITYKA EKONOMICZNA1

POLITYKA EKONOMICZNA/GOSPODARCZA - ĆWICZENIA nr 1

−

Wprowadzenie – definicja, uwarunkowania, cele, funkcje, dziedziny. Informacje ważne dla przyszłego ekonomisty z zakresu metod
analizy ekonomicznej,

−

Systemy ekonomiczne (USA, Niemcy, Szwecja, Japonia, Chiny, Indie), System administracji publicznej = administracja rządowa i sa-
morządowa

POLITYKA GOSPODARCZA - DEFINICJE:

WINIARSKI: świadome oddziaływanie władz państwowych na gospo-
darkę narodową – na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na
stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje z zagranicą.

SECOMSKI: działalność państwa, polegającą na określeniu bieżących
i perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realiza-
cji, w oparciu o poznane prawa społeczno-ekonomiczne oraz za po-
mocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego gospoda-
rowania.

ADAM SMITH: ekonomia stosowana

JOHN MAYNARD KEYNES: uruchamianie środków zwłaszcza inwe-
stycyjnych, skierowanych na przyrost kapitału

GEISE: jest nauką o umiejętnościach kierowania oraz sterowania
procesami i zjawiskami gospodarczymi, czyli o umiejętnościach od-
działywania na bieg spraw gospodarczych w odpowiednim kierun-
ku. Odpowiada ona na pytanie jak działać i jakie podejmować de-
cyzje aby osiągać określone cele. W ogólnym ujęciu w skali makro
celem działalności gospodarczej jest podwyższenie poziomu życia
mieszkańców danego państwa. Zasadnicze pytania stojące przed
polityką gospodarczą:

Kto powinien rozstrzygać co preferuje społeczeństwo?

W jakim czasie powinny być osiągnięte określone cele?

Jakich środków użyć aby te cele osiągnąć?

Jak duża powinna być ingerencja państwa w gospodarkę?

PODMIOTY POLITYKI GOSPODARCZEJ

Organizacja Narodów Zjednoczonych, Wspólnoty Europejskie, Mi

dzynarodowy

Fundusz Walutowy, Bank

wiatowy,

wiatowa Organizacja Handlu

Podmioty ponadnarodowej polityki gospodarczej:

Sektor
Mi

dzynarodowy

legislatywa: Senat, Sejm

egzekutywa: rz

jurysdykcja: Trybunał Konstytucyjny, Naczelny S

d Administracyjny, s

dy pra-

cy.

Podmioty pa

stwowej polityki gospodarczej:

Sektor Pa

stwo-

Urz

d Pracy, Urz

d Ochrony Konkurencji i Konsumentów (daw. Antymonopolo-

wy), Urz

d Regulacji Energetyki

Podmioty polityki gospodarczej o funkcjach wykonawczych:

Sektor
Po

redni

Bank Centralny, towarzystwa ubezpieczeniowe, Krajowa Izba Gospodarcza, izby
przemysłowo-handlowe, izby rzemie

lnicze.

Autonomiczne podmioty polityki gospodarczej:

zwi

zki zawodowe, zwi

zki pracodawców

Prywatny

Podmioty polityki gospodarczej o funkcjach decyzyjnych i informacyjnych:

Sektor

CELE POLITYKI GOSPODARCZEJ

Ingerencja państwa w gospodarkę zawsze jest celowa. Nie chodzi jednak o jakiś jeden cel, a raczej o wiązkę celów. Ów układ
celów jest zmienny - tak w czasie, jak i przestrzeni. Zależy on przede wszystkim od systemu gospodarczego danego państwa.
Istotne znaczenie mają również pozostałe uwarunkowania. Niezależnie jednak od tych wszystkich czynników możliwe jest
określenie pewnej grupy celów podstawowych, nazywanych również tradycyjnymi, która jest charakterystyczna dla pań-
stwa o gospodarce wolnorynkowej.

