OPERACJE GOSPODARCZE

OPERACJE GOSPODARCZE I ICH WPŁYW NA SKŁADNIKI BILANSU

ZDARZENIA GOSPODARCZE – zjawiska i procesy gospodarcze o różnym charakterze, powstałe w trakcie
prowadzenia przez jednostkę działalności gospodarczej. np. w firmie produkcyjnej wydano z magazynu
materiały potrzebne do produkcji wyrobów – zdarzenie wewnętrzne, ponieważ biorą w nim udział tylko
komórki danej firmy – magazyn i wydział produkcyjny,

firma produkcyjna otrzymała dostawę materiałów od spółki

X – zdarzenie zewnętrzne, ponieważ oprócz danej firmy bierze w nim udział jednostka zewnętrzna.

Udokumentowane i podlegające ewidencji księgowej zdarzenia gospodarcze nazywamy operacjami gospodarczymi.

OPERACJE GOSPODARCZE (przedmiot ewidencji księgowej) – wszelkie udokumentowane i wyrażone wartościowo
zdarzenia  gospodarcze  powodujące  zmiany  stanu  składników  aktywów  i  pasywów  jednostki  oraz  powstawanie  wyniku
finansowego, tzn. ponoszenie kosztów i osiąganie przychodów.
Są  one  przedmiotem  obserwacji,  pomiaru  i  rejestracji  w  systemie  ewidencyjnym  rachunkowości.  Np.  zakup  maszyn,
urządzeń,  środków  transportu,  materiałów,  sprzedaż  wytworzonych  produktów,  wypłata  wynagrodzeń  pracownikom,
zaciągnięcie kredytu w banku, wypłata odszkodowań itp.

Wszystkie  operacje  są  zdarzeniami  gospodarczymi,  ale  nie  wszystkie  zdarzenia  gospodarcze  są  operacjami
gospodarczymi.  Np.  wysłanie  zamówienia  do  dostawcy,  zawarcie  umowy  o  pracę  z  pracownikiem,  ustalenie  norm
zużycia materiałów itp.

ZDARZENIA  KSIĘGOWE  –  są  to  operacje  gospodarcze,  które  nie  mają  charakteru  zdarzeń  gospodarczych,  lecz
wynikają z potrzeby przekształcenia jednego układu ewidencyjnego w inny układ oraz z konieczności poprawienia błędów
księgowych i przeprowadzenia korekt np. rozliczanie kosztów, stosowanie storna.

Cechy operacji gospodarczych:
-

wyrażona jest wartościowo w mierniku pieniężnym,

związek z działalnością określonej jednostki gospodarczej,

ciśle określony moment wystąpienia (dzień, miesiąc, rok),

powodowanie równoczesnych (równych co do wartości) zmian co najmniej dwóch składników bilansu lub innych
kategorii finansowych,

obowiązek ich udokumentowania.

Klasyfikacja operacji gospodarczych

Kryterium podziału

Rodzaje operacji gospodarczych

1. Zależność między
operacjami gospod. i
zdarzeniami gospod.

•

operacje gospod. będące zdarzeniami gospodarczymi np. podjęcie gotówki z banku do
kasy

•

operacje gospod. nie będące zdarzeniami gospod., lecz zdarzeniami księgowymi np.
rozliczenie kosztów, stosowanie storna

2. Związek operacji
gospod. z bilansem
(charakter)

•

operacje bilansowe (bezwynikowe) – powodują zmiany z składnikach bilansowych
aktywów i pasywów

•

operacje wynikowe (niebilansowe) – kształtują wynik finansowy, wpływają na
przychody, koszty, zyski i straty nadzwyczajne

