I. Podstawowe informacje na temat metody
Co to jest Kinezjologia Edukacyjna?
Kinezjologia edukacyjna, inaczej zwana gimnastyką umysłu, oznacza naukę o ruchu (z greckiego kinesis –
ruch, logos – nauka). Dokładniej – jest to nauka zajmująca się ruchem i jego wpływem na uczenie się.
Wykorzystuje wzajemne zależności rozwoju fizycznego, emocjonalnego i intelektualnego. Natomiast
edukacja (z łacińskiego educare – wychowywać, kształcić), co w danym kierunku oznacza poszukiwanie
przez człowieka wiedzy o sobie, o wewnętrznych przeszkodach na drodze do rozwoju. Kinezjologia
edukacyjna jest metodą wspierania naturalnego rozwoju człowieka, bez względu na jego wiek, poprzez
różne specjalistyczne ćwiczenia ruchowe.
Metoda Paula i Gaiil Dennisonów
Metoda ta w powstała w latach 1976–1980. Autorami metody są amerykańscy pedagodzy Paul Dennison i
jego żona Gaiil Dennison, którzy, prowadząc dwudziestoletnie badania nad efektywnymi sposobami uczenia
się, dowiedli, że ruch fizyczny wpływa pozytywnie na harmonijną pracę mózgu. Należy dodać, iż Paul
Dennison (walcząc z własną dysleksją) i szukając pomocy dla siebie opracował zestaw ćwiczeń zwanych
„Metodą Dennisona”, które przetestował na sobie, a ich celem jest wspomaganie pamięci, wydolności
mózgu, koordynacji motoryki ciała, a zwłaszcza współpracy dłoni ze zmysłem wzroku.
Cele metody kinezjologii edukacyjnej:
aktywizacja mechanizmów naturalnego rozwoju,
integracja funkcji półkul mózgowych,
rozwój ruchowy, emocjonalny i intelektualny,
zrozumienie psychologicznych i fizjologicznych reakcji ludzkiego (dziecięcego) organizmu na
krótkotrwały i bardzo intensywny wysiłek fizyczny.
Kinezjologia Edukacyjna skierowana jest do dzieci:
z deficytami uwagi (lęk, agresja),
o specyficznych potrzebach edukacyjnych (upośledzenie umysłowe, autyzm, zespół Downa),
z mózgowym porażeniem dziecięcym,
z zaburzeniami sfery motywacyjnej,
dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo (ADHD),
dziećmi z zaburzeniami zachowania,
z dziećmi zdolnymi.
Zajęcia kinezjologiczne mogą odbywać się:
w sesjach indywidualnych,
w pracy grupowej (poradnie, przedszkola),
Co dają dziecku ćwiczenia ,,Paula Dennisona” przy regularnym ich stosowaniu (min. przez 4 tyg.)
wspierają naturalny rozwój dziecka,
stymulują dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych,
usuwają blokady ukryte w ciele dziecka,
wprowadzają ciało i umysł w stan optymalny do przyswajania wiedzy, równoważąc wymiar
lateralności, koncentracji, stabilności,
poprawiają koncentrację na wykonywanych zadaniach,
poprawiają koordynację wzrokowo- ruchową,
poprawiają oddychanie,
zwiększają zdolności manualne,
uaktywniają lewą półkulę mózgu, odpowiedzialną za umiejętności,
synchronizują współpracę obu półkul mózgowych,
ponadto usuwają zmęczenie, energetyzują, odprężają, relaksują oraz pomagają w łagodzeniu
stresów.
Mózg ludzki składa się z dwóch półkul – prawej (artystycznej) i lewej (logicznej), które spełniają różne
funkcje i sposób ich funkcjonowania jest odmienny.
Półkula prawa odpowiada za globalne przekazywanie informacji, pamięć długotrwałą, marzenia i
zachwyt.
Półkula lewa odpowiada za spostrzeganie szczegółów, analizę, czas przyszły i rozumienie. Im
bardziej obie półkule są aktywne, tym więcej tworzy się połączeń i szybciej są przetwarzane
informacje.
