str_31_34.indd

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

KRENOTERAPIA

rzeciętne dzienne zapotrzebowanie do-
rosłego człowieka na wodę pochodzącą

ze wszystkich źródeł konsumpcyjnych wy-
nosi w zwykłych warunkach około 2700-
-3800 ml i różni się w zależności od płci
i wieku, inne jest u kobiet w ciąży i kar-
miących, zależy również od rodzaju i ilości
spożywanych pokarmów. Wraz z ich wzro-
stem powstaje potrzeba dostarczenia więk-
szej ilości płynów, ponieważ związane jest
to z nasileniem procesów metabolicznych
i koniecznością usuwania z moczem zbęd-
nych produktów przemiany materii. Za-
potrzebowanie na wodę w przeciętnych
warunkach życiowych wynosi dla dorosłe-
go człowieka około 2-4% masy ciała, a dla
dzieci – 10%.

Z powyższych względów dla osoby do-

rosłej o przeciętnej budowie, przebywają-
cej w przeciętnych warunkach, dzienne za-
potrzebowanie na wodę w postaci płynnej
waha się w granicach 1200-2800 ml. Nato-
miast minimalna ilość wody, jaka powin-
na być dostarczana ustrojowi, aby zapobiec
występowaniu zmian patologicznych, wy-
nosi 1 litr wody na dobę, nie może być to
jednak długotrwałe.

Dawkowanie wody

wysoko zmineralizowanej

Przyjmuje się, że osoby dorosłe mogą pić
bez ograniczeń większość wód o minera-
lizacji niskiej – około 500 mg/litr i śred-
niej – do 1500 mg/litr, natomiast nie wol-
no pić w nadmiarze i stale wód wysoko
zmineralizowanych. Codzienne spożywa-
nie w dużych ilościach wody o mineraliza-
cji powyżej 1500 mg/l może doprowadzić
do niebezpiecznej kumulacji biopierwiast-
ków w organizmie, natomiast można ją sto-
sować co pewien czas, aby uzupełnić uby-
tek pierwiastków, zwłaszcza przy obfitym
poceniu się. Wody o dużej mineralizacji
zaleca się w ograniczonych dawkach ce-
lem pobudzenia wydzielania soków tra-
wiennych oraz celem przyspieszenia pe-
rystaltyki przewodu pokarmowego. Na
przykład w zaparciach korzystne jest wypi-
janie rano 1-2 szklanek zimnej gazowanej
wysoko zmineralizowanej wody. Szklanka
wody wysoko zmineralizowanej wypita na
20-30 minut przed posiłkiem może zmniej-
szyć apetyt i jednocześnie nie dostarcza
żadnych kalorii i może przy tej dawce być
często, a nawet stale stosowana. Dzieciom
najlepiej podawać wodę o mineralizacji

Naturalne butelkowane wody
mineralne, źródlane i stołowe

– cz. II

Konsumpcja naturalnych wód butelkowanych

w granicach 400-500 mg/litr z dużą zawar-
tością wapnia. Woda o wysokiej minerali-
zacji w żadnym wypadku nie może być po-
dawana dzieciom.

Wody o wysokiej zawartości sodu zaleca

się jedynie w czasie upałów i po intensyw-
nych wysiłkach, w normalnych warunkach
nie zaleca się takiej wody, ponieważ w co-
dziennej diecie sodu jest pod dostatkiem,
a nawet w nadmiarze. Poważne ogranicze-
nie sodu powinno być stosowane u osób
z chorobami serca i nerek oraz u małych
dzieci, dla których dopuszczalne stężenie
sodu w wodzie do picia nie powinno prze-
kraczać 200 mg/l. W chorobie nadciśnienio-
wej i we wszystkich schorzeniach z towa-
rzyszącymi obrzękami, woda taka powinna
mieć zawartość sodu poniżej 20 mg/l.

