Krajowy program
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej na lata 2012-2016
Departament Analiz i Nadzoru
Krajowy program
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej na lata 2012-2016
Departament Analiz i Nadzoru
2
Spis Treści
DEFINIOWANIE ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ
.......................................................................... 5
RAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ NA LATA
2016 ............................................................................................. 6
ŁUŻBY I INSTYTUCJE ZAANGAŻOWANE W REALIZACJĘ
RAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I
ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ NA LATA
2016 ......................................................................... 6
RAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI
RAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ
DIAGNOZA FUNKCJONOWANIA SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
ORGANY I INSTYTUCJE REALIZUJĄCE ZADANIA W ZAKRESIE PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
YMIANA INFORMACJI W ODNIESIENIU DO PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ
............................................... 15
DZYSKIWANIE MIENIA Z PRZESTĘPSTW
IĘDZYNARODOWE MECHANIZMY PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI
Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej w ramach innych forów i organizacji
DIAGNOZA ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ W POLSCE ................................... 22
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA O CHARAKTERZE EKONOMICZNYM
.............................................................. 24
Przestępczość związana z wyłudzeniami akcyzy i podatku VAT, zaniżaniem należności
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA O CHARAKTERZE NARKOTYKOWYM
............................................................ 34
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA O CHARAKTERZE KRYMINALNYM
................................................................ 38
3
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA A KORUPCJA
................................................................................................ 45
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA A CYBERPRZESTĘPCZOŚĆ
........................................................................... 46
RZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA A TERRORYZM I EKSTREMIZM POLITYCZNY
................................................. 47
POZAOPERACYJNE METODY PRZECIWDZIAŁANIA PRZESTĘPCZOŚCI
ZORGANIZOWANEJ, W TYM WZMOCNIENIE ROLI PROFILAKTYKI SPOŁECZNEJ................. 49
SPÓŁPRACA Z SEKTOREM PRYWATNYM
SPÓŁPRACA Z JEDNOSTKAMI NAUKOWYMI
DMINISTRACYJNE PODEJŚCIE DO PRZECIWDZIAŁANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ
............................. 50
PRIORYTETY ORAZ KIERUNKI INTERWENCJI SŁUŻĄCE REALIZACJI CELÓW KRAJOWEGO
SYSTEM REALIZACJI KRAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
FINANSOWANIE KRAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
4
1. WSTĘP
W przyjętym w Polsce modelu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej
funkcjonuje wiele niezależnych od siebie służb, organów i instytucji realizujących zadania
w odniesieniu do poszczególnych obszarów występowania tej formy przestępczości. Brak jest
natomiast jednolitego dokumentu stanowiącego podstawę zintegrowanego podejścia do
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej, w efekcie czego część działań
prowadzonych w tym zakresie ma charakter rozproszony i zawężony swoim zasięgiem do
poszczególnych podmiotów. Z tego powodu, jako celowe uznano przygotowanie strategicznego
dokumentu, w formie Krajowego programu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej na lata 2012 - 2016, który umożliwi określenie i koordynację realizacji głównych
obszarów polityki państwa w zakresie przeciwdziałania i zwalczania, tej najgroźniejszej
i powodującej największe straty finansowe dla Skarbu Państwa, formy przestępczości. Pięcioletni
termin realizacji Krajowego programu umożliwia wprowadzenie, a także ocenę poszczególnych
rozwiązań systemowych, w tym prawnych i organizacyjnych służących poprawie skuteczności
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej.
Niniejszy dokument pozostaje zgodny z celami przyjętej przez Radę Ministrów w dniu
29 listopada 2006 roku, Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007 – 2015, która wyznacza
i porządkuje cele oraz priorytety rozwoju Polski w perspektywie średniookresowej. Priorytety
ww. Strategii obejmują m.in. „budowę zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa”,
w tym również poprzez działania na rzecz zapobiegania i zmniejszania przestępczości.
Ponadto, Krajowy program pozostaje w zgodzie ze Strategią Bezpieczeństwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r., która wśród zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego
wskazuje międzynarodową przestępczość zorganizowaną, jak również podkreśla potrzebę
współpracy międzyresortowej w zakresie zapobiegania i skutecznego reagowania na zjawisko
przestępczości zorganizowanej.
Krajowy program wynika także ze Strategii Sprawne Państwo – jednej z dziewięciu
zintegrowanych strategii rozwoju kraju, do której celów należy Poprawa bezpieczeństwa
obejmująca między innymi Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępstw i zagrożeń związanych
z ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego zakładające ograniczenie przestępczości
(w tym przestępczości zorganizowanej) i innych zjawisk dokuczliwych społecznie.
Dokument ten stanowi również realizację koncepcji zintegrowanego podejścia do zjawiska
przestępczości zorganizowanej, którego potrzeba podkreślana jest na forum Unii Europejskiej.
W
zakresie
podmiotowym,
wieloaspektowe
podejście
oznacza
pogłębienie
międzyinstytucjonalnej współpracy między służbami i instytucjami zaangażowanymi
w zwalczanie tej formy przestępczości. Z drugiej strony zakłada ono uwzględnienie roli sektora
prywatnego, środowisk naukowych, organizacji pozarządowych i mediów w odniesieniu do
przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej.
Natomiast w zakresie przedmiotowym, zintegrowane podejście do przestępczości zorganizowanej
odnosi się nie tylko do operacyjnych metod zwalczania przestępczości zorganizowanej, lecz
również wykorzystywania rozwiązań prawnych i organizacyjnych służących jej przeciwdziałaniu,
w tym instrumentów administracyjnych, a także zaangażowania w działania profilaktyczne.
Wieloaspektowe podejście do przestępczości zorganizowanej uwzględnia kwestie związane
5
z przenikaniem się przestępczości z działalnością biznesową, czy transgranicznym
i multiprzestępczym charakterem zorganizowanych grup przestępczych.
1.1. Zdefiniowanie zjawiska przestępczości zorganizowanej
Przestępczość zorganizowana nie została zdefiniowana na gruncie polskiego prawa powszechnie
obowiązującego. W artykule 258 Kodeksu karnego spenalizowane zostało natomiast zakładanie,
udział oraz kierowanie zorganizowaną grupą albo związkiem przestępczym, mającymi na celu
popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Formą kwalifikowaną niniejszego
przestępstwa jest zakładanie, udział oraz kierowanie grupą lub związkiem o charakterze zbrojnym
albo mającym na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
Współdziałający ze sobą sprawcy o niższym stopniu zorganizowania lub w odniesieniu do
których brak jest dowodów umożliwiających przedstawienie zarzutów dotyczących zakładania,
udziału lub kierowania zorganizowaną grupą albo związkiem przestępczym, mogą być ścigani
w oparciu o inne instytucje prawa karnego, jak pomocnictwo, współsprawstwo, sprawstwo
kierownicze czy polecające, bądź też, bez względu na formę zorganizowania, za popełnienie
określonego przestępstwa np. rozboju czy wyłudzenia.
Przestępczość zorganizowana nie została również jednoznacznie zdefiniowana na gruncie prawa
międzynarodowego. Jednak podobnie, jak w prawie krajowym, również na płaszczyźnie
międzynarodowej, a także na gruncie prawa Unii Europejskiej zawarte zostały unormowania
definiujące zorganizowane grupy i organizacje przestępcze.
Zgodnie z Konwencją Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej, przyjętą 15 listopada 2000 roku w Palermo i ratyfikowaną przez Polskę w 2001
r., zorganizowana grupa przestępcza oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech
lub więcej osób, istniejącą przez pewien czas oraz działającą w porozumieniu w celu popełnienia
jednego lub więcej poważnych przestępstw tzn. podlegających maksymalnej karze pozbawienia
wolności w wysokości co najmniej czterech lat lub karze surowszej, dla uzyskania, w sposób
bezpośredni lub pośredni, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej.
Konwencja wyjaśnia także znaczenie zwrotu grupa posiadająca strukturę, określającego grupę
utworzoną w nieprzypadkowy sposób, w celu bezpośredniego popełnienia przestępstwa, która nie
musi posiadać formalnie określonych ról dla swoich członków, ciągłości członkostwa czy
rozwiniętej struktury.
Na gruncie prawodawstwa Unii Europejskiej, zgodnie z Decyzją Ramową Rady Unii Europejskiej
2008/841/WSiSW z dnia 24 października 2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości
zorganizowanej, organizacja przestępcza została zdefiniowana jako zorganizowana grupa,
istniejąca przez pewien czas, składająca się z więcej niż dwóch osób, działających wspólnie
w celu popełnienia przestępstw, których maksymalne zagrożenie karą przekracza co najmniej
cztery lata pozbawienia wolności lub aresztu lub które podlegają surowszej karze, w celu
osiągnięcia, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej.
Natomiast zorganizowana grupa oznacza grupę, która nie jest przypadkowo utworzona w celu
natychmiastowego popełnienia przestępstwa ani której członkowie nie muszą mieć formalnie
określonych ról, w której nie musi istnieć ciągłość członkostwa ani rozwinięta struktura.
6
1.2. Cel główny i cele szczegółowe Krajowego programu przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej na lata 2012 - 2016
Ocena realizacji podstawowego celu Krajowego programu przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej na lata 2012 - 2016 dokonywana jest na podstawie porównań
prowadzonych w odniesieniu do dwóch grup mierników:
Grupa I:
Liczba podejrzanych w sprawach z art. 258 Kodeksu Karnego;
Liczba aktów oskarżenia skierowanych do sądu wraz z liczbą postępowań
umorzonych w sprawach o przestępstwa z art. 258 Kodeksu Karnego;
Liczba osób prawomocnie skazanych w sprawach o przestępstwa z art. 258
Kodeksu Karnego.
Grupa II:
wartość mienia zabezpieczonego pochodzącego z przestępstw;
wartość mienia odzyskanego pochodzącego z przestępstw.
Dane porównywane w poszczególnych kategoriach mają uwzględniać wyniki z kolejnych lat
realizacji Krajowego Programu. Dokonanie zestawienia niniejszych danych pozwoli na ocenę
działania służb, organów i instytucji na poszczególnych etapach postępowania w sprawach
o przestępstwa z artykułu 258 Kodeksu karnego, a także na ocenę skuteczności ich działania
w zakresie odzyskiwania mienia pochodzącego z przestępstw.
Miernikiem pomocniczym weryfikacji celu głównego i celów szczegółowych jest pozytywna
ocena realizacji działań przez instytucję wdrażającą i ewaluującą Krajowy Program –
międzyresortowy zespół pod przewodnictwem MSWiA
w skład którego wchodzą szefowie
wszystkich służb, organów i instytucji zaangażowanych w prace nad niniejszym dokumentem.
Dodatkowy miernik zostanie wprowadzony w trakcie realizacji Krajowego Programu – wartość
strat Skarbu Państwa spowodowanych przez działalność zorganizowanych grup przestępczych –
po stworzeniu jednolitych kryteriów i metodologii ich szacowania stanowiących jeden
z priorytetów niniejszego dokumentu.
1.3. Służby i instytucje zaangażowane w realizację Krajowego programu przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata 2012 – 2016
Krajowy program przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata
2012 - 2016 został opracowany w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji przy
współudziale, służb resortu spraw wewnętrznych zaangażowanych w przeciwdziałanie
i zwalczanie przestępczości zorganizowanej tj. Komendy Głównej Policji oraz Komendy
Głównym celem Krajowego programu przeciwdziałania i przestępczości zorganizowanej na
lata 2012 – 2016 jest poprawa skuteczności przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej, której służy realizacja następujących celów szczegółowych:
usprawnienie systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej;
poprawa rozpoznania i zwalczania poszczególnych obszarów występowania
przestępczości zorganizowanej;
zwiększenie wykorzystania pozaoperacyjnych metod przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej, w tym wzmocnienie roli profilaktyki społecznej.
7
Głównej Straży Granicznej, a także innych służb, organów i instytucji – Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Generalnego Inspektora Informacji Finansowej i Generalnego Inspektora
Kontroli Skarbowej (Wywiadu Skarbowego i Kontroli Skarbowej), Służby Celnej, Centralnego
Biura Antykorupcyjnego, Żandarmerii Wojskowej oraz Prokuratury Generalnej i resortu
sprawiedliwości.
Wyżej wymienione służby, organy i instytucje są również, zgodnie z zakresem swojej
właściwości, zaangażowane w realizację celów i szczegółowych zadań wynikających
z Krajowego Programu.
1.4. Zakres terytorialny Krajowego programu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej na lata 2012 – 2016
Krajowy program jest dokumentem o charakterze rządowym, a przewidziane w nim cele oraz
służące ich realizacji priorytety i kierunki interwencji przewidują wprowadzenie nowych
rozwiązań prawnych i organizacyjnych na poziomie krajowym. Wprawdzie skala i nasilenie
zagrożeniami poszczególnymi rodzajami przestępstw popełnianych przez zorganizowane grupy
i związki przestępcze jest różna w poszczególnych obszarach kraju, jednak przewidziane
w dokumencie rozwiązania przyczynią się do podniesienia skuteczności pracy przedstawicieli
poszczególnych służb, organów i instytucji, bez względu na miejsce realizowanych przez nich
zadań.
1.5. Systematyka Krajowego programu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej na lata 2012 – 2016
Krajowy program przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej składa się
z sześciu części. Na wstępie wskazano przyczyny opracowania niniejszego dokumentu,
zdefiniowano zjawisko przestępczości zorganizowanej, określono cel główny i cele szczegółowe
Programu, a także służby, organy i instytucje zaangażowane w jego realizację. Określony został
również przewidywany czas realizacji Programu.
W części 2 pt. Diagnoza funkcjonowania systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej opisane zostały zadania poszczególnych służb, organów i instytucji
zaangażowanych w przeciwdziałanie i zwalczanie tej formy przestępczości, zasady współpracy
i wymiany informacji, system odzyskiwania mienia pochodzącego z przestępstw oraz
mechanizmy współpracy międzynarodowej. Ponadto, wskazane zostały elementy systemu
wymagające wzmocnienia.
W kolejnej części pt. Diagnoza zjawiska przestępczości zorganizowanej przedstawiono skalę
przestępczości zorganizowanej w Polsce na przykładzie wybranych danych dotyczących
opisywanego zjawiska. Zawarto tu również opis podstawowych obszarów występowania
przestępczości zorganizowanej z podziałem na przestępczość ekonomiczną, narkotykową
i kryminalną. Dodatkowo omówione zostały kwestie dotyczące zagrożenia korupcją oraz
cyberprzestępczością w kontekście przestępczości zorganizowanej oraz jej potencjalnego
przenikania się z terroryzmem i ekstremizmem politycznym.
W części 4 pt. Pozaoperacyjne metody przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej, w tym
wzmocnienie roli profilaktyki społecznej, wskazano na potrzebę prowadzenia działań
pozaoperacyjnych w odniesieniu do przestępczości zorganizowanej, w szczególności poprzez
współpracę z podmiotami prywatnymi i środowiskami naukowymi.
8
Natomiast w części piątej zawarte zostały priorytety odpowiadające realizacji poszczególnych
celów szczegółowych Programu, opracowane w oparciu o poprzednie części dokumentu. Ujęty
w części 2. opis systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej, posłużył
sformułowaniu priorytetów, odpowiadających realizacji celu szczegółowego – usprawnienie
systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej. Na podstawie
charakterystyki zjawiska przestępczości zorganizowanej ujętej w części 3., wskazane zostały
priorytety służące realizacji celu szczegółowego poprawa rozpoznania i zwalczania
poszczególnych obszarów występowania przestępczości zorganizowanej. W oparciu o część 4.,
sformułowane zostały priorytety odpowiadające celowi szczegółowemu zwiększenie
wykorzystania pozaoperacyjnych metod przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej, w tym
wzmocnienie roli profilaktyki społecznej.
Kolejne część dokumentu dotyczą systemu realizacji oraz finansowania Krajowego programu.
9
2. DIAGNOZA
FUNKCJONOWANIA
SYSTEMU
PRZECIWDZIAŁANIA
I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ
Sprawność funkcjonowania wielopodmiotowego systemu przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej wymaga precyzyjnego określenia zakresu zadań poszczególnych
służb, organów i instytucji, a także wskazania mechanizmów koordynacji działań oraz zasad
wymiany informacji i współpracy w sferze operacyjnej, analitycznej i szkoleniowej.
W związku z międzynarodowym charakterem współczesnej przestępczości zorganizowanej,
realizacja zadań w zakresie jej przeciwdziałania i zwalczania wymaga także ścisłej współpracy
międzynarodowej, zarówno pomiędzy poszczególnymi służbami, organami i instytucjami z ich
zagranicznymi odpowiednikami, jak również w ramach Unii Europejskiej oraz innych gremiów
i organizacji międzynarodowych.
2.1. Służby, organy i instytucje realizujące zadania w zakresie przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej
Wśród służb, organów i instytucji właściwych w zakresie przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej, wskazać należy w szczególności:
w ramach resortu spraw wewnętrznych i administracji:
Policję;
Straż Graniczną;
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji;
Prokuraturę Generalną;
Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
w ramach resortu finansów:
Generalnego Inspektora Informacji Finansowej;
Wywiad Skarbowy
Kontrolę Skarbową;
Służbę Celną;
Centralne Biuro Antykorupcyjne;
w ramach resortu obrony narodowej:
Żandarmerię Wojskową.
Realizując działania we wszystkich obszarach występowania przestępczości zorganizowanej,
Policja jest wiodącą służbą w zakresie przeciwdziałania i zwalczania tej formy przestępczości.
Szczególną rolę odgrywa Centralne Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji, o czym świadczyć
może liczba i zakres prowadzonych postępowań, a także wypracowanie spójnego
i kompleksowego systemu zwalczania tej formy przestępczości, w tym działań z zakresu
ofensywnych metod pracy operacyjnej.
W ramach CBŚ KGP funkcjonuje także jedyna w kraju struktura zajmująca się ochroną świadków
koronnych. CBŚ KGP prowadzi również najszerzej rozwiniętą współpracę międzynarodową
w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej zarówno na poziomie Organizacji Narodów
Zjednoczonych oraz Unii Europejskiej, jak i na poziomie regionalnym i bilateralnym.
Istotną rolę w systemie zwalczania przestępczości zorganizowanej odgrywa również Prokurator
Generalny i podlegli mu prokuratorzy poprzez prowadzenie lub nadzorowanie postępowań
przygotowawczych w sprawach o przestępstwa noszące cechy przestępczości zorganizowanej.
10
W Prokuraturze zbierane i analizowane są także informacje i materiały dotyczące tej formy
przestępczości.
Na poziomie Prokuratury Generalnej realizowana jest współpraca międzynarodowa w zakresie
opracowywania strategii zwalczania międzynarodowej przestępczości zorganizowanej oraz
ścigania jej sprawców, a także prowadzone jest współdziałanie z polskim przedstawicielem
w Europejskim Urzędzie na Rzecz Poszerzenia Współpracy Sądowniczej (Eurojust), powołanym
w celu usprawnienia współpracy w zakresie dochodzeń i ścigania przestępstw dotyczących
przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej.
Natomiast rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw godzących w podstawy
ekonomiczne państwa oraz jego bezpieczeństwo prowadzone jest przez Agencję Bezpieczeństwa
Wewnętrznego. W odniesieniu do przestępczości zorganizowanej istotnym jest również
rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw korupcji osób pełniących funkcje
publiczne, a także dotyczących produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami
o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, nielegalnego wytwarzania, posiadania
i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami
odurzającymi i substancjami psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym.
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, w ramach współpracy międzynarodowej w obszarze
przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej, uczestniczy w pracach grupy roboczej
ds. przestępczości zorganizowanej Klubu Berneńskiego, za pomocą której prowadzi
multilateralną wymianę informacji oraz dokonuje sprawdzeń na potrzeby realizowanych spraw.
Ponadto, jako członek Konferencji Państw Środkowoeuropejskich ABW uczestniczy
w spotkaniach grupy roboczej do spraw nielegalnej migracji.
W kontekście przestępczości transgranicznej istotną rolę odgrywa Straż Graniczna, realizująca
zadania zarówno w odniesieniu do zwalczania przestępczości kryminalnej, w tym
w szczególności nielegalnej migracji, handlu ludźmi, przemytu broni, amunicji i materiałów
wybuchowych, kradzieży pojazdów, nielegalnemu przewozowi substancji niebezpiecznych, jak
również przestępczości narkotykowej oraz ekonomicznej (akcyza).
Straż Graniczna posiada w zakresie swojej właściwości uprawnienia do rozpoznawania,
zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń oraz ścigania ich sprawców. W tym obszarze
Straż Graniczna może stosować m. in. kontrolę operacyjną, zakup kontrolowany, pościg
transgraniczny. W działaniach tych istotną rolę odgrywa współpraca krajowa
i międzynarodowa (Frontex, Europol, Interpol). Straż Graniczna jako formacja realizująca zadania
wspiera Policję i inne służby zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej.
W ramach resortu finansów, w systemie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej, ważną funkcję pełni Generalny Inspektor Informacji Finansowej, właściwy
w szczególności w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy.
W związku z tym, iż proceder prania pieniędzy ma często charakter międzynarodowy, GIIF
bezpośrednio współpracuje w tym zakresie z jednostkami analityki finansowej innych państw
oraz organizacjami międzynarodowymi. Mimo, że Polska nie jest członkiem Grupy Specjalnej
ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (Financial Action Task Force - FATF), to jest ona szeroko
reprezentowana w pracach niniejszego gremium jako członek Unii Europejskiej i Komitetu
Specjalnego Ekspertów Rady Europy ds. Oceny Środków Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy
w Krajach Europy Środkowej i Wschodniej (MONEYVAL). Generalny Inspektor Informacji
Finansowej jest również obserwatorem Grupy Euroazjatyckiej oraz członkiem Grupy EGMONT
11
ds. Jednostek Wywiadu Finansowego, zajmującej się m.in. doskonaleniem standardów i technik
wymiany informacji dotyczących przeciwdziałaniu prania pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Ponadto, umiejscowiona w resorcie finansów Służba Celna pełni istotną rolę przede wszystkim
w kontekście zwalczania przestępstw związanych z wyłudzeniami akcyzy i VAT, a także
w odniesieniu do naruszeń praw własności intelektualnej oraz przestępczości związanej
z wprowadzaniem na polski obszar celny oraz wyprowadzaniem z polskiego obszaru celnego
towarów objętych ograniczeniami lub zakazami.
W zakresie zwalczania przestępczości ekonomicznej istotna pozostaje także działalność Kontroli
Skarbowej oraz wywiadu skarbowego, ukierunkowana w szczególności na wykrywanie
nieprawidłowości związanych z zaniżaniem należności publicznoprawnych oraz przestępczością
akcyzową. Wywiad skarbowy wykonuje również działania związane ze zwalczaniem
przestępczości podatkowej na rynku kapitałowym.
W wymiarze europejskim istotna jest współpraca w celu zwalczania nadużyć finansowych
organów Kontroli Skarbowej z OLAF (Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Oszustw),
prowadzącym dochodzenia w przypadku: domniemanych nadużyć finansowych i innych
poważnych nieprawidłowości mających skutki dla budżetu UE.
Natomiast wiodąca rola w odniesieniu do zwalczania korupcji spoczywa na Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym – służbie specjalnej do spraw zwalczania korupcji w życiu publicznym
i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do
zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.
