2012-02-08
1
1
POSTAWY OSÓB W WIEKU PODESZŁYM
WOBEC WŁASNEJ STAROŚCI
2
Próbę skonstruowania modeli będących
odzwierciedleniem typowych sposobów
rozwiązywania problemów przez osoby znajdujące
się w okresie późnej dorosłości podjęła
amerykańska psycholog
Suzanne Reichard.
Wyodrębniła pięć postaw psychologicznych
(stereotypów psychologicznych),
charakterystycznych dla sposobów rozwiązywania
własnych problemów życiowych przez osoby
starsze.
3
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
We współczesnej cywilizacji postawa konstruktywna jest
najbardziej korzystnym typem przystosowania.
Jest charakterystyczna dla osoby o zintegrowanym
wnętrzu, wolnej od objawów oraz zaburzeń lękowych.
Cechą charakterystyczną ich osobowości są harmonijne
stosunki interpersonalne nacechowane empatią, ciepłymi
uczuciami i chęcią niesienia pomocy.
Dominują u nich:
zadowolenie z życia,
z własnych osiągnięć,
optymizm,
pozytywne nastawienie do życia, do przyszłości,
dodatni bilans życiowy,
duże poczucie humoru,
tolerancyjność oraz wysoka kultura osobista.
4
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
Przedstawicieli postawy konstruktywnej wyróżnia ją:
adekwatna, głęboka umiejętność oceny sytuacji,
samokrytycyzm, zdolność świadomej oceny własnych
sukcesów i porażek,
silna konstrukcja psychiczna,
pewność siebie,
wysoka samoocena,
opanowywanie agresywnych odniesień,
zdolność przebaczania i właściwego wyrażania uczuć.
są to osoby samodzielne,
w miarę możliwości kierujące się własnymi zasadami
posiadające jasno wytyczoną hierarchię wartości.
Cechuje je umiejętność planowania, wytrwałość i
konsekwencja w realizacji wyznaczonych celów.
5
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
Znamienna jest u nich łatwość cieszenia się z drobnych
rzeczy, takich jak smaczna potrawa, spacer, dobra książka.
Pielęgnują liczne zainteresowania, zwykle podtrzymywane
od młodości.
W ciągu życia osoby o konstruktywnym typie
przystosowania do starości wykazują stały rozwój osobowy.
Nie ma w nim gwałtownych zwrotów, ani okresów
stagnacji.
Dzieciństwo zazwyczaj przebiega spokojnie, szczęśliwie, a
dorosłość jest wolna od licznych sytuacji wywołujących
napięcie i silny stres.
6
1. POSTAWA KONSTRUKTYWNA
Takie osoby są właściwie przez całe życie wesołe, pogodne
i szczęśliwe.
Ich związek małżeński przeważnie jest udany, praca
zawodowa stabilna, dobrze radzą sobie z finansami.
Osoby w wieku podeszłym prezentujące konstruktywną
adaptację w pełni akceptują zjawisko starzenia się oraz
przejście na emeryturę.
Nie boją się śmierci, a jej ewentualność przyjmują
spokojnie, bez rozpaczy
2012-02-08
2
7
2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI
Charakteryzuje się zależnym typem adaptacji.
Są to jednostki, u których przeważają cechy;
bierności,
uległości,
słabości,
zależności,
oczekiwania materialnego i emocjonalnego wsparcia
od otoczenia,
łatwo ulegające poczuciu krzywdy i pretensji, jeżeli
wsparcia tego nie otrzymują.
Wewnętrznie są to jednostki dobrze zintegrowane, w
miarę trafnie określające własne zasoby, jednak bez
wyraźnych celów i ambicji, stroniące od
odpowiedzialności, aktywności i wysiłku.
8
2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI
Praca nie przynosi im satysfakcji, chętnie korzystają z
możliwości wcześniejszego przejścia w stan spoczynku
zawodowego.
Styl życia tych osób przesycony jest rozrywkami oraz
przyjemnościami, wykraczającymi często poza własne
możliwości finansowe.
Szybko się męczą, często i chętnie odpoczywają.
9
2. POSTAWA ZALEŻNOŚCI
W małżeństwie są uległe, podporządkowane.
W relacji z otoczeniem przejawiają oportunizm, względną
tolerancję, brak zaufania, podejrzliwość w stosunku do
nowych osób,
Postawa zależności zawiera w sobie zadowolenie z życia,
któremu towarzyszy nadmierny optymizm, brak realizmu,
niska zaradność życiowa
10
3. POSTAWA OBRONNA
Trzeci sposób adaptacji do starości odnosi się do jednostek
zwanych „opancerzonymi".
