Podstawowe pojęcia dotyczące topografii -
Słowo topografia pochodzi od wyrazów
greckich topos - miejsce, okolica, oraz graphein
rytować, rysować, pisać. MoŜna więc rozumieć
topografię
jako
graficzny
sposób
opisu
poszczególnych
miejsc
lub
wybranych
obszarów terenu. Współcześnie wyróŜniamy
dwa podstawowe znaczenia wyrazu topografia:
Topografia - zespół cech zewnętrznych terenu
dotyczących jego rzeźby oraz obiektów na niej
występujących; Topografia - dział geodezji i
kartografii zajmujący się pozyskiwaniem,
przetwarzaniem i wizualizacją informacji o
topografii
terenu
zgodnie
z
przyjętymi
zasadami jej modelowania wynikającymi z
celu, np. badawczy, gospodarczy, obronny. Tak
rozumiana topografia to, najogólniej biorąc,
metodyka całościowego opisywania terenu. W
zaleŜności od przyjętej metodyki uzyskuje się
róŜniące się między sobą modele topografii
terenu.
Topografia, znaczy tyle, co opisanie miejsca,
czy przedstawienie miejsca. W obszarze nauk o
Ziemi, a takŜe w rozumieniu potocznym
znaczenie miejsca jest toŜsame z określeniem
jednoznacznej,
czasoprzestrzennie
zorientowanej
lokalizacji
terenowej
i
z
właściwą
mu
fizjonomią,
czyli
charakterystyczną postacią terenu
RównieŜ
rozumienie
topografii
zachowuje ten dychotomiczny sens znaczenia
miejsca, lecz jest ono ponadto rozszerzone o
sens metodyki „opisania miejsca", jest zarazem
synonimem działu geodezji i kartografii,
którego przedmiotem poznania jest właśnie
teren,
pojmowany
tutaj
jako
fizyczne
ukształtowanie jego powierzchni wraz z
uformowanym na niej pokryciem, stanowiącym
zewnętrzną otulinę figury Ziemi. Natomiast cel
tego poznania jest przede wszystkim utylitarny,
polegający
na
dokonywaniu
swoistej
inwentaryzacji
stanu
tej
otuliny,
której
znajomość jest niezbędna do prowadzenia
badań
specjalistycznych,
racjonalnego
gospodarowania, obronności, chronienia i
ś
wiadomego przekształcania środowiska.
Pojęcie terenu i jego struktura - Terenem
nazywamy
dowolny
wycinek
krajobrazu,
posiadający własną strukturę oraz dający się
opisać (lokalizować) w przyjętym układzie
odniesienia obejmującym elipsoidę odniesienia
wraz z układem współrzędnych geodezyjnych
(geograficznych elipsoidalnych B, L) oraz
system wysokości (H).
Obecnie
uniwersalny
charakter
lokalizacji punktu zapewnia układ WGS-84
Podobną rolę, w sposób jednolity na obszarze
całej Polski, pełni układ „1992" (na elipsoidzie
ziemskiej GRS-80 praktycznie toŜsamej z
elipsoidą WGS-84). Jako system wysokości
nadal obowiązuje w Polsce system wysokości
normalnych odniesiony do zera mareografu w
Kronsztadcie (tzw. bałtycki system wysokości)
Teren charakteryzuje się swoistą
strukturą, tj. właściwym sobie rozmieszczeniem
komponentów
oraz
zespołem
relacji
zachodzących miedzy nimi. Istotną cechę
terenu stanowi jego rzeźba. Rzeźbą terenu
nazywamy ukształtowanie jego powierzchni
powstałe w wyniku: działań sił naturlanych:
wewnętrznych
(endogenicznych),
które
powodują ruchy i odkształcenia skorupy
ziemskiej, a takŜe towarzyszących im trzęsień
ziemi
oraz
procesów
plutonicznych
i
wulkanicznych;
zewnętrznych
(egzogenicznych), modelujących powierzchnię
lądów,
takich
jak
procesy:
wietrzenia,
denudacji, erozji, solukcji, sedymentacji, •
działalności
człowieka:
bezpośredniej
(kopalnictwo,
melioracje,
budownictwo
przemysłowe i komunalne, drogowe i kolejowe,
rolnictwo itp.) oraz pośredniej (działalność
gospodarcza powodująca zmianę natęŜenia i
typu procesów rzeźbotwórczych).
Rzeźbę terenu, zgodnie z jej genezą,
tworzą' formy naturalne, odnoszące się do
powierzchni ziemi, dające się wyodrębnić ze
względu na ich kształt i postać. Naturalna
rzeźba terenu jest w wielu miejscach zaburzona
na skutek działalności gospodarczej człowieka,
w wyniku której wprowadzone zostały formy
antropogeniczne rzeźby terenu
Jako umowną powierzchnię terenu
moŜna przyjąć powierzchnię Ziemi obejmującą
powierzchnie form rzeźby terenu, otwartych
wód lądowych, lodowców i mokradeł stałych.
Do
tej
powierzchni
odnosi
się
model
wysokościowy terenu. Poza częścią lądową
Ziemi, jej powierzchnię stanowi powierzchnia
mórz i oceanów, natomiast rzeźba odnosi się do
ich dna.
Elementy terenu znajdujące się na
powierzchni form rzeźby terenu stanowią
pokrycie terenu. Znaczną część pokrycia
terenu stanowią szata roślinna, wody otwarte,
lodowce oraz obiekty antropogeniczne Do
pokrycia terenu zalicza się takŜe materiał
utworów powierzchniowych (ze skaty rodzimej
lub naniesiony) występujący na powierzchni
terenu w postaci gruntów odsłoniętych.
Struktura terenu odnosi się więc do
głównych
komponentów
ś
rodowiska
przyrodniczego, takich jak: skała, woda, gleba,
roślinność
oraz
rzeźba,
poszerzonego o
wybrane
komponenty
antropogeniczne
(budowle, urządzenia itp.) i dotyczy tych
obiektów, które cechuje względna stabilność
ich połoŜenia. Swoiste miejsce w strukturze
terenu zajmują mokradła stale (bagna i
torfowiska) związane z hydrografią terenu,
zawsze
pokryte
roślinnością,
a
ich
powierzchnia jest jednocześnie powierzchnią
terenu.
Relacje
zachodzące
między
elementami składowymi terenu są to relacje
między powierzchnią terenu, jego rzeźbą i
pokryciem. NajwaŜniejsze z nich dotyczą
sąsiedztwa,
nakładania,
zawierania,
przecinania itp. Relacje te w pełni moŜna
prześledzić
biorąc
pod
uwagę
relacje
zachodzące między obiektami terenowymi,
tworzącymi szczegółowe elementy składowe
terenu
Obiekt terenowy i jego cechy - Obiekt
terenowy jest to moŜliwy do wyodrębnienia w
terenie względnie trwały obiekt, któremu
moŜna przypisać jednoznaczną nazwę. Ze
względu na strukturę obiekty terenowe moŜna
podzielić na: - proste (zwane teŜ przedmiotami
terenowymi), np. odosobniona sosna, złoŜone
(gdy
traci
sens
wyodrębnianie
jego
składników), np las sosnowy Do obiektów
terenowych naleŜy zaliczyć takŜe podstawowe
formy rzeźby terenu: naturalne, np góra,
dolina, taras, wąwóz; antropogeniczne, np. dół
wyrobiskowy, kopiec, nasyp, wykop Istotne
znaczenie dla modelowania rzeźby terenu ma
znajomość przebiegu linii szkieletowych
(grzbietowych i ciekowych).