CBA współdziała ze swoimi odpowiednikami w innych państwach, a także z organizacjami
międzynarodowymi – między innymi z OLAF, Interpol, Europol, EPAC (Europejskimi
Partnerami Przeciwko Korupcji)/EACN (Europejską Siecią Antykorupcyjną), oraz z oficerami
łącznikowymi organów ścigania akredytowanymi w RP .
W odniesieniu do ścigania przestępstw popełnianych w Siłach Zbrojnych RP oraz w stosunku do
żołnierzy, osób zatrudnionych w jednostkach wojskowych i osób przebywających na ich terenie,
a także przedstawicieli sił zbrojnych państw obcych i ich personelu cywilnego, jeśli umowy
międzynarodowe nie stanowią inaczej, właściwa pozostaje Żandarmeria Wojskowa, która
prowadzi bieżąca współpracę z policjami wojskowymi innych państw.
Ponadto, zadania dotyczące rozpoznawania międzynarodowych grup przestępczości
zorganizowanej poza granicami Polski, a także międzynarodowego obrotu bronią, amunicją
i materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, oraz
towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa
wykonuje Agencja Wywiadu.
Poniżej zamieszczono tabelę wskazującą na właściwość poszczególnych służb i instytucji
w odniesieniu do zwalczania określonych obszarów przestępczości zorganizowanej.
12
Rodzaje przestępczości
zorganizowanej
P
o
licj
a
Str
aż
G
ra
niczna
K
o
ntr
o
la
Sk
a
rbo
wa
w
y
wia
d
s
ka
rbo
wy
G
II
F
Słu
żba
Celna
AB
W
AW
CB
A
Ż
and
armer
ia
Wo
js
ko
wa
Przestępczość zorganizowana o charakterze ekonomicznym
wyłudzenia akcyzy i VAT
oraz zaniżanie należności
publicznoprawnych
+
+
+
+
+
+
+
przestępczość na rynku
kapitałowym
+
+
+
+
przestępczość na rynku
bankowym
+
+
przestępczość na rynku
ubezpieczeń
+
pranie pieniędzy
+
+
+
+
+
+
przestępczość związana z
zamówieniami publicznymi
+
+
+
+
przestępstwa przeciwko prawom
autorskim i pokrewnym
+
+
+
przestępstwa związane z
reaktywacją przedwojennych
spółek
+
+
nielegalny obrót i składowanie
odpadów oraz substancji
niebezpiecznych
+
+
+
+
Przestępczość narkotykowa
+
+
+
+
+
+
Przestępczość zorganizowana o charakterze kryminalnym
przestępczość rozbójnicza
i terror kryminalny
+
nielegalna migracja
+
+
+
handel ludźmi
+
+
13
Rodzaje przestępczości
zorganizowanej
P
o
licj
a
Str
aż
G
ra
niczna
K
o
ntr
o
la
Sk
a
rbo
wa
w
y
wia
d
ska
rbo
wy
G
II
F
Słu
żba
Celna
AB
W
AW
CB
A
Ż
and
armer
ia
Wo
js
ko
wa
nielegalny handel bronią,
amunicją i materiałami
wybuchowymi
+
+
+
+
+
przestępczość związana
z kradzieżami pojazdów
+
+
fałszerstwa środków płatniczych
i dokumentów
+
+
+
+
+
przestępczość na szkodę
dziedzictwa narodowego
+
+
+
przestępczość stadionowa
+
Korupcja
+
+
+
+
+
+
Przestępstwa w
cyberprzestrzeni
+
+
Przestępczość zorganizowana a
ekstremizm polityczny i
terroryzm
+
+
+
+
+
+
Nakładanie się właściwości poszczególnych służb i instytucji istnieje niemal we wszystkich
obszarach występowania przestępczości zorganizowanej. Największa grupa podmiotów
zaangażowana jest w przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej o charakterze
ekonomicznym, w tym w szczególności związanej z wyłudzeniami akcyzy i VAT oraz
zaniżaniem należności publicznoprawnych, a także praniem pieniędzy. Ponadto, znaczna część
służb prowadzi działania w zakresie zwalczania przestępczości korupcyjnej.
Realizacja zadań przez różne służby i instytucje w odniesieniu do tych samych obszarów
przestępczości dotyczy również przemytu narkotyków, broni, amunicji i materiałów
wybuchowych, a także substancji niebezpiecznych. W tym wypadku właściwe pozostają bowiem
nie tylko służby policyjne czy Służba Celna, lecz również służby specjalne, w tym Agencja
Wywiadu i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Zadania w zakresie rozpoznawania
międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz towarami,
technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także
rozpoznawania międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych
z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków do jej przenoszenia realizacje również Służba
Wywiadu Wojskowego.
14
Złożoność przestępczości zorganizowanej wymaga zatem wielopodmiotowego podejścia do jej
przeciwdziałania i zwalczania. Istnieje również potrzeba wypracowania wspólnych zasad
zbierania danych statystycznych dotyczących przestępstw oraz umożliwiających analizę spraw na
poszczególnych etapach postępowania. Aktualnie brak jest jednolitych kryteriów statystycznych
obejmujących wszystkie etapy prowadzonych czynności w oparciu o informacje będące
w posiadaniu organów ścigania. Natomiast część służb i instytucji zbiera dane dotyczące
poszczególnych obszarów przestępczości bez względu na formę zorganizowania sprawców, co
uniemożliwia określenie rzeczywistej skali przestępczości zorganizowanej.
W celu całościowego opisu zjawiska przestępczości zorganizowanej zasadnym jest również
wypracowanie wspólnej metodologii szacowania kosztów i strat ponoszonych przez Skarb
Państwa w związku z działalnością zorganizowanych grup przestępczych. Do kosztów tych
należy zaliczyć m.in. straty związane z wyłudzeniami akcyzy i VAT oraz zaniżaniem należności
publicznoprawnych, straty poniesione przez obywateli oraz sektor prywatny będące ofiarami
działalności przestępczej, koszty społeczne związane z profilaktyką czy prewencją, a także koszty
działalności służb, organów i instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem i zwalczaniem
przestępczości zorganizowanej.
Międzyinstytucjonalne podejście wymaga ponadto prowadzenia wspólnych szkoleń,
umożliwiających wymianę doświadczeń, z udziałem sędziów, prokuratorów oraz przedstawicieli
służb i instytucji zaangażowanych w realizację zadań w tym zakresie.
Zgodnie ze zintegrowanym podejściem do problematyki przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej, Centralne Biuro Śledcze KGP, jako wiodąca w tym zakresie
struktura organizacyjna, powinno spełniać podstawową rolę w odniesieniu do wyznaczania
głównych kierunków działań w tym obszarze, identyfikowania nowych zagrożeń, zbierania
i opracowywania jednolitych danych, a także przedstawiania Prezesowi Rady Ministrów i Radzie
Ministrów informacji na temat stanu zagrożenia przedmiotową formą przestępczości. Istotnym
zadaniem jest również koordynowanie współpracy międzynarodowej w zakresie zwalczania
przestępczości międzynarodowej oraz udzielanie wsparcia merytoryczno – technicznego
partnerom zagranicznym.
Określenie jednostki wiodącej w tym zakresie przyczyni się do skonsolidowania systemu
zwalczania przestępczości zorganizowanej bez ograniczenia aktywności innych służb, organów
i instytucji w tym obszarze. Natomiast CBŚ KGP w celu realizacji niniejszych zadań powinien
otrzymać
statut jednostki w ramach struktur Policji.
Przyjęte
w
Polsce
rozwiązania
organizacyjne
nie
przewidują
także
istnienia
zinstytucjonalizowanej formy współpracy na poziomie strategicznym, pozwalającej na określanie
i koordynowanie realizacji systemowych działań państwa służących usprawnieniu
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej. W efekcie możliwości
wprowadzania rozwiązań strategicznych, odpowiadających wielopodmiotowemu systemowi,
pozostają ograniczone. Z tego powodu zasadnym jest powołanie międzyresortowego zespołu,
w skład którego wchodziliby przedstawiciele wszystkich służb i instytucji realizujących zadania
w tym zakresie, a także w który udział braliby przedstawiciele Prokuratury, co umożliwiłoby
inicjowanie działań mających na celu podniesienie efektywności organów ścigania w zakresie
zwalczania przestępczości zorganizowanej.
15
2.2. Wymiana informacji w odniesieniu do przestępczości zorganizowanej
W przyjętym w Polsce systemie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej,
brak jest jednej bazy danych zawierającej informacje dedykowane przeciwdziałaniu i zwalczaniu
tej formy przestępczości, we wszystkich obszarach jej występowania. Poszczególne służby,
organy i instytucje tworzą natomiast własne bazy danych, ewidencje i rejestry służące realizacji
ich zadań ustawowych.
W Polsce funkcjonuje zatem szereg baz danych oraz ewidencji i rejestrów różniących się
co do budowy, zakresu gromadzonych informacji i zasad ich udostępniania. Wielość baz danych
wynika również ze zróżnicowanego ich przeznaczenia – bazy tworzone są bowiem nie tylko
w celach operacyjnych, lecz również statystycznych czy analitycznych.
Dane użyteczne w zakresie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej,
znajdują się także w zasobach gromadzonych przez organy centralne, nie realizujące zadań
w zakresie zwalczania przestępczości, a także w bazach i ewidencjach prowadzonych przez
administrację samorządową (np. ewidencje gruntów i budynków, ewidencje działalności
gospodarczej) czy podmioty prywatne.
Jedyną wspólną bazą danych dla wszystkich służb, organów i instytucji zawierającą informacje
kryminalne, jest Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych
1
. KCIK zapewnia obsługę
informacyjną podmiotów uprawnionych, w oparciu o własną bazę danych oraz informacje
pozyskane za pośrednictwem Szefa KCIK od podmiotów zobowiązanych. Podstawowym źródłem
informacji gromadzonych w KCIK jest Krajowy System Informacji Policyjnej, który ma również
istotne znaczenie na poziomie współpracy międzynarodowej stanowiąc podstawowe źródło
informacji dla Krajowego Systemu Informatycznego – najważniejszej polskiej bazy danych
w zakresie międzynarodowej wymiany informacji.
Ponadto, obowiązujące przepisy dopuszczają możliwość wymiany informacji pomiędzy służbami,
organami i instytucjami na podstawie stosownych porozumień, pozwalających na podejmowanie
wspólnych przedsięwzięć czy koordynowanie działań.
Na ogół krajowych zasobów informacyjnych nakładają się systemy międzynarodowe,
przewidujące zakładanie odrębnych baz danych, kanałów wymiany informacji i punktów
kontaktowych.
W związku z powyższym, koniecznym pozostaje bieżące usprawnianie zinstytucjonalizowanych
form wymiany informacji w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej, w celu
efektywniejszej współpracy między poszczególnymi służbami, organami i instytucjami oraz
umożliwienia systemowego podejścia do opisywanego zjawiska. Usprawnienie wymiany
informacji między organami ścigania powinno dotyczyć zarówno fazy rozpoznawania
działalności przestępczej, jak i aktywizacji współpracy między tymi organami w trakcie
postępowania przygotowawczego.
Aktualny rozwój nowoczesnych technologii pozwala na stopniowe odstępowanie od tradycyjnego
sposobu wymiany informacji (wniosek w formie dokumentu papierowego) na rzecz korzystania
1
Bazą danych służącą do koordynacji pracy służb specjalnych jest Centralna Ewidencja Zainteresowań Operacyjnych
(CEZOP).
16
z urządzeń umożliwiających bezpośredni dostęp do zbiorów informacji i danych osobowych, przy
spełnieniu standardów ochrony informacji niejawnych i danych osobowych, a także sukcesywne
zwiększanie wyposażenia istniejących baz danych w moduły analityczne.
Istotnym pozostaje także stopniowe wprowadzenia standaryzacji, pozwalającej na łączenie
danych znajdujących się w odrębnych i często niekompatybilnych systemach, a także tworzenie
narzędzi analitycznych umożliwiających dokonywanie sprawdzeń w niezależnych od siebie
systemach bazodanowych.
2.3. Odzyskiwanie mienia z przestępstw
Podstawowym motywem tworzenia i funkcjonowania zorganizowanych grup przestępczych jest
uzyskiwanie korzyści majątkowych z różnego rodzaju działalności przestępczej. Zdobyte
w nielegalny sposób korzyści majątkowe, niezależnie od ich postaci, są następnie na różne
sposoby ukrywane przed organami ścigania i służbami skarbowymi. Różne jest także
przeznaczenie tego rodzaju środków – część z nich przeznaczona jest na dalszą działalność
przestępczą, reszta bywa lokowana w legalną działalność biznesową (w ten sposób następuje
powiązanie legalnych struktur biznesowych z działalnością przestępczą) lub dzielona jest jako
zyski pomiędzy członków zorganizowanych grup przestępczych.
Odbieranie korzyści osiągniętych z popełnianych przestępstw jest niezwykle dotkliwą dla
przestępców metodą zwalczania przestępczości, w tym szczególnie tej o charakterze
zorganizowanym i powinno stanowić jedno z priorytetowych działań organów ścigania.
Realizacja tego zadania wymaga przetwarzania posiadanych informacji, identyfikowania korzyści
majątkowych, przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub ich równowartości, a następnie,
w toku postępowania karnego, zgodnie z odpowiednimi procedurami, dokonywania ich
zabezpieczenia na poczet grożących kar i środków karnych.
Skuteczność tego rodzaju działań zależy od sprawności krajowego systemu współdziałania
i wymiany informacji pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w proces odzyskiwania mienia
oraz od efektywności prowadzenia tzw. śledztw finansowych, rozumianych jako zbieranie,
kontrolowanie, kompletowanie, przetwarzanie i analizowanie danych finansowych na rzecz
egzekwowania prawa. Pojęcie śledztwa finansowego występuje w licznych dokumentach Unii
Europejskiej i jest wskazywane jako instrument umożliwiający usprawnienie identyfikacji
i wykrywania dochodów pochodzących z przestępstw.
W perspektywie kolejnych lat szczególnie istotne jest wypracowanie mechanizmu efektywnego
zarządzania zabezpieczonym mieniem, celem obniżenia kosztów i zwiększenia wpływów do
Skarbu Państwa. Ściśle wiąże się z tym potrzeba stworzenia jednolitego systemu ewidencji
zabezpieczonego mienia celem ustalenia jego wartości, ilości i rodzaju.
Kolejnym elementem wspierającym zwalczanie przestępczości zorganizowanej i likwidację jej
zaplecza finansowego poprzez zwiększenie efektywności odzyskiwania mienia, jest usprawnienie
działalności Krajowego Biura do Spraw Odzyskiwania Mienia, powołanego jako Wydział
ds. Odzyskiwania Mienia w ramach Komendy Głównej Policji. Stworzenie tego rodzaju komórki
organizacyjnej wynika z decyzji nr 845 Rady Unii Europejskiej z dnia 18 grudnia 2007 r.,
zgodnie z którą każde państwo członkowskie zostało zobowiązane do utworzenia lub
wyznaczenia Krajowego Biura do Spraw Odzyskiwania Mienia oraz zapewnienia możliwości
podjęcia pełnej współpracy zgodnie z przepisami niniejszej decyzji. Współpraca tych biur
umożliwia wymianę informacji i danych wywiadowczych na różnych etapach ścigania
17
i wykrywania przestępstw w poszczególnych krajach od fazy gromadzenia danych w ramach
czynności operacyjnych, do fazy prowadzenia postępowania przygotowawczego.
Usprawnienie systemu odzyskiwania mienia wymaga wprowadzenia zmian ustawowych
umożliwiających nadanie multidyscyplinarnego charakteru Krajowego Biura do spraw
Odzyskiwania Mienia poprzez wykorzystanie pełnomocników lub osób stanowiących punkty
kontaktowe z resortu spraw wewnętrznych i administracji (Policji, Straży Granicznej),
Prokuratury oraz resortu finansów (wywiadu skarbowego, Kontroli Skarbowej, Generalnego
Inspektora Informacji Finansowej i Służby Celnej), Centralnego Biura Antykorupcyjnego, którzy
pełniliby rolę łączników pomiędzy Krajowym Biurem do Spraw Odzyskiwania Mienia a
delegującymi ich służbami i instytucjami. Eksperci powinni mieć zapewnioną możliwość
wykorzystywania swoich wcześniej nabytych uprawnień oraz dostęp do odpowiednich baz
danych w celu wykrywania i ustalania składników majątku. Skuteczne działanie tego rodzaju
struktury wymaga bowiem zapewnienia szerokiego i pełnego dostępu do informacji znajdujących
się zarówno w służbach, organach i instytucjach realizujących zadania w zakresie zwalczania
przestępczości zorganizowanej, jak również w innych instytucjach publicznych oraz w sektorze
prywatnym.
2.4. Międzynarodowe mechanizmy przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej
2.4.1. Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej w ramach UE
W związku z uczestniczeniem w strukturach Unii Europejskiej, Polska bierze udział w realizacji
unijnej polityki w obszarze zwalczania przestępczości zorganizowanej.
W konkluzjach przyjętych w listopadzie 2010 r. przez Radę Ministrów Spraw Wewnętrznych
i Sprawiedliwości UE, wskazano na potrzebę utworzenia i wdrożenia wieloletniego cyklu
realizacji polityki w odniesieniu do przestępczości zorganizowanej oraz poważnej przestępczości
międzynarodowej, w celu przeciwdziałania zagrożeniom związanym z tymi zjawiskami w sposób
spójny i metodologiczny, poprzez maksymalną współpracę pomiędzy odpowiednimi służbami
krajów członkowskich, instytucjami i agencjami UE oraz właściwymi krajami i organizacjami
trzecimi.
Cykl realizacji polityki w odniesieniu do przestępczości zorganizowanej i poważnej
przestępczości międzynarodowej składa się z czterech części.
Pierwszy etap działań ma stanowić Ocena Stanu Zagrożenia Przestępczością Zorganizowaną
i Poważną Przestępczością Międzynarodową (SOCTA). Zgodnie z przyjętym założeniem,
SOCTA powinna przedstawiać kompletny i dokładny obraz zagrożenia przestępczością na
terytorium UE.
Kolejną część cyklu stanowi identyfikacja przez Radę ograniczonej liczby priorytetów, zarówno
regionalnych jak i ogólnoeuropejskich. Dla każdego ze zidentyfikowanych obszarów
priorytetowych należy opracować Wieloletni Plan Strategiczny (MASP), w celu uzyskania
multidyscyplinarnego,
zintegrowanego
podejścia
do
efektywnego
przeciwdziałania
priorytetowym zagrożeniom, zawierającego zarówno działania prewencyjne, jak i represyjne.
Trzecia część cyklu to implementacja i monitorowanie rocznych planów Działania Operacyjnego
(OAP), które winny być powiązane z celami strategicznymi, zawartymi w Wieloletnich Planach
Strategicznych (MASP) i wykorzystywać COSPOL, jako multilateralną platformę współpracy
w zakresie przeciwdziałania priorytetowym zagrożeniom.
18
COSPOL (Comprehensive Operational Strategic Planning for the Police – Wszechstronne
Operacyjne Planowanie Strategiczne dla Policji), to jedna z inicjatyw Grupy Zadaniowej Szefów
Policji, mająca na celu zwiększenie skuteczności wspólnych działań policyjnych. W ramach
COSPOL-u działają wyselekcjonowane grupy zwalczające aktualne i najistotniejsze zagrożenia
przestępczością w Europie.
Cykl realizacji polityki winien zakończyć się dokładną ewaluacją, której wyniki zostaną
wykorzystane jako wkład do kolejnego cyklu.
Na podstawie Oceny Stanu Zagrożenia Przestępczością Zorganizowaną – OCTA 2011, ustalono
i wdrożono wstępny, ograniczony do 2 lat cykl realizacji polityki na lata 2011-2013. Według
przyjętych założeń, pozwoli to na uzyskanie czasu niezbędnego do rozwoju instrumentów
potrzebnych do stworzenia pełnego, czteroletniego cyklu realizacji polityki.
Czteroletni cykl realizacji polityki na lata 2013-2017 zostanie przygotowany na podstawie Oceny
Stanu Zagrożenia Przestępczością Poważną i Zorganizowaną – EU SOCTA 2013,
z wykorzystaniem wyników ewaluacji realizacji ww. wstępnego cyklu realizacji polityki.
Ponadto, Rada Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w konkluzjach zobowiązała
Komitet ds. współpracy operacyjnej w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego UE (COSI) do:
ustalenia i zatwierdzenia wymagań odbiorców w PC UE odnośnie Oceny Stanu
Zagrożenia Przestępczością Poważną i Zorganizowaną - EU SOCTA;
przekazania Radzie propozycji priorytetów zwalczania przestępczości poważnej
i zorganizowanej, na podstawie dokumentu doradczego dot. polityki, opracowanego
przez Prezydencję i Komisje Europejską, bazującego na OCTA 2011 a od roku 2013
na SOCTA;
przyjęcia Wieloletnich Planów Strategicznych i rocznych Operacyjnych Planów
Działania oraz koordynowania i monitorowania ich implementacji;
Odrębną kwestią pozostaje Strategia Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE. W listopadzie 2010 r.
Komisja Europejska ogłosiła komunikat dotyczący Strategii Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE.
KE wskazuje w nim pięć najważniejszych celów strategicznych:
zapobieganie i zwalczanie poważnej i zorganizowanej przestępczości;
zapobieganie i zwalczanie cyberprzestępczość;
zapobieganie i zwalczanie terroryzmu;
wzmocnienie ochrony zewnętrznych granic UE;
przygotowanie do rozwiązywania sytuacji katastrof, zarówno naturalnych jak
i spowodowanych przez człowieka.
KE zidentyfikowała również działania, które powinny zostać zrealizowane w zakresie
zapobiegania i zwalczania przestępczości zorganizowanej.
Za jeden z priorytetów KE uznała identyfikację i likwidowanie międzynarodowych grup
przestępczych stanowiących zagrożenie dla społeczeństwa. W tym celu KE proponuje
wykorzystaniem europejskiego systemu PNR (Passenger Name Record) w odniesieniu do
pasażerów wyjeżdżających bądź wyjeżdżających z obszaru UE. Ponadto, w opinii KE celowe jest
zwiększenie liczby wspólnych operacji międzynarodowych z udziałem służb policyjnych, straży
19
granicznych, służb celnych oraz organów wymiaru sprawiedliwości, we współpracy z Europolem,
Eurojust i Frontexem, w tym wspólnych zespołów śledczych.
Kolejny zidentyfikowany przez KE priorytet, to ochrona gospodarki przed infiltracją kryminalną.
W tym zakresie proponuje się wykorzystanie administracyjnego podejścia w celu ochrony
gospodarki, a także wzmocnienie działań antykorupcyjnych i bardziej efektywną ochronę
własności intelektualnej.
Ponadto, za priorytetowy obszar działań uznaje się kwestie związane z konfiskatą mienia
pochodzącego z przestępstw. W tym celu KE postuluje utworzenie przez Państwa Członkowskie
do 2014 r. Biur Odzysku Mienia oraz wzmocnienie ram prawnych UE w zakresie konfiskaty
mienia o elementy dotyczące konfiskat środków przekazanych stronom trzecim i tzw. konfiskaty
rozciągniętej.
20
2.4.2. Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej w ramach
innych forów i organizacji międzynarodowych
Poza uczestniczeniem w strukturach UE, Polska powinna maksymalizować wykorzystanie
możliwości współpracy międzynarodowej w zakresie przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej, jakie stwarzają inne fora i organizacje międzynarodowe.
