Zestaw I

11. Pojęcie umowy (tzw. ogólne typy umów, zawarcie umowy, treść, forma,

granice swobody),



Pojęcie umowy

Umowa to świadoma czynność prawna polegająca na celowym działaniu zmierzającym do

wywołania określonego skutku prawnego.

Niezbędną częścią składową umowy jest oświadczenie woli stron. Jest to zewnętrzny przejaw

powzięcia woli wywołania określonych skutków prawnych.

Zachowanie się o którym mowa uzyskuje podmiot oświadczenia woli po spełnieniu

następujących przesłanek:

- zrozumiałości (minimalnym wymaganiem jest możliwość ustalenia w drodze

wykładni jego sensu i znaczenia)

- swoboda

- złożone w zamiarze wywołania określonych skutków prawnych.



Klasyfikacja umów:

1) Rozporządzające, zobowiązujące i przysparzające

Zobowiązujące

Wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, które może polegać na

działaniu i zaniechaniu. Prawo z tej umowy posiada charakter względnie

skuteczny wobec dłużnika zobowiązanego do świadczenia. Przez zawarcie

umowy zobowiązującej dochodzi do powiększenia pasywów majątku dłużnika

oraz aktywów majątku wierzyciela. Każda z umów zobowiązujących, zgodnie

ze swoją istot, zobowiązuje jedynie dłużnika do świadczenia polegającego na

rozporządzaniu swoim prawem na rzecz drugiej strony.

Rozporządzające

Polegając na wywołaniu zmian w prawach majątkowych osób dokonujących

takiej czynności. Zmiany te obejmują rozporządzenie prawem. Następują one

bezpośrednio- nie jest konieczne dokonanie żadnych dodatkowych czynności

prawnych dla ich nastąpienia. Mogą to być zmiany natychmiastowe lub

odłożone w czasie w następstwie zastrzeżenia warunku lub terminu. Umowy

rozporządzające prowadzą do zmiany aktywów rozporządzającego oraz do

powiększenia aktywów jego kontrahenta.

Świadczenie

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo strony inaczej nie

postanowiły umowa sprzedaży, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do

przeniesienia własności rzeczy oznaczonej in species powoduje równocześnie

przeniesienie tego prawa- ma więc nadto skutek rozporządzający! (art. 155

k.c.)

Podobnie w zasadzie rozstrzygnięto ten problem, gdy chodzi o sprzedaż,

darowiznę lub inną umowę zobowiązującą tego typu, jeżeli jej przedmiotem

jest wierzytelność! (art. 510 k.c.)

2) Nazwane i nienazwane

Nazwane

Esentialia negotii objęte są przepisami ustawy, chociażby mającymi charakter ius

dispositivi (umowy o ustawowo określonych cechach). Najczęściej tego rodzaju

regulacja zawarta jest w zespole przepisów stosowanych do danej umowy,

wyodrębnionej w systematyce danego aktu normatywnego- pozwala to na

odwołanie się do nich przy ocenie konkretnego stosunków zobowiązaniowego.

Wyróżnienie umów nazwanych ma na celu przede wszystkim wskazanie na

właściwą dla nich regulację prawną.

Nienazwane (contractus imominatus)

Treść umowy nie jest przewidziana przewidziane przez żadną z postaci umowy

nazwanych. Występuje ona wówczas jedynie w stosunku prawnym, który strony

tak właśnie ukształtowały. Strony wówczas w granicach prawem wyznaczonych

swobodnie wypełnić niemal całą ich treść uzgodnionymi postanowieniami, nie

będąc skrępowani żadnymi szczególnymi przepisami prawa.

3) Jednostronnie i dwustronnie (umowy zajemne) zobowiązujące

Jednostronnie zobowiązujące

Wierzyciel

Dłużnik

Dwustronnie zobowiązujące (umowy wzajemne)

Wierzyciel

Dłużnik

Wierzyciel

Świadczenie 2 jest ekwiwalentem świadczenia 1

Dla uznania świadczeń za równoważne decyduje miernik subiektywny (ocena stron), nie zaś

rzeczywista wartość świadczeń w obrocie.

Celem umowy wzajemnej jest więc doporowadzenie do obopólnej korzyści- Do ut des- daję

abyś dał.

Nieważność jednego ze zobowiązań, nienależyte wykonywanie lub niewykonywanie

świadczenia jednego z kontrahentów ma wpływ na nieważność drugiego zobowiązania

lub obowiązek wykonania świadczenia wzajemnego przez drugiego kontrahenta.

Przepisy dot. umów wzajemnych: art. 388 §2 k.c., art. 388 k.c., art. 487 k.c. -art. 497 k.c

4) Konsensualne i realne

Konsensualne

Dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron.

Realne

Do zawarcia umowy przepisy wymagają jednak, poza złożeniem oświadczenia

woli wręczenia rzeczy (lub innego przedmiotu materialnego), której obojęcie

we władanie stanowi istotny element umowy.

5) Odpłatne i nieodpłatne

Odpłatne

Umowa jest odpłatna, gdy każda strona ma uzyskać określoną korzyść

majątkową- są to umowy przysparzające na podstawie, któ®ych strona

dokonująca przysporzenia majątkowego otrzymuje lub ma otrzymać w zamian

korzyść majątkową. Uzyskana przez te strony korzyść majątkowa powinna

mieć wartość realną. Nie musi ona jednak stanowić ekwiwalentu przysporzenia

uzyskanego od drugiej strony mierzonego z zastosowaniem obiektywnych

kryteriów wartości rynkowej.

