01 ERGONOMIA WSTĘP

ERGONOMIA - WSTĘP

Współczesny człowiek spędza większość swojego
czasu w otoczeniu różnego rodzaju urządzeń
technicznych, tworzących sztuczne środowisko.

Urządzenia te nie powstają bowiem w sposób
naturalny w przyrodzie, ale są wytworem
świadomej działalności człowieka i
posiadającym dwa oblicza: pozytywne i
negatywne.

ERGONOMIA - WSTĘP

Rozwój techniki powinien bowiem przyczyniać się
do poprawy warunków życia człowieka rozumianych
jako coraz lepsze możliwości zaspokojenia
różnorodnych potrzeb zdrowotnych i rozwojowych
człowieka.

człowieka.

W tym celu należy określić i stosować kryteria

projektowania i i stosowania rozwiązań
technicznych i organizacyjnych, pozwalających na
traktowanie człowieka jako podmiotu w systemie
człowiek – projekt techniczny.

Zwiększająca się liczba chorób
cywilizacyjnych i zawodowych, wynikających
z hipokinezji (pogorszenie czynności
ruchowych, które polega na uogólnionym
albo ograniczonym spowolnieniu i zubożeniu

albo ograniczonym spowolnieniu i zubożeniu
ruchów), monotypowości i monotonności
procesu pracy niewątpliwie istotnie
przyczynia się do coraz większego
zainteresowania dorobkiem teoretycznym i
praktycznym ergonomii.

Na uwagę zasługuje zdanie J. Rosnera

który uważa, że „przedmiotem ergonomii są
zagadnienia dostosowania maszyn, narzędzi i
urządzeń oraz materialnego środowiska pracy

urządzeń oraz materialnego środowiska pracy
do możliwości i potrzeb człowieka w celu
usunięcia zagrożeń jego zdrowia i życia,
optymalizacji kosztu biologicznego pracy i
zapewnienia wygody podczas jej
wykonywania”

CO TO JEST ERGONOMIA

Ergonomia- czyli dyscyplina naukowa zajmująca się

dostosowaniem pracy do możliwości

psychofizycznych człowieka.

Ma na celu

humanizowanie pracy

poprzez taką

organizację układu: człowiek - maszyna - warunki

otoczenia, aby wykonywana ona była przy możliwie

niskim koszcie

biologicznym

i najbardziej

efektywnie, co uzyskuje się m.in. poprzez eliminację

źródeł

chorób zawodowych

CO TO JEST ERGONOMIA

Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną.

Korzysta z dorobku takich nauk lub

dziedzin naukowych jak:

psychologia

pracy

socjologia pracy

fizjologia pracy

dziedzin naukowych jak:

psychologia

pracy

socjologia pracy

fizjologia pracy

higiena

medycyna pracy

organizacja

pracy

antropometria

oraz nauk

technicznych, np.

materiałoznawstwa

budowy maszyn.

CO TO JEST ERGONOMIA

•

Istnieje wiele definicji ergonomii. Jedna z nich

wskazuje, że ergonomia zajmuje się związkami

zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego

zajęciem, sprzętem i otoczeniem (materialnym) w

najszerszym znaczeniu, włączając w to pracę,

wypoczynek, sytuacje w domu i podróży .

•

Ujmuje ona bardzo szeroko zakres zainteresowania

ergonomii, wykraczając poza pracę.

CO TO JEST ERGONOMIA

•

Dążeniem osoby dokonującej oceny

stanowiska pracy i warunków

panujących na nim podczas

wykonywania określonych zadań,

będzie dostosowanie tego miejsca

pracy w jak największym zakresie do

rodzaju wykonywanej pracy,

wynikających z tego ograniczeń i

potrzeb operatora.

CO TO JEST ERGONOMIA

•

Celem głównym ergonomii jest

polepszanie warunków pracy

człowieka, które obejmuje

dostosowanie ich do możliwości

pracownika oraz właściwy dobór

pracownika do danej pracy i jego

edukację obejmującą specyfikę

stanowiska.

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

•

Historia Towarzystwa Ergonomicznego.

