1
Wady postawy ciała i metody ich diagnozowania.
Kr
ęgosłup ludzki w prawidłowych warunkach w płaszczyźnie czołowej jest linią
prost
ą, w płaszczyźnie strzałkowej, zaś - tworzy on swoiste, łukowate wygięcia, powstające
w momencie przybierania pionowej postawy ciała i formuj
ące się w ostatecznie w okresie
wzrostu. Wyró
żnia się trzy główne fizjologiczne wygięcia kręgosłupa w płaszczyźnie
strzałkowej: lordoza l
ędźwiowa (wygięcie ku do przodu w odcinku lędźwiowym), lordoza
szyjna (wygi
ęcie ku przodowi na wysokości szyi) i kifoza grzbietowa (wygięcie do tyłu w
odcinku piersiowym). Cech
ą charakterystyczną dla wad postawy w tejże płaszczyźnie jest
pogł
ębienie lub zmniejszenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, wskutek czego pojawić
si
ę może jedna z czterech postaci tych wad:
• pogł
ębienie kifozy piersiowej, czyli tzw. plecy okrągłe (dorsum rotundum),
• pogł
ębienie lordozy lędźwiowej, czyli tzw. plecy wklęsłe (dorsum concavum),
• pogł
ębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej, czyli plecy okrągło-wklęsłe (dorsum
rotundo-concavum) lub
• brak fizjologicznych wygi
ęć kręgosłupa, czyli plecy płaskie (dorsum planum).
Istot
ą skrzywień bocznych kręgosłupa (w płaszczyźnie czołowej), zaś jest odchylenie całego
kr
ęgosłupa lub jego odcinka od osi anatomicznej, co powoduje wtórne zmiany w układzie
narz
ądu ruchu, klatce piersiowej i narządach wewnętrznych.
Wady kr
ęgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej
Plecy okr
ągłe -
charakteryzuj
ą się osłabieniem mięśni grzbietu, wysunięciem do
przodu głowy i barków, przykurczem mi
ęśni klatki piersiowej. Funkcja
oddechowa klatki piersiowej jest upo
śledzona. Dorsum rotundum
oznacza zwykle zmniejszenie wydolno
ści kinetyczno-statycznej,
zmniejszenie ruchów oddechowych ze wzgl
ędu na skośne ustawienie
żeber i spłaszczenie górnej części klatki piersiowej.
Ze wzgl
ędu na różną postać morfologiczną tej wady, wyróżnia się dwie jej odmiany:
kifotyczn
ą (zmiany zachodzą głównie na górnym odcinku kręgosłupa i są one
kompensowane przez odpowiednie odcinki mi
ęśni oraz zmniejszenie lordozy szyjnej i
l
ędźwiowej) oraz kifozę totalną (nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi, nie tylko na
odcinku piersiowym, ale te
ż w części lub całości odcinka lędźwiowego ze zmniejszeniem lub
zniesieniem przodopochylenia miednicy; kompensacja segmentarna dokonuje si
ę w odcinku
szyjnym, w stawach biodrowych i kolanach).
Dorsum
rotundum
mo
że być wadą wrodzoną lub nabytą Istnieje możliwość jej
powstawania w nast
ępstwie chorób: krzywicy, gruźlicy, choroby Scheuermanna,
zesztywniaj
ącego zapalenia stawów kręgosłupa, ale także w wyniku dystonii mięśniowej
(zaburzenie równowagi napi
ęć mięśniowych mięśni grzbietu).
Plecy wkl
ęsłe -
s
ą równoznaczne ze zwiększeniem lordozy lędźwiowej przy zmniejszeniu
krzywizny piersiowej w ró
żnym stopniu i zakresie. W następstwie dorsum
concavum mi
ęśnie brzucha ulegają zwiotczeniu i rozciągnięciu; w związku
z obni
żeniem trzew, dochodzi do zaburzeń czynności narządów
wewn
ętrznych, upośledzenia pracy przepony oraz odpływu krwi żylnej.
Pojawiaj
ą się także bóle w okolicy krzyżowej.
