„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 
 
 
 
 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 
 
 

 
 
 
Sylwester Stawarz 

 
 

 
 
 
 
 
 

Stosowanie maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu 
chemicznego 815[01].Z1.03 

 
 

 
 

Poradnik dla nauczyciela 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca  

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

1

Recenzenci: 
dr inŜ. Magdalena Rychlik 
mgr inŜ. Halina Bielecka 
 
 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
dr inŜ. Sylwester Stawarz 
 
 
 
 
 
Konsultacja: 
mgr inŜ. Halina Bielecka 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  815[01].Z1.03. 
„Stosowanie  maszyn,  aparatów  i  urządzeń  przemysłu  chemicznego”,  zawartego 
w modułowym programie nauczania dla zawodu operator urządzeń przemysłu chemicznego. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

2

SPIS TREŚCI 

 

1.

 

Wprowadzenie 

3 

2.

 

Wymagania wstępne 

5 

3.

 

Cele kształcenia  

6 

4.

 

Przykładowe scenariusze zajęć 

7 

5.

 

Ćwiczenia 

11 

5.1.

 

Klasyfikacja maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego. 
Znormalizowane symbole aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego  

11 

5.1.1.

 

Ć

wiczenia 

11 

5.2.

 

Metale i stopy metali, stopy Ŝelaza z węglem oraz stale stopowe 
i niestopowe – właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne 
i technologiczne 

14 

5.2.1.

 

Ć

wiczenia 

14 

5.3.

 

Metale nieŜelazne i ich stopy oraz materiały niemetaliczne 

16 

5.3.1.

 

Ć

wiczenia 

16 

5.4.

 

Zasady ochrony przed korozją – odporność materiałów konstrukcyjnych 
na czynniki mechaniczne i chemiczne w warunkach eksploatacji 

18 

5.4.1.

 

Ć

wiczenia 

18 

5.5.

 

Budowa i zasada działania aparatów i urządzeń, bilanse materiałowe 
i energetyczne 

23 

5.5.1.

 

Ć

wiczenia 

23 

6.

 

Ewaluacja osiągnięć ucznia 

28 

7.

 

Literatura 

42 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

3

1. WPROWADZENIE 

 

Przekazujemy  Państwu  Poradnik  dla  nauczyciela,  który  pomoŜe  w  prowadzeniu  zajęć 

dydaktycznych w jednostce modułowej „Stosowanie maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu 
chemicznego”  w  szkole  zawodowej  kształcącej  w  zawodzie  operator  urządzeń  przemysłu 
chemicznego 815[01]. 

W poradniku zamieszczono: 

−

 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakimi  powinien  dysponować  uczeń  przed 
przystąpieniem do realizacji programu jednostki modułowej, 

−

 

cele  kształcenia  –  wykaz  umiejętności  jakie  uczeń  powinien  opanować  w  wyniku 
realizacji programu jednostki modułowej, 

−

 

przykładowe  scenariusze  zajęć  –  propozycje  prowadzenia  zajęć  dydaktycznych  róŜnymi 
metodami, 

−

 

propozycje  ćwiczeń  –  mają  one  na  celu  ukształtowanie  u  uczniów  umiejętności 
praktycznych, 

−

 

ewaluację  osiągnięć  uczniów  –  przykładowe  narzędzia  pomiaru  dydaktycznego 
zawierające dwa zestawy zadań – test wyboru i zadanie (ćwiczenie) praktyczne, 

−

 

wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki. 
Według  załoŜeń  kształcenia  modułowego,  nauczyciel  przede  wszystkim  ma  kierować 

procesem  dydaktycznym,  stwarzając  uczniowi  warunki  do  samodzielnego  przyswajania 
wiedzy oraz kształtowania umiejętności w sposób kontrolowany. 

Zalecane  jest,  aby  kształcenie  było  realizowane  metodami  aktywizującymi  oraz 

metodami  praktycznymi,  poprzez  wykonywanie  ćwiczeń  laboratoryjnych.  Istotną  rolę 
odgrywa  wykonywanie  ćwiczeń  laboratoryjnych,  mających  na  celu  ukształtowanie  nowych 
umiejętności  praktycznych  i  utrwalenie  nabytych  wcześniej.  Umieszczone  w  poradniku 
ć

wiczenia naleŜy traktować jako przykładowe. Nauczyciel powinien tworzyć nowe ćwiczenia, 

dostosowane  do  moŜliwości  i  warunków  związanych  z  wyposaŜeniem  pracowni,  które 
powinny  prowadzić  do  osiągnięcia  wszystkich  celów  określonych  w programie  jednostki 
modułowej. 

Po  wykonaniu  zaplanowanych  ćwiczeń  uczeń  ma  moŜliwość  sprawdzenia  poziomu 

swoich  postępów,  rozwiązując  test  „Sprawdzian  postępów”.  Uczeń  powinien  samodzielnie 
przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi. W tym celu wstawia X w kolumnie: 

−

 

TAK – jeŜeli jego odpowiedź na pytanie jest twierdząca,  

−

 

NIE – jeŜeli jego odpowiedź na pytanie jest przecząca. 
Podobne  czynności  moŜe  wykonać  nauczyciel,  obserwując  zachowania  ucznia  i  efekty 

jego pracy. Po dokonaniu przeglądu odpowiedzi, ustala się pytania, na które uczeń nie potrafił 
odpowiedzieć  lub  odpowiedział  przecząco.  Brak  odpowiedzi  lub  zaznaczenie  NIE  wskazują 
luki  w  wiedzy  lub  umiejętnościach.  Zmusza  to  ucznia  do  ponownego  zapoznania  się 
z potrzebnymi  treściami,  powtórzenia  ćwiczenia  lub  jego  części.  Podczas  oceny  naleŜy 
przyjąć zasadę, Ŝe zadanie (ćwiczenie) będzie zaliczone tylko wtedy, kiedy będzie wykonane 
zgodnie  z  przyjętymi  standardami  i  kryteriami.  MoŜna  stosować  przyjęty  w  danej  szkole 
wewnętrzny  system  oceniania,  moŜna  teŜ  potwierdzać  umiejętności  ucznia  w  skali 
dwustopniowej: ćwiczenie (zadanie) zaliczone, ćwiczenie (zadanie) niezaliczone.  
 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

4

 
 
 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Schemat układu jednostek modułowych 

 
 

 

815[01].Z1 

Techniczne podstawy 

chemicznych procesów 

przemysłowych 

815[01].Z1.03 

Stosowanie maszyn, 

aparatów i urządzeń 

przemysłu chemicznego 

815[01].Z1.02 

Wykonywanie pomiarów 

parametrów procesowych 

815[01].Z1.04 

Eksploatacja maszyn, 

aparatów i urządzeń 

przemysłu chemicznego 

815[01].Z1.01 

Posługiwanie się 

dokumentacją techniczną 

815[01].Z1.05 

Stosowanie układów 

automatyki i sterowania 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

−

 

posługiwać się terminologią zawodową, 

−

 

odczytywać oraz wykonywać proste rysunki techniczne i schematy technologiczne, 

−

 

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz 
ochrony środowiska,  

−

 

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, 

−

 

udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, 

−

 

komunikować się z uczestnikami procesu pracy, 

−

 

przestrzegać  przepisów  kodeksu  pracy  dotyczących  praw  i  obowiązków  pracownika 
i pracodawcy, 

−

 

przestrzegać przepisów prawa dotyczących wykonywanych zadań zawodowych, 

−

 

korzystać z róŜnych źródeł informacji. 

