CHARAKTERYSTYKI CZ
Ę
STOTLIWO
Ś
CIOWE PODSTAWOWYCH
CZŁONÓW LINIOWYCH UKŁADÓW AUTOMATYKI
Do podstawowych form opisu dynamiki elementów automatyki (oprócz równa
ń
ró
żniczkowych) zaliczamy transmitancję operatorową K(s) oraz transmitancję widmową
K(j
ω). Związek pomiędzy tymi transmitancjami wyraża się wzorem:
)
(
0
0
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
ω
φ
ω
ω
ω
ω
ω
ω
ω
j
n
i
i
i
m
l
l
l
j
s
e
j
K
j
a
j
b
j
U
j
Y
s
K
j
K
=
=
=
=
∑
∑
=
=
>
−
(1)
Twierdzenie o przechodzeniu sygnału sinusoidalnego przez układ liniowy.
Je
ż
eli na wej
ś
cie układu liniowego podamy sygnał sinusoidalny (u(t)=Asin
w
t), to na wyj
ś
ciu,
w stanie ustalonym (przy zało
ż
eniu
ż
e składowa swobodna y
s
równa si
ę
zero), otrzymamy
tak
ż
e sygnał sinusoidalny o amplitudzie
)
( ω
j
K
A
B
=
i przesuni
ę
ciu fazowym
f
.
Transmitancj
ę
widmow
ą
mo
ż
na przedstawi
ć
tak
ż
e w postaci:
)}
(
Im{
)}
(
Re{
)
(
ω
ω
ω
j
K
j
j
K
j
K
+
=
,
(2)
gdzie: K j
(
)
ω
– moduł transmitancji widmowej (stosunek amplitud sygnału wyj
ś
ciowego do
sygnału wej
ś
ciowego),
Re{K(j
w
)} – cz
ęść
rzeczywista K(j
w
),
Im{K(j
w
)} – cz
ęść
urojona K(j
w
),
ϕ
(
ω
) =
)}
(
Re{
)}
(
Im{
ctg
ω
ω
j
K
j
K
ar
– argument transmitancji widmowej (przesuni
ę
cie
fazowe pomi
ę
dzy sygnałem wyj
ś
ciowym i wej
ś
ciowym).
Zale
ż
no
ść
transmitancji widmowej
φ
ω
ω
j
e
j
K
j
K
)
(
)
(
=
od cz
ę
stotliwo
ś
ci przedstawia si
ę
na
płaszczy
ź
nie Gaussa i nazywa si
ę
charakterystyk
ą
amplitudowo-fazow
ą
.
Charakterystyki amplitudowe i fazowe przedstawia si
ę
cz
ę
sto jako charakterystyki
logarytmiczne Bodego (w logarytmicznej skali cz
ę
stotliwo
ś
ci):
)
(
log
20
)
(
10
ω
ω
j
K
M
=
[dB]
(3)
φ ω
ω
( )
arg[ (
)]
=
K j
.
Zaleta
tego
sposobu
przedstawiania
charakterystyk
cz
ę
stotliwo
ś
ciowych
wynika
z wła
ś
ciwo
ś
ci funkcji logarytmicznej:
- w skali logarytmicznej zmiana o 10
c
(c –liczba całkowita) jest proporcjonalna do c,
-
logarytm iloczynu jest równy sumie logarytmów, a logarytm ilorazu ró
ż
nicy logarytmów:
3
2
1
3
2
1
log
log
log
log
K
K
K
K
K
K
−
+
=
.
(4)
Pozwala to przedstawi
ć
charakterystyki (modułu i fazy) zło
ż
onego układu automatyki za
pomoc
ą
sumy charakterystyk członów podstawowych.
Eksperymentalne zdejmowanie charakterystyk amplitudowo-fazowych.
W celu okre
ś
lenia charakterystyki amplitudowo-fazowej zmieniamy cz
ę
stotliwo
ść
sygnału
sinusoidalnego wej
ś
ciowego
w
1
,
w
2
w
3
... i okre
ś
lamy parametry
)
( ω
j
K
oraz
)
(
ω
ϕ
.
