PSL_wersja lekka.pdf

Praca socjalna

w Êrodowisku lokalnym

Praktyczne informacje na temat edukowania

i aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej

Anna Banaszak-Dankowska, Barbara Bàbska,

Anna Dunajska, Joanna Jakubowska, Pawe∏ Jordan,

Aleksandra Kowalska, Beata Romaszkiewicz,

Tomasz Schimanek, Andrzej Stawicki

www.dashofer.pl

Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o.
ul. Senatorska 12, 00-082 Warszawa
tel.: (022) 559 36 00 do 05, faks: (022) 829 27 00, 829 27 27
www.dashofer.pl

Redaktor odpowiedzialny: Izabela Weber-Rogowska

e-mail: weber@dashofer.pl

Opracowanie edytorskie:

Marta Radwan-Röhrenschef
Maria Bucka

Sk∏ad:

Dariusz Ziach

Druk:

GARMOND

ISBN 83-88285-88-2

Wszelkie prawa zastrze˝one, prawo do tytu∏u i licencji jest w∏asnoÊcià Dashöfer Holding Ltd.
Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca∏oÊci lub fragmentów niniejszej publikacji,
równie˝ na noÊnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody Wydawcy jest zabronione.
Ze wzgl´du na sta∏e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów
Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoÊci za zamieszczone informacje.

Spis treÊci

1. Wprowadzenie ............................................................................. 7

1.1. Poj´cie i metody pracy socjalnej ........................................ 7
1.2. Pracownik socjalny jako animator spo∏eczny.................... 10

2. Dlaczego trzeba dzia∏aç – kszta∏towanie to˝samoÊci spo∏ecznej

jako podstawa budowania spo∏eczeƒstwa obywatelskiego........ 15

3. Organizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej – metoda pracy socjalnej... 25

3.1. Opis metody ...................................................................... 25
3.2. Kwalifikacje organizatora spo∏ecznoÊci lokalnej ............. 28
3.3. Wiedza wymagana w pracy ze spo∏ecznoÊcià lokalnà ...... 31
3.4. Etapy pracy ze spo∏ecznoÊcià lokalnà .............................. 32

4. Organizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej w praktyce ..................... 45

4.1. Centrum innowacji spo∏ecznej SIC! ................................. 45

4.1.1. Cel i zakres dzia∏ania ........................................... 45
4.1.2. Przyk∏ady wspierania przez Centrum Inicjatyw

Spo∏ecznych SIC! lokalnych inicjatyw
aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej .................. 48

4.2. DoÊwiadczenia z realizacji projektu G∏ówna w Poznaniu ... 50

4.2.1. Projekt MATRA COP w Poznaniu ...................... 50
4.2.2. Realizacja projektu G∏ówna ................................. 52

4.3. Gdaƒski model pracy socjalnej w Êrodowisku

lokalnym ........................................................................... 67
4.3.1. Strategia Rozwiàzywania Problemów

Spo∏ecznych do roku 2015 ................................... 67

4.3.2. Geneza rozwoju animacji spo∏ecznej w Miejskim

OÊrodku Pomocy Spo∏ecznej w Gdaƒsku ........... 67

4.3.3. Koordynacja pracy socjalnej w Êrodowisku

lokalnym – organizator spo∏ecznoÊci lokalnej...... 71

4.3.4. Certyfikat jakoÊci ................................................. 76
4.3.5. Praca za pomocà projektów socjalnych................ 78

4.4. Wyzwania Êrodowiskowej pracy socjalnej – polski

model Centrum AktywnoÊci Lokalnej.............................. 88
4.4.1. Ku wspólnocie mieszkaƒców ............................... 88
4.4.2. Stowarzyszenie Centrum Wspierania

AktywnoÊci Lokalnej CAL (www.cal.ngo.pl) ..... 96

4.4.3. Przyk∏ady dzia∏aƒ calowskich w Radomiu

– aktywizacja w mieÊcie i na wsi ......................... 99
4.4.3.1. Centrum AktywnoÊci Lokalnej

szansà dla oÊrodków pomocy
spo∏ecznej – z doÊwiadczeƒ
Miejskiego OÊrodka Pomocy
Spo∏ecznej w Radomiu.......................... 99