Wielko
ść, kształt i rozległość lordozy pozostają w ścisłym związku z analogicznymi cechami
kifozy piersiowej. Wyró
żnia się dwa warianty pleców wklęsłych: pogłębienie fizjologiczne
lordozy bez zmian lokalizacji (hiperlordoza l
ędźwiowa), mająca na odcinku piersiowym
tendencje do kompensacyjnego pogł
ębiania kifozy piersiowej oraz przemieszczenie szczytu
lordozy, poł
ączone ze zmianami jej rozległości (lordoza niska - krótka, z towarzyszącą jej
2
kifoz
ą o długim łuku; lordoza wysoka - długa, obejmująca wygięciem również dolny odcinek
piersiowy)
Plecy okr
ągło wklęsłe
- oznaczaj
ą zwiększoną lordozę lędźwiową i kifozę piersiową.
Zwykle głowa pochylona jest ku przodowi. Dorsum rotundo-
concavum powoduje zmian
ę stanu mięśni i więzadeł (mięsień
prostownika grzbietu rozci
ągnięty na odcinku piersiowym, a na
odcinku l
ędźwiowym - skurczony; przykurcz mięśni obręczy
barkowej i klatki piersiowej), poza tym nast
ępuje przesunięcie
narz
ądów jamy brzusznej ku przodowi i przez to - rozciągnięcie
mi
ęśni brzucha; mięśnie ..,. pośladkowe pozostają osłabione.
Plecy wkl
ęsło-okrągłe są najczęściej wyrazem kompensacji o dwojakim charakterze: na tle
biernego dostosowania si
ę w przypadkach budowy wiotkiej (typ budowy astenicznej) oraz
konieczno
ści zrównoważenia pod względem morfologicznym i funkcjonalnym, zmian lub
usztywnienia istniej
ącego w którejś z krzywizn fizjologicznych.
Plecy płaskie -
charakteryzuj
ą się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych
krzywizn kr
ęgosłupa, co powoduje zaniknięcie funkcji amortyzacyjnej
tej cz
ęści kośćca. Barki zwykle są opadnięte, przykręgosłupowy brzeg
łopatek odstaje, klatka piersiowa jest spłaszczona w wymiarze
przednio-tylnym. Z braku fizjologicznej lordozy l
ędźwiowej narządy
jamy brzusznej obni
żają się. Istnieje skłonność do powstawania
bocznych skrzywie
ń kręgosłupa.
Plecy płaskie wyst
ępować mogą w dwóch skrajnie różnych odmianach: 1) w astenicznej
budowie ciała, o słabej, wiotkiej muskulaturze, gdzie zrównowa
żenie ciała osiągane jest w
znacznej mierze dzi
ęki biernemu usytuowaniu jego segmentów; 2) u dzieci silnie
umi
ęśnionych, wcześnie i intensywnie ćwiczących. Ostatnio coraz częściej obserwuje się
wyst
ępowanie spłaszczenia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Przyczyna takiego
zjawiska le
ży w sedenteryjnym trybie życia charakterystycznym w pracy, ale również i
podczas odpoczynku.
Wady kr
ęgosłupa w płaszczyźnie czołowej
Skoliza - nazywana inaczej skrzywieniem bocznym, polega na odchyleniu kr
ęgosłupa w bok
od jego długiej osi. Charakteryzuje j
ą różnorodność patologii: od okresowych,
nieznacznych skrzywie
ń o rozległych zmian deformacyjnych połączonych z
kalectwem. Do skrzywie
ń bocznych kręgosłupa dochodzi wskutek zaburzenia
równowagi statyczno-dynamicznej w czołowej płaszczy
źnie ciała, w następstwie
ró
żnych czynników.
Powstanie i rozwój skoliozy zale
ży od dwóch czynników: etiologicznego i biomechanicznego
(wspólny dla wszystkich skrzywie
ń, działający zgodnie z prawami fizyki i prawami wzrostu).
Podstawowym elementem skrzywienia w tym przypadku jest łukowate wygi
ęcie w jednym
odcinku (skrzywienie pierwotne). Pocz
ątkowo następuje jedynie zwężenie krążków
mi
ędzykręgowych po stronie wklęsłości wygięcia oraz utrata elastyczności. Następnie
dochodz
ą zmiany strukturalne w kręgach, w wyniku których przybierają one kształt klina.
Wraz z wygi
ęciem bocznym następuje obrót i skręcenie kręgosłupa wzdłuż jego osi
pionowej, w stron
ę wypukłości łuku skrzywienia. W ten sposób powstaje garb żebrowy,
uwidaczniaj
ący się przy pochyleniu tułowia do przodu. Zaburzenie statyki i równowagi
tułowia powoduje reakcj
ę ustroju, nakierunkowaną na kompensację ze strony sąsiednich, nie
obj
ętych tym procesem, odcinków kręgosłupa oraz mięśni tułowia. Poza tym pojawiają się
3
zmiany ustawienia łopatek, barków i miednicy, a tak
że nieodzowne przemieszczenie
narz
ądów wewnętrznych. Opisane powyżej zmiany są przyczyna obniżenia ogólnej
sprawno
ści fizyczne osób z bocznym skrzywieniem kręgosłupa.
