I kierunek: administracja

II studia trzyletnie stacjonarne

III studenci cywilni

przedmiot: Konstytucyjny system organów państwowych

V temat: Konstytucja jako ustawa zasadnicza

VI Wykaz zagadnień

Pojęcie konstytucji

Czynniki warunkujące powstanie konstytucji

3. Cechy konstytucji

najwyższa moc prawna

- tryb uchwalania i zmiany konstytucji

- szczególna nazwa

nadrzędność konstytucji w systemie prawa

- gwarancje konstytucji

wykładnia konstytucji

- stosowanie konstytucji

treść konstytucji

4. Systematyka konstytucji

5. Funkcje konstytucji

- prawna

- integracyjna

- organizatorska

- programowa

- wychowawcza

Termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa constituere, co oznacza ustanawiać,
urządzać.

KONSTYTUCJA FAKTYCZNA - oznacza o

kreślenie faktycznego układu sił politycznych

istniejących w danym państwie, decydującego o treści prawa, (w tym znaczeniu konstytucję
posiada każde państwo, niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim

konstytucji pisanej),

TEZY



1. Pojęcie konstytucji, rodzaje konstytucji



2. Gwarancje konstytucyjne



2. Tryb uchwalania i zmiany konstytucji



3. Kontrola konstytucyjności w systemie

europejskim



4. Cechy konstytucji



5.Systematyka konstytucji



6.Funkcje konstytucji



- prawna



- integracyjna



- organizatorska



- programowa



- wychowawcza

LITERATURA:



Halina Zięba – Załucka (red.), Prawo konstytucyjne. Wybrane
zagadnienia, Kraków 1998,



Zbigniew Witkowski (red.), Jan Galster, Bożena Gronowska,

Wacław Szyszkowski, Prawo konstytucyjne, Toruń 1998,



Wiesław Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle konstytucji z
1997 r., Kraków 1998,



Wiesław Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin
1997,



Wiesław Skrzydło, Konstytucja RP. Komentarz, Kraków 1998,



Paweł Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP, C.H.Beck
1999,



Stanisław Sagan, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2001,



Leszek Garlicki, Polski prawo konstytucyjne, Warszawa cz. 1 –
1997, cz. 2 – 1998,



Zbigniew Witkowski, Jan Galster, Wacław Szyszkowski,

Podstawy prawa konstytucyjnego, Toruń – Warszawa 1999,



Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 78, poz. 483)

KONSTYTUCJA



Termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa

constituere, co oznacza ustanawiać, urządzać.



KONSTYTUCJA FAKTYCZNA -

oznacza określenie

faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym

państwie, decydującego o treści prawa, (w tym znaczeniu

konstytucję posiada każde państwo, niezależnie od

istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim

konstytucji pisanej),



KONSTYTUCJA MATERIALNA -

to całokształt norm

prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa,

bez względu na ich charakter prawny i formę aktów

prawnych, w których są zawarte (ustawy, uchwały,

zwyczajowe [prawo konstytucyjne)



KONSTYTUCJA FORMALNA - to ustawa zasadnicza

zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, reguluje

podstawy ustroju politycznego i społecznego,

RODZAJE KONSTYTUCJI



pisana

(ujęta w formie aktu lub aktów normatywnych),



niepisana (oparta na prawie zwyczajowym,
konwenansach konstytucyjnych i precedensach

sądowych),



sztywna

(posiada wyższą moc prawną od ustaw, w

konsekwencji te ustawy nie mogą zmieniać konstytucji),



elastyczna

(posiada taką sama moc prawną jak ustawy,

zmienia się w takim samym trybie ja ustawy),



jednolita

(ujmuje całą materię konstytucyjną w jednym

akcie),



złożona (składa się z kilku aktów, z których każdy

reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej),

GWARANCJE KONSTYTUCYJNE

to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących
realizacji norm konstytucyjnych.



gwarancje bezpośrednie - stworzone celowo dla

zabezpieczenia przestrzegania konstytucji np.