4.4.3.2. Gminny OÊrodek Pomocy Spo∏ecznej

w S∏upnie jako Centrum AktywnoÊci
Lokalnej – dzia∏ania na wsi ................ 108

4.5. Dzia∏ania na rzecz aktywizacji osób i spo∏ecznoÊci

lokalnych – jak to robià organizacje pozarzàdowe ........ 115
4.5.1. Przyczyny potrzeby aktywizacji osób

i spo∏ecznoÊci ..................................................... 115

4.5.2. Rola i funkcje organizacji pozarzàdowych ........ 118
4.5.3. Specyfika dzia∏ania organizacji pozarzàdowych

– projekty............................................................ 120

4.5.4. Co pomaga aktywizowaç spo∏ecznoÊci lokalne?

– z doÊwiadczeƒ programu „Dzia∏aj Lokalnie”.. 124

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym

Autorzy

Anna Banaszak-Dankowska (rozdz. 4.2).

Barbara Bàbska (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – socjolog o specjalnoÊci praca socjalna;
g∏ówny  specjalista  –  zast´pca  kierownika  Dzia∏u  Pracy  Socjalnej  oraz  kie-
rownik  Zespo∏u  ds.  Strategii  i  Doradztwa  Metodycznego  w  Miejskim
OÊrodku  Pomocy  Spo∏ecznej  w  Radomiu;  trener  i  ekspert  Stowarzyszenia
Centrum Wspierania AktywnoÊci Lokalnej; uhonorowana nagrodà specjalnà
Ministra  Pracy  i  Polityki  Spo∏ecznej  za  realizacj´  projektu  CAL  w  MOPS
Radom.

Anna Dunajska (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – organizator spo∏ecznoÊci lokal-
nej; pedagog resocjalizacji, absolwentka Uniwersytetu Gdaƒskiego, Medycz-
nego Studium Zawodowego – Wydzia∏ Pracowników Socjalnych w Gdaƒsku;
w 1998 r. ukoƒczy∏a specjalizacj´ I stopnia w zawodzie pracownik socjalny;
w obszarze pomocy spo∏ecznej pracuje od 1995 r.; w strukturach MOPS
Gdaƒsk pracuje na stanowisku starszego pracownika socjalnego – organiza-
tora spo∏ecznoÊci lokalnej; autorka nagrodzonego projektu utworzenia wolon-
tariatu dzia∏ajàcego przy MOPS Gdaƒsk oraz autorka i realizator projektów
„Starszy Brat Starsza Siostra”, „Przyjaciel czyli wolontariusz w domu ma∏ego
dziecka”, „Senior Kontra Komputer”, „Junior”, Wideotrening komunikacji”;
otrzyma∏a nagrody Ministra Pracy i Spraw Socjalnych oraz Urz´du Woje-
wódzkiego i MOPS Gdaƒsk.

Joanna Maria Jakubowska (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – psycholog spo∏eczny i kli-
niczny; mediator; kierownik Gminnego OÊrodka Pomocy Spo∏ecznej w S∏upnie;
wiceprezes Stowarzyszenia na rzecz Spo∏ecznoÊci Lokalnej; kurator spo-
∏eczny; od 10 lat zwiàzana z pomocà spo∏ecznà na szczeblu wojewódzkim,
miejskim i gminnym.

Pawe∏ Jordan (rozdz. 4.4.1-4.4.3) – polityk spo∏eczny, konsultant i trener dla
organizacji pozarzàdowych i struktur publicznych; jeden z inicjatorów i wspó∏-
organizatorów Biura Obs∏ugi Ruchu Inicjatyw Spo∏ecznych BORIS i sieci
Centrów Wspierania dla Organizacji Pozarzàdowych SPLOT; Centrum Wolon-
tariatu w Warszawie i sieci Centrów Wolontariatu w Polsce; Sieci Funduszy

Lokalnych w Polsce; Biur Porad Obywatelskich; Stowarzyszenia Trenerów
Organizacji Pozarzàdowych; Centrów AktywnoÊci Lokalnej i wielu innych
inicjatyw; autor ksià˝ek na temat budowania zespo∏u, wolontariatu i rozwoju
lokalnego.