 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

6

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji jednostki modułowej uczeń powinien umieć: 

−

 

zorganizować stanowisko pracy laboratoryjnej i warsztatowej, 

−

 

scharakteryzować  i  rozpoznać  materiały  stosowane  do  budowy  aparatów  i  urządzeń 
przemysłu chemicznego, 

−

 

rozpoznać elementy konstrukcyjne aparatów i urządzeń, 

−

 

określić  sposoby  zapobiegania  korozji  materiałów  konstrukcyjnych  i  wykładzin 
w aparatach, urządzeniach i instalacjach przemysłu chemicznego, 

−

 

scharakteryzować  powłoki  ochronne  stosowane  w  aparatach  i urządzeniach  przemysłu 
chemicznego, 

−

 

wskazać  przykłady  zastosowania  powłok  ochronnych  w  aparatach  i  urządzeniach 
przemysłu chemicznego, 

−

 

rozpoznać  rodzaje  powłok  ochronnych  na  podstawie  ich  wyglądu,  opisu,  właściwości 
chemicznych i fizycznych, 

−

 

scharakteryzować  budowę  i  zasadę  działania  aparatów  i  urządzeń  przemysłu 
chemicznego, 

−

 

określić zasady obsługi podstawowych aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−

 

sporządzić  bilanse  energetyczne  i  materiałowe  procesów  prowadzonych  w  aparatach 
i urządzeniach, 

−

 

rozróŜnić znormalizowane symbole aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−

 

wskazać na schematach aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego, 

−

 

określić zastosowanie aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−

 

dobrać aparaty i urządzenia do wskazanych procesów technologicznych, 

−

 

racjonalnie wykorzystać sprzęt i aparaturę oraz substancje i czynniki energetyczne, 

−

 

prowadzić dokumentację prac laboratoryjnych, 

−

 

ocenić  szkodliwość  stosowanych  substancji  niebezpiecznych  na  podstawie  ich  kart 
charakterystyk, 

−

 

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeciwpoŜarowe podczas prac 
laboratoryjnych i warsztatowych. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

7

 

4. Przykładowe scenariusze zajęć 
 

Scenariusz zajęć dydaktycznych nr 1 

 
Osoba prowadząca: 

………………………………………………………….. 

Modułowy program nauczania: 

Operator urządzeń przemysłu chemicznego 815[01] 

Moduł: 

Techniczne 

podstawy 

chemicznych 

procesów 

przemysłowych 815[01].Z1 

Jednostka modułowa: 

Stosowanie  maszyn,  aparatów  i  urządzeń  przemysłu 
chemicznego 815[01].Z1.03 

Temat:  Klasyfikacja maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego. 

Cel ogólny:  Zapoznanie  się  z  podstawowymi  maszynami,  aparatami  i  urządzeniami 

stosowanymi w przemyśle chemicznym.  

 
Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: 

−

 

dokonać podziału urządzeń słuŜących do realizacji procesów produkcyjnych w przemyśle 
chemicznym, 

−

 

rozpoznawać maszyny, aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego, 

−

 

dobierać aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego do odpowiednich procesów, 

−

 

wyjaśnić co to jest i co powinien zawierać schemat technologiczny. 

 

Metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 

−

 

prezentacja multimedialna lub foliogramy ze schematem technologicznym,  

−

 

zdjęcia, schematy, katalogi, prospekty urządzeń przemysłu chemicznego, 

−

 

modele laboratoryjne aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−

 

projektor multimedialny i komputer lub rzutnik pisma, 

−

 

zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, 

 
Przebieg zajęć: 
 
Faza wstępna 
1.

 

Czynności  organizacyjne:  sprawdzenie  listy  obecności,  sprawdzenie  gotowości  do  zajęć 
(czy uczniowie posiadają właściwy ubiór wymagany w pracowni laboratoryjnej). 

2.

 

Podanie tematu zajęć. 

3.

 

Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia. 

4.

 

Podział grupy uczniów na zespoły. 

 
Wprowadzenie do tematu 
1.

 

nauczyciel  przedstawia  prezentację  multimedialną  lub  foliogramy  ze  schematem 
technologicznym oraz modele laboratoryjne aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego 
i opisuje podstawowe aparaty przemysłu chemicznego, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

8

2.

 

nauczyciel  przeprowadza  wykład  informacyjny  (część  pierwsza)  na  temat  ogólnych 
wiadomości o aparaturze chemicznej: 

−

 

podział  aparatury  chemicznej  na  zbiorniki  magazynowe,  maszyny,  aparaty, 
przyrządy, 

−

 

cel stosowania znormalizowanych symboli, 

−

 

cel stosowania schematów technologicznych, 

3.

 

nauczyciel rozdaje zestawy ćwiczeń dla kaŜdego zespołu uczniowskiego. 

 

Realizacja ćwiczenia praktycznego 
1.

 

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania, 

2.

 

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania, 

3.

 

uczniowie i nauczyciel organizują stanowiska do przeprowadzenia  ćwiczenia rozpoznania 
aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego na podstawie znormalizowanych symboli, 

4.

 

nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek, 

5.

 

kaŜdy zespół przedstawia na forum klasy zorganizowane przez siebie stanowisko pracy, 

6.

 

nauczyciel analizuje i ocenia stanowiska, 

7.

 

uczniowie wykonują ćwiczenia wg własnego zestawu ćwiczeń, 

8.

 

nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek, 

9.

 

kaŜdy zespół przedstawia na forum klasy efekty pracy, 

10.

 

nauczyciel analizuje i ocenia pracę zespołów. 

 

Praca indywidualna 
1.

 

uczniowie  opisują  przykładowe  schematy  instalacji  chemicznych.  Zapisują  uwagi 
i wnioski na temat rozpoznawanych urządzeń. 

 

Podsumowanie zajęć 

−

 

uczeń, przedstawiciel grupy, prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Wymienia 
spostrzeŜenia z pracy grupy, 

−

 

nauczyciel ocenia pracę kaŜdej grupy. 

 

Ewaluacja osiągnięć ucznia 

−

 

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie kaŜdego ucznia i zespół, na bieŜąco 
podczas pogadanki, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

9

Scenariusz zajęć dydaktycznych nr 2 

 
Osoba prowadząca:  

……………………………………………………. 

Modułowy program nauczania: 

Operator urządzeń przemysłu chemicznego 815[01] 

Moduł: 

Techniczne 

podstawy 

chemicznych 

procesów 

przemysłowych 815[01].Z1 

Jednostka modułowa: 

Stosowanie  maszyn,  aparatów  i  urządzeń  przemysłu 
chemicznego 815[01].Z1.03 

Temat:  Zasady  ochrony  przed  korozją  –  odporność  materiałów  konstrukcyjnych  na 

czynniki mechaniczne i chemiczne w warunkach eksploatacji. 

Cel ogólny:  Klasyfikacja metod ochrony przed korozją.  
 
Po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: 

−

 

określić  jakie  czynniki  decydują  o  doborze  materiału  konstrukcyjnego  do  budowy 
maszyn, aparatury i urządzeń oraz ich wyposaŜenia, 

−

 

wyjaśnić na czym polega zjawisko korozji, 

−

 

określić  sposoby  zapobiegania  korozji  materiałów  konstrukcyjnych  i  wykładzin 
w aparatach, urządzeniach przemysłu chemicznego, 

−

 

wymienić  czynniki,  które  mogą  mieć  wpływ  na  pogorszenie  się  stanu  urządzeń 
w warunkach eksploatacji. 

 

Metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie, 

−

 

„burza mózgów”. 

 
Formy organizacyjne pracy uczniów: 

−

 

uczniowie pracują w grupach 2-osobowych, 

−

 

zbiorowa. 

 
Czas trwania zajęć: 2 godziny dydaktyczne. 
 
Środki dydaktyczne: 

−

 

prezentacja multimedialna lub foliogramy z podziałem rodzajów korozji, 

−

 

projektor multimedialny i komputer lub rzutnik pisma, 

−

 

zestawy ćwiczeń opracowane przez nauczyciela dla kaŜdego zespołu uczniowskiego, 

−

 

karty pracy do zestawu ćwiczeń opracowane przez nauczyciela. 

 
Przebieg zajęć: 
 
Faza wstępna 
1.

 

Czynności  organizacyjne:  sprawdzenie  listy  obecności,  sprawdzenie  gotowości  do  zajęć 
(czy uczniowie posiadają właściwy ubiór wymagany w pracowni laboratoryjnej). 

2.

 

Podanie tematu zajęć. 

3.

 

Wyjaśnienie uczniom tematu, szczegółowych celów kształcenia. 

4.

 

Podział grupy uczniów na zespoły. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

10

Wprowadzenie do tematu 
1.

 

nauczyciel  przeprowadza  wykład  informacyjny  z  wykorzystaniem  prezentacji 
multimedialnej lub foliogramów na temat: 

−

 

czym jest korozja, 

−

 

jakie są mechanizmy powstawania korozji, 

−

 

jakie są rodzaje korozji, 

−

 

sposobów ochrony przed korozją, 

2.

 

nauczyciel  na  koniec  wykładu  zadaje  polecenie:  „Podaj  przykład  powstawania  korozji 
i sposobu jej zapobiegania”, 

3.

 

„burza mózgów” – uczniowie udzielają róŜnych  odpowiedzi, wszystkie zostają zapisane 
na tablicy, nauczyciel z uczniami weryfikuje odpowiedzi, 

4.

 

nauczyciel rozdaje zestawy ćwiczeń dla kaŜdego zespołu uczniowskiego. 

 

Realizacja ćwiczenia praktycznego 
1.

 

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania, 

2.

 

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania, 

3.