Większość obiektów terenowych
tego samego typu róŜni się między sobą
cechami indywidualnymi, które zanikają w
wyniku typizacji obiektu (zaszeregowania
obiektu do danej kategorii). Prawie wszystkie
obiekty
terenowe
są
obiektami
trójwymiarowymi, ale to ksztah obiektu
decyduje
o
geometrii
jego
rzutu
na
powierzchnię odniesienia. by opracować dane
topograficzne o terenie, pozyskuje się i
przetwarza określone informacje o obiektach
terenowych, wybranych zgodnie z przyjętymi
załoŜeniami dla tworzonego modelu topografii
terenu
Informacja topograficzna jest to
pewien zbiór wiadomości o połoŜeniu,
własnościach geometrycznych i relacjach
przestrzennych, a takŜe o cechach, funkcjach i
właściwościach obiektów, zjawisk i procesów,
odniesionych
do
powierzchni
Ziemi,
wybranych i scharakteryzowanych zgodnie z
przyjętymi
załoŜeniami
dla
tworzonego
modelu topografii terenu.
Informacja
topograficzna
moŜe
charakteryzować
się
róŜnym
stopniem
dokładności lokalizacji przestrzennej, precyzji
sformułowań merytorycznych, szczegółowości
lub uogólnienia, aktualności, wiarygodności i
kompletności.
Źródła
pozyskania
informacji
topograficznej moŜemy podzielić na: 1.
podstawowe, np.: bezpośrednie pomiary
geodezyjne
lub
topograficzne
(rzadko
stosowane), terenowe pomiary GPS, pomiary
fotogrametryczne
połączone
z
fotointerpretacją zdjęć lotniczych, poparte
wywiadem terenowym, teledetekcja obrazów
satelitarnych o duŜej rozdzielczości spektralnej
i
wysokiej
rozdzielczości
przestrzennej,
ortofotomapa;
2.
pomocnicze,
np.:
a)
funkcjonujące systemy informacji o terenie
takie, jak np.: mapa zasadnicza, kataster
(ewidencja gruntów i budynków), monitoring
wód i powietrza atmosferycznego itp.; b)
mapy topograficzne 1:10 000, l :25 000, l :50
000;
c)
wybrane
informacje
z
map
tematycznych takich jak: mapa geologiczna
1:50
000
(gl.
wersja
A
-
utwory
powierzchniowe), mapa hydrograficzna 1:50
000, mapa sozologiczna l :50 000, mapy leśne
l :5 000 oraz l :25 000 (l :20 000); d) wybrane
informacje
z
krajowych
lub
lokalnych
systemów informacji geograficznej o róŜnej
tematyce, jak np. system informatyczny
gospodarki
wodnej
realizowany
w
Regionalnych Zarządach Gospodarki Wodnej,
Baza
Danych
o
Ochronie
Przyrody
funkcjonująca
w
Wydziale
Ochrony
Ś
rodowiska
Urzędu
Województwa
Pomorskiego itp.; e) wybrane informacje z
materiałów
tekstowych
typu
:
dane
statystyczne (publikacje GUS i WUS-ów),
„Roczniki
hydrologiczne"
i
„Roczniki
klimatyczne"
(IMiGW),
„Biblioteka
Monitoringu
Ś
rodowiska"
(PIOŚ),
szczegółowe bazy danych dotyczące róŜnych
aspektów
ś
rodowiska
geograficznego,
informatory turystyczne, rozkłady jazdy
komunikacji autobusowej i kolejowej itp.
Wykorzystanie
informacji
pozyskanej z wyŜej wymienionych źródeł,
ma sens tylko wówczas, gdy będziemy mieć
pewność co do jej aktualności.
Obiekty topograficzne i dane topograficzne -
Obiekt topograficzny jest to abstrakcja
(przedmiot ogólny) obiektu terenowego lub
ich zespołu, będąca w sensie reprezentacji
geometrycznej
i
opisowej
właściwa
topografii. Reprezentacja ta pozwala na
moŜliwie precyzyjne odtworzenie połoŜenia
obiektu w przestrzeni geograficznej i
odtworzenie
właściwych
relacji
przestrzennych
z
innymi
obiektami
topograficznymi.
Wszelkie
informacje
towarzyszące
prezentacji
geometrycznej
obiektu topograficznego
stanowią
jego
atrybuty.
Zarówno w przypadku map, jak i
baz danych obiekty topograficzne wraz z
atrybutami
tworzą
zbiory
informacji
topograficznej o terenie.
Wyodrębnianiu
obiektów
topograficznych towarzyszy ich typizacja na
podstawie
głównych
cech
obiektów
terenowych, wybór informacji o obiekcie
(atrybutów), w tym dobór cech oraz
geometryzacja obiektu
Zakres informacji o obiekcie
topograficznym zaleŜy przede wszystkim od
przeznaczenia tworzonego topograficznego
modelu terenu. Reprezentacja geometryczna
obiektu topograficznego zaleŜy nie tylko od
kształtu obiektu, ale w duŜej mierze takŜe od
przyjętej skali tworzonego topograficznego
modelu terenu.
Ze względu na sposób typizacji
oraz strukturę obiektu, moŜna wydzielić
następujące
typy
obiektów
topograficznych:
prosty,
gdy
obiekt
topograficzny definiowany jest na podstawie
typizacji i geometryzacji obiektu terenowego
(np. budynek, tor kolejowy, las, wąwóz, linia
grzbietowa
rzeźby
terenu);
złoŜony
jednorodny,
gdy
obiekt
topograficzny
definiowany jest na podstawie typizacji i
agregacji obiektów terenowych tego samego
rodzaju, w postaci zespołów liniowych (np.
sieć
cieków,
sieć
dróg)
lub
powierzchniowych (np teren zabudowy
gęstej),
podlegających
geometryzacji,
złoŜony
róŜnorodny,
gdy
obiekt
topograficzny definiowany jest na podstawie
typizacji i agregacji obiektów terenowych
róŜnego rodzaju, tworzących kompleksy
wydzielane
na
podstawie
przyjętego
kryterium i podlegające geometryzacji (np
kompleksy
uŜytkowania
terenu);
wydzielony,
gdy
obiekt
(jednostka
terytorialna) definiowany jest w wyniku
typizacji oraz rejonizacji lub regionalizacji
w oparciu o przyjęte kryteria
Obiekty topograficzne wydzielone nie
posiadają bezpośredniego odniesienia do
obiektów
terenowych,
poniewaŜ
ich
typizacja opiera się na syntezie cech
komponentów środowiska powiązanych ze
sobą
określonymi
relacjami,
a
ich
geometryzacja
jest
wynikiem
przeprowadzonej
regionalizacji
lub
rejonizacji. Obiekty te nie są de facto
obiektami
ś
ciśle
topograficznymi,
ale
znakomicie poszerzają wiedzę o terenie,
przydatną dla celów planowania, zarządzania
lub badań naukowych.
Jednostki
terytorialne
mogą
być
wydzielane na podstawie regionalizacji:
geomorfologicznej,
hydrologicznej,
geobotanicznej,
fizyczno-geograficznej,
krajobrazowej; rejonizacji przyrodniczej:
np
obszary
przyrody
chronionej,
geokompleksy;
rejonizacji
społeczno-
ekonomicznej: np. jednostki osadnicze
(miasto, osiedle, wieś, przysiółek), jednostki
podziału polityczno - administracyjnego
(państwo, województwo, powiat, gmina).
Informacje o obiektach terenowych lub ich
zespołach (dane terenowe) przetworzone do
postaci
informacji
o
obiektach
topograficznych tworzą dane topograficzne
Dane
topograficzne
są
to
wybrane
informacje
o
obiektach
topograficznych pozyskane, przetworzone,
gromadzone, wizualizowane i udostępniane
w ramach opracowanego systemu informacji
topograficznej Numeryczny Model Terenu
Numeryczna
reprezentacja
wysokości
topograficznej
powierzchni
terenu
tworzona przez ciągi współrzędnych B, L,
H,
odpowiadających
rozproszonym
punktom
terenowym
oraz
algorytm
interpolacyjny umoŜliwiający odtworzenie
kształtu powierzchni terenu Numeryczny
model terenu umoŜliwi wierne odtworzenie
kształtu powierzchni terenu, tylko wówczas,
gdy będzie się uwzględniać elementy
strukturalne
rzeźby
terenu,
tj.
linie
szkieletowe, skarpy, urwiska, które naleŜy
traktować takŜe jako obiekty topograficzne
Modelowanie topografii terenu PoniewaŜ
topografia stanowi metodykę całościowego
opisywania terenu, to w zaleŜności od
przyjętych załoŜeń metodycznych uzyskuje
się róŜniące się między sobą modele
topografii
terenu.