Najbardziej zalecane są wody z dużą ilo-

ścią jonów wapnia i magnezu, ze względu
na ich znaczenie dla prawidłowego funk-
cjonowania organizmu oraz częsty niedo-
bór tych pierwiastków w codziennej diecie.
Zaleca się picie wód, które w litrze mają
co najmniej 150 mg wapnia i co najmniej
50 mg magnezu, a szczególnie korzystne
są te, w których proporcja tych składników
wynosi 1 : 2, ale tego typu wód jest bardzo
mało. Natomiast nie ma problemu z ilością
wód o dużej zawartości wapnia. Przy prawi-
dłowym doborze wody można zaspokoić od
kilku do kilkudziesięciu procent dziennego
zapotrzebowania na wapń i magnez.

Kobiety ciężarne i karmiące powinny

zwracać szczególną uwagę na skład wo-
dy, podobnie powinni czynić rodzice przy
doborze wody dla dzieci. Ludzie w pode-
szłym wieku nie powinni pić zarówno wo-
dy o bardzo niskiej, jak i bardzo wysokiej
mineralizacji oraz unikać wody, która po-
siada dużą zawartość któregoś ze składni-
ków, a głównie sodu. Przy wyborze wody
należy zawsze sprawdzić, jaka jest ogólna
mineralizacja wody i jaka jest zawartość
poszczególnych kationów i anionów, po-
nieważ nie wszyscy producenci w nazwie
swojej wody podają jej miano poprawnie,
zgodnie z obowiązującą klasyfikacją.

Temperatura spożycia

i warunki przechowywania

Powinno się pić wodę o temperaturze około
12-15°C i raczej nie niższej niż 10°C. Znacz-
nie zimniejsza woda może powodować sta-
ny zapalne gardła i strun głosowych oraz
być przyczyną zaostrzenia istniejących

schorzeń układu oddechowego i pokarmo-
wego lub wyzwalać bezpośrednio po wypi-
ciu tzw. kolki żołądkowo-jelitowe. Przy po-
jawianiu się takich dolegliwości należy pić
wodę o temperaturze pokojowej. Po otwar-
ciu butelki wodę należy przechowywać
w temperaturze od 4°C do 20°C w miejscu
zacienionym i dbać, aby była przechowywa-
na w lodówce i nie ulegała przemrożeniu.
Po każdym otwarciu należy w miarę szyb-
ko i dokładnie zakręcić nakrętkę i umieścić
wodę w lodówce, nigdy nie pić bezpośred-
nio z butelki. Po otwarciu butelki w pełni
bezpieczne korzystanie z wody w warun-
kach temperatury pokojowej utrzymuje się
przez około 12 godzin, natomiast woda sil-
nie gazowana przechowywana w lodówce
może być użytkowana przez około 1-2 dni.
Zazwyczaj przy przeciętnym piciu wody
naturalnej 1,5-litrowa butelka wystarcza na
1 dzień, chyba że spożywa się kilka rodza-
jów wód jednocześnie. Pozostawianie wody
w otwartej butelce w temperaturze pokojo-
wej sprzyja rozwojowi bakterii i pleśni i po
dłuższym czasie może powodować zabu-
rzenia żołądkowo-jelitowe, a nawet zatru-
cie pokarmowe.

Wybór odpowiedniej wody do codzien-

nego picia jest często przypadkowy i w du-
żym stopniu zależny od reklamy, preferen-
cji w danym środowisku i od ceny. Przy
wyborze wody zazwyczaj najpierw zasta-
nawiamy się, czy ma to być woda gazowa-
na, czy niegazowana. Natomiast zwraca-
nie uwagi na zawartość biopierwiastków
jest często niestety na dalszym planie. Po-
nadto nie wszystkie wody zaklasyfikowa-
ne przez producenta jako mineralne mają
wymaganą zawartość minerałów, co dodat-
kowo dezorientuje konsumenta. W Polsce
spożywa się około 56% wód gazowanych
i około 44% niegazowanych, przy czym
niegazowane wody piją głównie kobiety,
a gazowane mężczyźni, zwłaszcza w mło-
dym i średnim wieku.

Gazowana czy niegazowana?

