Finanse publiczne i prawo finansowe
WYKŁADY 2009/2010 dr Jerzy Serwacki
Na podstawie notatek własnych i ustaw JKTJ.
Finanse publiczne i prawo finansowe
WYKŁADY 2009/2010 dr Jerzy Serwacki
Na podstawie notatek własnych i ustaw JKTJ.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 2 -
Wykład I – 6 XI 2009 .......................................................................................................................4
1.
Literatura................................................................................................................................4
2.
Plan merytoryczny .................................................................................................................4
3.
Podatek ..................................................................................................................................4
3.1
Co to jest podatek?.........................................................................................................4
Wykład II – 7 X 2009 .......................................................................................................................5
3.2
Konstrukcja podatku ......................................................................................................5
3.2.1 Zakres podmiotowy podatku......................................................................................5
3.2.2 Zakres przedmiotowy podatku...................................................................................5
3.2.3 Kiedy podlegamy podatkowi? ...................................................................................7
3.3
Podstawa opodatkowania i przedmiot opodatkowania..................................................7
3.4
Podstawa obliczenia podatku.........................................................................................7
Wykład III – 13 X 2009 ...................................................................................................................8
3.4.1 Minimum podatkowe .................................................................................................8
3.5
Stawka podatkowa .........................................................................................................8
3.5.1 Rodzaje stawek ..........................................................................................................9
Wykład IV – 14 X 2009..................................................................................................................10
3.6
Sposoby opodatkowania ..............................................................................................10
3.6.1 Progresja ..................................................................................................................10
3.6.2 Proporcjonalność......................................................................................................11
3.6.3 Regresja....................................................................................................................12
3.7
Ulgi podatkowe............................................................................................................12
3.8
Sposoby zapłaty podatku .............................................................................................12
Wykład V – 20 X 2009 ...................................................................................................................13
4.
Ordynacja podatkowa ..........................................................................................................13
4.1
Podmioty postępowania podatkowego ........................................................................13
4.1.1 Podatnik ...................................................................................................................13
4.1.2 Podmioty biorące udział w postępowaniu, a nie będące jego stronami...................13
4.1.3 Organ podatkowy.....................................................................................................14
Wykład VI – 21 X 2009..................................................................................................................16
4.2
Obowiązek podatkowy i zobowiązanie podatkowe.....................................................16
4.2.1 W jaki sposób z obowiązku powstaje zobowiązanie podatkowe?...........................16
Wykład VII – 27 X 2009 ................................................................................................................18
4.2.2 Wykonywanie zobowiązań podatkowych................................................................18
Wykład VIII – 28 X 2009...............................................................................................................20
4.2.3 Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych ...........................................20
4.2.4 Sposoby wygasania zobowiązań..............................................................................21
Wykład IX – 3 XI 2009 ..................................................................................................................22
Wykład X – 4 XI 2009....................................................................................................................24
Wykład XI – 10 XI 2009 ................................................................................................................26
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 3 -
4.3
Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich za zobowiązania podatnika ..................26
4.3.1 Decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej ...........................................................27
4.3.2 Kategorie osób trzecich............................................................................................27
Wykład XII – 17 XI 2009...............................................................................................................28
Wykład XIII – 18 XI 2009 .............................................................................................................30
4.4
Postępowanie podatkowe.............................................................................................30
4.4.1 Zasady ogólne w Ordynacji .....................................................................................30
Wykład XIV – 24 XI 2009 .............................................................................................................31
4.4.2 Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego..............31
4.4.3 Strona i uczestnicy na prawach strony.....................................................................32
4.4.4 Załatwianie spraw ....................................................................................................32
Wykład XV – 25 XI 2009...............................................................................................................33
4.4.5 Doręczenia ...............................................................................................................33
4.4.6 Dowody....................................................................................................................33
4.4.7 Postanowienie ..........................................................................................................34
Wykład XVI – 1 XII 2009..............................................................................................................35
4.4.8 Decyzje podatkowe ..................................................................................................35
Wykład XVII – 2 XII 2009 ............................................................................................................37
Wykład XVIII – 8 XII 2009...........................................................................................................40
5.
Prawo BudŜetowe ................................................................................................................40
5.1
Zasada zupełności budŜetu ..........................................................................................40
5.1.1 Jednostki sektora finansów publicznych..................................................................40
Wykład XIX – 9 XII 2009..............................................................................................................42
Wykład XX – 15 XII 2009 .............................................................................................................44
5.2
BudŜet państwa a budŜety jednostek samorządu terytorialnego .................................44
Wykład XXI – 16 XII 2009............................................................................................................45
5.3
Zasada szczegółowości budŜetu ..................................................................................45
5.3.1 Rezerwy budŜetowe jako wyjątek od zasady szczegółowości ................................45
Wykład XXII – 5 I 2010.................................................................................................................47
5.4
Zasada równowagi budŜetowej....................................................................................47
5.4.1 Sytuacja braku równowagi budŜetu .........................................................................47
5.4.1 MoŜliwe sposoby finansowania deficytu budŜetu ...................................................47
5.5
Finansowanie budŜetu jednostek samorządu terytorialnego .......................................48
5.5.1 Dochody własne.......................................................................................................48
Wykład XXIII – 6 I 2010 ...............................................................................................................49
5.5.2 Dotacje celowe z budŜetu państwa ..........................................................................49
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 4 -
Wykład I – 6 XI 2009
1. Literatura
„Prawo Podatkowe – teoria, instytucje, funkcjonowanie”; prof. Bogumił Brzeziński, Toruń 2009.
„Prawo finansów publicznych”; prof. Bogumił Brzeziński, Toruń 2008.
„Prawo podatkowe – kazusy”; Andrzej Buczek, Warszawa 2008.
2. Plan merytoryczny
1)
Prawo podatkowe:
Pojęcie podatku i jego konstrukcja.
Ordynacja podatkowa – zobowiązania podatkowe, ich powstanie wygasanie itd.;
postępowanie podatkowe.
2)
Prawo budŜetowe
3)
Prawo dewizowe, celne i bankowe
4)
Ć
wiczenia:
Analiza poszczególnych podatków.
3. Podatek
3.1 Co to jest podatek?
Ś
wiadczenie obowiązkowe ustalane jednostronne przez państwo z mocy jego uprawnień
władczych nie związany bezpośrednio ze świadczeniem wzajemnym, ustalony w swych rozmiarach
generalnie.
obowiązkowe – jest to obowiązek prawny, plus kwestia moralna w tle ;)
kwestia samoopodatkowania – po podjęciu uchwały o samoopodatkowaniu
wszyscy mają obowiązek zapłacenia, nawet ci co głosowali przeciw.
ustalane jednostronne przez państwo
Istnieje czasem moŜliwość wyboru czy płacimy na zasadach ogólnych, czy
ryczałtem, lub kartą podatkową, jednakŜe jeśli podatnik pozostaje w tej kwestii bierny to
państwo samo podejmuje decyzje w tej kwestii i opodatkowuje go na zasadach
ogólnych. Sam podatek nadal ustala państwo, więc jest to tylko pewna sfera dowolności
udostępniona obywatelowi przez państwo.
nie związany bezpośrednio ze świadczeniem wzajemnym - oznacza to Ŝe z tytułu
zapłaty podatku nie mamy prawa do Ŝadnych roszczeń.
Z zebranych podatków robi się oczywiście coś dla obywateli np. chodniki, ale nie
mammy prawa tego się domagać.
ustalony w swych rozmiarach generalnie – wskazuje OKREŚLONĘ
KATEGORIĘ osób i sytuacji, z którym związany jest podatek, nie wskazuje się w ustawie,
Ŝ
e pan X płaci sumę Y.
w naszym regionie jest to zazwyczaj świadczenie pienięŜne, ale np. w Mongolii
podatek płaci się w naturze.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 5 -
Wykład II – 7 X 2009
3.2 Konstrukcja podatku
3.2.1
Zakres podmiotowy podatku
Określa na kogo (na jakie kategorie jednostek) podatek jest nałoŜony.
Podmiotowość prawnopodatkowa jest specyficzna, mają ją zarówno osoby
fizyczne, osoby prawne jak i jednostki organizacyjne nie mające osobowości
prawnej.
PRZYKŁAD 1 Trzy osoby zakładają spółkę cywilną. Jej dochody nie podlegają podatkowi,
opodatkowane są dochody wspólników, jednakŜe jeśli chodzi o inne podatki to opodatkowaniu podlega
spółka cywilna.
PRZYKŁAD 2 W ustawie o podatku od spadków i darowizn zakres podmiotowy obejmuje osoby
fizyczne.
3.2.1.1
Wyłączenia z zakresu podmiotowego
Oznaczają , Ŝe pewna węŜsza niŜ zakres podmiotowy kategoria jednostek na mocy
decyzji ustawodawcy została wyjęta, usunięta z zakresu podmiotowego.
PRZYKŁAD 1 W podatku dochodowym od osób prawnych zakresem
podmiotowym objęte są osoby prawne, jednostki bez osobowości prawnej z
WYŁĄCZENIEM spółek osobowych.
3.2.1.2
Zwolnienia od podatku o charakterze podmiotowym
Oznaczają, Ŝe pewna węŜsza kategoria jednostek w dalszym ciągu objęta jest
zakresem podmiotowym podatku, ale ustawodawcza postanowił,, aby od nich podatku
nie pobierano.
3.2.2
Zakres przedmiotowy podatku
Sytuacje faktyczne, prawne z zaistnieniem (wygaśnięciem, trwaniem) - po stronie podatnika -
których ustawodawca związał obowiązek świadczenia podatkowego. Zazwyczaj jeden podatek obejmuje
dwie lub kilka kategorii sytuacji.
PRZYKŁAD 1 W zakresie przedmiotowym podatku od nieruchomości nie jest sama
nieruchomość a sytuacja, fakt bycia właścicielem tejŜe nieruchomości. Zaś w przydatku podatków
dochodowych jest nim fakt uzyskania dochodów.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 6 -
PRZYKŁAD 2 W zakres przedmiotowy ustawy o podatku od spadków i darowizn jest sytuacja:
dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego; darowizny, polecenia darczyńcy;
zasiedzenia; nieodpłatnego zniesienia współwłasności; zachowku, jeŜeli uprawniony nie uzyskał go w
postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
nieodpłatnej: renty, uŜytkowania oraz słuŜebności.
3.2.2.1
Wyłączenia z zakresu przedmiotowym
Oznaczają , Ŝe pewna węŜsza niŜ zakres przedmiotowy kategoria sytuacji na mocy decyzji
ustawodawcy została wyjęta, usunięta z zakresu podmiotowego.
3.2.2.2
Zwolnienia od podatku o charakterze przedmiotowym
Oznaczają, Ŝe pewna węŜsza kategoria sytuacji w dalszym ciągu objęta jest zakresem
przedmiotowym podatku, ale ustawodawcza postanowił,, aby od nich podatku nie pobierano.
3.2.2.3
RóŜnica między wyłączeniem a zwolnieniem
PRZYKŁAD 1 W ustawie o podatku od spadków i darowizn:
Art. 3 Podatkowi nie podlega (...) – WYŁĄCZENIE
Art. 4 Zwalnia się od podatku (…) – ZWOLNIENIE
PRZYKŁAD 2 Sprawa z 1993 roku w kwestii nabycia w drodze spadku praw autorskich. Jedna z
nowelizacji ustawy o podatku od spadków i darowizn przeniosła sytuację nabycia praw autorskich ze
zwolnień do wyłączeń.
PRZED NOWELIZACJĄ – sytuacja nabycia
praw autorskich w drodze spadku jest w ustawie o
podatku od spadków i darowizn w dziale
ZWOLNIEŃ i tym samym nadal naleŜy do
zakresu przedmiotowego ustawy.
PO NOWELIZACJI – sytuacja nabycia praw
autorskich w drodze spadku jest w ustawie o
podatku od spadków i darowizn w dziale
WYŁĄCZEŃ i tym samym nie naleŜy do zakresu
przedmiotowego ustawy.
Nie płaci się podatku od spadku i darowizn
W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych znajduje się wyłączenie przychodów
podlegających ustawie o podatku od spadków i darowizn.
Nie płaci się równieŜ podatku dochodowego, gdyŜ
zwolnienie pozostawia sytuacja w zakresie
przedmiotowym podatku, więc łapie się ona pod
wyłączenie.
Płaci się podatek dochodowy, gdyŜ wyłączenie
wyklucza sytuacje z zakresu przedmiotowego
podatku, więc nie łapie się ona pod wyłączenie.
WyraŜenia typowe dla zwolnienia: zwalnia się, od podatku wolne są, podatku nie pobiera się
(sytuacje te są ewidencjonowane i podlegają innym przepisom ustawy), zaś dla wyłączeń typowe są
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 7 -
wyraŜenia: nie podlega, nie stosuje się do, stosuje się z wyjątkiem (sytuacje te nie są ewidencjonowane i
nie podlegają innym przepisom ustawy.)
3.2.3
Kiedy podlegamy podatkowi?
Kiedy jesteśmy z zakresie podmiotowym podatku, a sytuacja w jakiej się znajdujemy jest z
zakresie przedmiotowym podatku.
PRZYKŁAD 1 Zostaje otwarty spadek i znajduje się w nim zapis na rzecz osoby prawnej. Czy
podlega on podatkowi od spadków i darowizn? W aspekcie przedmiotowym TAK, ale w aspekcie
podmiotowym nie, czylli nie płaci tego podatku.
3.3 Podstawa opodatkowania i przedmiot opodatkowania
Oznacza ilościowe ujęcie (kwantyfikację) przedmiotu opodatkowania. Zazwyczaj wyraŜona jest w
jednostkach pienięŜnych, ale czasem ustawodawca uŜywa innych jednostek np. powierzchni, od tej
kwestii zalezy moŜliwość zastosowania odpowiednich stawek podatkowych.
Przykład 1 W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych PRZEDMIOTEM
opodatkowania jest sytuacja uzyskania dochodu, zaś PODSTAWĄ opodatkowania wysokość zysku.
Przykład 2 W ustawie o podatku od spadków i darowizn PRZEDMIOTEM opodatkowania jest
m.in. sytuacja nabycia praw majątkowych, zaś PODSTAWĄ czysta wartość nabytych praw.