sądownictwo konstytucyjne,



gwarancje pośrednie - funkcja zapewnienia realizacji

nadrzędności konstytucji jest tylko jedną z wielu przez nie

wypełnianych np. kontrola parlamentu nad rządem,

zasada podziału władzy, zasada jawności działania

organów państwowych i poddanie ich kontroli ze strony

opinii publicznej,



gwarancje materialne -

to zasady ustroju społeczno -

politycznego oraz podstawowe mechanizmy systemu
politycznego,



gwarancje formalne -

to instytucje prawne umożliwiające

i zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego

lub procesu podejmowania decyzji, a szczególnie
systemu prawnej kont

TRYB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI



związany on jest z określeniem podmiotu, do

którego należy władza najwyższa w państwie

oraz z ustaleniem form, w jakich władzę tę

powinien on sprawować

1. -

podmiotem władzy jest monarcha i on nadaje

konstytucję (tzw. konstytucja oktrojowana -

obecnie nie występuje),

2. -

podmiotem władzy jest naród i bezpośrednio w

referendum uchwala on konstytucję - coraz

częściej popularna,

ZMIANA KONSTYTUCJI

1. projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć

Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5

ustawowego składu Sejmu (a więc 92 posłów) - są to

wymagania większe niż stawiane "normalnej" inicjatywie
ustawodawczej,

2. ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez

Sejm większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej

połowy ustawowej liczby posłów, i nie później niż w ciągu 60
dni przez Senat -

bezwzględną większością głosów w

obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

(konieczna więc jest zgoda obu izb),

ZMIANA KONSTYTUCJI

3. nie przewiduje się obligatoryjnego referendum

konstytucyjnego; jeżeli jednak poprawka konstytucyjne

dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty

uprawnione do inicjowania zmian mogą żądać w
terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat
przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji

zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziało się za nią

większość głosujących (nie ma więc wymogu
frekwencji wyborczej),

4. Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy

zmieniającej konstytucję, nie przysługuje mu w tym
zakresie prawo weta,

SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI USTAW

-kryterium: organ, któremu powierzono kompetencje

kontrolne, czy jest to organ stanowiący czy stosujący

prawo



system parlamentarny



parlament -

zawsze bada legalność stanowionych przez

siebie aktów z konstytucją),



specjalnie do celów kontroli powołany organ wewnętrzny

np. komisja



system pozaparlamentarny



organ sądowy (jurysdykcyjny),



głowa państwa - zatwierdzenie, podpisywanie ustaw,

weto prezydenckie, wniosek do TK,

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI W SYSTEMIE

EUROPEJSKIM

oznacza powołania specjalnego, samodzielnego organu

państwowego (trybunału konstytucyjnego) wyłącznie lub

przede wszystkim do rozstrzygania kwestii konstytucyjności,



utworzony został specjalny organ do rozstrzygania kwestii
naruszenia konstytucji,



stwierdzenie niezgodności ma charakter generalny -

powoduje nieważność normy konstytucyjnej (eliminacja takiej
normy z systemu prawa),



