Cykle koniunkturalne
Cykle koniunkturalne
Rodzaje waha
ń
aktywno
ś
ci
gospodarczej
1. Wahania cykliczne-
powtarzaj
ą
ce si
ę
ze
wzgl
ę
dn
ą
regularno
ś
ci
ą
zmiany aktywno
ś
ci
gospodarczej, wyra
ż
aj
ą
ce si
ę
fluktuacjach wokół
trendu
2. Wahania sezonowe-
zmiany aktywno
ś
ci
gospodarczej wyst
ę
puj
ą
ce w ci
ą
gu okre
ś
lonego
okresu (np. w tych samych porach roku)
3. Wahania przypadkowe –
spowodowane
jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym
Cechy waha
ń
cyklicznych
• s
ą
wynikiem samowyzwalaj
ą
cych si
ę
mechanizmów
wewn
ę
trznych, które wyst
ę
puj
ą
w gospodarce
• swym zasi
ę
giem obejmuj
ą
cał
ą
gospodark
ę
• sekwencje wzrostowych oraz spadkowych zmian
wielko
ś
ci ekonomicznych s
ą
oddzielone punktami
wielko
ś
ci ekonomicznych s
ą
oddzielone punktami
zwrotnymi
• punkty zwrotne powtarzaj
ą
si
ę
ze stosunkowo wzgl
ę
dn
ą
regularno
ś
ci
ą
• fluktuacje maj
ą
charakter krotko- i
ś
redniookresowy
Output Fluctuations (G-7) and Developing Countries
Wzrost PKB na mieszka
ń
ca w latach 1972-
2002 (w%)
0
2
4
6
8
-4
-2
19
72
19
74
19
76
19
78
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
strefa euro
W. Brytania
USA
102
107
112 %
102
104
106
108
%
produkcja sprzedana przemysłu
PKB
Cykle koniunkturalne w Polsce
87
92
97
102
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
92
94
96
98
100
Definicja cyklu koniunkturalnego
Cykl koniunkturalny to powtarzaj
ą
ce si
ę
, cho
ć
nie zawsze regularne pod wzgl
ę
dem długo
ś
ci i
amplitudy wahania aktywno
ś
ci gospodarczej o
okresie od 2-10 lat. Wahania te przejawiaj
ą
si
ę
w zmianach absolutnych, odchyleniach od
w zmianach absolutnych, odchyleniach od
trendu lub wahaniach dynamiki (stopy wzrostu)
ró
ż
nych zmiennych ekonomicznych, które
opisuj
ą
poziom aktywno
ś
ci gospodarczej
.
D.Hubner, M.Lubi
ń
ski, W.Małecki, Z.Matkowski.:
Koniuntura Gospodarcza.s.12.
Trend = tendencja rozwojowa
•
to długookresowa
ś
cie
ż
ka wzrostu
•
podstaw
ą
do jej wyznaczania s
ą
dane
mo
ż
liwo
ś
ciach produkcyjnych w gospodarce
(wynikaj
ą
ce z powi
ę
kszenia ilo
ś
ci dost
ę
pnych
(wynikaj
ą
ce z powi
ę
kszenia ilo
ś
ci dost
ę
pnych
zasobów lub poprawy ich wydajno
ś
ci)
3,00
4,00
5,00
6,00
7,00
8,00
cykl koniunkturalny
trend
0,00
1,00
2,00
1
2
3
4
5
6
7
czas
Budowa klasycznego cyklu koniunkturalnego
4 fazy
• faza kryzysu
• faza depresji
• faza o
ż
ywienia
• faza o
ż
ywienia
• faza rozkwitu
2 punkty zwrotne
• dno
• szczyt
A
szczyt
produkcja
Przebieg cyklu klasycznego
czas
B
kryzys
depresja
o
ż
ywienie
rozkwit
8-12 lat
dno
Cechy faz cyklu
1. Faza kryzysu:
•
nadwy
ż
ka poda
ż
y nad popytem, wzrost zapasów u producentów
•
spadek produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia
•
spadek cen (współcze
ś
nie zwolnienie tempa inflacji)
2. Faza depresji
•
trend spadkowy produkcji , zatrudnienia , płac , cen , zysku , inwestycji i
konsumpcji zanikaj
ą
•
przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga na niskim poziomie
•
niski poziom cen , niska stopa zysku – zmusza firmy które przetrwały
kryzys do poprawy rentowno
ś
ci
Cechy faz cyklu
3. Faza o
ż
ywienia
•
wzrasta popyt (najpierw inwestycyjny)
•
wzrost produkcji, przychodów, zysków i zatrudnienia
•
rosn
ą
ceny
4. Faza rozkwitu (szczyt, boom)
•
wyst
ę
puje, gdy aktywno
ść
gospodarcza osi
ą
ga najwy
ż
szy poziom
tj. przekracza poziom aktywno
ś
ci podczas ostatniego szczytu
•
stabilizacja i równowaga na wysokim poziomie produkcji
(wysoka sprzeda
ż
, wysoki poziom zatrudnienia, wysokie stopy
zysku)
•
wysoki poziom cen
Cechy cyklu
długość
określana przez okresy występujące
między punktami zwrotnymi; długość fazy
spadkowej
wraz z długością fazy
wzrostowej
częstotliwość
informuje ile cykli lub jaka część cyklu
występuje w przyjętej jednostce czasu
amplituda
różnica między skrajnymi wartościami
pewnych elementów występujących w
danym okresie
intensywność
oznacza siłę tendencji zwyżkowych lub
zniżkowych
występujących
w
poszczególnych fazach
symetryczność
informuje o relacji pomiędzy amplitudą
poszczególnych faz oraz o zależnościach
w zakresie ich długości
Klasyczny a współczesny cykl
Cykl klasyczny
(
wyst
ę
puj
ą
ce regularnie od roku
1825 do II wojny
ś
wiatowej)
Cykl współczesny
(wyst
ę
puj
ą
ce po II wojnie
ś
wiatowej)
dotyczył zmian absolutnych w
szeregach czasowych
dotyczy zmian indeksów wzgl
ę
dnych
cykl czterofazowy
cykl dwufazowy: faza spadku
cykl czterofazowy
cykl dwufazowy: faza spadku
(recesji), faza wzrostu (ekspansji)
gwałtowne punkty zwrotne
łagodne punkty zwrotne
Fazy rozkwitu +o
ż
ywienie (4-6 lat)
fazy kryzysu i depresji (4-6 lat)
Cykl trwa 8-12 lat
faza wzrostu 2-3 lat
faza spadku 1,5-2 lat
Cykl trwa 3,5-5 lat
cz
ę
stotliwo
ść
cyklu - niska
cz
ę
stotliwo
ść
cyklu - wysoka
Klasyczny a współczesny cykl
Cykl klasyczny
Cykl współczesny
amplituda fazy wzrostu
koniunktury bardzo zbli
ż
ona do
amplituda fazy spadkowej
amplituda fazy wzrostu
koniunktury wy
ż
sza ni
ż
amplituda
fazy spadkowej
amplituda fazy spadkowej
fazy spadkowej
wysoka intensywno
ść
cyklu
niska intensywno
ść
cyklu
asymetryczny przebieg cyklu
asymetryczny przebieg cyklu
Skrócenie i spłycenie fazy spadkowej
współczesnych cykli to skutek:
• wieloletnie i skuteczne oddziaływanie polityki
stabilizacyjnej pa
ń
stwa
• dynamiczna ekspansja sektora usług, który
charakteryzuje si
ę
du
żą
odporno
ś
ci
ą
na spadki
koniunktury
koniunktury
• istnienie bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji
gospodarczej i jej perspektywach
• szybko
ść
przepływu informacji
• procesy globalizacji i internacjonalizacji
zmienne procykliczne - zmienne wykazuj
ą
ce
Pamietaj ! Ka
ż
dy cykl koniunkturalny jest inny,
ale obserwuje si
ę
podobne zachowania pewnych
wielko
ś
ci ekonomicznych w czasie trwania
ka
ż
dego kolejnego cyklu.