 

uczniowie  i  nauczyciel  organizują  stanowiska  do  przeprowadzenia  ćwiczenia 
rozpoznania  rodzajów  zuŜyć  korozyjnych  elementów  maszyn  i  podania  sposobów 
zapobiegania tym zuŜyciom, 

4.

 

nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek, 

5.

 

nauczyciel analizuje i ocenia stanowiska, 

6.

 

uczniowie wykonują ćwiczenia wg własnego zestawu ćwiczeń, 

7.

 

nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek, 

8.

 

przedstawiciel kaŜdego zespołu przedstawia na forum klasy treść zadania i efekty pracy, 

9.

 

nauczyciel analizuje i ocenia pracę zespołów. 

 

Analiza końcowa 

−

 

uczniowie  wskazują,  które  etapy  ćwiczenia  sprawiły  im  trudności.  Nauczyciel  powinien 
podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły 
nieprawidłowości i jak ich unikać na przyszłość, 

−

 

nauczyciel  ocenia  pracę  kaŜdego  zespołu  i  ucznia  indywidualnie  uwzględniając  relacje 
i komunikowanie się uczniów w zespole. 

 

Ewaluacja osiągnięć ucznia 

−

 

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie kaŜdego ucznia i zespół, na bieŜąco 
podczas dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

11

5. 

ĆWICZENIA 

 
5.1.  Klasyfikacja  maszyn,  aparatów  i  urządzeń  przemysłu 

chemicznego. Znormalizowane symbole aparatów i urządzeń 
przemysłu chemicznego 

 
5.1.1.  Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Rozpoznaj aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego na podstawie znormalizowanych 

symboli. Wyszukaj informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie. 
 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
i ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  listę  symboli  aparatów  i  urządzeń  dla  których  będzie  wykonane 
ć

wiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Symbol aparatu / urządzenia 

Aparat/urządzenie (nazwa) 

1. 

 

 

 

6)

 

wyszukać informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 
 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pogadanka, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

komputer z dostępem do Internetu, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

12

Ćwiczenie 2 

Rozpoznaj  aparaty  i  urządzenia  przemysłu  chemicznego  na  zdjęciach  instalacji 

chemicznych. Wyszukaj informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie. 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Rozpoznaj  aparaty  i  urządzenia  przemysłu  chemicznego  na  zdjęciach  instalacji 

chemicznych. Wyszukaj informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie. 

 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
i ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  listę  zdjęć  instalacji  chemicznych  dla  których  będzie  wykonane 
ć

wiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Zdjęcie aparatu / urządzenia 

Rozpoznana aparatura / urządzenie 

1 

 

1. 

 

2 

 

 

6)

 

wyszukać informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pogadanka, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 
Ćwiczenie 3 

Rozpoznaj  aparaty  i  urządzenia  przemysłu  chemicznego  na  schematach  instalacji 

chemicznych. Wyszukaj informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie. 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
i ergonomii pracy, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

13

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  listę  schematów  instalacji  chemicznych  dla  których  będzie 
wykonane ćwiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Schemat  

Rozpoznany aparat / urządzenie 

1 

 

1. 

 

2 

 

 

6)

 

wyszukać informacje o rozpoznanych aparatach i urządzeniach w Internecie, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 
 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pogadanka, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

komputer z dostępem do Internetu, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

14

5.2.  Metale  i  stopy  metali,  stopy  Ŝelaza  z  węglem  oraz  stale 

stopowe  i niestopowe  –  właściwości  fizyczne,  chemiczne, 
mechaniczne i technologiczne 

 

5.2.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Na podstawie wyglądu zewnętrznego rozpoznaj metale. 

 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem zestaw próbek metali dla których będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Próbka metalu 

Cechy fizyczne 

Rozpoznanie  

1. 

 

 

 

6)

 

wpisać do tabeli rozpoznane metale na podstawie cech fizycznych, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pogadanka, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw próbek róŜnego rodzaju stali: w postaci: prętów, płaskowników, profili, itp., 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 
Ćwiczenie 2 

Dobierz  odpowiednie  metale  do  budowy  narzędzi,  aparatów  i  urządzeń  przemysłu 

chemicznego. 
 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

15

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem listę symboli stopów dla których będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Rozpoznanie 

Symbol 

Skład chemiczny 

Inne właściwości  

1 

 

 

 

 

6)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

7)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

pogadanka, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

tablice symboli próbek metali i stopów, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

16

5.3.  Metale nieŜelazne i ich stopy oraz materiały niemetaliczne  

 
5.3.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Na podstawie wyglądu zewnętrznego rozpoznaj metale nieŜelazne i ich stopy. 

 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem zestaw próbek metali nieŜelaznych dla których będzie wykonane 
ć

wiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Próbka metalu 

Cechy fizyczne 

Rozpoznanie  

1 

 

 

 

6)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

7)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw próbek metali nieŜelaznych w postaci: prętów, płaskowników, profili itp., 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 
Ćwiczenie 2 

Na podstawie wyglądu zewnętrznego rozpoznaj materiały konstrukcyjne niemetaliczne. 

 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

17

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  zestaw  próbek  materiałów  konstrukcyjnych  niemetalicznych  dla 
których będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Próbka materiału 

Cechy fizyczne 

Rozpoznanie  

1 

 

 

 

6)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

7)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia laboratoryjnego, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

18

5.4.   Zasady  ochrony  przed  korozją  –  odporność  materiałów 

konstrukcyjnych  na  czynniki  mechaniczne  i  chemiczne 
w warunkach eksploatacji 

 

5.4.1. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Zbadaj wpływ czynników wpływających na szybkość korozji. 

 
 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
i warunki  bezpieczeństwa  pracy,  a  takŜe  sprawdzić  odzieŜ  roboczą  i  środki  ochrony 
indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  ustalić  i  zaplanować  tok 
wykonania ćwiczenia i przedstawić go nauczycielowi do konsultacji, 

−

 

ć

wiczenie  moŜe  być  wykonywane  w  zespołach  kilkuosobowych  lub  przeprowadzone 

jako pokaz z objaśnieniem przez 4-osobowy zespół uczniów pod kontrolą nauczyciela. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem zestaw stalowych blaszek dla których będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

umieścić (na kilka dni) stalowe blaszki w naczyniach z zawartością: 
a)  wody destylowanej, 
b)  roztworu kwasu azotowego 
c)  roztworu kwasu solnego, 
d)  roztworu kwasu azotowego, 
e)  roztworu zasady sodowej. 

6)

 

zaobserwować zmiany makroskopowe po upływie kilku dni, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

wyciągnąć wnioski na podstawie spostrzeŜeń, porównać je z wnioskami innych uczniów, 

9)

 

przeanalizować  z  grupą  i  nauczycielem  wpływ  czynników  opóźniających  procesy 
korozji. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

„burza mózgów”, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw niezbędnych materiałów i odczynników chemicznych, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia,  

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

19

Ćwiczenie 2 

Zbadaj wpływ czynników opóźniających proces korozji. 

 
 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
i warunki  bezpieczeństwa  pracy,  a  takŜe  sprawdzić  odzieŜ  roboczą  i  środki  ochrony 
indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  ustalić  i  zaplanować  tok 
wykonania ćwiczenia i przedstawić go nauczycielowi do konsultacji, 

−

 

ć

wiczenie  moŜe  być  wykonywane  w  zespołach  kilkuosobowych  lub  przeprowadzone 

jako pokaz z objaśnieniem przez 4-osobowy zespół uczniów pod kontrolą nauczyciela. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  zestaw  stalowych  blaszek  dla  których  będzie  wykonane 
ć

wiczenie, 

5)

 

umieścić (na kilka dni) w zlewce z wodnym roztworem NaCl lub HNO

3

 blaszki stalowe 

owinięte: 
a)  drutem miedzianym, 
b)  folią aluminiową. 