Szczególnie istotna pozostaje w tym kontekście rola Międzynarodowej Organizacji Policji
Kryminalnej – Interpol, powołanej w celu zapewnienia współpracy międzynarodowej
w zwalczaniu przestępczości, która skupia 188 krajów członkowskich. Priorytetowe obszary
działalności Interpolu to:
poszukiwanie przestępców ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości;
zwalczanie terroryzmu oraz zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego;
zwalczanie handlu ludźmi;
zwalczanie korupcji;
zwalczanie przestępczości finansowej i przestępczości z wykorzystaniem wysokich
technologii.
Interpol dysponuje siecią bezpośredniej łączności pomiędzy Sekretariatem Generalnym
a Krajowymi Biurami Interpolu Krajów Członkowskich oraz m.in. bazami danych kradzionych
pojazdów, kradzionych dzieł sztuki, osób poszukiwanych i danych daktyloskopijnych.
Na gruncie europejskim nie bez znaczenia pozostaje działalność Europejskiego Urzędu Policji –
Europol, który wspiera organy ścigania krajów członkowskich UE w zwalczaniu przestępczości
poważnej i zorganizowanej, dotyczącej co najmniej dwóch państw członkowskich UE. W tym celu
tworzone są warunki wymiany informacji pomiędzy Oficerami Łącznikowymi, którzy są
oddelegowywani do Europolu przez kraje członkowskie, jako przedstawiciele narodowych
organów ścigania.
Ponadto, Europol wykonuje operacyjne analizy kryminalne, wspierające konkretne działania
operacyjno-śledcze prowadzone przez kraje członkowskie, jak również, na podstawie informacji
operacyjno-rozpoznawczych i innych, przekazanych przez kraje członkowskie lub uzyskane
z innych źródeł, opracowuje raporty strategiczne i wykonuje strategiczne analizy kryminalne.
Do zadań Europol należy również dostarczanie wiedzy specjalistycznej i wsparcia technicznego
dla potrzeb spraw operacyjno-śledczych, prowadzonych na terenie Unii Europejskiej pod
nadzorem państw członkowskich, za które państwa te, są prawnie odpowiedzialne. Dodatkowo,
Europol aktywnie promuje stosowanie analizy kryminalnej oraz harmonizację technik
operacyjno-śledczych.
Kolejną agendą, istotną z perspektywy zwalczania i przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej, jest OLAF – Europejskie Biuro ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych, mające
za zadanie ochronę interesów finansowych Wspólnoty przed nadużyciami finansowymi
i wszelkimi innymi działaniami niezgodnymi z prawem.
Zadania w zakresie przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej realizowane są także przez
Europejską Agencję Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw
Członkowskich Unii Europejskiej – Frontex. Zadaniem Agencji jest koordynacja współpracy
operacyjnej między państwami członkowskimi w zakresie zarządzania granicami zewnętrznymi,
wspomaganie państw członkowskich w szkoleniu funkcjonariuszy straży granicznej,
21
opracowywaniu analiz ryzyka, a także wspomaganie państw członkowskich w zakresie pomocy
technicznej i operacyjnej na granicach zewnętrznych.
Warto również mieć na uwadze współpracę prowadzoną w ramach Grupy Zadaniowej
ds. Przestępczości Zorganizowanej w regionie Morza Bałtyckiego. Szefowie rządów państw
regionu postanowili przedłużyć mandat Grupy Zadaniowej ds. Przestępczości Zorganizowanej
w regionie Morza Bałtyckiego do 31 grudnia 2016 r.
Ocena Stanu Zagrożenia Przestępczością Zorganizowaną w regionie Morza Bałtyckiego
(tzw. BOCTA) opracowana przez Europol wspólnie z Frontexem i krajami regionu, będzie
stanowić
podstawę do zaplanowania konkretnego przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej oraz priorytetów regionu w przedmiotowym zakresie. Grupa Zadaniowa będzie
miała za zadanie wypełnienie luk, obszarów nie uwzględnionych dotychczas przez inne, już
istniejące formy współpracy oraz funkcjonowanie jako platforma do identyfikacji potrzeb,
ułatwienia wdrożenia i realizacji nowych przedsięwzięć.
22
3. DIAGNOZA ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ W POLSCE
Przyjmowana zazwyczaj typologia przestępczości zorganizowanej zakłada wyodrębnienie trzech
obszarów jej występowania – przestępczość o charakterze ekonomicznym, narkotykowym
i kryminalnym. Współcześnie coraz częściej zorganizowane grupy przestępcze nie ograniczają
swojej działalności do popełniania jednego rodzaju przestępstw, konsekwencją czego jest
funkcjonowanie zorganizowanych grup przestępczych o multiprzestępczym charakterze.
Zorganizowane grupy przestępcze wykorzystują także w swej działalności mechanizmy
korupcyjne czy uprawiają proceder prania pieniędzy służący legalizowaniu lub ukrywaniu
środków majątkowych pochodzących z przestępstw. Do prowadzenia działalności przestępczej
coraz częściej wykorzystywana jest również cyberprzestrzeń.
Odnotowane są także pojedyncze przypadki prowadzenia zorganizowanej działalności
przestępczej przez środowiska ekstremistyczne, potencjalnie natomiast, zgodnie ze światowymi
tendencjami, istnieje możliwość nawiązywania współpracy pomiędzy zorganizowanymi grupami
przestępczymi
a
środowiskami
radykalnymi
i
międzynarodowymi
organizacjami
terrorystycznymi.
O skali przestępczości zorganizowanej w Polsce świadczyć może chociażby liczba
zorganizowanych grup przestępczych objętych rozpoznaniem służb właściwych w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania tej formy przestępczości. Przykładowo, w 2010 roku
w zainteresowaniu Centralnego Biura Śledczego KGP pozostawało 547 (500
2
) zorganizowanych
grup przestępczych. W tym samym czasie w zainteresowaniu Straży Granicznej pozostawało
220 (184) grup przestępczych, ABW – 160 (151) grup przestępczych, a Żandarmerii Wojskowej –
4 (8). Danych poszczególnych służb nie należy jednakże sumować, z uwagi na fakt, iż te same
zorganizowane grupy przestępcze mogły pozostawać w zainteresowaniu jednocześnie kilku
służb.
Wykres 1. Liczba zorganizowanych grup przestępczych pozostających w zainteresowaniu
CBŚ KGP, SG, ABW oraz ŻW w latach 2009 – 2010
500
547
184
220
151 160
8
4
0
100
200
300
400
500
600
CBŚ
SG
ABW
ŻW
2009
2010
2
W nawiasach przedstawione zostały dane za rok 2009.
23
W 2010 roku w zainteresowaniu CBŚ KGP było 213 (167) grup przestępczych
o charakterze narkotykowym, 177 (164) grup o charakterze ekonomicznym, 90 (107) grup
o charakterze kryminalnym oraz 67 (62) grup prowadzących działalność multiprzestępczą.
W analogicznym okresie Straż Graniczna obejmowała zainteresowaniem 15 grup przestępczych
o charakterze narkotykowym, 113 grup o charakterze ekonomicznym, 56 grup o charakterze
kryminalnym oraz 36 grup prowadzących działalność multiprzestępczą. Natomiast
w zainteresowaniu ABW pozostawało 50 (45) grup prowadzących działalność w obszarze
przestępczości narkotykowej oraz 112 (118) grup przestępczych w obszarze przestępczości
ekonomicznej.
Wykres 2. Liczba grup przestępczych (według wybranych obszarów działalności przestępczej) pozostających
w zainteresowaniu CBŚ KGP, KG SG oraz ABW w roku 2010
3
213
15
50
177
113 112
90
56
67
36
0
50
100
150
200
250
Grupy
narkotykowe
Grupy
ekonomiczne
Grupy kryminalne
Grupy
multiprzestępcze
CBŚ KGP
SG
ABW
W odniesieniu do narodowości osób działających w zorganizowanych grupach przestępczych,
spośród grup objętych zainteresowaniem CBŚ KGP w roku 2010, w 501 (448) przypadkach były
to grupy polskie, w 36 (38) przypadkach – grupy międzynarodowe, w 7 (10) przypadkach – grupy
rosyjskojęzyczne oraz w 3 (4) – inne jednolite narodowościowo grupy cudzoziemskie. W tym
samym
czasie
Straż Graniczna obejmowała zainteresowaniem 105 (97) polskich
zorganizowanych grup przestępczych, 93 (77) międzynarodowe, 12 (5) rosyjskojęzycznych
i 10 (18) innych jednolitych narodowościowo grup cudzoziemskich. Z kolei w zainteresowaniu
ABW w analogicznym okresie pozostawało 82 grupy polskie i 78 międzynarodowych
zorganizowanych grup przestępczych.
3
Różnica w liczbach stanowiących dane ABW na wykresach 1 i 2 wynika z faktu, że ABW nie prowadzi odrębnej statystyki dotyczącej grup multiprzestępczych
Według danych przekazanych przez ABW niektóre z grup przestępczych przedstawionych na wykresie 2 zajmują się równocześnie przestępczością narkotykową i
działalnością godzącą w podstawy ekonomiczne państwa. Brak danych dot. liczby grup kryminalnych w zainteresowaniu ABW wynika z faktu, iż zwalczanie
zorganizowanej przestępczości kryminalnej nie należy do ustawowych zadań ABW.
24
Wykres 3. Liczba grup przestępczych (według narodowości) pozostających
w zainteresowaniu CBŚ KGP, SG i ABW w 2010 roku
501
105
82
36
93
78
7
12
3
10
0
100
200
300
400
500
600
Grupy polskie
Grupy
międzynarodowe
Grupy
rosyjskojęzyczne
Grupy
cudzoziemskie
CBŚ KGP
SG
ABW
Ponadto, zgodnie z danymi przekazanymi przez Służbę Więzienną, według stanu na 31 grudnia
2010 roku, wykonywano 1 010 orzeczeń za przestępstwa z art. 258 k.k. z czego 291
prawomocnych, 51 nieprawomocnych i 668 tymczasowych aresztowań. W tym samym czasie
notowano 103 wyroki z wyznaczonym przez sąd terminem stawienia się do odbycia kary za
przestępstwa z art. 258 k.k.
3.1. Przestępczość zorganizowana o charakterze ekonomicznym
Przestępczość ekonomiczna stanowi największy obszar działalności zorganizowanych grup
przestępczych, a także, według szacunkowych danych, powoduje najwyższe straty dla Skarbu
Państwa wynikające z działalności przestępczej. Przestępczość ekonomiczna ma charakter
wieloaspektowy, a oprócz jej typowych form, jak wyłudzenia akcyzy i VAT oraz zaniżanie
należności publicznoprawnych, przestępczości na rynku kapitałowym, bankowym
i ubezpieczeniowym, zalicza się do niej również przestępczość związaną z zamówieniami
publicznymi czy przeciwko prawom autorskim i pokrewnym. Pozostaje ona także nierozerwalnie
związana z praniem pieniędzy. Przestępczość ekonomiczna dotyczy zatem nie tylko sfery
bezpieczeństwa i porządku publicznego, lecz również bezpieczeństwa ekonomicznego państwa.
Zorganizowane grupy przestępcze zajmujące się tego rodzaju procederem na bieżąco dostosowują
metody działania do zmieniającej się sytuacji ekonomicznej oraz przepisów prawa, wykorzystując
istniejące regulacje lub luki prawne. W związku z tym, przestępczość ekonomiczna jest
najszybciej ewoluującą formą działalności przestępczej. Przykładami nowych form tego rodzaju
przestępczości mogą być nadużycia związane z reaktywacją przedwojennych spółek czy
wyłudzeniami dotacji Unii Europejskiej.
Dodatkowym utrudnieniem dla przeciwdziałania i zwalczania tej formy przestępczości jest
również powiązanie działalności przestępczej z legalnymi strukturami biznesowymi,
a w konsekwencji trudność w określeniu stopnia zorganizowania sprawców oraz zakresu
i charakteru udziału poszczególnych osób w przestępczym procederze.
3.1.1. Przestępczość związana z wyłudzeniami akcyzy i podatku VAT, zaniżaniem
należności publicznoprawnych
Działania zorganizowanych grup przestępczych, funkcjonujących w obszarze przestępczości
akcyzowej polegają w szczególności na zaniżeniu zobowiązań z tytułu podatku VAT
25
i akcyzowego w związku z nielegalną produkcją, przemytem i obrotem wyrobami tytoniowymi,
spirytusowymi oraz paliwami ciekłymi w celu uzyskania bezpodstawnego zwrotu naliczonego
podatku VAT i podatku akcyzowego.
Nielegalny obrót wyrobami tytoniowymi jest jedną z najbardziej dochodowych sfer
międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Polska jest nie tylko krajem tranzytowym
w przemycie papierosów do krajów Europy Zachodniej, lecz również rynkiem zbytu dla
przemycanych wyrobów tytoniowych, w szczególności zza wschodniej granicy, oraz miejscem
nielegalnej produkcji papierosów.
Grupy przestępcze zajmujące się przemytem papierosów, wykorzystują do swej działalności
legalnie działające podmioty gospodarcze, w tym firmy spedycyjne zapewniające transport
papierosów oraz firmy usługowo-handlowe, które związane są z procederem legalizowania
środków finansowych uzyskanych z przestępczej działalności. Nadawcami nielegalnego ładunku,
wymienionymi w dokumentacji przewozowej są najczęściej fikcyjne podmioty gospodarcze.
Do zagrożeń, związanych z nielegalną produkcją i przemytem alkoholu, należy przede wszystkim
wprowadzanie do obrotu gospodarczego nielegalnie wytworzonych napojów spirytusowych, nie
spełniających wymogów jakości. Istotą nielegalnego obrotu wyrobami spirytusowymi jest
bezprawne zagarnianie przez członków zorganizowanych grup przestępczych należności
publiczno-prawnych Skarbu Państwa w formie podatków: akcyzowego, od towarów i usług
(VAT) oraz dochodowego.
Spirytus sprowadzany do Polski ze względu na swój skład fizykochemiczny, nie jest traktowany
jako wyrób akcyzowy, a jego przeróbka, służąca uzyskaniu spirytusu spełniającego normy
alkoholu spożywczego, dokonywana jest w nielegalnie działających odkażalniach. Wytworzone
napoje spirytusowe są wprowadzane do obrotu gospodarczego, hurtowego i detalicznego,
z pominięciem należności finansowych Skarbu Państwa.
Do ukrycia przestępczego procederu wykorzystywana jest sieć fikcyjnych firm zakładanych jako
tzw. słupy lub na podstawie sfałszowanej dokumentacji. Często skażony alkohol kupowany jest
u polskiego producenta, a następnie dokonywany jest jego fikcyjny, fakturowy wywóz za granicę.
Faktycznie trafia on do nielegalnego oczyszczenia i na krajowy rynek.
Działalność grup przestępczych w obszarze paliw ciekłych, jest związana z obowiązywaniem
w Polsce różnych stawek podatku akcyzowego oraz zwolnieniami z tego podatku, niektórych
produktów ropopochodnych i komponentów paliwowych, które są używane do produkcji paliw
ciekłych. Grupy przestępcze wykorzystują również różnice w stawce podatku akcyzowego na gaz
płynny, przeznaczony do celów grzewczych i pędnych. Istotą przestępczego procederu w tym
zakresie jest wejście w posiadanie towaru akcyzowego obłożonego niższą stawką akcyzy,
a następnie wprowadzenie go do obrotu gospodarczego, jako pełnowartościowego paliwa lub
LPG, bez uiszczenia należności Skarbu Państwa.
Do prowadzenia tego rodzaju działalności przestępczej wykorzystywane są firmy „słupy”, bądź
tzw. podmioty „symulujące” służące do ukrycie faktycznego obrotu towarowego i dokonywanych
transakcji. Firmy te zajmują się importem, wytwarzaniem, pośrednictwem, sprzedażą detaliczną
i hurtową, a czasami jedynie wystawianiem faktur VAT oraz zmianą klasyfikacji produktu. Obrót
paliwami jest bardzo często tylko przepływem dokumentów, podczas gdy towar najczęściej trafia
bezpośrednio do ostatecznego odbiorcy. Niejednokrotnie w czasie, gdy odbywa się przepływ
fakturowy, w praktyce dokonuje się mieszanie komponentów lub odbarwianie oleju opałowego.
Przedsiębiorcy uczestniczący w pozornym obrocie paliwem, udostępniają swoje konta bankowe,
26
w ramach których przeprowadzane są rozliczenia finansowe, pochodzące z przestępstw w obrocie
paliwami.
Natomiast działania zorganizowanych grup przestępczych w zakresie wyłudzeń związanych
z podatkiem VAT oraz zaniżaniem należności publicznoprawnych, polegają przede wszystkim na:
wyłudzaniu zwrotu podatku VAT i akcyzy, przy wykorzystaniu pozorowanych
transakcji
gospodarczych,
również z udziałem zagranicznych podmiotów
gospodarczych,
zmniejszeniu zobowiązań podatkowych (VAT, akcyza, podatek dochodowy)
w związku z zaniżeniem wartości celnych,
wyłudzaniu zwrotu podatku VAT przy wykorzystaniu stawki 0% przy dokonywaniu
wewnątrzwspólnotowego obrotu na podstawie sfałszowanych dokumentów,
obrocie fikcyjnymi fakturami sprzedaży złomu w celu wyłudzenia zwrotu podatku
VAT i wprowadzeniu do obrotu środków pochodzących z korzyści związanych
z popełnieniem czynów zabronionych, przy jednoczesnym „mieszaniu” legalnych
i pustych faktur sprzedaży złomu, stali i wyrobów stalowych, celem utrudnienia
kontroli i działań wykrywczych,
wyłudzaniu zwrotu podatku VAT w oszustwie karuzelowym związanym
z obrotem wyrobami przemysłu hutniczego,
Podstawową metodą popełniania przestępstw związanych z podatkiem VAT jest obrót
za pomocą tzw. karuzeli podatkowej, wykorzystującej zerową stawkę podatku
w przypadku dostaw wewnątrzwspólnotowych i eksportu. Mechanizm oszustwa można określić
jako fikcyjny przepływ towarów pomiędzy co najmniej dwoma (w praktyce znacznie więcej)
krajami UE lub krajami trzecimi, organizowany w taki sposób, że towary te, zgodnie z ewidencją
prowadzoną dla celów podatku VAT, wracają do państw pochodzenia. W rzeczywistości nie są
one jednak przemieszczane do poszczególnych dostawców, tak jak to wynika z ww. ewidencji.
Odbywa się fikcyjne (fakturowe) przemieszczanie towarów.
Spotykane są także odmiany transakcji karuzelowych, w których towar, jest rzeczywiście
przewożony po łańcuchu dostaw w celu upozorowania dostawy. Istota oszustwa polega
na wyłudzeniu przez ostatnią firmę podatku VAT, który nie został zapłacony na początkowym
etapie obrotu.
Przestępczości karuzelowej towarzyszy wystawianie fałszywych faktur, poświadczających
wykonanie usług w zakresie konsultacji, doradztwa, promocji.
Często stosowanym sposobem dokonywania nieprawidłowości finansowych jest wykorzystanie
faktur kosztowych (tzw. puste faktury). Nie dokumentują one rzeczywistych zdarzeń
gospodarczych i mają na celu m. in. Zawyżenie kosztów uzyskania przychodów występujących
w działalności gospodarczej. Zjawisko pustych faktur występuje w każdym dowolnym rodzaju
prowadzonej działalności gospodarczej. O powszechności zjawiska świadczy m. in. fakt
tworzenia firm, które specjalizują się wyłączenie w tworzeniu fikcyjnej dokumentacji. Skala
procederu wskazuje, iż uczestniczą w nim zorganizowane grupy przestępcze. Puste faktury
wystawiane są zarówno przez podmioty istniejące i prowadzące działalność, jak również przez
podmioty nieistniejące i nigdy niezarejestrowane na potrzeby działalności gospodarczej.
Powszechnie wykorzystywane są przez zorganizowane grupy przestępcze wyłudzające zwrot
podatku VAT w oparciu o mechanizm karuzelowy.
27
Oddzielną kategorią przestępstw, związanych z wyłudzeniami zwrotu podatku VAT, są
przestępstwa dokonywane w fikcyjnym obrocie złomem. Wśród podstawowych działań, w tym
zakresie wskazać należy:
prowadzenie działalności gospodarczej, w obszarze obrotu metalami kolorowymi,
w tym metalami pochodzącymi z przestępstw m. in. oszustwa, kradzieży, przemytu;
wprowadzanie nieprawdziwych danych w dokumentacji księgowej, poprzez zawyżanie
lub zaniżanie ilości złomu;
wyłudzanie podatku VAT z tytułu fikcyjnego eksportu do krajów trzecich i dostaw
wewnątrz Unii Europejskiej;
legalizowanie środków finansowych uzyskanych w wyniku przestępstw podatkowych.
Podobnie, jak w innego rodzaju przestępczości związanej z wyłudzeniami akcyzy i podatku VAT
oraz zaniżaniem należności publicznoprawnych, w tego rodzaju działalności wykorzystywane są
podmioty symulacyjne.
3.1.2. Przestępczość na rynku kapitałowym
Obrót instrumentami finansowymi na Giełdzie Papierów Wartościowych S.A. w Warszawie oraz
rynku New Connect, a także inwestowanie w fundusze inwestycyjne lub ubezpieczeniowe,
obligacje rządowe lub korporacyjne, może być przedmiotem aktywności zorganizowanych grup
przestępczych.
Najczęściej dokonywanymi przestępstwami na tym rynku są: prowadzenie działalności w zakresie
obrotu instrumentami finansowymi bez zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego, podawanie
nieprawdziwych danych w prospekcie informacyjnym, proponowanie nabycia papierów
wartościowych bez wymaganego ustawą zatwierdzenia prospektu emisyjnego lub memorandum
informacyjnego, ujawnienie i wykorzystanie informacji poufnej oraz manipulacja instrumentem
finansowym.
Wymienionym zachowaniom niejednokrotnie towarzyszą inne przestępstwa, jak np. fałszowanie
dokumentów poprzez stosowanie tzw. podwójnej księgowości, nadużycie zaufania, działanie na
szkodę spółki oraz pranie pieniędzy.
Korzystanie przez sprawców z nowych rozwiązań technologicznych, w szczególności Internetu,
sprawia wrażenie anonimowości oraz utrudnia ujawnienie sprawców i gromadzenie dowodów
w sprawie. Szczególne zagrożenie stwarzają podmioty oferujące usługi zarządzania aktywami,
które działając bez zezwolenia pozyskują klientów obietnicą znaczących zysków.
W Internecie zamieszczane są także oferty platform inwestycyjnych, oferujących handel akcjami,
indeksami, towarami i walutami. Są to firmy zarejestrowane poza granicami Polski (np. na terenie
Ameryki Łacińskiej), a działając na rynku polskim obiecują wysokie zyski. Działalność tych
podmiotów polega de facto na pośrednictwie w obrocie instrumentami finansowymi, czyli
prowadzeniu działalności maklerskiej.
Rynek kapitałowy, ubezpieczeń i funduszy inwestycyjnych, który dla grup przestępczych wydaje
się szczególnie atrakcyjny, z jednej strony stwarza pozory legalnego i anonimowego
przeprowadzenia transakcji na tych rynkach, z dostępnością wielu instrumentów finansowych,
natomiast z drugiej cechuje się dużą zyskownością inwestycyjną – wysoką stopą zwrotu
inwestycji.