Przykład 3 W ustawie o podatku od nieruchomości PRZEDMIOTEM opodatkowania jest
sytuacja posiadania nieruchomości, zaś PODSTAWA jeśli chodzi o grunty i budynki wyraŜona jest w
powierzchni, a co za tym idzie uŜyto stawek kwotowych (procentowe były trudne do zastosowania).
Jednak w przypadku budowli nie będących budynkiem podstawa jest wyraŜona w wartości tejŜe budowli
i ustawodawca uŜył stawek procentowych (choć kwotowe teŜ były moŜliwe do zastosowania).
3.4 Podstawa obliczenia podatku
Oznacza to wielkość do której odnosi się STAWKI PODATKOWE w celu obliczenia wysokości
ś
wiadczenia podatkowego. Początkowo wyraŜenie to było synonimiczne z podstawą opodatkowania i
wciąŜ w wielu starszych ustawach moŜna znaleźć takie jego zastosowanie, jednak w ustawach nowszych
sytuacja wygląda inaczej. Jednak zawsze podstawa opodatkowania i podstawa obliczenia podatku
występuje w tych samych jednostkach.
PRZYKŁAD 1 Pan X uzyskał dochód w wysokości 100 tysięcy złotych i postanowił przekazać 6
tysięcy złotych na kościół. W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych istnieje moŜliwość
odliczenia darowizn na kult religijny do równej 6% dochodów. W tym wypadku podstawa
opodatkowania wynosi 100 tysięcy złotych, zaś podstawą obliczenia podatku jest kwota 94 tysięcy
złotych i do niej stosuje się stawki podatkowe.
Zakres podmiotowy
Zakres przedmiotowy
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 8 -
Wykład III – 13 X 2009
3.4.1
Minimum podatkowe
Oznacza to część podstawy obliczenia podatku od której ustawodawca postanowił podatku nie
pobierać. Określana czasem jako kwota wolna od podatku, jednak jest to definicja mniej uniwersalna,
gdyŜ np. czasem podstawa obliczenia jest wyraŜana w powierzchni.
Nie kaŜdy podatek ma ustalone minimum podatkowe, brak go np. w podatku dochodowym od
osób prawnych, natomiast jest w podatku dochodowych od osób fizycznych i w podatku od spadków i
darowizn (art. 9)
3.4.1.1
Konstrukcje minimum podatkowego
1)
Sensu stricte (ujęcie wąskie) – wyznaczenie granicy minimum. PoniŜej granicy nie opłaca
się pobierać podatku, a powyŜej granicy minimum podatek naliczany jest od całej
podstawy obliczenia podatku.
Przykład 1 Takie minimum moŜna znaleźć w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych
(art.9 pkt 6) – płaci się ten podatek dopiero przy sprzedaŜy rzeczy ruchomej o wartości powyŜej 1000
złotych.
2)
Sensu largo (ujęcie szerokie) – wyznaczenie granicy minimum. PoniŜej granicy nie
pobiera się podatku, a powyŜej granicy minimum podatek naliczany jest od nadwyŜki
podstawy obliczenie podatku nad minimum.
Przykład 2 Pan X dokonał darowizny samochodu uŜywanego o wartości 10 tysięcy złotych na
rzecz swojego zięcia. Zięć naleŜy do 1 grupy więc minimum podatkowe wynosi 9 637 złotych, a stawka
3%. Jeśli było by to minimum sensu stricte 3% naleŜałoby przemnoŜyć przez całą podstawę (10 tysięcy
złotych) i zapłacić 300 złotych podatków, jednak w przepisach uŜyto sformułowania „od nadwyŜki” (art.
15) jest to wie cminium sensu largo i płacimy 3% od 363 złotych czyli 11 złotych – gdyŜ podatki
zaokrągla się do pełnych złotówek.
3.5 Stawka podatkowa
Oznacza współczynnik ustalający wysokość podatku.
Przykład 1 I skala podatkowa w podatku od spadków i darowizn
Kwota nadwyŜki nad minimum 9 637 zł
Ponad
do
Podatek wynosi
10 278
3 %
10 278
20 556
308 zł 30 gr i 5 % nadwyŜki ponad 10 278 zł
20 556
822 zł 20 gr i 7 % nadwyŜki ponad 20 556 zł
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 9 -
Jak moŜna zaobserwować od drugiego przedziału mamy do czynienia z kwotą i procentem –
jednak nadal jest to stawka procentowa, poniewaŜ kwoty zamieszczone w ustawie są wynikiem
zastosowania stawek procentowych na poprzednich odcinkach.
3.5.1
Rodzaje stawek
Kwotowe/procentowe – w jednostkach pienięŜnych albo w odsetkach od
podstawy obliczenia podatku.
Ruchome/stałe – dla róŜnych wielkości podstawy obliczenia ustawodawca albo
ustalił róŜne stawki (skala podatkowe – przykład patrz wyŜej) albo niezaleŜnie od wielkości
podstawy jest 1 stawka np. podatek dochodowy od osób prawnych – 19%
ZróŜnicowane/jednolite – w ramach tego samego podatku ustawodawca albo
przewidział zróŜnicowane stawki dla róŜnych kategorii podmiotów, sytuacji, lub roŜnych
terytoriów, albo dla całego zakresu podmiotowego, przedmiotowego i terytorium są takie
same.
ZróŜnicowane podmiotowo – podatek od spadków i darowizn.
ZróŜnicowane przedmiotowo - podatek od towarów i usług
ZróŜnicowane terytorialnie – podatek gruntowy w okresie PRL, podatek od
nieruchomości (ustawa określa tylko jego maksymalny wymiar, a dokładnie określa go
Uchwała Rady Gmin).
Granice przedziałów
(nadwyŜka) i stawki
Granice przedziałów
(nadwyŜka) i obliczony
podatek
0zł
9 637zł
19915zł
(10278 zł)
30193zł
(20556 zł)
0zł
9 637zł
19915zł
(10278 zł)
30193zł
(20556 zł)
Podatku nie pobiera się!
3 %
308,3zł +5% 822,2zł +7%
0zł
308,3zł
822,2zł
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 10 -
Wykład IV – 14 X 2009
3.6 Sposoby opodatkowania
Bezwzględna wysokość podatku – kwota podatku.
Względna wysokość podatku WWP – wykładnik kwoty podatku do podstawy.
3.6.1
Progresja
Z podatkiem progresywnym mamy do czynienia, gdy wzrost podstawy obliczenia podatku
powoduje jeszcze szybszy wzrost kwoty podatku.
Przy wzroście podstawy rośnie równieŜ WWP.
PRZYKŁAD 1 Pan Nowak dokonał darowizny samochodu uŜywanego o wartości X tysięcy
złotych na rzecz swojego zięcia. Zięć naleŜy do 1 grupy więc minimum podatkowe wynosi 9 637 złotych.
Podstawa
obliczenia (X)
Minimum podatkowe
Kwota podatku
Względna wysokość
podatku
10 000 zł
9637 zł
3%*(10000-9637)=10,89≈11 zł
WWP=
11/10000=
22/20000
20 000 zł
9637 zł
NadwyŜka nad minimum
20 000 – 9637=10363
II przedział
(10363-10 278)*5%+308,3
=312,55≈313 zł
WWP= 313/20000
Podstawa obliczenia w podanych przykładach wzrosła 2krotnie, a kwota podatku ponad 28krotnie
– przykład progresji. RównieŜ WPP wzrosło wraz ze wzrostem podstawy.
3.6.1.1
Rodzaje progresji
Całościowa (ustawodawca wzrastające stawki podatkowe odnosi do całej podstawy
obliczenia podatku) lub odcinkowa (ustawodawca wzrastające stawki podatkowe odnosi do
„odcinków” podstawy obliczenia podatku)
Przykład 2 Art. 27. Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
1. Podatek dochodowy, z zastrzeŜeniem art. 29-30e oraz art. 44 ust. 4, pobiera się od podstawy
jego obliczenia według następującej skali:
Podstawa obliczenia podatku w złotych
ponad
do
Podatek wynosi
85 528
18% minus kwota zmniejszająca podatek 556 zł 02 gr
85 528
14 839 zł 02 gr + 32% nadwyŜki ponad 85 528 zł
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 11 -
Pan X w dniu 14 X postanowił zawiesić działalność gospodarczą, gdyŜ osiągnął dochód równy
85528 złotych i uznał, Ŝe wyŜszy dochód przeniesie do następnego przedziału podatkowego i będzie na
tym stratny.
JednakŜe mamy do czynienie z podatkiem odcinkowym, co oznacza Ŝe nawet jeśli pan X
przekroczyłby kwotę 85 528 złotych do kwoty poniŜej tej granicy odnosiłby się nadal podatek 18%.
MoŜliwe, Ŝe Pan X interpretował przepisy myśląc o podatku od wynagrodzeń istniejącym w
PRL, a będącym podatkiem całościowym. W tamtym podatku istniały 3 skale z 17 stawkami i odnosiły
się do całej podstawy obliczenia podatku. W tej sytuacji nie było opłacalne nieznacznie przekroczyć
granice między stawkami. Na przykład gdyby pan X zarabiał miesięcznie 17 tysięcy starych złotych
płaciłby 2% podatku i otrzymywałby 16 660 starych złotych. Gdyby następnie otrzymał podwyŜkę o 100
starych złotych płaciłby juŜ 3% i otrzymywałby 16 587 starych złotych, czyli mniej.
Przerwana (podatek progresywny w pewnym momencie, od pewnej wielkości podstawy
obliczenia przekształca się w inny rodzaj podatku) lub nieprzerwana (niezaleŜnie od wielkości
podstawy obliczenia efekt progresji jest zachowany).
Progresja nieprzerwana
Podstawa obliczenia podatku
K
w
o
ta
p
o
d
a
tk
u
Progresja przerywana
Kwota podatku
P
o
d
s
ta
w
a
o
b
li
c
z
e
n
ia
p
o
d
a
tk
u
3.6.2
Proporcjonalność
Z podatkiem proporcjonalnym mamy do czynienia, gdy wzrost podstawy obliczenia podatku
powoduje taki sam wzrost kwoty podatku.
Przy wzroście podstawy WWP jest stała.
Przykład 1 Spółka z o.o. osiągnęła dochód X z tytułu udziału w funduszach kapitałowych, dochodu
tego dotyczy więc stała 19% stawka.
Podstawa obliczenia (X)
Kwota podatku
Względna wysokość podatku
10 000 zł
19%*10000=1900 zł
WWP= 1900/10000= 19/100
20 000 zł
19%*20000=3800 zł
WWP= 3800/20000=19/100
0zł
85528zł
18%
32%
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 12 -
Podstawa obliczenia wzrosła 2krotnie i kwota podatku równieŜ 2krotnie, zaś WPP okazało się
stałe – przykład proporcjonalności.
3.6.3
Regresja
Z podatkiem proporcjonalnym mamy do czynienia, gdy wzrost podstawy obliczenia podatku
powoduje wolniejszy wzrost kwoty podatku, jej obniŜenie się lub nie wpływa na jej wysokość.
Przy wzroście podstawy WWP maleje.
Regresja nie występuje w polskich podatkach, jest za to obecna w opłatach.
Tabela maksymalnej taksy notarialnej na podstawie rozporządzenia ministra sprawiedliwości
Wartość przedmiotu
Opłata
do 3.000 zł
100 zł;
powyŜej 3.000 zł do 10.000 zł
100 zł + 3 % od nadwyŜki powyŜej 3.000 zł;
powyŜej 10.000 zł do 30.000 zł
310 zł + 2 % od nadwyŜki powyŜej 10.000 zł;
powyŜej 30.000 zł do 60.000 zł
710 zł + 1 % od nadwyŜki powyŜej 30.000 zł;
powyŜej 60.000 zł do 1.000.000 zł
1.010 zł + 0,4 % od nadwyŜki powyŜej 60.000 zł;
powyŜej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł
4.770 zł + 0,2 % od nadwyŜki powyŜej 1.000.000 zł;
powyŜej 2.000.000 zł
6.770 zł + 0,25 % od nadwyŜki powyŜej 2.000.000 zł,
maks. 10.000 zł,(…)
Przykład 1 Pan X dokonał darowizny działki o wartości Y.
Podstawa obliczenia (Y)
Kwota podatku
Względna wysokość podatku
20 000 zł
310+2%*(20000-10000)=510 zł
WWP= 510/20000
40 000 zł
710+1%*(40000-30000)=810 zł
WWP= 810/40000=405/20000
Przy 2krotnym wzroście podstawy obliczenia taksa wzrosła jedynie 0,63krotnie, zaś WPP zmalało
– przykład regresji.
3.7 Ulgi podatkowe
Polega na obniŜeniu obciąŜenia podatkowego - w razie zaistnienia określonych okoliczności – w
stosunku do obciąŜenia ogólnie obowiązującego. Na przykład art. 16 ustawy o podatku od spadków i
darowizn. Nazywa się je ulgami systemowymi i przewidziane są one w przepisach dotyczących
konkretnych przypadków.
3.8 Sposoby zapłaty podatku
Jednorazowo, ratalnie np. podatek rolny, zaliczkowo.
Bezpośrednio(sam podatnik musi zając się zapłatą), za pośrednictwem płatnika np. notariusza,
za pośrednictwem inkasenta.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 13 -
Wykład V – 20 X 2009
4. Ordynacja podatkowa
Ordynacje normuje kwestie (art.1) zobowiązania podatkowe, informacje podatkowe,
postępowanie podatkowe (zasadniczo nie stosuje się do niego KPA), kontrolę podatkową i czynności
sprawdzające, oraz tajemnicę skarbową. Stosuje się zaś do (art.2) podatków, opłat oraz niepodatkowych
naleŜności budŜetu państwa oraz budŜetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub
określania uprawnione są organy podatkowe, opłaty skarbowej oraz opłat, o których mowa w przepisach
o podatkach i opłatach lokalnych, innych spraw naleŜących do właściwości organów podatkowych.
4.1 Podmioty post
ę
powania podatkowego
Bierny : podatnik
Czynny : organ podatkowy
4.1.1
Podatnik
Art. 7.
§ 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości
prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niŜ wymienione w § 1.
Podmioty wymienione w art. 7 mają osobowość prawno-podatkową. Przykładowymi podmiotami
ustanowionymi podatnikami na mocy art.7 § 2 są: małŜonkowie, podatkowa grupa kapitałowa.