W
zale
żności od przyczyn boczne skrzywienia kręgosłupa dzieli się na trzy grupy:
skrzywienia wrodzone (gdzie przyczyn
ą są strukturalne zmiany wrodzone kręgosłupa, które
tylko cz
ęściowo może zrekompensować układ mięśniowy i więzadłowy, wady tego
pochodzenia dzieli si
ę na kosmo-pochodne i mięśniowo-pochodne), skrzywienia nabyte
(powstałe w wyniku procesów chorobowych; poszczególne typy wskazuj
ą na mechanikę
zaburzenia lub tło chorobowe; w tej grupie znajduj
ą się m.in.: skrzywienia statyczne,
pora
żenne, zapalne, pourazowe, odruchowe, troficzne, - po ropnym zapaleniu opłucnej, - w
nast
ępstwie krzywicy, nawykowe) i skrzywienia samoistne (których przyczyn dotąd jeszcze
nie poznano, zdarzaj
ące się często we wczesnym dzieciństwie, doprowadzające do znacznego
kalectwa).
Podaje
si
ę także inne kryteria podziału skolioz, np. ze względu na lokalizację
skrzywienia (skoliozy piersiowe, l
ędźwiowe, szyjne); z uwagi na liczbę łuków skrzywienia
(jednołukowe, dwu - i wielołukowe, maksymalnie 4-łukowe); ze wzgl
ędu na stopień
mechanicznego wyrównania skrzywienia (wyrównane i nie wyrównane); ze wzgl
ędu na
wielko
ść kąta skrzywienia skoliozy dzielimy na stopnie; z uwagi na okres wzrostu dziecka, u
którego wyst
ąpiła skolioza, etc.
Diagnozowanie wad postawy ciała
Znalezienie praktycznego sposobu oceny postawy ciała człowieka jest niezwykle
trudne, przede wszystkim ze wzgl
ędu na to, że jest to cecha niezwykle labilna i
niezaprzeczalnie indywidualna. Literatura dotycz
ąca tegoż pro0blemu z ostatnich stu lat daje
niezliczenie wiele pomysłów na uniwersaln
ą metodę oceny postawy ludzkiej. Niestety, biorą
one pod uwag
ę zupełnie różne kryteria, a co gorsza, pozostają w sprzeczności ze sobą
nawzajem.
M.
Kutzner-Kozi
ńska definiuje postawę jako sposób „trzymania się" osobnika
warunkowany nawykiem ruchowym, podło
żem morfologicznym i funkcjonalnym oraz jego
działalno
ścią. W takim ujęciu postawa jest wypadkową różnych i zmiennych czynników. Za
podstawowe kryterium oceny postawy nale
ży wziąć maksymalną wydolność ustrojową, która
warunkuje zdolno
ść do pracy (chodzi nie tylko o wydolność, która charakteryzuje osobnika
obecnie, ale te
ż o przewidywane konsekwencje dalszych odchyleń). Jako podrzędne w
stosunku do powy
ższego kryterium, ale równie ważne podaje się kryterium estetyczne.
Trzeba wzi
ąć pod uwagę zmienne pojęcie piękna, a związku z tym także zmienna modę na
okre
ślony typ budowy i postawy ciała. Obiektywizm danych uzyskiwanych z a pomocą
niektórych przyrz
ądów jest często pozorny, co dotyczy szczególnie dzieci charakteryzujących
si
ę dużą labilnością postawy. Do chwili obecnej nie ma pełnej zbieżności co do kryteriów
prawidłowo
ści postawy. N.Wolański stworzył typologię postaw przeciętnych, grupowo
normalnych, uzale
żniona od wieku, płci i środowiska, która posłużyć może jako punkt
odniesienia przy porównywaniu badanych osób. Wedle typologii Wola
ńskiego zasadnicze
siedem typów postawy ciała człowieka to: 3 typy kifotyczne, 3 typy równowa
żne i 3 typy
lordotyczne. Cechy wi
ększości z nich opisuje tabela 1.
Tabela 1. Zestawienie cech opisowych dla poszczególnych typów postawy ciała.
