Monter_budownictwa_wodnego_712[03].Z1.03

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podział melioracji rolnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przyczyny i objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Sposoby obniŜania poziomu wód gruntowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Odwadnianie siecią rowów otwartych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Osuszanie gruntów za pomocą drenowania

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Odwadnianie terenów depresyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Nawadnianie uŜytków rolnych

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Rolnicze wykorzystanie ścieków

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

4.10. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska obowiązujące podczas wykonywania robót
melioracyjnych

4.10.1. Materiał nauczania

4.10.2. Pytania sprawdzające

4.10.3. Ćwiczenia

4.10.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu robót

melioracyjnych.

W poradniku zamieszczono:

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

Materiał nauczania (rozdział 4) umoŜliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną

literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on równieŜ:

−−−−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,

−−−−

wiczenia zawierające polecenie, sposób wykonania oraz wyposaŜenie stanowiska

pracy,

−−−−

sprawdzian postępów, sprawdzający poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń.

Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co

oznacza, Ŝe opanowałeś materiał albo nie. Zaliczenie ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia
umiejętności określonych w tej jednostce modułowej. JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem
tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne
sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
4.

Zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Wykonywanie robót melioracyjnych, której treść teraz poznasz jest

jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z budownictwem wodnym.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712[03].Z1

Technologia robót hydrotechnicznych

712[03].Z1.01

Organizowanie stanowiska pracy

712[03].Z1.02

Wykonywanie pomiarów zwi

zanych z robotami

hydrotechnicznymi

712[03].Z1.03

Wykonywanie robót melioracyjnych

712[03].Z1.04

Wykonywanie robót ziemnych

i pogł

biarskich

712[03].Z1.05

Wykonywanie budowli regulacyjnych

712[03].Z1.06

Zabudowa potoków górskich

712[03].Z1.07

Wykonywanie budowli pi

trz

cych

712[03].Z1.08

Wykonywanie zabezpiecze

przeciwpowodziowych

712[03].Z1.09

Wykonywanie sieci wodoci

gowych i kanalizacyjnych

712[03].Z1.10

Obsługa urz

dze

i obiektów

hydrotechnicznych

712[03].Z1.11

Wykonywanie konserwacji

i naprawy budowli wodnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania robót melioracyjnych,

−

rozróŜnić rodzaje melioracji rolnych,

−

określić czynniki warunkujące Ŝycie i rozwój roślin,

−

scharakteryzować przyczyny oraz objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach,

−

określić sposoby obniŜania zwierciadła wody gruntowej,

−

posłuŜyć się dokumentacją techniczną wodno-melioracyjną,

−

dobrać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonywania określonych robót melioracyjnych,

−

dobrać odzieŜ ochronną oraz sprzęt ochrony indywidualnej,

−

wykonać prace związane z odwodnieniem gruntów rowami otwartymi,

−

rozróŜnić rodzaje drenów oraz określić sposoby ich wykonywania,

−

określić zasady osuszania uŜytków rolnych za pomocą drenowania,

−

rozróŜnić elementy systemów drenarskich,

−

wykonać roboty drenarskie,

−

określić zasady odwadniania terenów depresyjnych,

−

wykonać budowle na rowach i kanałach wodno-melioracyjnych,

−

obsłuŜyć pompownie melioracyjne,

−

rozróŜnić rodzaje nawodnień,

−

określić zasady wykonywania nawodnień grawitacyjnych i mechanicznych,

−

wykonać prace związane z nawadnianiem grawitacyjnym uŜytków rolnych,

−

rozróŜnić elementy deszczowni,

−

obsłuŜyć deszczownie,

−

scharakteryzować sposoby oczyszczania i rolniczego wykorzystywania ścieków,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania robót melioracyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Podział melioracji rolnych

4.1.1.

Materiał nauczania

Melioracje wodne polegają na regulacji stosunków wodno-powietrznych w celu

polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie uŜytków
rolnych przed powodziami.

Podziału melioracji moŜemy dokonać według zadań, jakie spełniają jak i „Prawa wodnego”.

Melioracje „Prawo wodne” dzieli według występujących urządzeń.
Urządzenia melioracji wodnych dzielą się na podstawowe i szczegółowe, w zaleŜności od ich
funkcji i parametrów.

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zalicza się:

budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty słuŜące do ujmowania wód,

stopnie wodne, zbiorniki wodne,

kanały, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m,

budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe,

stacje pomp, z wyjątkiem stacji wykorzystywanych do nawodnień ciśnieniowych.
Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zalicza się:

rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,

drenaŜe,

rurociągi o średnicy poniŜej 0,6 m,

stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych,

ziemne stawy rybne,

groble na obszarach nawadnianych,

systemy nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych
Urządzenia melioracji wodnych podstawowych stanowią własność Skarbu Państwa i są

wykonywane na jego koszt, a wykonywanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych
naleŜy do właścicieli gruntów.

Melioracje według zadań, jakie spełniają moŜemy podzielić na odwodnienia

i nawodnienia.
Odwodnienia (osuszenia) i nawodnienia są to zabiegi techniczne stosowane w rolnictwie dla
podniesienia wydajności gleby. Mają one na celu regulowanie stosunków wodnych w glebach
poprzez osuszanie terenów, w których występuje nadmiar wody, lub tez nawadnianie tych
gruntów, gdzie występuje jej niedobór. Zmniejszenie lub zwiększenie wilgoci zmienia udział
procentowy powietrza glebowego, niezbędnego do prawidłowego rozwoju masy korzeniowej

Osuszanie terenów rolniczych stosowane jest wówczas, gdy ilość opadów oraz ilość

napływającej  wody  na  teren  meliorowany  przewyŜsza  spływ  wody,  parowanie  i  transpirację
roślin.  Osuszenia  stosowane  są  równieŜ  wówczas,  gdy  ze  względu  na  budowę  profilu
glebowego  (nieprzepuszczalne  podłoŜe,  zaŜelazienie  gleby),  występuje  nadmiar  wody
w wierzchnich warstwach gleby.

Nawodnienia stosowane są, gdy rozchód wody na parowanie terenowe i transpirację

roślin jest większy od opadów oraz dopływu wody na meliorowany teren. Ponadto stosuje się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

je wówczas, gdy występuje niedobór wody w wierzchnich warstwach gleby (mała pojemność
wodna, duŜa przepuszczalność gleby) dla właściwego rozwoju roślin.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polegają melioracje wodne?

Jak dzieli się melioracje?

Jakie urządzenia melioracji wodnej występują w podziale według „Prawa wodnego”?

Jakie urządzenia wchodzą w skład melioracji podstawowych?

Jakie urządzenia wchodzą w skład melioracji szczegółowych?

Jak dzieli się melioracje według zadań, jakie spełniają?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie informacji zawartych w tabeli z wymienionymi urządzeniami

melioracyjnymi uporządkuj je przypisując odpowiednio do urządzeń podstawowych lub
szczegółowych melioracji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać uwaŜnie tabele z wymienionymi urządzeniami melioracyjnymi,

wypisać w słupkach urządzenia melioracji podstawowej i szczegółowej,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tabela zawierająca nazwy urządzeń melioracji szczegółowej i podstawowej,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie melioracje wodne?

dokonać podziału melioracji wodnych?

wymienić urządzenia melioracji podstawowych?

wymienić urządzenia melioracji szczegółowych?

określić na czym polega osuszanie?

określić na czym polega nawadnianie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin

4.2.1.