4.1.2
Podmioty biorące udział w postępowaniu, a nie będące jego stronami
Jak moŜna zauwaŜyć w art. 7 nie uznano za podatnika ani płatnika, ani inkasenta. Ich miejsce w
postępowaniu podatkowym normuje art. 8 i 9.
Art. 8.
Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości
prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika
podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
Art. 9.
Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości
prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi
podatkowemu.
Zarówno płatnik jak i inkasent są zobowiązani do:
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 14 -
pobrania kwoty podatku od podatnika,
odprowadzenia tej kwoty do organu podatkowego, na jego rachunek.
Dodatkowo płatnik ma obowiązek obliczenia przed poborem kwoty podatku.
Płatnikiem jest m.in.:
notariusz – podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek od spadków i
darowizn,
pracodawca – zaliczka na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych.
Inkasentem jest m.in.:
sołtys (w warunkach miejskich)– podatek rolny, podatek leśny, podatek od
nieruchomości.
4.1.3
Organ podatkowy
Kategorie podmiotów które są lub mogą być organami podatkowymi określa art. 13 i 13a.
Art. 13.
§ 1. Organem podatkowym, stosownie do swojej właściwości, jest:
1) naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta),
starosta albo marszałek województwa – jako organ pierwszej instancji;
2) dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej – jako:
a) organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu
celnego,
b) organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,
c) organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji;
3) samorządowe kolegium odwoławcze – jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza
(prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa.
§ 2. Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym – jako:
1) organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia niewaŜności decyzji, wznowienia
postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia – z urzędu;
2) organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1;
3) organ właściwy w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych;
4) organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego,
5) organ właściwy w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe o załoŜonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z
prowadzeniem działalności gospodarczej.
§ 3. Organami podatkowymi wyŜszego stopnia są organy odwoławcze.
Art. 13a.
Rada Ministrów moŜe, w drodze rozporządzenia, nadać uprawnienia organów podatkowych:
1) Szefowi Agencji Wywiadu,
2) Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
3) Szefowi Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 15 -
4) Szefowi SłuŜby Wywiadu Wojskowego,
5) Szefowi SłuŜby Kontrwywiadu Wojskowego
- jeŜeli jest to uzasadnione ochroną tajemnicy państwowej i wymogami bezpieczeństwa państwa.
Starosta i marszałek województwa rzadko występują jako organ podatkowy w kwestiach
podatkowych, zwykle dotyczy to opłat.
Organ właściwy (tj. wydający decyzję podatkową) w I instancji wyznacza się zazwyczaj w
zaleŜności od tego do którego budŜetu „trafia” podatek. Jeśli do krajowego to właściwy jest Naczelnik
US, jeśli zaś do gminnego to wójt. Od tej zasady są teŜ oczywiście wyjątki:
Podatek od spadków i darowizn „trafia” do budŜetu gminny, a organem właściwym
jest Naczelnik US.
Podatek od czynności cywilnoprawnych „trafia” do budŜetu gminny, a organem
właściwym jest Naczelnik US.
Podatek od dochodowy od osób fizycznych zazwyczaj „trafia” do budŜetu
krajowego, ale gdy podatnik płaci go kartą podatkową „trafia” do gminny, a mimo to
organem właściwym jest Naczelnik US.
Podatek akcyzowy „trafia” do budŜetu państwa, a organem właściwym jest
Naczelnik Urzędu celnego.
Podatek od towarów i usług zazwyczaj „trafia” do budŜetu państwa, a organem
właściwym zazwyczaj jest Naczelnik US, ale jeśli dotyczy to towarów importowanych to
decyzje wydaje Naczelnik Urzędu Celnego.
4.1.3.1
Organy odwoławcze
Od decyzji Naczelnika US → Dyrektor Izby Skarbowej
Od decyzji wójta → Samorządowe Kolegium Odwoławcze
Od decyzji Naczelnika UC → Dyrektor Izby Celnej
Od decyzji Ministra Finansów → ten sam organ
Od decyzji Dyrektora Izby Skarbowej, Dyrektora Izby Celnej lub Samorządowego
Kolegium Odwoławczego działających jako organ I instancji → ten sam organ (art..221)
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 16 -
Wykład VI – 21 X 2009
4.2 Obowi
ą
zek podatkowy i zobowi
ą
zanie podatkowe
Art. 4.
Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana
powinność przymusowego świadczenia pienięŜnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w
tych ustawach.
Art. 5.
Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie
podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w
wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.
Najpierw powstaje obowiązek podatkowy, a potem zobowiązanie, ewentualnie mogą powstać
równocześnie. W sytuacjach wyjątkowych powstaje sam obowiązek podatkowy.
Przykład 1 Jan Kowalski zakupił działkę → powstał obowiązek podatkowy – płacenia podatku
od nieruchomości → nie wiemy, komu, ile i kiedy, ale juŜ istnieje → Jan Kowalski otrzymał decyzję
podatkowa określającą komu (wójtowi gminy X za rok 2009), ile (20zł), kto (Jan Kowalski) i kiedy (w 4
ratach) powstało zobowiązanie podatkowe.
4.2.1
W jaki sposób z obowiązku powstaje zobowiązanie podatkowe?
Art. 21.
§ 1. Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:
1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąŜe powstanie takiego zobowiązania;
2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.
Przykład 1 Doręczenia decyzji organu podatkowego
Pan X otrzymał w drodze spadku nieruchomość i złoŜył wniosek o stwierdzenie nabycia wraz z
oświadczeniem o przyjęciu spadku wprost. Sąd wydał postanowienie o nabyciu i od tej chwili pan X miał
1 miesiąc na złoŜenie zeznania w sprawie nabycia praw majątkowych, co tez uczynił. Organ podatkowy
wydał decyzje wyznaczając podatek na 100 tysięcy złotych. Decyzja została wysłana pocztą, ale pana X
akurat nie było w domu więc zobaczył tylko awizo. Tego samego wieczoru pan X miał zawał i umarł.
Jego spadkobierca pan Y przeprowadził proces nabycia praw majątkowych ponownie. Pojawił się
problem, czy jest zobowiązany do zapłaty podatku za pana X? Nie, poniewaŜ nie miało miejsce formalne
doręczenie więc nie powstało zobowiązanie podatkowe. Jest to sytuacja wyjątkowa w której był
obowiązek, a nie było zobowiązania.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 17 -
Przykład 2 Zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąŜe powstanie takiego
zobowiązania.
Podatek dochodowy od osób fizycznych (zobowiązanie powstaje z chwilą powstania
dochodu, Ŝadna decyzja nie jest konieczna).
Podatek akcyzowy
Podatek od gier
Jeśli nie zapłacisz podatku dochodowego od osób fizycznych, lub pomylisz się w wyliczeniu
organ wydaje DECYZJE OKREŚLAJĄCĄ WYSOKOŚĆ ZOBOWIĄZANIA. Trzeba jednak pamiętać,
Ŝ
e decyzja ustalająca (charakter konstytutywny) ≠ decyzja określająca (charakter deklaratoryjny).
Art. 68.
§ 1. Zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 21 § 1 pkt 2, nie powstaje, jeŜeli decyzja
ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w
którym powstał obowiązek podatkowy.
§ 2. JeŜeli podatnik:
1) nie złoŜył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego,
2) w złoŜonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości
zobowiązania podatkowego, zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w § 1, nie powstaje, pod
warunkiem, Ŝe decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 5 lat, licząc
od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.
Przykład 3 W 2005 roku pan Kowalski złoŜył oświadczenie o nabyciu spadku i zeznanie w
sprawie nabycia praw majątkowych. Decyzja została doręczona 10 I 2009 roku. W tej sytuacji minęło
ponad 3 lata od końca roku podatkowego 2005, więc nie powstaje zobowiązanie. Jest to sytuacja
wyjątkowa w której był obowiązek, a nie było zobowiązania.
Przykład 4 W 2005 roku pan Kowalski złoŜył oświadczenie o nabyciu spadku, ale nie złoŜył
zeznanie w sprawie nabycia praw majątkowych. Decyzja została doręczona 10 I 2009 roku. W tej sytuacji
minęło ponad 3 lata od końca roku podatkowego 2005, więc nie powinno powstać zobowiązanie.
JednakŜe pan Kowalski nie złoŜył zeznanie, więc mamy do czynienia z sytuacją z paragrafu 2 i
zobowiązanie powstaje.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 18 -
Wykład VII – 27 X 2009
4.2.2
Wykonywanie zobowiązań podatkowych
4.2.2.1
Powstałych w drodze decyzji
Wykonuje się ją w terminie 14 dniowym od dnia dostarczenia decyzji, czasem jednak sama
ustawa wyznacza termin zapłaty lub robi to minister właściwy do spraw finansów w drodze
rozporządzenia (art.47).
Przykład 1 Podatnik będący od lat właścicielem nieruchomości, który złoŜył oświadczenie w
terminie, nie otrzymał decyzji o wysokości podatku od nieruchomości przed 15 III (datą ostateczną
zapłaty I raty). W ej sytuacji chociaŜ ustawa wyznaczyła termin zapłaty podatnik moŜe jeszcze nie płacić
podatku, poniewaŜ w tym przypadku decyzja ma charakter konstytutywny i nie powstało jeszcze
zobowiązanie. Poza tym obowiązuje art.14 §2, w którym ustawodawca uznał Ŝe jeśli nie otrzyma się
decyzji minimum 14 dni przed ustawowym terminem zapłaty podatnika obowiązuje termin 14 dniowy od
otrzymania decyzji.
4.2.2.2
Powstałych w drodze zdarzenia
Do zobowiązań tych najczęściej termin wyznaczany jest ustawowo np. zaliczki PIT płaci się do 20
dnia następnego miesiąca, zaś VAT rozlicza się do 25 dnia następnego miesiąca. Terminem płatności jest
zaś ostatni dzień, w którym wedle ustawy naleŜy podatek zapłacić (art.47).
Przykład 2 Pan Nowak kaŜdego 20 miesiąca płacił na poczcie – gotówką PIT. Nagle zostaje
zaskoczony odsetkami. Słusznie jest zdziwiony, gdyŜ za termin zapłaty przyjmuje się dzień wpłaty w
organie podatkowym, na rachunek w banku lub w urzędzie pocztowym (art.60).
Przykład 3 Rolnik zapłacił podatek rolny do sołtysa, ale sołtys nie wpłacił go do urzędu gminy.
Jednak rolnik nie będzie musiał uiszczać podatku ponownie, gdyŜ za termin zapłaty uwaŜa się dzień
pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta (art.60).
Przykład 4 Zapłacono zaliczkę PIT 20. Kwota pojawiła się jednak na rachunku Urzędu
Skarbowego dopiero 21. Jednak nie wolno naliczać odsetek, gdyŜ w zapłacie bezgotówkowej za dzień
dokonania zapłaty uwaŜa się dzień obciąŜenia rachunku podatnik, pod warunkiem Ŝe kwota dojdzie na
rachunek US w ciągu 5 dni roboczych. Wyjątkiem jest sytuacja gdy podatnik płaci za pośrednictwem
banków zagranicznych bez oddziałów w Polsce. (art.60)
KWESTIE PROBLEMATYCZNE:
Jeśli dokonuje się przelewu tuŜ przed zamknięciem banku, wtedy sam bank moŜe obciąŜyć
rachunek dopiero następnego dnia i w tej sytuacji pojawia się obowiązek zapłaty odsetek.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 19 -
W sytuacji gdy wydano polecenie zapłaty i obciąŜono juŜ rachunek podatnika, a następnie
bank ogłosił upadłość i nie przelał podatku na rachunek US podatek uwaŜa się za zapłacony.
Przykład 5 Jeśli prowadzi się działalność gospodarczą istnieje obowiązek prowadzenia ksiąg
rachunkowych lub księgi przychodów i rozchodów oraz płacenia podatków za pomocą polecenia zapłaty
(art.61). X prowadzi działalność gospodarczą i zadecydowała się płacić podatek kartą podatkową, chce
płacić gotówką. Przy wyborze karty podatkowej nie trzeba prowadzić ksiąg rachunkowych lub księgi
przychodów i rozchodów, jednak X zdecydowała się prowadzić księgę. Czy istnieje więc obowiązek
płacenia bezgotówkowego? Nie poniewaŜ przesłanką jest obowiązek prowadzenia ksiąg, a nie czy
rzeczywiście się to robi. Zresztą mikroprzedsiębiorcy zawsze mogą płacić gotówkowo. Co ciekawe w
przypadku opłaty skarbowej zawsze moŜna opłacić ja gotówką.
4.2.2.3
Wykonywania zobowiązania z róŜnych tytułów
Art. 62.
§ 1. JeŜeli na podatniku ciąŜą zobowiązania z róŜnych tytułów, dokonaną wpłatę zalicza się na poczet
podatku, począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności, chyba Ŝe podatnik wskaŜe, na poczet
którego zobowiązania dokonuje wpłaty.
§ 2. JeŜeli na podatniku ciąŜą zobowiązania z tytułu zaliczek na podatek, dokonaną wpłatę zalicza się na
poczet zaliczki, począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności.
§ 3. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio w razie dokonywania wpłat na poczet rat, na jakie rozłoŜono
podatek lub zaległość podatkową wraz z odsetkami za zwłokę oraz rat podatku.
§ 4. Do wpłat zaliczanych na poczet zaległości podatkowej stosuje się art. 55 § 2. W sprawie zaliczenia
wpłaty na poczet zaległości podatkowych wydaje się postanowienie, na które słuŜy zaŜalenie.
§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do wpłat dokonywanych przez płatników, inkasentów,
następców prawnych oraz osoby trzecie.
Przykład 6 X zalegał z wieloma podatkami i otrzymał kolejną decyzję na 16 złotych. W
przypływie dobrego humoru zapłacił te 16 złotych. W następnym miesiącu wśród wielu ponagleń
otrzymał równieŜ ponaglenie o to 16 złotych. Odpowiedzią na tą sytuację jest art. 62 – jego wpłatę
zaliczono na wcześniejsze zobowiązania, poniewaŜ przy wpłacie nie wskazał dokładnie za które
zobowiązanie chce zapłacić.