Szczegółowe
modelowanie topografii terenu powinno być
poprzedzone koncepcyjnym opracowaniem
modelu pojęciowego topografii terenu.
Model pojęciowy odniesiony do topografii
terenu
jest
abstrakcyjnym
opisem
wybranego
fragmentu
rzeczywistości,
opartym na uogólnionych pojęciach i
relacjach stanowiących istotę informacji
topograficznej. Modelowanie topograficzne
obejmuje przede wszystkim identyfikowanie
obiektów istotnych z punktu widzenia
topografii (wyróŜnianie klas obiektów),
własności
tych
obiektów
(określanie
atrybutów) i sposobów w jaki są ze sobą
powiązane
(określanie
relacji
między
klasami obiektów) Model taki stanowi
podstawę do opracowywania szczegółowych
modeli topografii terenu ukierunkowanych
dla róŜnych odbiorców, gdzie przeznaczenie
ma
wpływ
na
zakres
informacji
topograficznej
i
sposób
klasyfikacji
obiektów topograficznych Wizualizacja
danych
topograficznych
Wizualizacja
(zwana
takŜe
prezentacją)
danych
topograficznych
zaleŜy
nie
tylko
od
zawartości przyjętego modelu topografii
terenu, ale takŜe od przyjętego systemu
informacji topograficznej, Wizualizacja w
bazie danych topograficznych dotyczy
obrazu w postaci wektorowej (punkty, linie,
kontury obszarów) i opiera się na mocno
ograniczonych graficznych środkach wyrazu
(kropki lub inne proste znaki punktowe,
cienkie linie, obszary + rozróŜnienia
barwne) tak, aby nie ingerować w ustaloną
geometrię
obiektu
topograficznego.
Z
obiektem związana jest tabela z atrybutami
o
dowolnie
szerokim
zakresie
treści
Wizualizacja na mapie topograficznej opiera
się na metodyce prezentacji kartograficznej,
której wyrazem graficznym są znaki
kartograficzne,
w
przypadku
map
topograficznych
zwane
teŜ
znakami
topograficznymi. Znaki topograficzne są to
graficzne
prezentacje
danych
topograficznych wybranych zgodnie z
przeznaczeniem,
skalą
i
przyjętymi
zasadami redakcji mapy topograficznej. W
części znaków topograficznych uwzględnia
się oddanie wybranych, jakościowych cech
obiektów, jednak w wielu przypadkach
pewne informacje o obiekcie zapisywane są
na mapie w postaci skrótu objaśniającego
lub/i nazwy własnej obiektu bądź ich
zespołu System informacji topograficznej,
oparty na przyjętej koncepcji bazy danych
topograficznych, dostarcza wiarygodne i
aktualne
dane
topograficzne
dla
róŜnorodnych
systemów
informacji
przestrzennej. Wynikający z tego zadania
zakres treści bazy danych topograficznych
powinien
być
dostosowany
do
zróŜnicowanych potrzeb jej odbiorców.
Baza
danych
topograficznych
jest
topograficznym
modelem
przestrzeni
ziemskiej, reprezentującym wybrane obiekty
terenowe,
ukształtowanie
powierzchni
terenu oraz dodatkowo wybrane obiekty
społeczne i kulturowe, przez co stanowi
modelowe ujęcie mapy topograficznej.
Natomiast mapa topograficzna stanowi
graficzne
zobrazowanie
systemowego
układu relacyjnie powiązanych informacji
topograficznych Stąd mapa topograficzna
moŜe stanowić kartograficzne zobrazowanie
modelu odniesionego do topografii terenu,
zawartego w bazie danych topograficznych.
Mapa topograficzna jest więc swoistym
systemem informacji topograficznej w
formie statycznej, niezaleŜnie od jej postaci
analogowej czy cyfrowej. Wojskowe mapy
topograficzne w układzie WGS-84 Od
1994r.
SłuŜba
Topograficzna
Wojska
Polskiego rozpoczęła wydawanie map w
wersji dostosowanej do standardu NATO
(cala mapa Polski 1:100000, część arkuszy
mapy l :50 000), a od 1998r. wydaje
wojskowe mapy wyłącznie w standardzie
NATO. Współczesne topograficzne mapy
wojskowe wykonywane są w skalach:
1:25000, 1:50000, 1:100000, natomiast
mapy topograficzno-przeglądowe w skalach:
1:250000 (mapa operacyjna), 1:500000 i 1:1
000000. Informacje poniŜsze dotyczą map
topograficznych.
Geodezyjny
układ
odniesienia WGS-84 Światowy system
geodezyjny 1984 (WGS-84) bazuje na
geocentrycznej elipsoidzie ziemskiej WGS-
84 (w części metrycznej praktycznie
identycznej z elipsoidą GRS-80). Układ
współrzędnych płaskich prostokątnych
UTM: odwzorowanie: - dla map w skalach
1:25000 - 1:250000 stosuje się uniwersalne
poprzeczne odwzorowanie Mercalora (UTM
-
Univęrsal
Transverse
Mercalor),
wiemokątne
z
6-cio
stopniowymi,
południkowymi
strefami
odwzorowawczymi.
Na
południkach
osiowych (w Polsce 15° i 21°) elementarna
skala
długości
wynosi
0,9996
(zniekształcenie liniowe -40 cm na l km) .
Linie
zerowych
zniekształceń
długości
występują w odległości ok. 180 km od
południka osiowego. Układ współrzędnych
prostokątnych: - kaŜda strefa ma odrębny, ale
tak samo konstruowany układ współrzędnych.
Osiami układów są: obrazy południków
osiowych stref i obraz równika. W punkcie ich
przecięcia znajdują się początki układów o
współrzędnych: N = 0km, E = 500 km. W celu
określenia połoŜenia punktów na powierzchni
Ziemi,
w
zastosowaniach
wojskowych
stosowany jest tzw. system meldunkowy UTM.
Siatki na mapach Siatka kartograficzna: - w
postaci
ramki
wewnętrznej
arkusza,
uzupełnionej oznakowaniem siatki co 5' (na
mapach 1:25 000 i 1:50 000), co 10' (na mapie
1:100 000). Siatka kilometrowa: - na mapach
1:25000
odstępy
miedzy
liniami
siatki
odpowiadają długości l km (na mapach
poprowadzono je odpowiednio co 4 cm, 2 cm i
l cm). Podział map na arkusze i system ich
oznaczeń Dla map 1:25 000 - 1:100 000
przyjęto międzynarodowy podział map na
arkusze i system ich oznaczeń. PoniewaŜ mapy
te są wydawane w podwójnych arkuszach, to
ich godła zawierają podwójną numerację
arkuszy. Arkusze map w układzie WGS-84 są
nieco przesunięte w stosunku do arkuszy w
układach „1942" i „1992" mimo tego samego
godła. PODSTAWOWE POJĘCIA ..Baza
Danych Topograficznych" (skrót TBD) jest
urzędową nazwą spójnego pojęciowo w skali
kraju systemu gromadzenia, zarządzania i
udostępniania
danych
topograficznych
funkcjonującego w oparciu o właściwe pr/episy
prawne.
Określenie
,.Baza
Danych
Topograficznych" obejmuje zarówno zasób
danych, system informatyczny zarządzania
danymi jak i odpowiedni system finansowania i
organizacji.
Zakres
informacyjny
i
funkcjonalny oraz poziom technologiczny
definiują odpowiednie wytyczne i instrukcje
techniczne. TBD rozumiana jest jako źródło
danych
nowej
jakości
w
stosunku
do
dotychczasowych map topograficznych, będące
wynikiem ewolucji metod pozyskiwania i
zarządzania danymi. Proces tworzenia TBD
naleŜy rozpatrywać w kontekście kontynuacji
dorobku polskiej kartografii topograficznej.