Wody gazowane powodują rozszerzenie
naczyń krwionośnych w żołądku, przyczy-
niając się do wzrostu resorpcji i sekrecji
oraz pobudzenia motoryki przewodu po-
karmowego i zwiększonego wydzielania
soku żołądkowego. Duże ilości dwutlen-
ku węgla powodują rozpieranie żołądka
i czasami odbijanie, ale jednocześnie szyb-
ciej dają uczucie zaspokojenia pragnienia,

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

KRENOTERAPIA

Produkty

Woda

[%]

Produkty

Woda

[%]

Pieczywo

i inne

zbożowe

chleb żytni razowy

Produkty

mleczne

mleko chude

chleb biały

kefir

mąka pszenna

mleko pełne

kasza manna

jogurt owocowy

makaron

śmietana 20%

paluszki

ser twarogowy

chrupki żytnie

ser żółty

Mięso

i tłuszcze

kurczak surowy

Ryby

dorsz

wołowina (śr. tłusta)

mintaj

cielęcina (śr. tłusta)

pstrąg

kiełbasa zwyczajna

tuńczyk

wieprzowina (śr. tłusta)

łosoś

masło

karp

margaryna

makrela

słonina

śledź

olej roślinny

węgorz

Warzywa

ogórek

Owoce

melon

sałata

truskawki

pomidory

pomarańcze

cukinia

gruszki

cebula

jabłka

marchew

winogrona

ziemniaki

wiśnie

groszek zielony

śliwki

frytki

banany

Dodatki

ketchup

Desery

ciasto z owocami

dżemy

biszkopt

cukier

0,2

czekolada gorzka

Tab. 2. Zawartość wody w podstawowych produktach żywieniowych

Płeć żeńska

Płeć męska

Wyszczególnienie

Wiek
[lata]

Zalecone normy

wody

[l/dzień]

Wyszczególnienie

Wiek
[lata]

Zalecane normy

wody

[l/dzień]

Dziewczynki

9-13

2,1

Chłopcy

9-13

2,4

Młodzież

14-18

2,3

Młodzież

14-18

3,3

Kobiety

2,7

Mężczyźni

3,7

Kobiety ciężarne

3,0

Kobiety karmiące

3,8

Tab. 1. Zalecane normy wody (zawartej w żywności i płynach) w zależności od płci i wieku oraz u kobiet w ciąży
i karmiących (według National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board, USA)

działają moczopędnie i powodują niewiel-
ki wzrost potliwości. Woda gazowana po-
budza także przemianę materii, ponieważ
powoduje zwiększone wydzielanie soków
trawiennych. Wody z większą zawartością
dwutlenku węgla powodują zafałszowanie
uczucia zaspokojenia pragnienia, które po-
jawia się znacznie wcześniej niż rzeczywi-
ste zaspokojenie pragnienia uzyskiwane
przy piciu wody niegazowanej, z powyż-
szego względu nie należy pić tego rodzaju
wód przy odwodnieniu i w okresie upałów.
Picie wód gazowanych w pewnych odstę-
pach czasu, w niewielkich ilościach wyno-
szących jednorazowo 1/2 do 3/4 szklanki
nie daje żadnych objawów. Natomiast wy-
picie jednorazowo i szybko 2-4 szklanek
zimnej i mocno gazowanej wody wyzwala
u większości osób wyraźnie niekorzystne
objawy. Regularne picie gazowanej wody
w większych ilościach o bardzo niskiej mi-
neralizacji może powodować obniżenie po-
ziomu elektrolitów ustrojowych, zwłaszcza
u dzieci i osób starszych. Z powyższych
względów wód gazowanych wcale nie po-
winny pić małe dzieci, osoby z nadkwaso-
tą, zaburzeniami trawienia oraz z choro-
bami gardła i strun głosowych.