Przykład 7 X zapłacił podatek przekazem pocztowym – chciał uregulować najnowsze
zobowiązanie, poniewaŜ w przypadku starych liczył na przedawnienie. Nie wyartykułował tego wyraźnie
ale kwotę wpłacił na rachunek US właściwy dla tego zobowiązania. US zaliczył mu jednak wpłatę na
poczet starszych zobowiązań. X zdecydował się oddać sprawę do sądu. Sąd uznał, Ŝe X wybierając
spośród wielu rachunków US w sposób dorozumiany wskazał na co wpłaca.
Przykład 8 X zapłacił podatek dzień po terminie. Otrzymał kolejną decyzję o dodatkowym
podatku i odsetkach.. Analizując art. 66 § 4 i art. 55 § 2 widzimy, Ŝe jeśli X zapłaci kwotę równą
wyłącznie nowemu podatkowi to US podzieli ją proporcjonalnie na podatek i odsetki.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 20 -
Wykład VIII – 28 X 2009
4.2.3
Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych
Art. 33.
§ 1. Zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności moŜe być zabezpieczone na majątku
podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małŜeńskim takŜe na majątku wspólnym, jeŜeli
zachodzi uzasadniona obawa, Ŝe nie zostanie ono wykonane, a w szczególności gdy podatnik trwale
nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności
polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję. W przypadku
zabezpieczenia na majątku wspólnym małŜonków przepis art. 29 § 2 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Zabezpieczenia w okolicznościach wymienionych w § 1 moŜna dokonać równieŜ w toku
postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, przed wydaniem decyzji:
1) ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego;
2) określającej wysokość zobowiązania podatkowego;
3) określającej wysokość zwrotu podatku.
Zabezpieczenie odbywa się zasadniczo w trybie przepisów egzekucyjnych.
Przykład 1 Firma X została podana kontroli podatkowej, od lat zalega z podatkami. Naczelnik
zdecydował się na podstawie art. 33 zająć rachunek bankowy X. W tej sytuacji lub przed jej zaistnieniem
podatnik moŜe w trybie art.33d, 33f i 33g zaproponować formę zabezpieczenia dla niego dogodną,
aczkolwiek organ podatkowy nie ma obowiązku jej przyjąć.
4.2.3.1
Hipoteka przymusowa
Hipotekę przymusową definiuje art. 34, moŜe ją ustanowić zarówno Skarb Państwa jak i jednostki
samorządu terytorialnego na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika i inkasenta, oraz następcy
prawnego lub osób trzecich (na zasadach dotyczących ich odpowiedzialności). Dokonuje się tego
poprzez wpis do księgi wieczystej (art. 35).
4.2.3.2
Zastaw skarbowy
Zastaw skarbowy definiuje art. 41, moŜe ją ustanowić zarówno Skarb Państwa jak i jednostki
samorządu terytorialnego na wszystkich będących własnością podatnika oraz stanowiących
współwłasność łączną podatnika i jego małŜonka rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach
majątkowych, o wartości ponad 10 tysięcy złotych. Dokonuje się tego poprzez wpis do rejestru (art. 42),
co jest moŜliwe najszybciej 14 dni po upływie terminu płatności. Zastaw skarbowy jest skuteczny wobec
kaŜdorazowego właściciela przedmiotu zastawu i ma pierwszeństwo przed jego wierzycielami
osobistymi. W momencie sprzedaŜy rzeczy obciąŜonej zastawem w trybie egzekucji administracyjnej
zastaw wygasa, podobnie w momencie wykreślenia z rejestru i wygaśnięcia zobowiązania
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 21 -
4.2.4
Sposoby wygasania zobowiązań
4.2.4.1
Potrącenie - art.64i 65
następuje co do zasady na wniosek podatnika jednak §3 mówi, Ŝe moŜna dokonać tego z
urzędu
z wierzytelności wzajemnej, bezspornej i wymagalnej
w podatku stanowiącym dochód skarbu państwa (art.64), lub jednostki samorządu
terytorialnego (art. 65)
katalog zamknięty w art.64 §1
1)
prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art. 417 lub art.417
2
Kodeksu
cywilnego;
2)
prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności
przewidzianych w art. 417 lub art. 417
2
Kodeksu cywilnego;
3)
nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub
wywłaszczenia nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami;
4)
odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie,
uzyskanego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego;
5)
odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za niewaŜne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego;
6)
odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej.
+ 7 przypadek art. 64 §2 wzajemnych, bezspornych i wymagalnych wierzytelności
podatnika wobec państwowych jednostek budŜetowych z tytułu zamówień publicznych
art. 65 przewiduje równieŜ katalog zamknięty ale węŜszy odpowiednio punkt 1, 2 i 3 + 4
przypadek: „odszkodowania orzeczonego w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza (prezydenta
miasta), starostę lub marszałka województwa.”
NIEEFEKTYWNY w skutek:
umorzenia zaległości;
przedawnienia;
zwolnienia z obowiązku zapłaty na
podstawie art. 14m – kwestia zmiennej
interpretacji przepisów.
Sposoby wygasania zobowiązań art. 59
EFEKTYWNY (z punktu widzenia Skarbu
Państwa
tj.
czy
budŜet
otrzymał
przysporzenie). W skutek:
zapłaty;
pobrania podatku przez płatnika lub
inkasenta;
potrącenia;
zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia
zwrotu podatku;
zaniechania poboru;
przeniesienia własności rzeczy lub
praw majątkowych;
przejęcia własności nieruchomości
lub prawa majątkowego w postępowaniu
egzekucyjnym;
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 22 -
Wykład IX – 3 XI 2009
4.2.4.2
Zapłata
Następuje bezpośrednio w organie podatkowy, lub na jego rachunek za pośrednictwem banku,
urzędu pocztowego etc. w formie gotówkowej, lub bezgotówkowej.
4.2.4.3
Zapłata inkasentowi lub płatnikowi
Przekazanie kwoty podatku inkasentowi lub płatnikowi. Za moment zapłaty podatku uwaŜa się
chwilę przekazania go inkasentowi lub płatnikowi, więc podatek jest zapłacony nawet jeśli pieniądze nie
zostaną przekazane organowi podatkowemu.
4.2.4.4
Zaliczenie nadpłaty
Art. 72.
§ 1. Za nadpłatę uwaŜa się kwotę:
1) nadpłaconego lub nienaleŜnie zapłaconego podatku;
2) podatku pobraną przez płatnika nienaleŜnie lub w wysokości większej od naleŜnej;
3) zobowiązania zapłaconego przez płatnika lub inkasenta, jeŜeli w decyzji, o której mowa w art. 30 § 4,
określono je nienaleŜnie lub w wysokości większej od naleŜnej;
4) zobowiązania zapłaconego przez osobę trzecią lub spadkobiercę, jeŜeli w decyzji o ich
odpowiedzialności podatkowej lub decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego
spadkodawcy określono je nienaleŜnie lub w wysokości większej od naleŜnej.
§ 2. JeŜeli wpłata dotyczyła zaległości podatkowej, na równi z nadpłatą traktuje się takŜe część
wpłaty, która została zaliczona na poczet odsetek za zwłokę.
Przykład 1 przedsiębiorca X nie ma pieniędzy na towar i umawia się z przedsiębiorca Y, Ŝe na
razie zapłaci za Y podatek VAT. Wkrótce potem Naczelnik US Ŝąda od Y podatku VAT. Nie moŜna
przenieść swojego cięŜaru podatkowego na inny podmiot w drodze umowy. W tej sytuacji X Ŝąda zwrotu
wpłaconej sumy, dzieje się tak dopiero po 3 miesiącach i Ŝąda odsetek na podstawie art. 78. Naczelnik
twierdzi jednak, ze nie jest to podatek nienaleŜnie zapłacony poniewaŜ nie stało się to w ramach relacji
Urząd – X więc nie jest to nadpłata tylko kwota niewyjaśniona i przepis art. 78 jej nie dotyczy.
Art. 76.
§ 1. Nadpłaty wraz z ich oprocentowaniem podlegają zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości
podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę określonych w decyzji, o której mowa w
art. 53a, oraz bieŜących zobowiązań podatkowych, a w razie ich braku podlegają zwrotowi z urzędu,
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 23 -
chyba Ŝe podatnik złoŜy wniosek o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych
zobowiązań podatkowych, z zastrzeŜeniem § 2.
§ 2. Nadpłaty, których wysokość nie przekracza wysokości kosztów upomnienia w
postępowaniu egzekucyjnym, podlegają z urzędu zaliczeniu na poczet zaległości podatkowych wraz z
odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę określonych w decyzji, o której mowa w art. 53a, oraz
bieŜących zobowiązań podatkowych, a w razie ich braku - na poczet przyszłych zobowiązań
podatkowych, chyba Ŝe podatnik wystąpi o ich zwrot.
§ 3. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do zaliczania nadpłaty płatnika lub inkasenta na
poczet jego zaległości podatkowych, bieŜących zobowiązań podatkowych lub zobowiązań powstałych w
związku z wykonywaniem obowiązków płatnika lub inkasenta.
Kolejność działania organu w przypadku nadpłaty:
1.
Zaliczenie nadpłaty na poczet wartości podatkowej.
2.
Sprawdzenie czy u podatnika występują bieŜące zaległości.
3.
W przypadku ich braku zwrot nadpłaty z urzędu.
4.
Zaliczenie nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań na wniosek podatnika.
4.2.4.5
Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz Skarbu państwa
Art. 66.
§ 1. Szczególnym przypadkiem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest przeniesienie
własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz:
1) Skarbu Państwa – w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków stanowiących dochody
budŜetu państwa;
2) gminy, powiatu lub województwa – w zamian za zaległości podatkowe z tytułu podatków
stanowiących dochody ich budŜetów.
§ 2. Przeniesienie następuje na wniosek podatnika:
1) w przypadku, o którym mowa w § 1 pkt 1, na podstawie umowy zawartej, za zgodą właściwego
naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego, między starostą wykonującym zadanie z
zakresu administracji rządowej a podatnikiem;
2) w przypadku, o którym mowa w § 1 pkt 2, na podstawie umowy zawarte między wójtem,
burmistrzem (prezydentem miasta), starostą albo marszałkiem województwa a podatnikiem.
§ 3. Umowa, o której mowa w § 2, wymaga formy pisemnej. (…)
NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe ten sposób wygaśnięcia zobowiązania moŜliwy jest tylko w przypadku
zaległości podatkowych, nie moŜna w ten sposób uwolnić się od bieŜącego zobowiązania podatkowego.
§ 3 budzi pewne wątpliwości w związku z zasadą swobody umów.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 24 -
Wykład X – 4 XI 2009
4.2.4.6
Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu
egzekucyjnym
Cechą charakterystyczną tego sposobu wygaśnięcia zobowiązania jest przymusowość. Nie robi się
tego na wniosek podatnik, ani za jego zgodą, jest to działania z urzędu.
4.2.4.7
Zaniechanie poboru
Art. 22.
§ 1. Minister właściwy do spraw finansów publicznych moŜe, w drodze rozporządzenia, w
przypadkach uzasadnionych interesem publicznym lub waŜnym interesem podatników:
1) zaniechać w całości lub w części poboru podatków, określając rodzaj podatku, okres, w
którym następuje zaniechanie, i grupy podatników, których dotyczy zaniechanie; (…)
W tym wypadku nie chodzi o indywidualną osobę i indywidualną sytuacje. Minister musi
dokładnie określić rodzaj podatku i grupy podatników wobec których następuje zaniechanie.
4.2.4.8
Umorzenie
Art. 67a.
§ 1. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, z zastrzeŜeniem art. 67b, w przypadkach
uzasadnionych waŜnym interesem podatnika lub interesem publicznym, moŜe: (…)
3) umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.
§ 2. Umorzenie zaległości podatkowej powoduje równieŜ umorzenie odsetek za zwłokę w całości
lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.
W tym przypadku chodzi o indywidualną osobę i konkretną sytuację, moŜliwe jest tylko działanie
na wniosek podatnika. Nie moŜna tez umorzyć bieŜących zobowiązań podatkowych.
W sytuacjach wyjątkowych istnieje moŜliwość umorzenia zobowiązania z urzędu – katalog
zamknięty art. 67d.
Art. 67d.
§ 1. Organ podatkowy moŜe z urzędu udzielać ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, o których mowa w
art. 67a § 1 pkt 3, jeŜeli:
1) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, Ŝe w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty
przewyŜszającej wydatki egzekucyjne;
2) kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w
postępowaniu egzekucyjnym;
3) kwota zaległości podatkowej nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub
upadłościowym;
4) podatnik zmarł, nie pozostawiając Ŝadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji
na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego uŜytku domowego, których łączna
wartość nie przekracza kwoty 5 000 zł, i jednocześnie brak jest spadkobierców innych niŜ Skarb Państwa lub
jednostka samorządu terytorialnego oraz nie ma moŜliwości orzeczenia odpowiedzialności podatkowej osoby
trzeciej.
§ 2. W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 3 i 4, decyzję umarzającą zaległość podatkową pozostawia
się w aktach sprawy.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 25 -
§ 3. Przepisy § 1 pkt 3 i 4 i § 2 stosuje się odpowiednio do umarzania zaległości płatnika lub inkasenta.
4.2.4.9
Przedawnienie
Zobowiązanie nie powstaje jeśli w terminie 3 lat od licząc od końca roku kalendarzowego, w
którym powstał obowiązek podatkowy nie zostanie dostarczona decyzja (jeśli od jej doręczenia zaleŜy
powstanie zobowiązania). Jeśli podatnik nie dopełnił swoich obowiązków (nie złoŜył w terminie
deklaracji, lub zadeklarował nieprawdę) termin ten wydłuŜa się do lat 5. (art.68).
Art. 70.
§ 1. Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w
którym upłynął termin płatności podatku.
§ 2. Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
1) od dnia wydania decyzji, o których mowa w art. 67a § 1 pkt 1 lub 2 (o odroczeniu spłaty lub rozłoŜenia
na raty podatku lub zaległości), do dnia terminu płatności odroczonego podatku lub zaległości podatkowej,
ostatniej raty podatku lub ostatniej raty zaległości podatkowej;
2) od dnia wejścia w Ŝycie rozporządzenia w sprawie przedłuŜenia terminu płatności podatku, wydanego
przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych, do dnia upływu przedłuŜonego terminu.