K(j
ω)
x(t)=Xsin
ωt
y(t)=X
K(jω) sin(ωt+ϕ)
Im {K(j
ω)}
Re {K(j
ω)}
k
ω=0
ω=∝
ω
1
ω
2
-
ϕ(ω)
K(jω)
ω
Rys. 1. Eksperymentalne okre
ślanie charakterystyki częstotliwościowej
W wprowadzeniu do
ć
wiczenia zostan
ą
omówione charakterystyki cz
ę
stotliwo
ś
ciowe
wybranych podstawowych członów automatyki.
I. Człon inercyjny I-rz
ędu
Transmitancja operatorowa opisana jest wzorem:
K(s) =
1
+
Ts
k
(I.1)
Transmitancja widmowa członu inercyjnego pierwszego rz
ę
du:
1
)
(
)
(
+
=
=
=
T
j
k
s
K
j
K
j
s
ω
ω
ω
(I.2)
Przedstawiona w postaci modułu i fazy:
T
ar
j
j
e
T
k
e
j
K
j
K
ω
ω
ϕ
ω
ω
ω
ctg
2
)
(
1
)
(
)
(
)
(
−
+
=
=
.
(I.3)
Wykres charakterystyki amplitudowo-fazowej członu inercyjnego pierwszego rz
ę
du
przedstawiono na rys. I.1.
Im {K(j
ω)}
Re {K(j
ω)}
k
ω=0
ω=∝
-j
k
2
ω=
1
T
k
2
Rys. I.1. Charakterystyka amplitudowo-fazowa członu inercyjnego pierwszego rz
ędu
Rys. I.2. Charakterystyki Nyquista członu inercyjnego pierwszego rz
ędu
Na rys. I.2 przedstawiono charakterystyki Nyquista układu inercyjnego I-rz
ę
du dla trzech
ró
ż
nych stałych czasowych: T1=0,1; T2=1; T3=5. Jak mo
ż
na zauwa
ż
y
ć
z wykresów krzywe
te pokrywaj
ą
si
ę
(przy tym samym wzmocnieniu k=1). Oczywi
ś
cie punkt 0,5 –j0,5 na
wykresach uzyskuje si
ę
dla ró
ż
nych pulsacji
ω
(odpowiednio: 10, 1 i 0,5). Dlatego dogodniej
jest korzysta
ć
z charakterystyk Bode.
Logarytmiczna charakterystyka amplitudowa ma posta
ć
:
1
)
(
log
20
log
20
)
(
2
+
−
=
ω
ω
T
k
M
,
(I.4)
a charakterystyka fazowa:
)
ctg(
)
(
T
ar
ω
ω
−
=
Φ
.
(I.5)
Rys. I.3. Logarytmiczne charakterystyki amplitudy i fazy członu inercyjnego pierwszego rz
ędu
Na wykresie I.3 przedstawiono logarytmiczne charakterystyki amplitudy i fazy, wyznaczone
dla: k=1, oraz T1=0,1; T2=1; T3=5. .
Wykres M(
w
) mo
ż
na przedstawi
ć
w postaci przybli
ż
onej, zast
ę
puj
ą
c krzyw
ą
(I.4) za pomoc
ą
wyra
ż
enia (I.6):
>
−
<
=
,
1
log
20
log
20
1
log
20
)
(
T
dla
T
k
T
dla
k
M
ω
ω
ω
ω
(I.6)
bowiem
dla
małych
cz
ęstotliwości (wT<<1) wyrażenie
0
1
)
(
log
20
2
=
+
T
ω
.
Charakterystyka (I.6) nosi
nazw
ę logarytmicznej asymptotycznej charakterystyki
amplitudowej i składa si
ę z dwóch odcinków prostych. W tym przypadku największa różnica
pomi
ędzy charakterystyką logarytmiczną, a jej przybliżeniem występuje dla pulsacji
T
1
=
ω
i wynosi:
dB
T
T
k
k
3
2
log
20
)
1
)
1
(
log
20
log
20
(
log
20
2
=
=
+
−
−
.