Materiał nauczania

Wzrost i rozwój roślin odbywa się w wyniku skoordynowanego działania wielu

rodowiskowych czynników wewnętrznych jak i zewnętrznych. Mogą one mieć charakter

abiotyczny (fizyczny, chemiczny) lub biotyczny. Czynniki biotyczne oznaczają czynniki
ś

rodowiska występujące w wyniku oddziaływania Ŝywych organizmów w sposób bezpośredni

lub  pośredni  na  inne  Ŝywe  organizmy.  Czynniki  biotyczne  regulują  rozmieszczenie
i liczebność  populacji  roślin  i  zwierząt,  powstają  w  wyniku  oddziaływania  jednych
organizmów  na  drugie  poprzez:  symbiozę,  pasoŜytnictwo,  drapieŜnictwo,  kooperację,
konkurencję  biologiczną  wewnątrzgatunkową  i  międzygatunkową,  oddziaływania  troficzne
(sieć  troficzna,  łańcuch  pokarmowy),  Ŝycie  społeczne  (społeczne  owady),  zachowania
socjalne (terytorializm),  czynniki chorobotwórcze i in. Do czynników biotycznych zalicza się
równieŜ działalność człowieka.

Do najwaŜniejszych abiotycznych, czyli nieoŜywionych czynników środowiskowych

zalicza  się  temperaturę,  światło,  dostępność  wody  i  składników  mineralnych  podłoŜa
i atmosfery.  Działanie  wszystkich  tych  czynników  ma  charakter  kompleksowy.  Światło
i temperatura  otoczenia  najczęściej  zmieniają  się  w  cyklu  dobowym  i rocznym.  Efekt
oddziaływania  poszczególnego  czynnika  moŜe  być  odmienny  dla  róŜnych  organów  oraz  faz
rozwojowych  roślin.  Wszystkie  te  czynniki  muszą  występować  w wystarczającej  ilości.
Według  „prawa  minimum”  Lebiega  plon  roślin  zaleŜy  w  głównej  mierze  od  tego  czynnika,
który  występuje  w  najmniejszej  ilości,  nawet  gdy  wszystkie  pozostałe  reprezentowane  są
w większym  stopniu.  W  cyklu  Ŝyciowym  rośliny  mogą  występować  okresy  krytyczne,  czyli
okresy szczególnej wraŜliwości na brak lub nadmiar danego czynnika. Schelford określił, Ŝe
nie tylko niedobór, ale i nadmiar jest szkodliwy dla organizmu.

Światło słoneczne – jest istotnym czynnikiem środowiskowym, odgrywającym waŜną rolę
w regulacji metabolizmu i morfogenezy roślin. Głównym źródłem światła na Ziemi jest
ś

wiatło słoneczne, które jest podstawowym źródłem energii wykorzystywanej przez rośliny

w procesie  fotosyntezy,  przetwarzającym  energię  promieniowania  w  energię  chemiczną,
magazynowaną  w substancjach  zapasowych.  Światło  reguluje  takŜe  proces  transpiracji
w tym otwierania  się  aparatów  szparkowych.  Szparki  otwierają  się  na  ogół  na  świetle,
w warunkach  dobrego  zaopatrzenia  rośliny  w  wodę  i  małego  stęŜenia,  CO

w przestworach

międzykomórkowych przez co wzmaga się proces transpiracji. Ciemność, niedostatek wody
i zwiększone stęŜenie CO

w tkance roślinnej powoduje zamknięcie szparek. Całokształt

procesów wzrostu i rozwoju roślin, które są indukowane przez światło, a niezaleŜne od
fotosyntezy, nazywamy fotomorfogenezą. Procesy te zachodzą podczas całego cyklu
Ŝ

yciowego rośliny i obejmują dojrzewanie i kiełkowanie nasion, zielenienie roślin,

kwitnienie, wytwarzanie owoców i proces starzenia się.

Temperatura  –  aktywność  metaboliczna  organizmów  roślinnych  zaleŜy  bezpośrednio  od
temperatury  środowiska.  Szybkość  procesów  biochemicznych  w  roślinach  warunkowana
czynnikiem  termicznym  zmienia  się  zgodnie  z  regułą  van’t  Hoffa,  która  mówi,  Ŝe
podniesienie  temperatury  o  10

C mniej więcej podwaja szybkość reakcji. Temperatura

wpływa na proces fotosyntezy, największe natęŜenie fotosyntezy w warunkach naturalnych
przypada na temperatury w granicach między 20 a 30

C. Dalszy wzrost temperatury

powoduje spadek intensywności fotosyntezy, a w temperaturze 30-40

C następuje jej

całkowite wstrzymanie. Temperatura jest jednym z najwaŜniejszych czynników abiotycznych
mających wpływ na proces oddychania. W granicach 5-25

C oddychanie większości roślin

zwiększa się nieco bardziej niŜ dwukrotnie gdy temperatura wzrośnie o 10

C. Dalsze

zwiększanie temperatury pociąga za sobą zwiększenie oddychania, ale wolniejsze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Temperatura powyŜej 40-45

C powoduje uszkodzenie tkanki i zmniejszenie intensywności

oddychania. Poza wpływem na metabolizm stosunki cieplne otoczenia w duŜym stopniu
oddziaływują indukcyjnie na wzrost i rozwój roślin.

Woda – procesy syntezy biochemicznej odbywają się tylko przy dostatecznym nasyceniu rośliny
wodą,  warunkującym  właściwe  uwodnienie  plazmy.  Woda  w  organizmach  roślin  pełni  bardzo
waŜną  rolę,  jest  rozpuszczalnikiem  substancji  czynnych,  stanowi  środowisko  wielu  reakcji
chemicznych.  Bierze  bezpośredni  udział  w  wielu  reakcjach  chemicznych  jako  substrat
(fotosynteza)  lub  produkt  reakcji  (oddychanie).  Podtrzymuje  turgor  komórek  i  całej  rośliny
(turgor  -  stan  wysycenia  komórek  i  tkanek  roślinnych  wodą,  umoŜliwiający  utrzymanie
kształtu  i  określonej  pozycji  przez  roślinę  lub  niektóre  jej  organy,  nieposiadające  dobrze
wykształconej  podtrzymującej  tkanki  mechanicznej).  Dzięki  ciśnieniu  turgorowemu
cienkościenne  komórki  uzyskują  sztywność,  co  często  pozwala  utrzymać  właściwą  pozycję
organu,  np.  liścia  w  stosunku  do  środowiska.  Woda  jest  czynnikiem  umoŜliwiającym,  tzw.
szybki wzrost komórek i tkanek. Bierze udział w przemieszczaniu się substancji w organizmie
roślinnym:  związków  mineralnych  i  niektórych  metabolitów  w ksylemie  oraz  produktów
asymilacji  i  substancji  czynnych  biologicznie  we  floemie.  Dostateczna  zawartość  wody  w
roślinie  uwarunkowana  jest  moŜnością  stałego  pobierania  jej  z  podłoŜa.  Na  szybkość
przepływu  wody  przez  roślinę,  zasadniczy  wpływ  ma  intensywność  jej  parowania
z powierzchni  rośliny.  Stąd  teŜ  ilość  wody  w  roślinie  zaleŜna  jest  od  stopnia  nasycenia
atmosfery parą wodną.

