DERMATOLOGIA
WETERYNARIA W PRAKTYCE
20
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2011
ku do desmosomów łączących komór-
ki naskórka (3). Docelowym białkiem
dla powstających przeciwciał jest de-
smogleina 1.
W przypadku kotów do tej por y
nie zdefi niowano predyspozycji raso-
wych. W jednej z prac obejmującej opis
57 przypadków tej choroby u kotów, naj-
liczniej występowała ona u krótkowło-
sych kotów europejskich, kotów hima-
lajskich, kotów syjamskich i perskich.
Może to być związane z rozpowszech-
nieniem tych ras. Opisywano ją też
u kotów rasy maine coon, kotów soma-
lijskich, ragamuffi n, szkockich zwisło-
uchych (1). Inni autorzy nie wymienia-
ją natomiast predylekcji rasowych (3).
Nie stwierdzono predyspozycji związa-
nej z płcią i wiekiem. Choroba była roz-
poznawana u zwierząt w różnym wieku,
od 1. do 17. roku życia (9, 10).
Objawy kliniczne
Objawy kliniczne u kotów lokalizu-
ją się na głowie, opuszkach palcowych
i małżowinach usznych. Początek zmian
zwykle dotyczy nieowłosionej części
małżowin usznych (co jest bardzo cha-
rakterystyczne dla kotów). Zmiany lo-
kalizują się też na grzbiecie, w pachwi-
nach i na brzuchu (w okolicy brodawek
sutkowych), a w niektórych przypad-
kach mogą mieć charakter uogólniony,
chociaż zdarza się to rzadziej niż u psów
(5, 7, 9, 10). Na głowie zmiany obecne
są często na grzbiecie nosa, lusterku
nosa, w okolicy okołooczodołowej i wy-
stępują u 80% chorych zwierząt. Zmia-
ny dotyczące opuszek palcowych mogą
prowadzić do deformacji pazurów (pa-
ronychia). Dominującymi wykwitami
u tego gatunku są strupy, nadżerki i łu-
ski, chociaż pierwszymi są pęcherzy-
ki i krosty, które istnieją stosunkowo
krótko i ulęgają przekształceniu w wy-
kwity wtórne. Objawem, który można
Choroby autoimmunologiczne są rzad-
ko rozpoznawaną grupą chorób skóry
u kotów, a ich przypadki są nie tak często
spotykane w praktyce, jak ma to miejsce
u psów. Najistotniejszymi schorzeniami
należącymi do tej grupy są choroby pę-
cherzowe, z których największy odsetek
stanowi pęcherzyca liściasta. Inną jed-
nostką chorobową jest toczeń, pozostałe
zaś są diagnozowane sporadycznie.
P
ĘCHERZYCA
LIŚCIASTA
Jak wspomniano we wstępie, jednost-
ka ta jest najpowszechniejszą chorobą
autoimmunologiczną skóry u kotów,
a częstość jej występowania oceniana
jest na około 1-1,5% przypadków der-
matologicznych (14). Według Angusa
jest to 2-10% przypadków dermatolo-
gicznych u kotów, które trafi ają do kli-
nik weterynaryjnych (1). Podane przez
Angusa wartości szacunkowe dotyczą-
ce częstości rozpoznawania choroby
wydają się zawyżone, gdyż z obserwa-
cji autorów wynika, że odsetek kotów
z rozpoznaną pęcherzycą liściastą nie
przekracza 1% konsultowanych przy-
padków dermatologicznych.