28
Rynek finansowy przez zorganizowane grupy przestępcze może być wykorzystywany do
legalizowania środków finansowych pochodzących z przestępstw (ekonomicznych, kryminalnych
i narkotykowych) czy reinwestowania kapitału uzyskanego z przestępczości na rynku
kapitałowym. Natomiast środki finansowe pochodzące z przestępstw dokonywanych na rynku
finansowym mogą być legalizowane poprzez transfer do rynku nieruchomości, złota, metali
szlachetnych, a mechanizmy związane z przepływem środków finansowych i aktywów mogą być
wykorzystywane do finansowania terroryzmu.
3.1.3. Przestępczość na rynku bankowym
Istota przestępstw na rynku bankowym polega na przedkładaniu podrobionego, przerobionego,
poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnie wypełnianego dokumentu bądź pisemnego
oświadczenia o istotnym znaczeniu, w celu uzyskania kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia,
gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia zobowiązania wynikającego
z poręczenia lub z gwarancji czy też podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel
gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego.
Przestępczość ta obejmuje także niewywiązywanie się z obowiązku powiadamiania właściwego
podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie
wysokości udzielonego wsparcia finansowego lub zamówienia publicznego, bądź też na
możliwość dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu płatniczego.
Ofiarami tego rodzaju przestępstw są banki, jednostki organizacyjne prowadzące podobną
działalność gospodarczą, a także organy i instytucje dysponujące środkami publicznymi.
Przestępczości na rynku bankowym sprzyjają błędne decyzje o przyznaniu kredytów osobom
fizycznym i podmiotom gospodarczym, które są często poprzedzone:
składaniem wniosków kredytowych przez osoby legitymujące się sfałszowanymi
dokumentami, na podstawie których uzyskiwane są również zezwolenia na
prowadzenie działalności gospodarczej i nr REGON stanowiące podstawę do
otwierania rachunku bankowego dla fikcyjnego klienta;
składaniem wniosków kredytowych w imieniu firmy nie kwalifikującej się do
przydzielenia kredytu;
przedstawieniem sfałszowanych dokumentów stwierdzających zdolność kredytową
firmy;
ukrywaniem zadłużenia firmy, również w formie kredytów bankowych;
przedstawieniem nieprawdziwych danych dotyczących przedmiotu stanowiącego
prawne zabezpieczenie kredytu;
przedstawianiem poręczycieli, którzy np.: legitymowali się fałszywymi dokumentami,
podawali fałszywe dane o swoim stanie majątkowym i dochodach, byli poręczycielami
kilku kredytów pobieranych przez jednego lub kilku kredytobiorców;
wzajemnym poręczaniu kredytów.
Wyłudzenia i oszustwa na rynku bankowym mogą również polegać na pozyskiwaniu
środków zgromadzonych na rachunku bankowym za pomocą zgubionych,
skradzionych bądź podrobionych dowodów osobistych, a także przy wykorzystaniu
osób ubezwłasnowolnionych do zakładania firm oraz kont bankowych.
29
Innymi przykładami nielegalnej działalności na rynku bankowym skutkujących wyłudzeniami
pieniędzy na szkodę banku i ich klientów są: phishing (polegający na pozyskiwaniu za
pośrednictwem Internetu wrażliwych danych – haseł ID, loginów, itp. umożliwiających
przestępcze dokonywanie operacji finansowych drogą elektroniczną, na kontach bankowych, bez
wiedzy i zgody ich prawowitych właścicieli) czy skimming (który obejmuje wszelkiego rodzaju
czyny dotyczące fałszowania kart płatniczych, tj. podrabiania, przerabiania, kopiowania poprzez
instalowanie na bankomatach urządzeń do pozyskiwania danych z pasków magnetycznych kart
płatniczych, w celu ich przestępczego użycia, a także wszelkich innych zdarzeń ukierunkowanych
na karty płatnicze).
3.1.4. Przestępczość na rynku ubezpieczeń
Zorganizowane grupy przestępcze wykorzystują działalność ubezpieczeniową w celu osiągania
korzyści z wyłudzeń, prania pieniędzy lub przejmowania kontroli nad towarzystwami
ubezpieczeniowymi, w celu koncentracji już zalegalizowanego kapitału i finansowania dalszej
działalności.
Wyłudzenia z tytułu ubezpieczenia działalności gospodarczej, ryzyk finansowych i ubezpieczeń
osobowych wiążą się każdorazowo z założeniem lub przejęciem przez zorganizowaną grupę
przestępczą działalności gospodarczej. Z reguły w oparciu o przejęty podmiot gospodarczy
dokonywane są wyłudzenia z tytułu ubezpieczeń komunikacyjnych, ubezpieczeń mienia od ognia
i kradzieży, ubezpieczeń gospodarczych i ryzyk finansowych oraz ubezpieczeń osobowych.
Wyłudzenia świadczeń bądź odszkodowań dotyczyć mogą wielu zakładów ubezpieczeń
w oparciu o jedno zdarzenie (np. sfingowaną szkodę).
3.1.5. Pranie pieniędzy
Jednym z podstawowych przejawów działalności zorganizowanych grup przestępczych jest
proceder prania pieniędzy służący pozorowaniu legalnego pochodzenia wartości majątkowych
uzyskanych za pomocą przestępczej działalności. Proceder prania pieniędzy polega na:
zamianie lub przekazaniu wartości majątkowych pochodzących z działalności
o charakterze przestępczym, w celu ukrycia lub zatajenia ich pochodzenia
albo udzieleniu pomocy osobie, która bierze udział w tym procederze w celu
uniknięcia przez nią konsekwencji prawnych,
ukryciu lub zatajeniu prawdziwego charakteru wartości majątkowych lub praw
związanych z nimi, ich źródła, miejsca przechowywania, sposobu rozporządzania,
faktu ich przemieszczania, ze świadomością, że wartości te pochodzą
z działalności o charakterze przestępczym,
nabyciu, objęciu w posiadanie albo używaniu wartości majątkowych pochodzących
z działalności o charakterze przestępczym.
Wśród obszarów działalności gospodarczej szczególnie narażonych na występowanie zjawiska
prania pieniędzy wskazać można m.in.:
wykorzystywanie instytucji finansowych (np. banków, domów maklerskich,
towarzystw funduszy inwestycyjnych, kantorów) do legalizowania środków
finansowych pochodzących z przestępstw, m.in. poprzez mieszanie środków
pieniężnych pochodzących z legalnej działalności, ze środkami finansowymi
pochodzącymi z działalności przestępczej,
30
wykorzystywanie instytucji i organizacji niefinansowych do gromadzenia
i przechowywania środków finansowych pochodzących z przestępstw,
wykorzystywanie działalności związanej z importem/eksportem oraz wytwarzaniem/
dystrybucją wyrobów tytoniowych i spirytusowych przez struktury zorganizowanej
przestępczości zaangażowane w przemyt i dystrybucję ww. wyrobów bez polskich
znaków skarbowych akcyzy,
wykorzystywanie działalności na rynku paliw płynnych i gazowych oraz obrotu
złomem i metalami kolorowymi do przeprowadzania fikcyjnych transakcji służących
do wykazywania dochodów umożliwiających m.in. nadużycia podatkowe i mieszanie
dochodów ze źródeł legalnych i nielegalnych,
wykorzystywanie instrumentów rynku kapitałowego i rynku ubezpieczeń do
legalizowania środków pochodzących z przestępstw,
wykorzystywanie transakcji na rynku nieruchomości do mieszania dochodów ze
źródeł legalnych i nielegalnych oraz do przeprowadzania fikcyjnych transakcji na
usługi i materiały,
wykorzystywanie obrotu surowcami wtórnymi do legalizowania środków
pochodzących z przestępstw poprzez ich mieszanie z dochodami z legalnych źródeł;
wykorzystywanie rynków dzieł sztuki oraz metali szlachetnych i złota do
legalizowania środków pochodzących z przestępstw,
wykorzystywanie transakcji finansowych z krajami uznanymi za raje podatkowe do
przerywania możliwości śledzenia łańcucha transakcji,
wykorzystywanie działalności gospodarczej w zakresie różnego rodzaju usług
prowadzonych
z
wykorzystaniem
uproszczonych
form
opodatkowania
(np. restauracje, solaria, salony kosmetyczne, salony gier) do mieszania dochodów
ze źródeł legalnych i nielegalnych,
wykorzystywanie rynku gier hazardowych, takich jak kasyna, punkty bukmacherskie,
do legalizowania środków finansowych.
Zidentyfikowanym
obszarem
prania
pieniędzy
są również transakcje realizowane
w wyniku działań na szkodę osób prawnych i fizycznych, w których pieniądze legalizowano
z wykorzystaniem techniki rachunków docelowych (przelewy środków w celu ich
natychmiastowej wypłaty w gotówce) oraz poprzez obrót papierami wartościowymi, pomijano
natomiast fazę lokowania.
Obszarem prania pieniędzy są także transakcje realizowane w wyniku nielegalnej sprzedaży
spirytusu technicznego do celów spożywczych bez ewidencji, w tzw. szarej strefie i związane
z tym oszustwa podatkowe. W tym celu tworzone są również sieci podmiotów, które przekazują
między sobą środki finansowe. Następnie środki te są wypłacane w gotówce przez figurantów.
Stosunkowo nowe zjawisko prania pieniędzy w transakcjach w branży budowlanej
charakteryzuje się dokonywaniem wysokich przelewów zasilających rachunki nowo powstałych,
jednoosobowych firm, które z uwagi na ograniczenia organizacyjne i finansowe, nie byłyby
w stanie wykonywać zleceń o tak dużej wartości. Niemal całość środków otrzymanych z tytułu
rzekomo wykonanych usług wypłacana jest w gotówce przez właścicieli tych firm – najczęściej
osoby, które wcześniej nie miały doświadczenia w branży budowlanej ani w prowadzeniu
31
działalności gospodarczej i osiągały niskie dochody. Firmy zaangażowane w powyższy proceder
deklarują sprzedaż usług oraz zakup towarów i usług o wysokiej i zbliżonej do siebie wartości.
Przykładem innej z wielu metod prania pieniędzy jest tworzenie przedsiębiorstw symulujących,
których jedynym zadaniem jest zarejestrowanie działalności i otworzenie rachunku w jednym lub
kilku bankach. Natychmiast po uruchomieniu firmy te osiągają wysokie obroty, przy bardzo
niskich dochodach, a środki wypłacane na ich rachunku, są wypłacane natychmiast po ich
wpłynięciu. Przedsiębiorstwa te charakteryzuje krótki czas funkcjonowania. Właściciele tego
rodzaju podmiotów rekrutowani są często spośród osób o niskich dochodach lub bezrobotnych.
Kolejną metodą wykorzystywaną w procederze prania pieniędzy są oszustwa komputerowe
polegające na nieautoryzowanym dostępie do kont bankowych klientów banków krajowych
i zagranicznych, i dokonywaniu przy użyciu skradzionych kodów dostępu (tzw. phishing) wypłat
środków pieniężnych, które transferowane są na konta umówionych osób, dokonujących
następnie wypłat gotówkowych skradzionych pieniędzy i ich transferu za granicę.
3.1.6. Przestępczość związana z zamówieniami publicznymi
Rynek zamówień publicznych stał się jedną z najbardziej narażonych na działalność przestępczą
sfer gospodarki rynkowej, co wynika ze wzrostu jego wartości w szczególności dzięki dotacjom
i subwencjom pochodzącym z budżetu Unii Europejskiej. Do stosowania przepisów
o zamówieniach publicznych są zobowiązane w szczególności podmioty sektora finansów
publicznych, a także inne podmioty o podobnym charakterze lub kontrolowane w określony
sposób przez jednostki sektora finansów publicznych, jeśli nabywają dostawy, roboty budowlane
lub usługi.
Do typowych mechanizmów przestępczych związanych z zamówieniami publicznymi należy
udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego oraz rozpowszechnianie nieprawdziwych
informacji w związku z publicznym przetargiem, bądź zatajanie okoliczności mających istotne
znaczenie dla wyniku przetargu.
Działalność przestępcza w tym zakresie dotyczyć może także oszustw polegających na
przedkładaniu fałszywych dokumentów, składaniu dokumentów stwierdzających nieprawdę oraz
nierzetelnych oświadczeń dotyczących okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania
zamówienia.
Ponadto, w sferze zamówień publicznych dochodzić może do nadużycia funkcji publicznej
poprzez przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, a przez to działanie na szkodę
interesu publicznego lub prywatnego, a także sprzedajność i przekupstwo oraz płatna protekcja.
Zwalczanie przedmiotowego zjawiska utrudnia fakt, iż osoby dokonujące tego typu przestępstwa
połączone są wspólnym interesem, jakim jest zysk z nieuczciwej transakcji, co sprzyja zmowie
milczenia.
Przestępstwa dokonywane są również w przypadku nabywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego
poprzez określenie w dokumentacji przetargowej wymagań taktyczno-technicznych w taki
sposób, że może je spełniać tylko jeden wybrany wykonawca.
3.1.7. Przestępstwa na szkodę interesów finansowych UE
Od czasu formalnego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zacieśnianie współpracy
gospodarczej pomiędzy podmiotami państw członkowskich stało się faktem. Również instytucje
Unii Europejskiej za pośrednictwem instytucjonalnych funduszy dystrybuują środki finansowe na
32
szereg przedsięwzięć na terytorium RP. Szerokie spektrum tej dystrybucji pozwala na wykazanie
potencjalnych obszarów które zorganizowane grupy przestępcze mogą wykorzystywać
do działalności niezgodnej z prawem. Mogą to być następujące grupy przestępstw:
przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu
terytorialnego,
przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów,
przestępstwa przeciwko mieniu,
przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu,
przestępstwa związane z uchylaniem się od opodatkowania,
przestępstwa związane z odpowiedzialnością osób zobowiązanych do
przestrzegania określonych przepisów podatkowych,
przestępstwa związane z dotacją lub subwencją,
przemyt celny i wyłudzenia celne.
Biorąc pod uwagę duży ciężar gatunkowy tych przestępstw należy pamiętać, że większość
funduszy unijnych jest rozdysponowywanych w urzędach centralnych oraz wojewódzkich
jednostkach samorządu terytorialnego w trybie administracyjnym.
3.1.8. Przestępczość związana z funkcjonowaniem rynku hazardowego
Do tradycyjnej aktywności działania zorganizowanych grup przestępczych należy zakwalifikować
również przestępczość na rynku hazardu. Specyfika tej gałęzi gospodarki skutkuje tym, iż
porządek prawny wielu państw nie zezwala na legalną działalność tej branży. Hazard jako rodzaj
rozrywki nie stanowi problemu w przypadku, gdy dane państwo pragmatycznie podejmie się
regulacji prawnych wyznaczając ramy tej działalności. Jednakże nie wszystkie aspekty związane
z hazardem są możliwe do precyzyjnego skodyfikowania. Przede wszystkim należy tu zwrócić
uwagę na następujące obszary zagrożeń, które niezależnie od prawodawstwa będą występować:
legalizacja środków finansowych pochodzących z przestępstw tzw. pranie
pieniędzy,
inwestowanie środków finansowych przez zorganizowane grupy przestępcze
w legalne przedsięwzięcia np. zakup akcji lub udziałów w spółkach działających
na rynku hazardowym,
organizowanie nielegalnych gier hazardowych poprzez sieć Internet
za pośrednictwem serwerów zlokalizowanych na terytorium państw z liberalnymi
przepisami w tym obszarze,
organizowanie gier hazardowych w nielegalnych kasynach i punktach gier.
3.1.9. Przestępczość związana z naruszeniami praw własności intelektualnej
Naruszenia praw intelektualnych dotyczą najczęściej bezprawnego używania znaków towarowych
oraz naśladownictwa zewnętrznej postaci produktów i przestępstw związanych z obrotem
utworami. Przedmiotami przestępstw popełnianych w tym zakresie są przede wszystkim płyty CD
i DVD z muzyką i filmami oraz programami i grami komputerowymi, elektronarzędzia, odzież
z podrobionymi znakami firmowymi oraz akcesoria odzieżowe, jak również kosmetyki, zegarki,
urządzenia i części komputerowe. Częstym przypadkiem przy fałszowaniu odzieży jest
33
sprowadzanie jej bez jakichkolwiek znaków firmowych, a dopiero później ich nanoszenie,
w zależności od popularności marki.
W związku z tą formą przestępczej działalności występuje również zjawisko nielegalnego
posługiwania się znakami towarowymi wyrobów alkoholowych i tytoniowych. Ze względu na
wysokie koszty produkcji, przestępstwa te są zazwyczaj popełniane przez zorganizowane grupy
przestępcze posiadające środki finansowe umożliwiające uruchomienie produkcji. Tego rodzaju
przestępczość powoduje straty finansowe zarówno dla właścicieli praw majątkowych, jak
i Skarbu Państwa z tytułu nie odprowadzania podatków.
Przedmiotem przestępczej działalności może być również żywność, której fałszowanie
dokonywane jest poprzez zamianę składnika wartościowego na mniej wartościowy lub
bezwartościowy. Prowadzi to do zmiany składu i właściwości produktu, który tylko cechami
zewnętrznymi przypomina produkt właściwy. Proceder fałszowania żywności importowanej
dotyczy w szczególności kawy, herbaty i przypraw, które do Polski trafiają drogą morską.
Przestępcza działalność może także obejmować podrabianie lekarstw i handel suplementami
diety. Istotne pozostają również kradzieże usług opartych na dostępie warunkowym czy topografii
układów scalonych. Tego rodzaju przestępczość obejmuje także oszustwa popełniane w drodze
sprzedaży kopii dzieł sztuki i fałszowania nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin.
Proceder nielegalnej produkcji i przemytu wyrobów farmaceutycznych oraz suplementów diety
z jednej strony uderza w legalnych producentów, z drugiej strony stanowi bardzo duże zagrożenie
dla bezpieczeństwa zdrowotnego z uwagi na fakt, iż pod markami znanych leków sprzedaje się
produkty nie spełniające żadnych norm, o niewiadomym składzie. Obrót tymi środkami w dużej
części prowadzony jest przez Internet.
3.1.10. Przestępstwa związane z reaktywacją przedwojennych spółek
Przestępczość związana z reaktywacją przedwojennych spółek polega na nabywaniu
przedwojennych, kolekcjonerskich papierów wartościowych często w niejasnych okolicznościach
i za kwoty nieadekwatne względem wartości w przypadku odtworzenia spółki. Następnie na tej
podstawie dokonywane jest odtworzenie historycznej spółki.
Postępowanie takie może nosić znamiona oszustwa polegającego na świadomym posługiwaniu
się przedwojennymi walorami w sposób sugerujący dysponowanie prawami korporacyjnymi
wynikającymi z ich posiadania. Bezprawny proceder zorientowany jest na odzyskanie
nieruchomości należących przed II wojną światową do reaktywowanych podmiotów lub
wyłudzenia, m.in. od Skarbu Państwa, odszkodowań za majątek przejęty przez władze PRL.
Warunkiem umożliwiającym reaktywację spółki prawa handlowego jest posiadanie przez nią bytu
prawnego, tj. jej nie wykreślenie z rejestru handlowego. Nacjonalizacyjne akty prawne wprawdzie
pozbawiały spółki ich majątku, jednak nie pozbawiały spółek samego bytu prawnego, a zatem nie
uzasadniały bezpośrednio wykreślenia spółki z rejestru bez przeprowadzenia i zakończenia
postępowania likwidacyjnego. Wykreślenie spółki z rejestru mogło nastąpić dopiero po
przeprowadzeniu kolejnych czynności wchodzących w skład postępowania likwidacyjnego.
O reaktywację spółki wnosić może posiadacz choćby jednej akcji spółki. Ewentualnie odzyskany
majątek dzielony jest między wszystkich akcjonariuszy, którzy się zgłoszą.
W takich przypadkach może dochodzić do usiłowania oszustwa przy składaniu wniosków o zwrot
nieruchomości, których właścicielem było reaktywowane przedsiębiorstwo. Spółka
reaktywowana na podstawie akcji, które posiadają wartość kolekcjonerską, a nie inkorporują
34
żadnych praw właścicielskich, składa wniosek o zwrot nieruchomości, których była właścicielem
w okresie wcześniejszym.
Obrót akcjami spółek w ramach umów cywilno-prawnych (poza zorganizowanym rynkiem obrotu
instrumentami finansowymi), zawieranych w szczególności za pośrednictwem internetowych
portali aukcyjnych, może implikować odpowiedzialność prawną. Istotą opisywanego czynu
zabronionego jest publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych bez wymaganego
ustawą zatwierdzenia prospektu emisyjnego oraz jego udostępnienia do publicznej wiadomości.
W praktyce do opisywanego przestępstwa dochodzi poprzez opublikowanie na stronach
internetowych lub za pośrednictwem ogłoszeń prasowych informacji o sprzedaży określonych
instrumentów finansowych (głównie akcji).
3.1.11. Nielegalny obrót i składowanie odpadów oraz substancji niebezpiecznych
Zorganizowane grupy przestępcze, często o charakterze międzynarodowym, w zakresie
przestępczości przeciwko środowisku działają przede wszystkim w obszarze przemytu,
nielegalnego obrotu i składowania odpadów oraz złomowania pojazdów. Nielegalny obrót
odpadami związany jest z nielegalnym przywozem odpadów do kraju, wywozem odpadów za
granicę oraz tranzytem przez teren Polski. Polska dla nielegalnie sprowadzanych i składowanych
odpadów jest obecnie głównie krajem docelowym.
Główną przyczyną procederu są wysokie koszty utylizacji odpadów na terenie Unii Europejskiej.
Powoduje on zarówno straty dla budżetu państwa, jak i zagrożenie dla środowiska naturalnego.
3.2. Przestępczość zorganizowana o charakterze narkotykowym
Od początku XXI wieku obserwowany jest wzrost zagrożenia zorganizowaną przestępczością
narkotykową. Zachodnioeuropejskie tendencje dotyczące popytu na narkotyki mają bezpośredni
wpływ na polski rynek, a zorganizowane grupy przestępcze na bieżąco dostosowują swą
działalność do aktualnych trendów. W związku z tym, na bieżąco modyfikowane są
dotychczasowe oraz powstają nowe sposoby produkcji, przemytu i dystrybucji środków
odurzających, substancji psychotropowych oraz ich pochodnych.
Polskie zorganizowane grupy przestępcze wprowadzają do obrotu przede wszystkim narkotyki
syntetyczne (amfetaminę), jednak w ostatnim okresie dominującą rolę narkotyków syntetycznych
przejmują te uzyskiwane z surowców naturalnych.
W Polsce najczęściej pozyskuje się narkotyki poprzez nielegalne uprawy konopi indyjskich.
Obserwuje się również zwiększenie popytu na narkotyki syntetyczne w Polsce, co powoduje
wzrost przemytu tego rodzaju środków i prekursorów do ich produkcji oraz zwiększenie
produkcji w nielegalnych laboratoriach.
Zmniejszenie intensywności kontroli na granicach wewnętrznych Unii Europejskiej ułatwia
przemyt narkotyków. Na zagrożenie ma także wpływ otwieranie rynków pracy dla obywateli
polskich przez zachodnie państwa Unii Europejskiej, co wiąże się z dużym przepływem fali
emigracji zarobkowej. Grupy przestępcze wykorzystują coraz częściej to zjawisko do
prowadzenia przestępczego procederu. Potwierdzeniem tego faktu jest zwiększająca się liczba
zatrzymywanych na terenie Europy obywateli polskich zamieszanych w przemyt amfetaminy.