3. Zakres oddziaływania
operacji gospod.
(kierunek)

•

operacje wewnętrzne – dotyczą danego podmiotu

•

operacje zewnętrzne – dotyczą danego podmiotu i jego otoczenia

4. Wpływ podmiotu
gospod. na powstanie
operacji gospod.

•

operacje zależne – będące aktem świadomego i celowego działania podmiotu

•

operacje niezależne – wynikające z przyczyn losowych

5.Częstotliwość
występowania operacji
gospodarczych

•

operacje jednorazowe np. zakup środka trwałego

•

operacje procesowe np. amortyzacja środka trwałego

6. Rodzaj składnika
bilansu, którego operacje
gospodarcze dotyczą

•

operacje materialne

•

operacje rozrachunkowe

•

operacje transferowe (rozliczeniowe)

7. Struktura wewnętrzna
operacji gospod.

•

operacje pojedyncze (proste)

•

operacje złożone

8. Faza procesu
gospodarczego

•

operacje fazy zaopatrzenia

•

operacje fazy produkcji (zasadniczej działalności)

•

operacje fazy sprzedaży

TYPY OPERACJI BILANSOWYCH

I TYP – OPERACJE AKTYWNE - dotyczą tylko składników aktywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie aktywów, przy czym jeden składnik aktywów zwiększa się, a
drugi zmniejsza się o wartość operacji. W wyniku tego typu operacji ogólna suma bilansowa nie ulega zmianie.
Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

+ O – zwiększenie operacji

- O – zmniejszenie operacji

II TYP – OPERACJE PASYWNE - dotyczą tylko składników pasywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zmiany tylko po stronie pasywów, przy czym jeden składnik pasywów zwiększa się, a
drugi zmniejsza się o wartość operacji. W wyniku tego typu operacji ogólna suma bilansowa nie ulega zmianie.
Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

III TYP – OPERACJE AKTYWNO-PASYWNE - dotyczą składników aktywów i pasywów bilansu
Operacje gospodarcze wywołujące zwiększenie jednego składnika aktywów z równoczesnym zwiększeniem jednego
składnika pasywów, co powoduje wzrost sumy bilansowej o wartość operacji. Równowaga bilansowa zostaje zachowana.

IV TYP – OPERACJE AKTYWNO-PASYWNE - dotyczą składników aktywów i pasywów bilansu
Operacje  gospodarcze  wywołujące  zmniejszenie  jednego  składnika  aktywów  z  równoczesnym  zmniejszeniem  jednego
składnika  pasywów,  co  powoduje  zmniejszenie  sumy  bilansowej  o  wartość  operacji.  Równowaga  bilansowa  zostaje
zachowana.

Z  tych  równań  wynika  ZASADA  KSIĘGOWOŚCI  PODWÓJNEJ  –  każda  operacja  dotyczy  dwóch  składników
majątku,  obie  zmiany  są  równe  co  do  wartości,  następują  równocześnie  i  po  każdej  operacji  musi  być  zachowana
równowaga bilansowa.

Podsumowanie:

każda operacja gospodarcza powoduje zmianę co najmniej dwóch składników bilansu,

jeśli operacje gospodarcza dotyczy składników tylko jednej strony bilansu (A lub P), to zwiększeniu jednego

składnika odpowiada równoczesne zmniejszenie drugiego składnika o taką samą kwotę, natomiast suma

bilansowa nie ulega zmianie,

jeśli operacje dotyczy jednego składnika aktywów i jednego składnika pasywów, to wzrost jednego z tych

składników wywołuje wzrost drugiego składnika i suma bilansowa się zwiększa, natomiast spadkowi jednego

z tych składników odpowiada spadek drugiego składnika oraz zmniejszenie sumy bilansowej,

adna dokonana operacje gospodarcze nie powoduje zachwiania równowagi bilansowej – suma A = suma P.

Ustawa o rachunkowości wyraźnie akcentuje konieczność kompletnego ujęcia operacji gospodarczych, stanowiąc,
ż

e „do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego należy wprowadzić, w postaci zapisu, każde zdarzenie, które

nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym”.