"W 1949 r. powstaje w Anglii Naukowe
Towarzystwo Ergonomiczne.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Ergonomiczne
zostaje utworzone w 1961 r., wg K.F.H. Murrella,
autora pierwszego podręcznika z ergonomii, z
przeświadczenia, że dalsza izolacja przedstawicieli
poszczególnych dyscyplin nie daje szans na
należyty rozwój."

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

•

"Ergonomia jako nauka o przystosowaniu człowieka
do pracy i pracy do człowieka istniała od zarania
dziejów. Ludzie starali się w jakiejś mierze ułatwić
sobie pracę wymyślając coraz przyjaźniejsze
narzędzia pracy a także wybierając dla siebie pracę,

narzędzia pracy a także wybierając dla siebie pracę,
która była dla nich bardziej odpowiednia.

•

Na przełomie XIX i XX w., gdy zaczęto produkować
masowo i gdy pojawiły się trudności związane ze
specyfiką takiej produkcji rozwijać się zaczęło
organizowanie pracy na zasadach naukowych.

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

•

Pierwszą próbę podjął W.F. Taylor próbując
zoptymalizować wielkość (powierzchnię) łopaty w
zależności od typu materiału przesypywanego -
lekkiego czy ciężkiego, tak żeby zawsze obciążenie
wynosiło około 6-8 kg.

wynosiło około 6-8 kg.

•

I choć z perspektywy czasu może się to wydawać nic
nie znaczącym faktem, był to początek naukowych
rozważań nad dostosowaniem pracy do fizjologii
człowieka.

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

•

Reakcją na jednostronne podejście Taylora, który
głównie bazował na idei zwiększania efektywności
pracownika dla pracodawcy było powstanie szkoły
humanistycznej w naukach i analizie pracy, m.in. w tym
można dopatrywać się początków psychologii pracy.

można dopatrywać się początków psychologii pracy.

•

Badacze zaczęli zwracać uwagę na psychomotorykę,
czyli racjonalne ruchy, usprawnianie przyuczania do
pracy, optymalizację warunków pracy i środowiska
materialnego, umiejscowienie narzędzi, hałasu,
oświetlenia, stanowiska roboczego..."

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

Jednym z wniosków takiego podejścia było
stwierdzenie, że praca najbardziej efektywna
może być jednocześnie nieekonomiczną, jeśli
uwzględnić koszt biologiczny pracy człowieka.

uwzględnić koszt biologiczny pracy człowieka.

Np. praca na akord jest niemożliwa w
dłuższym czasie, bo doprowadzić może do
wyniszczenia organizmu pracownika, którego
nie da się łatwo zastąpić ze względu na czas
wyszkolenia.

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

Badacz, niemiecki fizjolog G. Lehmann
opierając się na opracowaniach
historyków konkludował, że np.
kielnia ma kształt taki jak kiedyś

kielnia ma kształt taki jak kiedyś
wynaleziona przez Egipcjan, młotki,
gwoździe i obcęgi jak rzymskie, a rydle
i łopaty wg jednego schematu
używano przez wiele setek lat.

ERGONOMIA – RYS HISTORYCZNY

II Wojna Światowa spowodowała szybki
rozwój ergonomii, wywołany koniecznością
dostosowania coraz nowszych technologii
wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci

wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci
nie byli w stanie dobrze pilotować
samolotów, ponieważ rozmieszczenie
wskaźników i bardzo niska temperatura w
samolocie na to nie pozwalała... ergonomia
starała się rozwiązywać takie problemy."

DEFINICJA ERGONOMII

Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego (PTErg)

•

Ergonomia jest to nauka stosowana zmierzająca do

optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn,

urządzeń, technologii, organizacji i materialnego

środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego

użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych,

psychicznych i społecznych człowieka.

DEFINICJA ERGONOMII

Międzynarodowego Stowarzyszenia

Ergonomicznego (IEA)

•

Ergonomia zajmuje się związkami

•

Ergonomia zajmuje się związkami

zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego

zajęciem, sprzętem i otoczeniem

(materialnym) w najszerszym znaczeniu,

włączając w to pracę, wypoczynek, sytuację

w domu i w podróży.

RODZAJE ERGONOMII

Ergonomia koncepcyjna

•

Jest to wprowadzenie zasad ergonomii już w

trakcie formułowania założenia i projektowania

systemów oraz projektów.