Nieodpłatne (darme)

Służą natomiast do dokonywania nieodpłatnego przysporzenia na rzeczy

drugiej strony. Prawo cywilne udziela słabszej ochrony czynności

nieodpłatnej.

Negotium mixtum cum donatione- sytuacja, gdy obdarowany dokonuje na

rzecz darczyńcy świadczenia o wartości niewspółmiernej do wartości

otrzymanego przedmiotu przysporzenia.

6) Kazualne i abstrakcyjne

Normatywne pojmowanie motywów, którymi kierują się kontrahenci określa jako przyczynę

(causa) lub podstawę prawną umowy. Z punktu widzenia doniosłości prawnej tej przyczyny

wyróżnia się umowy kazualne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane od podstawy

prawnej).

Ważność oraz skutki prawne pierwszych uzależnione są od istnienia odpowiedniej podstawy

prawnej. Natomiast dla drugich przyczyna jest prawnie obojętna. Podział ten ma znaczenie

przede wszystkim w odniesieniu do umów przysparzających.

Najczęściej wyróżnia się trzy przyczyny prawnych umów przysparzających:

- causa aequirendi vel obligandi (celem przysporzenia jest nabycie prawa lub

uzyskanie innej korzyści majątkowej przysparzającego)

- causa solvendi (celem przysporzenia dokonywanego jest zwolnienie się przez

przysparzającego od ciążącego na nim obowiązku)

- causa donandi (celem przysporzenia na rzecz kontrahenta jest jego

wzbogacenie kosztem dokonującego przysporzenia)

- causa cavendi (celem przysporzenia jest zabezpieczenie świadczenia)

- causa ob. rem (celem przysporzenia jest zwrot świadczenia z powodu braku

causy – szerzej omówione w ramach bezpodstawnego wzbogacenia)

Za dominujący obecnie poogląda uznaje się, że w obowiązujących przepisach brak jest

podstawy do obrony koncepcji generalnej zasady czynności prawnych. Kazualność

przysporzenia wynikać może z uregulowania ustawowego (np. art. 156 k.c. i art. 510 § 2 k.c.).

W pozostały zakresie strony mogą ukształtować czynność prawną jako kazualna lub

abstrakcyjną.

7) Losowe

Są to umowy, których zgodnie z treścią wielkość świadczenia, a nawet samo jego istnienie są

zależne w mniejszym lub większym stopniu od przypadku, czyli zdarzenia niepewnego. Od

umów zawartych pod warunkiem umowy losowe różnią się tym, że warunek jest klauzulą

umowy dodany przez strony i możliwe byłoby, także zawarcie umowy bezwarukowej,

natomiast niepewność umowy losowej tkwi w jej istotnej treści i bez tego elementu

niepewności nie mogłaby bo ona w ogóle dojść do skutku lub przynajmniej nie w tej postaci,

w jakiej strony chciał ją zawrzeć. Do umów losowych nie można stosować bezpośrednio i

całości przepisów o warunkach. Dotyczy to w szczególność uregulowań stanowiących, że

warunek odnosi się wyłącznie do zdarzeń przyszłych i niepewnych.

8) Adhezyjne

Treść umowy jest jednostronnie i definitywnie ustalona przez jednego kontrahenta, który

narzuca ją drugiej stronie w takie sposób, że nie ma miejsca na jej swobodne negocjowanie.

Swoboda kontraktowania jest zredukowana do minimum, tj. do swobody przyjęcia decyzji o

zawarciu kontraktu przez przyjęcie wszystkich jego postanowień.

Wzorzec umowy nie oznacza umowy adhezyjnej.

W pierwszym wypadku chodzi o dokument umożliwiający zaistnienie adhezji, w drugim zaś

o sposób jej zawarcia.

9) Rezultatu i należytej staranności

Rezultatu

Zobowiązanie, którego wykonywanie polegać ma na osiągnięciu określonego z

góry rezultatu.

Dłużnik odpowiada za nieosiągnięcie oznaczonego rezultatu. Przyjmuje się, że

dłużnik odpowiada przede wszystkim na zasadach ryzyka. Wierzyciel musi

dowieść, że nie nastąpiło gwarantowany przez dłużnika rezultat (niewykonanie

zobowiązania). Natomiast dłużnika obciąża dowód, iż jest to spowodowane

okolicznościami, za które ponosi odpowiedzialność.

Dłużnik, aby zwolnić się od odpowiedzialności powinien udowodnić jaka była

faktyczna

przyczyna

niewykonania

lub

nienależytego

wykonania

zobowiązania. Pogląd ten nie jest trafny, gdyż wskazanie przez dłużnika, że

niewykonanie zobowiązania nastąpiło z przyczyn, za które on nie odpowiada

stanowi dowód braku winy, a więc jest sposobem na obalenie domniemania

winy.

Należytej staranności

Zobowiązanie, w którym żaden rezultat nie jest z góry przewidziany, a dłużnik

jest jedynie obowiązany do starannego działania w określonym kierunku.