Przeważa tu postawa obronna, lękowa, asekuracyjna.
Jest to wyraźnie mniej korzystny rodzaj adaptacji od
prezentowanych powyżej.
Osoby o postawie obronnej, podobnie jak w postawie
konstruktywnej i zależnej, dostrajają się do dyktowanych
przez codzienne życie wymogów, jednak wkładają w ten
proces ogrom wysiłku, a rezultaty podejmowanych działań
nie zawsze są zadowalające.
Postrzegane są one jako osoby o sztywnej, mało elastycznej
osobowości, przesadnie kontrolujące własne zachowania,
mocno uwikłane w konwenanse i zwyczaje.
11
3. POSTAWA OBRONNA
Jednostki nad wyraz czynne, o obsesyjnie narzucanej sobie
aktywności, dobrze funkcjonujące na polu zawodowym,
których główną motywacją jest zabezpieczenie finansowe.
W sferze społecznej odrzucają proponowaną pomoc ze
strony otoczenia, stroniące od innych.
Dążące do bycia postrzeganymi jako osoby niezależne,
samodzielne, samowystarczalne.
Osoby te mają nastawienie lękowe, unikają wypowiadania
własnych poglądów, opinii, nie podejmują rozmów na
temat swego życia rodzinnego ani kontaktów społecznych,
nie ujawniają uczuć.
12
3. POSTAWA OBRONNA
Perspektywa starości budzi w nich obawę przed utratą
niezależności, koniecznością korzystania z pomocy,
bezradnością i biernością.
Osoby te podejmują wiele zajęć, dzięki którym uciekają od
rozważań dotyczących własnej starości
Uporczywie odsuwają w czasie moment zakończenia pracy
zawodowej.
Są pochłonięte osiąganiem zewnętrznych sukcesów, przez
co zaniedbują własną sferę intrapsychiczną (odczucia,
emocjonalność, wartości).
Osoby o typie obronnym niechętnie analizują własne
wnętrze, wystrzegają się dokonywania samooceny.
2012-02-08
3
13
3. POSTAWA OBRONNA
Starość postrzegają jako etap życia, który nie niesie
żadnych wartości, nie widzą pozytywnych aspektów tego
okresu życia.
Żywią zazdrość w stosunku do osób młodych.
Świadomość zbliżającej się śmierci, refleksje dotyczące
końcowej fazy życia tłumią skutecznie poprzez nieustanny
natłok zajęć, który sobie narzucają
Ludzie przejawiający wrogą postawę wobec starości
tłumaczą swoje postępowanie, w tym własne błędy,
działaniem czynników zewnętrznych.
14
4. POSTAWA WROGOŚCI
Obwiniają społeczeństwo i otoczenie za wszystkie
niepowodzenia pojawiające się na ich drodze życiowej.
Są to osoby o wysokim poziomie agresji, podejrzliwości,
nieufności wobec otaczającego świata, niezadowolone z
własnych relacji społecznych.
Wykazują tendencje do nieuzasadnionej rywalizacji,
zawiści.
Można by nadać im etykietę ludzi „gniewnych".
15
4. POSTAWA WROGOŚCI
W okresie dorosłości destrukcyjne właściwości tego
zachowania nie współwystępują jednak z objawami
depresyjnymi.
Osoby te, podobnie jak badani o postawie obronnej, nie
stronią od wypowiedzi stereotypowych, szablonowych,
trzymają się ściśle zrutynizowanych schematów
postępowania i nie odstępują od ogólnych dyrektyw
przyjętych przez siebie.
Ich ogólny światopogląd, a także postrzeganie własnych
zasobów, cechuje brak realizmu.
Przesadny brak zaufania do otoczenia wzmaga proces
separowania się, tworzenia własnego, odrębnego świata.
16
4. POSTAWA WROGOŚCI
Osobom o postawie wrogości starość jawi się jako etap
pełen wyrzeczeń, nędzy, niesprawności, zależności, utraty
sprawności psychofizycznej prowadzącej do śmierci.
Poruszanie tematów związanych ze starzeniem się budzi w
nich negatywne uczucia, takie jak pogarda i odraza.
Ludzie o wrogiej postawie jak najdłużej bronią się przed
przejściem na emeryturę i podobnie jak w poprzednio
omawianej grupie, nieustannie rzucają się w wir pracy.