§ 3. Bieg terminu przedawnienia przerywa ogłoszenie upadłości. Po przerwaniu biegu terminu
przedawnienia biegnie on na nowo od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się postanowienia o
ukończeniu postępowania upadłościowego.
§ 4. Bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o
którym podatnik został zawiadomiony. Po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo od dnia
następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny.
§ 5. (uchylony).
§ 6. Bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego zostaje zawieszony z dniem:
1) wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeŜeli
podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąŜe się z niewykonaniem tego zobowiązania;
2) wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję dotyczącą tego zobowiązania;
3) wniesienia Ŝądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa.;
4) doręczenia postanowienia o przyjęciu zabezpieczenia, o którym mowa w art. 33d § 2, lub doręczenia
zarządzenia zabezpieczenia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. (…)
§ 8. Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub
zastawem skarbowym, jednakŜe po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być
egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.
4.2.4.10
Zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku
Art. 14m.
§ 1. Zastosowanie się do interpretacji, która następnie została zmieniona lub nie została
uwzględniona w rozstrzygnięciu sprawy podatkowej, powoduje zwolnienie z obowiązku zapłaty
podatku w zakresie wynikającym ze zdarzenia będącego przedmiotem interpretacji, jeŜeli:
1) zobowiązanie nie zostało prawidłowo wykonane w wyniku zastosowania się do interpretacji,
która uległa zmianie, lub interpretacji nieuwzględnionej w rozstrzygnięciu sprawy podatkowej oraz
2) skutki podatkowe związane ze zdarzeniem, któremu odpowiada stan faktyczny będący
przedmiotem interpretacji, miały miejsce po opublikowaniu interpretacji ogólnej albo po doręczeniu
interpretacji indywidualnej. (…)
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 26 -
Wykład XI – 10 XI 2009
4.3 Odpowiedzialno
ść
podatkowa osób trzecich za zobowi
ą
zania podatnika
Art. 107.
§ 1. W przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości
podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem równieŜ osoby
trzecie.
§ 1a. Osoby trzecie odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z następcą prawnym
podatnika za przejęte przez niego zaległości podatkowe. (…)
Art. 108.
§ 1. O odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji.
§ 2. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie moŜe zostać
wszczęte przed:
1) upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania;
2) dniem doręczenia decyzji:
a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,
b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,
d) określającej wysokość naleŜnych odsetek za zwłokę;
3) dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego – w przypadku, o którym mowa w § 3.
§ 3. W razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji, na zasadach
przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przed orzeczeniem o
odpowiedzialności osoby trzeciej nie wymaga się uprzedniego wydania decyzji określającej wysokość
zobowiązania podatkowego i decyzji, o której mowa w art. 53a.
§ 4. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby
trzeciej moŜe być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości
lub w części bezskuteczna.
NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe postępowanie o odpowiedzialności osoby trzeciej nie moŜna wszcząć
przed pojawieniem się zaległości podatkowej i egzekwować przed próbą egzekucji z majątku podatnika –
organ nie moŜe po prostu uznać, Ŝe próba egzekucji od podatnika nie ma sensu bo np. spolka prowadzi
postępowanie upadłościowe.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 27 -
4.3.1
Decyzja o odpowiedzialności osoby trzeciej
Wydaje ją organ podatkowy. Nie moŜna jej wydać jeśli od końca roku kalendarzowego, w
którym pojawiła się zaległość upłynęło 5 lat (art.118§1). Przedawnia się ona w ciągu 3 lat od jej wydania,
czyli w krótszym terminie niŜ decyzja o zobowiązaniu (art.118§2).
4.3.2
Kategorie osób trzecich
4.3.2.1
Rozwiedziony małŜonek podatnika
Kwestia normowana w art. 110
Kategoria ta dotyczy równieŜ osoby, która przestała być małŜonkiem w wyniku
uniewaŜnienia lub separacji. Nie obejmuje jednak małŜonka, gdyŜ z jego majątku i tak
zaspokaja się zobowiązania poprzez wspólnotę majątkową.
Odpowiada solidarnie za zobowiązania powstałe w czasie trwania wspólnoty
majątkowej, do wysokości udziału w majątku wspólnym.
4.3.2.2
Członek rodziny
Kwestia normowana w art. 111
Definicja obejmuje zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małŜonków zstępnych,
osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym
poŜyciu, oraz małŜonka w sytuacji gdy wyłączona została wspólność majątkowa. Wyłączeniu
z tej kategorii podlegają dzieci niepełnoletnie.
Wyłącznie za zobowiązania powstałe w ramach działalności gospodarczej, gdy
współdziałał w jej wykonaniu (stale) osiągając przy tym z niej korzyść.
Całym swoim majątkiem solidarnie do wysokości uzyskanych korzyści.
4.3.2.3
Nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części
Kwestia normowana w art. 112 i art. 112a
Całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem do wartości nabytego
przedsiębiorstwa. Chyba, ze przy zachowaniu naleŜytej staranności nie mógł się dowiedzieć o
zaległościach.
Wyłącznie za zaległości powstałe do dnia nabycia.
Przepisów tych nie stosuje się do nabycia w postępowaniu egzekucyjnym oraz
upadłościowym.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 28 -
Wykład XII – 17 XI 2009
4.3.2.4
Osoba „firmująca” swoją nazwą działalność podatnika
Kwestia normowana w art. 113
Solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania powstałe w czasie
„firmowania” swoim imieniem nazwiskiem lub nazwą działalności gospodarczej podatnika w
celu jej zatajenia.
4.3.2.5
Właściciel, samoistny posiadacz, uŜytkownik wieczysty rzeczy uŜytkowanej przez
podatnika z zastrzeŜeniami
Kwestia normowana w art. 114
Podatnik będący uŜytkownikiem rzeczy/prawa x prowadzi w oparciu o x
działalność gospodarczą i ma zaległości podatkowe. Y będący właścicielem (samoistnym
posiadaczem lub uŜytkownikiem wieczystym) x ma powiązania o charakterze rodzinnym,
kapitałowym lub majątkowym z podatnikiem i na mocy decyzji organu moŜe odpowiadać za
zaległości do równowartości x.
Chodzi tu o sytuacją gdy podatnik sprawia wraŜeni, Ŝe mam zabezpieczenie dla
swoich zobowiązań, a okazuje się, Ŝe ma wszystko w leasingu, najmie etc. od np. brata
wspólnika w innej działalności.
4.3.2.6
DzierŜawca lub uŜytkownik nieruchomości podatnika
Kwestia normowana w art. 114a
Za zaległości z tytułu opodatkowania nieruchomości w okresie dzierŜawy lub
uŜytkowania solidarnie całym swoim majątkiem.
Tylko gdy dzierŜawce lub uŜytkownika łącza z podatnikiem więzi o charakterze
rodzinnym, kapitałowym lub majątkowym.
4.3.2.7
Wspólnik spółki osobowej
Kwestia normowana w art. 115
Tj. spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, oraz komplementariusz spółki
komandytowej lub komandytowo-akcyjnej
Dotyczy wspólnika nie akcjonariusza.
Całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami
Dotyczy równieŜ byłego wspólnika za okres w którym był wspólnikiem
Stwierdzenie odpowiedzialności wspólnika spółki za zaległości powstałe w drodze
zaistnienia zdarzenia przewidzianego przez ustawę decyzji z art. 108 §2 pkt 2 o
odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 29 -
4.3.2.8
Spółka kapitałowa – członek zarządu lub wspólnik
Kwestia normowana w art. 116
Dopiero gdy egzekucja z majątku spółki jest nieskuteczna.
Solidarnie całym swoim majątkiem
Członek zarządu pod warunkiem, Ŝe:
nie wykazał, Ŝe zgłoszono w terminie wniosek o upadłość lub rozpoczęto
postępowanie układowe lub zaniedbanie w tej materii nie wynika z jego winy.
Nie wskazał mienia spółki do zaspokojenia zobowiązania (spółka ma, gdzieś ukryte
mienie, a on nie doniesie o tym)
Zobowiązanie lub zaległość powstała w trakcie pełnienia przez niego stanowiska
Jeśli spółka nie ma zarządu odpowiada pełnomocnika, w przypadku jego braku
wspólnicy.
Wspólnik spółki kapitałowej, gdy:
Jest członkiem zarządu na warunkach ogólnych
Nie powołano zarządu, ani pełnomocnika
4.3.2.9
Inne osoby prawne
Kwestia normowana w art. 116a
Na przykład przedsiębiorstwo państwowe.
Art. 116a.
Za zaległości podatkowe innych osób prawnych niŜ wymienione w art. 116 odpowiadają solidarnie całym
swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Przepisy art. 116 stosuje się odpowiednio.
4.3.2.10
Osoba prawna przejmująca lub powstała w wyniku podziału
Kwestia normowana w art. 117
jeŜeli majątek przejmowany na skutek podziału, a przy podziale przez wydzielenie
- takŜe majątek osoby prawnej dzielonej, nie stanowi zorganizowanej części
przedsiębiorstwa.
Za zaległości powstałe do momentu wydzielenia.
Całym swoim majątkiem solidarnie do wartości netto aktywów
4.3.2.11
Gwarant lub poręczyciel podatnika
Art. 117a.
§ 1. Gwarant lub poręczyciel, którego zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ podatkowy, odpowiada
całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem, płatnikiem, inkasentem, ich następcą prawnym lub osobą
trzecią, za zobowiązanie wynikające z decyzji, która jest przedmiotem zabezpieczenia, wraz z odsetkami za
zwłokę, oraz kosztami postępowania egzekucyjnego powstałymi w związku z wykonaniem tej decyzji - do
wysokości kwoty gwarancji lub poręczenia i w terminie wskazanym w gwarancji lub poręczeniu.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się do gwaranta lub poręczyciela, którego zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ
podatkowy, w związku ze zwrotem podatku od towarów i usług.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 30 -
Wykład XIII – 18 XI 2009
4.4 Post
ę
powanie podatkowe
Zasadniczo przepisów KPA nie stosuje się do postępowania podatkowego – jest to postępowanie
szczególne normowane Ordynacją, Dział IV.
4.4.1
Zasady ogólne w Ordynacji
Art. 120 – zasada praworządności (działania na podstawie prawa) i zasada legalności
(decyzje muszą się opierać na konkretnym przepisie)
Art.121 §1 – zasada budowania zaufania do organu (równe traktowanie interesów,
dostrzeganie słusznych interesów podatnika, rozstrzyganie wątpliwości na rzecz podatnika)
Art.121 §2 – zasada informowania podatnika (przekazywanie niezbędnych informacji i
wyjaśnień o przepisach prawa PODATKOWEGO – gdy jednak rozstrzygnięcie bierze pod
uwagę przepisy z innych działów prawa organ podatkowy nie ma obowiązku informować nas
o tych przepisach)
Przykład 1 Pan X odziedziczył mieszkanie. Obliczono podatek, okazał się on znaczny i pan X nie
jest w stanie go spłacić. Istniała moŜliwość złoŜenia oświadczenia z art.16 ustawy o podatku od spadków
i darowizn, Ŝe to jej jedyne mieszkanie i nie ma gdzie mieszkać, a tym samym zwolnienia jej z części
podatku. Pan X nie złoŜył tego oświadczenia w skutek niewiedzy. Jednak moŜe złoŜyć odwołanie
powołując się na to, Ŝe organ jej o tej moŜliwości nie poinformował.
Art. 122 – zasada prawdy obiektywnej
Art. 123 – zasada czynnego udziału stron
Art. 124 – zasada przekonywania
Ast. 125 – zasada szybkości
Art. 139 -142 – terminy instrukcyjne
Praktyka organów podatkowych wskazuje, Ŝe często przekraczają one terminy
instrukcyjne, dlatego art. 140 § 1 stwarza obowiązek powiadamiania o uchybieniu
terminu, podania przyczyn tego stanu i wyznaczenia nowego terminu.
Ponaglenie (art.141) słuŜy na nie załatwienie sprawy w terminie do organu
wyŜszego stopnia lub ministra właściwego ds. finansów jeśli sprawą zajmował się
Dyrektor Izby Skarbowej (Celnej).
Za nie załatwienie sprawy w terminie z nieuzasadnionej przyczyny pracownik
podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej.
Art. 126 – zasada pisemności
Art. 127 – zasada II instancyjności – przysługuje odwołanie, lub w przypadku sprawy
naleŜącej do kompetencji Dyrektora US, Ministra właściwego ds. finansów lub SKO wniosek
o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 128).
Art. 129 – zasada jawności dla stron postępowania, nie dla osób trzecich
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 31 -
Wykład XIV – 24 XI 2009
4.4.2
Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego
Wyłączenie następuje gdy pracownicy (art..139):
1) są stroną;
2) pozostają ze stroną w takim stosunku prawnym, Ŝe rozstrzygnięcie sprawy moŜe mieć wpływ
na ich prawa lub obowiązki;
3) stroną jest ich małŜonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty pierwszego stopnia;
4) stronami są osoby związane z nimi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
5) byli świadkami lub biegłymi, byli lub są przedstawicielami podatnika albo przedstawicielem
podatnika jest jedna z osób wymienionych w pkt 3 i 4;
6) brali udział w wydaniu zaskarŜonej decyzji;
7) zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw nim postępowanie słuŜbowe,
dyscyplinarne lub karne;
8) stroną jest osoba pozostająca wobec nich w stosunku nadrzędności słuŜbowej.
Dodatkowo bezpośredni przełoŜony pracownika lub funkcjonariusza celnego jest obowiązany na
jego Ŝądanie lub na Ŝądanie strony albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeŜeli
zostanie uprawdopodobnione istnienie okoliczności niewymienionych w § 1, które mogą wywołać
wątpliwości co do bezstronności pracownika lub funkcjonariusza celnego (dotyczy to tylko pracownika
celnego).
W przypadku wyłączenia pracownika osoba prowadząca organ podatkowy wyznacza innego
pracownika lub funkcjonariusza do prowadzenia sprawy. W przypadku wyłączenia członka
samorządowego kolegium odwoławczego jeŜeli na skutek wyłączenia jego członków nie moŜe załatwić
sprawy z braku pełnego składu orzekającego, Prezes Rady Ministrów, w drodze postanowienia, wyznacza
do załatwienia sprawy inne samorządowe kolegium odwoławcze.