6)

 

zaobserwować zmiany w naczyniach i na powierzchni blaszek po upływie kilku dni, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

wyciągnąć wnioski na podstawie spostrzeŜeń, porównać je z wnioskami innych uczniów, 

9)

 

przeanalizować  z  grupą  i  nauczycielem  wpływ  czynników  opóźniających  procesy 
korozji. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw niezbędnych materiałów i odczynników chemicznych, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia,  

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 
Ćwiczenie 3 

Na podstawie wyglądu zewnętrznego zidentyfikuj rodzaje zuŜyć korozyjnych elementów 

maszyn i zaproponuj sposób zapobiegania tym zuŜyciom. 
 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

20

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić  z  nauczycielem  zestaw  detali  maszyn  i  urządzeń  dla  których  będzie  wykonane 
ć

wiczenie, 

5)

 

dokonać makroskopowo oględzin detali, zanalizować, które z powierzchni uległy zuŜyciu 
korozyjnemu, 

6)

 

określić  wielkość  i  rodzaje  występujących  zuŜyć,  posługując  się  lupą,  dokonać  analizy, 
w jakich warunkach te zuŜycia wystąpiły; określić rodzaj zuŜycia, 

7)

 

przedstawić sposób podwyŜszenia trwałości dla kaŜdego z detali, 

8)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Detal 

Prawdopodobne 

warunki pracy 

Opis wyglądu 

powierzchni 

Rodzaj zuŜycia 

Sposób 

podwyŜszenia 

trwałości 

1. 

 

 

 

 

 

9)  dokonać analizy ćwiczenia, 
10)  zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 
 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw niezbędnych materiałów i odczynników chemicznych, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia,  

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 
Ćwiczenie 4 

Dokonaj  pokazu  przygotowania  skorodowanej  metalowej  powierzchni  do  nakładania 

powłok polimerowych. Omów zagroŜenia wynikające z błędnego przygotowania podłoŜa. 
 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem sprzęt do ćwiczenia, 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

21

5)

 

zapoznać się z instrukcją obsługi i eksploatacji sprzętu, 

6)

 

wykonać ćwiczenie, 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestaw próbek metali i ich stopów z objawami zniszczeń korozyjnych, 

−−−−

 

zestaw  do  ręcznego  czyszczenia  metalowych  powierzchni  (papier  ścierny,  szczotki 
druciane), 

−−−−

 

sprzęt  do  mechanicznego  czyszczenia  metalowych  powierzchni  wraz  z  instrukcjami 
obsługi i eksploatacji, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia,  

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela. 

 
Ćwiczenie 5 

Dokonaj  pokazu  naniesienia  powłoki  ochronnej  na  oczyszczone  metalowe  podłoŜe. 

Omów zagroŜenia wynikające z błędnego naniesienia powłoki. 

 

 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
i ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem metodę naniesienia powłoki na powierzchnię metalu, 

5)

 

ustalić z nauczycielem sprzęt do ćwiczenia, 

6)

 

zapoznać się z instrukcją obsługi i eksploatacji sprzętu, 

7)

 

wykonać ćwiczenie, 

8)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

9)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

sprzęt do ręcznej metody nanoszenia powłok w postaci pędzli i wałków, 

−−−−

 

sprzęt  do  mechanicznej  metody  nanoszenia  powłok  wraz  z  instrukcjami  obsługi 
i eksploatacji, 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

22

Ćwiczenie 6 

Na  podstawie  obejrzanego  filmu  oraz  przeźroczy  prezentujących  maszyny,  aparaty 

i urządzenia przemysłu chemicznego zaproponuj ich ochronę przed skutkami korozji. 
 
 

Wskazówki do realizacji 
Przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 

i sposób  wykonania.  Ćwiczenie  powinno  być  wykonywane  indywidualnie  lub  w  zespołach  
2–3-osobowych. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

przeanalizować film, przeźrocza oraz katalogi instalacji chemicznych, 

5)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Film/przeźrocze  

Rozpoznana aparatura 

Zaproponowana ochrona przed 

korozją 

1 

 

 

1. 

(typ instalacji) 

2 

 

 

 

6)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

7)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

film prezentujący podstawową aparaturę i urządzenia przemysłu chemicznego, 

−−−−

 

przeźrocza oraz katalog zdjęć aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−−−−

 

prospekty aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

−−−−

 

Poradnik dla ucznia, 

−−−−

 

literatura zgodna z punktem 7 poradnika dla nauczyciela. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

23

5.5.  Budowa  i  zasada  działania  aparatów  i  urządzeń,  bilanse 

materiałowe i energetyczne 

 

5.5.1. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Zbadaj  wpływ  kształtu  mieszadła  i  prędkości  obrotowej  mieszadła  na  efektywność 

mieszania. 

 

 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
i warunki  bezpieczeństwa  pracy,  a  takŜe  sprawdzić  odzieŜ  roboczą  i  środki  ochrony 
indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  ustalić  i  zaplanować  tok 
wykonania ćwiczenia i przedstawić go nauczycielowi do konsultacji, 

−

 

ć

wiczenie moŜe być wykonane przez 2-osobowy zespół pod nadzorem nauczyciela jako 

pokaz z objaśnieniem. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem mieszaninę cieczy dla których będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

ustalić z nauczycielem zestaw 3 mieszadeł dla których będzie wykonane ćwiczenie, 

6)

 

ustalić z nauczycielem prędkości obrotowe mieszadeł, 

7)

 

przygotować tabelę według o wzoru: 

 

Lp. 

Mieszadło 

Prędkość obrotowa 

Efektywność 

mieszania 

Wnioski 

A 

 

 

1. 

 

B 

 

 

 

A 

 

 

2. 

 

B 

 

 

 

A 

 

 

3. 

 

B 

 

 

 

 

8)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

9)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestawy mieszadeł i przyrządy ćwiczeniowe, 

−−−−

 

instrukcje obsługi aparatów, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

24

Ćwiczenie 2 

Badanie wpływu rodzaju tkaniny filtracyjnej na efektywność procesu filtracji przy stałym 

ciśnieniu. 
 
 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
i warunki  bezpieczeństwa  pracy,  a  takŜe  sprawdzić  odzieŜ  roboczą  i  środki  ochrony 
indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  ustalić  i  zaplanować  tok 
wykonania ćwiczenia i przedstawić go nauczycielowi do konsultacji, 

−

 

ć

wiczenie moŜe być wykonane przez 2-osobowy zespół pod nadzorem nauczyciela jako 

pokaz z objaśnieniem. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

ustalić z nauczycielem ciśnienie dla którego będzie wykonane ćwiczenie, 

5)

 

ustalić  z  nauczycielem  zestaw  3  tkanin  filtracyjnych  dla  których  będzie  wykonane 
ć

wiczenie, 

6)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Zastosowana tkanina 

filtracyjna 

Efektywność filtracji 

Wnioski 

1. 

 

 

 

2. 

 

 

 

3. 

 

 

 

 

7)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

8)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 
Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

zestawy przegród filtracyjnych z róŜnymi typami filtrów, 

−−−−

 

laboratoryjna prasa filtracyjna, 

−−−−

 

instrukcja obsługi prasy filtracyjnej, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 
 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

25

Ćwiczenie 3 

Określenie stopnia wysuszenia materiału. 

 
 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
oraz sprawdzić odzieŜ roboczą i środki ochrony indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  zaplanować  przebieg 
ć

wiczenia i skonsultować go z nauczycielem, 

−

 

ć

wiczenie  moŜe  być  wykonywane  w  zespołach  2-osobowych  lub  jako  pokaz 

z objaśnieniem przez zespół wyłoniony przez nauczyciela. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

odwaŜyć  w  ilościach  podanych  przez  nauczyciela  próbki:  materiału  A,  materiału  B, 
materiału C, i dodać do nich określone (przez nauczyciela) ilości wody, 

5)

 

włączyć suszarkę, 

6)

 

ustalić temperaturę suszenia na 333–343 [K],  

7)

 

wstawić do suszarki wilgotne materiały, 

8)

 

mierzyć masę suszonych materiałów po czasach ustalonych przez nauczyciela, 

9)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Czas suszenia 

Materiał A 

Materiał B 

Materiał C 

1. 

 

 

 

 

2. 

 

 

 

 

 

10)

 

obliczyć ilość wody przypadającej na 1 kg materiału suchego po poszczególnych czasach 

suszenia:  

)

/

(

materialu

 

 wody

kg

kg

masa

masa

X

=

, 

11)

 

wyjaśnić  jaka  jest  zaleŜność  (jeŜeli  istnieje)  między  strukturą  materiału  a  przebiegiem 
procesu suszenia, 

12)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

13)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 
 
Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

suszarka laboratoryjna, 

−−−−

 

zestawy niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

instrukcja obsługi suszarki laboratoryjnej, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

26

Ćwiczenie 4 

Rozdzielanie zawiesiny w kaskadzie odstojników. 