Najczęstszą przyczyną wyboru wody

gazowanej są walory smakowe, ponieważ
nasycenie wody dwutlenkiem węgla ko-
rzystnie modyfikuje jej smak, zwłaszcza
wody alkalicznej lub gorzkiej oraz wód ni-
skozmineralizowanych. Taka woda działa
orzeźwiająco i przyspiesza gaszenie pra-
gnienia. Dzięki obecności dwutlenku wę-
gla następuje obniżenie pH wody, które
w zależności od ilości CO

może obniżać

się o 0,05 pH do 2,66 pH w stosunku do tej
samej wody niegazowanej. Tak obniżone
pH powoduje znaczne zahamowanie roz-
woju bakterii, co przyczynia się do tego,
że pod względem mikrobiologicznym są
one o wiele bezpieczniejsze. Dlatego wo-
dy wysokonasycone dwutlenkiem węgla
powinny być w szczególności używane
w niektórych środowiskach młodzieżo-
wych i w niektórych rodzinach, gdzie pa-
nuje bardzo niehigieniczny zwyczaj picia
wody bezpośrednio z jednej butelki przez
kilka osób.

Pijmy, nie czekając na pragnienie

Picie wody powinno być rozłożone równo-
miernie na cały dzień, jednak osoby starsze
i małe dzieci powinny pić większość pły-
nów rano i wczesnym popołudniem, tak,
aby organizm mógł wydalić ich większość
przed snem. Natomiast całkowite wyłącze-
nie picia wody od godzin popołudniowych
nie jest korzystne dla organizmu. Wodę na-
leży pić w małych ilościach, nie czekając, aż
pojawi się pragnienie, natomiast picie jed-
norazowo dużych ilości wody jest dla orga-
nizmu niekorzystne, ponieważ następuje
przyspieszone wydalanie wody przez nerki
wraz z niezbędnymi elektrolitami, a u star-

szych osób dodatkowo obciąża to krążenie.
Wypicie szybko jednorazowo około 250 ml
wody powoduje niewielki wzrost diurezy,
ale wypicie w krótkim czasie 700-800 ml
daje już znaczną diurezę, która wiąże się
zawsze ze wzrostem wydalania elektroli-
tów, zwłaszcza gdy stosowana jest woda
słabo zmineralizowana.

Należy pamiętać, że organizm czło-

wieka nie może magazynować większej
ilości wody i z tego powodu istnieje ko-
nieczność stałego jej uzupełniania. Nie-
stety, uzupełnianie wody najczęściej jest
dokonywane, gdy pojawi się uczucie pra-

gnienia, które występuje nieco później niż
rzeczywiste zapotrzebowanie organizmu
na wodę. W niektórych warunkach może
to doprowadzać do odwodnienia, zwłasz-
cza u dzieci i starszych osób, ponieważ
wypijanie płynów w ilościach zaspokaja-
jących uczucie pragnienia uzupełnia stra-
ty wody jedynie w 60-70%. Nawet niewiel-
kie odwodnienie pomimo odpowiedniej
podaży płynów daje się zrekompensować
dopiero po upływie kilku godzin, a poważ-
niejsze dopiero w ciągu co najmniej doby.
Z powyższego względu najlepszym sposo-
bem na poprawne uzupełnianie wody jest

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2007

KRENOTERAPIA

picie wody małymi łykami jednorazowo
w ilości nie większej niż 1/2 do 3/4 szklan-
ki i ponawiać w ten sam sposób picie wody
co 20-30 minut. Wynika to z czasu zatrzy-
mywania wody w organizmie, który zale-
ży od wielkości porcji i szybkości jej spo-
życia. Przy szybkim wypiciu wody równie
szybko przechodzi ona do płynu pozako-
mórkowego, zmniejszając jego ciśnienie
osmotyczne, i następnie szybko jest wy-
dalana przez nerki i z potem, natomiast
przy piciu małymi porcjami utrata płynu
z moczem i potem jest powolniejsza i ilo-
ściowo mniejsza.

Zwiększone zapotrzebowanie

na wodę

Zapotrzebowanie na wodę wzrasta znacz-
nie w okresie wzmożonego wysiłku fizycz-
nego oraz w wyniku zmian temperatury
otoczenia. Przyjmowanie płynów podczas
znacznego obciążenia pracą mięśniową po-
winno być szczególnie ważne i ukierun-
kowane na systematyczne wyrównanie
niedoborów wody, uzupełnienie zasobów
elektrolitowych i zasilenie uszczuplonych
rezerw węglowodanowych. W tych przy-
padkach zalecane jest wypijanie wody
w ilości około 0,5 litra na każde 30 minut
intensywnego wysiłku. Podczas upałów
nawet przy niewielkiej aktywności fizycz-
nej powinno się wypijać co najmniej 3 litry
wody na dobę, podobnie przy długim prze-
bywaniu w temperaturze ok. -20°C.