Dłużnika odpowiada jedynie za niedołożenie należytej staranności do której

był zobowiązany (założony rezultat pozostaje poza treścią umowy).

Odpowiada on więc na zasadzie winy. Wierzyciel musi udowodnić, że dłużnik

nie dołożył należytej staranności w dążeniu do osiągnięcia rezultatu (winy), a

dłużnik to, że winny nie ponosi.

Każdy stosunek obligacyjny ma charakter rezultatu, który może wystąpić albo w postaci

zmaterializowanej albo w formie stworzenia określonego stanu lub sytuacji. Każde

zobowiązanie jest ponadto zobowiązaniem starannego działania, gdyż jedną z przesłanek

odpowiedzialności dłużnika jest zawsze zachowany przez niego standard należytej

staranności. Wykazanie przez dłużnik, iż niewykonywanie zobowiązania nastąpiło z przyczyn

za które on nie odpowiada stanowi dowód braku jego winy, a więc jest sposobem na obalenie

domniemania winy.

Wprowadza błędną wykładnie art. 471 k.c.

Kwestia przydatności

Kryterium podziału powinno stanowić nie cel zobowiązania, a jego rezultat.

Treść zobowiązania dłużnika jest każdorazowo zależna od natury stosunku prawnego. Jeżeli

osiągnięcie rezultatu sformułowanego na potrzeby zawarcia umowy jest niepewny, zależy od

czynników zewnętrznych leżących poza możnością oddziaływania dłużnika- podejmuje on

zobowiązanie starannego działania. Jeżeli natomiast z natury stosunku oraz oceny stron

wynika, że realizacja celu w postaci wystąpienia założonego rezultatu zależy od zachowania

dłużnika, wówczas strony określają jego zobowiązanie jako zobowiązanie rezultatu.

Jeżeli zapisy umowy budzą wątpliwości, należy przyjąć, że strony nie dążyły do dążyły

objęcia dłużnika obowiązkiem osiągnięcia rezultatu, na którego realizację nie mógłby on mieć

wystarczającego wpływu.

12. Umowy a osoba trzecia (umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej,

umowa o spełnienie świadczenia przez osobę trzecią, umowa o zwolnienie

dłużnika z obowiązku świadczenia)

Składający przyrzeczenie (dłużnik) zobowiązuje się jedynie do dołożenia

starań, aby osoba trzecia zachowała się w sposób oznaczony w umowie, jednakże bez

odpowiedzialności za to, że spodziewany skutek nastąpi składający przyrzeczenie

spełni swe zobowiązanie, gdy uczyni ze swojej strony wszystko, by skłonić osobę

trzecią do zawarcia umowy lub do spełnienia świadczenia

Składający przyrzeczenie (dłużnik) bierze na siebie gwarancję, że osoba trzecia

zobowiązuje się wobec kontrahenta (wierzyciela) lub spełni ja jego rzecz określone

świadczenia. Składający swe przyrzeczenie spełni swe zobowiązanie, gdy uczyni ze

swojej strony wszystko, by przyrzeczony skutek został osiągnięty.

KC ZAJMUJE SIĘ TYLO PRZYPADKIEM 2! (art. 391 k.c.)

Jeżeli osoba trzecia nie zachowuje się w sposób spodziewany strona składająca przyrzeczenie

obowiązana jest naprawić kontrahentowi wynikłą stąd szkodę.

W przypadku tylko przyrzeczenia zobowiązania się osoby trzecie- w granicach tzw. ujemnego

interesu stron umowy, a w przypadku spełnienia świadczenia- w granicach pełnego

odszkodowania.

Przyrzekający może zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody, jeżeli sam spełni

świadczenie zamiast osoby trzeciej, chyba że sprzeciwia się temu umowa lub właściwość

świadczenia. (art. 391 k.c.)

Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia

Umowa stron może przewidywać, że osoba trzecia będąca wierzycielem jednej z nich będzie

dochodzi od dłużnika świadczenia. (art. 392 k.c.)

Umowa o świadczenia na rzecz osoby trzeciej (pactum in farerem tertii)

Jedna ze stron zobowiązuje się wobec drugiej spełnić jej świadczenie na rzecz osoby trzeciej

niebiorącej w umowie udziału.

Osoba trzecia może żądać od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. Żądanie to

przysługuje jej w imieniu własnym i ma charakter roszczenia. (art. 393 § 1 k.c.)

Od jakiego momentu osoba trzecia nabywa roszczenie o wykonanie świadczenia, gdy nie

wyjaśnia tego przepis ustawy ani treść umowy?

Od chwili zawarcia umowy

Od chwili wyrażenia zgody na jej treść przez osobę trzecią

Ograniczenia co do odwołania upoważnienia osoby trzeciej przez wierzyciela?

Brak możliwość takiego wyłączenia, gdy osoba która ma otrzymać

świadczenie, złożyła którejkolwiek ze stron oświadczenie, że ze swego uprawnienia

zamierza skorzystać (art. 393 § 2 k.c.)

Zastrzeżenie uprawnienia dla osoby trzeciej wyłącza możliwość domagania się przez

wierzyciela z pominięciem uprawnionego?