W zakresie polityki krótkoterminowej będzie
to zapewnienie:

–

pełnego zatrudnienia,

–

stabilizacji cen,

–

równowagi bilansu płatniczego.

Rys. model „magicznego trójkąta”,

Polityka długoterminowa nakierowana natomiast będzie na wzrost gospodarczy i spra-
wiedliwy podział bogactw.

Cele polityki ekonomicznej mogą być grupowane na:

–

generalne: zapewnienie suwerenności, sprawiedliwości, postępu społecznego
i ochronę praw człowieka

–

ekonomiczne:  wzrost  gospodarczy  i  związane  z  nim  dążenie  do  dobrobytu,  rozwój
przedsiębiorczości,  wzrost  udziału  każdego  państwa  w  międzynarodowym  podziale
pracy,  restrukturyzacja  gospodarki  i  jej  dostosowanie  się  do  aktualnych  potrzeb,
a nade  wszystko  zapewnienie  równowagi  wewnętrznej  (budżetowej)  i  zewnętrznej
(wymiany z zagranicą)

–

społeczne: sprawiedliwy podział dochodów i pełne zatrudnienie, ale również wy-
równywanie szans w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej,
zapobieganie wykluczeniu i reintegracja osób wykluczonych, zapewnienie ochrony
zdrowia i zabezpieczenia na wypadek innych ryzyk socjalnych.

–

ekologiczne: ochrona istniejących zasobów środowiska w ramach tzw. zrównowa-
żonego rozwoju i rekultywacja obszarów zniszczonych.

–

ustrojowe: umacnianie i ochronę szeroko rozumianego ustroju społeczno-
gospodarczego, zapewnienie bezpieczeństwa i wzmacnianie potencjału obronnego.

Przykłady pytań związanych

z realizacją celów polityki gospodarczej:

–

Czy rząd powinien zwiększyć pomoc na rzecz biednych, czy też w
większym stopniu powinny przyjąć na siebie ten ciężar instytucje
prywatne?

–

Czy ochraniać niektóre sektory przemysłu za pomocą wyższych
ceł?

–

Czy rząd powinien dążyć do ograniczenia roli i wpływów związków
zawodowych?

–

Czy aby zapobiegać bezrobociu, należy dotować nierentowne
przedsiębiorstwa?

INSTRUMENTY POLITYKI GOSPODARCZEJ

Najprostsza  definicja  nakazuje  rozumieć  go  jako  zmienną,  która  pomaga  osiągnąć  założony  cel.
W tym  sensie  instrument  jest  synonimem  narzędzia.  Aby  jed-
nak jakaś zmienna mogła być uznana za instrument polityki go-
spodarczej, musi posiadać trzy cechy.
Po pierwsze musi podlegać kontroli*.
Drugą  cechą  instrumentów  polityki  gospodarczej  jest  skutecz-
ność rozumiana jako zdolność do wpływu na cele tej polityki.
Cechą trzecią jest niezależność, która przejawia się w możliwo-
ści  odróżnienia  zmiennej  od  innych  instrumentów  pod  wzglę-
dem możliwości kontrolowania i skuteczności.

W praktyce do najbardziej charakterystycznych narzędzi polityki gospodarczej zalicza się:

stopy oprocentowania kredytów,

stopy oprocentowania obligacji,

stopy oprocentowania bonów skarbowych,

politykę i zasady kształtowania podatków,

zasady kształtowania ulg podatkowych,

różne formy preferencji kredytowych, podatkowych, inwestycyjnych,

taryfy celne i ograniczenia pozataryfowe,

płace i zasady kształtowania płac w sektorze publicznym,

zasady kształtowania wolnej konkurencji (ustawodawstwo antymonopolowe i prawo fuzji),

zamówienia rządowe.