Gruczoły potowe podczas upałów wy-

dalają liczne elektrolity, metabolity i tok-
syny, ale głównie chlorek sodu, sole ma-
gnezu, wapnia i potasu. Intensywność
wydalania tych elektrolitów jest sprzężo-
na z wysokością temperatury środowiska
i stopniem termoregulacji. Szczególnie na-
leży zwracać uwagę na znaczny ubytek
sodu, który należy uzupełnić wraz z po-
dawanymi płynami. Wyrównywanie ubyt-
ku wody i minerałów jest konieczne, gdyż
w przeciwnym razie może dojść do szko-
dliwych objawów niedoboru, których skut-
kiem jest odwodnienie organizmu.

Odwodnienie

Odwodnienie (dehydratacja) w przecięt-
nych warunkach termicznych i przy umiar-
kowanym wysiłku występuje rzadko i jest
zazwyczaj procesem słabo wyrażonym.
Prawdopodobnie znacznie częściej do-
chodzi do chronicznego niedoboru wody
w organizmie, który charakteryzuje się
najczęściej uczuciem nieuzasadnionego,
narastającego zmęczenia, częstymi pobo-
lewaniami lub bólami głowy, wzmożoną
drażliwością i zmniejszeniem łaknienia.
Problem ten dotyczy zazwyczaj osób, któ-
re z reguły piją tylko wtedy, gdy odczuwa-
ją wyraźne pragnienie oraz tych, u których
dochodzi nie do umiarkowanego, lecz sta-
łego zwiększonego ubytku wody z przy-
czyn zewnętrznych, zarówno w pracy, jak

i w domu. Osoby te przy niesprzyjających
warunkach zazwyczaj szybciej doznają
rzeczywistego odwodnienia niż inne prze-
bywające w tych samych warunkach.

Natomiast typowe odwodnienie jest

stanem dużej utraty wody z organizmu,
które szybko narasta. W początkowej fa-
zie występuje w postaci zmęczenia i roz-
drażnienia, następnie pojawia się suchość
skóry i błon śluzowych oraz narastające
zwiotczenie skóry, później dochodzi do
widocznego zwolnienia procesów życio-
wych. Mocz jest skąpy i ciemny, poce-
nie się mimo wysiłku jest zmniejszone,
stwierdza się przyspieszoną akcję serca
i obniżone ciśnienie krwi mogące dopro-
wadzić do omdlenia. Znaczny niedobór
wody już po kilkunastu godzinach powo-
duje gorsze ukrwienie mózgu, zmniejsza
zdolność koncentracji, pojawiają się za-
burzenia koordynacji ruchów i pamięci.
Najłatwiejszym do potwierdzenia i naj-
wcześniejszym objawem odwodnienia
jest narastające zwiotczenie skóry. Skó-
ra chwycona między dwa palce tworzy
fałd, który bardzo powoli wyprostowuje
się. Jest to alarmowy sygnał dający znać
o konieczności natychmiastowego rozpo-
częcia nawadniania organizmu.