Przyczyny rozwoju choroby nie
są w pełni znane, wiadomo że w nie-
których przypadkach może się ona roz-
winąć po podaniu leków lub w przebiegu
chorób nowotworowych. U kotów tego
typu przypadki notowano po zastosowa-
niu doksycykliny, ampicyliny i cymety-
dyny, a pojedyncze opisywano również
po zastosowaniu itrakonazolu oraz meti-
mazolu (4, 10, 2, 3). Istnieją podejrzenia,
że może być ona związana z chorobami
alergicznymi. Za tą hipotezą przemawia
fakt obecności w bioptatach skóry, po-
branych od chorych kotów, dużej ilości
mastocytów (które odgrywają istotną
rolę w przebiegu reakcji alergicznych)
(2). W przebiegu choroby dochodzi
do powstawania przeciwciał w stosun-
dr n. wet. Marcin Szczepanik, dr n. wet. Piotr Wilkołek
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
Abstract
Auto-immune dermatoses in cats are
rare skin disorder in this species. The
most important auto-immune derma-
toses are blistering skin diseases like
pemphingus coplex and pemphigoid.
The paper describes clinical and histo-
pathological features, methods of dia-
gnosis and cure of blistering skin di-
sorders in cats (pemphingus foliaceus,
pemphingus vulgaris, pemphingus ery-
themtosus, bollus pemphigoid and mu-
cous membrane pemphigoid).
Key words
auto-immune skin diseases, cats, bli-
stering skin diseases
Streszczenie
Autoimmunologiczne stany zapalne skó-
ry są rzadko spotykane u kotów. Najważ-
niejsze dermatozy autoimmunologiczne
to pęcherzowe choroby skóry, takie jak
pęcherzyce i pemfi goid. W artykule zo-
stały opisane zmiany kliniczne i histo-
patologiczne, metody diagnostyczne
oraz sposoby leczenia pęcherzowych
chorób skóry kotów: pęcherzycy liścia-
stej, pęcherzycy zwykłej, pęcherzycy ru-
mieniowatej, pemfi goidu pęcherzowego
i pemfi goidu błon śluzowych (pemfi goid
bliznowaciejący).
Słowa kluczowe
choroby autoimmunologiczne, koty, pę-
cherzowe choroby skóry
Autoimmunologiczne
choroby pęcherzowe
skóry u kotów
AUTOIMMUNOLOGIC SKIN DISEASES IN CATS
DERMATOLOGIA
WETERYNARIA W PRAKTYCE
21
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2011
obserwować, jest demarkacja wierzch-
nich warstw naskórka, który można
łatwo zdjąć razem z włosem. Prowa-
dzi to do wyłysień, jednak pod uszko-
dzonym naskórkiem zmiany nadżerko-
we często nie są widoczne. U znacznej
części chorych kotów występuje świąd.
W przypadku zmian dotyczących opu-
szek kończyn może być stwierdzane
nadmierne rogowacenie i serowaty brą-
zowy wysięk (2, 5). Niekiedy obecne
są objawy ogólne, takie jak utrata ape-
tytu, spadek masy ciała, posmutnienie
i gorączka. W większości przypadków
nie stwierdza się tych uogólnionych ob-
jawów. Przy objęciu zmianami kończyn
występuje również kulawizna (10).
W badaniu hematologicznym u zwie-
rząt z pęcherzycą liściastą można stwier-
dzić średniego stopnia leukocytozę,
neutrofi lię oraz nieznaczną nieregene-
ratywną niedokrwistość (14).
Rozpoznanie
W rozpoznaniu różnicowym należy
uwzględnić przede wszystkim derma-
tofi tozy, które niekiedy przyjmują bar-
dzo zbliżony obraz kliniczny. Wyklu-
czyć należy inne pęcherzyce i infekcje
bakteryjne.
Pomocne w postawieniu rozpozna-
nia jest badanie cytologiczne. W bada-
niu tym w preparacie widoczne są liczne
akantocyty oraz granulocyty obojętno-
chłonne. Do badania cytologicznego
najlepiej pobrać materiał ze świeżych
krost, a w przypadku ich braku spod
świeżych strupów po ich uprzednim
zdjęciu jałową igłą.