Naczelnik urzędu skarbowego podlega wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących
zobowiązań podatkowych, w przypadku gdy sprawa dotyczy:
1) naczelnika urzędu skarbowego albo jego zastępcy;
2) dyrektora izby skarbowej albo jego zastępcy;
3) małŜonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych pierwszego
stopnia osób wymienionych w pkt 1 albo 2;
4) osoby związanej stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli z osobą wymienioną w pkt 1
albo 2.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 32 -
4 pierwsze przesłanki dotyczące wyłączenia pracownika tyczą się takŜe wójta, burmistrza
(prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, ich zastępców oraz skarbnika jednostki
samorządu terytorialnego.
4.4.3
Strona i uczestnicy na prawach strony
Art. 133.
§ 1. Stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny,
a takŜe osoby trzecie, o których mowa w art. 110–117a, które z uwagi na swój interes prawny Ŝądają
czynności organu podatkowego, do której czynność organu podatkowego się odnosi lub której interesu
prawnego działanie organu podatkowego dotyczy.
Uczestnikiem na prawach strony moŜe być organizacja społeczna, która za zgodą strony
zgłosiła wniosek o wszczęcie postępowaniu lub dopuszczenie do niego. Wniosek ten musi być
uzasadniony celami statutowymi organizacji i uznany przez organ podatkowy. (at.133a)
Strona moŜe działać przez pełnomocnika lub kuratora wyznaczonego przez sąd (art.136-138)
4.4.4
Załatwianie spraw
Art.139-142 omawiają kwestie terminów instrukcyjnych i zostały wspomniane przy zasadzie
szybkości.
Istnieje moŜliwość upowaŜnienia przez organ funkcjonariusza celnego lub pracownika
kierowanej jednostki organizacyjnej do załatwiania spraw w imieniu organu. UpowaŜnić moŜe teŜ
Naczelnik US - pracownika US, Dyrektor IS – pracownika IS, Naczelnik UC - funkcjonariusza lub
pracownika UC, Dyrektor IC - funkcjonariusza lub pracownika IC. UpowaŜnienie to udzielane jest w
formie pisemnej (art.143).
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 33 -
Wykład XV – 25 XI 2009
4.4.5
Doręczenia
Osobom fizycznym (art.148) doręczyć pismo z organu podatkowego naleŜy w mieszkaniu, lub w
miejscu pracy, ewentualnie w siedzibie organu do rak podatnika. W przypadku przedsiębiorcy
doręczenie powinno mieć miejsce w miejscu pracy do rąk podatnika lub osobie upowaŜnionej do odbioru
korespondencji. Za zgodą podatnika pisma moŜna doręczyć równieŜ na wskazany adres mailowy. Jeśli
nie uda się doręczyć w tych miejscach moŜliwe jest doręczenie w kaŜdym miescu, gdzie się adresata
zastanie.
Jeśli adresata nie ma w mieszkaniu (art. 149), moŜna pozostawić decyzje osobie trzeciej
(pełnoletniemu domownikowi, dozorcy lub sąsiadowi) za pokwitowaniem. W przypadku sąsiada i
dozorcy konieczne jest zostawienie awizo na drzwiach lub w skrzynce pocztowej. Doręczenie uznaje się
za skuteczne gdy pismo przekazało się właściwej osobie i osoba ta podjęła się je przekazać. Co do zasady
sublokatora traktuje się jako sąsiada i tylko gdy udowodni, Ŝe jest on dopuszczony do wspólnoty
domowej jako domownika.
Jeśli jednak nie ma nikogo komu moŜna by pismo zostawić, naleŜy zostawić awizo, a 7 dni
później kolejne, a 7 dni później pojawia się domniemanie dokonania odbioru w ostatnim moŜliwym dniu,
a piso wraca do akt (art.150).
W razie odmowy odbioru pisma lub potwierdzenia odbioru, konieczne jest dokonanie
właściwej adnotacji i pojawia się domniemanie odbioru w dniu odmowy odbioru (art.153).
W przypadku osób prawnych lub jednostek organizacyjnych (art.151) doręczenia naleŜy dokonać
w siedzibie lub w miejscu działalności do rąk osoby upowaŜnionej do odbioru korespondencji. W
przypadku, gdy adres siedziby nie istnieje lub jest niezgodny z rejestrem pismo wędruje do akt i pojawia
się domniemanie doręczenia (art.151a)
4.4.6
Dowody
Dowodem moŜe być wszystko, co przyczynia się do wyjaśnienia sprawy, jeśli nie jest sprzeczne
z prawem (art.180). Organ ma obowiązek zabrać i naleŜycie rozpatrzyć cały materiał dowodowy i fakty
znane z urzędu i powszechnie znane nie wymagające dowodu (art.187).
W przypadkach, gdy zaświadczenie danego faktu nie jest wymagane prawem wystarczy
oświadczenie podatnika. (art.180). śądanie strony o przeprowadzenie dowodu powinno być
uwzględnione, gdy dotyczy on sprawy. Chyba, Ŝe okoliczność ta jest juŜ wystarczająco udowodniona
(art. 188).
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 34 -
Art. 181 zawiera otwarty katalog dowodów m.in. dowody specyficzne dla postępowania
podatkowego w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złoŜone przez stronę, zeznania świadków,
opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne
dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej.
Informacje podatkowe uzyskuje się od banku, domu maklerskiego, i dotyczą one rachunków
bankowych, kredytów i obrotu papierami wartościowymi. Wystąpić o nie moŜe tylko Naczelnik Urzędu
Skarbowego lub Celnego, a po ich uzyskaniu ma obowiązek przesłać je do Dyrektora Izby. Dodatkowo
przez wystąpieniem Naczelnik ma obowiązek poprosić o te informacje samego podatnika potem poprosić
o upowaŜnienie, a dopiero po otrzymaniu odmowy moŜe wystąpić (art.182-185).
Niektóre kategorie podatników mają obowiązek prowadzenia ksiąg podatkowych (art.193) i
mogą one być dowodem. Księgi te mają być prowadzone rzetelnie tj. odzwierciedlać sytuację
rzeczywistą i niewadliwe tzn. prowadzone zgodnie z przepisami. Nawet księgi prowadzone wadliwe
mogą być dowodem w sprawie jeśli nie mają znaczenia dla sprawy.
4.4.7
Postanowienie
Art. 216.
§ 1. W toku postępowania organ podatkowy wydaje postanowienia.
§ 2. Postanowienia dotyczą poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania
podatkowego, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy, chyba Ŝe przepisy niniejszej ustawy stanowią
inaczej.
Art. 217.
§ 1. Postanowienie zawiera:
1) oznaczenie organu podatkowego;
2) datę jego wydania;
3) oznaczenie strony albo innych osób biorących udział w postępowaniu;
4) powołanie podstawy prawnej;
5) rozstrzygnięcie;
6) pouczenie, czy i w jakim trybie słuŜy na nie zaŜalenie lub skarga do sądu administracyjnego;
7) podpis osoby upowaŜnionej, z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska słuŜbowego.
§ 2. Postanowienie zawiera uzasadnienie faktyczne i prawne, jeŜeli słuŜy na nie zaŜalenie lub
skarga do sądu administracyjnego oraz gdy wydane zostało na skutek zaŜalenia na postanowienie.
Art. 218.
Postanowienie, od którego słuŜy zaŜalenie lub skarga do sądu administracyjnego ,doręcza się na
piśmie.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 35 -
Wykład XVI – 1 XII 2009
4.4.8
Decyzje podatkowe
Co do zasady organ orzeka o sprawie w drodze decyzji (art.207) i w ten sposób kończy sprawę w
danej instancji. W razie bezprzedmiotowości sprawy organ wydaje decyzje nie rozstrzygająca ją co do
istoty – o umorzeniu (art.208). Czasem przed wydaniem decyzji konieczne jest uzyskanie stanowiska lub
zgody innego organu – takie postępowanie powinno trwać maksymalnie 14 dni (art.209).
Artykuł 209 zawiera elementy decyzji: oznaczenie organu podatkowego; datę jej wydania;
oznaczenie strony; powołanie podstawy prawnej; rozstrzygnięcie; uzasadnienie faktyczne i prawne;
pouczenie o trybie odwoławczym – jeŜeli od decyzji słuŜy odwołanie; oraz podpis osoby upowaŜnionej, z
podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska słuŜbowego. Większość decyzji wiąŜe organ z chwila
doręczenia jej podatnikowi, jednak decyzja o umorzeniu z urzędu wiąŜe od momentu wydania (art.212).
W ciągu 14 dni od doręczania podatnik moŜe Ŝądać sprostowania lub uzupełnienie decyzji
(art.213) co do rozstrzygnięcia lub co do prawa odwołania, wniesienia w stosunku do decyzji powództwa
do sądu powszechnego lub co do skargi do sądu administracyjnego albo sprostowania zamieszczonego w
decyzji pouczenia w tych kwestiach MoŜliwe jest równieŜ sprostowanie lub uzupełnieni tych spraw z
urzędu w kaŜdym czasie w drodze decyzji. Jedynie błędy rachunkowe prostuje się w formie
postanowienia.
4.4.8.1
Odwołania
Prawo do odwołania od decyzji I instancji zapisane jest w art. 220. Art. 222 formułuj e wymogi
co do odwołania (zarzuty przeciw decyzji, określać istotę i zakres Ŝądania będącego przedmiotem
odwołania oraz wskazywać dowody uzasadniające to Ŝądanie), a art. 228 § 1 pkt 3 stwierdza, Ŝe odwołań
nie spełniających tych wymogów nie rozpatruje się.
Od złoŜenia odwołania organ ma 14 dni na przesłanie go organowi wyŜszego stopnia wraz ze
swoja odpowiedzią. Art. 234 zaznacza, Ŝe organ odwoławczy nie moŜe pogorszyć sytuacji podatnika,
chyba Ŝe pierwsza decyzja w sposób raŜący narusza prawo lub interes publiczny. Dodatkowo jeśli organ
odwoławczy stwierdzi, ze organ I instancji wyliczył podatek w kwocie zaniŜonej musi zwrócić się do
niego o naprawę tego stanu poprzez wydanie nowej decyzji (art. 230).
Organ odwoławczy moŜe wydać decyzje w której:
1) utrzymuje w mocy decyzję organu pierwszej instancji albo
2) uchyla decyzję organu pierwszej instancji:
a) w całości lub w części – i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy lub uchylając tę decyzję – umarza
postępowanie w sprawie,
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 36 -
b) w całości i sprawę przekazuje do rozpatrzenia właściwemu organowi pierwszej instancji, jeŜeli decyzja
ta została wydana z naruszeniem przepisów o właściwości
3) umarza postępowanie odwoławcze.
4.4.8.2
Wykonanie decyzji
Decyzja nieostateczna podlega wykonaniu tylko gdy nadany jej zostanie rygor natychmiastowej
wykonalności (art.239a-d), co moŜe stać się gdy organ podatkowy posiada informacje, z których wynika,
Ŝ
e wobec strony toczy się postępowanie egzekucyjne w zakresie innych naleŜności pienięŜnych, strona
nie posiada majątku o wartości odpowiadającej wysokości zaległości, strona dokonuje czynności
polegających na zbywaniu majątku znacznej wartości , lub okres do upływu terminu przedawnienia
zobowiązania podatkowego jest krótszy niŜ 3 miesiące. Inaczej mówiąc gdy organ uprawdopodobni, Ŝe
potem nie będzie moŜna wykonać decyzji. Rygor nadaje się w drodze postanowienia na które słuŜy
zaŜalenie.
Decyzja ostateczna podlega wykonaniu, chyba Ŝe zostanie wstrzymana (art.239e).
4.4.8.3
Wstrzymanie wykonania
Art. 239f.
§ 1. Organ podatkowy pierwszej instancji wstrzymuje wykonanie decyzji ostatecznej w razie
wniesienia skargi do sądu administracyjnego do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu
administracyjnego:
1) na wniosek - po przyjęciu zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji
wraz z odsetkami za zwłokę, o którym mowa w art. 33d § 2 - do wysokości zabezpieczenia i na czas jego
trwania lub
2) z urzędu – po prawomocnym wpisie hipoteki przymusowej lub wpisie zastawu skarbowego
korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia, które zabezpieczają wykonanie zobowiązania
wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę - do wysokości odpowiadającej wartości przedmiotu
hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego.
§ 2. Wniosek, o którym mowa w § 1 pkt 1, podlega załatwieniu bez zbędnej zwłoki, nie później
niŜ w terminie 14 dni. Niezałatwienie wniosku w tym terminie powoduje wstrzymanie wykonania decyzji
do czasu doręczenia postanowienia w sprawie przyjęcia zabezpieczenia, chyba Ŝe przyczyny
niezałatwienia wniosku w terminie zostały spowodowane przez stronę.
§ 3. W sprawach nieuregulowanych w § 1 przepisy art. 33d-33g stosuje się odpowiednio.
§ 4. W sprawie wstrzymania wykonania decyzji wydaje się postanowienie, na które słuŜy
zaŜalenie.
Przepisy o decyzji stosuje się odpowiednio do postanowień (art.239j).
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 37 -
Wykład XVII – 2 XII 2009
4.4.8.4
Tryby nadzwyczajne wzruszenia decyzji
4.4.8.4.1.1
Wznowienie postępowania
Powodem wznowienia moŜe być (art.240) :
1) dowody, na których podstawie ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się
fałszywe;
2) decyzja wydana została w wyniku przestępstwa;
3) decyzja wydana została przez pracownika lub organ podatkowy, który podlega wyłączeniu
4) strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu;
5) wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w
dniu wydania decyzji nieznane organowi, który wydał decyzję;
6) decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu;
7) decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostały następnie
uchylone lub zmienione w sposób mogący mieć wpływ na treść wydanej decyzji;
8) została wydana na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej
Polskiej, ustawą lub ratyfikowaną umową międzynarodową orzekł Trybunał Konstytucyjny;
9) ratyfikowana umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania lub inna ratyfikowana umowa
międzynarodowa, której stroną jest Rzeczpospolita Polska, ma wpływ na treść wydanej decyzji;
10) wynik zakończonej procedury wzajemnego porozumiewania lub procedury arbitraŜowej,
prowadzonych na podstawie ratyfikowanej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innej
ratyfikowanej umowy międzynarodowej, której stroną jest Rzeczpospolita Polska, ma wpływ na treść
wydanej decyzji;
11) orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ma wpływ na treść wydanej decyzji.