Z tego wzgl
ę
du wyró
ż
niamy:
zmienne procykliczne - zmienne wykazuj
ą
ce
dodatni
ą
korelacj
ę
z PKB
zmienne antycykliczne - zmienne wykazuj
ą
ce
ujemn
ą
korelacj
ę
z PKB
zmienne acykliczne - zmienne wykazuj
ą
ce
brak korelacji z PKB
Wydatki:
konsumpcja ( C)
inwestycje (I)
-budownictwo mieszkaniowe
-zapasy
wydatki rządowe (G)
eksport netto (X)
pro-cykliczne
pro-cykliczne
pro-cykliczne
pro-cykliczne
acykliczne
słabo antycykliczne
Rynek pracy:
Rynek pracy:
zatrudnienie
bezrobocie
wydajność
płace realne
pro-cyklicznie
anty-cyklicznie
pro-cyklicznie
pro-cyklicznie
Podaż pieniądza
pro-cyklicznie
Inflacja
pro-cyklicznie
Ceny akcji
pro-cyklicznie
Stopa procentowa
pro-cyklicznie
Współczynnik korelacji niektórych zmiennych
makroekonomicznych z PKB
C
I
G
X
M
P
Π
Π
Π
Π
UE
0,84
0,89
0,11
0,79
0,92
-0,76
0,09
JAP
0,49
0,81
-0,19
-0,10
0,16
-0,27
0,17
USA
0,85
0,90
0,09
0,18
0,56
-0,59
0,19
Ź
ródło: Burda, Wypłosz „Makroekonomia”
Rodzaje cykli
kryterium
rodzaje
cechy cyklu
-klasyczny
-współczesny
zasi
ę
g geograficzny
-cykl światowy
-cykl regionalny
-cykl regionalny
-cykl narodowy
długo
ść
cyklu
- krótkie (Kitchina)
- średnie (Juglara)
- długie (Kondratiewa)
teoria wyja
ś
niaj
ą
ca cykl
-cykle pochodzenia endogenicznego
-cykle pochodzenia egzogenicznego
Cykle Juglara
(cykl klasyczny = cykl główny)
•Clemens Juglar –ojciec teorii cyklu koniunkturalnego
•okres cyklu Juglara waha si
ę
od 6 do 10 lat, a
ś
rednia
jego długo
ść
wynosi 8 lat
•przyczyn
ą
fluktuacji s
ą
inwestycje w kapitale trwałym
•przyczyn
ą
fluktuacji s
ą
inwestycje w kapitale trwałym
(zmiany wyposa
ż
enia technicznego produkcji)
• cykle Juglara ko
ń
cz
ą
si
ę
zwykle gwałtownie, np. panik
ą
na rynkach (ostre punty zwrotne)
•wyst
ę
powały z du
żą
regularno
ś
ci
ą
we wszystkich
gospodarkach od roku 1825 do roku1939
(pocz
ą
tek Anglia 1825, nast
ę
pnie: 1836, 1847, 1857, 1866, 1873, 1882,
1890, 1900, 1907, 1920, 1929, 1937)
Cykle Kitchina
(cykle krótkie=cykle mniejsze)
• Joseph Kitchin w 1923 roku opisał krótsze cykle, mi
ę
dzy
dwoma kryzysami głównymi, wyst
ę
puj
ą
cymi zgodnie z
cyklem Juglara
• cykl trwał
ś
rednio 3,5 lat (39-40 miesi
ę
cy).
• cykl trwał
ś
rednio 3,5 lat (39-40 miesi
ę
cy).
• zaobserwowano je tylko w USA do II drugiej wojny
ś
wiatowej.
• przyczyn
ą
wyst
ę
powania cykli mniejszych s
ą
zmiany
zapasów
• cykle Kitchina ko
ń
cz
ą
si
ę
w łagodny sposób (łagodne
punkty zwrotne)
Cykle Kondratiewa=cykle długie
• Nikołaj Kondratiew (w 1922 roku) publikuje
zaledwie 100-stronicowy doktorat o istnieniu
regularnych, około półwiecznych cykli (45-60 lat)
• przyczyn
ą
cykli: innowacje, sfer
ę
pieni
ą
dza,
• przyczyn
ą
cykli: innowacje, sfer
ę
pieni
ą
dza,
inflacja lub deflacja, styl
ż
ycia, wa
ż
ne
wydarzenia polityczne
• długi cykl Kondratiewa dzieli si
ę
na dwie fazy
(wzrostu i spadku), ka
ż
da trwa
ś
rednio po 25 lat.