A + O – O = Σ P

A = Σ P + O – O

A + O = Σ P + O

A - O = Σ P - O

OPERACJE WYNIKOWE

Operacje wynikowe – oddziaływają bezpośrednio na wynik finansowy jednostki gospodarczej

Klasyfikacja operacji wynikowych:

Operacje normalne:

koszty

+ przychody

Operacje nadzwyczajne:

straty nadzwyczajne

+ zyski nadzwyczajne

Operacje podatkowe:

obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

KOSZTY

stanowią  wyrażone  w  pieniądzu  zużycie  składników  aktywów  trwałych  i  obrotowych,  usług  obcych,
nakładów  pracy  pracowników  oraz  niektóre  wydatki  nie  odzwierciedlające  zużycia,  związane  z
prowadzeniem działalności przez jednostki  gospodarczej w określonej jednostce czasu.

koszty  i  straty  wg  UOR  –  to  uprawdopodobnione  zmniejszenie  w  okresie  sprawozdawczym  korzyści
ekonomicznych,  o  wiarygodnie  określonej  wartości,  w  formie  zmniejszenia  wartości  aktywów,  albo  zwiększenia
wartości  zobowiązań  i  rezerw,  które  doprowadzą  do  zmniejszenia  kapitału  własnego  lub  zwiększenia  jego
niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

WYDATEK - rozchód środków pieniężnych z kasy lub z rachunku bankowego, niezależnie od celu tego rozchodu.
NAKŁAD - wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa

PODSTAWOWA KLASYFIKACJA KOSZTÓW

Kryterium podziału

Podział

Charakterystyka

rodzaj kosztu

amortyzacja, zużycie materiałów i
energii, usługi obce, podatki i opłaty,
wynagrodzenia, ubezpieczenia
społeczne i inne świadczenia,
pozostałe

odzwierciedlają zużycie składników produkcji i
nakłady czysto pieniężne uporządkowane wg
jednorodnych składników

struktura
wewnętrzna
kosztów

koszty proste

koszty złożone

składają się z jednego rodzaju kosztu, który nie może
być w danej jednostce rozłożony na elementy proste
np. amortyzacja, wynagrodzenia

obejmują kilka rodzajów kosztów np. koszt własnych
usług transportowych, w których skład wchodzi
amortyzacja taboru samochodowego, zużycie paliwa,
płace kierowców itp.

działalność
operacyjna i
finansowa
(wykazywane w
rachunku zysków i
strat)

koszty działalności operacyjnej

pozostałe koszty operacyjne

koszty finansowe

obejmują kilka pozycji kosztów według rodzajów, a
ponadto wartość sprzedanych towarów i materiałów

wiążą się pośrednio ze zwykłą działalnością
jednostki

gospodarczej,

tj.

działalnością

operacyjną,  np.  koszty  spowodowane  sprzedażą,
likwidacją  środków  trwałych,  odpisane  należności
przedawnione,  umorzone  i  nieściągalne,  zapłacone
odszkodowania, kary i grzywny itp.

to  poniesione  koszty  operacji  finansowych,  składają
się  w  szczególności  z  odsetek,  w  tym  także  odsetek
za  zwłokę  w  zapłacie,  z  prowizji  od  pożyczek  i
zobowiązań, ujemnych różnic kursowych itp.

typ działalności
operacyjnej

koszty działalności podstawowej

koszty działalności pomocniczej

stanowiącej

główny

przedmiot

działalności

gospodarczej jednostki (produkcja, handel, usługi)

wiadczącej przede wszystkim usługi dla działalności

podstawowej i zarządu oraz potrzeby bytowe
pracowników

koszty zarządu

koszty sprzedaży

związane z organizacją, kierownictwem i obsługą
całej działalności gospodarcza jednostki