*  Nie  może  być  bowiem  instrumentem  polityki  taka  zmienna,  która
jest  zupełnie  niezależna  od  podmiotu  prowadzącego  tę  politykę.  Nie
chodzi  tu  jednak  o  sytuację pełnej  kontroli  nad  skutkami  zastosowa-
nia  danego  narzędzia.  Istnieją  bowiem  takie  instrumenty  polityki
gospodarczej,  które  działają  automatycznie  (na  przykład  tzw.  auto-
matyczne stabilizatory koniunktury, do których zalicza się progresyw-
ny podatek dochodowy) w tym sensie, iż niezależnie od woli podmiotu
prowadzącego  politykę  doprowadzają  system  gospodarczy  do  stanu
równowagi.  W  konsekwencji  kontrola  nad  tymi  narzędziami  jest
znacznie  ograniczona.  Nie  zmienia  to  jednak  faktu,  że  podmiot  pro-
wadzący politykę gospodarczą zawsze może podjąć decyzję o zmianie
ilościowej instrumentu na przykład o podwyższeniu stawki podatku.

UWARUNKOWANIA POLITYKI EKONOMICZNEJ

zewnętrzne:

•

położenie geograficzne,

•

międzynarodowa sytuacja polityczna, stosunki z sąsiadami,

•

przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, gospodarczych, militarnych;

•

międzynarodowa sytuacja gospodarcza,

•

warunki wymiany terms of trade;

•

stan i struktura zagospodarowania przy-

granicznych krajów sąsiednich

wewnętrzne:

•

stan i struktura zasobów przyrodniczych, majątkowych, ludzkich;

•

zagospodarowanie przestrzenne kraju i regonów;

•

stosunek społeczeństwa do władzy i instytucji państwowych;

•

układ sił politycznych, wewnętrzna sytuacja polityczna;

•

stosunki narodowościowe itp.;

ustrojowo-systemowe:

•

ustrój społeczno-polityczny;

•

podział administracyjny;

•

rozwiązania instytucjonalno-systemowe.

określają przede wszystkim stosunek cen towarów eksportowanych do cen towarów importo-
wanych. Warunki te polepszają się, gdy rosną ceny towarów eksportowanych lub maleją ceny
towarów importowanych

przedmiotem oddziaływania jest cała gospodarka w ujęciu globalnym. Jej istotą będą
działania zmierzające do promowania wzrostu, kształtowania oszczędności i kierunków
ich wykorzystania, osiągania wyższej efektywności, racjonalizacji podziału, stabilizacji
gospodarki, właściwych stosunków z zagranicą.

Mikroekonomiczna:

Polityka ochrony konkurencji

Polityka strukturalna

Polityka regionalna

Polityka dochodowa (aspekt mikro)

Makroekonomiczna

Polityka pieniężna

Polityka budżetowa

Polityka zagraniczna

Polityka dochodowa (aspekt makro)

–

Wg kryterium podejmowanych problemów:

Polityka rozwoju i wzrostu

Polityka strukturalna

Polityka regionalna

Polityka ekologiczna

–

Wg kryterium przedmiotowego:

Polityka sektorowa

polityka przemysłowa,

polityka rolna,

polityka handlowa,

polityka współpracy gospodarczej z zagranicą,

polityka mieszkaniowa.

Polityka społeczna

–

Wg kryterium instrumentacji (ze wzgl. na rodzaj stosowanych mechanizmów)

Polityka pieniężna

Polityka budżetowa

Polityka zatrudnienia

Polityka naukowa i innowacyjna

Polityka cenowo-dochodowa

Polityka inwestycyjna

–

Wg przedmiotu oddziaływania

Dziedziny polityki ekonomicznej

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

Liberalizm – system poglądów ekonomicznych i oparty na jego zasadach typ polityki
gospodarczej, których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych or-
ganizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych.

Ograniczenie roli państwa w gospodarce do minimum. Założenie o przewadze alokacji wolnorynkowej nad
gospodarką sterowaną. Najważniejszym elementem rynku jest konkurencja, która zapewnia najbardziej
efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych. Główną rolą państwa jest tworzenie ładu społecznego i
kontrolowanie jego przestrzegania. Państwo powinno tylko uzupełniać działanie rynku.