Metodą, która pozwala na potwierdze-
nie rozpoznania, jest badanie histopato-
logiczne. Do badania zaleca się pobrać
materiał przynajmniej z trzech różnych
miejsc (1). Najbardziej reprezentatyw-
ny materiał można uzyskać z głowy,
a o ile to możliwe, z małżowin usznych.
W przypadku bardzo wczesnych zamian
widoczne są pęcherzyki wypełnione
komórkami akantolitycznymi. Nieste-
ty tego typu zmiany są bardzo krótko-
trwałe i szybko ulegają przekształceniu
w krosty. W krostach obecne są, oprócz
komórek akantolitycznych, również gra-
nulocyty obojętnochłonne i nieliczne
eozynofi le oraz mastocyty. Krosty zwy-
kle lokalizują się pod warstwą rogową
lub w warstwie ziarnistej (3). W przy-
padku kiedy nie występują krosty, rów-
nież pod strupami można stwierdzić
obecność akantocytów. Pomocne w roz-
poznaniu może być stwierdzenie egzo-
cytozy granulocytów obojętnochłon-
nych, obecność mikroropni w naskórku
lub przy ujściu mieszków włosowych
(14). Objawem charakterystycznym dla
pęcherzycy liściastej jest rekornifi ka-
cja, czyli ponowne powstawanie war-
stwy rogowej po krostą, nie występuje
on w przypadku infekcji bakteryjnych
(9). Komórki akantolityczne często wy-
kazują cechy apoptozy, mogą się łączyć,
tworząc tzw. „wyspy” złożone z kilku po-
łączonych ze sobą akantocytów. Jeże-
li występuje zapalenie skóry właściwej,
to obecny jest mieszany, okołonaczynio-
wy naciek lub też zlokalizowany poniżej
naskórka. Ponadto mogą również wystę-
pować obrzęk i przekrwienie (3).
Leczenie
Jeżeli do rozwoju choroby doszło na sku-
tek podawania leków, objawy ustępują
po ich odstawieniu (1). Terapia w przy-
padku pęcherzycy liściastej opiera się
na stosowaniu leków immunosupresyj-
nych. Zazwyczaj dobre rezultaty można
osiągnąć po podawaniu glikortykoste-
roidów. Kotom można podawać pred-
nizolon w dawce 2 mg/kg m.c. Począt-
kowa dawka w przypadku uogólnionych
i przewlekłych postaci może być nawet
znacznie wyższa, leczenie można rozpo-
cząć od 8 mg/kg m.c. (3). Niektórzy auto-
rzy zalecają podawanie deksametazonu
w dawce od 0,1 mg/kg m.c. do 0,2 mg/
kg m.c. Deksametazon należy podawać
co drugi dzień. Skuteczny może być
również metylprednizolon podawany
w dawce 3-5 mg/kg m.c. Innym gliko-
kortykosteroidem, który może być sto-
sowany u tego gatunku, jest tramcinolon
(w dawce od 0,6 mg/kg m.c. do 2 mg/
kg m.c.), który okazał się skuteczniej-
szy w porównaniu do innych glikokorty-
kosteroidów, np. prednizolonu, a nawet
połączenia tych glikokortykosteroidów
z chlorambucilem lub solami złota (15).
W miarę poprawy stanu i ustępowania
zmian glikokortykosteroidy należy po-
dawać co drugi dzień, a następnie redu-
kować dawkę o 10-25% co 2-4 tygodnie
(1). Należy pamiętać, że długotrwałe sto-
sowanie glikortykosteroidów u kotów
może prowadzić do rozwoju cukrzycy.
U zwierząt, u których podawanie gli-
kokortykosteroidów nie przynosi po-
prawy, należy rozważyć podawanie chlo-
rambucilu. Lek ten należy stosować
w dawce 0,1 mg/kg m.c. jeden raz dzien-
nie lub 0,2 mg/kg m.c. co drugi dzień.