Dwutlenek  węgla  CO

, tlen O

– brak tlenu oraz zbyt duŜe stęŜenie dwutlenku węgla w

atmosferze  hamuje  proces  wzrostu  roślin.  Przy  braku  tlenu  następuje  zahamowanie
oddychania  tlenowego,  szczególnie  silnie  przebiegającego  w  częściach  wzrostowych  roślin.
Brak  zatem  energii  pochodzącej  z oddychania  uniemoŜliwia  przebieg  złoŜonych  procesów
biochemicznych warunkujących proces wzrostu.

Składniki  mineralne  –  niedostateczna  ilość  tych  składników  w  podłoŜu  w  formie
przyswajalnej  albo  ich  brak  hamuje  lub  uniemoŜliwia  wzrost  rośliny.  Dotyczy  to  azotu,
fosforu, Ŝelaza, i innych składników mineralnych.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz czynniki wzrostu roślin?

Od którego z czynników w największym stopniu zaleŜy plon roślin?

Jaki wpływ na roślinę ma światło?

Jaki wpływ ma temperatura na wzrost roślin?

Do czego słuŜy woda w Ŝyciu roślin?

Co razem z wodą przedostaje się do komórek roślin?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na kartce papieru formatu A4 rozsypane są róŜne terminy. Wypisz te wyrazy, które

oznaczają czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin i napisz jaki wpływ mają na
roślinę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać z rozsypanki wyrazów prawidłowe wyrazy określające czynniki prawidłowego
rozwoju roślin,

wypisać na kartce te czynniki wraz z ich oddziaływaniem na roślinę,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

kartka papieru z rozsypanymi wyrazami,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić czynniki warunkujące prawidłowy rozwój roślin?

wyjaśnić, od którego z czynników w największym stopniu zaleŜy plon
roślin?

wyjaśnić, jaki wpływ na roślinę ma światło?

wyjaśnić, jaki wpływ ma woda na Ŝycie roślin?

wyjaśnić, w jaki sposób rośliny pobierają substancje odŜywcze?

scharakteryzować, jak wpływa temperatura na wzrost roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Przyczyny i objawy nadmiaru i niedoboru wody w glebach

4.3.1.

Materiał nauczania

Zabagnienie gleby powstaje wówczas, gdy rozwój w niej roślin i mikroorganizmów

odbywa się bez dostępu powietrza, wskutek nadmiaru wody [3].
Nadmierne  uwilgotnienie  (zabagnienie)  gleby  mogą  powodować  wody  z  opadów
atmosferycznych, wody gruntowe i powierzchniowe (spływy) z pól po roztopach wiosennych
i  ulewnych  deszczach  (wylewy  rzek).  Ze  względu  na  połoŜenie  terenu  w  zlewni  rzeki  mogą
występować  róŜne  przyczyny  powodujące  nadmierne  uwilgotnienie  gleby  zaleŜnie  od
sposobu zasilania terenu w wodę.

Na wierzchowinach (rys. 1), gdzie poziom wód gruntowych zalega głęboko, gleba

zaopatrzona jest w wodę z opadów atmosferycznych. Tutaj tylko w wyjątkowych wypadkach
występować  mogą  lokalne  nadmiary  wody  w  glebie.  Będą  to  tereny  z  poziomem  wód
gruntowych, tzn. zaskórnych lub wód zawieszonych.
Na  zboczach,  poniŜej  wierzchowin,  nadmierne  uwilgotnienie  gleby  jest  spowodowane
połoŜeniem  wód  gruntowych.  W  płytkich  zagłębieniach  terenowych  mogą  występować
lokalne  wody  zaskórne,  które  nie  mogą  przesiąknąć  w  głąb  gruntu  ze  względu  na
nieprzepuszczalne  podłoŜe.  Na  tych  terenach  występować  mogą  na  powierzchni  lokalne
ź

ródliska. MoŜe teŜ utrzymywać się tutaj przez dłuŜszy czas wysoki poziom wód gruntowych.

Rys. 1. Schemat róŜnych typów zasilania wodami terenów nadmiernie uwilgoconych: a) podłoŜe

nieprzepuszczalne, b) warstwa wodonośna, c) gliny morenowe, d) piaski gliniaste, e) torf wysoki, f) torf niski,

1 – wody gruntowe, 2 – wody zawieszone lub podskórne, 3 – wody pod ciśnieniem hydrostatycznym, 4 – wody

powierzchniowe [4]

W dolinach rzek, oprócz wód gruntowych, zabagnienia mogą być powodowane wodami
powierzchniowymi, spływającymi z terenów połoŜonych powyŜej, pochodzącymi z deszczów
burzowych oraz roztopów wiosennych i wylewów powodziowych. Tworzą się tutaj jeziorka,
a w miejscach, gdzie wybijają wody gruntowe, powstają bagna olszynowe.

Z punktu widzenia hydrologicznego przyczynami zabagnień mogą być [4]:

−−−−

duŜa chłonność gleby i trudne oddawanie wody (np. torfy),

−−−−

występowanie zwięzłego i nieprzepuszczalnego podłoŜa, gdzie woda nie mogąc
przesiąknąć w głąb gleby, nasyca jej warstwę wierzchnią,

−−−−

napływ wód powierzchniowych i gruntowych z wyŜej połoŜonych terenów,

−−−−

występowanie źródlisk na stokach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

mały spadek powierzchni nie pozwalający na spływ wód powierzchniowych,

−−−−

spłycenie i zwęŜenie koryta cieków naturalnych wskutek zamulenia lub zarośnięcia
cieków roślinnością wodną,

−−−−

sztuczne spiętrzenie wody na rzekach za pomocą budowli wodnych,

−−−−

odcięcie doliny odbiornika przez tzw. wargi, wytworzone z grubszych części materiału
osadzonego w czasie wylewów wielkich wód,

−−−−

okresowe wylewy rzek,

−−−−

bezodpływowe połoŜenie kotlin.
Głównymi objawami nadmiernego uwilgotnienia (zabagnienia) gleby są zazwyczaj:

−−−−

utrzymywanie się wód na powierzchni terenu przez znaczną część roku,

−−−−

utrzymywanie się wysoko zwierciadła wody gruntowej na terenie w okresie wegetacji,

−−−−

występowanie źródlisk i wysiąków,

−−−−

występowanie gleb torfowych,

−−−−

występowanie na terenie charakterystycznych zespołów roślinnych (turzyce, chwasty itp.),

−−−−

dłuŜsze zaleganie na wiosnę pokrywy śnieŜnej w miejscach wilgotnych,

−−−−

powolniejsze obsychanie gleb,

−−−−

powstawanie częstych mgieł nad chłodnymi i wilgotnymi miejscami,

−−−−

wymarzanie i wymakanie roślin.

Niedobór wody w glebie występuje wówczas, gdy rozchód wody na parowanie terenowe

i transpirację  roślin  jest  większy  od  opadów  oraz  dopływu  wody  na  meliorowany  teren.
Niedobór  wody  moŜe  wystąpić  równieŜ  w  wierzchnich  warstwach  gleby,  gdy  ma  ona  duŜą
przepuszczalność i małą pojemność wodną.
Potrzeby wodne roślin są bardzo duŜe. Woda potrzebna jest równieŜ do wytwarzania w glebie
warunków  zapewniających  jej  dobrą  strukturę  oraz  umoŜliwia  rozwój  mikroorganizmów
niezbędnych do prawidłowego przebiegu procesów glebowych.