•

Oznacza to, że producenci np. telefonów

komórkowych już w fazie projektu powinni

wprowadzić odpowiednie zasady ergonomii i

następnie przystąpić do fazy produkcji.

ERGONOMIA KONCEPCYJNA

•

Ma na celu stosowanie ergonomicznie prawidłowych rozwiązań

już w fazie przygotowywania projektów maszyn, urządzeń,

narzędzi, stanowisk roboczych, hal i budynków, a także mieszkań,

szkół i innych konstrukcji.

•

Poprawne projektowanie ergonomiczne polega na uwzględnieniu

danych liczbowych antropometrycznych, fizjologicznych i

psychologicznych, otrzymanych w wyniku dogłębnej analizy oraz

specjalistycznych pomiarów i badań laboratoryjnych.

•

Ergonomia koncepcyjna ma podstawowe znaczenie na

najwyższym szczeblu kierownictwa, gdzie ma miejsce planowanie i

organizowanie, koordynowanie i regulowanie procesu

produkcyjnego.

ERGONOMIA KONCEPCYJNA

•

Ergonomia koncepcyjna napotyka na trzy bariery, w tym
dwie natury psychologicznej, a jedną organizacyjnej:

–

psychologicznej - projektant może mieć wewnętrzne przekonanie, że
trudny problem, przed którym stanął, jest niemożliwy do rozwiązania
lub nierealny albo, że tego dotąd nie było;

–

psychologicznej - projektant z dłuższym stażem pracy może mieć
tendencje do preferowania stereotypowych, tradycyjnych i często
przestarzałych rozwiązań lub też stosuje rozwiązania z jednej
wybranej techniki czy technologii.

Powoduje to zawężenie obszaru możliwych rozwiązań projektu. Często też

pojawia się obawa przed nowością i niechęć do podjęcia ryzyka

ERGONOMIA KONCEPCYJNA

–

organizacyjnej - dotyczy trudności w zorganizowaniu
zespołu specjalistów z różnych dziedzin (inżynier lub
architekt, psycholog pracy i fizjolog pracy) i
koordynacji ich prac. Jeżeli decyzje projektowe musi
podejmować jedna osoba, to z natury nie jest ona

podejmować jedna osoba, to z natury nie jest ona
kompetentna w zakresie wielu zagadnień, o których
decyduje. Inżynier przekładając istotę funkcji, jakie
ma spełniać obiekt na język techniki, wybiera z nich
zazwyczaj takie elementy, które może potraktować
jako parametry charakteryzujące przyszłą
konstrukcję.

ERGONOMIA KONCEPCYJNA

Będą to na przykład:

–

dla dźwigu: maksymalny podnoszony ciężar, zasięg ramienia,

wysokość podnoszenia, prędkość ruchu;

–

dla pojazdu: dopuszczalne obciążenie, prędkość maksymalna,

rodzaj paliwa, droga hamowania;

–

dla obrabiarki: moc i szybkość skrawania, rodzaj obrabianego

materiału oraz narzędzia, prędkość posuwu, gabaryty

–

dla obrabiarki: moc i szybkość skrawania, rodzaj obrabianego

materiału oraz narzędzia, prędkość posuwu, gabaryty

obrabianego materiału, stopień automatyzacji.

Są to pojęcia całkowicie odhumanizowane, ściśle techniczne.

Człowiek w takim rozumowaniu pojawia się dopiero w dalszych

etapach projektowania jako czynnik ograniczający swobodę

konstruowania, narzucający konieczność uwzględnienia wymogów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wygody pracy.

ERGONOMIA KONCEPCYJNA

•

Należy mieć na uwadze, że powyższe straty ponoszone są przez
użytkowników przez wiele lat eksploatacji obiektów technicznych.

•

Ergonomia koncepcyjna jest procesem ciągłym, ponieważ nawet
przy najlepszej pracy zespołów ergonomicznych w biurach
konstrukcyjnych i projektowych nie uda się uniknąć konieczności

konstrukcyjnych i projektowych nie uda się uniknąć konieczności
wprowadzania pewnych poprawek w konstrukcji już
eksploatowanych maszyn, urządzeń czy hal fabrycznych, chociażby
ze względu na zmienność warunków ich użytkowania.