Model danych TBD konstruowany jest w
oparciu o aparat poznawczy współczesnej
topografii i wielowiekowe doświadczenie tej
dyscypliny w zakresie terenoznawstwa. Baza
Danych Topograficznych stanowić będzie jeden
z istotnych elementów szeroko rozumianego
Krajowego Systemu Informacji o Terenie.
System
informatyczny zarządzania TBD"
rozumie się zespół oprogramowania i sprzętu
pozwalający
na
sprawne
i
zgodne
z
odpowiednimi
wytycznymi
zarządzanie
zasobem
TBD
w
tym
m.in.
kontrolę
przyjmowanych
do
zasobu
danych,
udostępnianie
danych,
dostarczanie
mechanizmów poprawnej aktualizacji danych,
zapewnienie
bezpieczeństwa danych oraz
wizualizację i podstawowe analizy danych.
.Zasób danych TBD" rozumie się wszystkie
dane
określone
wytycznymi
stanowiące
zawartość
TBD,
zorganizowane
w
zdefiniowane
struktury
i
spełniające
wymagania jakościowe TBD. CEL BUDOWY
TBD - TBD ma za zadanie spełniać funkcję
zasilania aktualnymi wysokiej jakości danymi
topograficznymi specialistycznych urzędowych
systemow
informacji
przestrzennej
(budowanych przez administrację, samorządy.
Instytucje publiczne, np. systemy wspomagania
słuŜb
ratowniczych,
osłony
przeciwpowodziowej,
planowania
przestrzennego,
ochrony
ś
rodowiska,
zarządzania siecią drogowa ild.). Realizacja
TBD ma na celu uniknięcie wielokrotnego
pozyskiwania, i aktualizacji tych samych
danych przez wielu uŜytkowników. Celem
budowy TBD jest równieŜ zapewnienie
zasilania aktualnymi danymi topograficznymi
systemów produkcji map, przede wszystkim
topograficznych, ale równieŜ tematycznych.
Proces tworzenia mapy topograficznej i TBD
powinny być ze sobą skoordynowane i
zorganizowane w spójny system. Zapewni to
jednolite i aktualne pokrycie kraju wysokiej
jakości informacją przestrzenną zarówno w
postaci analogowej jak i numerycznej.
ZAKRES
INFORMACYJNY.
ORGANIZACJA BAZY DANYCH. Na
obecnym etapie, najbardziej dokładny poziom
informacyjny TBD przyjmuje si{ za zbliŜony
do poziomu informacyjnego cywilnych map
topograficznych w skali 1:10 000. Nie
wyklucza
to
moŜliwości
wprowadzania
wybranych
danych
z
opracowań
wielkoskalowych. Odpowiednia konstrukcja
struktury bazy danych i systematyki obiektów
umoŜliwia pokrycie terytorium kraju danymi
topograficznymi o precyzji i szczegółowości
zaleŜnej od potrzeb (charakterystyki danego
terenu) i moŜliwości gestorów TBD.W zasobie
TBD wyróŜnić moŜna dwie wyraźne jego
składowe: - zasób podstawowy; - zasób
kartograficzny.
zasób
podstawowy
TBD
stanowią trzy główne bazy składowe:- „ciągła"
przestrzennie
wektorowa
baza
danych
topograficznych
tworzona
w
oparciu
o
technologię GIS (komponent TOPO); -
zapisana
w
podziale
sekcyjnym
baza
numerycznego
modelu
rzeźby
terenu
(komponent NMT); -- zapisana w podziale
sekcyjnym baza ortofotomap (komponent
ORTO).
Zasób kartograficzny jest częścią
zasobu TBD zorganizowaną zgodnie z
kartograficznym
modelem
danych/będąca
wynikiem
przekształceń
zasobu
podsta-
wowego,
słuŜący
opracowaniu
wysokiej
jakości
prezentacji
kartograficznych
(w
szczególności map topograficznych) zarówno
w ramach TBD jak i w zewnętrznych
systemach produkcji map.
Za
podstawowe
ź
ródło
pozyskiwania danych geometrycznych uznaje
się ortofotomapę cyfrową, wywiad terenowy
oraz
dane
z
baz
danych
opracowań
wielkoskalowych (mapa zasadnicza, mapy
ewidencyjne). Jako źródło pomocnicze uznaje
się istniejące arkusze mapy topograficznej
1:10
000,
wtórniki
diapozytywów
wydawniczych i materiały źródłowe ich
opracowania (np. zbiory mapy cyfrowej 1:10
000 w tzw. wersji „szkieletowej'', kalki pikiet
wysokościowych, kalki nazw itp.).
MAPA TOPOGRAFICZNA W
ramach TBD powinno być docelowo moŜliwe
generowanie map topograficznych w całym
szeregu skalowym. W pierwszym etapie TBD
wspierała będzie opracowanie map w skali
1:10 000. Na najbardziej szczegółowym
poziomie informacyjnym systemu oraz na
najwyŜszym
poziomie
kartograficznym
jednym z produktów TBD moŜe być mapa
zgodna z obowiązującą Instrukcją Techniczną
„Zasady' redakcji Mapy Topograficznej 1:10
000. Ze względu na jej niedostosowanie do
specyfiki danych zawartych w TBD i długi
cykl aktualizacyjny opracowania mapy w
zdefiniowanej przez instrukcję postaci,- w
ramach TBD definiuje się dodatkowo nowy
produkt -„Mapę topograficzną 1:10 000 w
standardzie TBD". Mapa topograficzna l: 10
000 w standardzie TBD jest produktem
opracowanym pod kątem przygotowania
wysokiej jakości wydruków ploterowych w
niewielkich
ilościach
egzemplarzy
na
zamówienie. Mapa ta o konwencji graficznej
zbliŜonej do stosowanej obecnie na mapie l:
10 000 pozwala na zaspokojenie oczekiwań
informacyjnych odbiorców przy zachowaniu
najwyŜszej z moŜliwych aktualności danych i
szybkości opracowania. Mapa ta będzie
moŜliwa do opracowania w znacznej mierze w
sposób zautomatyzowany z bazy danych ź
niewielkim nakładem pracy redakcyjnej przy
zachowaniu
poprawnego
przekazu
informacyjnego
i
odpowiedniej
jakości
kartograficznej.
STANDARDY
WYMIANY
DANYCH - W koncepcji TBD zakłada się, Ŝe
wszystkie dane tworzące zasób TBD naleŜy
przekazywać
do
zasobu
geodezyjno-
kartograficznego za pośrednictwem plików
wymiany w okreslonych formatach danych.
Docelowo wszystkie dane przekazywane będą
za pomocą języka GML. Na obecnym etapie
stosuje się jednak następujące formaty: -
format GML dla danych wektorowych bazy
danych
topograficznych
zasobu
pod-
stawowego TBD, - format GeoTiff- dla
ortofotomapy cyfrowej, - format DXF dla
danych pomiarowych NMT oraz ASCII dla
danych uŜytkowych NMT (regularna siatka
punktów), - format GML dla danych zasobu
kartograficznego.
METADANE - W trakcie pracy
kaŜdy nowo powstający zbiór danych, bez
względu najeść zasięg przestrzenny i rodzaj
powinien
posiadać
opisujący
go
zbiór
metadanych.
Metadane
odnosi
się
do
dowolnego
do
obszaru
podlegającego
opracowaniu: arkusz?, mapy, zespołu arkuszy
map,
jednostki
lub
jednostek
administracyjnych lub dla całej bazy danych
opracowanej w ramach jednego zlecenia.
Metadane te posłuŜą m.m do stworzenia
modułu
metainformacji
w
systemie
zarządzania TBD.
KONTROLA DANYCH Wszelkie
dane przekazywane do zasobu TBD podlegają
procesowi kontroli danych. Kontrola danych
dotyczy zarówno poprawności technologicznej
tj. sposobu zapisu danych, parametrów
technicznych np. topologia sieci, zgodności ze
standardami
wymiany
danych
jak
i
poprawnosci
merytorycznej
kompletnosci
danych,
spełniania
wymogów
dokładnościowych i zgodności danych z
rzeczywistą sytuacją terenową.