Znaczenie wody w Ŝyciu roślin moŜna scharakteryzować następująco:

−−−−

woda jest głównym składnikiem stanowiącym u niektórych gatunków roślin nawet do
98% masy roślinnej,

−−−−

w wodnym środowisku zachodzą w komórkach wszystkie procesy Ŝyciowe rośliny,

−−−−

roślina pobiera wraz z wodą rozpuszczone w niej sole mineralne, które zuŜywa do
budowy swojego organizmu,

−−−−

woda jest regulatorem temperatury organizmu roślinnego.
Głównymi objawami niedoboru wody w glebie mogą być:

−−−−

utrzymywanie się niskiego zwierciadła wody gruntowej na terenie w okresie wegetacji,

−−−−

szybkie obsychanie gleb,

−−−−

występowanie gleb o duŜej przepuszczalności i małej pojemności wodnej,

−−−−

powolny wzrost i więdnięcie roślin.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kiedy powstają zabagnienia gleby?

Jakie wody mogą spowodować nadmierne zawilgocenie gleby?

Jakie przyczyny powodują nadmierne zawilgocenie gleby w zaleŜności od połoŜenia
terenu w zlewni?

Jakie są przyczyny zabagnień z punktu widzenia hydrologicznego?

Jakie są objawy nadmiernego uwilgotnienia gleby?

Kiedy występuje niedobór wody w glebie?

Jakie jest znaczenie wody w Ŝyciu roślin?

Jakie są główne objawy niedoboru wody w glebie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zaleŜności od połoŜenia terenu w zlewni mogą występować róŜne przyczyny

powodujące nadmierne uwilgocenie gleby. Na schemacie zaznacz tereny o nadmiernym
uwilgoceniu oraz wypisz, w jaki sposób teren jest zasilany w wodę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować schemat,

zaznaczyć prawidłowo tereny na schemacie,

wypisać do zaznaczonych terenów odpowiednie zasilania w wodę,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

schemat z rysunkiem terenu zlewni,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Z pośród wymienionych głównych objawów niedoboru jak i nadmiaru wody w glebie

oraz kilku innych wymyślonych objawów, wybierz te prawdziwe, wypisz je w tabeli, dzieląc
kolumny dla nadmiaru jak i niedoboru wody w glebie.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

przeczytać uwaŜnie objawy wymienione w tabeli,

utworzyć odpowiednią tabelę,

wybrać odpowiednie objawy dla nadmiaru wody w glebie i wypisać je w odpowiedniej
kolumnie,

wybrać odpowiednie objawy dla niedoboru wody w glebie i wypisać je w odpowiedniej
kolumnie,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tabela z wymienionymi objawami niedoboru i nadmiaru wody w glebie,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie zabagniania gleby?

określić tereny zlewni i przyczyny nadmiernego zawilgocenia gleby na
nich?

wymienić przyczyny zabagnień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Sposoby obniŜania poziomu wód gruntowych

4.4.1. Materiał nauczania

Zabiegi melioracyjne wykonuje się w celu usuwania szkodliwego nadmiaru wody

wierzchnich warstw gleby, tj. tej części wody, która ujemnie wpływa na rozwój roślinności.

Ideą zabiegów melioracyjnych jest zwalczanie przyczyn powstawania nadmiaru wody
w glebie. Stosowane są róŜne zabiegi zaleŜnie od występującego stopnia zabagnienia [4].

W początkowej fazie występowania nadmiaru wody w glebie wystarczyć mogą

następujące zabiegi:

−−−−

konserwacja istniejących cieków, odpowiednie odmulenie, usunięcie roślinności wodnej
oraz pogłębienie dna w celu ułatwienia odpływu nadmiaru wody,

−−−−

obwałowanie terenów połoŜonych nisko w celu zabezpieczenia przed wylewami wód
powodziowych,

−−−−

wykonanie rowków opaskowych przechwytujących wody powierzchniowe, spływające
z terenów połoŜonych powyŜej,

−−−−

odpowiednie  stosowanie  zabiegów  agrotechnicznych  na  terenach  połoŜonych  poza
rozpatrywanym  obiektem,  tj.  nawoŜenia  mineralnego  i  organicznego,  wapnowania  gleb,
odpowiedniej orki oraz uprawy roślin wymagających duŜych ilości wody.
Jeśli  bardziej  intensywnie  występują  procesy  prowadzące  do  zabagnienia  terenu,

konieczne jest stosowanie zabiegów technicznych, a mianowicie:

−−−−

zabezpieczenie przed napływem wód obcych na teren zabagniony poprzez regulację rzek,
obwałowania, budowę zbiorników wodnych (przeciwpowodziowych),

−−−−

odprowadzenie

nadmiaru

wód

własnych

poprzez

wykonanie

sieci

rowów

odwadniających,  drenowanie  terenu,  kolmatację  (namulanie)  oraz  stosowanie  zabiegów
agrotechnicznych. Na terenach nizinnych, gdzie odprowadzenie nadmiaru wód własnych
i  obcych  jest  utrudnione  lub  niemoŜliwe  za  pomocą  rowów  i  drenowania,  buduje  się
specjalne  pompownie  do  przepompowania  wody  na  wyŜszy  teren,  skąd  moŜe  ona
swobodnie odpłynąć poza zasięg meliorowanego terenu.

Zwalczanie przyczyn powodujących powstawanie zabagnień daje dobre rezultaty, jeśli
zabiegi techniczne i agrotechniczne są stosowane kompleksowo i obejmują swym zasięgiem
nie tylko rozpatrywany teren zabagniony, ale równieŜ tereny przyległe.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel zabiegów melioracyjnych przy duŜym uwilgotnieniu gleby?

Jakie zabiegi naleŜy wykonać w początkowej fazie występowania nadmiaru wody
w glebie?

Jakie zabiegi techniczne stosuje się przy intensywnych procesach prowadzących do
zabagnienia terenu?

Kiedy osiąga się najlepsze rezultaty przy zwalczaniu przyczyn powodujących
powstawanie zabagnień?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie posiadanych wiadomości napisz, jakie są sposoby zwalczania nadmiaru

wody w glebie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać na kartce sposoby zwalczania nadmiaru wody w glebie,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić ideę zabiegów melioracyjnych?

określić zabiegi, jakie wykonuje się w początkowej fazie zabagnień?

określić zabiegi techniczne wykonywane przy intensywnych zabagnieniach
terenu?

określić, kiedy zabiegi agrotechniczne dają dobre rezultaty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Odwadnianie siecią rowów otwartych

4.5.1. Materiał nauczania

Rowy melioracyjne mogą pełnić dwie funkcje nawadniania i odwadniania terenu. Jednym

ze sposobów regulowania wilgotności gleby, a zwłaszcza usuwania z niej nadmiaru wody jest
odwodnienie rowami. Po odprowadzeniu wód powierzchniowych do rowu osącza się nadmiar
wody z gleby, wysycającej ją ponad jej polową pojemność. Osączanie to jest intensywniejsze
z obszaru przylegającego, a maleje w miarę wzrostu odległości od rowu.