 

 

Wskazówki do realizacji: 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
oraz sprawdzić odzieŜ roboczą i środki ochrony indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  zaplanować  przebieg 
ć

wiczenia i skonsultować go z nauczycielem, 

−

 

ć

wiczenie  moŜe  być  wykonywane  w  zespołach  2-osobowych  lub  jako  pokaz 

z objaśnieniem przez zespół wyłoniony przez nauczyciela. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

odwaŜyć 3 porcje rozdrobnionego materiału (masy podaje nauczyciel), 

5)

 

porządzićw 3 zlewkach s zawiesiny z rozdrobnionego materiału i wody, 

6)

 

przelać zawiesiny do cylindrów i dopełnić je wodą do 600 ml, 

7)

 

zakorkować dokładnie cylindry i dokładnie wymieszać zawiesinę, 

8)

 

mierzyć  poziom  zawiesiny  w  podanych  przez  nauczyciela  odstępach  czasu  aŜ  do 
momentu, gdy 3 kolejne pomiary będą jednakowe, 

9)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

Lp. 

Czas sedymentacji 

[min] 

Cylinder I 

wysokość zawiesiny Z 

[cm] 

Cylinder II 

wysokość zawiesiny Z 

[cm] 

Cylinder III 

wysokość zawiesiny Z 

[cm] 

1. 

5 

 

 

 

2. 

10 

 

 

 

3. 

. 

 

 

 

4. 

τ

∞

 

Z

1

∞

 

Z

2

∞

 

Z

3

∞

 

 

10)

 

ustalić  z  nauczycielem  prowadzącym  ilość  pomiarów  i  obliczeń  oraz  ich  szczegółowe 
warianty, 

11)

 

wyjaśnić  jaka  jest  zaleŜność  (jeŜeli  istnieje)  między  strukturą  materiału  a  przebiegiem 
procesu osiadania, 

12)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

13)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

3 cylindry szklane wyskalowane o objętości 600 ml, 

−−−−

 

laboratoryjna waga techniczna, 

−−−−

 

zestawy niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

27

Ćwiczenie 5 

Badanie procesu ekstrakcji. 

 

 

Wskazówki do realizacji 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  nauczyciel  powinien  omówić  jego  zakres 
oraz sprawdzić odzieŜ roboczą i środki ochrony indywidualnej ucznia, 

−

 

przed  przystąpieniem  do  realizacji  ćwiczenia  uczeń  powinien  zaplanować  przebieg 
ć

wiczenia i skonsultować go z nauczycielem, 

−

 

ć

wiczenie  moŜe  być  wykonywane  w  zespołach  2-osobowych  lub  jako  pokaz 

z objaśnieniem przez zespół wyłoniony przez nauczyciela. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Uczeń powinien: 

1)

 

zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia, 

2)

 

zorganizować  stanowisko  pracy  zgodnie  z  wymogami  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy 
oraz ergonomii pracy, 

3)

 

zaplanować tok postępowania, 

4)

 

przygotować odpowiednie ilości skór (podane przez nauczyciela) i zwaŜyć je,  

5)

 

umieścić skóry w kolbach aparatów Soxletta, 

6)

 

wlać rozpuszczalniki (podane przez nauczyciela), 

7)

 

zakorkować dokładnie cylindry i dokładnie wymieszać zawiesinę, 

8)

 

umieścić zestawy w płaszczach grzejnych i ogrzewać do wrzenia, 

9)

 

przygotować tabelę według wzoru: 

 

 

Masa skóry w aparacie 

I 

Masa skóry w aparacie 

II 

Masa skóry w aparacie 

III 

Przed ługowaniem 

x

1

 

x

2

 

x

3 

Po ługowaniu 

y

1

 

y

2

 

y

3 

 

10)

 

ustalić  z  nauczycielem  prowadzącym  ilość  pomiarów  i  obliczeń  oraz  ich  szczegółowe 
warianty, 

11)

 

obliczyć zawartość tłuszczu w próbkach: m

t

 = x

n

 – y

n

, (n = 1, 2, 3), 

12)

 

obliczyć % zawartości tłuszczu w próbkach: %

tł

 = 

n

t

x

m

,

 

13)

 

zinterpretować  metodą  graficzną  proces  ługownia  na  podstawie  danych  dodatkowych 
podanych przez nauczyciela, 

14)

 

dokonać analizy ćwiczenia, 

15)

 

zaprezentować wyniki ćwiczenia na forum grupy. 

 

Zalecane metody nauczania–uczenia się: 

−

 

pokaz z objaśnieniem, 

−

 

ć

wiczenie. 

 

Ś

rodki dydaktyczne: 

−−−−

 

3 zestawy do ługowania, tzw. aparaty Soxletta, oraz płaszcze grzejne do tych zestawów, 

−−−−

 

laboratoryjna waga techniczna, 

−−−−

 

zestawy niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

instrukcja do wykonania ćwiczenia, 

−−−−

 

zeszyt, 

−−−−

 

przybory piśmienne. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

28

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA 

 

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego 

 
TEST 1 
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie maszyn, aparatów 
i urządzeń przemysłu chemicznego” 

 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

−

 

zadania 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 17, 18, 20 są z poziomu podstawowego, 

−

 

zadania 3, 11, 13, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

 

 
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 

 
Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 

 
Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące 
oceny szkolne: 

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego, 

−

 

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 3 z poziomu ponadpodstawowego. 

 
Klucz odpowiedzi:  1. c, 2. b, 3. d, 4. c, 5. d, 6. b, 7. c, 8. b, 9. b, 10. d, 11. b, 

12. b, 13. b, 14. c, 15. b, 16. a, 17. a, 18. b, 19. d, 20. a. 

 
Plan testu  
 

Nr 

zad. 

Cel operacyjny  

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1.  Wskazać prawidłową nazwę symbolu graficznego. 

B 

P 

c 

2.  

Objaśnić zastosowanie karty charakterystyk 
substancji niebezpiecznych. 

B 

P 

b 

3.  Scharakteryzować skład stali. 

C 

PP  

d 

4.  Wskazać prawidłową nazwę aparatu na zdjęciu. 

B 

P 

c 

5 

Wskazać prawidłową nazwę aparatu na zdjęciu. 

B 

P 

d 

6.  Zdefiniować skład chemiczny stali. 

A 

P 

b 

7. 

Zidentyfikować rodzaj związku, który powoduje 
sedymentację niektórych cząstek (osadów). 

A 

P 

c 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

29

8.  Opisać zabezpieczenia rurociągów przed korozją. 

B 

P 

b 

9. 

Wskazać materiał naleŜący do grupy metali 
nieŜelaznych. 

A 

P 

b 

10.  Przyporządkować grafit do określonej grupy. 

A 

P 

d 

11. 

Określić warunki powstawania korozji chemicznej 
metali. 

C 

PP 

b 

12. 

Objaśnić wpływ temperatury i ciśnienia na 
powstawanie korozji chemicznej metali. 

B 

P 

b 

13. 

Scharakteryzować zastosowanie inhibitorów 
korozji. 

C 

PP 

b 

14. 

Wskazać metodę stosującą do czyszczenia 
powierzchni metalowego podłoŜa odtłuszczania 
i trawienia. 

B 

P 

c 

15. 

Objaśnić zastosowanie niemetalicznych powłok 
ochronnych. 

B 

P 

b 

16.  Określić parametry procesu okresowego. 

A 

P 

a 

17.  Wskazać urządzenie do mieszania w fazie ciekłej. 

B 

P 

a 

18. 

Scharakteryzować urządzenie do zatęŜania 
roztworów nielotnych przez odparowanie 
rozpuszczalnika. 

B 

P 

b 

19. 

Określić budowę suszarki z ogrzewaniem 
bezpośrednim. 

C 

PP 

d 

20.  Wskazać przyczynę wzrostu twardości stali. 

A 

P 

a 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

30

Przebieg testowania 

Instrukcja dla nauczyciela 

1.

 

Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzania  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem,  co  najmniej 
jedno tygodniowym. 

2.

 

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 

3.

 

Zapoznaj  uczniów  z  rodzajami  zadań  ujętych  w  zestawie  zadań  testowych  oraz 
z zasadami punktowania udzielonych odpowiedzi. 

4.

 

Przeprowadź  z  uczniami  próbę  udzielania  odpowiedzi  na  zadanie  testowe  takich  typów, 
jakie ujęte są w teście. 

5.

 

Omów  z  uczniami  sposób  udzielania  odpowiedzi  podczas  sprawdzianu  (karta 
odpowiedzi). 

6.

 

Zapewnij uczniom moŜliwość pracy samodzielnej. 

7.

 

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony 
na udzielenie odpowiedzi. 

8.

 

Postaraj  się  stworzyć  odpowiednią  atmosferę  podczas  przeprowadzania  pomiaru 
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich moŜliwości). 

9.

 

Kilka  minut  przed  zakończeniem  sprawdzianu  przypomnij  uczniom  o  zbliŜającym  się 
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. 

10.