Dla prawidłowego funkcjonowania we wszystkich zakresach życia człowiek powinien wykorzystywać obie
półkule mózgowe. Ćwiczenia Dennisona pobudzają określone części mózgu i stymulują jego prace oraz
integrują połączenia nerwowe w obu półkulach.
U każdego człowieka dominuje zazwyczaj jedna półkula mózgowa. O dominacji danej półkuli decyduje styl
raczkowania i pełzania w wieku niemowlęcym.
Ćwiczenia fizyczne mają wpływ na pracę mózgu; przy ich pomocy półkule mogą zostać włączone lub
wyłączone. Natomiast praca całego mózgu zostaje zintegrowana. Dennison odkrył, że funkcje mózgu
ludzkiego są trójwymiarowe, tak że stanowią całość. Proces kształcenia może być miły i przystępny, pod
warunkiem, że zostanie poprowadzony wielowymiarowo:
wymiar lateralizacji (lewa i prawa półkula mózgu),
wymiar koncentracji (pień mózgu i płat czołowy),
wymiar stabilności (system limbiczny).
Dennisonowie odkryli ogromne możliwości ruchu fizycznego, które mogą być wykorzystywane zarówno w
przypadku dzieci, jak i dorosłych. Tym wybitnym spostrzeżeniem badaczy jest ujawnienie dwóch
zasadniczych typów ruchów:
Typ pierwszy to ruch przekraczający linię środkową (utworzoną przez lewą i prawą stronę ciała), np. praca
oczu przy czytaniu, pisaniu, rysowaniu, praca narządów słuchu, praca rąk w trakcie wykonywania jakiejś
czynności itd.
Drugi typ to jednostronne ruchy ciała, powodujące rozdzielenie myśli i ruchu. Wymaga on wytężonej pracy
umysłu, znacznej energii mózgu i ciała.
Obydwa typy ruchów są konieczne, gdyż zapewniają dwa rodzaje mechanizmów, będących podstawą
czynności poznawczych.
Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu podzielone są na cztery grupy
I. Ćwiczenia na przekroczenie linii środkowej ciała – stymulują prace zarówno dużej, jak i małej
motoryki. Połączenie prawej i lewej półkuli mózgu i całkowitego odbioru materiału na poziomie analizy i
uogólnień.
II. Ćwiczenia rozciągające, (wydłużające) mięśnie – pomagają rozluźnić napięcia, które gromadzą się w
mięśniach i ścięgnach. Gdy mięśnie są rozciągnięte i mają właściwą sobie długość, przekazują do mózgu
sygnał o tym, że człowiek jest rozluźniony, spokojny i gotowy do pracy poznawczej.
III. Ćwiczenia energetyzujące i podnoszące aktywność ciała i mózgu – zapewniają niezbędną prędkość i
intensywność przebiegu informacji oraz tworzą neurofizjologiczne podstawy do szybkiego ich
przetwarzania.
IV. Ćwiczenia podnoszące pozytywne nastawienie (pogłębiające) – optymalizują pracę układu
limbicznego mózgu. Stabilizują i rytmizują procesy nerwowe.
Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu należy wykonywać w kolejności i kompleksowo. Czas poświęcony na jedno
ćwiczenie to ok. 1–2 min, więc nie zabiera dużo czasu. Są łatwe w wykonywaniu i można je traktować jako
zabawę, dzięki czemu sprawiają dużo radości i przynoszą zadowolenie. Ćwiczenia należy wprowadzać
stopniowo. Obowiązuje zasada, że nowe ćwiczenie wprowadza się, gdy poprzednie jest opanowane.
Wymaga to trochę czasu, ale przynosi efekty. Ćwiczeniom towarzyszyć powinno wietrzenie pokoju i picie
wody.
II. Opis ćwiczeń do wykorzystania w pracy z dziećmi
PODSTAWOWY SCHEMAT ĆWICZEŃ WPROWADZAJACYCH – rytmizacja (PACE) – można
wykorzystać podkład muzyczny
Rytmizacja pozwala wyjść z homeostazy, czyli nadanie właściwego rytmu miedzy ciałem a mózgiem.
1. Picie wody (Energetic – energetyczność) – korzystnie jest pić wodę, ponieważ nawadnia nasze
komórki i pobudza je do pracy.