W związku z tym odwodnienie gleby rowami powoduje układanie się zwierciadła wody

gruntowej  według  pewnej  krzywej,  zwanej  krzywą  depresji.  W  pobliŜu  rowu  krzywa  ta
zwykle podnosi się dosyć gwałtownie, a w miarę oddalania się od niego wznosi się łagodnie
ku  powierzchni  terenu.  Na  ogół  krzywa  depresji  ma  kształt  wypukły  ku  górze,  jednak
w okresie intensywniejszego parowania moŜe być spłaszczona lub pozioma. W czasie suszy,
zwłaszcza  tam  gdzie  rowy  prowadzą  niewielkie  ilości  wody,  krzywa  depresji  w  środku
rozstawy moŜe obniŜyć się poniŜej dna rowu i przybrać kształt wklęsły ku dołowi [3].

Kształt krzywej depresji zaleŜy równieŜ w duŜym stopniu od rodzaju gleby oraz

wzajemnej odległości od siebie rowów osaczających, tj. od ich rozstawy (rys. 2).

Układ zwierciadła wody między rowami brany jest pod uwagę przy ustalaniu normy

odwodnienia  tzn.  średniej,  w  okresie  wegetacji  roślin,  odległości  krzywej  depresji  od
powierzchni  terenu,  mierzonej  w  środku  rozstawy  rowów.  Norma  odwodnienia,  wyraŜona
odległością  zwierciadła  wody  od  powierzchni  terenu,  nie  jest  jednak  wskaźnikiem
doskonałym. Dla roślin najwaŜniejsza jest wilgotność wierzchnich warstw gleby, która zaleŜy
od  ilości  opadów,  pojemności  wodnej  gleby,  intensywności  podsiąkania  wody,  fazy
rozwojowej roślin itp.

Rys. 2. Układ krzywej depresji przy róŜnych rozstawach rowów [3]

Sieć rowów odwadniających (rys. 3) składa się z rowów osączających, zbiorczych,

głównych, opaskowych i odprowadzających:

−

Rowy osączające przechwytują wodę z gleby i odprowadzają ją do rowów zbiorczych.

−

Rowy zbiorcze odprowadzają wodę z części terenu do rowu głównego.

−

Rowy główne mają na celu odprowadzenie wszystkich wód z duŜego obszaru do
naturalnego odbiornika, tj. rzeki, jeziora itp.

−

Rowy  opaskowe  zabezpieczają  meliorowany  teren  przed  wodami  napływającymi
z sąsiednich  obszarów,  zarówno  powierzchniowymi,  jak  i  podziemnymi.  Często  stosuje
się  je  do  przechwytywania  wody  spływającej  ze  zboczy  lub  wypływającej  ze  źródlisk
u podnóŜa skarp itp.
Rowy odprowadzające wykonywane są wówczas, gdy zachodzi potrzeba odprowadzenia

wód z niewielkich zagłębień terenu, bagien, kotlin bezodpływowych itp.
Poszczególne  rowy  w  sieci  odwadniającej  spełniają  róŜne,  określone  zadania.  Rowy  główne
muszą odprowadzić wodę doprowadzona przez rowy zbiorcze z duŜego obszaru. Ich wymiary
muszą  być,  więc  największe,  a  poniewaŜ  prowadzą  wodę  przez  dłuŜszy  okres  czasu,  muszą
być odpowiednio umocnione. Rowy zbiorcze odprowadzają wodę z mniejszych powierzchni,
toteŜ  wymiary  ich  mogą  być  mniejsze.  Najmniejsze  wymiary  mają  rowy  osaczające  oraz  ze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

względu na to, Ŝe woda w nich płynie przewaŜnie tylko okresowo, nie muszą być specjalnie
umacniane; najczęściej wystarczy odarniowanie skarp lub obsiew mieszanką traw.

Rys. 3. Schemat sieci odwadniającej [3]

Poszczególne rowy dostosowane są do przeprowadzenia określonych ilości wody,

dlatego stosuje się róŜne rodzaje przekroi poprzecznych rowów. Trapezowy przekrój
poprzeczny rowu o szerokości dna b, nachyleniu skarp l : n oraz głębokości t przedstawiono
na rysunku 4. Przy znacznej róŜnicy między objętościami przepływu wód średnich i wielkich,
stosuje się przekroje złoŜone cieku (rys. 5).

Rys. 4. Trapezowy przekrój poprzeczny [3]

Rys. 5. Przekrój poprzeczny cieku – złoŜony [3]

Po szczegółowym rozpoznaniu terenu i ustaleniu przyczyny niekorzystnych warunków

wilgotnościowych w ekspertyzie przed melioracyjnej, sporządza się załoŜenia projektowe do
projektu  inwestycji  wodno-melioracyjnej.  Na  duŜych  obszarach,  przy  konieczności
stosowania  trudnych  i  skomplikowanych  rozwiązań,  opracowanie  projektu  szczegółowego
poprzedzane jest sporządzeniem projektu generalnego. Podstawą wykonania robót jest projekt
techniczno-roboczy,  zawierający  wszelkie  szczegóły  dotyczące  rozwiązań  technicznych  oraz
sposoby ich realizacji.

Szczegółowy projekt odwodnienia terenu za pomocą rowów melioracyjnych składa się z:

−−−−

opisu technicznego wraz z niezbędnymi obliczeniami hydrologicznymi, statycznymi itp.,

−−−−

planów  sytuacyjno-wysokościowych  z  naniesioną  na  nie  i  dokładnie  opisaną  istniejącą
i projektowaną  siecią  urządzeń  wodno-melioracyjnych  w  skali  l  :  2000  lub  l  :  5000,  na
planie  naniesione  są  niezbędne  szczegóły  sytuacyjne  oraz  warstwice  przedstawiające
pionowe  ukształtowanie  powierzchni  meliorowanego  terenu  oraz  rzędne  waŜniejszych
punktów w terenie,

−−−−

przekrojów podłuŜnych i poprzecznych rowów.
Profil  podłuŜny  rowu  zawiera  wszystkie  niezbędne  informacje  dotyczące  jego  budowy.
Kolorem  czarnym  oznaczone  są  elementy  istniejące,  czerwonym  projektowane.  Czarną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

linią ciągłą oznacza się brzeg prawy, przerywaną brzeg lewy (kiedy stanie się twarzą do
kierunku  spływającej  wody  brzeg  prawy  znajduje  się  po  prawej  ręce,  lewy  po
przeciwnej).  Istniejące  dno  rowu  oznaczone  jest  czarną  linią  ciągłą,  linia  dna
projektowanego tzw. niwelata dna wraz z rzędnymi oznaczona jest kolorem czerwonym.
Określa  ona  jak  głęboki  ma  być  wykonany  wykop.  Na  profilu  podłuŜnym  wpisane  są
równieŜ wymiary przekroju poprzecznego cieku, rodzaj umocnienia dna i skarp, miejsce
bocznych dopływów i rzędne ich dna. Zaznaczone są wszystkie budowle istniejące (kolor
czarny)  i  projektowane  (kolor  czerwony)  z  opisem  materiału,  wymiarów,  rzędnymi  dna
oraz korony nasypów. Linią niebieską zaznacza się zwierciadło wody, zarówno istniejące
przed  wykonaniem  robót,  jak  i  przewidywane  po  ich  ukończeniu.  Profile  poprzeczne
cieków potrzebne są do obliczenia objętości robót ziemnych w trakcie projektowania,

−−−−

rysunków zaprojektowanych budowli wodnych, rysunki te powinny pokazywać
poszczególne budowle w widoku, w rzutach i w przekrojach, a ponadto zawierać szczegóły
rozwiązań konstrukcyjnych,