Na skalę zjawiska wpływ mają również postęp w dziedzinie chemii i farmacji (nowe substancje
psychotropowe i odurzające oraz metody ich produkcji), możliwość stosunkowo łatwego ukrycia
substancji psychotropowych i odurzających podczas przemytu oraz wysoka cena środków
odurzających w krajach zachodnioeuropejskich, co oznacza opłacalność przemytu nawet
35
stosunkowo niewielkich ich ilości. Istotne znaczenie mają także nowe sposoby dystrybucji
substancji psychotropowych i odurzających (Internet), a także zmieniające się trendy
w niektórych środowiskach, w tym przede wszystkim młodzieżowych (środki odurzające zamiast
alkoholu).
3.2.1. Produkcja
W zakresie produkcji narkotyków syntetycznych Polska należy do krajów szczególnie
zagrożonych nielegalną produkcją amfetaminy. Podstawowym, a także od lat wykorzystywanym
i poszukiwanym w Polsce prekursorem do nielegalnej produkcji amfetaminy, jest BMK
(benzylometyloketon). Jest on pozyskiwany i przemycany głównie zza wschodniej granicy,
jednakże tylko niewielka jego część pozostaje w Polsce i jest wykorzystywana do produkcji
amfetaminy, reszta trafia do Europy Zachodniej, przede wszystkim do Holandii i Belgii.
W ostatnim okresie odnotowano również na terenie Polski przypadki zakładania nielegalnych
laboratoriów produkujących BMK. Problemy z pozyskaniem prekursorów do produkcji
narkotyków syntetycznych są rozwiązywane poprzez zastępowanie prekursorów znajdujących się
pod ścisłą kontrolą, innymi nowymi substancjami niepodlegającymi kontroli. Wpływ na to ma
również zaprzestanie produkcji BMK na terenie Federacji Rosyjskiej.
W ostatnich latach zlikwidowano znaczną liczbę nielegalnych laboratoriów produkujących
amfetaminę (średnio rocznie 12-15). Są one najczęściej usytuowane w trudno dostępnych
i zakamuflowanych miejscach, a do ich funkcjonowania często wykorzystywany jest sprzęt
domowej produkcji (tzw. kitchen labs). Poszczególne etapy produkcji amfetaminy mogą odbywać
się w różnych miejscach, co znacznie utrudnia proces wykrywczy, jak również zebranie materiału
dowodowego w celu udowodnienia produkcji narkotyków. Do nielegalnej produkcji narkotyków
syntetycznych wykorzystuje się nowe metody i sprzęt. Stwierdzono także produkcję tabletek
z uzyskiwanego wcześniej siarczanu amfetaminy (co znacznie zwiększa zysk grupy przestępczej).
Wykorzystuje się w tym celu pozyskiwane z tzw. drugiej ręki maszyny do tabletkowania o coraz
większej wydajności.
Zgodnie z trendami europejskimi w tej dziedzinie, polskie zorganizowane grupy przestępcze
próbują uruchamiać produkcję narkotyków syntetycznych innych niż amfetamina. Do ich
organizacji wykorzystywana jest wiedza praktyczna pochodząca zza granicy oraz cudzoziemcy
specjalizujący się w określonych sposobach produkcji. Jednakże rodzime grupy przejmują
technologię i próbują produkcji we własnym zakresie.
W obszarze produkcji narkotyków z surowców naturalnych najbardziej rozpowszechnione
w Polsce są konopie indyjskie. W ostatnich dwóch latach zauważono zwiększającą się liczbę
zabezpieczanych przez Policję profesjonalnych plantacji konopi indyjskich w pomieszczeniach
zamkniętych. Dostawcami technologii nielegalnych upraw są przede wszystkim obywatele
holenderscy współpracujący z polskimi grupami przestępczymi. Wielkość plantacji wynosi do
kilkuset roślin, które są przeznaczone na rynek krajowy i na eksport. Zwiększa się liczba plantacji
organizowanych na terenie otwartym. Do tego celu wykorzystywane są miejsca niedostępne lub
mało uczęszczane, takie jak tereny leśne, opuszczone zabudowania rolne, itp. Zaobserwowano
również duże zaangażowanie wietnamskich etnicznych grup przestępczych w proceder
nielegalnej uprawy konopii indyjskich.
3.2.2. Przemyt
Przemyt narkotyków do Polski odbywa się drogą morską (przede wszystkim kokaina), lądową
(heroina, konopie, narkotyki syntetyczne) i lotniczą (kokaina). Sposoby przemytu narkotyków są
36
różne, w zależności od rodzaju przemycanej substancji i możliwości, jakimi dysponuje określona
grupa przestępcza. W procederze wykorzystywane są również legalnie działające firmy kurierskie
i spedycyjne.
Grupy przestępcze wykorzystują coraz częściej zjawisko emigracji zarobkowej do prowadzenia
przestępczego procederu. Dotyczy to w ostatnim czasie szczególnie Irlandii i Anglii, ale też
i innych krajów Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, Francja, które są krajami docelowymi,
jak i tranzytowymi dla polskiej amfetaminy przeznaczonej na rynek brytyjski. W wielu
przypadkach emigranci są wykorzystywani jako kurierzy oraz dystrybutorzy polskich grup
przestępczych, jak również zagranicznych, przeważnie rezydujących w Belgii i Holandii (główni
producenci narkotyków syntetycznych na terenie Europy).
Głównym odbiorcą polskiej amfetaminy są kraje skandynawskie, w których część grup
zajmujących się tym procederem ma swoich rezydentów będących obywatelami polskimi bądź
posiadającymi obywatelstwo kraju, w którym rezydują, co znacznie ułatwia organizację przemytu
oraz dystrybucji. Zasadniczym powodem wyboru tego kierunku są względy ekonomiczne,
ponieważ cena narkotyku na tamtejszym rynku jest wielokrotnie wyższa niż w innych krajach
UE.
Narkotyki syntetyczne przemycane są na teren Skandynawii najczęściej drogą morską
z polskich portów (Świnoujście, Gdynia) oraz drogą lądową wiodącą przez most Kopenhaga -
Malmo. Ukryte są w naczepach ciężarówek TIR oraz w prywatnych lub wynajętych samochodach
osobowych, w specjalnie spreparowanych skrytkach.
Na teren Europy Zachodniej amfetamina trafia drogą lądową, poprzez zachodnią granicę Polski
i ukryta jest najczęściej w samochodach ciężarowych i osobowych oraz autobusach. Celem
zmniejszenia ryzyka wykrycia przez służby graniczne, przemytu amfetaminy dokonuje się
również w jej płynnej postaci.
Wypadki zatrzymań kurierów amfetaminy na wschodniej granicy Polski wskazują na znaczny jej
popyt na tamtejszym rynku, który staje się coraz bardziej chłonny dla polskiej amfetaminy
Do USA i Australii narkotyki syntetyczne dostarczane są przy wykorzystaniu firm kurierskich
i pocztowych oraz przez personel pokładowy linii lotniczych, obsługujących połączenia
transkontynentalne.
Polska jest także krajem docelowym przemytu tabletek ekstazy z Holandii i Belgii. Tabletki,
ukryte w konstrukcji pojazdu lub bagażu, przemycane są najczęściej drogą lądową przez kurierów
podróżujących własnymi pojazdami lub autobusami komunikacji międzynarodowej.
Polska leży również na szlaku przemytu kokainy z Ameryki Południowej do krajów Europy
Zachodniej. Kokaina jest najczęściej przemycana za pośrednictwem kurierów (często obywateli
Polski) drogą lotniczą lub drogą morską w kontenerach zawierających produkty spożywcze,
drewno, maszyny przemysłowe. Odbiorcami są najczęściej legalnie działające polskie firmy, za
pośrednictwem których realizuje się dalszy przemyt do docelowych krajów europejskich.
Obecnie coraz częściej obywatele polscy biorą udział w międzynarodowym przemycie kokainy.
Są oni wykorzystywani głównie jako kurierzy do przemytu kokainy drogą lotniczą z krajów
Ameryki Południowej do Europy Zachodniej. Przemytu dokonują tzw. metodą na połyk,
polegającą na wprowadzeniu do organizmu specjalnie przygotowanych kapsułek zawierających
narkotyk. Jednorazowo taka osoba może dokonać przemytu ok. 1 kg kokainy. Kurierzy ci są
werbowani przez polskie i zagraniczne (często afrykańskie) grupy przestępcze. Narkotyk
37
przemycany jest również w bagażu, w specjalnie spreparowanych skrytkach, elementach
garderoby (buty), na ciele kuriera itp. Z uwagi na dość duże doświadczenie służb
zachodnioeuropejskich w ujawnianiu tego typu przemytu, polscy kurierzy zatrzymywani są
najczęściej na lotniskach na terenie Holandii, Francji i innych krajów UE.
Odnotowano również przypadki prób przemytu kokainy na teren Polski przez obywateli państw
Afrykańskich, w bezpośrednich lotach z Europy Zachodniej. Zatrzymywani są oni również na
terenie całej Europy za przemyt kokainy drogą lądową. Wielu z nich ma karty stałego pobytu
w Polsce lub polskie dokumenty podróży, które umożliwiają im swobodne przemieszczanie się
w strefie Schengen. W posiadanie przedmiotowych dokumentów wchodzą najczęściej poprzez
zawieranie związków małżeńskich z obywatelkami Polski.
Heroina trafia na teren Polski głównie z Afganistanu przemycana tzw. szlakiem jedwabnym lub
północnym skrzydłem szlaku bałkańskiego (przez Morze Czarne, a następnie nowe kraje UE –
Rumunię i Bułgarię, a także Ukrainę na pozostałe rynki krajów europejskich).
3.2.3. Wprowadzanie do obrotu
Sprzedaż detaliczna i hurtowa narkotyków jest ściśle kontrolowana przez zorganizowane grupy
przestępcze. Organizowane są siatki dilerskie zarówno w wielkich aglomeracjach, jak
i w niewielkich ośrodkach miejskich i turystycznych.
Zorganizowane grupy przestępcze angażują się często w jednoczesny obrót wieloma rodzajami
narkotyków. Tym samym, rzadziej ujawniane są grupy przestępcze specjalizujące się w obrocie
tylko jednym rodzajem środków odurzających.
3.2.4. „Nowe narkotyki”
Stosunkowo nowym zjawiskiem jest wykorzystywanie „nowych narkotyków” – substancji
psychotropowych stosowanych jako alternatywa narkotyków, których wprowadzanie do
legalnego obrotu do niedawna było możliwe z uwagi na fakt, iż ich składniki nie podlegały
kontroli prawnej. Szacunkowe dane wskazują, że do października 2010 roku w Polsce
funkcjonowało ok. 2000 stacjonarnych punktów dystrybucji tego rodzaju środków oraz bliżej
nieokreślona liczba internetowych sklepów zarówno polskojęzycznych, jak i zagranicznych,
a także odbywała się dystrybucja indywidualna, nieewidencjonowana – np. poprzez prywatne
anonse zamieszczane na portalach aukcyjnych i ogłoszeniowych. Obrót nieewidencjonowany
dotyczył „nowych narkotyków” sprowadzanych indywidualnie z zagranicy lub będących
wytworem domowych, tzw. „chałupniczych” produkcji.
Poza dynamicznie wzrastającą liczbą punktów dystrybucji, bardzo szybko wzrastała liczba
pojawiających się na rynku – jako dopalacze lub ich składniki – dotychczas nieznanych groźnych
dla zdrowia i życia substancji o działaniu psychoaktywnym.
Obowiązującym stanie prawnym zarówno produkcja, jak i obrót dopalaczami zostały
usankcjonowane jako czyny zagrożone karą pieniężną wymierzaną w drodze decyzji
administracyjnej. Zmiany legislacyjne zakończyły dystrybucję dopalaczy za pośrednictwem
ewidencjonowanych, stacjonarnych punktów.
Biorąc jednakże pod uwagę dostępność środków zastępczych na tzw. „czarnym rynku” oraz
doświadczenia innych państw, nie można wykluczyć, że zorganizowane grupy przestępcze
interesują się tego typu działalnością i inwestują w nią swoje środki finansowe.
38
3.3. Przestępczość zorganizowana o charakterze kryminalnym
W przeciwieństwie do tendencji obserwowalnych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku,
aktualnie przestępczość zorganizowana o charakterze kryminalnym stanowi stosunkowo mniejsze
zagrożenie w porównaniu do przestępczości ekonomicznej czy narkotykowej. W miejsce dużych
grup przestępczych o wysokim stopniu zorganizowania powstaje obecnie wiele mniejszych,
często luźno powiązanych ze sobą i współpracujących jedynie w poszczególnych obszarach
przestępczej działalności. Natomiast zauważalną tendencją jest rozszerzenie wpływów polskich
grup przestępczych na teren Europy Zachodniej, o czym świadczyć może wzrost liczby
ekstradycji, realizowanych w ramach europejskiego nakazu aresztowania z wielu krajów UE oraz
deportacji z USA, a także zwiększający się udział rodzimych organizacji przestępczych w krajach
skandynawskich czy Europy Zachodniej, głównie Francji, Hiszpanii i Włoch.
Przestępstwa o charakterze kryminalnym popełniane są przez zorganizowane grupy przestępcze
zarówno w celu pozyskiwania środków majątkowych, jak i zabezpieczenia realizowanych
interesów, w tym ochrony przed konkurencyjnymi grupami lub zdobycia nowych stref wpływów.
Przemoc lub bezpośrednia groźba jej użycia wykorzystywana jest także do zapewnienia
wewnątrzgrupowej dyscypliny.
Przemoc ze strony zorganizowanych grup przestępczych jest kierowana zarówno wobec
niepokornych lub nieuczciwych członków grup, jak również w stosunku do ich najbliższej
rodziny, a także osób zajmujących się ściganiem i zwalczaniem przestępczości zorganizowanej,
w szczególności policjantów, prokuratorów.
Zdarzają się przypadki, w których osoby izolowane penitencjarnie utrzymują stały kontakt
z innymi przestępcami pozostającymi na wolności, a w skrajnych przypadkach w dalszym ciągu
kierują zorganizowanymi grupami przestępczymi. Zauważa się również, że wielu spośród
aresztowanych w latach ubiegłych liderów zorganizowanych grup przestępczych powróciło do
działalności przestępczej. Osoby te dysponują bogatszą wiedzą na temat taktyki działań
policyjnych.
3.3.1. Przestępczość rozbójnicza
Najczęstszymi formami przestępczości rozbójniczej są napady rabunkowe (w tym na pojazdy
transportowe przewożące wartościowe towary), uprowadzenia dla okupu oraz wymuszenia
rozbójnicze. Formą działalności zorganizowanych grup przestępczych w obszarze przestępczości
rozbójniczej jest dokonywanie przez sprawców dysponujących bronią palną wymuszeń
rozbójniczych (haraczy), których ofiarami stają się przede wszystkim osoby prowadzące
działalność gospodarczą.
Znaczna część ofiar tego rodzaju działalności przestępczej nie decyduje się na podjęcie
współpracy z organami ścigania do momentu, w którym wysokość środków finansowych
wymuszanych przez zorganizowane grupy przestępcze, nie uniemożliwia kontynuowania
działalności gospodarczej. W związku z powyższym, trudna do oszacowania jest rzeczywista
skala tego rodzaju przestępczości, tym bardziej, iż szczególnie wysoką podatność
wiktymologiczną w tym zakresie mają osoby, co do których członkowie zorganizowanych grup
przestępczych posiadają informacje o prowadzeniu przez nie działalności gospodarczej
z naruszeniem przepisów prawa. Najbardziej narażonymi na wymuszenia rozbójnicze są strefy
seksbiznesu oraz hazardu.
W wielu przypadkach członkowie grup, podczas rozpoznania poprzedzającego dokonanie
rozboju, nawiązują kontakty z pracownikami (ochroniarzami) banków, kantorów, a także firm
39
spedycyjnych, towarzystw ubezpieczeniowych, którzy mogą przekazać informacje przydatne do
zaplanowania i popełnienia przestępstwa. Zdarza się również, że osoby zatrudnione w tych
placówkach są jednocześnie członkami grupy przestępczej. Przestępcy nawiązują także kontakt
z pracownikami firm zajmującymi się zabezpieczeniem placówek (np. instalującymi alarmy,
monitoring), w celu pozyskania informacji o sposobie pokonania zabezpieczeń lub ich
neutralizacji.
Często wykorzystywaną metodą wymuszania haraczy jest również podszywanie się pod firmy
windykacyjne czy ochroniarskie.
3.3.2. Nielegalna migracja i przestępczość etniczna
Polska, ze względu na swoje położenie geograficzne, traktowana jest przez nielegalnych
migrantów jako państwo tranzytowe oraz docelowe. Problem stanowi zarówno migracja
nielegalna, jak i quasi-legalna, polegająca na nadużywaniu oficjalnych metod wjazdu na teren
państwa. Znaczna część nielegalnej migracji ma charakter zorganizowany, a uczestniczące w tym
procederze zorganizowane grupy przestępcze dokonują jednocześnie różnego rodzaju przestępstw
o charakterze transgranicznym np. przemytu narkotyków oraz broni i amunicji.
Szlaki migracyjne stanowią przeważnie kombinację tras lądowych oraz lotniczych. Najczęściej
wykorzystywane przez nielegalnych emigrantów trasy lotnicze prowadzą przez Rosję, Ukrainę,
Białoruś i Turcję. Po osiągnięciu lotniczych punktów tranzytowych w państwach trzecich, dalszą
podróż do Polski nielegalni emigranci odbywają drogą lądową. Najbardziej zagrożonym
nielegalną migracją pozostaje odcinek granicy polsko-ukraińskiej. Stosunkowo wysoki stopień
zagrożenia utrzymuje się również na odcinku polsko-litewskim. Odnotowywane są także liczne
przypadki wyłudzania wiz w Konsulatach RP - cudzoziemcy wykorzystują wizy najczęściej w
celu nielegalnej migracji do krajów Europy Zachodniej i Południowej, a także do wielokrotnego
przekraczania granicy RP z zamiarem prowadzenia przygranicznego handlu lub nielegalnego
wwozu towarów akcyzowych. W proceder zaangażowani są pośrednicy, a także zorganizowane
grupy przestępcze zainteresowane przemytem osób na obszar UE.
W procesie uzyskiwania sfałszowanych lub oryginalnych cudzych dokumentów podróży,
pobytowych lub innych dokumentów umożliwiających uzyskanie wizy, wzrasta znaczenie
Internetu. Internet jest również wykorzystywany w celu poszukiwania chętnych do zawierania
fikcyjnych małżeństw, podjęcia nielegalnej pracy itp. Istotnym problemem sprzyjającym
nielegalnej migracji i przestępczości etnicznej z Azji Dalekowschodniej są trudności identyfikacji
cudzoziemców ze względu na ich podobieństwo antropologiczne, co umożliwia
m. in. Wykorzystanie tych samych dokumentów tożsamości lub pobytowych przez inne osoby
(tzw. metoda look-a-like).
W związku z tym, że przedostanie się na terytorium Polski oznacza w praktyce możliwość
swobodnego poruszania się po całej Unii Europejskiej, część migrantów posiadających tytuł
pobytowy umożliwiający legalne przebywanie na terenie Polski, w rzeczywistości traktuje RP
jako państwo tranzytowe w drodze do Europy Zachodniej. Na mocy Rozporządzenia Rady (WE)
nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. (tzw. „Dublin II”) w przypadku stwierdzenia niepalności
pobytu na terenie innych krajów UE cudzoziemcy, którzy np. przekroczyli w Polsce zewnętrzną
granicę UE, są odsyłani do Polski (przykładowo osoby, które nadużyły procedury uchodźczej).
Część z przybywających na terytorium RP cudzoziemców nie dąży do integracji – tworzą
odrębne, hermetyczne grupy, nie wyrażają chęci nauki języka polskiego. Niektóre grupy etniczne
odtwarzają w Polsce rodzime struktury klanowo-plemienne oraz starają się przenosić prawo
40
zwyczajowe. Powstawanie na terytorium RP zamkniętych społeczności imigrantów przyczynia
się do wzrostu zagrożenia związanego z przestępczością zorganizowaną. Problemy językowo-
kulturowe, brak kwalifikacji zawodowych i nieuregulowana sytuacja prawna, uniemożliwiają
imigrantom legalne zatrudnienie, co często jest powodem podejmowania działań o charakterze
kryminalnym, a w dalszej kolejności tworzenia czy zasilania zorganizowanych grup
przestępczych o charakterze etnicznym.
Niektóre rodzaje przestępczości zorganizowanej zostały w dużej mierze opanowane przez
przestępców konkretnych narodowości, inne są prowadzone przez rozmaite grupy etniczne lub
przez grupy mieszane, czasami z udziałem Polaków.
Przestępczość etniczna, w szczególności o charakterze kryminalnym, bardzo często jest
wymierzona w osoby tej samej narodowości, co sprawcy. W ramach przestępczości etnicznej
istnieje również ciemna liczba przestępstw wynikająca m.in. z faktu, iż ofiary nie zgłaszają się do
organów ścigania z uwagi na nielegalność swojego pobytu na terytorium RP.
3.3.3. Handel ludźmi
Polska dla ofiar handlu ludźmi jest zarówno krajem pochodzenia, tranzytowym, jak
i przeznaczenia. Czynnikiem wpływającym na nasilenie zjawiska handlu ludźmi jest zniesienie
kontroli na granicach wewnętrznych UE, w efekcie czego nawet nielegalne przedostanie się na
terytorium Polski oznacza możliwość swobodnego poruszania się po całej Unii Europejskiej.
Ofiary handlu ludźmi są przeważnie wykorzystywane do prostytucji, przymusowej pracy,
popełniania przestępstw kryminalnych i żebractwa. Często handel ludźmi związany jest również
z nielegalną adopcją i pornografią dziecięcą, wyłudzeniami kredytów i świadczeń socjalnych. Do
przestępstw powiązanych z handlem ludźmi należą m.in.: nielegalne przekraczanie granicy, obrót
narkotykami, fałszowanie lub posiadanie fałszywych dokumentów, jak również tworzenie
i nadzorowanie nielegalnego rynku pracy oraz pobieranie z tego tytułu haraczy.
W dalszym ciągu zdecydowaną większość ofiar handlu ludźmi stanowią jednak Polacy, którzy są
wykorzystywani poza granicami kraju. Głównymi krajami przeznaczenia są Niemcy, Austria,
Holandia, Hiszpania, Grecja, a w przypadku werbowania do pracy przymusowej Wlk. Brytania,
Irlandia, Włochy i Szwecja. Podkreślenia wymaga fakt wysokiego zagrożenia handlu ludźmi
Polaków w kraju – ok. 80 % ofiar identyfikowanych w Polsce to obywatele RP. Obserwuje się
także coraz więcej przypadków wykorzystywania cudzoziemców na terenie Polski, ale także w
przypadku przestępstw towarzyszących, szczególnie zjawisku handlu ludźmi do pracy
przymusowej. W ramach procederu handlu ludźmi do Polski trafiają przede wszystkim
obywatelki Białorusi i Ukrainy oraz państw Azji centralnej.
Sprawcy często działają w ramach zorganizowanej grupy przestępczej, a ofiary są zwabiane za
granicę pod pozorem dobrze płatnej pracy. Chęć osiągnięcia szybkiego i wysokiego dochodu oraz
możliwość wyjazdu za granicę sprzyjają werbowaniu ofiar głównie wśród osób w młodszym
wieku lub nie posiadających pracy. Ofiary są przetrzymywane wbrew własnej woli, poddawane
przemocy psychicznej i fizycznej oraz zmuszane do prostytucji lub przymusowej pracy.