Jeżeli osoba trzecia odmawia przyjęcia świadczenia, wierzyciel może żądać,

ilekroć nie sprzeciwia się temu natura świadczenia, spełnienie go do swoich rąk. (art.

393 § 3 k.c.)

Dłużnik może bronić się zarzutami wynikającymi z treści tej umowy zarówno przeciwko

wierzycielowi jak i osobie trzeciej.

Konstrukcja pactum in farerem tertii może znajdować zastosowanie jako zastrzeżenie

dodatkowe, modyfikujące stosunek obligacyjny między wierzycielem i dłużnikiem już po

jego powstaniu.

13. Zasada swobody umów (sensu largo i sensu stricto); ograniczenia swobody

stron w kształtowaniu treści i celu umowy

Zasada swobody umów:

- podmioty zawierające umowę moją pełną swobodę co do tego, czy chcą

zawiązać między osobą stosunek obligacyjny; od ich woli zależy samo powstanie

zobowiązania umownego

- pełna swoboda wyboru kontrahenta

- strony zawierające umową mogą treść jej ukształtować wg. własnego

uznania, a tym samym powołać do życia mocą swojej woli taki stosunek zobowiązaniowy,

jaki odpowiada ich interesom

- wolność stron od formalizmu prawnego- przeważa reguła, iż pranie

skuteczniejsze jest sam konsensus stron niewymagający szczególnej formy.

Akceptacja zarówno samej myśli zasady w sensie pozytywnym jak i zakreśla ograniczenia

zasady. (art. 353

k.c.)

Swoboda stron w kształtowaniu stosunków obligacyjnych nie ma charakteru basolutnego i

doznaje ograniczeń.

Odwołuje się bowiem do:

Ustawy

Regulacje

konstytucyjne

przez

regulacje

prawa

publicznego-

karnego

administracyjnego- obejmuje obowiązujące przepisy ius cogens w prawie cywilnym.

Pojęcie „ustawa” należy rozumieć szerzej, zgodnie z art. 87 Konstytucji RP

Natura danego stosunku prawnego

- Sensus stricto

Nakaz respektowania podstawowych cech stosunku obligacyjnego, tj. takich jego

elementów, których brak może doprowadzić do podważania istoty nawiązanej więzi

prawnej

- Sensus largo

Pewne istotne cechy tych kategorii stosunków. Interpretacja szersza, w swej wersji idącej

dalej prowadzi do uznania obok wyżej wskazanych cech za sprzeczne z naturą

zobowiązań również takiego zniekształcenia umowy typowej, znanej prawu zobowiązań,

którego w sferze danego ustawodawstwa, gdy z zestawienia praw i obowiązków stron

wynikają logiczne sprzeczności, naruszające kategorię umowy o charakterze mieszany, do

czego mogłyby strony dążyć. Można tu mówić o dekodowanych z całokształtu regulacji

minimalnych (koniecznych) elementarnych konstrukcji danego stosunku obligacyjnego,

bez który traci on swój sens gospodarczy albo wewnętrzną „równowagę”.

Zasad współżycia społecznego

Z jednej strony ograniczenie swobody kontraktowej, z drugiej strony wyznaczenie granic

wykonywania prawa podmiotowego.

Fakt, że umowa sprzeciwia się w swej treści zasadom współżycia społecznego, nie

wyklucza możliwości podniesienia zarzutu nadużycia prawa przez stronę w trakcie jej

wykonywania.

Cel umowy musi mieć bezpośrednio związany z treścią dokonywanej czynności prawnej

co oznacza, że czynność bezpośrednio nakierowana na jego osiągnięcie i temu celowi

służy. Przekroczeniem granicy swobody umów jest dokonanie czynności mających na

celu obejście ustawy- in fraudem legis. (art. 353

k.c.)

Kwestie przestrzegania zasad słuszności kontraktowej pojawia się ostatnio przede

wszystkim w odniesieniu do kontraktów zawieranych w tzw. obrocie konsumenckim,

ponieważ w tym obszarze stosunków pojawia się najczęściej problem braku równowagi

pomiędzy pozycjami stron.

Kryterium słuszności kontraktowej przybierającej w tej kwestii sfer regulacji postać

klauzuli dobrych obyczajów, stanowi swoistą formę konkretyzacji i adaptacji

uniwersalnych zasad uczciwości obrotu do potrzeb obrotu konsumenckiego, a więc z

uwzględnieniem przede wszystkim postulatu ochrony słabszej strony umowy.

Sankcja nieważności umów sprzecznych z ustawą albo mających na celu obejście ustawy

(art. 58 k.c.)

Umowa o świadczenie niemożliwe

Konkretne umowy stron mogą być dotknięte nieważnością z uwagi na to, że świadczenie

dłużnika jest niemożliwe do wykonania. (art. 387 § 1 k.c.)

Zawarcie umowy niemożliwej podmiotowo nie wyklucza, że świadczenie stanie się

niemożliwe do wykonania w przyszłości.

Zawarta umowa jest ważna, co zaś do skutków jej ewentualnego niewykonania znajdują

zastosowanie przepisy art. 471 k.c. lub inne stosowne przepisy.

Gdy obie strony świadomie uzależniają świadczenie od nastąpienie zdarzenia, które

decyduje o możliwości świadczenia w przyszłości stosuje się przepisy o warunku. (art. 89

k.c.)