−−−−

wykazu i szkicu orientacyjnych punktów stałych do pomiarów wysokościowych, Punkty
te,  zwane  równieŜ  reperami,  w  czasie  wykonywania  robót  melioracyjnych  są  podstawą
przy wyznaczaniu głębokości, spadków rowów i rzędnych projektowanych budowli. Aby
moŜliwe  było  odnalezienie  reperów  w  terenie,  do  projektu  musi  być  dołączony
odpowiedni  ich  wykaz.  Zawiera  on  szczegółowe  szkice  sytuacyjne  poszczególnych
punktów,  łącznie  z  opisem  połoŜenia  i  domiarami.  Przy  kaŜdym  punkcie  wypisana  jest
jego rzędna,

−−−−

wyników badania gleb, Wyniki badania gleb przedstawione są zwykle w postaci opisu
poszczególnych odkrywek lub sond. Na planie sytuacyjnym miejsca wykonania odkrywek
zaznaczone są kółkami i ponumerowane (kolorem zielonym). Rodzaj gleb wpływa z kolei na
wybór najwłaściwszego sposobu wykonania robót, zastosowania odpowiednich maszyn itp.,

−−−−

przedmiaru robót,

−−−−

wykazu materiałów,

−−−−

kosztorysów szczegółowych i zbiorczych.
Prace wykonawcze związane z odwodnieniem gruntów rowami wchodzą w zakres robót

ziemnych.  Przeniesienie  projektu  na  grunt  oraz  kontrola  prawidłowości  wykonania
poszczególnych  urządzeń  naleŜy  do  zakresu  czynności  kierownika  budowy,  którym  jest
zazwyczaj  inŜynier  lub  doświadczony  technik.  Jednak  majster  melioracyjny  powinien  takŜe
brać  udział  w  tych  czynnościach  jako  siła  pomocnicza  i  dlatego  powinien  on  orientować  się
w ogólnych

zasadach

wykonywania

wszystkich

prac

związanych

realizacją

zaprojektowanych robót.

Podstawą wykonania robót jest kompletna dokumentacja techniczna. W oparciu o nią

moŜna  właściwie  zorganizować  teren  budowy  oraz  sporządzić  zapotrzebowanie  materiałów
i sprzętu.  Po  zapoznaniu  się  z  dokumentacją  naleŜy  porównać  plan  sytuacyjny  wraz
z naniesionymi  szczegółami  projektu  z  terenem.  W  tym  celu  trzeba  obejść  wszystkie  trasy
projektowane oraz obejrzeć stan istniejących urządzeń (rowów, budowli itp.).

Przed przystąpieniem do wykonywania prac trzeba wyznaczyć w terenie trasy rowów.

Trasowanie polega na wytyczeniu za pomocą tyczek osi projektowanego cieku zgodnie
z dokumentacją. Osie prostych odcinków trasy cieków łączy się linią krzywą w kształcie łuku
kołowego, o promieniu ustalonym w projekcie.

DuŜe znaczenie przy wykonywaniu robót ma właściwa organizacja, wyposaŜenie

w niezbędny  sprzęt  oraz  zapewnienie  odpowiedniej  siły  roboczej.  Przed  przystąpieniem  do
wykonania  robót  naleŜy  zgromadzić  potrzebny  sprzęt  i  materiały  na  terenie  budowy  lub
w najbliŜszym magazynie. W ten sposób moŜna uniknąć przestojów i dezorganizacji prac.
WaŜne  jest  równieŜ  właściwe  przygotowanie  terenu,  na  którym  będą  wykonywane  roboty.
Niekiedy  jeszcze  przed  wytrasowaniem  cieku  trzeba  usunąć  przeszkadzające  drzewa  lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krzaki.  Przed  rozpoczęciem  robót  naleŜy  wezwać  uŜytkowników  gruntów  i  powiadomić  ich
o konieczności usunięcia wartościowej roślinności. Chwasty i roślinność bezuŜyteczną trzeba
wykosić  i  usunąć  poza  teren  objęty  robotami.  Wszelkie  krzaki  rosnące  na  terenie  naleŜy
karczować przed rozpoczęciem robót ziemnych. W obrębie przekopów natomiast korzystniej
i łatwiej  jest  karczować  je  równocześnie  z  wykonywaniem  wykopu  rowu,  zwłaszcza  przy
wykonywaniu  ręcznym.  Korzenie  i  pniaki  powinno  się  układać  w  stosy  poza  pasem
przewidzianym  do  rozplantowania  gruntu.  Gałęzie  nadające  się  na  faszynę  naleŜy  układać
oddzielnie. JeŜeli istnieje moŜliwość wykorzystania darni, naleŜy ją starannie wyciąć i złoŜyć
w stosy równieŜ poza terenem, na którym ma być rozplantowania ziemia z wykopu. Podobnie
postępuje się z warstwą gleby urodzajnej, nadającej się do humusowania.

Wykopy rozpoczyna się zawsze od dołu, tj. od ujścia rowu i posuwa się „pod spadek".

UmoŜliwia to stały odpływ wody juŜ wykonanym wykopem, co bardzo ułatwia pracę.
W gruncie przesyconym wodą prace naleŜy rozpocząć od przekopania wąskiego rowka, tzw.
kinety. UmoŜliwia ona odsączanie i odpływ wody, a więc prowadzenie dalszych prac
w daleko łatwiejszych warunkach.

Rowy odwadniające najlepiej jest kopać od razu do wymaganej głębokości i do pełnej

szerokości.  Pozwala  to  zaoszczędzić  wiele  pracy  przy  ostatecznym  profilowaniu
i formowaniu skarp. Wszelkie roboty ziemne w wykopach, ręczne i mechaniczne, naleŜy tak
wykonywać,  aby  nie  zachodziła  potrzeba  nadsypywania  skarp.  RównieŜ  przy  karczowaniu
większych  pniaków  naleŜy  starać  się,  w  miarę  moŜności,  jak  najmniej  naruszać  skarpy
projektowanego profilu rowu. Nie naleŜy pozostawiać na skarpie pojedynczych korzeni, które
mogłyby w przyszłości stanowić przeszkodę przy konserwacji rowu.

Przy ręcznym kopaniu rowów w zaleŜności od miejscowych warunków moŜna stosować

następujące  metody:  z  odkładem  ziemi  na  pobocza  (do  późniejszego  rozplantowania),
z odwiezieniem  ziemi  taczkami.  Do  ręcznego  odspajania  gruntu  stosuje  się  narzędzia  tj.:
szufla, łopata zwykła, łopata ostra – prosta lub szpiczasto ścięta, sztychówka, motyka, kilof,
łom Ŝelazny oraz młoty.

Wykopy z odkładem moŜna wykonywać metodą: warstwową, czołową lub mieszaną.

Przy  wykopie  rowów  o  małym  przekroju  poprzecznym  dwóch  robotników  nacina  pod  sznur
górną  krawędź  skarpy  na  długości  całej  działki  lub  jej  części.  W  tym  czasie  trzeci  robotnik
w środku  trasy  przekopuje  małą  kinetkę  o  szerokości  ok.  30  cm.  Następnie  robotnicy
nacinający skarpy stają  na początku działki i rozpoczynają zdejmowanie  pierwszej warstwy.
W  ślad  za  nimi,  w odległości  1,5–2,0  m,  robotnik  lub  dwóch  robotników  zdejmuje  grubą
warstwę,  następnie  dwaj  pierwsi  wracają  by  rozpocząć  zdejmowanie  trzeciej  warstwy  i  tak
zmieniając  się  dokopują  rów  do  dna.  Za  robotnikiem  dokopującym  do  dna,  postępuje
robotnik, który wykańcza dno i skarpy pod szablon.