Aleksandra Kowalska (rozdz. 2; 3; 4.1 i 4.2) – socjolog i pracownik socjalny,
dyrektor Centrum Innowacji Spo∏ecznej SIC!, specjalista w zakresie two-
rzenia programów i strategii rozwiàzywania problemów spo∏ecznych, specja-
lista do spraw funduszy europejskich; doÊwiadczony organizator spo∏ecznoÊci
lokalnej, koordynator projektów aktywizowania spo∏ecznoÊci lokalnej w Cent-
rum Innowacji Spo∏ecznej SIC!; w latach 1998-2003 – g∏ówny specjalista
w Miejskim OÊrodku Pomocy Rodzinie w Poznaniu, koordynator miejskiego
programu przeciwdzia∏ania bezdomnoÊci.

Beata Romaszkiewicz (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – socjolog, absolwentka
Wydzia∏u Nauk Spo∏ecznych na Uniwersytecie Gdaƒskim, specjalizacja –
praca socjalna; w obszarze pomocy spo∏ecznej pracuje od 1998 r.; w struktu-
rach MOPS Gdaƒsk pracuje na stanowisku konsultanta w Wydziale Strategii
i Rozwoju, jest wspó∏twórczynià i wspó∏realizatorkà projektów finansowa-
nych z funduszy Unii Europejskiej w obszarze polityki spo∏ecznej; od 2004 r.
koordynator programu: Centrum AktywnoÊci Lokalnej CAL w Gdaƒsku.

Tomasz  Schimanek (rozdz.  4.5)  –  zast´pca  dyrektora  ds.  programowych
Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, cz∏onek Zarzàdu Forum Darczyƒ-
ców w Polsce; wspó∏pracownik i ekspert programów pomocowych realizo-
wanych  w  Polsce  (PHARE,  USAID);  szkoleniowiec  i  doradca  samorzàdów
lokalnych, organizacji pozarzàdowych, przedsi´biorców i funduszy lokalnych
w zakresie rozwoju wspó∏pracy mi´dzy sektorem publicznym, organizacjami
pozarzàdowymi a biznesem; autor i wspó∏autor wielu artyku∏ów w prasie kra-
jowej oraz ksià˝ek, m.in. „Zasady i mechanizmy wspó∏pracy samorzàdu tery-
torialnego i organizacji pozarzàdowych”,  „Organizacje  pozarzàdowe  partne-
rem  samorzàdu  terytorialnego”,  „Wybrane  aspekty  bezzwrotnej  pomocy
zagranicznej dla Polski”, „Podatki a filantropia” i „Wolontariat w biznesie”.

Andrzej Stawicki (rozdz. 1.1-1.2; 4.3.1-4.3.5) – pedagog spo∏eczny, absol-
went Uniwersytetu Warmiƒsko-Mazurskiego w Olsztynie; absolwent Studium
Podyplomowego  „Organizacja  Pomocy  Spo∏ecznej”  na  Uniwersytecie
Gdaƒskim;    w  obszarze  pomocy  spo∏ecznej  pracuje  od  1994  r.;  aktywnie
dzia∏ajàcy  w  strukturach  MOPS  Gdaƒsk  od  roku  1995  do  chwili  obecnej
w zakresie animacji spo∏ecznoÊci lokalnych, jeden z pionierów CAL w Gdaƒsku
Oruni; od 2003 r. pracuje na stanowisku pracownika socjalnego – organiza-
tora spo∏ecznoÊci lokalnej.

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym

1. Wprowadzenie

(Anna Dunajska, Beata Romaszkiewicz, Andrzej Stawicki)

1.1. Poj´cie i metody pracy socjalnej

Nowa mi´dzynarodowa definicja pracy socjalnej przyj´ta zosta∏a
przez Zgromadzenie Ogólne Mi´dzynarodowej Federacji Pra-
cowników Socjalnych w Montrealu, w Kanadzie w lipcu 2000 r.
Zgodnie z za∏o˝eniami tej definicji praca socjalna jest to zawo-
dowa dzia∏alnoÊç, która promuje spo∏eczne zmiany, rozwiàzy-
wanie problemów we wzajemnych ludzkich relacjach oraz wzmoc-
nienie i wyzwolenie ludzi w celu osiàgni´cia przez nich dobro-
stanu. Praca socjalna to dzia∏anie, które jest realizowane na rzecz
ludzi, w tym na rzecz pojedynczych osób, rodzin, grup oraz spo-
∏ecznoÊci lokalnych.