Tok ich pracy zawodowej, w odróżnieniu od wcześniej
omawianych grup, pozbawiony jest ciągłości i stabilności.
17
4. POSTAWA WROGOŚCI
Często popadają w konflikty z innymi ludźmi, tracą
posiadane stanowiska zawodowe, wikłają się w trudne
sytuacje osobiste.
Na starość pojawiają się u nich zaburzenia lękowe, stany
depresyjne i przeważa pesymizm.
Odczuwają ciągły niepokój przed popełnieniem błędów,
dlatego też wystrzegają się sytuacji, które mogą prowadzić
do weryfikacji własnych możliwości.
18
4. POSTAWA WROGOŚCI
Zachowania o wrogiej postawie wobec starości są
kompilacją lęku przed możliwym nieszczęściem i żywionej
niechęci wobec starości.
Wrogi stosunek do młodego pokolenia podyktowany jest
silną zazdrością skierowaną do młodych osób.
Głównymi atrybutami osób zaliczonych do tej grupy są
brak akceptacji dla procesów starzenia się i własnej
starości, której nie przypisują żadnych pozytywów, a także
paraliżujący lęk przed śmiercią
2012-02-08
4
19
5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
Są to jednostki o niskiej samoocenie i negatywnym bilansie
życiowym, krytycznie podchodzące do minionych
wydarzeń.
Podstawową cechą jest w tym przypadku wrogość
skierowana na samego siebie.
Charakterystyczne jest, że pomimo licznych niepowodzeń
życiowych, nie przejawiają wrogości wobec otoczenia.
Są to osoby bierne, zrezygnowane, niezdolne do
podejmowania inicjatywy, konstruktywnych działań, do
przyjęcia odpowiedzialności za własne postępowanie,
zapewnienia sobie niezbędnych do życia środków.
20
5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
Brakuje im zainteresowań, pasji, nie mają sprecyzowanych
celów życiowych, do których mogliby zmierzać.
Osoby te mają obojętny stosunek do innych ludzi,
przejawiają deficyty w rozwoju uczuć społecznych.
Pojawiają się u nich rozmaite objawy depresyjne.
Pogodzone są z nieuchronnością starości, nie są jednak w
stanie podejść twórczo, z optymizmem, do tej fazy życia
21
5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
Wykazują nieuzasadniony, nadmierny samokrytycyzm,
wyolbrzymiają własne niedoskonałości, są pesymistami
pozbawionymi wiary w możliwość kierowania własnym
życiem.
Postrzegają siebie jako ofiary losu, niekorzystnego zbiegu
okoliczności.
Czują się samotne i niepotrzebne. Mają świadomość
własnego starzenia się.
22
5. POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA
SAMEGO SIEBIE
Dominuje u nich smutek, poczucie winy, żal.
Osoby te nie cieszą się życiem, nie czerpią z niego
zadowolenia, dlatego też nie zazdroszczą innym młodego
wieku.
Śmierć nie wywołuje niepokoju, paniki, gdyż jest dla nich
możliwością wyzwolenia się z pozbawionej sensu
i szczęścia egzystencji
23
PODSUMOWANIE
Przedstawione postawy osób w wieku podeszłym wobec
własnej starości stanowią bardzo ogólny opis, prezentując
jedynie podstawowe tendencje i mechanizmy adaptacyjne.
Scharakteryzowane powyżej cechy postaw psychicznych
wobec starości, mogą łączyć się ze sobą tworząc różnorodne
zestawienia.
W okresie starości struktura osobowości (cechy
temperamentalne, emocjonalność, motywacja, samoocena,
system wartości) nie ulega zasadniczym zmianom, z
wyjątkiem osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych
pojawiających się w okresie starości.
24
PODSUMOWANIE
Postawa, którą prezentuje człowiek w tym okresie, jest
zazwyczaj kontynuacją wcześniejszego nastawienia,
budowanego w ciągu całego życia.
Jakość wcześniejszego życia w głównych zarysach
determinuje nasze funkcjonowanie na etapie późnej
dorosłości.
Na starość człowieka wpływają czynniki biologiczne,
psychologiczne i społeczne, do których można zaliczyć
m.in.:
uwarunkowania dziedziczne,
cechy osobowościowe,
uznawaną filozofię, a zwłaszcza poczucie celu i sensu istnienia,
wrodzone lub wypracowane w ciągu całej historii życia jednostki.