2. Punkty na myślenie (Clear – jasność) – jedną ręką masujemy dwa punkty znajdujące się pod
obojczykiem z obu stron mostka, drugą rękę trzymamy na pępku. Układ powtarzamy, zmieniając
rękę.
3. Ruchy naprzemienne (Active – aktywność) – podnosimy do góry prawe kolano i dotykamy go lewą
ręką, następnie podnosimy lewe kolano i dotykamy go prawą ręką, skręcając całe ciało.
4. Pozycja Dennisona (Positive – pozytywność)
Część A – krzyżujemy nogi, ręce wyciągamy do przodu, dłonie odwracamy na zewnątrz, a
kciuki kierujemy do dołu: krzyżujemy ręce, splatamy dłonie, przyciągamy do klatki
piersiowej; językiem dotykamy podniebienia twardego. Możemy zamknąć oczy.
Inne wykonanie: dłonie schowane pod pachami, kciuki na zewnątrz, nogi skrzyżowane, język
przylega do podniebienia, oczy zamknięte. Dzieci, wykonując tę pozycję, mogą leżeć, stać,
siedzieć.
Część B – nogi ustawione równolegle do siebie, dłonie złączymy opuszkami palców.
WYMIAR LATERALNOŚCI – ćwiczenia na przekraczanie środkowej linii ciała
Ruchy naprzemienne
podnieś do góry prawe kolano i dotknij do niego lewą ręką, następnie do podniesionego
lewego kolana dotknij prawą ręką (ćwiczenie przypomina marsz w miejscu).
Ruchy naprzemienne na leżąco (rowerek)
wykonaj to ćwiczenie na miękkiej powierzchni. Podnieś ręce i głowę do góry, obejmij głowę
dłońmi i podtrzymuj ją. Prawym łokciem dotykaj lewego kolana, potem lewym łokciem
prawego kolana, itd. Oddychaj rytmicznie.
Leniwe ósemki
ćwiczenie wykonuj, rysując lub wodząc oczami za przedmiotem po kształcie położonej
ósemki (znaku nieskończoności). Ruch zaczynaj zawsze od środka w lewo do góry – lewą
ręką, następnie prawą ręką i kończ obydwoma rękoma połączonymi razem.
Słoń
zacznij od pokazania dzieciom, gdzie może ,,rysować” leniwą ósemkę; określ dokładnie,
gdzie znajduje się jej środek i boki w przestrzeni (np. na tablicy). Wyciągnij rękę w przód,
grzbietem dłoni do góry, głowę połóż na ramieniu wyciągniętej ręki, nogi w kolanach lekko
ugięte, mały rozkrok. Rysuj ręką w powietrzu obszerne leniwe ósemki (ucho przyklejone do
ramienia). Całe ciało prostuj.
Krążenie szyją (wahadełko)
nachylamy głową maksymalnie do dołu, odchylamy w bok; następnie poruszamy głową
powoli od jednego ramienia do drugiego; oddychamy swobodnie.
Oddychanie brzuszkiem
robimy wdech nosem jeden długi wdech, następnie wypuszczamy go krótkimi
dmuchnięciami przez ściągnięte usta. Ręce kładziemy na dole brzucha, unoszą się one wraz z
wydmuchem i opadają przy wydechu.
Kołysanka
usiądź na podłodze, ręce lekko ugięte oprzyj z tyłu, utrzymując tułów podniesiony. Nogi
zegnij w kolanach, stopy podnieś do góry. Usuń napięcie w jednym biodrze potem w drugim,
robiąc nieduże ruchy nogami.
Zajączek
Stań prosto ze złączonymi nogami, następnie kieruj ręce w jedną stronę, a nogi w drugą.
Żabka
skoki nóg podobnie do pajacyka, a ręce zgięte w łokciach rozsuwają się równo z nogami.
Następnie dotykają łokciami.
Kangur
skoki takie, jak robi kangur – można wykorzystać podkład muzyczny.
WYMIAR KONCENTRACJI (skupienia) – ćwiczenia rozciągające (wydłużające)
Sowa
jedną ręką chwyć mocno mięśnie barku, głowę powoli odwracaj w lewo a potem w prawo,
podbródek trzymaj prosto. Głową sięgaj maksymalnie w prawo i w lewo, aby rozluźnić
mięśnie szyjne. Zrób wdech, gdy głowa jest w skrajnym położeniu, tu gdzie ręka trzyma
ramię, wydech w czasie obrotu głowy. Powtórz, trzymając drugą ręką drugie ramię.