W zale˝noÊci od rodzaju klienta okreÊlono trzy podstawowe
metody pracy socjalnej, sà to:
1) metoda prowadzenia indywidualnego przypadku,
2) metoda pracy grupowej
oraz
3) metoda Êrodowiskowa – metoda organizowania spo∏ecznoÊci

lokalnej.

poj´cie pracy

socjalnej

Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku polega na
wspieraniu cz∏owieka znajdujàcego si´ w trudnej sytuacji i wià˝e
si´ z prowadzeniem przez pracownika socjalnego dzia∏aƒ dwu-
torowych: bezpoÊrednich, czyli ukierunkowanych na klienta i jego
najbli˝sze otoczenie, oraz poÊrednich, polegajàcych na oddzia-
∏ywaniu na klienta za poÊrednictwem jego otoczenia, czyli Êro-
dowiska lokalnego, w którym funkcjonuje.

Metoda pracy grupowej polega na spo˝ytkowaniu grupy i sto-
sunków wewnàtrz grupowych w celu rozwoju jednostki oraz
dopomagania grupie w jej rozwoju.

Metoda Êrodowiskowa (organizowania spo∏ecznoÊci lokalnej),
stanowiàca przedmiot tego opracowaniu, polega na uruchomie-
niu sta∏ej lub cyklicznej akcji, której podmiotem dzia∏ania jest
okreÊlona grupa odbiorców, np.: osoby starsze, lub zjawisko, np.:
czas wolny dzieci i m∏odzie˝y. W szerokim uj´ciu metoda Êro-
dowiskowa oznacza ca∏oÊciowe rozumienie Êrodowiska lokal-
nego, pe∏nà rejestracj´ jego problemów, kompleksowy i kom-
plementarny system dzia∏aƒ, podejmowanie pracy z intencjà sta-
∏ego dzia∏ania i trwa∏ego usuwania zagro˝eƒ i niepo˝àdanych
zjawisk.

Przeobra˝enia ustroju Polski doprowadzi∏y do nowego pojmo-
wania  rozumienia  pracy  socjalnej,  czego  wyrazem  jest  nowa
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. (z póên. zm.). Ustawa ta definiuje
pomoc  spo∏ecznà  jako  instytucj´  polityki  spo∏ecznej  paƒstwa,
majàcà na celu umo˝liwienie osobom i rodzinom przezwyci´-
˝enie trudnych sytuacji ˝yciowych, których nie sà one w stanie
pokonaç,  wykorzystujàc  w∏asne  uprawnienia,  zasoby  i  mo˝li-
woÊci. Celem pomocy ma byç zaspokojenie niezb´dnych potrzeb
˝yciowych osób i rodzin oraz umo˝liwienie im bytowania w wa-
runkach odpowiadajàcych godnoÊci cz∏owieka. Pomoc spo∏eczna
powinna w miar´ mo˝liwoÊci doprowadziç do usamodzielnie-
nia osób i rodzin oraz do ich integracji ze Êrodowiskiem.

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym

metoda
prowadzenia
indywidual-
nego
przypadku

metoda pracy
grupowej

metoda
Êrodowiskowa

Analizujàc termin Êrodowisko lokalne mo˝na rozwinàç defi-
nicj´ w kierunku analizy m.in. pedagogicznej i socjologicznej.
Ârodowisko ˝ycia cz∏owieka od dawna interesuje naukowców.
Poj´cie to jest jednak wieloznaczne, inne dla biologii, geografii,
nauk spo∏ecznych. Ârodowisko spo∏eczne, za Wroczyƒskim, to
ludzie i stosunki spo∏eczne otaczajàce jednostk´

, a jego podsta-

wowe elementy to: rozmieszczenie ludnoÊci i g´stoÊç zaludnienia,
struktura zawodowa ludnoÊci, relacja poszczególnych grup wieku,
poziom i struktura wykszta∏cenia.