(I.7)
II. Człon oscylacyjny
Transmitancja operatorowa przedstawia si
ę
nast
ę
puj
ą
co:
2
2
2
2
)
(
n
n
n
s
s
k
s
K
ω
ξω
ω
+
+
=
.
(II.1)
Transmitancja widmowa członu oscylacyjnego:
ω
ξω
ω
ω
ω
ω
n
n
n
j
k
j
K
2
)
(
2
2
2
+
−
=
.
(II.2)
Przedstawiona w postaci modułu i fazy:
)
2
(
2
2
2
2
2
2
2
)
2
(
)
(
)
(
ω
ω
ω
ξω
ω
ξω
ω
ω
ω
ω
−
−
+
−
=
n
n
arctg
j
n
n
n
e
k
j
K
.
(II.3)
Logarytmiczna charakterystyka amplitudy członu oscylacyjnego jest równa:
2
2
2
2
2
)
2
(
)
(
log
20
)
log(
20
log
20
(
log
20
)
(
ω
ξω
ω
ω
ω
ω
ω
n
n
n
k
j
K
M
+
−
−
+
=
=
.
(II.4)
Logarytmiczna charakterystyka fazy:
2
2
2
)
(
ω
ω
ξωω
ω
−
−
=
Φ
n
n
arctg
.
(II.5)
Rys. II.1. Charakterystyki amplitudowo-fazowe członu oscylacyjnego (Bode i Nyquista)
Na rys. II.1 przedstawiono charakterystyki wyznaczone dla: k=1, oraz
-
x
1=0,125;
x
2=0,5;
x
3=0,85 przy
w
n
=4
-
w
n1
=2,
w
n2
=4;
w
n3
=8 przy
x
=0,5.
Na podstawie analizy wzoru II.2 mo
ż
na okre
ś
li
ć
warunki potrzebne do wyznaczenia
parametrów
w
n
i
x
. Parametr
w
n
wyznaczamy z warunku arg{K(j
w
a
)=-
2
π
. Wtedy
w
n
=
w
a
.
Natomiast parametr
x
wyznaczamy dla warunku arg{K(j
w
b
)=-
4
π
. Wtedy
b
n
b
n
ω
ω
ω
ω
ξ
2
2
2
−
=
.
III. Człon ró
żniczkujący rzeczywisty
Transmitancja operatorowa rzeczywistego członu ró
ż
niczkuj
ą
cego:
1
)
(
+
=
Ts
ks
s
K
.
(III.1)
Transmitancja widmowa rzeczywistego członu ró
ż
niczkuj
ą
cego:
)
2
ctg
(
2
1
)
(
)
(
π
ω
ω
ω
ω
−
−
+
=
T
ar
j
e
T
k
j
K
.
(III.2)
Rys. III.1. Charakterystyka amplitudowo-fazowa rzeczywistego członu ró
żniczkującego
Na rys. III.1 przedstawiono charakterystyki amplitudowo-fazowe członu ró
ż
niczkuj
ą
cego dla
trzech ró
ż
nych stałych czasowych: T1=0,1; T2=0,5; T3=1.
Logarytmiczna charakterystyka amplitudy rzeczywistego członu ró
ż
niczkuj
ą
cego jest równa:
1
)
(
log
20
log
20
log
20
(
log
20
)
(
2
+
−
+
=
=
ω
ω
ω
ω
T
k
j
K
M
.
(III.3)
Logarytmiczna charakterystyka fazy:
ω
π
ω
T
ar ctg
2
)
(
−
=
Φ
.
(III.4)
Rys. III.2. Charakterystyki logarytmiczne rzeczywistego członu ró
żniczkującego
Charakterystyki logarytmiczne amplitudy i fazy, wyznaczone dla: T1=0,1; T2=0,5; T3=1
przedstawiono na rys. III.2.