Krótka historia jakuckiej polonii
„Czterysta lat polskiej diaspory na Syberii”, tak zatytułował swoje dzieło dr Antoni Kuczyński,
profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Tragiczne losy narodu polskiego sięgają bardzo głęboko w
historię kontaktów polsko-rosyjskich. Pierwsi Polacy pojawili się na Syberii (byli oni jednocześnie
odkrywcami Jakuckiego Kraju) już na początku XVII w. Byli nimi polscy jeńcy wojenni, których
wcielano do kozackich oddziałów i posyłano na Syberię.
Przez całą historię polskich związków z Syberią odbywała się stała wymiana pokoleń zesłańczych.
Konfederaci barscy spotykali tam swoich poprzedników z wojen polsko-rosyjskich. Powstańców
kościuszkowskich witali barszczanie. Zesłańcy z czasów nocy listopadowej widywali tam „starych
już mocno” żołnierzy Naczelnika Kościuszki i żołnierzy napoleońskich. Liczna fala zesłańców z
okresu powstania styczniowego widziała natomiast na Syberii Polaków, którzy w różnych okresach
zostali zawleczeni na katorgę, na osiedlenie i służbę w fortecznych batalionach, ale nierzadko już
tylko ich groby. W latach późniejszych było podobnie, choć różne dekrety amnestyjne władz
carskich stworzyły wielu zesłańcom warunki powrotu. Najczęściej też wracali oni do swych bliskich
w kraju. Byli jednak i tacy, którzy zbiegiem różnych okoliczności pozostali na zawsze na Sybirze.
Wreszcie okres lat trzydziestych i czterdziestych naszego stulecia zapisał się w dziejach polsko-
syberyjskich najtragiczniejszymi wydarzeniami. Były to istne przesiedliny narodu w imię ideologii
niszczenia Polaków, polskiej państwowości i kultury. Tylko na terytorium Republiki Jakuckiej
znajdowało się 108 łagrów.
W takim kontekście historycznym powstało pod koniec 1995 roku w Jakucku Polskie
Stowarzyszenie „Polonia”, zorganizowane i zarejestrowane przez panią Walentynę Szymańską. Jej
rodzice zostali zesłani do Kazachstanu w 1936 roku z okolic Kamienia Podolskiego. Pani Walentyna
jest Polką, która nawet w trudnych czasach, kiedy była represjonowana, nie bała się wpisać do
dowodu osobistego swojej polskiej narodowości. Po wyjściu za mąż wyjechała wraz z mężem do
Jakucji i mieszka tu od ponad trzydziestu lat. Jest w Jakucku osobą znaną i szanowaną. Przez wiele
lat pracowała jako inspektor handlowy i jeździła po całej Jakucji, spotykając Jakutów z polskimi
nazwiskami. Gdy okazało się to już możliwe, zarejestrowała Polskie Stowarzyszenie, którego do
dzisiejszego dnia jest przewodniczącą.
Od samego początku mam zaszczyt współpracować z panią Walentyną. Kiedyś widziałem strach w
oczach i trzęsące się ręce jakuckich Polaków, gdy zaczynaliśmy mówić o Polsce i jej historii. Przez
cztery lata przewodnicząca Polonii Republiki Sacha (Jakucja) w porywie entuzjazmu i patriotyzmu
wykonała ogromną pracę na rzecz Polaków w Jakucji i szacunku między narodami, na gruzach
caratu i komunizmu zaczęła odradzać wśród Polaków tożsamość narodową.
W Salezjańskim Centrum Młodzieżowym w Jakucku, gdzie znajduje się dom księży salezjanów i
kaplica katolicka, zostało otwarte 24 stycznia 1998 r. Centrum Kultury Polskiej, w którym
regularnie odbywają się spotkania Polonii i nauka języka polskiego dla dzieci i dorosłych. Polskie
Stowarzyszenie aktywnie uczestniczy w społecznym i kulturalnym życiu Republiki Sacha (Jakucja).
Współpracuje z Akademią Nauk, Jakuckim Uniwersytetem, Związkiem Literatów Jakucji,
Ministerstwem Narodów Północy i Federalnych Kontaktów oraz innymi kulturalno-narodowymi
stowarzyszeniami. Polonia wchodzi również w skałd Zjazdu Narodów Północy.
Jednym z pierwszych wielkich przedsięwzięć przewodniczącej jakuckiej Polonii była konferencja
naukowa „Polacy w Jakucji”, zorganizowana 19 września 1997 roku przy współpracy Instytutu
Humanistyki Jakuckiej Akademii Nauk. Rok później, 11 listopada, dokładnie w 80 rocznicę
odzyskania niepodległości przez Polskę, odbyła się – przy udziale środowisk naukowych, władz
miejskich i przedstawicieli różnych wspólnot narodowych Jakucji – prezentacja książki „Polacy w
Jakucji”. Wtedy też zapadła decyzja o zorganizowaniu w 1999 roku międzynarodowej konferencji
naukowej poświęconej Polakom na Syberii, ze szczególnym uwzględnieniem Jakucji.