Aktywna ręka
podnieś rękę do góry, chwyć ją drugą ręką. Podniesiona ręka stawia opór ręce trzymającej na
wydechu w czterech kierunkach: w stronę głowy, do przodu, do tyłu, od ucha. Powtórz
wszystko, zmieniając ręce.
Zginanie stopy
usiądź, zegnij nogę w kolanie i połóż ją na udzie drugiej nogi, tak by zewnętrzna kostka
dotykała uda. Końcami palców chwyć podstawę i miejsce mocowania mięśnia podudzia,
następnie zginaj i prostuj stopę.
Pompowanie piętą
stań prosto, odstaw jedną nogę do tyłu, stawiając ją na palcach. Na wydechu zegnij w kolanie
nogę stojącą z przodu a piętę tylnej nogi staraj się postawić na podłodze. Na wdechu podnoś
się, prostując przednią nogę i podnosząc piętę tylnej nogi. Tylna noga powinna być
wyprostowana. Zmień nogi.
Luźne skłony (sięganie po piłkę)
usiądź, skrzyżuj nogi w kostkach, zrób luźny skłon tułowia do przodu, wyciągając ręce przed
siebie (jakby oddając ciało działaniu przyciągania ziemskiego).
Wypady
rozstaw nogi szerzej od pleców, przekręć nogi tak, by stopy były ustawione do siebie pod
kątem prostym, zegnij jedną nogę w kolanie i przenieś nogi, drugą nogę trzymaj prosto.
Tułów trzymaj prosto. Zrób wypad na zgiętą nogę i odwróć głowę w stronę zgiętej nogi.
WYMIAR STABILNOŚCI (ześrodkowania) – ćwiczenia energetyzujące
Woda
stresy psychologiczne i wywołane przez otoczenie zmniejszają poziom wody w ciele,
prowadzą do odwodnienia w komórkach. Woda jest niezbędna do prawidłowego
funkcjonowania układu limbicznego. Należy pić 25 ml wody na każdy kilogram masy ciała,
szczególnie podczas stresu.
Punkty na myślenie
jedną ręką masuj punkty (miękkie miejsca pod obojczykami z lewej i prawej strony klatki
piersiowej), a drugą połóż na pępku.
Punkty Ziemi (uziemienia)
końcami palców jednej ręki dotknij brody pod dolną wargą, a palce drugiej ręki połóż na
górnej części kości łonowej. Patrz w dół (na podłogę).
Punkty równowagi
jedną rękę połóż na wgłębieniu u podstawy czaszki za uszami a drugą na pępku. Zmień
położenie rąk.
Punkty przestrzeni
końcami palców jednej ręki dotknij miejsca między górną wargą a nosem, drugą rękę połóż
tuż powyżej kości łonowej. Wzrok skieruj do góry. Zamień ręce.
Pozycja Dennisona – I
usiądź, skrzyżuj nogi w kostkach, wyciągnij ręce przed siebie i przekręć dłonie grzbietami do
siebie tak, by kciuki były skierowane w dół. Teraz przełóż jedną rękę przed drugą tak by
dłonie dotykały się wewnętrznymi stronami (kciuki nadal są skierowane w dół), skrzyżuj
palce dłoni, zegnij ręce w łokciach i oprzyj skrzyżowane ręce na piersi. Zamknij oczy, język
połóż na podniebieniu. Oddychaj swobodnie. Podczas wdechu język przyciskaj do
podniebienia a w czasie wydechu rozluźniaj go.
Pozycja Dennisona – II
nogi w lekkim rozkroku oparte o podłogę, końce palców obu dłoni dotykają się. Oczy, język i
oddech jak w części I.
Punkty pozytywne
dotknij lekko końcami palców punktów, które znajdują się na czole, bezpośrednio nad
oczami, równo po środku między linią włosów a brwiami.