W odniesieniu do umów o świadczenie niemożliwe wprowadza się obowiązek

naprawienia szkody przez stronę, która wiedziała o niemożliwości świadczenia i drugiej

strony, która o tej niemożliwości nie wiedziała i nie została wyprowadzona z błędu

(możliwe zastosowanie culpa in contrahendo). Obowiązek obejmuje odszkodowanie

wynagrodzenia drugiej strony tego co straciła ( odszkodowanie ujemnego interesu stron).

(art. 387 § 2 k.c.)

Wyzysk

Dysproporcja między świadczeniem stron. Istnieje ona wówczas, gdy wartość majątkowa

świadczenia jednej ze stron jest w rażącym stopniu niewspółmierna z tym, co przyjmuje

ona w zamian lub zastrzega dla siebie lub osoby trzeciej.

Niezależnie od kwestii obiektywnej istniejącego pokrzywdzenia, które musi istnieć w

chwili zawarcie umowy do cech wyzysku należy świadome wykorzystanie przymusowego

położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony. (art. 388 § 1 k.c.)

Umowa z mocy wyzysku nie jest niezgodna z mocy samego prawa (nieważność

względna).

Wyzyskany może żądać:

- zmniejszenia samego świadczenia/ zwiększenia świadczenia drugiej strony

- unieważnienia umowy

Uprawnienie to wygasa z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

14. Wzorce

umowne

(pojęcie, związanie wzorcem); niedozwolone

postanowienia umowne i szczególna ochrona konsumenta,

Jest to sporządzony w formie pisemnej wzór postanowień umowy, który przedsiębiorca

przedstawia konsumentowi w celu zawarcia umowy.

In dubio contra proferentem- wątpliwość tłumaczy się przeciwko autorowi wzorca

umownego- ochrona słabszej strony. (art. 385 k.c.)

Możliwość uznania postanowień za bezskuteczne w przypadku, gdy były nakierowane na

osiągnięcie przez drugą stroną rażąco nieuzasadnionych korzyści. (art. 385

k.c.)

Skuteczne związanie drugiej strony wzorcem jest jego doręczenie przy zawarciu umowy

(musi poprzedzać sam moment dojścia umowy do skutku). W odniesieniu do wzorców

elektronicznych wprowadza się obowiązek udostępnienia wzorca przed zawarciem umowy w

taki sposób, aby druga strona mogła ten wzorzec przechować i odtworzyć w zwykłym toku

czynności.

Odstępstwa w sytuacji, w których wymaga tego praktyka obrotu, a jednocześnie istnieje

stosunkowo niewielkie zagrożenie dla strony słabszej, co wynika z braku bezpośredniego

doręczenia wzorca.

Posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, przy

zastrzeżeniu, że druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. (art. 384 § 2 k.c.)

Wzorze umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. (art. 385

§ 2 k.c.)

Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą

stronę, jeśli zostały zachowane wymagania z art. 384 k.c., a strony nie wypowiedziały umowy

w najbliższym terminie wypowiedzenia.

Szczególnym problemem związanym z zawarciem umowy przez użycie wzorca występuje w

wypadku konfliktu wzorców stosowanych przez strony.

Umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie obejmuje postanowień

wzorców, które są ze sobą sprzeczne. (art. 385

§ 1 k.c.)

Umowa nie jest zawarta, gdy po otrzymaniu oferty strona niezwłocznie zawiadomi, że nie

zamierza zawrzeć umowy na warunkach § 1. (art. 385

§ 2 k.c.)

Niegodziwe klauzule umowne- klauzule, które naruszają zasadę wzajemnego zaufania,

powodując istotną i nieusprawiedliwioną dysproporcję umownych praw i obowiązków na

niekorzyść konsumenta.

Przedmiotem oceny i sankcji jest sama klauzula, a nie jej praktyczne zastosowanie oraz

realizowany postulat zachowania mocy wiążącej umowy przy eliminacji klauzul uznanych za

niegodziwe.

Za klauzule niegodziwe należy uznać postanowienia umowny zawieranej z konsumentem

nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtującego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z

dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy.

Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenie stron, w tym cenę lub

wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Esentialia negoti są przyjmowane przez strony świadomie, na zasadzie wyraźnego, nie tylko

dorozumianego konsensusu, w przeciwnym wypadku umowa w ogóle nie dochodzi do

skutku. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść

konsument nie miał rzeczywistego wspływ, w szczególności dotyczy to postanowień

przyjętych z wzorca umowy (zawsze ocena in concreto)- ciężar dowodu spoczywa na

profesjonaliście. (art. 385

§ 3 k.c.)

Ustalenie niedozwolonego charakteru klauzuli umownej zależy od kumulatywnego

wystąpienia dwóch przesłanek:

- sprzeczność z dobrymi obyczajami

- rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Przesłanki te powinny być ustalane zawsze w kontekście umowy, a więc uwzględniać jej

treść, związek badanej klauzuli z innymi elementami umowy, okolicznościami zawarcia

umowy, a także uwzględniać umowy pozostające w związku z umową obejmującą

postanowienia będące podmiotem oceny= kontrola incydentalna/konkretna. (art. 385

k.c.)