W odniesieniu do angażowania ofiar handlu ludźmi w prostytucję charakterystyczne jest, że
w ślad za kobietami przyjeżdżają również ich sutenerzy, którzy w kraju docelowym organizują,
a później zabezpieczają przestępczy proceder. Osoby te nawiązują często ścisłą współpracę
z obywatelami polskimi (często są to tzw. pośrednicy, ułatwiający transport, wynajem mieszkania
lub domu, dostęp do fałszywych dokumentów tożsamości, itp.).
41
W przypadku, gdy kobieta posiada własne dokumenty podróży, po przekroczeniu granicy
werbownicy odbierają je pod pozorem dopełnienia stosownych formalności, związanych
z pobytem kobiety w danych kraju. W rzeczywistości dokumenty wraz z ofiarą są przekazywane
odbiorcy, którym jest zazwyczaj właściciel nocnego lokalu lub innego miejsca, gdzie świadczone
są usługi seksualne. Niejednokrotnie nowo przywożone przez werbowników kobiety są
początkowo zatrudniane przez handlarzy bazarowych na okres tzw. kwarantanny, gdzie za
udzielone schronienie są wykorzystywane w prowadzonym handlu, a po pewnym czasie
przekazywane do celów wykorzystywania seksualnego.
Wywóz kobiet poza granice Polski odbywa się drogami legalnymi, tj. na podstawie autentycznych
dokumentów uprawniających do przekroczenia granicy, bądź drogami nielegalnymi przy
wykorzystaniu skradzionych lub fałszywych dokumentów. Ofiary przemycane są również
w skrytkach samochodowych lub przez tzw. zieloną granicę.
W Polsce zwiększa się natomiast liczba kobiet zmuszanych do prostytucji przydrożnej, co może
świadczyć o wzrastającym popycie na tego rodzaju usługi seksualne. W przypadku cudzoziemek
są to najczęściej obywatelki Bułgarii (pochodzenia romskiego bądź tureckiego) oraz Ukrainy,
posiadające dokumenty umożliwiające legalny pobyt na terenie RP. Przedmiotowy proceder
został zdominowany przez bułgarskie zorganizowane grupy przestępcze, wyspecjalizowane
w werbowaniu i transporcie kobiet również do innych państw europejskich, takich jak np. Niemcy
czy Włochy.
Natomiast ofiary pracy przymusowej wykorzystywane są głównie do prac w rolnictwie, tj. przy
sezonowym zbieraniu warzyw i owoców. Krajami przeznaczenia dla obywateli Polskich są przede
wszystkim: Włochy, Hiszpania, Francja. Natomiast polscy pracodawcy zatrudniają najczęściej
obywateli zza wschodniej granicy, w tym coraz częściej obywateli państw Azji Centralnej
i Dalekiego Wschodu.
Nowym zjawiskiem kwalifikowanym jako handel ludźmi jest wykorzystywanie osób, najczęściej
bezrobotnych, do wyłudzania kredytów i świadczeń socjalnych poza granicami Polski. Osoby te
są werbowane głównie na terenach wiejskich, pod pretekstem umożliwienia pracy zagranicą,
np. w budownictwie. Po przybyciu na miejsce ofiary przebywają tam 2-3 dni, w trakcie których
przewożone są do różnych instytucji oraz urzędów, gdzie składają szereg podpisów na
dokumentach. Po załatwieniu wszystkich formalności osoby te wracają do Polski, gdzie oczekują
na informację w sprawie podpisania umowy o pracę. Do podpisania przedmiotowej umowy nigdy
nie dochodzi, a zorganizowana grupa przestępcza czerpie korzyści z pobieranych za takie osoby
świadczeń.
Szczególną formą handlu ludźmi występującą w Polsce jest zmuszanie cudzoziemców do
żebrania. Sprawcami przedmiotowego przestępstwa są najczęściej obywatele Mołdawii
i Rumunii, którzy werbują kobiety z dziećmi z państw takich jak Ukraina, Mołdawia czy
Rumunia. Proceder ten w swoim największym natężeniu występuje na terenie aglomeracji
miejskich o znacznym natężeniu ruchu turystycznego. Należy rozróżnić aktywność na tym
polu osób pochodzenia romskiego, gdzie zarobkowanie poprzez żebranie ma charakter
kulturowy, od działalności rumuńskich i mołdawskich grup przestępczych, które zmuszają
ofiary do żebrania w ramach „odpracowania” rzekomego długu za przetransportowanie ich na
terytorium RP.
42
3.3.4. Nielegalny obrót bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi
Broń, amunicja oraz materiały wybuchowe są wykorzystywane przez zorganizowanego grupy
przestępcze do prowadzenia działalności kryminalnej i porachunkowej, jak również traktowane są
jako towar w nielegalnym obrocie krajowym i międzynarodowym, któremu sprzyja brak kontroli
granicznej wewnątrz Unii Europejskiej.
Broń i amunicja pozyskiwane są najczęściej od zagranicznych grup przestępczych, rzadziej
natomiast pochodzą z kradzieży na szkodę legalnych posiadaczy. Z uwagi na dość liberalne
warunki uzyskiwania zezwoleń na broń oraz jej legalnego zakupu, jako trwale pozbawionej cech
użytkowych, dominującymi krajami pochodzenia nielegalnej broni w Polsce są Czechy
i Słowacja. Broń taka w stosunkowo łatwy sposób jest przywracana do sprawności technicznej
i zbywana. Część broni nabywana jest również w USA, a następnie przekazywana za pomocą
poczty lub ukrywana w mieniu przywożonym z USA. Mają również miejsce przypadki
nakłaniania przez grupy przestępcze osób posiadających zezwolenia na broń, do nabywania
znacznych ilości amunicji w legalnych punktach sprzedaży.
Duża ilość materiałów wybuchowych w dalszym ciągu pochodzi ze znalezisk z okresu
II wojny światowej. Coraz częściej broń jest również kupowana za pośrednictwem Internetu.
3.3.5. Przestępczość związana z kradzieżami pojazdów
W obszarze przestępczości samochodowej zorganizowane grupy przestępcze zajmują się przede
wszystkim kradzieżą i legalizacją pojazdów, w tym w szczególności samochodów osobowych
z krajów Europy Zachodniej. Pojazdy kradzione są zazwyczaj w krajach Europy Zachodniej,
głównie we Francji, Włoszech, Niemczech i Hiszpanii. Od pewnego czasu krajem pochodzenia
skradzionych pojazdów stały się również Stany Zjednoczone Ameryki. W Polsce samochody
kradzione są głównie z przeznaczeniem na części, co wynika z wysokich cen nowych części
samochodowych pochodzących z legalnych źródeł.
Jedną z metod najczęściej stosowanych przez zorganizowane grupy przestępcze do prowadzenia
nielegalnego obrotu kradzionymi pojazdami, jest ich legalizowanie za granicą na podstawie
dokumentów pojazdów powypadkowych, uszkodzonych lub spalonych. Po sprowadzeniu do
Polski samochody są naprawiane i wyposażane w części i podzespoły pochodzące z kradzieży.
Następnie na podstawie sfałszowanych dokumentów są one rejestrowane. Bardziej złożoną
metodą wykorzystywaną przez zorganizowane grupy przestępcze jest ponowne rejestrowanie
skradzionego pojazdu na podstawie nowego, legalnie naniesionego nr VIN. Proceder ten polega
na wykorzystaniu dokumentów całkowicie zniszczonego pojazdu do jego rejestracji
i ubezpieczenia innego.
Inną metodą wykorzystywaną przez zorganizowane grupy przestępcze jest kradzież, często
luksusowych aut, w jednym z zachodnich państw UE i ich sprzedaż w państwach Europy
Wschodniej. Grupy przestępcze zajmujące się kradzieżą i nielegalnym obrotem luksusowymi
pojazdami cechuje wysoki stopień specjalizacji i szczegółowy podział zadań realizowanych przez
poszczególnych członków, a także często międzynarodowy charakter.
Mimo ogólnego spadku kradzieży samochodów, w ostatnim okresie obserwuje się zwiększenie
liczby przypadków kradzieży i obrotu maszynami budowlanymi oraz rolniczymi znacznej
wartości, pochodzącymi z krajów Europy Zachodniej oraz ich redystrybucją i legalizacją na
podstawie fałszywych dokumentów w Polsce i w krajach Europy Wschodniej.
43
Część zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się przestępczością samochodową
wyspecjalizowana jest również w dokonywaniu wyłudzeń odszkodowań komunikacyjnych od
zakładów ubezpieczeniowych za fikcyjne kolizje.
Ze względu na wysoką wartość jednostkową, przedmiotem zainteresowania przestępców są coraz
częściej także samochody ciężarowe, maszyny rolnicze i budowlane oraz sprzęt specjalistyczny.
3.3.6. Fałszerstwa środków płatniczych i dokumentów
Fałszerstwa środków płatniczych są nierozerwalnie związane z funkcjonowaniem
zorganizowanych struktur przestępczych. Podrabianie środków płatniczych i ich wprowadzanie
do obiegu jest procederem często towarzyszącym innym przestępstwom, a falsyfikaty walut są
niejednokrotnie wykorzystywane w rozliczaniu nielegalnych transakcji np. narkotykowych
(w tym wypadku wymiana ma charakter towarowy, a nie towarowo – pieniężny). Świadczy to
m.in. zaangażowaniu zorganizowanych grup przestępczych, prowadzących działalność
multiprzestępczą, w proceder fałszowania środków płatniczych i ich wprowadzania do obiegu.
Na terenie Polski funkcjonują obecnie zarówno krajowe, jak i zagraniczne/międzynarodowe
zorganizowane grupy przestępcze, zajmujące się kolportażem oraz produkcją fałszywych
pieniędzy. Waluty obce (najczęściej EUR) wprowadzane do obiegu w Polsce są, w przeważającej
części, produkowane poza terytorium RP przez zagraniczne, wysoko wyspecjalizowane ośrodki
wytwórcze (należące głównie do włoskich zorganizowanych grup przestępczych). Do kraju
fałszywe waluty przewożone są przez kurierów, których zadaniem jest następnie wywóz zysków
za granicę. Natomiast brak jest informacji potwierdzających zaangażowanie zagranicznych grup
przestępczych w fałszerstwa polskich banknotów i monet.
Polska jest również krajem tranzytowym dla transportu falsyfikatów waluty amerykańskiej.
Odnotowano także funkcjonowanie kilku polskich i zagranicznych zorganizowanych grup
przestępczych, zajmujących się wprowadzaniem falsyfikatów EUR na masową skalę w krajach
Unii Europejskiej.
Natomiast sfałszowane (przerobione lub podrobione) dokumenty są nie tylko obiektem
przestępstwa, ale przede wszystkim bardzo istotnym czynnikiem pozwalającym na ukrycie lub
popełnienie innych przestępstw. Proceder fałszowania, a ściślej wykorzystywania sfałszowanych
dokumentów, towarzyszy niemal każdej sferze przestępczości zorganizowanej. Jest on
wykorzystywany w szczególności przez grupy zajmujące się nielegalną migracją, handlem
ludźmi, wyłudzaniem kredytów, oszustwami (w tym oszustwami podatkowymi), przemytem
towarów akcyzowych, produkcją i handlem nielegalnymi nośnikami audiowizualnymi, praniem
pieniędzy.
Zakres występowania sfałszowanych dokumentów w obrocie publicznym uzależniony jest od
potrzeb i celów przestępców. Dokumenty sfałszowane pojawiają się z reguły wśród legalnych
dokumentów, właściwych dla danego rodzaju przedsięwzięcia, operacji czy też działalności.
Najczęściej są to dokumenty występujące w stadiach działań przestępczych, które mają
podstawowe znaczenie dla powodzenia całości przestępczego przedsięwzięcia (np. przewozu
towaru przez granicę).
W Polsce najczęściej podrabianymi (przerabianymi) dokumentami są:
dokumenty identyfikacyjne (dowody osobiste, paszporty, prawa jazdy);
dyplomy ukończenia szkół i uczelni oraz świadectwa uzyskania kwalifikacji
zawodowych;
44
dokumenty związane z posiadaniem lub obrotem pojazdami (dowody rejestracyjne,
dowody odpraw celnych, karty pojazdu, dowody ubezpieczenia pojazdu);
dokumenty zakupu i obrotu towarami (faktury VAT, świadectwa pochodzenia towaru,
listy przewozowe, dokumenty transportu i spedycji międzynarodowej);
recepty lekarskie (głównie fałszowane w celu uzyskania leków psychotropowych);
karty kredytowe, książeczki oszczędnościowe.
3.3.7. Przestępstwa na szkodę dziedzictwa narodowego
Od początku lat 90-tych Polska, obok Włoch, Rosji, Francji, Czech, Niemiec i Hiszpanii, znajduje
się wśród europejskich krajów najbardziej zagrożonych przestępstwami związanymi z dziełami
sztuki. O skali zjawiska świadczyć może, iż w ciągu ostatnich 20 lat doszło do przynajmniej
kilkudziesięciu kradzieży dzieł sztuki o wartości nawet kilkuset tysięcy dolarów (z których część
dotychczas nie została odzyskana). Wśród podstawowych przestępstw na szkodę dziedzictwa
narodowego wskazać należy kradzież, nielegalny obrót, przemyt dzieł sztuki oraz ich fałszerstwa.
Polska coraz częściej traktowana jest nie tylko jako kraj, z którego nielegalnie pozyskiwane są
dzieła sztuki (lub przez który dokonywany jest ich przemyt), lecz również jako odbiorca dóbr
kultury pochodzących z kradzieży i nielegalnego obrotu, w szczególności z Ukrainy Białorusi,
Litwy i Rosji. Pomimo obostrzeń na zewnętrznej granicy UE przedmioty te wpływają do kraju
i stanowią coraz większą część oferty na czarnym rynku antykwarycznym. Odnotowano także
przypadki przemytu na teren Polski dóbr kultury skradzionych w krajach Unii Europejskiej
(np. Francja, Włochy, Szwecja).
Krajami docelowymi dóbr kultury nielegalnie wywożonych z Polski (lub przemycanych przez
Polskę) są zazwyczaj kraje Europy Zachodniej, jednakże zwiększa się liczba dzieł sztuki
nielegalnie przewożonych do Rosji.
Zdecydowana większość kradzieży dzieł sztuki jest dokonywana przez kilkuosobowe grupy
przestępcze. Część z zagranicznych i międzynarodowych grup przestępczych dokonujących
kradzieży dzieł sztuki na terenie RP, współpracuje z polskimi grupami przestępczymi
zajmującymi się przemytem. W kradzież dzieł sztuki zaangażowani bywają również pracownicy
instytucji, w których są one przechowywane.
Istotnym ułatwieniem dla popełniania tego rodzaju przestępstw jest niski stan zabezpieczeń
3.3.8. Przestępczość zorganizowana – środowisko pseudokibiców
Przestępczość pseudokibiców zwykle nosi znamiona przestępczości pospolitej, do której można
zaliczyć między innymi rozboje, kradzieże, bójki lub pobicia, dewastowanie środków
komunikacji miejskiej, sklepów, samochodów. Czyny te najczęściej nie mają związku
z imprezami masowymi. Głównym problemem pozostają natomiast zachowania chuligańskie
podczas przejazdów na mecze oraz powroty z imprez masowych, a także tzw. ustawki.
Ponadto, część grup chuligańskich posługuje się ideologią faszystowską i rasistowską, którą
publicznie propaguje podczas meczów, głównie przez flagi z faszystowską symboliką czy
antysemickie piosenki i okrzyki. W Internecie, na portalach i forach dyskusyjnych, prezentują oni
swoje związki z nazizmem lub innymi ustrojami totalitarnymi.
Większość przestępstw z udziałem pseudokibiców ma charakter chuligański i jest pozbawiona
motywu ekonomicznego. Jednakże zauważalne są pewne związki zorganizowanych grup
przestępczych ze środowiskami pseudokibiców, zwłaszcza w kontekście przestępczości
narkotykowej, rozbójniczej i ekonomicznej, w tym akcyzowej. Popełnienie przestępstw w sferze
45
akcyzy służyć ma przede wszystkim finansowaniu innej działalności prowadzonej przez bojówki
kibiców, jak organizacja wyjazdów na mecze piłkarskie drużyn klubowych oraz treningi sportów
walki.
Obserwowany jest również wzrost stopnia wewnętrznej organizacji i hierarchizacji większości
grup pseudokibiców. Niektóre z grup pseudokibiców ewoluują w kierunku zorganizowanych grup
przestępczych lub już funkcjonują jako takie grupy. Zaplecze dla nich mogą stanowić kluby
kibiców drużyn piłkarskich, stowarzyszenia kibiców itp.
Grupy przestępcze wykorzystują chuliganów stadionowych, którzy z uwagi na znajomość
lokalnego środowiska zajmują się handlem narkotykami na terenie poszczególnych osiedli czy
dzielnic miasta. Ponadto, środowiska pseudokibiców charakteryzuje wysoki popyt na środki
psychotropowe, które w odróżnieniu od alkoholu nie obniżają zdolności do udziału w bójkach.
Grupy przestępcze wykorzystują pseudokibiców również w celu dokonywania wymuszeń
rozbójniczych, a także w charakterze ochrony podczas starć z konkurencyjnymi grupami
przestępczymi.
Osobną kwestią pozostają próby przejęcia rzeczywistego kierownictwa klubów piłkarskich
poprzez kluby i stowarzyszenia kibiców, mające na celu realizację działań o charakterze
przestępczym.
3.4. Przestępczość zorganizowana a korupcja
Członkowie zorganizowanych grup przestępczych wykorzystują mechanizmy korupcyjne w celu
umożliwienia prowadzenia innego rodzaju działalności przestępczej, w tym w szczególności
ekonomicznej, unikania odpowiedzialności karnej, uzyskiwania przerw w odbywaniu kary
pozbawienia wolności oraz wcześniejszych zwolnień ze względu na stan zdrowia.
Najczęściej spotykanymi działaniami o charakterze korupcyjnym są przekupstwo (łapownictwo),
wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub
korzyści osobistych, płatna protekcja oraz nieprawidłowości dotyczące zamówień publicznych,
kontraktów, koncesji itp., uchylanie się przed obowiązkiem celnym, podatkowym i innymi
należnościami publicznoprawnymi, a także świadome, niezgodne z prawem dysponowanie
środkami z budżetu państwa.
Coraz częstszym zjawiskiem jest zorganizowana korupcja z udziałem wielu pośredników,
z których każdy partycypuje w korzyściach osiąganych w związku z załatwieniem sprawy przez
osobę pełniącą funkcję publiczną. Całość funkcjonuje na zasadzie przedsiębiorstwa z precyzyjnie
rozdzielonymi zadaniami i rolami.
Wśród podstawowych podmiotów zagrożonych korupcją wskazać należy:
administrację państwową – w zakresie udzielania koncesji, licencji i zezwoleń na
prowadzenie działalności gospodarczej, rozstrzygania postępowań przetargowych,
wydawania decyzji i zezwoleń, poświadczania nieprawdy w dokumentach;
organy ścigania i wymiar sprawiedliwości – w zakresie rozstrzygania postępowań
przygotowawczych czy sądowych, umożliwiania uniknięcia odpowiedzialności karnej,
wpływania na tok czynności procesowych;
administrację celną – m.in. w zakresie zaniżania należności celnych, fałszowania
dokumentów przewozowych, wystawiania dokumentów poświadczających nieprawdę;
46
instytucje uczestniczące we wdrażaniu programów unijnych – w zakresie udzielania
wsparcia unijnego, nieujawniania nieprawidłowości w trakcie kontroli;
służbę zdrowia i farmację – w zakresie wydawania fikcyjnej dokumentacji lekarskiej;
podmioty gospodarcze – w zakresie zawierania umów handlowych lub nadzoru
właścicielskiego.
Oddzielny problem stanowi podejmowanie działań korupcyjnych w obszarze profesjonalnych
zawodów sportowych.
3.5. Przestępczość zorganizowana a cyberprzestępczość
Cyberprzestrzeń
jest
obszarem
działania
zarówno
indywidualnych
przestępców,
jak i zorganizowanych grup przestępczych oraz organizacji terrorystycznych. Działania
cyberprzestępców obejmują różne obszary przestępczości ekonomicznej, kryminalnej
i narkotykowej. Cyberprzestępczość ma charakter elastyczny i podlega stałemu procesowi
dostosowawczemu, adekwatnie do rozwoju nowoczesnych technologii, a upowszechnienie
dostępu do Internetu i globalny charakter cyberprzestrzeni, przy możliwości zachowania
względnej anonimowości, pozwala na tworzenie się międzynarodowych zorganizowanych grup
przestępczych, a także na popełnianie przestępstw na terenie jednego państwa z obszaru innego.
W większości przypadków cyberprzestrzeń nie stwarza nowego rodzaju przestępstwa tylko
dostarcza nowe środki lub nowe metody do prowadzenia przestępczej działalności lub jest tylko
nową przestrzenią, w której taka działalność jest prowadzona. Np. kradzież identyfikatorów
dostępu do konta może nastąpić w przestrzeni realnej (poprzez zawłaszczenie torebki z kartą na
której nieopatrznie zapisano numer pin) lub w przestrzeni wirtualnej (poprzez złowienie naiwnego
klienta bankowości elektronicznej na e-mail przesłany rzekomo przez bank w celu uaktualnienia
danych identyfikacyjnych konta). Nowe sposoby kradzieży, wyłudzenia, sprzedaży nielegalnych
środków, oszustw, pojawiają się w przestrzeni wirtualnej jako odpowiedniki prawie każdego
rodzaju przestępczej działalności w przestrzeni realnej.
Jednym z podstawowych zagrożeń w cyberprzestrzeni jest przestępczość z wykorzystaniem
elektronicznych instrumentów płatniczych. Przestępczość phishingu polega m.in. na
pozyskiwaniu za pośrednictwem Internetu wrażliwych danych (haseł, ID, loginów, itp.),
umożliwiających przestępcze dokonywanie operacji finansowych drogą elektroniczną (Internet),
na kontach bankowych, bez wiedzy i zgody ich prawowitych właścicieli.
Przestępczość związana z elektronicznymi instrumentami płatniczymi może polegać również na
tzw. skimmingu, który obejmuje wszelkiego rodzaju czyny dotyczące fałszowania kart
płatniczych, tj. podrabiania, przerabiania, kopiowania poprzez instalowanie na bankomatach
urządzeń do pozyskiwania danych z pasków magnetycznych kart płatniczych, w celu ich
przestępczego użycia, a także wszelkich innych zdarzeń ukierunkowanych na karty płatnicze –
jako przedmiot przestępstwa.
Grupy przestępcze popełniają również przestępstwa na szkodę właścicieli dóbr intelektualnych
(w szczególności poprzez bezprawne rozpowszechnianie filmów, muzyki, gier komputerowych
czy oprogramowania), a także oszustw związanych np. z aukcjami internetowymi.
Oddzielną kategorią przestępstw w cyberprzestrzeni, w których mogą uczestniczyć
zorganizowane grupy przestępcze, jest nielegalny obrót towarami licencjonowanymi lub dobrami,
których obrót pozostaje nielegalny (m.in. narkotyki, broń, handel chronionymi gatunkami
zwierząt).
47
Za pomocą Internetu, jako instrumentu służącego do komunikacji, dokonywane są również
wymuszenia czy kierowanie gróźb karalnych przez zorganizowane grupy przestępcze.