Można używać go łącznie z glikokorty-
kosteroidami. Lek powinien być poda-
wany przez 4-8 tygodni. Możliwe skutki
uboczne związane z podawaniem chlo-
rambucilu to wymioty, biegunka, a tak-
że supresja szpiku kostnego. W związku
z możliwą supresją szpiku podczas le-
czenia wskazane jest wykonywanie ba-
dania hematologicznego w odstępach
dwutygodniowych.
Kolejnym lekiem możliwym do za-
stosowania w przypadku pęcherzycy li-
ściastej jest aurotioglukoza. Lek ten po-
dawany jest iniekcyjnie w odstępach
tygodniowych przez 6-12 tygodni w daw-
ce 1 mg/kg m.c. Po uzyskaniu popra-
wy częstotliwość podawania leku należy
zmniejszyć i podawać go co 2-4 tygodnie.
W związku z możliwymi efektami ubocz-
nymi (kłębkowe zapalenie nerek, trom-
bocytopenia, supresja szpiku kostnego)
wskazane jest wykonywanie badań he-
matologicznego, biochemicznego z suro-
wicy krwi oraz badania moczu w odstę-
pach dwutygodniowych. Cyklosporyna
ma jak dotąd niepotwierdzoną skutecz-
ność w przypadku pęcherzycy liściastej.
W jednym z przypadków była podawana
kotu w dawce 15 mg/kg m.c. raz dzien-
nie i po początkowej poprawie doszło
do nawrotu zmian, które nie reagowały
na lek nawet pomimo podniesienia daw-
ki do 25 mg/kg m.c. (12). Azatiopryna nie
powinna być stosowana u tego gatunku,
ponieważ prowadzi do silnej supresji
szpiku kostnego (3). Około 10% przypad-
ków nie odpowiada na leczenie i zwierzę
poddawane jest eutanazji (14).
P
ĘCHERZYCA
ZWYKŁA
Jej występowanie szacuje się na około
0,1% wszystkich przypadków dermato-
logicznych (14) – choroba ta jest zatem
drugą pod względem częstości wystę-
powania z grupy chorób pęcherzowych.
DERMATOLOGIA
WETERYNARIA W PRAKTYCE
22
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2011
W przypadku psów wiadomo, że zwią-
zana jest z wytworzeniem przeciwciał
w stosunku do desmogleiny 3. U ko-
tów nie jest dotychczas znany docelo-
wy antygen, przeciwko któremu wytwa-
rzane są przeciwciała (4). Podobnie jak
w przypadku wcześniej opisanej choro-
by, brak predyspozycji związanej z wie-
kiem, płcią czy rasą.
Objawy
Początkowo powstają pęcherzyki, które
szybko ulegają zniszczeniu i przekształ-
cają się w nadżerki, wrzody, strupy, ko-
loratki naskórkowe. Zmiany najczę-
ściej pojawiają się w miejscach połączeń
skórno-śluzówkowych (wargi, powieki,
okolica odbytu i narządów płciowych)
oraz obejmują jamę ustną. Zwykle cho-
robie towarzyszą objawy ogólne, takie
jak gorączka i utrata apetytu (14, 4).
Rozpoznanie
Podobnie jak w przypadku pęcherzy-
cy liściastej w badaniu cytologicznym
można stwierdzić akantocyty. Potwier-
dzeniem rozpoznania jest badanie histo-
patologiczne. W preparatach widoczne
są pęcherzyki formujące się w naskórku,
ponad warstwą podstawną. Pęcherzy-
ki zawierają jedynie niewielką ilość ko-
mórek zapalnych i akantolitycznych (3).
Komórki warstwy podstawnej zwykle
przylegają do błony podstawnej i mogą
wpuklać się do światła pęcherzyka (4).
Leczenie choroby jest takie samo jak
w przypadku pęcherzycy liściastej.