Rowy większe kopie się mechanicznie. Przed przystąpieniem do kopania rowu naleŜy

sprawdzić  oznakowanie  wytyczonej  trasy.  Kopanie  rowu  rozpoczyna  się  od  dołu,  tj.  od
najniŜszej  rzędnej  dna  projektowanego,  wykonując  od  razu  cały  przekrój  rowu.  W  celu
umoŜliwienia  kontroli  prawidłowości  wykonania  rowu  wbija  się  w  pewnej  odległości  od
wykopu  paliki  równolegle  do  osi  rowu.  Wymaga  się,  aby  rzędne  wykopu  nie  róŜniły  się  od
projektowanych  więcej  niŜ  +5-10  cm.  Nie  dopuszcza  się  wykonania  wykopu  poniŜej
projektowanego dna.

Po wykopaniu rowu koparką ustala się połoŜenie niwelety dna za pomocą niwelacji,

wyznacza  szerokość  dna  i  nachylenie  skarp.  Nachylenie  skarp  sprawdza  się  tak  jak
poprzednio  trójkątem  skarpiarskim  lub  szablonem  (małe  rowy),  a  głębokość  niwelatorem.
Skarpy  i  dno  wyrównuje  się  ręcznie.  RównieŜ  i  w  tym  przypadku,  jeŜeli  teren  jest
nawodniony,  naleŜy  wykopać  najpierw  kinetę  w  celu  odprowadzenia  nadmiaru  wody,  a  po
odwodnieniu  terenu  przystąpić  do  wykonywania  pełnego  wykopu.  Na  terenach  podmokłych
i bagiennych o grząskim podglebiu, w celu zapewnienia stateczności pracy maszyny uŜytej do
kopania stosuje się podkłady stalowe lub drewniane, tzw. materace.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po wykonaniu wykopu odkłady na brzegach rowu rozplantowuje się warstwą grubości około
20 cm i przykrywa je warstwą ziemi urodzajnej, uzyskanej z poprzednio odłoŜonych
odkładów.

Do kopania rowów stosuje się koparki podsiębierne jak i zgarniakowe. Do rozplanowywania

wydobytych mas ziemnych uŜywane są spycharki na podwoziu gąsienicowym.
Roboty ziemne przy budowie rowów powinny być tak zorganizowane, aby bezpośrednio po
wykonaniu wykopów moŜna przystępować do dalszych prac: umocnienia dna, skarp
i wykonania budowli.

Umocnienia skarp i dna rowów moŜna wykonać na kilka sposobów [2].

Tanim, a przy tym skutecznym, sposobem umocnienia skarp jest ich zadarnienie. MoŜna je
stosować wszędzie tam, gdzie skarpy nie są stale pod powierzchnią wody i tylko w ciągu
krótkiego okresu czasu są przez nią zalewane. Zadarnienie skarp moŜna uzyskać przez obsiew
nasionami traw lub darniowanie, tj. obłoŜenie wycięta z innego miejsca darniną.

Do umocnienia dna i podłoŜy skarp stale zanurzonych w wodzie, najczęściej stosowane są

płotki  i  kiszki  faszynowe.  Płotki  wykonuje  się  następująco:  u  podnóŜa  skarpy  wbija  się  kołki
(odchylone  nieco  w  kierunku  skarpy)  w  odstępach  około  30  –  40  cm  i  między  nimi  przeplata
gałęzie, grubszym końcem pod prąd. Za płotkiem od strony skarpy układa się pas darniny.
Tańsze  i  łatwiejsze  jest  wykonanie  umocnienia  z  kiszki  faszynowej.  WzdłuŜ  stopy  skarpy
wbija się z pewnym pochyleniem kołki w odstępach około 50 cm. Za kołki zakłada się jedną
lub dwie kiszki faszynowe wpuszczając je w dno około 1/3 grubości, poczym przybija się do
skarpy szpilkami wbijanymi między kołkami.
Do  silnego  (mocnego)  umocnienia  skarp  i  dna  stosuje  się  wszelkiego  rodzaju  bruki,  płyty
betonowe, ściany kamienne lub betonowe.

Na rowach odwadniających najczęściej spotykanymi budowlami są mosty, przepusty,

zastawki, stopnie, kaskady, bystrotoki i poidła. Spełniają one róŜnorodne zadania. Mosty
i przepusty słuŜą do umoŜliwienia komunikacji na drogach krzyŜujących się z ciekami
wodnymi; przy większych przepływach wody buduje się mosty, przy mniejszych – przepusty.
Ś

wiatło budowli, czyli średnica przy przepustach rurowych, a rozstawa przyczółków przy

mostach i zastawkach, musi być tak dobrana, aby spływające wielkie wody mogły przejść bez
nadmiernego spiętrzenia.
Przy wykonywaniu robót naleŜy pamiętać o konieczności szczególnie starannego wykonania
nie tylko samej budowli, lecz równieŜ umocnień przed nią, w jej obrębie i poniŜej. Drobne
niedokładności w wykonaniu mogą powodować niekiedy powaŜne uszkodzenia samej
budowli oraz koryta cieku.

Rys. 6. Budowle redukujące spadek dna w profilu podłuŜnym cieku:

1 – stopień, 2 – bystrotok, 3

– kaskada [3]

Stopnie, kaskady i bystrotoki (rys. 6) słuŜą do skoncentrowania spadku na odpowiednio

umocnionym odcinku rowu, gdzie moŜna dopuścić do znacznych prędkości wody bez obawy
zniszczenia  dna  i  skarp.  Zamiast  wykonywać  kosztowne  umocnienia  dna  i  skarp  na  długich
odcinkach  rowu,  buduje  się  w  niektórych  wybranych  miejscach  budowle  pozwalające
zmniejszyć  spadek  na  pozostałej  trasie  rowu  i  zrezygnować  z  jej  umocnienia.  Do  kaŜdej
dokumentacji  projektowo-kosztorysowej  dołączone  są  szczegółowe  rysunki  robocze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaprojektowanych budowli. PoniewaŜ prędkości i siła niszcząca wody w obrębie tych
budowli są duŜe, trzeba starannie dobierać rodzaj umocnień i bardzo dokładnie je
wykonywać.

Inne budowle specjalne, jak np. wodopoje dla bydła, chociaŜ często nie są naraŜone na

bezpośrednie niszczące działanie wody, muszą być równieŜ wykonane starannie i dokładnie.
Trzeba pamiętać, Ŝe muszą one spełniać swoje zadanie przy róŜnych przepływach wody,
a ponadto są naraŜone na działanie innych niszczących czynników, jak np. rozdeptywanie
przez bydło. KaŜda, nawet drobna niedokładność zmniejsza ich trwałość i moŜe powodować
znaczne szkody nie tylko w obrębie samej budowli, lecz równieŜ na innych odcinkach rowu.