Cyberprzestrzeń może być również wykorzystywana przez organizacje terrorystyczne, zarówno
do prowadzenia bezpośrednich ataków (np. na serwery rządowe), uzyskiwania
nieautoryzowanego dostępu do danych instytucji państwowych, dezinformacji, prowadzenia
transferu środków finansowych na działalność terrorystyczną, jak i komunikacji, upowszechnienia
radykalnej ideologii, pozyskiwania zwolenników czy prowadzenia instruktażu w zakresie
podejmowania indywidualnych aktów terroru.
W tym zakresie jako niebezpieczne uznać należy tzw. simboxing (nielegalny ruch
telekomunikacyjny polegający na pominięciu bramek interkonektowych przy kierowaniu
połączeń, w wyniku czego dochodzi do zmiany lub ukrycia inicjatora połączenia). W skrajnych
przypadkach niekontrolowane kierowanie ruchem telekomunikacyjnym może służyć jako
bezpieczny kanał komunikacji dla członków zorganizowanych grup przestępczych i organizacji
terrorystycznych, a ponadto utrudniać działania właściwych służb i instytucji w odniesieniu do
tego rodzaju środowisk przestępczych.
3.6. Przestępczość zorganizowana a terroryzm i ekstremizm polityczny
Przestępczość zorganizowana oraz terroryzm są tradycyjnie traktowane jako specyficzne formy
przestępczości grupowej. Zasadnicza różnica pomiędzy zorganizowanymi grupami
i związkami przestępczymi, a organizacjami terrorystycznymi, dotyczy celu podejmowanych
działań. Dla organizacji terrorystycznych mają one przede wszystkim charakter ideologiczny,
natomiast działalność zorganizowanych grup przestępczych zorientowana jest na osiągnięcie
maksymalnego zysku.
Współcześnie występuje wyraźna tendencja zbliżenia się działalności zorganizowanych grup
przestępczych i organizacji terrorystycznych. Przestępczość zorganizowana może stanowić
uboczną działalność organizacji terrorystycznych, służącą pozyskiwaniu środków na działalność
kierunkową czy zapewnieniu odpowiedniego zaplecza do jej prowadzenia. Inną formą
przenikania się działalności terrorystycznej i przestępczej jest współdziałanie niezależnych od
siebie zorganizowanych grup przestępczych i organizacji terrorystycznych zmierzających do
realizacji swoich partykularnych celów (przykładowo grupa przestępcza może dostarczać
organizacji terrorystycznej broń i materiały wybuchowe w zamian za określone korzyści
finansowe). Zdarzają się również przypadki, w których organizacje terrorystyczne pobierają od
lokalnych zorganizowanych grup przestępczych opłaty za umożliwienie prowadzenia przestępczej
działalności w kontrolowanym przez siebie rejonie.
Aktualnie zagrożenie zamachami terrorystycznymi w Polsce jest na najniższym poziomie,
a Polska traktowana jest wyłącznie jako cel rezerwowy ewentualnych zamachów. Dokonywane
dotychczas w Polsce akty terroru z użyciem urządzeń wybuchowych i materiałów wybuchowych
mają charakter kryminalny i porachunkowy, i były związane z działalnością zorganizowanych
grup przestępczych, a nie ugrupowań o charakterze terrorystycznym. Jednak w związku
z podwyższonym zagrożeniem terrorystycznym na świecie, w szczególności w państwach, które
udzieliły poparcia dla przeprowadzenia interwencji zbrojnych w Afganistanie i Iraku, istnieje
potencjalna możliwość podjęcia działalności terrorystycznej na terenie Polski lub prób budowy na
terenie RP zaplecza logistycznego do przeprowadzenia zamachów w innych krajach europejskich.
Podobnie jak zagrożenie zamachami terrorystycznymi, również przenikanie się działalności
organizacji terrorystycznych i zorganizowanych grup przestępczych w Polsce ma wyłącznie
48
charakter potencjalny. Jednakże cudzoziemcy pochodzący z krajów podwyższonego ryzyka
angażują się w działalność polskich grup przestępczych, jak również tworzą własne tego rodzaju
struktury, składające się zazwyczaj z członków o tej samej narodowości. Środowiska te trudnią
się przestępstwami związanymi z towarowym i osobowym ruchem granicznym, legalizowaniem
pobytu cudzoziemców w Polsce, wytwarzaniem fałszywych dokumentów, pospolitymi
przestępstwami kryminalnymi, a także przemytem i handlem narkotykami oraz pozyskiwaniem
broni, amunicji i materiałów wybuchowych. Współpraca w prowadzeniu tego rodzaju
działalności, w szczególności w zakresie umożliwienia dostania się na terytorium Polski oraz
pozyskania nielegalnej broni, amunicji i materiałów wybuchowych może znaleźć się
w przyszłości w zainteresowaniu organizacji terrorystycznych.
Zdarzają się również przypadki prowadzenia przez członków tego rodzaju grup przestępczych
zarejestrowanej działalności gospodarczej, z której część zysków może być przeznaczana na
finansowanie działalności ugrupowań o charakterze terrorystycznym.
Na niskim poziomie pozostaje również zagrożenie ze strony rodzimych organizacji o charakterze
ekstremistycznym propagujących radykalną ideologię. Związane jest to w szczególności
z brakiem rozbudowanego zaplecza politycznego tego typu organizacji, marginalnym poparciem
społecznym, brakiem współpracy drobnych, niezależnych od siebie struktur oraz nastawieniem
ich członków na działania o charakterze chuligańskim. Czynnikiem sprzyjającym angażowaniu
się w tego typu działalność mogą być ewentualnie problemy ekonomiczne państwa, co
potencjalnie może prowadzić do wzrostu niepokojów społecznych i podejmowania akcji
antykapitalistycznych, antypaństwowych czy alterglobalistycznych.
Dotychczas odnotowane zostały pojedyncze przypadki skazania członków tego typu organizacji
za zakładanie, kierowanie lub udział w zorganizowanej grupie przestępczej. Niektóre organizacje
ekstremistyczne dążą jednak do pozyskania materiałów wybuchowych, które mogłyby zostać
wykorzystane do ataku na przeciwników politycznych, wrogie grupy społeczne lub obiekty
państwowe. Ponadto, część tego rodzaju organizacji posiada własne bojówki pozamilitarne
wykorzystywane do prowadzenia ataków zarówno na bezpośrednie cele wynikające
z ideologicznej motywacji, jak i fizycznej walki z przeciwstawnymi organizacjami. Członkowie
tego typu organizacji bywają rekrutowani ze środowisk pseudokibiców, a także zdarzają się
przypadki ich zaangażowania w działalność przestępczą, w tym handel narkotykami czy
wymuszenia haraczy.
49
4. POZAOPERACYJNE
METODY
PRZECIWDZIAŁANIA
PRZESTĘPCZOŚCI
ZORGANIZOWANEJ,
W
TYM
WZMOCNIENIE
ROLI
PROFILAKTYKI
SPOŁECZNEJ
Skuteczna walka z przestępczością zorganizowaną nie ogranicza się jedynie do wykorzystywania
ofensywnych metod jej zwalczania, pozostających we właściwości poszczególnych służb.
Niezwykle istotny aspekt stanowi bowiem przeciwdziałanie niniejszemu zjawisku, polegające na
rozpoznawaniu i eliminowaniu czynników sprzyjających zakładaniu lub rozwijaniu
zorganizowanych grup przestępczych, czy powodujących redukcję podatności wiktymologicznej
ich potencjalnych ofiar. Tego typu podejście, oparte na pozaoperacyjnych działaniach, implikuje
potrzebę prowadzenia bezpośredniej współpracy z podmiotami zewnętrznymi, której celem jest
identyfikacja zagrożeń, wymiana doświadczeń, jak i profilaktyka społeczna. Alternatywne, czyli
pozaoperacyjne podejście do zwalczania przestępczości zorganizowanej jest również jednym
z priorytetów realizowanych na forum Unii Europejskiej i służących wymianie
międzynarodowych doświadczeń w tym zakresie.
4.1. Współpraca z sektorem prywatnym
Znacząca część działalności zorganizowanych grup przestępczych dotyczy sektora prywatnego.
Straty dla przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych mogą wynikać zarówno
z popełniania wobec nich przestępstw o charakterze kryminalnym, np. wymuszenia tzw. haraczy
od właścicieli przedsiębiorstw, jak również z przestępstw o charakterze ekonomicznym.
W przypadku przestępstw ekonomicznych straty te mogą mieć charakter bezpośredni,
np. wyłudzenia ubezpieczeń czy kredytów oraz pośredni, np. poprzez nielegalne wprowadzanie
do obrotu towarów chronionych prawem autorskim lub patentami albo tańszych odpowiedników
produktów dzięki zaniżaniu należności publicznoprawnych, co w efekcie powoduje spadek
popytu na legalnie wytwarzane i sprzedawane towary.
Współpraca służb i instytucji z sektorem prywatnym może być prowadzona w obszarze
przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej, jak i jej zwalczania poprzez pozyskiwanie przez
organy ścigania, od podmiotów zewnętrznych, niezbędnych informacji do prowadzenia czynności
w toku realizowanych spraw.
Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej obejmować powinno elementy profilaktyki
społecznej uwzględniające informacje o podstawowych zagrożeniach dla sektora prywatnego ze
strony zorganizowanych grup przestępczych, związanych ze specyfiką prowadzonej działalności
gospodarczej. Profilaktyka w tym zakresie dotyczyć może informowania o sposobach
odpowiedniego fizycznego lub technicznego zabezpieczenia przed działalnością przestępczą,
np. poprzez instalację odpowiednich systemów monitoringu w przedsiębiorstwach lub innych
jednostkach organizacyjnych szczególnie zagrożonych działalnością przestępczą, w tym
oddziałach bankowych.
Legalnie funkcjonujące przedsiębiorstwa mogą stać się nie tylko bezpośrednimi celami
działalności przestępczej, lecz również być wykorzystywane jako ogniwa służące prowadzeniu
nielegalnego procederu. Współcześnie zorganizowane grupy przestępcze, w szczególności
w obszarze przestępczości ekonomicznej, do prowadzenia swej działalności wykorzystują
legalnie działające przedsiębiorstwa, np. w procederze prania pieniędzy czy przewozu
nielegalnych towarów. Należy jednak rozróżnić przypadek, w którym dane przedsiębiorstwo
tworzone lub przejmowane w celu prowadzenia za jego pośrednictwem nielegalnej działalności,
50
od przedsiębiorstw wykorzystywanych do działalności przestępczej bez wiedzy i woli właścicieli.
W odniesieniu do drugiego przypadku, profilaktyka społeczna polega na informowaniu
przedsiębiorców o różnego rodzaju typach zagrożeń ze strony zorganizowanych grup
przestępczych charakterystycznych dla danego rodzaju działalności gospodarczej.
Sektor prywatny może być również partnerem dla organów ścigania w zakresie wykorzystania
specjalistycznej wiedzy i prowadzenia wspólnych programów szkoleniowych, wypracowywania
skutecznych mechanizmów przeciwdziałania nieprawidłowościom, dokonywania ekspertyz, a
także określania metod działania wykorzystywanych przez sprawców przestępstw czy
monitorowania trendów. W tym wypadku istotnym jest tworzenie różnego rodzaju forów
współpracy. Ze względu na brak możliwości bezpośredniej współpracy organów ścigania z
poszczególnymi przedsiębiorstwami, powinna być ona prowadzona z izbami, zrzeszeniami czy
związkami skupiającymi przedsiębiorców z danych sektorów i będących ich reprezentantami.
Niezwykle istotną formą współpracy, wykorzystywaną do zwalczania przestępczości
zorganizowanej, jest możliwość pozyskiwania przez organy ścigania informacji pozostających
w posiadaniu lub możliwych do uzyskania przez dane izby, zrzeszenia czy związki, na temat osób
fizycznych lub prawnych pozostających w zainteresowaniu organów ścigania. Prowadzenie tego
rodzaju współpracy może polegać również na tworzeniu odpowiednich baz danych i rejestrów
przez odpowiednie podmioty i wyposażanie organów ścigania w odpowiedni dostęp do nich,
zgodny z zasadami ochrony danych osobowych i innych niezbędnych procedur w tym zakresie.
4.2. Współpraca z jednostkami naukowymi
Współpraca ze środowiskami naukowymi w zakresie przeciwdziałania przestępczości
zorganizowanej służyć może w szczególności diagnozowaniu zjawisk społecznych z nią
związanych i określaniu czynników sprzyjających jej rozwojowi.
Współcześnie zorganizowane grupy przestępcze coraz częściej wykorzystują w swej działalności
cyberprzestrzeń i najnowsze rozwiązania telekomunikacyjne, dlatego też istotne pozostaje
prowadzenie współpracy ze środowiskami naukowymi w zakresie określania obszarów ryzyka
oraz wypracowania nowych metod i rozwiązań technicznych pozwalających na skuteczne
przeciwdziałanie i zwalczanie tego rodzaju przestępczości.
Ponadto, współpraca z ekspertami w dziedzinie prawa może być wykorzystywana do tworzenia
skutecznych rozwiązań prawnych pozwalających zarówno na efektywniejsze działanie służb,
organów i instytucji, jak również na diagnozowanie przepisów sprzyjających działalności
przestępczej i wypracowywaniu propozycji wspólnych rozwiązań w tym zakresie.
4.3. Administracyjne podejście do przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej
Osobną kwestię stanowi tzw. administracyjne podejście do kwestii związanych z przestępczością
zorganizowaną, polegające na przeciwdziałaniu jej poprzez tworzenie odpowiednich w tym
zakresie rozwiązań prawnych, nowelizację istniejących przepisów lub regulację luk prawnych,
w celu eliminacji warunków jej sprzyjających. Przykładem tego rodzaju działań jest
wprowadzenie regulacji prawnych określających wymagania jakim powinna odpowiadać ochrona
wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne
jednostki organizacyjne, określające m.in. wymogi zabezpieczenia technicznego, na które
składają się pomieszczenia i urządzenia o określonej klasie odporności na włamanie, pojazdy,
elektroniczne systemy zabezpieczeń budynków, pomieszczeń, urządzeń i pojazdów.
51
Administracyjne podejście do przestępczości zorganizowanej obejmuje również współpracę
służb, resortów, organów i instytucji realizujących zadania bezpośrednio związane
z przeciwdziałaniem i zwalczaniem tej formy przestępczości, z innymi resortami i organami
administracji, w tym publicznej i samorządowej. Przykładem w tym zakresie może być
współpraca realizowana w ramach Rady do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, a obejmująca
m.in. monitorowanie i koordynowanie działań w zakresie realizacji polityki państwa w obszarze
środków odurzających, substancji psychotropowych i prekursorów.
52
5. PRIORYTETY ORAZ KIERUNKI INTERWENCJI SŁUŻĄCE REALIZACJI
CELÓW KRAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ NA LATA 2012 - 2016
Cel szczegółowy - usprawnienie systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej
1.
Doprecyzowanie zakresu właściwości oraz usprawnienie metod współdziałania poszczególnych służb,
organów i instytucji w zakresie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej.
1.1. Określenie służb i instytucji wiodących w zakresie przeciwdziałania i zwalczania poszczególnych
obszarów przestępczości zorganizowanej oraz gromadzeniu danych, a także koordynacji przedsięwzięć.
1.2. Powołanie międzyresortowego zespołu w celu koordynacji realizacji Krajowego programu
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata 2012 – 2016 oraz inicjowania
działań służących usprawnieniu systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej.
1.3. Dokonanie oceny efektywności istniejących zespołów międzyresortowych realizujących zadania
w poszczególnych obszarach przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej.
1.4. Tworzenie
wspólnych grup realizacyjnych w celu efektywniejszego wykonywania zadań
w skomplikowanych sprawach i postępowaniach.
1.5. Wypracowanie mechanizmu zintegrowanego wyznaczania głównych kierunków działań, identyfikowania
nowych zagrożeń, opracowywania jednolitych danych w obszarze przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej.
1.6. Stworzenie jednolitych kryteriów statystycznych obejmujących wszystkie etapy prowadzonych czynności
i umożliwiających określenie skali przestępczości zorganizowanej w oparciu o informacje będące
w posiadaniu organów ścigania.
1.7. Stworzenie jednolitych kryteriów i metodologii szacowania strat poniesionych przez Skarb Państwa
w wyniku przestępczości zorganizowanej.
1.8. Wypracowanie taktyki i standardów przy zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, w tym wzajemna
wymiana informacji pomiędzy służbami na temat metodyki ujawniania i zwalczania przestępczości.
1.9. Dążenie do standaryzacji kwalifikacji prawnej, w ustalonych stanach faktycznych związanych
z przestępczością zorganizowaną.
1.10. Powołanie Instytutu Ekspertyz Ekonomicznych skupiającego biegłych różnych specjalności, którzy będą
wydawali opinie w najbardziej skomplikowanych i zarazem najpoważniejszych postępowaniach karnych.
1.11. Opracowanie programów wspólnych szkoleń i konferencji, dla przedstawicieli służb, organów i instytucji,
obejmujących poszczególne obszary zwalczania przestępczości zorganizowanej i uwzględniających
analizy przypadków.
1.12. Wzmocnienie procesu wykrywczego przez zwiększenie wykorzystania analizy kryminalnej.
1.13. Popularyzacja orzecznictwa sądowego wśród funkcjonariuszy i pracowników organów ścigania.
2.
Usprawnienie wymiany informacji między służbami, organami i instytucjami w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej
2.1. Utworzenie centralnego rejestru rachunków (bankowych, inwestycyjnych, maklerskich itp.) oraz polis, a
także zorganizowanie efektywnego dostępu dla uprawnionych służb i instytucji w celu usprawnienia
pozyskiwania informacji o fakcie posiadania konta, polisy itp. przez osoby, w odniesieniu do których
prowadzone są czynności sprawdzające.
2.2. Upowszechnienie wyposażenia istniejących baz danych w moduły analityczne.
2.3. Wypracowanie wspólnych zasad budowania baz danych w celu zapewnienia ich kompatybilności.
53
2.4. Podniesienie funkcjonalności Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej, przez zwiększenie szybkości
dostępu do informacji i stworzenie platformy wymiany informacji uzyskiwanych w toku realizacji
poszczególnych spraw dotyczących przestępczości zorganizowanej.
2.5. Usprawnienie możliwości współpracy z podmiotami zewnętrznymi w zakresie wymiany informacji
dotyczących przestępczości zorganizowanej poprzez dokonanie analizy wzajemnych potrzeb w tym
zakresie i wypracowanie odpowiednich mechanizmów prawno-organizacyjnych.
3.
Zwalczanie przestępczości zorganizowanej poprzez likwidację jej zaplecza finansowego i zwiększenie
efektywności odzyskiwania mienia.
3.1. Upowszechnienie prowadzenia śledztw finansowych zmierzających do ustalenia składników majątkowych
i pozbawienia sprawców przestępstw korzyści pochodzących z ich popełniania.
3.2. Wytypowanie spośród przedstawicieli wszystkich służb, organów i instytucji zaangażowanych w proces
zwalczania przestępczości zorganizowanej śledczych finansowych i wdrożenie dla nich jednolitego
systemu szkolenia.
3.3. Stworzenie mechanizmów efektywnego zarządzania zabezpieczonym mieniem celem obniżenia kosztów
i zwiększenia wpływów do Skarbu Państwa.
3.4. Stworzenie możliwości prawnych wykorzystania zabezpieczonego mienia do wsparcia instytucji
zaangażowanych w proces jego ujawniania, identyfikacji i zabezpieczania.
3.5. Zwiększenie funkcjonalności Polskiego Biura Odzyskiwania Mienia poprzez wyposażenie go
w multidyscyplinarną strukturę wykorzystującą ekspertów z różnych służb i organów funkcjonujących na
zasadzie łączników, pomiędzy BOM a podmiotami delegującymi.
3.6. Zwiększenie zakresu i usprawnienie możliwości uzyskiwania informacji przez Polskie Biuro
Odzyskiwania Mienia.
3.7. Wypracowanie szczegółowych zasad współdziałania pomiędzy podmiotami uprawnionymi a Polskim
Biurem Odzyskiwania Mienia, jako centralnym punktem kontaktowym dla wszystkich nadchodzących
i wysyłanych za granicę zapytań.
3.8. Wypracowanie na forum UE prawnych narzędzi i metod współpracy międzyinstytucjonalnej
pozwalających na skuteczne pozbawianie sprawców przestępstw korzyści osiągniętych w wyniku
działalności przestępczej.
4.
Wzmocnienie współpracy międzynarodowej w zakresie przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej w Polsce
4.1. Wzmocnienie aktywności w zakresie wymiany informacji, wykorzystywanych do zwalczania
przestępczości zorganizowanej, z partnerami zagranicznymi.
4.2. Zwiększenie zaangażowania Polski w planowanie, tworzenie i koordynowanie polityki z zakresu
zwalczania przestępczości zorganizowanej w Unii Europejskiej.
4.3. Zacieśnienie współpracy krajowych służb i instytucji właściwych w zakresie przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej przy określaniu priorytetów zgłaszanych do realizacji na
forach Unii Europejskiej i organizacji międzynarodowych.
4.4. Włączenie działań określonych w ramach cyklu realizacji polityki UE w zakresie przestępczości poważnej
i zorganizowanej, uznanych za właściwe, do krajowych planów działania oraz zapewnienie sił
i środków w celu wsparcia wspólnego, europejskiego podejścia.
4.5. Aktywne wspieranie wszystkich faz cyklu realizacji polityki UE w zakresie zwalczania przestępczości
poważnej i zorganizowanej.
4.6. Wdrażanie Strategii Bezpieczeństwa Wewnętrznego UE.
4.7. Uproszczenie procedur powoływania i większe wykorzystanie wspólnych międzynarodowych zespołów
śledczych.
4.8. Intensyfikacja międzyinstytucjonalnej współpracy organów ścigania w zakresie przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej oraz stosowanie wspólnych, międzynarodowych operacji, we
54
współpracy z właściwymi agencjami unijnymi; Europol, Eurojust, Olaf, Frontex.
4.9. Zacieśnianie współpracy regionalnej w regionie Morza Bałtyckiego.
4.10. Rozwój współpracy międzynarodowej Polski z krajami trzecimi w kontekście zwalczania przestępczości
zorganizowanej.
Cel szczegółowy - poprawa rozpoznania i zwalczania poszczególnych obszarów występowania
przestępczości zorganizowanej
Przestępczość zorganizowana o charakterze ekonomicznym:
5. związana z wyłudzeniami akcyzy i podatku VAT, zaniżaniem należności publicznoprawnych
5.1. Rozwój współpracy z sektorem tytoniowym w zakresie profilowania zabezpieczonych wyrobów
tytoniowych, wykorzystania wiedzy specjalistycznej, w tym w zakresie prowadzenia ekspertyz sądowych,
organizacji szkoleń, przechowywania zabezpieczonych wyrobów tytoniowych, uzyskiwania informacji
i programów profilaktycznych.
5.2. Wprowadzenie regulacji dotyczącej nadzoru nad obrotem nowymi i używanymi maszynami służącymi do
produkcji wyrobów tytoniowych oraz przepływu surowca tytoniowego.