PIERWOTNA
GENERALIZACJA KARTOGRAFICZNA
Generalizacja kartograficzna - jest to sposób
doboru i uogólnienia zasobu informacyjnego
danego obszaru rzeczywistości, polegający na
celowym
wyjawieniu
i
wyodrębnieniu
istotnych
cccii
semantycznych
i
geometrycznych
występujących
w
nim
obiektów i zjawisk zgodnie z przeznaczeniem
tworzonego obrazu (modelu) kartograficznego.
Czynniki
determinujące
generalizację:-
przeznaczenie opracowania, przyjęte metody
prezentacji,
tematyka
opracowania,
właściwości geograficzne obszaru, skala
opracowania
-
cechy
materiałów
ź
ródłowych. Generalizacja kartograficzna
to takŜe kompromis między: geometryczną
dokładnością połoŜenią obiektu (zgodnie z
przyjętym układem współrzędnych) a
geograficzną wiernością odzwierciedlającą
relacje topologiczne.
Etapy
kartograficznej
gencralizacji pierwotnej: metodyczny: (w
ramach koncepcji opracowania): wybór
elementów
treści
i
ich
klasyfikacja,
przyjęcie
kryteriów
generalizacji
dla
ustalonych elementów treści, zgodnie z ich
podziałem na obiekty punktowe, liniowe i
powierzchniowe, kryteria to: znaczenie,
pełniona
funkcja
i
rozmiar
obiektu,
symbolizacja wyodrębnionych obiektów;
realizacyjny: (w trakcie opracowania na
podstawie
przyjętych
ustaleń
metodycznych)
dobór
(niekiedy
takŜe
uogólnienie) obiektów , uproszczenie (w
tym wygładzenie) niektórych obiektów
liniowych
lub
zarysów
obiektów
powierzchniowych,
przewieszenie
niektórych
obiektów
liniowych
lub
powierzchniowych,
połączenie
kilku
obiektów w jeden (gdy jest to logiczne).
Generazlizacja pierwotna ma
miejsce
w
trakcie:
topograficznego
opracowania mapy w terenie, opracowania
lub
aktualizacji
mapy
podstawowej
(niekiedy
elementów
treści
mapy
pochodnej) na podstawie zdjęć lotniczych
opracowanie lub aktualizacja kameralna
wywiad
lub
aktualizacja
terenowa;
tworzenia Bazy Danych Topograficznych na
podstawie zdjęć lotniczych i wybranych
materiałów kartograficznych oraz wywiadu
terenowego.
DROGI i OBIEKTY Z NIMI
ZWIĄZANE: Na mapie topograficznej w
skali 1:50 000 przedstawia się: - drogi o
nawierzchni twardej. - drogi o nawierzchni
utwardzonej, drogi gruntowe i ścieŜki. drogi
w budowie. numeracje dróg i słupy
kilometrowe przy drodze, ulice i alejki,
dworce autobusowe, parkingi, - tunele,
mosty, wiadukty i kładki. przeprawy,
wykopy i nasypy drogowe. Na mapie w skali
1 :50 000 klasyfikacja dróg opiera się przede
wszystkim
na
trzech
kryteriach
technicznych:
liczbie
jezdni.
rodzaju
nawierzchni
i
szerokości
nawierzchni.
ZABUDOWA, BUDYNKI l BUDOWLE
Na mapie topograficznej w skali 1:50 000
budynki i zespoły budynków przedstawia się
za pomocą następujących oznaczeń : -
znaków poszczególnych budynków, budowli
i zagród. - oznaczeń powierzchniowych
przedstawiających
obszary
zabudowane.
Sposób prezentacji zabudowy zaleŜy przede
wszystkim od funkcji budynków. Budynki
przemysłowe,
budynki
uŜyteczności
publicznej oraz zespoiy innych budynków
niemieszkalnych
(w
tym
domków
letniskowych i kempingowych) przedstaw ia
się zawsze za pomocą znaków pojedynczych
budynków.
W
wypadku
znacznego
zagęszczenia podlegają one generalizacji
ilościowej. WODY l OBIEKTY Z MMI
ZW IĄZANE Na mapie topo w skali 1:50
000 przedstawia się: - naturalne i sztuczne
zbiorniki wodne. naturalne i sztuczne cieki
wodne (rzeki, strumienie, kanały i rowy).
ź
ródła i inne szczegóły dotyczące wód,
obiekty budownictwa wodnego i inne
związane z wodami (śluzy, zapory wodne
itp.). porty wodne i przystanie, rzeźbę dna
morza
i
duŜych
zbiorników
wodnych.GRANICE
-
Na
mapie
topograficzne] w skali l :50 000 przedstawia
się: granice polityczne i administracyjne:
państwa, województw, powiatem oraz gmin i
miast. linię zasięgu strefy nadgranicznej.
granice parków narodów) ch i rezerwatów.
ROŚLINNOŚĆ, UPRAWY I GRUNTY
Na mapie topograficznej w skali l :50 000
oznacza
się;
obszar.
o
zwartym
zadrzewieniu, uprawy trwałe, kępy drzew i
krzaków. uŜytki zielone i trawniki, nieuzytki,
zaroiła trzciny i sitowia, bagna, piaski i
gołoborza. RZEŹBA TERENU - Rzeźbę
terenu przedstawia się na mapie; 1.
Poziomicami (warstwicami). uzupełnionymi
wskaźnikami spadu i opisami ich wysokości
oraz opisami wysokości bezwzględnych
charakterystycznych punktów terenu. 2
Znakami
umownymi,
przedstawiającymi
formy rzeźb)', które nie dają się pokazać za
pomocą, poziomic. NaleŜą do nich m.in.-
formv o znacznej stromości (skaty, urwiska,
wąwozy, wykopy, nasypy oraz wały i
groble), małe formy, nie dające się
przedstawić w skali mapy (skałki, małe doły
i kopce), przedstawienie rzeźby terenu na
mapie powinno; wiernie oddawać Jej
charakter, ij. główne i drugorzędne formy
terenu, ich orientację. rozmiary, wysokości
względne
i
rozczłonkowanie.
charakteryzować
nachylenie
stoków.
umoŜliwiać określanie, w przybliŜeniu,
bezwzględnych
wysokości
punktów
terenowych
NAZWY
l
OPISY
OBJAŚNIAJĄCE
-
Na
mapie
topograficznej w skali l :50 000 umieszcza
się:.nazwy
własne
obiektów
topograficznych,
np.
miejscowości,
obiektów wodnych i orograficznych (tzw.
nazwy miejscowe lub toponimy), napisy
objaśniające,
tj.
skróty
słuŜące
do
odróŜnienia
pewnych
obiektów
topograficznych
od
innych
obiektów
oznaczanych
znakiem umownym
lego
samego rodzaju (np. opisy budynków
uŜyteczności
publicznej);-
opisy
(charakterystyki) liczbowe obiektów (np,
opisy
wysokości
bezwzględnej
lub
względnej).
KLASYFIKACJA
OBIEKTÓW
DLA
POTRZEB
OPRACOWN1A
STRUKTURY
WEKTOROWEJ
BAZY
DANYCH
TOPOGRAFICZNYCH:
SW.
Sieci
cieków „Sieci cieków" tworzą odcinki osi
rzek,
strumieni.
kanałów
i
rowów
melioracyjnych pomiędzy węzłami sieci
hydrograficznej (źródłu, ujście, wpływ do
zbiornika. wypływ ze zbiornika. rozwidlenie
cieku na ciek główny i boczny SK.. Sieci
dróg i kolei - „Sieci dróg i kolei" tworzą
odcinki osi jezdni dróg twardych i
utwardzonych, osie dróg gruntowych. osie
dróg ruchu pieszego, rowerowego, osie
torów bądź zespołów torów kolejowych,
tramwajowych
i
metra.
SU.