 

Zbierz karty z udzielonymi odpowiedziami oraz zestawy zadań testowych. 

11.

 

Sprawdź udzielone odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorowego. 

12.

 

Przeprowadź  analizę  uzyskanych  wyników  sprawdzianu  i  dokonaj  wyboru  zadań,  które 
sprawiły uczniom największe trudności. 

13.

 

Ustal przyczyny słabo ukształtowanych przez uczniów umiejętności. 

14.

 

Opracuj  wnioski  dalszego  postępowania  mającego  na  celu  uniknięcie  niepowodzeń 
dydaktycznych. 

15.

 

Czas przeznaczony na przeprowadzenie sprawdzianu 45 minut. 

 

Instrukcja dla ucznia

 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję zanim rozpoczniesz rozwiązywać zadania. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 

5.

 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których tylko jedna jest poprawna. 

6.

 

Wybraną odpowiedź zaznacz na karcie odpowiedzi znakiem X. 

7.

 

Jeśli  uznasz,  Ŝe  pomyliłeś  się  i  wybrałeś  nieprawidłową  odpowiedź,  to  otocz  wybór 
kółkiem, a następnie prawidłową odpowiedź zaznacz znakiem X. 

8.

 

Pracuj  samodzielnie,  bo  tylko  wtedy  będziesz  mógł  sprawdzić  poziom  swojej  wiedzy 
i umiejętności. 

9.

 

Jeśli  jakieś  zadanie  sprawi  Ci  trudność,  rozwiąŜ  inne  i  ponownie  spróbuj  rozwiązać 
poprzednie. 

10.

 

Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 

11.

 

Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 45 minut. 

Powodzenia! 

 

Materiały dla ucznia 

−

 

instrukcja, 

−

 

zestaw zadań testowych, 

−

 

karta odpowiedzi. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

31

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.

 

Na rysunku obok znajduje się symbol 

a)

 

filtra ciśnieniowego. 

b)

 

zbiornika bezciśnieniowego. 

c)

 

wymiennika ciepła. 

d)

 

suszarki komorowej bezciśnieniowej. 

 

 

 

2.

 

Karta charakterystyk substancji niebezpiecznych informuje o 
a)

 

dacie waŜności uŜycia substancji. 

b)

 

właściwościach danej substancji chemicznej. 

c)

 

dostępności substancji niebezpiecznej w hurtowni chemicznej. 

d)

 

zakazie uŜywania substancji w warunkach domowych.  

 

3.

 

Według oznaczenia X10 Ni Cr Mn 15–10 stal ta zawiera 
a)

 

10% Ni, 10% Cr, 10% C. 

b)

 

15% Ni, 15% Cr, 15% Mn. 

c)

 

15% Ni, 10% Cr, 0,1% C. 

d)

 

10% Ni, 15% Cr, 10% Mn. 

 
4.

 

Na zdjęciu obok znajduje się 

a)

 

krystalizator. 

b)

 

wyparka. 

c)

 

suszarka laboratoryjna. 

d)

 

wymiennik ciepła. 

 

 

 

5.

 

Na zdjęciu obok znajduje się 

a)

 

aparat typu zbiornikowego. 

b)

 

mieszarka. 

c)

 

eksykator. 

d)

 

odstojnik. 

 

 

 

6.

 

Stal stanowi stop Ŝelaza z 
a)

 

mosiądzem. 

b)

 

węglem. 

c)

 

magnezem. 

d)

 

cyną. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

32

7.

 

W  celu  przyspieszenia  sedymentacji  niektórych  cząstek  (osadów)  do  zawiesiny  są 
dodawane 
a)

 

Ŝ

ele. 

b)

 

Ŝ

wir i piasek 

c)

 

flokulanty lub koagulanty. 

d)

 

włókna sztuczne. 

 

8.

 

Do zabezpieczania podziemnych rurociągów przed korozją stosuje się 
a)

 

powłoki z emalii szklistych. 

b)

 

ochronę katodową. 

c)

 

powłoki katodowe. 

d)

 

oksydowanie. 

 

9.

 

Do grupy metali nieŜelaznych naleŜy 
a)

 

kompozyt. 

b)

 

glin. 

c)

 

polimer. 

d)

 

szkło. 

 

10.

 

Grafit naleŜy do grupy 
a)

 

materiałów nieŜelaznych. 

b)

 

stopów metali. 

c)

 

metali. 

d)

 

materiałów niemetalowych. 

 

11.

 

Korozja chemiczna metali następuje w wyniku działania 
a)

 

wody. 

b)

 

suchych gazów lub cieczy nie przewodzących prądu elektrycznego. 

c)

 

wylanych chemikaliów na powierzchnię metalu. 

d)

 

próŜni. 

 
12.

 

Wysoka temperatura i ciśnienie 
a)

 

nieznacznie wpływa na korozję. 

b)

 

zwiększa korozję. 

c)

 

zmniejsza korozję. 

d)

 

ma wpływ na korozję tylko w agresywnym środowisku chemicznym. 

 
13.

 

Inhibitory korozji to 
a)

 

substancje chemiczne powodujące korozję. 

b)

 

warstewki ochronne hamujące szybkość korozji. 

c)

 

symbole oznaczające typ korozji. 

d)

 

substancje rozpuszczające rdzę . 

 

14.

 

Odtłuszczanie i trawienie to czyszczenie powierzchni metalowego podłoŜa metodą 
a)

 

mechaniczną. 

b)

 

termiczną. 

c)

 

chemiczną i elektrochemiczną. 

d)

 

pneumatyczną. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

33

15.

 

Niemetaliczne powłoki ochronne to 
a)

 

duŜe opakowania na instalację chemiczną. 

b)

 

na przykład farby olejne i lakiery nałoŜone na powierzchnię chronioną. 

c)

 

tzw. ochrona protektorowa powierzchni metalowych. 

d)

 

typowe inhibitory korozji. 

 
16.

 

W reaktorach okresowych parametry procesu 
a)

 

wszystkie zmieniają się. 

b)

 

Ŝ

aden nie zmienia się.  

c)

 

jeden pozostaje stały. 

d)

 

jeden nie zmienia się. 

 
17.

 

Urządzenia do mieszania w fazie ciekłej to 
a)

 

mieszalniki. 

b)

 

mieszarki. 

c)

 

zagniatarki. 

d)

 

miksery. 

 
18.

 

ZatęŜanie roztworów nielotnych przez odparowanie rozpuszczalnika prowadzi się w 
a)

 

zatęŜarkach. 

b)

 

wyparkach. 

c)

 

ekstraktorach. 

d)

 

suszarkach. 

 

19.

 

Suszarki z ogrzewaniem bezpośrednim to suszarki 
a)

 

mikrofalowe i dielektryczne. 

b)

 

przeponowe (półkowo-próŜniowe, walcowe – kontaktowe, cylindryczne i stoŜkowe, 
z mieszadłami i bez mieszadła, kontaktowo-wibracyjne i inne). 

c)

 

radiacyjne. 

d)

 

konwekcyjne  (komorowe,  tunelowe,  taśmowe,  talerzowe,  bębnowe,  rozpyłowe, 
fluidalne, pneumatyczne, kombinowane). 

 

20.

 

Na wzrost twardości stali ma wpływ 
a)

 

większa zawartość węgla. 

b)

 

mniejsza zawartość węgla. 

c)

 

mniejsza zawartość krzemu. 

d)

 

większa zawartość chromu. 

 
 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

34

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko.................................................................................................................. 

 
Stosowanie maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego  

 
Zakreśl poprawną odpowiedź. 
 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1 

a 

b 

c 

d 

 

2 

a 

b 

c 

d 

 

3 

a 

b 

c 

d 

 

4 

a 

b 

c 

d 

 

5 

a 

b 

c 

d 

 

6 

a 

b 

c 

d 

 

7 

a 

b 

c 

d 

 

8 

a 

b 

c 

d 

 

9 

a 

b 

c 

d 

 

10 

a 

b 

c 

d 

 

11 

a 

b 

c 

d 

 

12 

a 

b 

c 

d 

 

13 

a 

b 

c 

d 

 

14 

a 

b 

c 

d 

 

15 

a 

b 

c 

d 

 

16 

a 

b 

c 

d 

 

17 

a 

b 

c 

d 

 

18 

a 

b 

c 

d 

 

19 

a 

b 

c 

d 

 

20 

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

35

Test 2 
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie maszyn, aparatów 
i urządzeń przemysłu chemicznego” 

 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których: 

−

 

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 17, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego, 

−

 

zadania 13, 14, 16 są z poziomu ponadpodstawowego. 