•

Ergonomia koncepcyjna zastosowana we wczesnej fazie
opracowywania rozwiązań technicznych jest o wiele bardziej
racjonalna i skuteczna niż ergonomia korekcyjna.

ERGONOMIA KOREKCYJNA

•

Zajmuje się korektą już istniejących
rozwiązań, to jest, korektą warunków pracy
na drodze modernizacji istniejących oraz
pracujących już maszyn i urządzeń a także

pracujących już maszyn i urządzeń a także
wprowadzeniem elementów
zabezpieczających ludzi przed niekorzystnymi
wpływami środowiska pracy.

ERGONOMIA KOREKCYJNA

•

Oznacza to, że producenci np. komórek po procesie produkcji
postanowili wprowadzić poprzez korektę, ergonomiczne
rozwiązanie do nowych modeli telefonów.

•

Przedmiotem jej zainteresowań jest analiza już istniejących
stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do

Przedmiotem jej zainteresowań jest analiza już istniejących
stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do
właściwości anatomicznych, fizjologicznych i psychicznych
pracowników.

•

Dostrzeżone usterki w eksploatacji maszyn i urządzeń mają
być usunięte przez formułowanie i wprowadzanie
odpowiednich zaleceń i zmian.

ERGONOMIA KOREKCYJNA

•

Ergonomia korekcyjna stanowi dziedzinę badań
stosowanych. Obejmuje to następujące obszary:

–

poprawę parametrów materialnych warunków pracy
(zmniejszenie hałasu,

–

drgań, poprawa oświetlenia, mikroklimatu);

–

drgań, poprawa oświetlenia, mikroklimatu);

–

wyeliminowanie nadmiernych obciążeń fizycznych i
psychicznych

–

(mechanizacja i automatyzacja ciężkich prac fizycznych,
poprawa pozycji

–

przy pracy, poprawa organizacyjno-technicznych
warunków odbioru informacji, usprawnienia w
organizacji pracy).

ERGONOMIA KOREKCYJNA

•

Ergonomia korekcyjna jest procesem ciągłym, ponieważ
obserwacje wadliwych rozwiązań systemów człowiek – praca
są niewyczerpanym źródłem usprawnień i doskonalenia tych
warunków:

–

utrzymanie się wielu wadliwych rozwiązań w zakładach

–

utrzymanie się wielu wadliwych rozwiązań w zakładach
pracy pozostaje w związku faktem, że w przemyśle, w
rolnictwie czy komunikacji używa się wiele starego
sprzętu;

–

niezależnie od tego na nowe konstrukcje często
przenoszone są błędy powstałe w przeszłości

ERGONOMIA KOREKCYJNA

–

wiele złego powstaje też w procesie realizacji projektów
nowych urządzeń technicznych, zwłaszcza pod wpływem
fałszywie pojętych przesłanek oszczędnościowych;

–

nowe wynalazki i nowa technika, likwidując wiele

–

nowe wynalazki i nowa technika, likwidując wiele
dotychczasowych niedogodności i zagrożeń, niosą ze sobą
inne, nie przewidziane przez projektantów
niebezpieczeństwa – zatruwanie powietrza i wód,
niszczenia przyrody, hałas, wibracje, zaburzenia
nerwicowe wywołane absorbującą układ nerwowy,
wysoce odpowiedzialną pracą.

Atestacja prototypów maszyn i urządzeń

•

Kolejnym kierunkiem działań ergonomii,
łączącym cechy ergonomii korekcyjnej i
koncepcyjnej jest atestacja prototypów nowych
maszyn i urządzeń przed wydaniem zgody na ich
produkcję seryjną.

produkcję seryjną.

•

W wyniku atestacji odpowiedzialne za nią
organy odbioru technicznego odrzucają pewien
odsetek przedstawianych im rozwiązań
technicznych, nakazując ich modyfikację.

Atestacja prototypów maszyn i urządzeń

•

W atestacji maszyn i urządzeń technicznych
przed wszystkim koncentruje się na
wymaganiach bezpieczeństwa i higieny pracy.

•

Do wprowadzenia obowiązkowej atestacji
zobowiązuje Polskę ratyfikowanie w 1977
roku konwencji nr 119 MOP dotyczącej
zabezpieczenia maszyn.