P
ĘCHERZYCA
RUMIENIOWATA
U kotów, poza pęcherzycą liściastą i zwy-
kłą, stwierdzane były również przypad-
ki pęcherzycy rumieniowatej. Choroba
ta posiada cechy pośrednie pomiędzy
pęcherzycami i toczniem rumieniowa-
tym. Klinicznie objawy choroby są zbli-
żone do tych obserwowanych w prze-
biegu pęcherzycy liściastej i lokalizują
się głównie na twarzy i małżowinach
usznych. Typowe zmiany to strupy, nad-
żerki i wyłysienia (14). Objawy ulęgają
zaostrzeniu pod wpływem światła sło-
necznego (4). Rozpoznanie choroby
stawiane jest na podstawie badania hi-
stopatologicznego, w którym widoczne
są cechy zbliżone do tych w pęcherzy-
cy liściastej – podrogowe krosty zawie-
rające akantocyty. Ponadto obecne jest
liszowaciejące zapalenie skóry, a w na-
cieku zapalnym stwierdza się limfocy-
ty komórki plazmatycznej i makrofagi
(3). W warstwie podstawnej naskórka
obecne są komórki apoptyczne i z ce-
chami zwyrodnienia wodniczkowego,
stwierdzana jest również „ucieczka pig-
mentu” (4). Leczenie jest identyczne
do stosowanego w przypadku pęche-
rzycy liściastej.
P
EMFIGOID
PĘCHERZOWY
Jest bardzo rzadki u kotów. Przyczyna
choroby to powstawanie przeciwciał
skierowanych przeciwko błonie pod-
stawnej naskórka. Białkiem, które jest
atakowane, jest kolagen XVII o masie
cząsteczkowej 180 kDa (6). Choroba była
rozpoznana u kota himalajskiego i euro-
pejskiego krótkowłosego (4).
Objawy kliniczne lokalizują się wo-
kół warg, małżowin usznych, palców
i dotyczą podniebienia miękkiego oraz
twardego. W miejscach tych formują
się pęcherzyki oraz powstają nadżer-
ki i strupy.
Pewne rozpoznanie może zostać po-
stawione na podstawie badania histo-
patologicznego. W preparacie histopa-
tologicznym widoczne są pęcherzyki
oraz pęcherze podnaskórkowe. W pę-
cherzach mogą być stwierdzane nielicz-
ne granulocyty kwasochłonne (2, 4, 6).
Rozpoznanie można postawić również
po zastosowaniu immunofl uorescencji
pośredniej – można wówczas stwierdzić
odkładanie się przeciwciał IgG w błonie
podstawnej naskórka (11).
Zalecane jest podawanie glikokorty-
kosteroidów (prednizolon 2 mg/kg m.c.).
ry
c. ar
chiwum autor
ów
Ryc. 1. Typowa lokalizacja zmian w przypadku pęcherzycy liściastej u kota. Na małżowinach usznych widoczne
są wyłysienia, strupy oraz nadżerki
Ryc. 2. Widoczne zmiany na granicy skóry i naskórka w okolicy warg – wyłysienia, strupy i nadżerki
DERMATOLOGIA
WETERYNARIA W PRAKTYCE
24
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2011
Początkowo lek podaje się codziennie,
w miarę poprawy stosuje się go co dru-
gi dzień. Remisje po zakończeniu lecze-
nia mogą trwać 6 miesięcy.
P
EMFIGOID
BŁON
ŚLUZOWYCH
W przypadku tej choroby przeciwcia-
ła wytwarzane są przeciwko obecnemu
w błonie podstawnej naskórka kolage-
nowi XVII oraz w stosunku do lamini-
ny 5. Około połowy przypadków pemfi -
goidów może stanowić pemfi goid błon
śluzowych (3, 8).
Dochodzi do powstawania pęcherzy
ulegających przekształceniu w nadżer-
ki i wrzody pokryte strupami. Zmia-
ny lokalizują się na błonach śluzowych
jamy ustnej, płytce nosowej, w okoli-
cy narządów płciowych i odbytu (11).