ponoszone w związku ze sprzedażą produktów,
towarów i materiałów

stopień zależności
kosztów od
wielkości produkcji

koszty stałe

koszty zmienne

kształtują  się  w  zasadzie  na  tym  samym  poziomie
niezależnie  od  wielkości  produkcji  np.  amortyzacja
budynków,  koszty  oświetlenia,  ogrzewania,  koszty
stałego personelu

kształtują się w określonej proporcji do wielkości
wytworzonej produkcji, np. zużycie surowców,
opakowań bezpośrednio związanych z produktem

sposób odnoszenia
kosztów na
wytwarzane
produkty

koszty bezpośrednie

koszty pośrednie

można je na podstawie pomiaru lub dokumentów
ź

ródłowych zaliczyć na produkty lub ich rodzaje, np.

materiały bezpośrednie, płace bezpośrednie, obróbka
obca

podział tych kosztów  wymaga posługiwania  się tzw.
kluczami  rozliczeniowymi  kosztów  np.  koszty
wydziałowe,  koszty  sprzedaży,  koszty  zakupu
materiałów

związek kosztów z
osiągniętymi
przychodami

koszty uzyskania przychodów

koszty i wydatki nie stanowiące
kosztów uzyskania przychodów

zgodnie  z  przepisami  podatkowymi  -  ponoszone  są
przez  jednostkę  na  działalność  w  celu  uzyskania
przychodów  np.  odpisy  amortyzacyjne,  zużycie
materiałów do produkcji wyrobów itp.

np. wydatki na nabycie lub wytworzenie we własnym
zakresie

rodków

trwałych

oraz

wartości

niematerialnych, jeżeli środki te podlegają odpisom z
tyt. zużycia, wydatki na wykup obligacji, grzywny i
kary wraz z odsetkami, koszty reprezentacji i
reklamy

przekraczające

określony

procent

przychodów itp.

KOSZTY RODZAJOWE

Zużycie materiałów i energii – obejmuje zużycie surowców, materiałów podstawowych, pomocniczych, paliwa,
opakowań, części zamiennych maszyn i urządzeń, materiałów biurowych, energii elektrycznej, pary, wody, gazu,
ś

rodków czystości itp.

Amortyzacja – obejmuje miesięczny odpis amortyzacyjny z tytułu zużycia środków trwałych, w tym środków
trwałych w budowie oraz odpis amortyzacyjny z tytułu zużycia wartości niematerialnych i prawnych.

Usługi  obce  –  usługi  wykonane  przez  dostawców,  opłacone  gotówką,  czekami,  wekslami  itp.  do  typowych  usług
obcych  zalicza  się:  obróbkę  obcą  (obróbka  termiczna,  szlifowanie,  farbowanie),  usługi  transportowe,  usługi
remontowe,  inne  usługi  obce  np.  usługi  pocztowe,  telekomunikacyjne,  paranie  odzieży,  usługi  informatyczne,
bankowe, poligraficzne itp.

Podatki i opłaty – obejmują wszelkie podatki i opłaty stanowiące koszty zwykłej działalności operacyjnej np.
podatek od towarów i usług (VAT) naliczony, nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu, podatek od nieruchomości,
od gruntów, podatek od lokali, inne podatki i opłaty na rzecz miasta i gminy (skarbowe, notarialne, administracyjne)
itp.

Wynagrodzenia – obejmują ogół wynagrodzeń pieniężnych i w naturze (np. deputatów branżowych) za pracę,
przysługujących zarówno pracownikom danej jednostki gospodarczej, a wynikających z ich stosunku pracy, jak też
osobom wykonującym pracę dla tej jednostki na podstawie umowy – zlecenia i o dzieło.

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia – obejmują składki na ubezpieczenia społeczne w części obciążające
pracodawcę (emerytalne, rentowe i wypadkowe), składki na Fundusz Pracy i FGŚP, odpisy na zakładowy fundusz
ś

wiadczeń socjalnych oraz świadczenia urlopowe dokonywane w ciężar kosztów jednostki.