4 cykle Kondratiewa
Cykle
lata
W tym
faza
wzrostu
Czas
Lider
gospodarczy/innowacja
I
1785-1843 Do 1816
58 lat
Wielka Brytania/maszyna
parowa
II
1844-1893 Do 1873
49 lat
Wielka Brytania/ kolej,
elektryczno
ść
III
1894-1939 Do 1919
Do 1929
45 lat
USA/samochód,
chemikalia, plastik
IV
1940-
1985/2000
Do 1973
45-60
lat
USA/ samolot, komputer,
internet
V cykl
2000
?
?
USA/ biotechnologie,
nanotechnologie, sieci
komputerowe,
pieni
ą
dz
wirtualny
Cykle Kondratiewa
1790-1800
1844-1851
1890-1896
1938-1945
1995
Cykle egzogeniczne
•
Teorie egzogeniczne cyklu koniunkturalnego
szukaj
ą
przyczyn sprawczych cyklu w
zewn
ę
trznych czynnikach w stosunku do
danego systemu gospodarczego
( przyczyny:
wojny, rewolucje, wybory, ceny surowców, innowacje,
wojny, rewolucje, wybory, ceny surowców, innowacje,
plamy na sło
ń
cu)
•
Przykłady
1. Meteorologiczna teoria (teoria plam na sło
ń
cu)
W.S.Jevensona
2. Teoria cyklu politycznego M.Kalecki
Cykle endogeniczne
•
ich przyczyn
ą
jest wewn
ę
trzna niestabilno
ść
systemu
gospodarczego. Teorie te poszukuj
ą
mechanizmu cyklu wewn
ą
trz
systemu gospodarczego.
•
Przykłady endogenicznych teorii cykli
-
Teorie pieni
ęż
ne (J.S.Mill, A.Marshall, R.G. Hawtrey, K. Wicksell)-
przyczyn
ą
cyklu bł
ę
dy w polityce pieni
ęż
nej.
przyczyn
ą
cyklu bł
ę
dy w polityce pieni
ęż
nej.
-
Teorie popytowe ( E.F.Laderdale, T.R Malthus)
przyczyn
ą
cyklu s
ą
nadmierne oszcz
ę
dno
ś
ci
-
Teorie inwestycyjne ( A.Siethoffa, J. Schumpetera,M.Kaleckiego)
przyczyn
ą
cykli s
ą
wahania inwestycji wynikaj
ą
ce z waha
ń
w stopie
zysku, stopie procentowej i sprawno
ś
ci kapitału.
Wybrane współczesne
teorie cyklu koniunkturalnego
nazwa teorii
przyczyna cyklu
model mno
ż
nika-
akceleratora (P.Samuelson)
zmiany nakładów
inwestycyjnych
monetarystyczny model
dochodu narodowego
zakłócenia pieni
ęż
ne (zbyt
du
ż
a poda
ż
pieni
ą
dza)
dochodu narodowego
(M.Fiedman)
du
ż
a poda
ż
pieni
ą
dza)
teoria realnego kursu
koniunkturalnego
(J.Schumpeter,E.Prescott,
P.Long, C.Plosner)
wstrz
ą
sy poda
ż
owe (głównie
technologiczne) poprzez
inwestycje, zwolnienie
wzrostu produktywno
ś
ci
Model mno
ż
nika-akceleratora:
•
wzrost wydatków inwestycyjnych powoduje bezpo
ś
rednio przyrost
dochodu i przyrost konsumpcji a w konsekwencji dalszy przyrost
dochodu (efekt mno
ż
nikowy).