W przypadkach od 8-10 strona ma miesiąc na złoŜenie wniosku.
Wniosek rozpatruje organ, który wydal ostatnią decyzje – moŜe on: uchylić w całości lub w
części decyzję dotychczasową i w tym zakresie orzec co do istoty sprawy lub umarzyć postępowanie w
sprawie; odmówić uchylenia, stwierdzić, ze są przesłanki do uchylenia ale odmówić uchylenia poniewaŜ
w wyniku uchylenia mogłaby zostać wydana wyłącznie decyzja rozstrzygająca istotę sprawy tak jak
decyzja dotychczasowa, albo wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby
nastąpić z uwagi na przedawnienie.
4.4.8.4.1.2
Stwierdzenie niewaŜności
Przesłanki do stwierdzenia niewaŜności decyzji są w art.247 z urzedu lub na wniosek:
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 38 -
1) wydanie z naruszeniem przepisów o właściwości;
2) wydanie bez podstawy prawnej;
3) wydanie z raŜącym naruszeniem prawa;
4) sprawa dotyczy juŜ poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
5) skierowanie do osoby niebędącej stroną w sprawie; (tyko na wniosek)
6) decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;
7) decyzja zawiera wadę powodującą jej niewaŜność na mocy wyraźnie wskazanego przepisu
prawa;
8) jej wykonanie wywołałaby czyn zagroŜony karą.
Odmawia się stwierdzenia niewaŜności, jeśli nie moŜna by wydać nowej decyzji ze względu na
przedawnienie.
Podatnik ma 5 lat od doręczenia decyzji na złoŜenie wniosku (art.249).
W razie złoŜenia wniosku następuje wstrzymanie wykonania decyzji gdy zachodzi
prawdopodobieństwo, Ŝe przesłanki są spełnione. Czyni to organ w drodze postanowienia na które słuŜy
zaŜalenie (art.252).
4.4.8.4.1.3
Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej
MoŜliwe gdy na mocy decyzji strona nie nabyła Ŝadnych praw lub gdy strona
wyraziła na zgodę (w tym wypadku nie moŜna wydać potem decyzji na jej niekorzyść) i
przemawia za tym interes publiczny lub waŜny interes podatnika (art.253 i 253a)
Nie ma moŜliwości uchylenia lub zmiany decyzji ustalającej lub określającej
wysokość zobowiązania (art.253b). Chyba , Ŝe po jej doręczeniu zmieniły się okoliczności
faktyczne wpływające na wysokość zobowiązania (art.254), a skutki wystąpienia tych
okoliczności zostały uregulowane w przepisach prawa.
4.4.8.4.1.4
Wygaśniecie decyzji
Art. 258.
§ 1. Organ podatkowy, który wydał decyzję w pierwszej instancji, stwierdza jej wygaśnięcie,
jeŜeli:
1) stała się bezprzedmiotowa;
2) została wydana z zastrzeŜeniem dopełnienia przez stronę określonego warunku, a strona nie
dopełniła tego warunku;
3) strona nie dopełniła przewidzianych w tej decyzji lub w przepisach prawa podatkowego
warunków uprawniających do skorzystania z ulg;
4) strona nie dopełniła określonych w przepisach prawa podatkowego warunków uprawniających
do skorzystania z ryczałtowych form opodatkowania; 5) (uchylony).
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 39 -
§ 2. Organ podatkowy stwierdza wygaśnięcie decyzji w drodze decyzji.
§ 3. W przypadkach, o których mowa w § 1 pkt 3 i 4, decyzja stwierdzająca wygaśnięcie decyzji
wywołuje skutki prawne od dnia doręczenia decyzji, której wygaśnięcie się stwierdza.
Przykład 1 Podatnik nabył dom w drodze spadku, a nie posiadał mieszkania i złoŜył
oświadczenie, Ŝe będzie tam mieszkał co najmniej 5 lat. W związku z tym na mocy art.16 ustawy o
podatku od spadków i darowizn został zwolniony od części podatku. JednakŜe 4 lata później podatnik
sprzedał mieszkanie i organ stwierdził wygaśniecie decyzji.
Przykład 2 Właściciel zakładu fryzjerskiego postanowił płacić podatek karta podatkową. W
zgłoszeniu zadeklarował, Ŝe będzie prowadził zakład w Krakowie i zatrudniał 2 osoby. Na podstawie
zgłoszenia wyliczono kartę podatkową, wkrótce jednak podczas kontroli wykryto nieścisłości w
ewidencji zatrudnienia. Organ stwierdził wygaśniecie decyzji.
Przykład 3 Podatnikowi odroczono termin płatności, a podatnik nie dotrzymał nowego terminu,
co spowodowało wygaśniecie decyzji w całości.
Przykład 4 Podatek został rozłoŜony na raty, przy przedostatniej racie podatnik spóźnił się z
zapłatą, co spowodowało wygaśniecie decyzji, ale tylko względem w tej raty.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 40 -
Wykład XVIII – 8 XII 2009
5. Prawo Bud
Ŝ
etowe
Obejmuje ustawę o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 i ustawę o dochodach jednostek
samorządu terytorialnego.
5.1 Zasada zupełno
ś
ci bud
Ŝ
etu
Zasada zupełności budŜetowej przedmiotowo oznacza, Ŝe budŜet powinien obejmować wszystkie
dochody i wydatki jednostek sektora finansów publicznych, zaś podmiotowo Ŝe wszystkie jednostki
sektora finansów publicznych powinny być powiązane z budŜetem (węŜszy zakres)
5.1.1
Jednostki sektora finansów publicznych
Jednostki sektora finansów publicznych są to formy organizacyjno-prawne, określa je art. 8-32,
rozdział 3 ustawy o finansach publicznych.
5.1.1.1
Jednostki budŜetowe
Na przykład szkoła podstawowa, gimnazjum, liceum.
Nie posiada osobowości prawnej.
Jednostka budŜetowa nie moŜe przeznaczyć swoich dochodów na wydatki, jej
wydatki są pokrywane z budŜetu państwa lub jst i tam tez trafiają dochody (art.11)
Jednostka budŜetowa moŜe zwiększyć swoje wydatki tylko, gdy pojawia się dobrze
uzasadnione dodatkowe wydatki, a dysponent budŜetu wyda zgodę. Nie jest to związane w
Ŝ
aden sposób z jej dochodami (art.11 ufp)
Jednostkę budŜetową tworzą ministrowie, kierownicy urzędów centralnych,
wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw (państwowe) i
organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe lub
wojewódzkie).
Rodzaj finansowej więzi jednostek budŜetowej z budŜetem określa się jako
budŜetowanie brutto.
BUDśET
Wydatki
JB
Tzw. dochody – w
rzeczywistości są to wpływy
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 41 -
5.1.1.2
Zakłady budŜetowe
Mogą je tworzyć wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego (art.14)
Istnieje zamknięty katalog zadań jakie mogą wykonywać, mogą działać tylko w
zakresie:
gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami uŜytkowymi,
dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania
ś
cieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych,
wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię
elektryczną i cieplną oraz gaz,
lokalnego transportu zbiorowego,
targowisk i hal targowych,
zieleni gminnej i zadrzewień,
kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i
urządzeń sportowych,
utrzymywania róŜnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierzàt, w
tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagroŜonych wyginięciem, w
celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,
Cmentarzy
Art. 15 – zakłady budŜetowe pokrywają swoje wydatki ze swoich dochodów
(bezpośredni przepływ z pominięciem budŜetu), co oznacza Ŝe jeśli dochody są większe niŜ
planowano zakład moŜe zwiększyć swoje wydatki. Zakład działa na podstawie rocznego
planu finansowego. Do przychodów zakładu naleŜą teŜ dotacje od jst.
Art. 16 – zakład jest tworzony przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego.
Powiązanie z budŜetem oparte jest na dotacjach (dotacja na wyposaŜenie w
pierwsze środki trwałe; dotacja rzeczowa, dotacja celowa na sfinansowanie inwestycji lub
na zadania współfinansowane ze środków UE, dotacja podmiotowa dla konkretne zakładu,
w sytuacji, gdy przychody nie są w stanie pokryć wydatków) i na tym, Ŝe nadwyŜki
przychodów nad wydatkami są na końcu roku obrotowego wpłacane są do budŜetu
(jeśli organ stanowiący nie postanowi inaczej) jest to tzw. budŜetowanie netto.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 42 -
Wykład XIX – 9 XII 2009
5.1.1.3
Agencje wykonawcze
Na przykład: Agencja Mienia Wojskowego, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Agencja Nieruchomości Rolnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja
Wywiadu, Agencja Rezerw Materiałowych.
Są to jednostki wyłącznie państwowe, tworzy się je w oparciu o odrębną ustawę (art.18).
Działają w oparciu o roczny plan finansowy (art.21)
Wskazuje się ministra sprawującego nadzór
Planowane wydatki nie mogą przekraczać planowanych dochodów. Na deficyt musi
wyrazić zgodę minister sprawujący nadzór po konsultacji z ministrem finansów. NadwyŜka
dochodów nad wydatki na końcu roku obrotowego wędruje do budŜetu państwa, chyba Ŝe Rada
Ministrów wyrazi zgodę na przeznaczenie jej na inne cele (art. 22)
Agencje wykonawcze mogą otrzymywać dotacje z budŜetu państwa.
5.1.1.4
Instytucje gospodarki budŜetowej
Instytucje gospodarki budŜetowej moŜe tworzyć minister i Szef Kancelarii Prezesa RM za
zgodą Rady Ministrów wyraŜoną na wniosek (art.23)
Pokrywa swoje wydatki z uzyskiwanych dochodów i moŜe otrzymać dotacje na pierwsze
ś
rodki materiałowe, oraz inne jeśli odrębne ustawy tak stanowią. Działa w oparciu o roczny plan
finansowy. W Ŝadnym przypadku nie moŜe być deficytowa (art.24) – budŜetowanie netto.
Instytucja budŜetowa sama dysponuje swoim mieniem i moŜe posiadać na własność, gdyŜ ma
osobowość prawną.
5.1.1.5
Fundusze celowe
Fundusze celowe tworzy się w celu realizacji szczególnie waŜnych społecznie celów.
Kiedyś istniało ich ponad 200, ale obecnie ich liczba została zdecydowanie zmniejszona. Na
przykład fundusz Pracy, Fundusz Rewitalizacji Zabytków Krakowa.
Fundusze tworzone są na mocy ustawy – czyli są formami wyłącznie państwowymi. Od
nowego roku fundusze utraciły osobowość prawną.
Państwowy fundusz celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje
minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie.
Przychody państwowego funduszu celowego pochodzą ze środków publicznych, a koszty
są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych. Koszty państwowego funduszu
celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 43 -
obejmujących bieŜące przychody, w tym dotacje z budŜetu państwa i pozostałości środków z
okresów poprzednich. Działają na podstawie rocznego planu finansowego(art.29)
5.1.1.6
.
Zmiany w tym zakresie w znowelizowanej ustawie
Agencje wykonawcze i instytucje gospodarki budŜetowej mają zrekompensować
sferze państwowej utratę moŜliwości utworzenia zakładu budŜetowego (przepisy
przejściowe przekształcają państwowe gospodarstwa pomocnicze w instytucje
gospodarki budŜetowej).
Wcześniej istniały fundusze motywacyjne (w urzędach skarbowych, celnych etc.),
część funduszy z wykrytych przestępstw przeznaczano na premię – teraz je
zlikwidowano.
Zlikwidowane teŜ wydzielony rachunek dochodów własnych jednostek
budŜetowych, z którego cześć środków nie trzeba było przekazywać do budŜetu, a
moŜna było przekazać na wydatki.
Zlikwidowano równieŜ gospodarstwa pomocnicze przy jednostkach budŜetowych.
Podsumowując Usztywniono politykę finansową jednostek budŜetowych.
Czy ustawodawca polski przestrzega zasady zupełności?
Tak, ale tylko w ujęciu podmiotowym.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 44 -
Wykład XX – 15 XII 2009
5.2 Bud
Ŝ
et pa
ń
stwa a bud
Ŝ
ety jednostek samorz
ą
du terytorialnego
Art. 109 – Ustawa budŜetowa składa się z budŜetu państwa (nie budŜetu państwowego, lub
centralnego) na rok obrotowy tzn. kalendarzowy; załączników i postanowień.
Art. 211 – Uchwała budŜetowa składa się z budŜetu jednostki samorządu terytorialnego na rok
obrotowy i załączników.
Art.216 - Wydatki budŜetu jst są przeznaczone na realizacji zadań określonych w odrębnych
przepisach, a w szczególności na:
1) zadania własne jst;
2) zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jst;
3) zadania przejęte przez jst do realizacji w drodze umowy lub porozumienia;
4) zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego;
5) pomoc rzeczowa lub finansowa dla innych jst, określona odrębna uchwałą przez organ
stanowiący jst;
6) programy finansowane z udziałem środków UE
Tzw. budŜety środków UE – nie jest to odrębny budŜet tylko część budŜetu państwa, podobnie
jest z tzw. budŜetem ministra.
Nie istnieje zaleŜność między budŜetem gminy, powiatu, województwa, i budŜetem państwa.
KaŜda jst ma swój budŜet, który nie wchodzi w skład budŜetu jednostki „większej” terytorialnie, a
budŜety jst nie są elementem budŜetu państwa. Aczkolwiek historycznie w okresie PRL budŜet państwa
składał się z budŜetu centralnego i budŜetów Narodowych Rad Wojewódzkich (ten z kolei z budŜetów
Rad Gmin) był to budŜet zbiorczy o był wykonywany poprzez wykonywanie budŜetów składowych.
Obecnie Ŝaden z budŜet nie ma charakteru zbiorczego, wszystkie mają charakter jednostkowy, a co za
tym idzie podlegają bezpośredniemu wykonaniu.
Istnieją jednak pewne finansowe powiązania między budŜetem państwa, a budŜetami jst:
Subwencje ogólne z budŜetu państwa do budŜetu gminy, powiatu, województwa.