Nawodnienie

W zwalczaniu odwodnienia podstawowe
znaczenie ma ciśnienie osmotyczne zasto-
sowanej wody uzależnione od stężenia roz-
puszczonych składników, które odnosi się
do ciśnienia osmotycznego osocza krwi.
U osób dorosłych fizjologiczne ciśnienie
osmotyczne wynosi od 275 mosm/ l do
295 mosm/l wody i w stosunku do tej wiel-
kości kwalifikuje się wody pod względem
ich osmolarności. Wody izotoniczne mają
osmolarność w granicach ciśnienia osmo-
tycznego osocza krwi i z tego względu dzia-
łają najkorzystniej i są w stanie w miarę
szybko przywrócić stan prawidłowy i utrzy-
mać organizm w stanie nawodnienia przy
zrównoważonym stężeniu składników mi-
neralnych. Wody hipotoniczne charaktery-
zują się ciśnieniem osmotycznym niższym
niż ciśnienie płynów ustrojowych i powo-
dują znacznie szybsze nawodnienie orga-
nizmu niż wody izotoniczne, ale też i szyb-
ciej są wydalane. Należy zdecydowanie
unikać wody hipotonicznej o bardzo małej
zawartości elektrolitów, gdyż stosowanie
jej przy dużym niedoborze wody powodu-
je zwiększone wydalanie moczu, pomimo
że organizm znajduje się w fazie odwod-
nienia. Dodatkowo daje to przejściowe za-
fałszowanie objawów, ponieważ w pierw-
szym okresie picia takiej wody zaspakaja
się uczucie pragnienia, zwiększa się wyda-
lanie potu i moczu, ale jednocześnie pogłę-
bia się odwodnienie organizmu. Natomiast
stosowanie wód hipertonicznych zawie-
rających więcej rozpuszczonych składni-
ków stałych niż płyny ustrojowe, a więc

mających wyższe ciśnienie osmotyczne
niż płyny ustrojowe, nie grozi takimi na-
stępstwami. Jednak wody hipertoniczne
dłużej przetrzymywane są w przewodzie
pokarmowym i wolno wchłaniają się do
krwi, co upośledza sprawność nawodnie-
nia organizmu mimo dostarczenia odpo-
wiedniej ilości wody.

Proces rehydratacji, czyli nawodnie-

nia, zachodzi najszybciej, gdy wraz z wo-
dą podawane są roztwory elektrolitów.
Płyny o odpowiednim ciśnieniu osmotycz-
nym mają zdolność szybkiego uzupełnia-
nia ubytku wody z ustroju. Z powyższych
względów przy dużym odwodnieniu do-
brze jest na początku podawać wody lekko
hipotoniczne, aby szybko nawodnić orga-
nizm, a następnie stosować głównie wo-
dy izotoniczne, które powinny być pod-
stawową wodą wyrównującą niedobory.
Dopiero po kilku lub kilkunastu godzi-
nach po wyraźnym ustąpieniu odwodnie-
nia należy podawać wody hipertoniczne,
aby ostatecznie wyrównać powstałe niedo-
bory elektrolitów. Przy tym postępowaniu
nie wolno pić wody gazowanej i zbyt zim-
nej oraz piwa. W pewnych warunkach ze-
wnętrznych, które są dla większości ludzi
przewidywalne, zachodzi zwiększony uby-
tek wody, który bez większych trudności
można na bieżąco uzupełniać, nie czeka-
jąc na negatywne skutki deficytu.

Kiedy należy pić więcej?

Najczęściej zwiększony ubytek wody wy-
stępuje w kilku sytuacjach, podczas któ-
rych spożycie wody zawsze powinno być
zwiększone:
– wszelkie formy większego wysiłku fi-

zycznego,

– wysoka temperatura powierza,
– niska temperatura powietrza (poniżej

-15°C),

– dłuższe przebywanie w terenie położo-

nym na znacznej wysokości zarówno
latem, jak i zimą (powietrze zazwyczaj
jest bardziej suche i parowanie jest bar-
dziej intensywne),

– infekcje, gorączka, wymioty, biegunka

(utrata znacznych ilości wody),

– przyjmowanie środków moczopęd-

nych,

– alkohol,
– dieta wysoko błonnikowa (błonnik po-

trzebuje dużej ilości wody),

– intensywne odchudzanie się,
– długotrwała podróż samolotem (powie-

trze jest wysuszane podczas recyrkula-
cji),

– długotrwałe przebywanie w domu bez

dostępu do świeżego powietrza,

– długotrwałe przebywanie w pomiesz-

czeniach klimatyzowanych z recyrku-
lacją.

PROF

HAB

. J. W

IESŁAW

OCHAŃSKI

Wyższa Szkoła Fizjoterapii we Wrocławiu