Sieci
uzbrojenia terenu ..Sieci uzbrojenia terenu
tworzą odcinki linii energetycznych i linii
tele,
przewodów
gazowych..
ciepłowniczych. PK. Kompleksy pokrycia
terenu - do ..Kompleksów pokrycia terenu
zalicza się najwaŜniejsze, powierzchniowe
elementy sytuacyjne terenu, rozróŜnialne
przede
wszystkim
na
podstawie
ich
zewnętrznego
oglądu
(cech
fizjononomicznych). a nie pełnionych przez
nie funkcji. Obiekty naleŜące do tej klasy
zachowują
względem
siebie
relację
sąsiedztwa i w sposób ciągły (kompletny)
opisują cały teren. Za obiekt pokrycia terenu
uznaje
się
spójny
fragment
terenu
stanowiący z punktu widzenia zadań TBD
jednorodną powierzchnię. BB. Budowle i
urządzenia do klasy Budowle i urządzenia
zalicza się wszelkiego rodzaju budowle
istotne z punktu widzeniu topograficznego
ujęcia terenu m.in. budynki mieszkalne i
niemieszkalne, budowle przemysłowe i
gospodarcze,
budowle
hydrotechniczne,
urządzenia techniczne, ogrodzenia. Obiekty
tej grupy wchodzą w relacje zawierania się
lub nakładania się z Kompleksami pokrycia
terenu oraz ..Kompleksami uŜytkowania
terenu".KU.
Kompleksy
uŜytkowania
terenu ..Kompleksy uŜytkowania terenu" są
wydzieleń
Kim
i
powierzchniowymi,
jednorodnymi
ze
względu
na
ich
podstawową funkcję, pełnioną obecnie bądź
dumniej. Funkcja obiektu jest podstawą jego
wyróŜnienia.
Grupa
obejmuje
przede
wszystkim obiekty infrastruktury społecznej
i gospodarczej. Kompleksy uŜytkowania
terenu
nie
są
typowymi
obiektami
topograficznymi.
Przekazują
one
uzupełniające. ale bardzo istotne dla TBD
info o uŜytkowaniu terenu. Obiekty inne
Do klasy Obiekty inne naleŜą obiekty
niesklasyfikowane
do
innych
klas
pierwszego
poziomu
klasyfikacyjnego,
zwykle niewielkich rozmiarów i oznaczeniu
orientacyjnym w terenie. Obiekty tej klasy
wchodzą
w
relcje
nakładania
się
i
zawierania z ..Kompleksami pokrycia terenu
i Kompleksami uŜytkowania terenu. TC.
Tereny chronione Obszary wydzielone na
podstawie odpowiednich rozporządzeń w
celu
ochrony
szczególnych
walorów
przyrodniczych i krajobrazowych danego
terenu. Jednostki podziału terytorialnego
Obszary
wydzielone
na
podstawie
odpowiednich
rozporządzeń
w
celu
sprawnego administrowania i zarządzania
terenem.
Osnowa
geodezyjna
i
fotogrametryczna Punkty identyifikowalne
w terenie o znanych współrzędnych w
przyjętym układzie odniesienia. Elementy
rzeźby terenu Obiekty charakterystyczne
dla opisu rzeźby terenu, w oparciu o które
moŜliwe
jest
stworzenie
poprawnego
modelu
rzeźby
terenu
(w
TBD
przechowywane są w postaci źródłowe) w
ramach
bazy NMT oraz w postaci
zredagowanej w ramach zbiorów cyfrowej
mapy topograficznej).
KOLEJE
I URZĄDZENIA Z
NIMI ZWIĄZANE - Ze względu na to, Ŝe
na mapach prezentuje się wszystkie linie
kolejowe,
proces
generalizacji
powinien
odnosić się więc zasadniczo do uogólnienia
kształtów
juŜ
istniejących
linii.
Przez
uogólnienie zaś powinno się rozumieć zarówno
uproszczenie
drobnych
zakrętów,
jak
i
uwypuklenie
tych
bardziej
charakterystycznych.
Jednym
z
obiektów
tworzących infrastrukturę kolejową są tory
stacyjne. Ich wizualizacja w poszczególnych
skalach zaleŜy od minimalnych odstępów
między nimi jakie zawarte są w instrukcjach.
Na mapie \v skali 1:10 000 jest to wielkość 0,2
mm, w skali 1:25 000 i 1:100 000 - 0,3 mm, a
dla skali 1:50 000 - 0,5 mm. Na mapach tych,
jeśli nie moŜna przedstawić wszystkich torów
stacyjnych, zachowując kształt i wielkość
obszaru przez nie zajętego kreśli się tyle linii ile
się zmieści. WaŜnymi elementami związanymi
z kolejami są budynki stacyjne. Na mapie w
skali 1:10 000 oznacza się je tak jak wszystkie
budynki uŜyteczności publicznej. Dopiero
zmniejszenie skali wymaga zastosowania
odrębnego symbolu pozwalającego mimo to na
pokazanie, po której stronie torów leŜy dany
budynek.
Tunele
kolejowe,
zasadniczo,
powinno się przedstawiać na wszystkich
mapach. W skali 1:10 000 oraz 1:25 000
uwzględnia
sieje
zarówno
na
terenach
zurbanizowanych jak i niezurbanizowanych. Z
kolei instrukcja dla mapy w skali 1:50 000
mówi, Ŝe moŜliwe jest ich całkowite lub
częściowe pominięcie jeśli linia kolejowa
biegnie poci terenem zabudowanym. Lecz gdy
warunki pozwalają na wizualizację tuneli,
trzeba wówczas wziąć pod uwagę ich długość,
gdyŜ zaleŜy od lego sposób prezentacji.
Drogi są drugim, po kolejach
elementem infrastruktury komunikacyjnej. Ich
gęstość
charakteryzuje
stopień
rozwoju
gospodarczego danego regionu, poza tym
stanowią podstawę do racjonalnego planowania
transportu towarowego i pasaŜerskiego. Z tego
względu waŜne jest, aby mapy topograficzne
obrazowały: dokładne połoŜenie i właściwy
przebieg dróg zróŜnicowanie róŜnych regionów
pod względem gęstości i rodzajów dróg
występowanie
i
rozmieszczenie
urządzeń
komunikacyjnych,
określających
stopień
wyposaŜenia technicznego dróg powiązanie
dróg z hydrografią, rzeźbą, gruntami oraz
osiedlami. Generalizacja dróg rozpoczyna się
zawsze od ich doboru, którego podstawą jest
klasyfikacja. Zgodnie z tym, w pierwszym
rzędzie nanosi się linie kolejowe opisane we
wcześniejszym rozdziale, później autostrady
oraz drogi szybkiego ruchu i na końcu
pozostałe drogi utwardzone i gruntowe.
Klasyfikacja ta oparta jest głównie na
wielkościach przedstawionych w tabeli 13, ale
równieŜ, co jest bardzo waŜne, na rodzaju
nawierzchni jaka je pokrywa oraz ilości pasów
ruchu.
Przy przedstaw -laniu tuneli, mostów
i wiaduktów drogowych obowiązują takie same
zasady jak w wypadku tuneli, mostów i
wiaduktów
kolejowych.
WyróŜniając
skrzyŜowania,
a
zwłaszcza
bezkolizyjne
połączenia dróg na mapach topograficznych,
naleŜy
zachować
moŜliwie
największą
szczegółowość..
ZABUDOWA
,
BUDYNKI
I
BUDOWLE - Osiedla, jako miejsca Ŝycia i
wszelkiego rodzaju działalności człowieka są
bardzo
złoŜonym
obiektem
terenowym,
skupiającym
na
niewielkim
stosunkowo
obszarze róŜnego rodzaju przedmioty terenowe.
Osiedla przedstawia się na mapach z podziałem
według
typu,
liczby
mieszkańców
oraz
znaczenia gospodarczego i administracyjnego.