Interwencjonizm państwowy – polityka aktywnego oddziaływania państwa na prze-
bieg procesów gospodarczych.

Etatyzm (fr. étatisme od fr. état ‘państwo’) udział państwa w życiu gospodarczym,
polegający na zakładaniu przez nie przedsiębiorstw, współfinansowanie i współza-
rządzanie firmami, wykupywanie udziałów w innych przedsiębiorstwach.

Zwolennicy twierdzą, że państwo powinno pełnić aktywną rolę w gospodarce, co stanowi czynnik stabilizujący i
przyczyniający się do podniesienia ogólnego bogactwa narodu. Uważają, że państwo powinno podejmować klu-
czowe decyzje rozwojowe oraz zapewnić każdemu obywatelowi pracę i godziwe wynagrodzenie, a także troszczyć
się o najbiedniejszych i najsłabszych. Nie musi to jednak oznaczać rezygnacji z gospodarki rynkowej i przejścia do
gospodarki planowej - socjalizmu.

FORMY INTERWENCJONIZMU:

•

określanie strategii rozwoju społeczno-gospodarczego,

•

formułowanie planów makroekonomicznych,

•

prawodawstwo gospodarcze,

•

redystrybucja dochodów,

•

produkcja dóbr i usług,

•

zakup dóbr i usług.

Argumenty za ingerencją państwa w gospodarkę:

Konieczność zabezpieczenia systemu od strony instytucjonalno-
prawnej,

Niedoskonałości rynku i konkurencji, monopole, asymetria informacji,
ograniczona mobilność czynników wytwórczych.

W konsekwencji prowadzi to do nieefektywnej alokacji zasobów i obniżenia dobrobytu. Naj-

ważniejszym przejawem owej niekorzystnej alokacji jest nieuchronność cyklicznych kryzyso-
wych załamań w gospodarce

Występowanie negatywnych efektów zewn. w zakresie produkcji i kon-
sumpcji.

np. zanieczyszczenie środowiska, hałas itp. Wolnorynkowe przedsiębiorstwa nie będą do-
browolnie usuwały tych negatywnych skutków swojej działalności, co związane byłoby z pod-
niesieniem kosztów produkcji.

Istnienie tzw. dóbr publicznych.

istnieje potrzeba dostarczania dóbr i usług publicznych, które są niezbędne, ale ich produkcja
nie wiąże się z zyskiem. Problem z ustaleniem ceny, albo koszty ich są tak wysokie, że nikt nie
mógłby pozwolić sobie na ich nabycie.

Występowanie dóbr społecznie korzystnych i niekorzystnych

Na nieregulowanym rynku mogą aktywnie działać producenci wytwarzający dobra bardzo
rentowne, ale jednocześnie niekorzystne dla społeczeństwa (na przykład broń, narkotyki).

Niepożądany podział dochodów w społeczeństwie i różnice w jakości
życia ludności.

Stwarza to różnego rodzaju napięcia, sprzyjające powstawaniu konfliktów społecznych.

Występowanie sytuacji niestabilności gospodarki

wahania koniunktury, recesja niskie tempo wzrostu, bezrobocie

Argumenty przeciwników interwencjonizmu:

pojawienie sie stanów nierównowagi na rynku w wyniku działalności państwa

zniekształcone informacje gospodarcze

zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołana biurokracją i usztywnieniem pro-
cesu decyzyjnego

zaangażowanie się państwa w gospodarkę jest usuwaniem jednej niedoskonałości przez inną,

interwencja państwa jest nieefektywna, bo państwo nie prowadzi rachunku kosztów, co skut-
kuje ich maksymalizacją – wysokie koszty interwencjonizmu państwowego, niska skuteczność.

koszty interwencji finansowane są głównie z wpływów podatkowych, ich wzrost powoduje
większy deficyt budżetowy i w rezultacie ogranicza wzrost gospodarczy.

interwencja, szczególnie bezpośrednia, prowadzi do rozszerzenia się katalogu dóbr publicz-
nych, których konsumpcja wzrasta w sposób niekontrolowany. Skutkiem wzrostu tej kon-
sumpcji jest kolejne zwiększenie kosztów działania państwa.

zaangażowanie się państwa w gospodarkę prowadzi do obniżania skłonności do osobistej
przedsiębiorczości, co w rezultacie powoduje ograniczanie wolności indywidualnej jednostki
i hamowanie jej inicjatyw.