5.3. Wprowadzenie regulacji ograniczającej swobodę produkcji i obrotu surowcem tytoniowym.
5.4. Wypracowanie mechanizmów rejestracji maszyn do produkcji papierosów.
5.5. Wypracowanie rozwiązań w zakresie zabezpieczenia i przechowywania paliw zabezpieczonych w trakcie
postępowania, a także ich ewentualnego zbywania lub niszczenia.
5.6. Rozwój współpracy z koncernami paliwowymi w zakresie przechowywania zajętych paliw, dokonywania
ekspertyz, wypracowania skutecznych mechanizmów zapobiegania nieprawidłowościom.
5.7. Rozwój współpracy z sektorem zrzeszającym producentów wyrobów alkoholowych w zakresie
monitorowania zjawiska obrotu wyrobami alkoholowymi, w tym podmiotów obracających alkoholem
etylowym skażonym, realizacji wspólnych przedsięwzięć szkoleniowych, wykorzystania wiedzy
specjalistycznej i programów profilaktycznych.
5.8. Zwiększenie skuteczności wymiany, udostępniania i przepływu informacji dotyczących przemieszczania
wyrobów objętych podatkiem akcyzowym, w tzw. procedurze zawieszonego poboru akcyzy.
5.9. Wprowadzenie rozwiązań prawnych umożliwiających wyrejestrowanie z rejestru podatników VAT UE
w trybie pilnym podatników spełniających przesłanki uczestnictwa w oszustwach w podatku VAT.
5.10. Wykorzystanie metodyki analizy ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem analizy zagrożeń
podatkowych, jako elementu kompleksowego podejścia do zwalczanie przestępczości zorganizowanej o
charakterze ekonomicznym.
6. na rynku kapitałowym
6.1. Wprowadzenie
regulacji
dotyczących
możliwości
prawnych
przekazywania
informacji
o nieprawidłowościach z własnej inicjatywy przez Komisję Nadzoru Finansowego do właściwych
organów ścigania.
6.2. Współpraca organów ścigania z Komisją Nadzoru Finansowego, celem uzyskiwania pomocy
merytorycznej przy weryfikacji uzyskiwanych informacji oraz realizacji wspólnych przedsięwzięć
szkoleniowych.
6.3. Wzmocnienie współpracy z Giełdą Papierów Wartościowych i funduszami inwestycyjnymi w zakresie
analizy zjawiska legalizowania środków inwestowanych przez grupy przestępcze, wykonywania
ekspertyz, realizacji przedsięwzięć szkoleniowych oraz efektywniejszego systemu uzyskiwania informacji.
7. na rynku bankowym
7.1. Współpraca z sektorem bankowym oraz instytucjami powiązanymi, zajmującymi się analizą
i przeciwdziałaniem przestępczości z udziałem sektora bankowego lub quasibankowego oraz na jego
55
szkodę, w szczególności w obszarze analizy ryzyka, narzędzi analitycznych stosowanych przez banki
i inne instytucje (np. Związek Banków Polskich, systemy kart płatniczych, centra autoryzacyjno-
rozliczeniowe transakcji bezgotówkowych) i realizacji wspólnych projektów szkoleniowych, w celu
wykorzystania specjalistycznej wiedzy i wymiany doświadczeń.
7.2. Usprawnienie dostępu podmiotów sektora bankowego do danych dotyczących osób poszukiwanych, co do
których prokurator lub sąd wyraził zgodę na publikację wizerunku, materiałów umożliwiających bieżące
uaktualnianie bazy gromadzącej zdjęcia urządzeń skanujących oraz baz danych pozwalających na
przeciwdziałanie procederowi dokonywania operacji bankowych przy wykorzystaniu fałszywej
tożsamości.
8. na rynku ubezpieczeń
8.1. Utworzenie bazy danych o ubezpieczeniach i wypracowanie mechanizmów wymiany informacji
związanych ze zgłoszonymi roszczeniami, wypłaconymi ubezpieczeniami i odmowami wypłat
ubezpieczeń.
8.2. Wzmocnienie współpracy z Polską Izbą Ubezpieczeń i firmami ubezpieczeniowymi w obszarze analiz
ryzyka i wykorzystania wiedzy specjalistycznej w zakresie zwalczania przestępstw wyłudzania
odszkodowań z tytułu fikcyjnych kradzieży pojazdów, a także realizacja przedsięwzięć szkoleniowych
i wypracowanie mechanizmów skutecznej profilaktyki społecznej w tym zakresie.
8.3. Udostępnienie zakładom ubezpieczeń baz danych mogących stanowić narzędzie weryfikacji tożsamości
klienta zakładu ubezpieczeń oraz pojazdu będącego przedmiotem ubezpieczenia.
8.4. Wzmocnienie współpracy z Ubezpieczeniowym Funduszem Gwarancyjnym w zakresie udostępnienia
danych o pojazdach utraconych i dalszego udostępnienia tych informacji zakładom ubezpieczeń.
9. związana z procederem prania pieniędzy
9.1. Wypracowanie mechanizmów i systemu monitorowania rynku nieruchomości pod kątem inwestowania
przez zorganizowane grupy przestępcze środków pieniężnych. Stworzenie mechanizmu ułatwiającego
dostęp do elektronicznej bazy ksiąg wieczystych.
9.2. Dokonanie analizy czynników utrudniających prowadzenie postępowań w sprawach o pranie pieniędzy
i wypracowanie propozycji nowych rozwiązań w tym zakresie.
9.3. Propagowanie
wiedzy
wśród potencjalnych właścicieli fikcyjnych przedsiębiorstw i osób
wykorzystywanych do fikcyjnego wpłacania/wypłacania gotówki w ramach różnych schematów prania
pieniędzy, a także uświadamianie im roli w przestępczym procederze.
10. związana z zamówieniami publicznymi
10.1. Zacieśnienie współpracy z Urzędem Zamówień Publicznych w zakresie organizacji szkoleń w celu
zwiększenia skuteczności zwalczania przestępstw popełnianych w obszarze zamówień publicznych.
10.2. Dokonanie nowelizacji zapisów kodeksu karnego w zakresie w jakim sfera zamówień publicznych nie jest
obecnie chroniona.
11. przestępstwa na szkodę interesów finansowych UE
11.1.
Wypracowanie mechanizmów prawnych i metod współpracy między organami administracji i
organami ścigania pozwalających na kompleksowe monitorowanie aktywności zorganizowanych grup
przestępczych w obszarze interesów finansowych UE.
12. przestępstwa związane z funkcjonowaniem rynku hazardowego
12.1. Intensyfikacja współpracy organów ścigania ze służba celną pod kątem monitoringu zagrożeń związanych z
funkcjonowaniem branży hazardowej.
13. związana z produkcją, przemytem i handlem towarami chronionymi prawem autorskim lub patentami
13.1. Zacieśnienie współpracy Policji, Służby Celnej, Straży Granicznej i Prokuratury w celu zwiększenia
skuteczności zwalczania przestępstw popełnianych w obszarze przestępczości intelektualnej poprzez
umożliwienie korzystania z Systemu „Vinci” zawierającego dane o wzorach, znakach, markach i innych
56
rzeczach chronionych prawami własności intelektualnej, wraz z dokumentacją zdjęciową lub filmową.
13.2. Zintensyfikowanie współpracy międzynarodowej ukierunkowanej na wymianę informacji operacyjnych
oraz bezpośrednie współdziałanie w konkretnych sprawach dotyczących zorganizowanych grup
przestępczych o zasięgu międzynarodowym w obszarze przestępczości intelektualnej.
13.3. Intensyfikacja współpracy organów ścigania z nadzorem farmaceutycznym i resortem zdrowia w celu
identyfikowania, ujawniania i zapobiegania występującym nieprawidłowościom.
13.4. Intensyfikacja współpracy organów ścigania z Urzędem Patentowym, organizacjami zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi i przedstawicielami właścicieli praw autorskich, w obszarze
wykorzystania wiedzy specjalistycznej i doświadczenia w przeciwdziałaniu i ujawnianiu tego rodzaju
przestępstw.
14. związana z reaktywacją przedwojennych spółek
14.1. Dokonanie analizy przestępstw związanych z reaktywacją przedwojennych spółek pod kątem możliwości
zaangażowania w proceder zorganizowanych grup przestępczych.
14.2. Zacieśnienie współpracy organów ścigania z Prokuraturą i Ministerstwem Gospodarki w zakresie
organizacji szkoleń w celu zwiększenia skuteczności zwalczania przestępstw związanych z reaktywacją
przedwojennych spółek.
15. związana z nielegalnym obrotem i składowaniem odpadów oraz substancji niebezpiecznych
15.1. Identyfikacja stanu zagrożenia przestępczością zorganizowaną w obszarze przemytu i nielegalnego
składowania odpadów i substancji niebezpiecznych.
15.2. Wypracowanie rozwiązań w zakresie zabezpieczenia i przechowywania ujawnionych substancji
niebezpiecznych, a także ich ewentualnego zbywania lub niszczenia.
16. Przestępczość zorganizowana o charakterze narkotykowym
16.1. Intensyfikacja współpracy w ramach Rady do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, w zakresie
monitorowania obrotu prekursorów oraz substancji chemicznych wykorzystywanych do nielegalnej
produkcji narkotyków, jak również identyfikacji pojawiających się nowych narkotyków oraz metod ich
produkcji i przemytu.
16.2. Kontynuowanie prac nad uregulowaniami prawnymi ograniczającymi dostęp do substancji o działaniu
psychotropowym, nieobjętych Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii.
16.3. Wypracowanie systemu pozwalającego na szybkie przeprowadzanie zmian legislacyjnych polegających na
uaktualnianiu list substancji stanowiących załączniki do Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii.
16.4. Stworzenie systemu współpracy z przemysłem chemicznym oraz farmaceutycznym w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania przestępczości narkotykowej.
16.5. Wdrażanie systemu wczesnego ostrzegania o nowych narkotykach.
16.6. Zintensyfikowanie współpracy ze służbami międzynarodowymi ukierunkowanej przede wszystkim na
wymianę informacji operacyjnych oraz bezpośrednie współdziałanie w konkretnych sprawach
dotyczących zorganizowanych grup przestępczych o zasięgu międzynarodowym.
16.7. Wypracowanie rozwiązań w zakresie racjonalnego stosowania przez sądy i prokuratury przepisów
Kodeksu postępowania karnego dotyczących niszczenia narkotyków i prekursorów do produkcji
narkotyków zabezpieczonych w trakcie postępowania karnego.
Przestępczość zorganizowana o charakterze kryminalnym:
17. przestępczość rozbójnicza
17.1. Rozwijanie współpracy z firmami ochrony osób i mienia odpowiedzialnymi za ochronę obiektów
i zapewniającymi bezpieczeństwo pracującym w nich osobom, w celu stałego, skutecznego
przeciwdziałania przestępczości (propagowanie nowych rozwiązań technologicznych umożliwiających
lepsze zapobieganie oraz skuteczniejsze ściganie sprawców tych przestępstw, w oparciu o stwierdzone
modus operandi).
57
17.2. Rozwijanie współpracy z sektorem prywatnym w zakresie monitoringu niebezpiecznych miejsc
(wykorzystanie systemu kamer przemysłowych – CCTV).
17.3. Wypracowanie jednolitego modelu prowadzenia działań wykrywczych w sprawach dotyczących
uprowadzeń osób w celu wymuszenia okupu, obejmującego Prokuraturę – w zakresie czynności
procesowych, i Policję – w zakresie działań wykrywczych, oraz prowadzenie cyklicznych szkoleń w tym
obszarze.
17.4. Rozwijanie współpracy z przedstawicielami branży transportowej (zrzeszenia i stowarzyszenia
przewoźników) w zakresie nowych zagrożeń, możliwości ochrony i przeciwdziałania zdarzeniom
kryminalnym w spedycji towarów o znacznej wartości.
17.5. Wykorzystanie nowych technologii w zwalczaniu przestępstw rozbójniczych o szczególnym charakterze,
w tym powiązanych z zabójstwami lub ciężkimi uszkodzeniami ciała
18. związana z nielegalną migracją, w tym przemytem ludzi.
18.1. Usprawnienie procesu potwierdzania tożsamości zatrzymanych cudzoziemców oraz weryfikacji
oryginalności dokumentów podróży.
19. handel ludźmi
19.1. Podjecie prac nad analizą istniejących przepisów dotyczących pracy przymusowej w celu stworzenia
adekwatnych rozwiązań prawnych, w tym zbadanie konieczności wprowadzenia definicji tego
przestępstwa.
19.2. Wypracowanie taktyki i procedur działania skierowanego na zwalczanie zorganizowanych grup
przestępczych czerpiących zyski z eksploatacji ofiar handlu ludźmi do prostytucji przydrożnej.
20. związana z nielegalnym obrotem bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi
20.1. Rozwijanie współpracy z sektorem zrzeszającym producentów i dystrybutorów broni, amunicji
i materiałów wybuchowych, celem uzyskania wiedzy specjalistycznej na temat oznakowania i możliwości
identyfikacji urządzeń będących przedmiotem ich działalności gospodarczej.
20.2. Wypracowanie mechanizmów i systemu monitorowania legalnego rynku handlu bronią, amunicją
i materiałami wybuchowymi pod kątem ewentualnych prób zakupu przez przedstawicieli
zorganizowanych grup przestępczych za pośrednictwem: szkół ochrony i bezpieczeństwa, klubów
sportowych, kół łowieckich, firm górniczych, wyburzeniowych i saperskich.
20.3. Wypracowanie mechanizmów i systemu monitorowania nielegalnego obrotu bronią, amunicją
i materiałami wybuchowymi, dokonywanego za pośrednictwem Internetu.
20.4. Utworzenie stałych zespołów roboczych składających się z przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za
zwalczanie nielegalnego rynku handlu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi.
20.5. Rozwijanie międzynarodowej i transgranicznej współpracy operacyjnej odpowiednich służb.
20.6. Podjęcie działań na forum międzynarodowym, celem ujednolicenia w UE procedur trwałego pozbawiania
broni cech użytkowych oraz procedur wewnątrzwspólnotowego obrotu taką bronią.
21. związana z kradzieżami pojazdów
21.1. Zwiększenie zakresu współpracy pomiędzy Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną i Inspekcją Drogową
w odniesieniu do zwalczania przestępczości związanej z kradzieżami pojazdów.
21.2. Wzmocnienie współpracy w ramach wdrożonej procedury Metodyka oraz taktyka wykrywania
i zwalczania nieprawidłowości, wykroczeń oraz przestępstw w obrocie używanymi pojazdami.
21.3. Zintensyfikowanie współpracy z partnerami zagranicznymi w zakresie skuteczniejszego zwalczania
kradzieży i tranzytu przez Polskę pojazdów pochodzących z przestępstw.
21.4. Zintensyfikowanie współdziałania z organami ścigania Wielkiej Brytanii w zakresie zwalczania kradzieży
maszyn i urządzeń budowlanych oraz ich tranzytu do Polski.
21.5. Wdrożenie systemu EUCARIS w krajach UE w celu ograniczenia możliwość rejestracji w kilku
58
państwach UE pojazdów posiadających ten sam nr VIN.
21.6. Wprowadzenie procedur kontroli obrotu używanymi częściami samochodowymi w celu przeciwdziałania
procederowi handlu częściami pochodzącymi z kradzieży pojazdów.
21.7. Stworzenie rejestru maszyn budowlanych i sprzętu specjalistycznego.
22. dotycząca fałszerstw środków płatniczych i dokumentów
22.1. Podjęcie prac legislacyjnych dotyczących ustawy o minimalnym poziomie zabezpieczeń przed
fałszerstwem dokumentów będących w obrocie publicznym oraz o obowiązana emitenta o nowych
wzorach dokumentów.
22.2. Modernizacja policyjnych baz pozwalających na szybka weryfikacje zatrzymanego banknotu, co do
którego istnieje podejrzenie, że został sfałszowany.
22.3. Ujednolicenie na terenie kraju metodyki śledztw zbiorczych w sprawach dotyczących fałszerstw
dokumentów i środków płatniczych.
23. na szkodę dziedzictwa narodowego
23.1. Wprowadzenie regulacji prawnych ograniczających obrót skradzionymi dobrami kultury w szczególności
poprzez wyłączenie spod działania przepisów kodeksu cywilnego dotyczących zasiedzenia i nabycia od
osoby nieuprawnionej zabytków wpisanych do rejestru zabytków lub stanowiących własność muzeów,
bibliotek (narodowy zasób biblioteczny) i archiwów.
23.2. Usprawnienie wymiany informacji dotyczących zabytków utraconych w wyniku przestępstw pomiędzy
organami ścigania a Narodowym Instytutem Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
23.3. Rozwijanie współpracy ze środowiskiem antykwariuszy w celu przeciwdziałania obrotowi dobrami
kultury pochodzącymi z przestępstwa.
23.4. Wzmocnienie współpracy organów ścigania z wyspecjalizowanymi instytucjami kultury i ekspertami z
zakresu ochrony zarządzania dziedzictwem.
23.5. Usprawnienie kontroli rynku antykwarycznego.
24. związana ze środowiskiem pseudokibiców
24.1. Prowadzenie rozpoznania grup chuliganów stadionowych pod kątem działalności przestępczej poza
stadionami (np. handel narkotykami, przestępczość kryminalna).
24.2. Prowadzenie rozpoznania grup pseudokibiców pod kątem zagrożenia ekstremizmem.
Cel szczegółowy – zwiększenie wykorzystania pozaoperacyjnych metod przeciwdziałania
przestępczości zorganizowanej, w tym wzmocnienie roli profilaktyki społecznej
25. Rozwijanie alternatywnych metod przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej poprzez analizę obszarów
i form potencjalnej współpracy z podmiotami zewnętrznymi, a także wykorzystanie doświadczeń innych państw
w tym zakresie.
26. Dokonanie identyfikacji przepisów prawnych sprzyjających popełnianiu przestępstw przez zorganizowane grupy
przestępcze i przygotowywanie propozycji ich zmian.
27. Rozwijanie współpracy z jednostkami naukowymi zmierzającej do szybszego diagnozowania zjawisk związanych
z przestępczością zorganizowaną w celu wypracowania nowych metod i technologii pozwalających na skuteczne
przeciwdziałanie i zwalczanie tego rodzaju przestępczości.
28. Intensyfikacja współpracy z podmiotami zewnętrznymi, m.in. przez prowadzenie współpracy z firmami
świadczącymi usługi w zakresie audytu i kontroli, komórkami właściwymi w zakresie bezpieczeństwa.
59
6. SYSTEM
REALIZACJI
KRAJOWEGO
PROGRAMU
PRZECIWDZIAŁANIA
I ZWALCZANIA PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ NA LATA 2012 – 2016
Krajowy program przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata
2012 - 2016 jest dokumentem przyjętym przez Radę Ministrów w formie uchwały.
System realizacji celów i priorytetów wynikających z Krajowego programu opiera się na
szczegółowych harmonogramach sporządzanych i przyjmowanych przez międzyresortowy zespół
pod przewodnictwem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, w skład którego wejdą
przedstawiciele wszystkich służb, organów i instytucji zaangażowanych w prace nad niniejszym
dokumentem. Do udziału w posiedzeniach zespołu zapraszani będą również przedstawiciele
Prokuratury Generalnej, jako organu nie wchodzącego w skład administracji rządowej.
Do zadań międzyresortowego zespołu będzie należało wdrażanie, koordynacja realizacji
i ewaluacja niniejszego dokumentu. W tym celu międzyresortowy zespół będzie przyjmował
roczne harmonogramy działań określające szczegółowe zadania wraz ze wskazaniem podmiotów
wiodących, odpowiedzialnych za ich realizację. Posiedzenia międzyresortowego zespołu, podczas
których podmioty wiodące będą przekazywać informacje na temat stopnia realizacji zadań,
zwoływane będą nie rzadziej niż raz na trzy miesiące.
W celu przeprowadzenia przedsięwzięć o charakterze międzyresortowym, podmiot wiodący
będzie mógł wystąpić do przewodniczącego międzyresortowego zespołu o powołanie zespołów
zadaniowych.
Corocznie przewodniczący międzyresortowego zespołu będzie przekazywał Radzie Ministrów
sprawozdanie z realizacji Krajowego programu.
7. FINANSOWANIE KRAJOWEGO PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA I ZWALCZANIA
PRZESTĘPCZOŚCI ZORGANIZOWANEJ NA LATA 2012 – 2016
Finansowanie Krajowego programu prowadzone jest w oparciu o budżety służb, organów
i instytucji zaangażowanych w jego realizację.
60
8. ZAKOŃCZENIE
Przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczość zorganizowanej, ze względu na jej wielkoobszarowy
charakter, skalę, wysokość generowanych strat, a także często międzynarodowy charakter,
stanowi największe wyzwanie dla służb, organów i instytucji realizujących działania
w odniesieniu do różnych form przestępczej działalności. W przeciwieństwie do lat
dziewięćdziesiątych, obecnie jedynie mała część zorganizowanych grup przestępczych odwołuje
się do stosunkowo prostych form przestępczości kryminalnej. Główne zagrożenie stanowi
natomiast zorganizowana przestępczość o charakterze ekonomicznym i narkotykowym. Z tego
powodu przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej wymaga zarówno ścisłego
współdziałania wszystkich podmiotów właściwych w tym zakresie, jak i specjalistycznej wiedzy
od ich funkcjonariuszy i pracowników. Bezpośrednia współpraca powinna obejmować zatem nie
tylko aspekt operacyjny i bieżące usprawnianie zakresu i formy wymiany informacji, ale także
współdziałanie na poziomie strategicznym, pozwalające na realizację zadań o charakterze
systemowym.
Rozwojowi przestępczości zorganizowanej sprzyja położenie geopolityczne Polski. Polska
posiada najdłuższą, spośród nowych członków Unii Europejskiej, zewnętrzną granicę UE i Strefy
Schengen i jednocześnie leży na przecięciu szlaków przestępczych biegnących zarówno na
kierunku wschód - zachód, jak i północ – południe. Szlaki te wykorzystywane są przez grupy
przestępcze m.in. do organizowania nielegalnej migracji, przemytu broni, amunicji i materiałów
wybuchowych, handlu ludźmi, przemytu narkotyków. Położenie geograficzne na styku UE
i państw trzecich ułatwia również prowadzenie transgranicznej przestępczości o charakterze
ekonomicznym. Koniecznym elementem systemu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości
zorganizowanej
jest zatem współpraca w ramach Unii Europejskiej, organizacji
międzynarodowych, czy bezpośrednio pomiędzy polskimi służbami, organami i instytucjami a ich
zagranicznymi odpowiednikami.
W związku z powyższym, jedynie zintegrowane podejście do kwestii przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej, zakładane przez Krajowy program przeciwdziałania
i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata 2012 – 2016, pozwoli na poprawę
skuteczności działań państwa prowadzonych w tym zakresie. Zadanie to wymaga jednak
realizacji celów strategicznych, tj. usprawnienia systemu przeciwdziałania i zwalczania
przestępczości zorganizowanej, poprawy rozpoznania i zwalczania poszczególnych obszarów jej
występowania oraz usprawnienia metod jej przeciwdziałania, w tym wzmocnienia roli
profilaktyki społecznej. Przyjęcie w niniejszym dokumencie elastycznej formuły pozwalającej na
dookreślanie szczegółowych zadań z niego wynikających w harmonogramie międzyresortowego
zespołu właściwego w zakresie koordynacji wdrażania i ewaluacji Krajowego programu, pozwoli
również na szybkie reagowanie na bieżące trendy i zjawiska, co jest szczególnie istotne
w kontekście dynamicznego charakteru przestępczości zorganizowanej.