Poszczególne Typy postawy ciała
Cecha Kifotyczny
I
Kifotyczny
II
Równowa
ż
ny I
Równowa
ż
ny II
Równowa
ż
ny III
Lordotyczn
y I
Lordotyczn
y II
4
Ustawienie
głowy
Twarz wystaje
przed mostek
Nos wystaje
przed mostek
Nad klatka
piersiow
ą
Nad klatk
ą
piersiow
ą
Twarz wystaje
przed mostek
Twarz wystaje
przed mostek
Twarz wystaje
przed mostek
Ustawienie
barków
Na tle tylnej
cz
ęści szyi
Na tle
przedniej
cz
ęści szyi
Na tle tylnej
cz
ęści szyi
Na tle tylnej
cz
ęści szyi
Na tle tylnej
cz
ęści szyi
Na tle tylnej
cz
ęści szyi
Na tle
przedniej
cz
ęści szyi
Klatka
piersiowa
Lekko
spłaszczona
Spłaszczona Dobrze
wysklepiona
Dobrze
wysklepiona
Lekko
spłaszczona
Lekko
spłaszczona
Gór
ą cofnięta
Ustawienie
łopatek
Lekko
odstaj
ące
Silnie
odstaj
ące
Nie odstaj
ące Lekko
lub
średnio
odstaj
ące
Silnie lub
średnio
odstaj
ące
Nie odstaj
ące
lub lekko
odstaj
ące
Lekko
odstaj
ące
Poło
żenie
szczytu kifozy
Wysoko
Średnio
wysoko
Średnio
wysoko
Średnio
wysoko
Średnio
wysoko
Nisko Wysoko
Wielko
ść
kifozy
piersiowej
Średnia Duża Mała Średnia Duża
Mała
Średnia
Wielko
ść
lordozy
l
ędźwiowej
Mała
Średnia Mała Średnia Duża
Średnia Duża
Poło
żenie
szczytu
lordozy
l
ędźwiowej
Średnio
wysoko
Wysoko Wysoko Wysoko Wysoko Nisko
Średnio nisko
Przednia
ściana brzucha
Płaska
Średnio
wysuni
ęta
Płaska Płaska Silnie
wystaj
ąca
Lekko
wystaj
ąca
Silnie
wystaj
ąca
Typy: kifotyczny II i lordotyczny II opuszczono jako typy po
średnie i rzadziej spotykane.
R. Przew
ęda w swojej książce
∗
podaje nast
ępujące grupy metod oceny postawy:
Wzrokowa ocena sylwetki, polegaj
ąca na ogólne opinii o sposobie „trzymania się";
kryterium oceny stanowi
ą tu wzorce = typy postawy, do których przyrównuje się
badanego. Ró
żnorodnych typologii istnieje wiele, można wśród nich wymienić
opisywan
ą wyżej typologię Wolańskiego, ale także podziały: Staffela, Lovetta, Browna,
Wilsona, Brownella innych.
Wzrokowa ocena wybranych elementów postawy, mówi o uło
żeniu poszczególnych
odcinków i punktów ciała; na podstawie opinii o zarysie sylwetki otrzymuje si
ę
analityczny opis elementów składowych postawy i wymienia si
ę jej wady. Pośród tego
typu metod wymienia si
ę m.in.: schemat Klappa i metodę punktowania Kasperczyka.
Metoda sylwetek zarejestrowanych za pomoc
ą fotografii, cieniografii i
konturografii, umo
żliwiająca porównania i oceny postawy przez wielu obserwatorów,
pozwala te
ż na powrót do obrazu sylwetki badanego nawet po dłuższym upływie czasu i
korygowanie opinii o niej.
Metody oceny poszczególnych elementów postawy ciała przy u
życiu różnego
rodzaju aparatury pomiarowo-rejestruj
ącej, wśród której wymienić można chociażby
tzw. przyrz
ądy kołeczkowe (torakometr Demenny'ego, torakograf), w których badany
wyciska kształt swego kr
ęgosłupa, opierając się o rząd pionowo ustawionych ruchomych
kołeczków; liniometr Howlanda; pantograf Gilewicza; profilograf Demenny'ego, czy
sferodorsiometr Wola
ńskiego.