W kontekÊcie analizy socjologicznej termin Êrodowisko lokalne
nale˝y pojmowaç jako spo∏ecznoÊç lokalnà.

OkreÊlenie „spo∏ecznoÊç lokalna” pochodzi z angielskiego s∏owa
„Community” i oznacza swoisty uk∏ad lokalny, zbudowany
z nast´pujàcych elementów: przestrzeni terytorialnej, ludzi za-
mieszkujàcych t´ przestrzeƒ, wzajemnych powiàzaƒ i zale˝noÊci
osób i instytucji. WzajemnoÊci te umo˝liwiajà wewn´trznà
integracj´ w pewnà ca∏oÊç i podejmowanie wspólnych dzia∏aƒ
w rozwiàzywaniu lokalnych problemów, wi´zi – kulturowych
i psychospo∏ecznych, które ∏àczà ca∏oÊç bàdê cz´Êç mieszkaƒ-
ców z danà strukturà spo∏eczno-gospodarczà.

Ârodowisko lokalne, czyli spo∏ecznoÊç lokalna jest zatem siecià
osobistych powiàzaƒ, kontaktów grupowych, tradycji i wzorców
zachowania, które powstajà na konkretnym obszarze i w okreÊ-
lonej sytuacji spo∏eczno-gospodarczej.

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym polega na zjednocze-
niu i skoncentrowaniu wysi∏ków organizacji spo∏ecznych i pub-
licznych na polepszeniu sytuacji spo∏ecznoÊci lokalnej. Wspó∏-
czeÊnie Êrodowiskowa dzia∏alnoÊç socjalna rozumiana jest jako:

1. Wprowadzenie

poj´cie

„Êrodowisko

lokalne”

R.Wroczyƒski: Pedagogika Spo∏eczna. PWN, Warszawa 1976, s.79.

B. Lewenstein: Wspólnota spo∏eczna a uczestnictwo lokalne. Warszawa 1999, s. 23.

B. Skrzypczak: Spo∏ecznoÊci Lokalne – zmierzch czy renesans. Roczniak nr 6.
BORIS, Warszawa 2001, s. 12.

1) proces edukacyjny dà˝àcy do upodmiotowienia ludzi i samo-

pomocy;

2) metoda koncentracji na efektach;
3) ruch spo∏eczny, niosàcy cz´stokroç niezadowolenie i bunt,

lecz b´dàcy jednoczeÊnie alternatywnym sposobem samoor-
ganizacji obywateli.

Ostatecznym i nadrz´dnym celem staje si´ stworzenie wspól-
noty przez wspó∏dzia∏anie i aktywnoÊç wielu si∏ spo∏ecznych –
zorganizowanie spo∏ecznoÊci lokalnej.

Problem wp∏ywu Êrodowiska spo∏ecznego na jednostk´ by∏ wie-
lokrotnie rozwa˝any. Radliƒska wychodzi∏a z za∏o˝enia, ˝e w ka˝-
dym Êrodowisku tkwià si∏y spo∏eczne majàce wp∏yw na kszta∏-
towanie osobowoÊci, a tak˝e na oblicze tego Êrodowiska. Cz∏o-
wiek ˝yjàc w danym Êrodowisku ma równie˝ na nie znaczny
wp∏yw. Uruchamiajàc si∏y tkwiàce w Êrodowisku mo˝na ˝ycie
danej spo∏ecznoÊci ulepszyç przez przekszta∏canie

Poglàdy te znajdujà odzwierciedlenie w naszym wspó∏czesnym
spo∏eczeƒstwie. Wizja dzia∏ania dla siebie i innych, b´dàcego
warunkiem polepszenia w∏asnego ˝ycia w Êrodowisku, jest wizjà
powoli wkraczajàcà w polskà codziennoÊç.

1.2. Pracownik socjalny jako animator spo∏eczny

W obecnych realiach nowa rola pracownika socjalnego wyko-
rzystujàcego wszystkie trzy metody, powinna byç tworzona przez
samych pracowników socjalnych przy pomocy ich zwierzch-
ników. Je˝eli zapoznamy si´ z ogromem zadaƒ, jakie stajà przed
pracownikiem socjalnym zrozumiemy, ˝e nie jest to proste
zadanie.