Na mapach przedstawia się następujące typy
osiedli: miasta (z następującym podziałem
według liczby mieszkańcowi: - ponad 1000000;
od 500 000 do l 000 000;od 100 000 do 500
000; od 50 000 do 100 000; od 10 000 do 50
000; od 2 000 do 10 000; poniŜej 2 000;
osiedla o charakterze miejskim o liczbie
mieszkańców, powyŜej 2 000; poniŜej 2 000;
dzielnice administracyjne , części miast oraz
wsie w granicach- duŜych miast; pozostałych
miast; wsie o liczbie mieszkańców, powyŜej l
000; od 500 do l 000; od 100 do 500; poniŜej
100;- zagrody odosobnione; duŜe gospodarstwa
rolne lub majątki z nazwa własną; rodzaje
osiedli: -miasta i osiedla o charakterze
miejskim;
-osiedla
letniskowe;
-wsie
o
zabudowie typu kwartałów lub szeregowej; -
wsie o zabudowie nieregularnej; -wsie o
zabudowie rozproszonej.
Na
mapach
topograficznych
przedstawia się prawie wszystkie budynki
mieszkalne i obiekty z podziałem na nie dające
się przedstawić w skali mapy oraz w skali
mapy. Umieszcza się budynki mieszkalne lub
niemieszkalne, wyróŜniające się budynki
ogniotrwałe jak równieŜ pojedyncze zagrody,
które na mapach nowej edycji są przedstawiane
w zaleŜności od wielkości rzeczywistej i
kształtu odpowiednimi znakami z podziałem na
dające i nie dające się przedstawić w skali
mapy. Przedstawia się ponadto budynki mające
jedynie znaczenie orientacyjne w terenie tj.
zniszczone lub tylko częściowo zniszczone.
Przedstawia się równieŜ wszystkie budynki
kultu róŜnych wyznań (kościoły, cerkwie,
kaplice, meczety, świątynie buddyjskie). Przy
rozpatrywaniu osiedli o zwartej zabudowie w
aspekcie klasyfikacji nasuwają się dwa
wnioski: - podejście do tego zagadnienia na
nowych mapach jest całkiem odmienne niŜ
przed 1996 r; Według kryterium gęstości
wyróŜnia
się
trzy
typy
zabudowy
mieszkaniowej: - zabudowa zwarta; zabudowa
gęsta; - zabudowa luźna.
Biorąc
pod
uwagę
wielkość
budynków, rozróŜnia się na mapie dwie
kategorie zabudowy, przede wszystkim w
odniesieniu do zabudowy gęstej: - zabudowa
mieszkaniowa
wielorodzinna
(przewaŜnie
wysoka lub o średniej wysokości); - zabudowa
jednorodzinna (z reguły niska)
Osiedla naleŜy przedstawiać pod
względem
gęstości,
charakteru
rozmieszczenia, a takŜe powiązania z innymi
elementami treści mapy. Czynić to naleŜy
pamiętając jednocześnie o pewnych zasadach;
prawidłowym
rozmieszczeniu
osiedli
z
uwzględnieniem
ich
typu,
liczby
mieszkańców
oraz
znaczenia
administracyjnego;
poglądowym
zobrazowaniu
struktury
osiedli
oraz
wyraźnym wyodrębnieniu ulic przelotowych i
głównych;
szczegółowiej
prezentacji
warunków dojazdu do osiedli. Głównym
celem generalizacji osiedli na mapach
topograficznych
jest
wyróŜnienie
najwaŜniejszych z nich pod względem
gospodarczym, lub administracyjnym oraz
prawidłowe przedstawienie tych cech, które
określają indywidualny charakter danego
osiedla. A więc najpierw nanosi się osiedla
największe, które ze względu na swe
znaczenie ogólne muszą być wyróŜnione, a
następnie osiedla drugorzędne. Zasadniczo
przedstawia
się
więc,
nie
stosując
generalizacji ilościowej, wszystkie te obszary
zabudowane, które nanosi się za pomocą
oznaczeń powierzchniowych,. W związku z
tym proces ten sprowadza się tutaj tylko do
uogólnienia ich kształtów, którego głównym
celem jest ujawnienie charakterystycznych
cccii oraz. powiązaniu ich ze środowiskiem
geograficznym. Porównując zasady dotyczące
przedstawienia osiedli, od razu moŜna
zauwaŜyć, Ŝe na mapach w skali 1:25 000 i
1:50 000 inny jest sposób ich prezentacji.
Podczas gdy instrukcja dla mapy 1:50 000
rozróŜnia obszary zabudowane na zabudowę
zwartą i gęstą, to instrukcja MON-u
przewiduje tylko zabudowę zwartą, tzn. w jej
obrębie znajduje się zarówno zabudowa
zwarta jak i gęsta. Podział na rodzaje
zabudowy na mapach we wszystkich skalach
uzaleŜniony jest od gęstości budynków
tworzących dane osiedle, a więc innymi
słowy od odległości między nimi. Według
instrukcji dla map w skali 1:25 000 i 1:100
000 symbolem zabudowy zwartej oznaczane
są tereny, na których budynki są w odległości
mniejszej niŜ 50 m. Natomiast na mapie w
skali l :50 000 zabudowę tego rodzaju tworzą
zespoły przylegających do siebie kamienic,
lub gmachów. Gdy odległość ta z kolei jest
mniejsza od 30 m, wtedy będzie to obszar
zabudowy gęstej. Oczywistym jest, Ŝe w
przypadku mapy w skali 1:25 000 i 1:50 000,
gdy odległości te będą większe od zadanych,
zabudowa taka zostanie uznana za luźną.
Przez zabudowę luźną rozumie się, Ŝe w
kaŜdej skali nanosi się osobne budynki.
Jednak to czy zostaną one przedstawione
zaleŜy od ich wielkości
Budowle
takie
jak
kominy
prezentuje się na mapach za pomocą
punktowych
znaków
umownych.
Treść
instrukcji dla poszczególnych map dopuszcza
pominięcie części z nich na kolejnych
opracowaniach, gdy jest ich więcej na danym
obszarze. Odnosi się to zwłaszcza do
kominów
i
wieŜ
radiowych,
lub
telewizyjnych. Ale na przykład w skali 1:50
000 wieŜ na budynkach, dzwonnic i masztów
oświetleniowych nie przedstawia się w ogóle.
O
BIEKTY
GOSPODARCZE
-
Obiekty gospodarcze, nieodzowny element
krajobrazu stworzonego przez człowieka,
pełnią w terenie bardzo waŜną rolę. Są one w
zasadzie niezbędne, aby mogły funkcjonować
wszystkie osiedla ludzkie. Zaliczają się do
nich: wieŜe lub maszty RTV, stacje i
zbiorniki paliw, maszty oświetleniowe, linie
elektroenergetyczne
oraz
transformatory.
Według instrukcji dla mapy w skali 1:25 000,
masztów RTV nie powinno się pomijać, ale w
skali l :50 000 jest to juŜ moŜliwe w wypadku
zgrupowania większej ich liczby. Zaznacza się
wówczas tylko najwyŜsze z nich. Stacje i
zbiorniki paliw, w skali 1:25 000 równieŜ
wszystkie się uwzględnia. Natomiast na mapie
1:50 000 nie pokazuje się zbiorników
naleŜących do zakładowych stacji paliw w
gospodarstwach rolnych, itp. W skali 1:100
000 instrukcja nie precyzuje dokładnie jakie są
zasady oznaczenia tych elementów, ,,mówi"
tylko, Ŝe przedstawia sieje w formie wyboru.
Maszty oświetleniowe, są elementami, które
wyróŜnia się tylko na mapie wyjściowej. Z
kolei
linie
elektroenergetyczne
są
prezentowane
na
wszystkich
mapach.
Oczywiście ich oznaczenie zaleŜy od reguł
zawartych w instrukcjach. W skali 1:10 000
przedstawia się wszystkie linie poza tymi
biegnącymi wzdłuŜ torów kolejowych w
pasie własności PKP. Reguły dotyczące ich
oznaczenia na mapie w skali 1:25 000
,,mówią", Ŝe nie prowadzi się linii przez
osiedla i wydłuŜ torów kolejowych. Na
mapie w skali 1:10 000 przedstawia się
wszystkie transformatory, do których
dochodzą linie średniego napięcia oraz
wszystkie podstacje elektryczne. W skali
1:50 000 transformatorów nie uwzględnia się
w ogóle.WODY l OBIEKTY Z NIMI
ZWIĄZANE - Przy prezentacji wód i
obiektów z nimi związanych na polskich
ś
rednioskalowych mapach topograficznych
dąŜy się przede wszystkim do dokładnego i
szczegółowego pokazania przebiegu linii
brzegowej, typów i specyfiki wybrzeŜy
morskich, a takŜe kształtu jezior i wysp.