Kapturek myśliciela
dużymi palcami i kciukiem chwyć małżowinę uszną i masuj ją (odciągając do tyłu i
ściskając). Masaż zaczynaj od góry i przesuwaj się w dół do płatka ucha.
Energetyczne ziewanie
dotknij końcami palców miejsca na zębach tuż przed miejscem gdzie łączy się dolna szczęka
z górną, masuj te miejsce, lekko otwórz usta, wyobraź sobie, że ziewasz.
ĆWICZENIA PODNOSZĄCE POZYTYWNE NASATAWIENIE (pogłębiające)
Pozycja Dennisona – I lub II
III. Przykładowe scenariusze zajęć z dziećmi w wieku przedszkolnym
3-latki
Temat: ,,Ubieramy choinkę”
Cele:
zapoznanie z tradycją świąt Bożego Narodzenia,
rozwijanie umiejętności koncentracji.
Pomoce: płyta CD do rytmizacji, relaksacji, tekst zagadki, farby w różnych kolorach, pędzle, woda, kartki.
Metoda: kinezjologia edukacyjna.
Forma pracy: grupowa, indywidualna.
Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenia wstępne PACE: picie wody, punkty na myślenie, ruchy naprzemienne, pozycja
Dennisona.
2. Wprowadzenie w tematykę zajęć. Rozwiązywanie zagadki:
W pokoiku drzewko zielone,
Na nim mnóstwo światełek.
Spod bombek i łańcuchów
Prawie nie widać igiełek.
(choinka)
3. Opowieść ruchowa pt. ,,Ubieramy choinkę”.
Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Wyruszamy do miasta, aby zakupić choinkę (ruchy
naprzemienne). Dochodzimy do miejsca, gdzie sprzedawane są choinki i wybieramy najładniejszą
(krążenie szyją). Wracamy do domu (ruchy naprzemienne). Ustawiamy choinkę i zaczynamy wieszać
bombki (słoń). Wieszamy łańcuchy (sowa) i światełka (zajączek). Bardzo się zmęczyliśmy
(energetyczne ziewanie).
4. Muzyka relaksacyjna – swobodne leżenie dzieci na dywanie.
5. Zabawa pt. ,,Kangurek” z wykorzystaniem podkładu muzycznego.
6. Praca plastyczna, np. wykonana farbami, pt. ,,Choinka”.
6-latki
Temat: ,,Ubieramy choinkę”
Cele:
utrwalenie tradycji świąt Bożego Narodzenia,
usprawnienie umiejętności koncentracji,
doskonalenie umiejętności wzrokowo-ruchowej,
kształtowanie postaw twórczych.
Pomoce: płyta CD do rytmizacji, relaksacji oraz podkład do kangurka, tekst utworu J. Dymkowskiej pt.
Ubieramy choinkę, ilustracje bombek w różnym kształcie, kolorze, wielkości, farby w różnych kolorach,
pędzle woda, kartki.
Metoda: kinezjologia edukacyjna.
Forma pracy: grupowa, indywidualna.
Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenia wstępne PACE: picie wody, punkty na myślenie, ruchy naprzemienne, pozycja Dennisona.
2. Wprowadzenie w tematykę zajęć utworem J. Dymkowskiej pt. Ubieramy choinkę.
Piękna to była noc, w której Jezus Chrystus się narodził. Tuż przy stajence rosły trzy drzewa. Piękna i
okazała palma, wdzięczna oliwka i skromna choinka. Co chwilę zaglądały one do stajenki i szumiąc cicho,
szemrały słodką kołysankę Bożej Dziecinie. Jezus spał spokojnie, a kiedy się zbudził i otworzył oczy, wtedy
palma powiedziała do smukłej oliwki:
- Chodź, pójdziemy pokłonić się Jezusowi.
– Dobrze – zaszemrała oliwka. – Idziemy zaraz.
– Pojadę i ja z wami – dorzuciła cicho nieśmiała choinka.
– Ty? – rzekły pogardliwie dumne drzewa. – Ty jesteś taka brzydka, masz kłujące igły i nieładnie pachniesz.
Cóż ty możesz dać Jezusowi? Chyba chcesz go przestraszyć.