 

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt 

 

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak 

uczeń otrzymuje 0 punktów. 
 

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące 
oceny szkolne: 

−

 

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego, 

−

 

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego, 

−

 

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym 2 z poziomu ponadpodstawowego. 

 
Klucz odpowiedzi:  1. d, 2. c, 3. a, 4. c, 5. d, 6. a, 7. b, 8. a, 9. c, 10. c, 11. d, 

12. a, 13. b, 14. a, 15. a, 16. c, 17. c, 18. c, 19. d, 20. b. 

 
Plan testu  
 

Nr 

zad. 

Cel operacyjny  

(mierzone osiągnięcia ucznia) 

Kategoria 

celu 

Poziom 

wymagań 

Poprawna 

odpowiedź 

1. 

Wskazać prawidłową nazwę aparatu, 
urządzenia, maszyny oznaczonego 
symbolem graficznym. 

B 

P 

d 

2.  

Objaśnić zastosowanie karty 
charakterystyk substancji niebezpiecznych. 

B 

P 

c 

3.  Zdefiniować przyrządy. 

B 

P  

a 

4. 

Wskazać prawidłową nazwę aparatu na 
zdjęciu. 

B 

P 

c 

5 

Ustalić prawidłową nazwę aparatu na 
schemacie. 

B 

P 

d 

6.  Wskazać nazwę rudy miedzi. 

A 

P 

a 

7. 

Nazwać oznaczenie pierwiastków 
stopowych w stali. 

A 

P 

b 

8. 

Wskazać nazwę wymiennika ciepła 
słuŜącego do zatęŜania 
roztworów nielotnych przez odparowanie 
rozpuszczalnika. 

A 

P 

a 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

36

9. 

Wskazać metal naleŜący do grupy metali 
trudnotopliwych. 

A 

P 

c 

10. 

Przyporządkować mosiądz do określonej 
grupy stopów. 

A 

P 

c 

11. 

Opisać warunki powstawania korozji 
elektromechanicznej metali. 

B 

P 

d 

12. 

Opisać funkcje ochrony czasowej przed 
korozją. 

B 

P 

a 

13. 

Przyporządkować ochronę czasową do 
określonej grupy środków. 

C 

PP 

b 

14. 

Rozpoznać metodę polegającą na ciągłym 
nakładaniu powłoki lakierniczej na taśmę 
metalową. 

B 

PP 

a 

15. 

Opisać grupę procesów jednostkowych, do 
których naleŜy destylacja. 

B 

P 

a 

16. 

Zastosować prawidłową zaleŜność 
w równaniu Fouriera. 

C 

PP 

c 

17. 

Przyporządkować krystalizację masową do 
określonej grupy. 

B 

P 

c 

18. 

Wskazać urządzenie do rozdzielania 
mieszanin ciekłych i ługowania 
składników z ciał stałych za pomocą 
ciekłego rozpuszczalnika. 

B 

P 

c 

19. 

Wskazać nazwę aparatu, w którym na 
przegrodzie porowatej odbywa się rozdział 
zawiesiny. 

B 

P 

d 

20. 

Zidentyfikować nazwę urządzenia do 
mieszania ciał stałych sypkich. 

A 

P 

b 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

37

Przebieg testowania 

 

Instrukcja dla nauczyciela 

1.

 

Ustal  z  uczniami  termin  przeprowadzania  sprawdzianu  z  wyprzedzeniem,  co  najmniej 
jedno tygodniowym. 

2.

 

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego. 

3.

 

Zapoznaj  uczniów  z  rodzajami  zadań  ujętych  w  zestawie  zadań  testowych  oraz  z 
zasadami punktowania udzielonych odpowiedzi. 

4.

 

Przeprowadź  z  uczniami  próbę  udzielania  odpowiedzi  na  zadanie  testowe  takich  typów, 
jakie ujęte są w teście. 

5.

 

Omów  z  uczniami  sposób  udzielania  odpowiedzi  podczas  sprawdzianu  (karta 
odpowiedzi). 

6.

 

Zapewnij uczniom moŜliwość pracy samodzielnej. 

7.

 

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony 
na udzielenie odpowiedzi. 

8.

 

Postaraj  się  stworzyć  odpowiednią  atmosferę  podczas  przeprowadzania  pomiaru 
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich moŜliwości). 

9.

 

Kilka  minut  przed  zakończeniem  sprawdzianu  przypomnij  uczniom  o  zbliŜającym  się 
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi. 

10.

 

Zbierz karty z udzielonymi odpowiedziami oraz zestawy zadań testowych. 

11.

 

Sprawdź udzielone odpowiedzi a wyniki wpisz do arkusza zbiorowego. 

12.

 

Przeprowadź  analizę  uzyskanych  wyników  sprawdzianu  i  dokonaj  wyboru  zadań,  które 
sprawiły uczniom największe trudności. 

13.

 

Ustal przyczyny słabo ukształtowanych przez uczniów umiejętności. 

14.

 

Opracuj  wnioski  dalszego  postępowania  mającego  na  celu  uniknięcie  niepowodzeń 
dydaktycznych. 

15.

 

Czas przeznaczony na przeprowadzenie sprawdzianu 45 minut. 

 

Instrukcja dla ucznia 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję zanim rozpoczniesz rozwiązywać zadania. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 

5.

 

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których tylko jedna jest poprawna. 

6.

 

Wybraną odpowiedź zaznacz na karcie odpowiedzi znakiem X. 

7.

 

Jeśli  uznasz,  Ŝe  pomyliłeś  się  i  wybrałeś  nieprawidłową  odpowiedź,  to  otocz  wybór 
kółkiem, a następnie prawidłową odpowiedź zaznacz znakiem X. 

8.

 

Pracuj  samodzielnie,  bo  tylko  wtedy  będziesz  mógł  sprawdzić  poziom  swojej  wiedzy 
i umiejętności. 

9.

 

Jeśli  jakieś  zadanie  sprawi  Ci  trudność,  rozwiąŜ  inne  i  ponownie  spróbuj  rozwiązać 
poprzednie. 

10.

 

Odpowiedzi udzielaj tylko na załączonej karcie odpowiedzi. 

11.

 

Na rozwiązanie wszystkich zadań masz 45 minut. 

 

Materiały dla ucznia 

−

 

instrukcja, 

−

 

zestaw zadań testowych, 

−

 

karta odpowiedzi. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

38

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.

 

Na rysunku obok znajduje się symbol 

a)

 

filtra ciśnieniowego. 

b)

 

zbiornika bezciśnieniowego. 

c)

 

wymiennika ciepła. 

d)

 

wentylatora. 

 

 

 

2.

 

Karta charakterystyk substancji niebezpiecznych nie informuje o 
a)

 

metodach przechowywania substancji. 

b)

 

właściwościach danej substancji chemicznej. 

c)

 

dostępności substancji niebezpiecznej w hurtowni chemicznej. 

d)

 

o metodach gaszenia poŜaru. 

 

3.

 

Przyrządy są to urządzenia 
a)

 

dostarczające  informacji  charakteryzujących  parametry  przebiegającego  procesu 
w maszynie lub aparacie. 

b)

 

stanowiące  układy  dynamiczne  o  ścisłe  określonym  działaniu,  stosowane  do 
następujących  celów:  przetworzenia  energii,  zmiany  cech  uŜytkowych  materiałów, 
zmiany połoŜenia materiałów, dostarczenia informacji. 

c)

 

które słuŜą do przechowywania i transportu materiałów płynnych i stałych sypkich. 

d)

 

w których przebiegają procesy fizyczne, fizykochemiczne lub chemiczne, mające na 
celu zmianę własności substancji biorących udział w tym procesie.  

 
4.

 

Na zdjęciu obok znajduje się 

a)

 

krystalizator. 

b)

 

wyparka. 

c)

 

aparat typu zbiornikowego. 

d)

 

wymiennik ciepła. 

 

 

 
5.

 

Na schemacie obok znajduje się 

a)

 

wirówka. 

b)

 

mieszarka. 

c)

 

ekstraktor. 

d)

 

suszarka komorowa. 

 

 

 

6.

 

Miedź – występuje w przyrodzie w postaci rud 
a)

 

kuprytu. 

b)

 

blendy. 

c)

 

kasytertu. 

d)

 

garnityru. 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

39

7.

 

Pierwiastki  stopowe  w  stali  są  oznaczane  znakami  literowymi,  które  z  oznaczeń  jest 
poprawne 
a)

 

C – chrom. 

b)

 

G – mangan. 

c)

 

F – kobalt. 

d)

 

S – molibden. 

 

8.