Prawidłowo powinien być zobrazowany
charakter
brzegów,
ze
szczególnym
zaznaczeniem ich dostępności, warunków
przejezdności i przekraczalności pobrzeŜa
dla pieszych i pojazdów mechanicznych.
NaleŜy właściwie przedstawiać sieć rzek,
kanałów i rowów melioracyjnych, których
czytelne i poglądowe zobrazowanie ma
słuŜyć właściwemu uwydatnieniu znaczenia
rzek, kanałów i rowów oraz pokazanie ich
zagęszczenia na danym obszarze. Nie moŜna
takŜe
zapomnieć
o
prawidłowym
zaznaczeniu Ŝeglowności rzek i kanałów, z
wyrazistym rozróŜnieniem systemu szlaków
wodnych, jak równieŜ oznaczenie urządzeń
związanych
z
obiektami
wodnymi.
Odpowiednio musi być ponadto
zobrazowane rozmieszczenie studni i źródeł;
co szczególnie waŜne jest w okolicach
ubogich
w
wodę.
Na
mapach
topograficznych
prawidłowo
oddany
powinien być charakter den dolin rzecznych i
warunki ich przejezdności, co uzyskuje się
poprzez zaznaczenie w obrębie dolin stopnia
ich
zabagnienia,
charakteru
gruntu
i
roślinności. ROŚLINNOŚĆ, UPRAWY I
GRUNTY - Przedstawiając roślinność na
mapach topograficznych dąŜy się przede
wszystkim
do
prawidłowego
oraz
poglądowego zobrazowania róŜnych typów
roślinności, waŜnych dla scharakteryzowania
warunków naturalnych. DąŜy się ponadto do
prawidłowego
pokazania
warunków
przekraczalności
i
przejezdności
oraz
ochronnych i maskujących właściwości
terenu, co ma znaczenie głównie na mapach
wykorzystywanych
przez
wojsko.
Prezentując roślinność naleŜy mieć na
uwadze dokładne zobrazowanie zasięgów
występowania
róŜnych
typów
szaty
roślinnej, jak równieŜ wyraziste zaznaczenie
ostro zarysowanych załamań konturów,
mających znaczenie orientacyjne, a takŜe
poprawne
ilościowe
i
jakościowe
scharakteryzowanie
pokazywanej
roślinności.
Przedstawienie
na
mapach
topograficznych roślinności i gruntów w
sposób dokładny i szczegółowy jest bardzo
waŜnym zadaniem. Nie jest to jednak proste
ze względu na ich wielkie zróŜnicowanie,
zarówno
pod
względem
wielkości
zajmowanych powierzchni, jak i rodzajów
roślinności i gruntów. Zachodzi więc
konieczność
generalizacji
tego
typu
obiektów.
Proces
ten
w
przypadku
roślinności
i
gruntów
obejmuje
dwa
zasadnicze
etapy.
Przede
wszystkim
opracowując mapę naleŜy ustalić minimalne
obszary roślinności i gruntów, które powinny
być przedstawiane na mapie. Ponadto, w
oparciu
o
przyjętą
klasyfikację,
przeprowadza się dobór i uogólnienie
zarysów roślinności i gruntów. Ustalone
minimalne obszary roślinności i gruntów,
które zostają nanoszone na mapy określane
są w momencie opracowywania oryginału
redakcyjnego. Przyjęto, iŜ na mapach
ś
rednioskalowych
nanosi
się
lasy
o
powierzchni większej niŜ 10 mm
2
w skali
mapy. W przypadku krzaków, traw i gruntów
powierzchnia ta w skali mapy nie powinna
być mniejsza niŜ 25 mm
2
. W rejonach
bezleśnych i na obszarach o małej liczbie
obiektów orientacyjnych nanosi się takŜe
lasy o powierzchni 4 mm
2
i grunty- 15 mm
2
.
Mając do czynienia z niewielkimi obszarami
roślinności i gruntów, mającymi
znaczenie orientacyjne nanosi się je na mapę
w
niewielkim
powiększeniu
bądź
przedstawia za pomocą znaków umownych
przedmiotów nie dających pokazać się w
skali mapy. Ustalone w ten sposób
minimalne
rozmiary
przedstawianych
powierzchni stanowią granicę, poniŜej której
moŜliwe
jest
przeprowadzanie
doboru.
RZEŹBA TERENU Rzeźba terenu jest
bardzo specyficznym elementem treści map
topograficznych.
Prezentując
ją
naleŜy
ciąŜyć
do
dokładnego
zobrazowania
połoŜenia,
wymiarów
oraz
kształtu
nierówności terenowych, mających na
celu charakterystykę ich przekraczalności
dla pieszych i przejezdności dla pojazdów
mechanicznych,
a
takŜe
ukazanie
właściwości maskujących i ochronnych
terenu, co ma znaczenie szczególnie w
przypadku map wojskowych. Wyraźnie
naleŜy
oddawać
specyfikę
geomorfologiczną
róŜnorodnych
typów
rzeźby terenu oraz dokładnie przedstawiać
zasadnicze linie i punkty orograficzne, m.
in. linie grzbietowe, ściekowe itp. Przy
prezentacji rzeźby terenu dąŜyć trzeba do
wyrazistego pokazania kierunku stoków, ich
stromości i form naruszających łagodny
charakter powierzchni terenu. Ponadto
naleŜ}
7
tak pokazać rzeźbę terenu, by
stwarzała
on
moŜliwość
szybkiego
określania
wysokości
bezwzględnej
punktów w terenie i wysokości względnych
jednych
punktów
nad
drugimi
z
dokładnością odpowiednia, dla skali danej
mapy.
Zachowanie ogólnego charakteru
rzeźby
terenu
poprzez
uwypuklenie
najbardziej
typowych
form
i
charakterystycznych dla niej szczegółów
jest najistotniejszym problemem w procesie
generalizacji rzeźby terenu. Szczególnie na
mapach
topograficznych
istnieje
konieczność
bardzo
dokładnego
przedstawienia
ukształtowania
terenu.
Dlatego teŜ generalizacja przeprowadzana w
tym
przypadku
jest
bardzo
trudnym
zadaniem. Zmierza ona tutaj głównie w
kierunku uogólnienia drobnych,
mniej
istotnych załamań warstwie, jak równieŜ w
kierunku zmiany cięcia zasadniczego, co
powoduje
uogólnienie
przedstawianych
form terenowych. Ponadto, wraz ze
zmniejszaniem się skali mapy traci się
moŜliwość
przedstawienia
niektórych
elementów ukształtowania terenu przy
pomocy warstwie. W związku z tym
generalizacja
rzeźby
dotyczy
takŜe
stosowania,
główcie
na
mapach
w
mniejszych skalach, znaków umownych dla
prezentacji obiektów
7
niemoŜliwych do
przedstawienia przy pomocy warstwie.
Generalizację rzeźby terenu pokazuje juŜ
sam
dobór
zasadniczego
cięcia
warstwicowego, który jest uzaleŜniony od
rodzaju
prezentowanego
terenu
i
zmieniający się wraz ze zmniejszaniem się
skali mapy. Wychodząc od mapy w skali
1:25 000, na terenach równinnych cięcie
zasadnicze, wynosi 2,5 m, ii a obszarach
pagórkowatych - 5 m, zaś w wysokich
górach - 10 m. Na „pięćdziesiątce" cięcie
juŜ się zmienia i wynosi analogicznie 5, 10 i
20 m. Mapa w skali 1:100 000 przedstawia
juŜ bardzo uogólnioną rzeźbę o cięciu
zasadniczym
10,
20
i
40
metrów
odpowiednio dla obszarów równinnych,
pagórkowatych i wysokogórskich.