Zamilkła biedna choinka, słysząc takie złośliwe słowa, i cichutko zapłakała. Tymczasem palma pokłoniła się
przed żłóbkiem i składając najpiękniejszy swój liść u stóp dzieciątka, powiedziała:
– Ofiaruję ci ten liść, by chronić cię od żaru słońca i deszczu.
A drzewo oliwne, pochylając się nieco, upuściło ze swych soczystych gałązek kilka kropli przeźroczystej
oliwy o pięknym zapachu. Boże dzieciątko uśmiechnęło się serdecznie i w podziękowaniu pokiwało rączką.
Zakołysały się dumnie palma i drzewo oliwne. Tylko niepozorna choinka, spoglądając na nie, westchnęła
żałośnie i rzekła do siebie ze smutkiem:
– Tak, palma i oliwka to naprawdę piękne drzewa. A ja jestem biedna i brzydka. Pewnie by się mnie mały
Jezusek przestraszył. Zostanę na uboczu, żeby nie przeszkadzać.
Lecz był ktoś, kto usłyszał skromne słowa zasmuconego drzewa. To mały aniołek, który stał przy żłóbku.
Słyszał on także dumne słowa palmy i oliwki. Żal mu się zrobiło biednej choinki. Podszedł więc do niej i
powiedział:
– Nie płacz, choinko, spełni się twoje pragnienie. W nagrodę za twoją skromność tak cię wspaniale
przystroję, że zachwycisz Jezusa. I skinęła na gwiazdki złote, co wesoło mrugały na niebie. Na wezwanie
aniołka gwiazdki jedna po drugiej spadały z nieba i siadały na drżących z radości gałązkach choinkowych.
Mała, niepozorna choinka rozbłysła wspaniałym blaskiem. Wyglądała jak zaczarowana.
Boża dziecina uśmiechnęła się uszczęśliwiona, zaczęła klaskać rączkami i wyciągać je w stronę ślicznego
drzewka. Od tego dnia, co roku na Boże Narodzenie choinka staje się radością wszystkich dzieci. Jak tam, w
Betlejem, koło niej stoi żłóbek, a w gałązkach błyszczą złote gwiazdki i różnokolorowe świecidełka. Wśród
rozłożystych gałązek ukryte są skarby, o których dziecko marzy cały rok.
3. Opowieść ruchowa pt. ,,Ubieramy choinkę”.
Zbliżają się święta Bożego Narodzenia. Wyruszamy do miasta, aby zakupić choinkę (ruchy naprzemienne).
Po drodze zatrzymujemy się i jesteśmy bardzo zdziwieni, bo zobaczyliśmy św. Mikołaja (punkty na
myślenie). Ruszamy w dalszą drogę (ruchy naprzemienne). Dochodzimy do miejsca, gdzie sprzedawane są
choinki i wybieramy najładniejszą (krążenie szyją). Wracamy do domu (ruchy naprzemienne). Ustawiamy
choinkę przy oknie (pompowanie piętą) i rozkładamy gałązki (żaba). Zaczynamy wieszać bombki (słoń).
Mama mówi tak cicho, że nic nie słyszymy (kapturek myśliciela). Wieszamy łańcuchy (sowa) i światełka
(zajączek). Jeszcze gwiazda na czubku choinki (aktywna ręka) i już gotowa. Bardzo się zmęczyliśmy
(energetyczne ziewanie). A teraz czas na odpoczynek, wszystko nas boli, więc musimy się
pogimnastykować (luźne skłony).
4. Dzieci klasyfikują bombki według kształtu, koloru, wielkości. Mogą liczyć w zakresie 10.
5. Muzyka relaksacyjna – swobodne leżenie dzieci na dywanie.
6. Praca plastyczna, np. wykonana farbami, pt. ,,Choinka”.
7. Zakończenie ćwiczeniem pt. ,,Kangurek” z wykorzystaniem muzyki lub kompozycji nauczyciela do
muzyki ,,Duli, du – Yes”:
Żabka 2 x,
Zajączek 2 x – na słowa duli, du,
Ruchy jednostronne 2 x.
Literatura:
Dzionek E.: Kinezjologia edukacyjna, Kraków 2006.
Kurs „Gimnastyka mózgu” – materiały Jolanty Kowal.
Zwoleńska J.: Radosna kinezjologia, Warszawa 2005.