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym

A. Kamiƒski: Funkcje Pedagogiki Spo∏ecznej. PWN, Warszawa 1980.

Do zadaƒ pracownika socjalnego w zakresie pracy indywidual-
nej nale˝y w szczególnoÊci:
1) dokonywanie analizy i oceny zjawisk, które powodujà zapo-

trzebowanie na Êwiadczenia z pomocy spo∏ecznej oraz kwa-
lifikowanie do uzyskania tych Êwiadczeƒ;

2) udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w zakresie roz-

wiàzywania spraw ˝yciowych osobom, które dzi´ki tej pomocy
b´dà zdolne samodzielnie rozwiàzywaç problemy b´dàce
przyczynà ich trudnej sytuacji ˝yciowej; skuteczne pos∏ugi-
wanie si´ przepisami prawa w realizacji tych zadaƒ;

3) pomoc w uzyskaniu dla osób b´dàcych w trudnej sytuacji

˝yciowej poradnictwa dotyczàcego mo˝liwoÊci rozwiàzywa-
nia problemów i udzielania pomocy przez w∏aÊciwe instytucje
paƒstwowe, samorzàdowe i organizacje pozarzàdowe oraz
wspieranie w uzyskiwaniu pomocy.

Pracownik socjalny realizuje wymienione wy˝ej zadania w trak-
cie indywidualnej pracy z klientem (rodzinà). Przeprowadzajàc
wywiad Êrodowiskowy, okreÊla sytuacj´ ˝yciowà klienta (stawia
diagnoz´), a tak˝e ustala wspólnie z zainteresowanym plan
dzia∏aƒ (zadaƒ dla klienta), majàcy na celu popraw´ jego sy-
tuacji ˝yciowej.

Zadania pracownika socjalnego w zakresie pracy Êrodowisko-
wej polegajà na:
1) pobudzaniu spo∏ecznej aktywnoÊci i inspirowaniu dzia∏aƒ

samopomocowych w zaspokajaniu niezb´dnych potrzeb ˝y-
ciowych osób, rodzin, grup i Êrodowisk spo∏ecznych;

2) wspó∏pracy i wspó∏dzia∏aniu z innymi specjalistami w celu

przeciwdzia∏ania i ograniczania patologii i skutków negatyw-
nych zjawisk spo∏ecznych oraz ∏agodzeniu skutków ubóstwa;

3) inicjowaniu nowych form pomocy osobom i rodzinom majà-

cym trudnà sytuacj´ ˝yciowà oraz inspirowaniu powo∏ania
instytucji Êwiadczàcych us∏ugi s∏u˝àce poprawie sytuacji
takich osób i rodzin;

1. Wprowadzenie

zadania

pracownika

socjalnego

w zakresie

pracy indy-

widualnej

zadania

pracownika

socjalnego

w zakresie

pracy

socjalnej

4) wspó∏uczestniczeniu w inspirowaniu, opracowaniu, wdro˝e-

niu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów
pomocy spo∏ecznej ukierunkowanych na podniesienie jakoÊci
˝ycia.

Tak realizowane dzia∏ania nie rozwiàzujà problemu, stanowià
jedynie doraênà pomoc. Je˝eli weêmiemy powy˝sze zadania pod
uwag´, wyzwania stojàce przed pracownikiem socjalnym sà rze-
czywiÊcie wyzwaniami na miar´ XXI wieku, który jest wiekiem
szczególnym. MnogoÊç dysfunkcji dotykajàcych osoby czy rodziny,
liczne niedostosowania i patologie, niezaradnoÊç ˝yciowa to
codziennoÊç, z którà spotykajà si´ pracownicy socjalni.

Pracownik socjalny obecnie nie mo˝e byç tylko biernym obser-
watorem wyst´pujàcych w danym Êrodowisku problemów, lecz
musi staç si´ animatorem spo∏ecznym i opieraç swà prac´
o metod´ animacji spo∏ecznej, która stanowi swoistà form´ edu-
kacji spo∏ecznoÊci lokalnych.