Metody oceny oparte na kryterium linii pionowych i poziomych, łinii symetrycznych
k
ątów, na zasadzie równowagi mechanicznej i symetrii ciała, w której podstawowym
warunkiem poprawnej postawy ciała jest zrównowa
żenie poszczególnych elementów
ciała. Warunek ten uznano za istotny ze wzgl
ędu na prawo fizyczne, które przeniesiono
na grunt biomedycyny, mówi
ące o tym, ze ciało utrzymuje równowagę, jeśli rzut jego
środka ciężkości nie wykracza poza granicę podstawy. Na podstawie tego twierdzenia
powstał test Cramptona (badany staje przodem do
ściany, tak, by palce jego nóg dotykały
ściany. Jeśli badany posiada prawidłową budowę ciała to klatka piersiowa i nos powinny
by
ć oddalone od ściany o 5 cm. W ustawieniu tyłem, kontakt ze ściana winny mieć:
∗
R.Przew
ęda „przegląd ważniejszych metod oceny postawy ciała” Roczniki Naukowe AWF, Warszawa 1962
5
pi
ęty, łydki, pośladki, łopatki i potylica. Lordoza lędźwiowa nie powinna przekraczać
grubo
ści dłoni.), metoda Stafforda, metoda Goldthwaita i inne.
Nowoczesne metody badania postawy ciała, do których zalicza si
ę między innymi
technik
ę Mory, opierającą się na fotogrametrii (technika Mory polega na załamywaniu
si
ę wiązki światła przy pomocy rastera - interferencja fal świetlnych - w rezultacie czego
zyskuje si
ę obraz w układzie warstwicowym, który można poddać analizie. Znając
odległo
ść pomiędzy źródłem światła a rasterem [1], odległość między tym źródłem a
aparatem fotograficznym [d], grubo
ść siatki [s], można wyliczyć ze wzoru Adaira
wysoko
ść każdej warstwicy [h].
Wzór Adaira: h
n
= n-1: d/s-n
gdzie n - kolejny numer pr
ążka na obrazie Mory, oraz metodę ISIS (Integrated Shape
Investigation System).
Metody diagnozowania postawy ciała odnosz
ą się do wad rozpoznawalnych w
płaszczy
źnie strzałkowej. Zupełnie inne metody stosuje się w przypadku diagnozowania
skrzywie
ń bocznych - skolioz. G.Wejsflog opracował prosty, a zarazem dokładny sposób
diagnozowania tych
że wad postawy, dzieląc objawy na trzy grupy, w zależności od wielkości
zmian deformacyjnych w układzie narz
ądów ruchu. Do objawów skoliotycznych I rzędu
nale
żą: wygięcie kręgosłupa zarówno boczne, jak i przednio-tylne, rotacja kręgów, torsja i
sklinowacenie. Objawy skoliotyczne II rz
ędu to występowanie garbu żebrowego tylnego po
stronie wypukłej, który jest najwy
ższy na szczycie skrzywienia oraz po stronie wklęsłej -
wgł
ębienie żebrowe tylne, najniższe na wysokości szczytu skrzywienia. Następuje
przesuni
ęcie się klatki piersiowej najczęściej w stronę wypukłą, jej nachylenie, torsja klatki
piersiowej, a tak
że wystawanie biodra. Objawy skoliozy III stopnia dotyczą odcinków
bardziej odległych od kr
ęgosłupa. Trójkąt tułowiowo-ramienny utworzony jest przez linię
biodra, klatk
ę piersiową i zwisające swobodnie ramiona i pogłębia się w stronę wklęsłości.
Zmienia si
ę ustawienie łopatek - jedna jest zwykle uniesiona po stronie wypukłej, oddalona
od linii wyrostków kolczystych i zrotowana na zewn
ątrz. Dochodzi do asymetrii barków.
Badanie kliniczne skolioz nale
ży przeprowadzać, biorąc pod uwagę:
⇒
wiek dziecka w momencie zaobserwowania skrzywienia
⇒
przebieg dotychczasowego leczenia przebyte choroby
⇒
wywiady z rodzin
ą przeprowadzane pod kątem występowania podobnych deformacji
⇒
badanie kliniczne
⇒
badanie radiologiczne
Bibliografia:
D Tadeusz Kasperczyk „Wady postawy ciała. Diagnozowanie i leczenie."
Tadeusz Majdecki „Patologia kr
ęgosłupa."
Stefan B
ąk „Postawa ciała. Jej wady i leczenie."
Tomasz
Żuk „Wady i bóle kręgosłupa"
Jan Haftek „Urazy kr
ęgosłupa i rdzenia kręgowego"
Maria Kutzner-Kozi
ńska „Korekcja wad postawy"
Opracował mgr Piotr Latawiec