•
wzrost realnej produkcji wymaga wzrostu zasobu kapitału, a w
konsekwencji przyspieszonych inwestycji (akcelerator – zasada
przyspieszenia)
rok
sprzeda
ż
potrzebne
maszyny
posiadane
maszyny
inwestycje
netto
amortyzacja
inwestycje
brutto
1
10
20
20
0
2
2
2
14
28
20
8
2
10
3
20
40
28
12
2
14
4
22
44
40
4
2
6
5
22
44
44
0
2
2
Monetarystyczny model dochodu
nominalnego
• zmiany stopy wzrostu zasobu pieni
ą
dza s
ą
warunkiem
koniecznym i dostatecznym istotnych zmian stopy
wzrostu dochodów pieni
ęż
nych
• czynniki pieni
ęż
ne odgrywaj
ą
decyduj
ą
ca rol
ę
w
kształtowaniu dynamiki dochodu narodowego oraz
kształtowaniu dynamiki dochodu narodowego oraz
formowaniu cyklu
•
Ź
ródłem zakłóce
ń
jest konfrontacja stabilnej funkcji
popytu i niestabilnej funkcji poda
ż
y
Teoria realnego cyklu koniunkturalnego
•
ź
ródłem cyklu koniunkturalnego s
ą
zakłócenia o
charakterze realnym
• tempo post
ę
pu technicznego i zwi
ą
zany z nim
wzrost produktywno
ś
ci podlegaj
ą
nieregularnym
wzrost produktywno
ś
ci podlegaj
ą
nieregularnym
zmianom, co wpływa na poda
ż
dóbr i w efekcie
na decyzje konsumpcyjne
• cykl koniunkturalny to zbiór trwałych wstrz
ą
sów
technologicznych, które zmieniaj
ą
ś
cie
ż
k
ę
wzrostu
Metody analizy i prognozy
koniunktury
•barometry koniunktury
(syntetyczny wska
ź
nik zmiennych wyprzedaj
ą
cych)
odpowiednio dobrane zestawy wska
ź
ników statystycznych, czułych
na zmiany koniunktury oraz wyprowadzone z nich wska
ź
niki
na zmiany koniunktury oraz wyprowadzone z nich wska
ź
niki
zbiorcze
•testy koniunkturalne
metoda wska
ź
nikowa oparta na badaniach ankietowych, której
celem jest okre
ś
lenie aktualnego stanu aktywno
ś
ci gospodarczej w
porównaniu z okresem poprzednim oraz wyznaczenie
prawdopodobnego kierunku zmian w przyszło
ś
ci
• tworz
ą
c wska
ź
niki koniunktury wykorzystuje si
ę
cechy
pewnych zmiennych ekonomicznych do przewidywania
przyszłych warunków gospodarowania
•zmienne pilotuj
ą
ce (=wyprzedaj
ą
ce PKB w cyklu)
zapasy, zamówienia, ceny akcji, ceny surowców giełdowych, realna
poda
ż
pieni
ą
dza, liczba nowo tworzonych przedsi
ę
biorstw,
Wska
ź
niki koniunktury
poda
ż
pieni
ą
dza, liczba nowo tworzonych przedsi
ę
biorstw,
•zmienne współbie
ż
ne
zatrudnienie, produkcja przemysłowa ogółem,
•zmienne opó
ź
nione
stopy procentowe, kredyt konsumencki, jednostkowe koszty pracy
Wybrane barometry koniunktury
• 1919 rok pierwszy barometr tzw. harwardzki
• Barometr NBER – dla gospodarki USA
• Barometr BIEC (Bureau for Investments and Economic
Cycles patrz www.biec.org)
- WRK (wska
ź
nik równoległy koniunktury)
- WRK (wska
ź
nik równoległy koniunktury)
- WWK (wska
ź
nik wyprzedzaj
ą
cy koniunktury)
• „Makrometr” – Makroekonomiczny Indeks Koniunktury –
PENETRATOR
• „Barometr Rzeczpospolitej” od 2002 roku.
Wska
ź
nik Wyprzedzaj
ą
cy Koniunktury (WWK) rejestruje zmiany w
poziomie aktywno
ś
ci z wyprzedzeniem w stosunku do rzeczywisto
ś
ci.
Jest wi
ę
c krótkookresow
ą
prognoz
ą
. Wyprzedza szczyty i dna cykli
koniunkturalnych i cykli wzrostowych.
Wska
ź
nik Równoległy Koniunktury (WRK) to miara ogólnej bie
żą
cej aktywno
ś
ci
gospodarki. Rejestruje zarówno ona zarówno cykle koniunkturalne, jak i cykle wzrostowe.
Wykazuje du
żą
zgodno
ść
z PKB i mo
ż
e słu
ż
y
ć
do jego estymacji w sekwencjach
miesi
ę
cznych.