W pojedynczym przypadku stwierdza-
no również powstawanie zmian na bło-
nie śluzowej przełyku (3).
Rozpoznanie opiera się na badaniu
histopatologicznym. W preparatach
widoczne są cechy podobne do tych
stwierdzanych w pemfi goidzie pęche-
rzowym. Widoczne są pęcherze pod-
naskórkowe, zwykle nie zawierają one
komórek zapalnych, niekiedy mogą być
tam stwierdzane nieliczne erytrocyty,
eozynofi le i neutrofi le (3). W badaniach
stosuje się ponadto immunofl uorescen-
cję pośrednią (8).
Piśmiennictwo
1. Angus J.C.: Dermatology Secrets: Pemphigus
Foliaceus in Cats. Proceeding of the NAVC
North American Veterinary Conference.
2. Chandler E.A., Gaskel C.J., Gaskel R.M.:
Feline Medicine and Therapeutics. Blackwell
Publishing 2004.
3. Gross T.L., Ihrke P.J., Walder E.J., Affolter
W.K.: Skin diseases of dogs and cats. Clinical
and histopathological diagnosis. Blackwell
Science, Oxford 2005.
4. Guaguere E., Degorce-Rubiales F.:
Drug-induced erythema multiforme or drug-
induced pemphigus foliaceus: a case report.
„Vet. Dermatol.”, 2005, 15 (Suppl. 1), 57,
8-12.
5. Mueller R.S.: Immune-mediated Skin Di-
seases 50. Congresso Nazionale Multisala
SCIVAC, Italia 2005.
6. Olivry T., Chan L.S. , Xu L. , Chace P.,
Dunston S.M. , FaheyM., Marinkovich
M.P.: Novel Feline Autoimmune Blistering
Disease Resembling Bullous Pemphigoid
in Humans: IgG Autoantibodies Target the
NC16A Ectodomain of Type XVII Collagen
(BP180/BPAG2). „Vet. Pathol.”, 1999, 36,
328-335.
7. Olivry T., Chan L.S.: Autoimmune Bliste-
ring in Domestic Animals. „Clin. Derma-
tol.”, 2001, 19:750-760.
8. Olivry T., Dunston S.M., Zhang G.,
Ghohestani R.F.: Laminin-5 is targeted
by autoantibodies in feline mucous membrane
(cicatricial) pemphigoid. „Vet. Immunol.
Immunopathol.”, 2002, 88, 123-129.
9. Olivry T.: A review of autoimmune skin
diseases in domestic animals: I – Superfi cial
pemphigus. „Vet. Dermatol.”, 2006, 17;
291-305.
10. Preziosi D.E. , Goldschmidt M.H. , Greek
J.S. Jeffers J.G. , Shanley K.S., Drobatz K.,
Mauldin E.A.:. Feline pemphigus foliaceus:
a retrospective analysis of 57 cases. „Vet.
Dermatol.”, 2003, 14, 313-321.
11. Rivierre Ch., Olivry T.: New auto-immune
the dog and the cat. Part 2: Dermatoses
membrane proteins. „Prat. Méd. Chir. Anim.
Comp”, 2002, 37, 11-21.
12. Robson D.C., Burton G.G.: Cyclosporin:
applications in small animal dermatology.
„Vet. Dermatol.”, 2003,14, 1-9.
13. Rosenkrantz W.S.: Pemphigus: current the-
rapy. „Vet. Dermatol.”, 2004, 15, 90-98.
14. Scott D.W., Miller W.H., Griffin C.E.:
Veterinary Dermatology. W.B. Saunders
Company, Philadelphia 2001.
dr n. wet. Marcin Szczepanik
Katedra i Klinika Chorób
Wewnętrznych Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
20-612 Lublin, ul. Głęboka 30
Document Outline