kontrola uruchamiana jest nie tylko na tle konkretnych

sporów, ale także na podstawie abstrakcyjnych inicjatyw
uprawnionych podmiotów,



kontrola ma charakter zarówno następczy jak i prewencyjny,

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI W SYSTEMIE
EUROPEJSKIM



oznacza uprawnienie sądu do orzekania w trybie spornego

postępowania o niestosowaniu - z powodu naruszenia

konstytucji -

aktów władzy ustawodawczej i wykonawczej,



kompetencja do orzekania o zgodności ustaw i innych aktów z

konstytucją przez każdy sąd,



stwierdzenie niezgodności nie ma charakteru generalnego, nie

powoduje nieważności normy konstytucyjnej (jest ona nieważna

tylko w konkretnej sprawie),



kontrola nie ma charakteru samoistnego, procedura kontrolna

jest uruchamiana tylko przy rozpatrywaniu przez sąd sprawy

przed nim zawisłej,



kontrola ma charakter następczy (represyjny) - dokonywana

jest po wejściu w życie kontrolowanego aktu,

model amerykański



powierzenie kontroli niezawisłym

sądom,



uniwersalność kontroli,



konkretność kontroli,



względność orzeczenia sądu o

niekonstytucyjności,



następczy charakter kontroli,

CECHY KONSTYTUCJI



najwyższa moc prawna - oznacza, że żadna norma

prawna niższej rangi nie może być sprzeczna z

normami konstytucyjnymi (odnosi się to nie tylko do

treści ale, także do przestrzegania trybu ich

uchwalania),

konstytucja może normować każdą materię, niezależnie

od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji w

aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych

regulacji,

wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z

konstytucją; nie mogą pozostawać z nią w

sprzeczności,

wszystkie inne akty normatywne muszą być z

konstytucja spójne, a więc muszą przyjmować treści w

sposób najpełniejszy - pozwalający na

urzeczywistniania postanowień konstytucji,



moc prawna -

cecha aktów prawnych, która określa wzajemny

stosunek między normami (różna),



moc obowiązująca - cecha norm prawnych, która wyraża

stosunek normy do jej adresata (równa),

CECHY KONSTYTUCJI

2. szczególna nazwa - szczególna, indywidualna nazwa, której

nie ma żaden inny akt prawny w całym systemie prawa

(konstytucja, ustawa zasadnicza, ustawa rządowa, karta
konstytucyjna)

szczególna treść - dotyczy zakresu regulowanej przez nią

materii



określenie ogólnych zasad ustroju państwowego,



określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich
kompetencji i wzajemnych relacji,



określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków
jednostki,

4. szczególny tryb uchwalania i zmiany

FUNKCJE KONSTYTUCJI

To rola jaką konstytucja ma spełniać w systemie

społeczno - politycznym państwa.



funkcja prawna -

konstytucja zajmuje wśród aktów

prawnych szczególne miejsce, stanowi zarówno pod

względem materialnym jak i formalnym podstawę całego

systemu prawa w państwie,



funkcja integracyjna -

konstytucja służy integracji

całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz

szerokiego konsensusu społecznego.



Konstytucja wypełniając tę rolę określa formy udziału

obywateli w kształtowaniu roli państwa i służy w ten
sposób zespoleniu jednostki z prawem.

FUNKCJE KONSTYTUCJI



funkcja organizatorska -

konstytucja określa zasady

organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę

wewnętrzną.



funkcja programowa -

konstytucja określa kierunki rozwoju

państwa i poszczególnych instytucji charakteryzujących
ustrój polityczny.



funkcja wychowawcza - konstytucja odzwierciedla pewien

system wartości i przekonań społecznych. Upowszechnia

pewne wartości, idee, zasady i równocześnie stymuluje
powstawanie innych.

KONSTYTUCJA MATERIALNA -

to całokształt norm prawnych mających za przedmiot

ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w
których są zawarte (ustawy, uchwały, zwyczajowe [prawo konstytucyjne)

KONSTYTUCJA FORMALNA - to

ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej

mocy prawnej, reguluje podstawy ustroju politycznego i społecznego,

RODZAJE KONSTYTUCJI

1. pisana

(ujęta w formie aktu lub aktów normatywnych),

niepisana (oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i

precedensach sądowych),

2. sztywna

(posiada wyższą moc prawną od ustaw, w konsekwencji te ustawy nie mogą

zmieniać konstytucji),

elastyczna

(posiada taką sama moc prawną jak ustawy, zmienia się w takim samym trybie

ja ustawy),

3. jednolita

(ujmuje całą materię konstytucyjną w jednym akcie),

złożona (składa się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii

konstytucyjnej),

GWARANCJE KONSTYTUCYJNE

to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących realizacji norm konstytucyjnych.

arancje bezpośrednie - stworzone celowo dla zabezpieczenia przestrzegania

konstytucji np. sądownictwo konstytucyjne,
gwarancje pośrednie - funkcja zapewnienia realizacji nadrzędności konstytucji jest
tylko jedną z wielu przez nie wypełnianych np. kontrola parlamentu nad rządem, zasada
podziału władzy, zasada jawności działania organów państwowych i poddanie ich

kontroli ze strony opinii publicznej,

gwarancje materialne -

to zasady ustroju społeczno - politycznego oraz podstawowe

mechanizmy systemu politycznego,

gwarancje formalne -

to instytucje prawne umożliwiające i zapewniające prawidłowość

procesu prawotwórczego lub procesu podejmowania decyzji, a szczególnie systemu

prawnej kontroli,

TRYB UCHWALANIA I ZMIANY KONSTYTUCJI

związany on jest z określeniem podmiotu, do którego należy władza najwyższa w państwie
oraz z ustaleniem form, w jakich władzę tę powinien on sprawować,

podmiotem władzy jest monarcha i on nadaje konstytucję (tzw. konstytucja oktrojowana -
obecnie nie występuje),

podmiotem władzy jest naród i bezpośrednio w referendum uchwala on konstytucję -
coraz częściej popularna,

podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję przez specjalnie do tego celu
powołanych przedstawicieli zgromadzonych w szczególnym organie (konstytuanta),