Termin animacja pojawi∏ si´ w literaturze francuskiej w latach
szeÊçdziesiàtych i swym znaczeniem obejmuje poj´cia (od ∏aciƒ-
skiego – anima): o˝ywiaç, nadawaç ˝ywotnoÊç, zach´caç, sk∏a-
niaç do dzia∏ania

Pracownik  socjalny  jako  animator  spo∏eczny  pe∏ni  wiele  ról,
∏àczàc w jednej osobie umiej´tnoÊci, wiedz´ i talent pedagoga,
psychologa  oraz  twórcy.  Animator  to  swoiste  mobilne  centrum
inspiracji, które przenika do spo∏ecznoÊci lokalnych, aby natch-
nàç je nowà si∏à dzia∏ania i zaraziç ch´cià podejmowania wy-
si∏ku na rzecz samych siebie, swego najbli˝szego Êrodowiska i jego
mieszkaƒców. Animator przyczynia si´ do rozwoju spo∏ecznoÊci
lokalnych,  wspierajàc  ich  aktywnych  cz∏onków  w  budowaniu
platformy dialogu spo∏ecznego, do którego zapraszani sà przed-
stawiciele  lokalnych  instytucji,  organizacji  oraz  indywidual-

Praca socjalna w Êrodowisku lokalnym

J.Kargul: Pedagogika Spo∏eczna, pod red. T. Pilch, I. Lepalczyk. Wydawnictwo ˚ak,
Warszawa 1995, s. 273.

zadania
pracownika
socjalnego
w zakresie
pracy Êrodo-
wiskowej

nych osób, zainteresowanych problemami lokalnymi. Pracownik
socjalny jako animator inicjuje zawiàzanie partnerskich relacji,
pomaga w budowaniu koalicyjnych powiàzaƒ i stabilnego sys-
temu komunikacji, wypracowujàc z grupà model dzia∏ania dla
danej spo∏ecznoÊci. Ideà pracy animatora jest uruchomienie
mechanizmów wspólnej aktywnoÊci partnerów, które doprowa-
dziç majà do usamodzielnienia grupy, i rusza dalej ze swà misjà
„o˝ywiania” kolejnej spo∏ecznoÊci.

Pracownik socjalny zanim przystàpi do dzia∏ania w Êrodowisku
lokalnym – do organizowania spo∏ecznoÊci lokalnej – musi dobrze
poznaç spo∏ecznoÊç, z którà b´dzie pracowa∏. Jego wiedza
o danej spo∏ecznoÊci powinna opieraç si´ na solidnej analizie,
w której nale˝y zawrzeç nast´pujàce elementy:
1) charakterystyk´ geograficznà spo∏ecznoÊci, tzn. granice tery-

torium, podzia∏y administracyjne, zagospodarowanie prze-
strzenne, warunki mieszkaniowe, stan Êrodowiska natural-
nego itp.;

2) charakterystyk´ spo∏ecznoÊci (struktura wieku, p∏ci i wykszta∏-

cenia, wielkoÊç i struktura rodzin, struktura spo∏eczno-zawo-
dowa, struktura dochodowa, zdrowotnoÊç itp.);

3) charakterystyk´ spo∏eczno-kulturowà spo∏ecznoÊci (historia,

tradycje, wartoÊci, autorytety, instytucje i organizacje spo∏eczne,
religijnoÊç, konflikty);

4) charakterystyk´ lokalnych i ponadlokalnych uk∏adów poli-

tyczno-administracyjnych (lokalne partie, wp∏ywowe insty-
tucje, sponsorzy);

5) charakterystyk´ sytuacji ekonomicznej spo∏ecznoÊci w odnie-

sieniu do regionu lub kraju, charakterystyk´ problemów
spo∏ecznych.

Badania tych elementów powinny mieç charakter zespo∏owy,
powinni w nich uczestniczyç przedstawiciele ró˝norodnych insty-
tucji dzia∏ajàcych w Êrodowisku zamieszkania, a tak˝e sami miesz-
kaƒcy. A to ju˝ punkt wyjÊciowy do partnerstwa i wspó∏pracy.

1. Wprowadzenie