Katalog klauzul z art. 385

k.c. ma charakter otwarty, stanowi jedynie egzemplifikację.

Klasyfikacja klauzul niedozwolonych z art. 385

k.c.:



Klauzule odnoszące się do zawarcia i wykonywania umowy (pkt. 3-9, 11-12,

18, 20)



Klauzule dotyczące zmiany umowy, rozwiązania umowy lub odstąpienia od

niej (pkt. 10, 14-15, 17, 19)



Klauzule dotyczące zakresu odpowiedzialności stron (pkt. 1-2, 16-17, 21-22)

Osobne miejsce zajmuje klauzula z pkt. 23 dotyczącego kwestii jurysdykcyjnych.

Podział ten ma charakter czysto porządkowy i orientacyjny.

Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem należące do kategorii niedozwolonych

klauzuli umownych nie wiąże go, w pozostałym zaś zakresie strony są związane

postanowieniami umowy.

Sankcja bezwzględnej nieważności ex lege!

Bezskuteczność niedozwolonych klauzul wobec konsumenta ma charakter ex lege i ex tunc.

15. Dodatkowe zastrzeżenia umowne (kara umowna, zadatek, umowne prawo

odstąpienia, odstępne)



Karna umowna (odszkodowanie umowne)

Kara umowna jest środkiem mającym na celu wzmocnienie skuteczności więzi między

stronami. Służy wprowadzeniu w życie zasady realnego wykonywania zobowiązań. Jest

swoistym elementem represyjnym.

Kara umowna może być zastrzeżone jedynie w odniesieniu do wykonywania zobowiązań

niepieniężnych. Wyraża się ona w obowiązku zapłaty określonej sumy pieniężnej. (art. 483 §

1 k.c.)

Zastrzeżenie odszkodowania umownego może nastąpić dla dwóch typowych sytuacji:

na wypadek niewykonania zobowiązania

Wierzyciel może dochodzić wykonania albo wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią,

albo określonej sumy pieniężnej.

na wypadek nienależytego wykonania zobowiązania

Wierzyciel może dochodzić wykonania zobowiązania, a nadto określonej sumy pieniężnej

zastrzeżonej w umowie.

Nic nie stoi na przeszkodzie, a by strony w umowie zawarły obydwie sytuacje dot. zapłaty

kary umownej.

Dłużnik nigdy bez zgody wierzyciela nie może zwolnić się ze zobowiązania poprzez zapłatę

kary umownej. (art. 483 § 3 k.c.)

W braku odmiennych postanowień należy przyjąć, iż kara umowna ma zastąpić

odszkodowanie= będzie się należała wierzycielowi jedynie wówczas, gdy według ogólnych

przesłanek służy mu odszkodowanie za niewykonanie, bądź za nienależyte wykonanie

zobowiązania.

Zastrzeżenie kary umownej ułatwia realizację uprawnień wierzyciela wynikających z ogółu

reguł KC wskutek tego, że wierzyciel może jej dochodzić bez względu na wysokość

poniesionej szkoły. (art. 484 § 1 zd. 1 k.c.)

Oznacz to, że:

wierzyciel nie musi wykazywać poniesionej szkody- niesie to za sobą wiele

trudności w trakcie trwania sporu

nawet wykazanie, iż szkoda, która poniósł wierzyciel jest niższa zastrzeżona w

pieniądzach, nie wpływa to na zasadność roszczenia.

Możliwość modyfikowania kary umownej:

gdy zobowiązanie w znacznej części został wykonane

kara jest rażąco wygórowana (art. 484 § 2 k.c.)

Obniżenie wysokości kary umownej może nastąpić na wniosek dłużnika. Ratio legis tego

roszczenia ma na celu zapobieżenie nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela.

Kwestia stosunku należności z tytułu kary do ewentualnego odszkodowania, którego

wierzyciel mógłby dochodzić na zasadach ogólnych.

W świetle KC- w razie zastrzeżenia kary umownej wierzyciel nie może w braku odmiennej

umowy dochodzić odszkodowania przenoszącego wysokość kary zastrzeżonej. (art. 484 § 1

zd. 2 k.c.) Zastrzeżona w umowie kara stanowi górną granicę odpowiedzialności

dłużnika!, nawet jeśli wierzyciel wykaże, iż poniósł większą szkodę. W przypadku

dochodzenia przez wierzyciela odszkodowania na zasadach ogólnych należy przyjąć, że karę

umowną zalicza się na poczet odszkodowania.

Strony mogą ukształtować zastrzeżenia kary umowne j w sposób przez siebie uznany.

W razie zastrzeżenia ustawowego o zapłacie kary umownej stosuję się przepisy dotyczące tej

kary zawarte w k.c. (art. 485 k.c.)



Zadatek

Sensus largo

Suma pieniężna lub rzecz, którą jedna strona daje drugiej przed/przy/po zawarciem/u umowy.

Zadatek jako:

- znak zawarcia umowy

- zaliczka na poczet świadczenia

- zabezpieczenie wykonania świadczenia

- odstępne

Senus stricto

W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, surogat odszkodowania na

wypadek, gdy umowa zawarta między stronami nie zostanie wykonana. (art. 394 k.c.)