4. podmiot

em władzy jest naród i uchwala on konstytucję przez swoich przedstawicieli w

parlamencie, działających w szczególnym trybie,

podmiotem władzy jest naród i uchwala on konstytucję w referendum, ale projekt
konstytucji opracowuje specjalnie w tym celu powołany konwent, który wybierany jest w

demokratyczny sposób,

podmiotem władzy jest naród i zatwierdza on w plebiscycie zmiany konstytucji
dokonywane przez władzę wykonawczą,

ZMIANA KONSTYTUCJI

projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów
licząca co najmniej 1/5 ustawowego składu Sejmu (a więc 92 posłów) - są to wymagania
większe niż stawiane "normalnej" inicjatywie ustawodawczej,

ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów,

obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, i nie później niż w ciągu 60

dni przez Senat -

bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

ustawowej liczby senatorów (konieczna więc jest zgoda obu izb),

nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego; jeżeli jednak poprawka
konstytucyjne dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, to podmioty uprawnione do
inicjowania zmian mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia poprawki przez Senat

przeprowadzenia referendum. Zmiana

konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziało się

za nią większość głosujących (nie ma więc wymogu frekwencji wyborczej),

Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej konstytucję, nie przysługuje mu

w tym zakresie prawo weta,

5. Konstytucja nie

może być zmieniana w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, co oznacza,

że nie można w tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad
projektami należy zawiesić.

SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI USTAW

(kryterium: organ, któremu powi

erzono kompetencje kontrolne, czy jest to organ stanowiący

czy stosujący prawo)

1. system parlamentarny

- parlament -

zawsze bada legalność stanowionych przez siebie aktów z konstytucją),

specjalnie do celów kontroli powołany organ wewnętrzny np. komisja

2. system pozaparlamentarny

organ sądowy (jurysdykcyjny),

głowa państwa - zatwierdzenie, podpisywanie ustaw, weto prezydenckie, wniosek do TK,

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI W SYSTEMIE EUROPEJSKIM

oznacza powołania specjalnego, samodzielnego organu państwowego (trybunału
konstytucyjnego) wyłącznie lub przede wszystkim do rozstrzygania kwestii
konstytucyjności,

utworzony został specjalny organ do rozstrzygania kwestii naruszenia konstytucji,

2. stwierd

zenie niezgodności ma charakter generalny - powoduje nieważność normy

konstytucyjnej (eliminacja takiej normy z systemu prawa),

kontrola uruchamiana jest nie tylko na tle konkretnych sporów, ale także na podstawie

abstrakcyjnych inicjatyw uprawnionych podmiotów,

kontrola ma charakter zarówno następczy jak i prewencyjny,

kontrola prewencyjna obejmuje:

kontrolę projektu aktu normatywnego,

kontrolę aktu już uchwalonego, lecz wymagającego promulgacji lub zatwierdzenia przez

odpowiedni organ,

kontrolę aktu już uchwalonego, lecz przed jego wejściem w życie - vacatio legis,

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI W SYSTEMIE EUROPEJSKIM

oznacza uprawnienie sądu do orzekania w trybie spornego postępowania o niestosowaniu

- z powodu naruszenia konstytucji -

aktów władzy ustawodawczej i wykonawczej,

kompetencja do orzekania o zgodności ustaw i innych aktów z konstytucją przez każdy
sąd,

stwierdzenie niezgodności nie ma charakteru generalnego, nie powoduje nieważności
normy konstytucyjnej (jest ona nieważna tylko w konkretnej sprawie),