 

ZatęŜanie  roztworów  nielotnych  przez  odparowanie  rozpuszczalnika  prowadzi  się 
w wymiennikach ciepła,

 

zwanych 

a)

 

wyparkami. 

b)

 

odstojnikami. 

c)

 

suszarkami. 

d)

 

odwadniaczami. 

 

9.

 

Do grupy metali trudno topliwych naleŜy 
a)

 

cynk. 

b)

 

glin. 

c)

 

wolfram. 

d)

 

magnez. 

 

10.

 

Mosiądz jest stopem 
a)

 

ołowiu i aluminium. 

b)

 

miedzi i cyny. 

c)

 

miedzi i cynku. 

d)

 

materiałów niemetalowych. 

 

11.

 

Korozja elektomechaniczna metali następuje w wyniku działania 
a)

 

wody. 

b)

 

suchych gazów lub cieczy nie przewodzących prądu elektrycznego. 

c)

 

wylanych chemikaliów na powierzchnię metalu. 

d)

 

elektrolitu. 

 

12.

 

Ochrona czasowa przed korozją 
a)

 

pozwala  na  okresowe  wyeliminowanie  lub  powaŜne  zmniejszenie  wpływu 
ś

rodowiska korodującego. 

b)

 

pozawala  na  całkowite  wyeliminowanie  lub  powaŜne  zmniejszenie  wpływu 
ś

rodowiska korodującego. 

c)

 

zmniejsza ją przez nałoŜenie na powierzchnię części powłok ochronnych odpornych 
na działanie czynników zewnętrznych. 

d)

 

wszystkie odpowiedzi są poprawne. 

 

13.

 

Ś

rodki ochrony czasowej to 

a)

 

substancje chemiczne powodujące korozję. 

b)

 

warstewki ochronne hamujące korozję. 

c)

 

symbole oznaczające typ korozji. 

d)

 

substancje rozpuszczające rdzę 

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

40

14.

 

Nakładanie powłok na walcach (coil coating) jest przemysłową metodą aplikacji. Polega 
ona na ciągłym nakładaniu powłoki lakierniczej na taśmę metalową, rozwijaną i nawijaną 
w zwoje. Nosi ona nazwę metody 
a)

 

powlekanej. 

b)

 

zanurzeniowej. 

c)

 

natryskowej. 

d)

 

ciśnieniowej. 

 

15.

 

Destylacja naleŜy do podstawowych procesów jednostkowych 
a)

 

dyfuzyjnych. 

b)

 

procesy z reakcją chemiczną. 

c)

 

mechanicznych. 

d)

 

cieplnych. 

 

16.

 

Zgodnie  z  ogólnym  równaniem  Fouriera,  w  warunkach  ustalonych  strumień  ciepła  Q 
przenikający przez powierzchnie wymiany ciepła A jest 
a)

 

odwrotnie  proporcjonalny  do  tej  powierzchni,  róŜnicy  temperatur  pomiędzy 
czynnikami (środowiskami) 

∆

T

m

 i do współczynnika przenikania ciepła K. 

b)

 

proporcjonalny do tej powierzchni, odwrotnie proporcjonalny do róŜnicy temperatur 
pomiędzy czynnikami (środowiskami) 

∆

T

m

 i do współczynnika przenikania ciepła K. 

c)

 

proporcjonalny  do  tej  powierzchni,  róŜnicy  temperatur  pomiędzy  czynnikami 
(środowiskami) 

∆

T

m

 i do współczynnika przenikania ciepła K. 

d)

 

proporcjonalny  do  tej  powierzchni,  róŜnicy  temperatur  pomiędzy  czynnikami 
(środowiskami) 

∆

T

m

  i  odwrotnie  proporcjonalny  do  współczynnika  przenikania 

ciepła K. 

 

17.

 

Krystalizacja masowa to krystalizacja z 
a)

 

fazy stałej. 

b)

 

fazy gazowej. 

c)

 

fazy ciekłej. 

d)

 

wszystkie odpowiedzi są poprawne. 

 

18.

 

Proces rozdzielania mieszanin ciekłych i ługowania składników z ciał stałych za pomocą 
ciekłego rozpuszczalnika prowadzi się w 
a)

 

zatęŜarkach. 

b)

 

wyparkach. 

c)

 

ekstraktorach. 

d)

 

suszarkach. 

 

19.

 

Aparaty, w których na przegrodzie porowatej odbywa się rozdział zawiesiny to 
a)

 

wyparki. 

b)

 

suszarki 

c)

 

wirówki. 

d)

 

filtry. 

 

20.

 

Urządzenia do mieszania ciał stałych sypkich nazywa się 
a)

 

mieszadłami. 

b)

 

mieszarkami. 

c)

 

zagniatarkami. 

d)

 

odpowiedzi a i c są poprawne. 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

41

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko.................................................................................................................. 

 
Stosowanie maszyn, aparatów i urządzeń przemysłu chemicznego  

 
Zakreśl poprawną odpowiedź. 
 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1 

a 

b 

c 

d 

 

2 

a 

b 

c 

d 

 

3 

a 

b 

c 

d 

 

4 

a 

b 

c 

d 

 

5 

a 

b 

c 

d 

 

6 

a 

b 

c 

d 

 

7 

a 

b 

c 

d 

 

8 

a 

b 

c 

d 

 

9 

a 

b 

c 

d 

 

10 

a 

b 

c 

d 

 

11 

a 

b 

c 

d 

 

12 

a 

b 

c 

d 

 

13 

a 

b 

c 

d 

 

14 

a 

b 

c 

d 

 

15 

a 

b 

c 

d 

 

16 

a 

b 

c 

d 

 

17 

a 

b 

c 

d 

 

18 

a 

b 

c 

d 

 

19 

a 

b 

c 

d 

 

20 

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

42

7. LITERATURA 

 
1.

 

Błasiński H., Młodziński B.: Aparaty przemysłu chemicznego. WNT, Warszawa 1983 

2.

 

Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996 

3.

 

Dobrzyński T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004 

4.

 

Francuz  W.  M.,  Sokołowski  R.:  Bezpieczeństwo  i higiena  pracy  w rzemiośle.  WSiP, 
Warszawa 1996 

5.

 

Giełdowski L.: Przekroje. WSiP, Warszawa 1998 

6.

 

Jabłońska-Drozdowska  H.,  Krajewska  K.:  Aparaty,  urządzenia  i procesy  przemysłu 
chemicznego. WSiP, 1995 

7.

 

Kornowicz-Sot  Anna:  Automatyka  i robotyka.  Układy  regulacji  automatycznej.  WSiP, 
Warszawa 1999 

8.

 

Kotnarowska  D.,  Wojtyniak  M.:  Metody  badań  jakości  powłok  ochronnych.  WPR, 
Radom 2007 

9.

 

Molenda J.: Chemia w przemyśle: surowce – procesy – produkty. WSiP, Warszawa 1996 

10.

 

Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1993 

11.

 

Pikoń J.: Amaratura chemiczna. PWN, Warszawa 1983 

12.

 

Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 1999 

13.

 

Ryng M.: Bezpieczeństwo techniczne w przemyśle chemicznym. WNT, Warszawa 1993 

14.

 

Szmidt-Szałowski 

K.: 

Podstawy 

technologii 

chemicznej. 

Bilanse 

procesów 

technologicznych. OWPW, Warszawa 1997 

15.

 

Waszkiewicz E., Waszkiewicz S.: Rysunek zawodowy. WSiP, Warszawa 1999 

16.

 

Warych  J.:  Aparaty  i urządzenia  przemysłu  chemicznego  i przetwórczego.  WSiP, 
Warszawa 1996 

17.

 

Warych J.: Oczyszczanie gazów. Procesy i aparatura. WNT, Warszawa 1998 

18.

 

Warych  J.:  Podstawowe  procesy  przemysłu  chemicznego  i przetwórczego.  WSiP, 
Warszawa 1996 

19.

 

Warych J.: Aparatura chemiczna i procesowa. OWPW, Warszawa 1998 

20.

 

Waselowsky K.: 225 doświadczeń chemicznych. WNT, Warszawa 1987 

21.

 

Wisialski  J.,  Synoradzki  L.:  Projektowanie  procesów  technologicznych.  PW,  Warszawa 
2007. 

22.

 

Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo. Część 1 i 2. WSiP, Warszawa 1997 

23.

 

Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2001 

 
Strony internetowe 
24.

 

http://pg.gda.pl 

25.

 

http://ch.pw.edu.pl 

26.

 

http://donserv.pl 

27.

 

http://pl.wikipedia.org 

28.

 

http://tribologia.org 

29.

 

http://encyklopedia.servis.pl