W razie niewykonania umowy przez drugą stronę, druga strona może wedle swojego wyboru:

- dochodzić wykonania umowy

- bez wyznaczenia dodatkowego terminu od umowy odstąpić i pobrany zadatek zatrzymać, a

jeżeli sama go dała, domagać się jego zwrotu w podwójnej wysokości. (art. 394 § 1 k.c.)

Należy podkreślić, że:

Przy umowach wzajemnych, przy których był dany zadatek, strona uzyskuje

specjalne udogodnienie, może bowiem odstąpić od umowy bez wyznaczenia

dodatkowego terminu (art. 491 § 1 k.c.)

Strona może w każdym przypadku zatrzymać zadatek lub ewentualnie żądać

podwójnego jego wysokości, chociażby żadnej szkody nie poniosła. Musi się jednak

zadowolić zadatkiem, gdyby nawet poniosła szkodę wyższą

Strona nie może zwolnić się od umowy przez samo zwrócenie zadatku w

podwójnej wysokości.

W przypadku wykonania umowy zadatek dany w rzeczy, które jest przedmiotem świadczenia

(także m. in. w pieniądzu), zostaje zaliczony na poczet należności.

Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony w naturze stronie, która go dała.

(art. 394 § 2 k.c.)



Umowne prawo odstąpienia

Strony, które zawarły umowę, są tą umową związane i właściwie żadna z nich nie może jej

rozwiązać bez zgody drugiej strony= pacta sunt servanda.

Jednostronne odstąpienie od umowy jest przewidziane w kilku przypadkach:

- przy niektórych umowach

- przy umowach wzajemnych w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę. (art.

491 k.c.)

Przy każdej umowie strony mogą wprowadzać dodatkowe zastrzeżenia umowne, że w ciągu

oznaczonego terminu jednej z nich lub im obu wolno odstąpić od umowy. (art. 395 § 1 k.c.)

Jeżeli po stronie wierzycieli czy dłużników występuje więcej osób odstąpienie może być

wykonane tylko przez wszystkich i przeciwko wszystkim.

Skutkiem odstąpienia od umowy uważa się, że umowa nie była wcale zawarta (ex tunc).

To co strony sobie świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym chyba, że zmiana

była konieczna w granicach zwykłego zarządu. ( art. 395 § 2 k.c.)

Jeżeli umowa miała charakter umowy wzajemnej, a obie strony dokonały świadczenia, mają

je zwrócić jednocześnie.

Dopóki strona nie zwróci lub nie zabezpieczy zwrotu otrzymanego świadczenia, dopóty

drugiej stronie przysługuje prawo zatrzymania (ius retencionis). (art. 496 k.c.)

Jeżeli pewne świadczenia, zwłaszcza polegające na usługach lub używaniu rzeczy nie mogą

być zwrócone w naturze, drugiej stronie należy się odpowiednie wynagrodzenie pieniężne.

(art. 395 § 2 zd. 3).

Ustawa nie rozstrzyga expressis verbis kwestii zwrotu pożytków i nakładów. Doktryna

reprezentuje pogląd, że do zwrotu pożytków stosuje się odpowiednio zasadę z art. 395 § 2

k.c., natomiast do zwrotu nakładów przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Kto nie może zwrócić tego co otrzymał w stanie niezmienionym, obowiązany jest do

naprawienia szkody wywołanej utratą, uszkodzeniem lub obciążeniem przedmiotu

świadczenia, albowiem powinien liczyć się od początku z obowiązkiem zwrotu wg ogólnych

zasad art.. 471 k.c. Obowiązek naprawienia szkody nie powstaje tylko wówczas, gdy szkoda

wynikła wskutek okoliczność, za które zobowiązany do zwrotu nie odpowiada.

Prawo odstąpienia od umowy przenoszącej własność nieruchomości

Brak możliwości zastrzegania prawa odstąpienia w umowach zobowiązująco -

rozporządzających,

na podstawie których dochodzi do przeniesienia własności

nieruchomości, przewidując jedocześnie dopuszczalność korzystanie z ustawowego prawa

odstąpienia w tego rodzaju umowach. (art. 491 k.c.)

Umowa taka może być przez strony rozwiązana, jeżeli nie została w całości wykonana.



Klauzula legis commissoviae

Zastrzeżenie, że strona może odstąpić od umowy, jeżeli druga strona nie spełni świadczenia

lub spełni je nienależycie= uwarunkowane prawo odstąpienia (lex commissovia)

Odstąpienie następuje przez odpowiednie oświadczenie strony uprawnionej.

Przy zobowiązaniach wzajemnych- art. 492 k.c.



Odstępne (umowa o odstępne)

Według treści takiej umowy wolno jednej lub obu stroną odstąpić od umowy za zapłatą

oznaczonej sumy pieniężnej- odstępnego. (art. 396 k.c.)

Odstępne= odszkodowanie za niedojście umowy do skutku.

Rolę odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy. Można domniemywać

takiej roli zadatku, ilekroć strony umowy zastrzegły prawo odstąpienia i jedna z nich dała

zadatek. Może mieć inny charakter, gdy strony tak postanowiły.

Jeżeli zadatek spełnia rolę odstępnego, strona uprawniona może odstąpić od umowy

rezygnując z zadatku lub płacąc podwójną jego wysokość.