3. kontrola nie ma charakteru samoistnego, procedura kontrolna jest uruchamiana tylko przy

rozpatrywaniu przez sąd sprawy przed nim zawisłej,

kontrola ma charakter następczy (represyjny) - dokonywana jest po wejściu w życie

kontrolowanego aktu,

model a

merykański

powierzenie kontroli niezawisłym sądom,

uniwersalność kontroli,

konkretność kontroli,

względność orzeczenia sądu o niekonstytucyjności,

następczy charakter kontroli,

model europejski

powierzenie funkcji kontroli jednemu organowi państwowemu,

- pr

zedmiotowość kontroli,

abstrakcyjność kontroli,

bezwzględny charakter orzeczeń,

- prewencyjny charakter kontroli,

CECHY KONSTYTUCJI

najwyższa moc prawna - oznacza, że żadna norma prawna niższej rangi nie może być

sprzeczna z normami konstytucyjnymi (odn

osi się to nie tylko do treści ale, także do

przestrzegania trybu ich uchwalania),

konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego, czy była ona już
przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych regulacji,

- wszy

stkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją; nie mogą pozostawać z

nią w sprzeczności,

wszystkie inne akty normatywne muszą być z konstytucja spójne, a więc muszą
przyjmować treści w sposób najpełniejszy - pozwalający na urzeczywistniania

pos

tanowień konstytucji,

moc prawna -

cecha aktów prawnych, która określa wzajemny stosunek między normami

(różna),
moc obowiązująca - cecha norm prawnych, która wyraża stosunek normy do jej adresata

(równa),

2. szczególna nazwa - szczególna, indywidualna nazw

a, której nie ma żaden inny akt

prawny w całym systemie prawa (konstytucja, ustawa zasadnicza, ustawa rządowa, karta

konstytucyjna)

3. szczególna treść - dotyczy zakresu regulowanej przez nią materii

określenie ogólnych zasad ustroju państwowego,

określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych

relacji,

określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki,

4. szczególny tryb uchwalania i zmiany

SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI

Jej treść jest w określony sposób ujednolicona i podzielona na części (rozdziały i działy) oraz
przepisy (artykuły, paragrafy, ustępy, punkty).

FUNKCJE KONSTYTUCJI

To rola jaką konstytucja ma spełniać w systemie społeczno - politycznym państwa.

- funkcja prawna -

konstytucja zajmuje wśród aktów prawnych szczególne miejsce,

stanowi zarówno pod względem materialnym jak i formalnym podstawę całego systemu
prawa w państwie,

- funkcja integracyjna -

konstytucja służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle

stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego.

Konstytucja wypełniając tę rolę określa formy udziału obywateli w kształtowaniu roli
państwa i służy w ten sposób zespoleniu jednostki z prawem.

- funkcja organizatorska -

konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania

państwa oraz jego strukturę wewnętrzną.

- funkcja programowa -

konstytucja określa kierunki rozwoju państwa i poszczególnych

instytucji charakteryzujących ustrój polityczny.

- funkcja wychowawcza -

konstytucja odzwierciedla pewien system wartości i przekonań

społecznych. Upowszechnia pewne wartości, idee, zasady i równocześnie stymuluje

powstawanie innych.

VII LITERATURA:

Halina Zięba – Załucka (red.), Prawo konstytucyjne. Wybrane zagadnienia, Kraków 1998,

Zbigniew Witkowski (red.), Jan Galster, Bożena Gronowska, Wacław Szyszkowski,
Prawo konstytucyjne, Toruń 1998,

Wiesław Skrzydło, Ustrój polityczny RP w świetle konstytucji z 1997 r., Kraków 1998,

Wiesław Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, Lublin 1997,

Wiesław Skrzydło, Konstytucja RP. Komentarz, Kraków 1998,

Paweł Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP, C.H.Beck 1999,

Stanisław Sagan, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2001,

8. Leszek Garlicki, Polski prawo konstytucyjne, Warszawa cz. 1 – 1997, cz. 2 – 1998,

Zbigniew Witkowski, Jan Galster, Wacław Szyszkowski, Podstawy prawa
konstytucyjnego, Toruń – Warszawa 1999,

10. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 78, poz. 483)

VIII kom. Kornelia Stępień Instytut Prawa WSPol Szczytno tel. 5531

Document Outline