Niereprezentatywność państwa (przedstawiciele mogą działać we własnym interesie).

10.

Opóźnienie polityki gospodarczej. Nieskuteczność instrumentów wynika z faktu, iż podjęcie
decyzji o ich zastosowaniu jest zawsze wtórne wobec pewnego stanu faktycznego. Innymi
słowy, działania te są nieskuteczne, bo zanim coś zauważymy, to już się to dzieje.

Państwo jest obecne w gospodarce w kilku „klasycznych" dziedzinach:

•

zapewnienie bieżącej równowagi makroekonomicznej;

•

przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym;

•

przeciwdziałanie bezrobociu i regulacja stosunków pracy;

•

tworzenie warunków do długotrwałego rozwoju;

•

oddziaływanie na bilans płatniczy i stosunki gospodarcze z zagranicą;

•

kształtowanie dystrybucji dochodów i ochrona grup ekonomicznie najsłabszych;

•

budowa infrastruktury społecznej i technicznej;

•

dokonywanie przekształceń strukturalnych w gospodarce;

•

ochrona środowiska;

•

prowadzenie i wspieranie badań nauko-

wych;

•

gospodarka przestrzenna.

Tradycyjne funkcje państwa:

•

określenie i ochrona praw własności

•

zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrz-
nego i wewnętrznego

•

utrzymanie wymiaru sprawiedliwości

•

kształtowanie i utrzymywanie systemu
oświaty,

•

kształtowanie systemu pieniężnego

Współczesne funkcje państwa:

•

stabilizowanie gospodarki,

•

ochrona środowiska naturalnego w ujęciu krajowym
i regionalnym,

•

zapewnienie racjonalnej gospodarki zasobami natu-
ralnymi,

•

działania na rzecz ochrony konsumentów,

•

przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji,

•

regulowanie warunków pracy i ochrona pracowni-
ków,

•

kształtowanie systemu ochrony zdrowia,

•

kształtowanie systemu zabezpieczenia społecznego

Funkcje ekonomiczne państwa to:

−

funkcja stabilizacyjna, która polega na przeciwdziałaniu zdefiniowanym wyżej negatywnym
zjawiskom — inflacji, bezrobociu, deficytowi bilansu płatniczego;

−

funkcja alokacyjna, która sprowadza się do przeciwdziałania zjawiskom monopolistycznym i
wzmacnianiu konkurencji;

−

funkcja redystrybucyjna polegająca na korygowaniu podziału dochodu z zachowaniem mini-
mum egzystencji;

−

funkcja adaptacyjna, w ramach której państwo dostosowuje gospodarkę do uwarunkowań ze-
wnętrznych i wewnętrznych.

Funkcje zarządcze:

kontrola, administrowanie i planowanie w gospodarce.

Funkcje społeczne:

działania negocjacyjne i wychowawcze.

Dobra polityka gospodarcza to taka, która stwarza stabilne ramy dla poprawnych długofalowych
decyzji podmiotów gospodarczych i przy której ich wyniki finansowe zależą od własnej gospo-
darności, a nie od siły nacisku na państwo. Do tych stabilnych ram należy stabilny pieniądz.
Wobec tego to, co służy stabilizacji pieniądza, należy uznać za korzystne dla interesów wszyst-
kich grup, zaś wszystko, co godzi w stabilność pieniądza (np. wzrost wydatków budżetowych bez
pokrycia) jest szkodliwe dla interesów wszystkich - interesów rozumianych mądrze i długofalowo.