Dotacje celowe z budŜetu państwa do budŜetu gminy, powiatu, województwa.
Wpłaty z budŜetu gminy do budŜetu państwa z tytułu podatków
Art. 103 – nakłada obowiązek tworzenia wieloletnich planów finansowych państwa (w formie
uchwały RM, projekt minister właściwy ds. finansów – art. 106) i „dorabiania, co roku kolejnego roku,
strukturalnie przypomina budŜet (przychody, rozchody, dochody, wydatki), dodatkowo na 4 działy po
jednym na kaŜdy rok.
Art. 105 – wieloletni plan finansowy stanowi podstawę projektu budŜetu na dany rok.
Art. 107 – rozbieŜność wieloletniego planu z budŜetem powoduje konieczność aktualizacji planu
– uchwała RM.
Art. 226 – obowiązek tworzenia wieloletniej prognozy finansowej w jst na minimum 4 lata
(dokładniej na rok budŜetowy i minimum 3 następne lata).
Art. 230 – projekt przygotowuje wójt (burmistrz, prezydent), zarząd powiatu lub województwa, a
przyjmuje się go uchwałą organu stanowiącego jednostki.
Art. 232 – zmiany w wieloletniej prognozie, co do zasady wprowadza zarząd, ale zmiany w
szczególnie waŜnych sprawach dotyczących kwot organ stanowiący jst (art.231)
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 45 -
Wykład XXI – 16 XII 2009
5.3 Zasada szczegółowo
ś
ci bud
Ŝ
etu
Zasada szczegółowości budŜetu odnosi się do jego układu, konstrukcji. Zasada ta postuluje
sporządzanie budŜetu nie w jednej łącznej kwocie, lecz w sposób rozbudowany, z podziałem na zadania i
ź
ródła dochodów państwa oraz rodzaje i formy dochodów i wydatków.
5.3.1
Rezerwy budŜetowe jako wyjątek od zasady szczegółowości
Jako kredyty budŜetowe określa się wszystko, co jest po stronie wydatków w budŜecie. Zaś
rezerwy budŜetowe to kwoty wydatków, co do których na etapie uchwalania nie określono szczegółowo
przeznaczenia.
Rezerwa ogólna – jest to rezerwa, z której moŜna sfinansować kaŜde zadanie budŜetowe.
Rezerwa celowa – jest to rezerwa, z której moŜna sfinansować jedynie zadania z określonej
grupy zadań budŜetowych.
5.3.1.1
Tworzenie rezerw fakultatywne czy obligatoryjne?
Art. 140 ust. 1 i 4 – Rezerwa ogólna w budŜecie państwa jest rezerwą obligatoryjną, ale moŜe
stanowić maksymalnie 0,2% wszystkich wydatków budŜetu. Istnieje teŜ moŜliwość tworzenia rezerw
ogólnych w części budŜetu podległej wojewodom – maksymalnie 1%wydatków w tej części budŜetu.
Art. 140 ust. 2 i 3 – Rezerwy celowe mogą być tworzone na:
1.
na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budŜetowej nie jest
moŜliwy do dokonania w okresie opracowywania projektu ustawy budŜetowej;
2.
na wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej lub pozyskaniem środków z innych źródeł;
3.
na wydatki związane z realizacjà programów współfinansowanych z udziałem środków
UE lub bezzwrotnej pomocy EFTA
4.
gdy odrębne ustawy tak stanowią.
Suma rezerw z punktu 1 i 4 nie moŜe przekraczać 3% wydatków.
Rezerwy celowe mogą być wydatkowane tylko na cel na jaki zostały przeznaczone. Jednak
Minister Finansów moŜe, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budŜetu,
dokonać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej (art.154 ust 9).
Art. 222 ust 1 – Rezerwa ogólna w budŜetach jst jest obligatoryjna i musi mieścić się w
przedziale 0,1%-1% wydatków budŜetu.
Art. 222 ust 2 i 3 – Rezerwy celowe są fakultatywne i mogą być przeznaczone na:
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 46 -
1.
na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budŜetowej nie jest
moŜliwy do dokonania w okresie opracowywania budŜetu jst;
2.
na wydatki związane z realizacjà programów współfinansowanych z udziałem środków
UE lub bezzwrotnej pomocy EFTA
3.
gdy odrębne ustawy tak stanowią.
Suma rezerw z punktu 1 i 3 nie moŜe przekroczyć 5% wydatków budŜetu jst.
5.3.1.2
Wykorzystanie rezerw
Art. 155 – rezerwą ogólną w budŜecie państwa dysponuje Rada Ministrów, która moŜe równieŜ
upowaŜnić w formie rozporządzania Prezesa RM i/lub ministra właściwego ds. finansów do
dysponowania określoną częścią rezerwy ogólnej – nie mogą dysponować całą rezerwą.
Rezerwy ogólnej nie moŜna przeznaczyć na wydatki, które zostały zmniejszone w wyniku
przeniesień funduszy.
Art. 154 - Rezerwą celową w budŜecie państwa dysponuje minister właściwy ds. finansów w
porozumieniu z właściwymi dysponentami określonej części budŜetu. Jedynie rezerwą celową na
zwiększenie wynagrodzeń w państwowych jednostkach budŜetowych dysponuje Rada Ministrów.
Art. 222 ust 4 – Rezerwą ogólną i celową w budŜecie jst dysponuje odpowiednio wójt (burmistrz,
prezydent), zarząd powiatu, zarząd województwa.
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 47 -
Wykład XXII – 5 I 2010
5.4 Zasada równowagi bud
Ŝ
etowej
Zasada równowagi budŜetowej postuluje, Ŝe budŜet powinien mieć charakter zrównowaŜony tzn.
wydatki powinny mieć pokrycie w dochodach. Zasada t a odnosi się zarówno do fazy projektowania
budŜetu jak i do wersji ostatecznej. Równowaga w znaczeniu ścisłym oznacza, Ŝe wydatki powinny być
równe dochodom (D=W), zaś w znaczeniu szerokim, Ŝe wydatki powinny znajdować pełne pokrycie w
dochodach (D=W v D>W).
5.4.1
Sytuacja braku równowagi budŜetu
Art. 113.
1. RóŜnica między dochodami a wydatkami budŜetu państwa stanowi odpowiednio nadwyŜkę
budŜetu państwa albo deficyt budŜetu państwa, z zastrzeŜeniem art. 118 ust. 2. (…)
Art. 103 – moŜliwy jest deficyt w budŜecie państwa, ale musi mieć określony wymiar ze
wskazaniem źródeł pokrycia. Ustawa nie wspomina o moŜliwości nadwyŜki w budŜecie państwa ;).
Art. 212 ust 1 pkt 3 – jst ma obowiązek określić w uchwale budŜetowej kwotę nadwyŜki lub
deficytu, oraz przeznaczenie nadwyŜki lub źródła pokrycia deficytu.
Art. 220 Konstytucji RP – deficyt budŜetu państwa nie moŜe być finansowany kredytem z
Narodowego Banku Polskiego, a zmiany w projekcie RM dokonane przez Sejm nie mogą powodować
zwiększenia planowanego pierwotnie deficytu.
5.4.1
MoŜliwe sposoby finansowania deficytu budŜetu
Art. 113 (…)
2. Deficyt budŜetu państwa oraz inne poŜyczkowe potrzeby budŜetu państwa mogą być
sfinansowane przychodami pochodzącymi z:
1) sprzedaŜy skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
3) poŜyczek;
4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) kwot pochodzących ze spłat udzielonych kredytów i poŜyczek;
6) nadwyŜki budŜetu państwa z lat ubiegłych;
7) nadwyŜki budŜetu środków europejskich, z zastrzeŜeniem art. 118 ust. 4;
8) innych operacji finansowych. (otwarcie katalogu)
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 48 -
Katalog sposobów finansowania deficytu budŜetu jst jest podobny nie zawiera jedynie punktu 5, 7
i 8, inne punkty brzmią odpowiednio + dodatkowo poprzez wolne środki jako nadwyŜki środków
pienięŜnych na rachunku bieŜącym budŜetu jst, wynikających z rozliczeń wyemitowanych papierów
wartościowych, kredytów i poŜyczek z lat ubiegłych.
5.5 Finansowanie bud
Ŝ
etu jednostek samorz
ą
du terytorialnego
BudŜet jst jest finansowany z jej dochodów własnych i z budŜetu państwa. Art. 167 Konstytucji
RP mówi, ze dochodami jst są dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budŜetu
państwa. Doktryna uznała źródła finansowania wymienione przez konstytucje za obligatoryjne – jst ma
do nich prawo. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w art. 3 powtarza za Konstytucją
i wymienia kolejne źródła finansowania budŜetu jst udziały we wpływach z podatku dochodowego od
osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych., oraz fakultatywne: środki pochodzące
ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi; środki pochodzące z budŜetu Unii Europejskiej; inne
ś
rodki określone w odrębnych przepisach.
5.5.1
Dochody własne
Dochodami własnymi jest określamy dochody przydzielone jst na stałe, bezterminowo. Art. 3-6
ustawy o dochodach jst omawiają kwestie dochodów własnych.
Gmina
Powiat
Województwo
Wpływy z podatków
X
X
Wpływy z opłat (skarbowa,
targowa, miejscowa,
wyrobiskowa, od psa,
ekspoloatacyjna)
Wpływy z opłat ustalonych na
podstawie odrębnych przepisów
(faktycznie ich nie ma).
X
Wpływy od jednostek budŜetowych, zakładów budŜetowych
Dochody z majątku jst
Wpływy z kar i grzywien
5% wpływów z tytułu zadań zleconych
Odsetki od poŜyczek i innych naleŜności
Odsetki od pieniędzy na rachunku bankowym
Dotacje z budŜetów innych jst (patrz art. 46 ustawy o dochodach jst)
Udziały w PIT i CIT – patrz następny wykład
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 49 -
Wykład XXIII – 6 I 2010
5.5.1.1
Udziały
Udziały oznaczają partycypowanie jednego budŜetu w źródle dochodów przynaleŜnych innemu
budŜetowi, mają postać procentową.
Obecnie przesuwa się za pomocą udziałów środki z budŜetu państwa do budŜetów jst., jednak
moŜliwa jest sytuacja odwrotna i miała ona miejsce w okresie PRL, a nawet moŜliwe jest przesuwanie za
pomocą udziałów środków pomiędzy budŜetami o jednej randze.
Art. 3 ust 2 – określa przynaleŜność udziałów do dochodów własnych, choć część doktryny uwaŜa
Ŝ
e powinny być one zakwalifikowane inaczej, poniewaŜ nie mieszczą się one w tradycyjnym pojęciu
dochodów własnych tj. nie są wypracowane przez jst. Co widac po tym, Ŝe cały podatek PIT i CIT jest
pobierany przez urzędy państwowe i trafia do budŜetu państwa, a dopiero potem pokreślony procent
przekazuje się do jst.
Ustawodawca chciał, Ŝeby udziały znajdowały się w dochodach własnych poniewaŜ im większy
udział dochodów własnych w budŜecie jednostek jst, tym większa jej samodzielność finansowa (a to
ładnie wygląda ;) ) Te kwestie przyczyniły się do stworzenia nowej definicji dochodów własnych -
dochody przydzielone jst na stałe, bezterminowo i uŜycia wyraŜenia „w rozumieniu ustawy” co ucina
wszelkie dyskusje.
Gmina
Powiat
Województwo
39,34% z PIT zapłaconego
przez mieszkańców gminy
10,25% z PIT zapłaconego
przez mieszkańców powiatu
1,6% z PIT zapłaconego przez
mieszkańców województwa
6,71% z CIT zapłaconego
przez
osoby
prawne
z
siedzibą w gminie
1,4% z CIT zapłaconego
przez
osoby
prawne
z
siedzibą w powiecie
14,75% z CIT zapłaconego
przez osoby prawne z siedzibą
w województwie
5.5.2
Dotacje celowe z budŜetu państwa
Określane przez doktrynę jako środki uzupełniające.
Umieszczane w budŜecie w postaci kwotowej, przekazywane z budŜetu państwa do
budŜetu jst.
Nie zrealizowanie zadania, na które przeznaczona była dotacja celowa lub
niezrealizowanie go w całości powoduje konieczność zwrotu dotacji.
Dotacje celowe mogą być przeznaczone na (art. 8 ustawy o dochodach jst)
Finanse publiczne i prawo finansowe 2009/2010 - JKTJ
- 50 -
zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone
ustawami; (art.49 ustawy o dochodach jst zaznacza, Ŝe jeśli zadania zlecona dotacja
celowa jest obligatoryjna)
zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy
porozumień zawartych z organami administracji rządowej;
usuwanie bezpośrednich zagroŜeń dla bezpieczeństwa i porządku
publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk
Ŝ
ywiołowych; (dotacja ta jest dostępna dla kaŜdego poziomu jst i ma charakter typowo
fakultatywny)
finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych - art. 42 ust 1 i 2 –
chodzi o dotacje na dofinansowanie zadań objętych kontraktem wojewódzkim (co do
zasady). MoŜna jednak otrzymać teŜ dotacje na zadania własne nie objęte kontraktem, ale
tylko na zadania:
z zakresu zadań inwestycyjnych szkół i placówek oświatowych;
związanych z inicjatywami wspierania edukacji na obszarach wiejskich, w
tym na stypendia i pomoc materialną dla młodzieŜy wiejskiej;
związanych z wdraŜaniem reformy systemu oświaty, wyrównywaniem
szans edukacyjnych oraz zapewnianiem kształcenia praktycznego;
realizowanych w celu zagospodarowania nieruchomości Skarbu Państwa
przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej i przekazanych jst
związanych z budową i remontami obiektów sportowych oraz rozwijaniem
sportu, w szczególności wśród dzieci i młodzieŜy a takŜe sportu osób
niepełnosprawnych;
w zakresie przebudowy, budowy lub remontów dróg powiatowych i
gminnych;
o których mowa w odrębnych przepisach
realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.
Dodatkowo z art. 49 ustawy o dochodach jst wynikają obligatoryjne dotacje na
zadania straŜy i inspekcji w powiecie, oraz z art. 87 ustawy o dochodach jst na utrzymanie
ponadgminnych domów pomocy społecznej prowadzonych przez powiat lub województwo.