Pozostałe koszty rodzajowe – obejmują w szczególności: podróże służbowe (koszty przejazdów, noclegów i diet),
koszty reprezentacji i reklamy (udział w targach krajowych i zagranicznych, reklama w prasie, radiu, telewizji, koszty
podejmowania delegacji zagranicznych i kontrahentów, inne koszty rodzajowe np. czynsz i dzierżawy, składki
ubezpieczeń majątkowych, opłaty za parkingi itp.

PRZYCHODY

to wyrażona w mierniku pieniężnym wartość sprzedaży produktów działalności jednostki gospodarczej, tj.
wyrobów i usług, oraz towarów, materiałów i innych składników aktywów. Przychód to kwota uzyskana lub
należna od odbiorcy z tytułu dokonanej sprzedaży, pomniejszona o należny podatek od towarów i usług.

przychody i zyski wg UOR rozumie się uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści
ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zwiększenia wartości aktywów, albo zmniejszenia
wartości zobowiązań, które doprowadzą do wzrostu kapitału (funduszu) własnego albo zmniejszenia jego niedoboru
w inny sposób, niż wniesienie środków przez udziałowców lub właścicieli.

WPŁYW - oznacza każdy wzrost stanu środków pieniężnych niezależnie z jakiego tytułu;
DOCHÓD - pojęcie nierachunkowe, pojęcie podatkowe, wynikające z ustawy o podatku dochodowym (D=Pp-
KUP)

PODSTAWOWA KLASYFIKACJA PRZYCHODÓW

Kryterium podziału

Podział

Charakterystyka

przychody wpływające na
wynik finansowy

Przychody ze sprzedaży dotyczącej
zwykłej działalności operacyjnej:
a)

produktów (wyrobów gotowych,
półfabrykatów, usług, robót)

towarów

materiałów

Przychody zrównane ze sprzedażą
(obroty wewnętrzne)

Pozostałe przychody operacyjne

Przychody z operacji finansowych

Należne  kwoty  wynikające  z  przemnożenia
ilości  sprzedanych  produktów,  towarów  lub
materiałów przez jednostkową cenę sprzedaży,
skorygowane o należne dopłaty oraz udzielone
rabaty,  bonifikaty,  opusty.  Sumę  należnych
przychodów  wyraża  się  w  rzeczywistych
cenach sprzedaży

Przekazanie  zapasów  wyrobów  lub  usług
wytworzonych  we  własnym  zakresie:  na  rzecz
działalności  socjalnej  i  inwestycyjnej,  do
własnych

sklepów

lub

potrzeby

reprezentacji i reklamy, w formie darowizn lub
ś

wiadczenia usług bez pobrania należności

Należne kwoty ze sprzedaży składników
majątku trwałego, otrzymane kary, grzywny,
darowizny,

odpisane

zobowiązania

(przedawnione,

umorzone,

nieściągalne),

nadwyżki inwentaryzacyjne

Należne

kwoty

sprzedaży

papierów

wartościowych,  z  posiadania  udziałów  w
innych  jednostkach,  odsetki  od  pożyczek  i
należności,  otrzymane  dyskonta,  zrealizowane
dodatnie różnice kursowe

przychody ujmowane w
pasywach bilansu

Przychody przyszłych okresów

Przychody zwiększające bezpośrednio
fundusze specjalne

Kwoty

pobrane

fakturowane

przez

wykonaniem  dostaw  i  usług  np.  otrzymane
zaliczki  na  poczet  dostaw  lub  świadczeń,  a
także  otrzymane  dotacje,  dopłaty  i  subwencje
na cele inwestycyjno-rozwojowe

Kwoty odpłatności za świadczenia działalności
socjalnej, otrzymane darowizny na rzecz ZFŚS,
otrzymane  odsetki  od  stanu  środków  na
wyodrębnionych

rachunkach

funduszy

specjalnych