16. Odstąpienie a wypowiedzenie

Są to dwa różne sposoby zakończenia stosunku obligacyjnego między stronami!

Wypowiedzenie stanowi zwykły sposób zakończenia umowy lub sankcję za jej określone

naruszenia. W odróżnieniu od odstąpienie wywiera skutki ex nunc. Jest to swoistego rodzaju

oświadczenie jednej strony o braku chęci kontynuowania stosunku zobowiązaniowego. W

przypadku rozwiązania stosunku obligacyjnego poprzez zastosowanie instytucji

wypowiedzenia, strony nie zwracają sobie tego co świadczyły, a jedynie rozliczają się z

niewykonanych części świadczenia.

Wypowiedzenie umowy ma zastosowanie, co do zasady, do umów o charakterze ciągłym, jak

np. najem czy dzierżawa, podczas gdy odstąpienie dotyczy z reguły umów rezultatu o

charakterze jednorazowym, jak np. umowa o dzieło, czy umowa o roboty budowlane.

Podkreślenia jednak wymaga, że w przeciwieństwie do wypowiedzenia, instytucja odstąpienia

może mieć zastosowanie zarówno do umów ciągłych jak i do tych, których cechą

charakterystyczną jest osiągniecie określonego skutku.

17. Umowa przedwstępna (pojęcie, termin, skutek słabszy, skutek silniejszy)

Umowa przedwstępna (pactum de contrahendo)

Instytucja przygotowująca zawarcie właściwej umowy między stronami. Treść umowy

przedwstępnej jest bowiem zobowiązanie się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy

jako stanowczej. (art. 389 k.c.)

Jeżeli umowa przedwstępna jest jednostronnie wiążąca, zawarcie umowy może żądać tylko

strona uprawniona.

Jeżeli umowa przedwstępna jest dwustronnie wiążąca, zawarcia umowy stanowczej mogą

żądać obie strony uczestniczące w umowie przedwstępnej.

Umowa przedwstępna różni się zasadniczo od umowy zawartej pod warunkiem. Świadczenie

dłużnika w umowie przedwstępnej jest nakierowane na zawarcie umowy przyrzeczonej.

Tymczasem w umowie zawartej pod warunkiem oświadczenia obu strona są całkowicie

definitywne w chwili zawarcia umowy, a tylko skuteczność aktu jest zależna od spełnienia się

w umowie zdarzenia przyszłego i niepewnego. Gdy zdarzenie, o którym mowa spełni się,

umowa podlega wykonaniu bez potrzeby składania dodatkowego oświadczenia przez strony

czy też jedną z nich.

Umowa przedwstępna jest ważna, jeśli strony określiły istotne postanowienia umowy

zasadniczej.

Brak formy umowy przedwstępnej określone w sposób szczególny= nie ma formy bez normy.

Jeżeli strony wyznaczają termin złożenia umowy przyrzeczonej w przypadku kolizji

terminów (dwa różne) decyduje termin wcześniej złożony (Prior tempore, potior iure- kto

pierwszy w czasie, ten pierwszy w prawie). (art. 389 § 2 zd. 2 k.c.)

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej powinien być wyznaczony w ciągu roku od zawarcia

umowy przedwstępnej. (art. 389 § 2 k.c.)

Skutek silniejszy

Strona uprawniona w umowie może przymusowo doprowadzić do zawarcia umowy nawet

wbrew woli drugiej strony.

Skutek słabszy

Strona zobowiązana posiada roszczenie o odszkodowanie za nie zawarcie umowy

przyrzeczonej.

Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania. (art. 390 §

1 k.c.)

Roszczenia wynikające z umowy przedwstępnej przedawniają się po roku od dnia, w którym

umowa przyrzeczona miała zostać zawarta. (art. 390 § 3 k.c.)

Umowa ramowa- porozumienie stron nakierowane na przyszłe współdziałanie pomiędzy

kontrahentami, którzy przewidują utrzymanie przez pewien czas stałych powiązań

gospodarczych.

18. Cupla in contrahendo

Kto prowadzi pertraktacje poniesie w czasie ich trwania szkodę wywołaną zachowaniem się

drugiej strony, ma podstawę do domagania się od niej naprawienia szkody.

Odpowiedzialność reżimu ex delicto= poszkodowany musi dowieść winy i przeprowadzić

dowód co do wszystkich przesłanek.

Obowiązek kompensacji obejmuje naprawienie szkody, jaką drugą strona poniosła przez to,

że liczyła na zawarcie umowy. Ogranicza się tylko do tzw. interesu ujemnego umowy.

Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, druga strona jest obowiązana do nie ujawniania i

nieprzekazywania takich informacji innym osobą oraz do niewykorzystywania ich do

własnych celów. (art. 72

§ 1 k.c.)

Na stronie twierdzącej, że obowiązki te kształtowały się inaczej ciąży powinność

udowodnienia tego faktu.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby strony negocjowały kwestie związane z zachowaniem

poufności przekazanych sobie informacji w umowie negocjacyjnej. W takie sytuacji i w

wypadku naruszenia obowiązku poufności powstaje roszczenie odszkodowawcze ex

contractu.

Zwrot korzyści przewidywanych w art. 72

§ 2 k.c. jest instytucją samoistną, do której

nie należy stosować przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.