W trakcie wykonywania robót trzeba pamiętać o tym, Ŝe wszystkie pomocnicze materiały

dokumentacyjne, jak robocze profile rowów, dzienniki budowy, dzienniki obmiarów, wykazy
materiałów itp., muszą być starannie przechowywane. Stanowią one część składową
dokumentacji powykonawczej obiektu.

Po zakończeniu podstawowych robót na obiekcie trzeba usunąć wszystkie ewentualne

drobne uszkodzenia powstałe podczas ich trwania, cały teren obiektu uporządkować
i przygotować do rolniczego uŜytkowania.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

Co nazywamy krzywą depresji w odwodnieniach rowami?

Jakie rowy wchodzą w skład sieci odwadniającej?

Z jakich elementów składa się szczegółowy projekt odwodnienia terenu za pomocą
rowów melioracyjnych?

Jakich materiałów uŜywa się przy odwodnieniu rowami?

Jakich narzędzi i sprzętu uŜywa się przy odwodnieniu rowami?

W jaki sposób moŜna umocnić skarpy i dno rowów?

Jakie budowle są wykonywane na rowach odwadniających?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie sieci odwadniającej wskaŜ rodzaje występujących rowów odwadniających.

Wypisz na kartce ich zadania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować schemat sieci odwadniającej,

wskazać na schemacie rodzaje rowów,

wypisać na kartce zadania jakie spełniają te rowy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

schemat sieci odwadniającej,

–

długopis,

–

kartki papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

W tabeli wymieniono róŜne narzędzia i maszyny, a na tablicach zostały umieszczone

ponumerowane  zdjęcia  maszyn  i  narzędzi.  Wybierz  te  narzędzia  i  maszyny,  które  są
wykorzystywane  przy  robotach  związanych  z  wykonywaniem  rowów  odwadniających
i przypisz im numer zdjęcia, które je przedstawia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować zawartość tabeli,

wypisać odpowiednie narzędzia i przypisać im odpowiedni numer fotografii,

wypisać odpowiednie maszyny i przypisać im odpowiedni numer fotografii,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tabela zawierająca spis narzędzi i maszyn,

–

tablice ze zdjęciami narzędzi i maszyn,

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Korzystając z dokumentacji technicznej na wykonanie sieci odwadniającej zaznacz na

mapie w odpowiednich miejscach zaprojektowane budowle.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować dokumentację techniczną,

przeanalizować mapę,

zaznaczyć ołówkiem odpowiednim symbolem w odpowiednim miejscu budowle,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

dokumentacja techniczna na wykonanie sieci odwadniającej

–

mapa,

–

ołówek,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie krzywej depresji?

określić, z jakich rowów składa się sieć odwadniająca ?

określić, z czego składa się projekt sieci odwadniającej?

określić sposób przygotowania terenu do robót?

określić sposób ręcznego kopania rowów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Osuszanie gruntów za pomocą drenowania

4.6.1. Materiał nauczania

Na polach ornych o zwięzłym podłoŜu konieczne obniŜenie poziomu wody gruntowej

uzyskać  moŜna  wykonując  sieć  rowów  otwartych  o  głębokości  ok.  1,0  m  i  rozstawie
w granicach  20  do  25  m.  W  tym  wypadku  powierzchnia  zajęta  pod  rowy  wynosiłaby  15  do
20%  osuszonego  terenu.  Ponadto  sieć  rowów  otwartych  utrudniałaby  prowadzenie  prac
uprawowych,  jak  teŜ  powodowałaby  nadmierny  koszt  wykonania  i  konserwacji  sieci
melioracyjnej.  Dlatego  teŜ  w celu  uniknięcia  strat  powierzchni  zajętej  przez  rowy  otwarte
oraz  dla  ułatwienia  prac  polowych  stosuje  się  drenowanie,  tj.  odwodnienie  za  pomocą  sieci
zakrytych kanałów odwadniających.

Drenowanie wywiera dodatni wpływ na glebę poprzez:

−−−−

obniŜenie poziomu wody gruntowej, a więc wprowadzenie do gleby na jej miejsce
powietrza, co umoŜliwia głębsze korzenienie się roślin, a tym samym lepsze
wykorzystanie składników pokarmowych zawartych w glebie,

−−−−

szybsze odwodnienie wierzchniej warstwy gleby, co wpływa na łatwiejsze nagrzewanie
się gleby, a tym samym umoŜliwia wcześniejsze (o 2 - 3 tygodni) rozpoczęcie upraw,

−−−−

zwiększenie przewiewności gleby, co wpływa na lepsze wykorzystanie dostarczanych
nawozów. Dodatkowym efektem drenowania jest zwiększenie Ŝyzności gleby, dzięki
czemu uzyskuje się wyŜsze plony.

Rodzaje drenów

ZaleŜnie od przeznaczenia oraz materiału uŜytego do wyrobu drenów, rozróŜnia się ich

róŜne rodzaje [4]:

−−−−

Dreny kamienne wykonywane przez napełnienie wykopanych rowków warstwą drobnych
kamieni zasypanych następnie ziemią z wykopu. Dreny te są mało sprawne ze wzglądu
na zamulenie szczelin pomiędzy kamieniami. Dreny te stosuje się głównie przy
odwodnieniach budowli inŜynierskich oraz skarp wykopów ziemnych.

−−−−

Dreny faszynowe wykonywane są z jednej lub kilku kiszek faszynowych średnicy 20 - 25
cm. Kiszki faszynowe układa się na dnie wykonanych rowków z odpowiednimi spadkami
i zasypuje ziemią z wykopu. Dreny te są odporne na zamulanie. Stosowane są głównie do
odwodnienia gleb torfowych. Na glebach mineralnych dreny te ulegają szybkiemu
zniszczeniu na skutek rozkładu drewna.

−−−−

Dreny Ŝerdziowe wykonywane są z kilku Ŝerdzi zbitych ze sobą. Podobnie jak dreny
faszynowe stosowane są głównie na glebach torfowych.

−−−−

Dreny z rurek ceramicznych wyrabiane są z gliny i wypalane podobnie jak cegła. Rurki
drenarskie  długości  33  cm  mają  średnice  wewnętrzne:  5;  7,5;  10;  12,5;  15;  17,5  i  20,0
cm.  Z  rurek  drenarskich  układa  się  rurociągi  na  dnie  wykonanych  z  odpowiednim
spadkiem  rowków.  Rurociągi  zasypuje  się  ziemią  z  wykopu,  z  tym  Ŝe  bezpośrednio  na
rurki  daje  się  ziemię  próchniczą,  co  wpływa  na  zmniejszenie  stopnia  zamulenia  się
drenów. Drenowanie rurkami ceramicznymi stosuje się głównie na glebach mineralnych.
Na  torfach  rurki  ceramiczne  układa  się  na  specjalnie  wykonanych  podsypkach  (piasek,
wrzos, ściółka leśna) lub na odpowiednich podkładach z desek lub Ŝerdzi.

−−−−

Dreny z tworzyw sztucznych wykonywane są z tworzyw twardych, jak i tworzyw
miękkich. Głównie uŜywany jest winidur oraz folia winidurowa. Woda dostaje się do
rurociągu przez nacięcia na ściankach rurek lub przez złącza w wypadku uŜywania taśmy
z miękkich folii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy drenowania

System odwodnienia za pomocą drenowania obejmuje:

−−−−

sieć odkrytych rowów odwadniających, które słuŜą do odprowadzenia wód
odpływających z drenów oraz spływających wód powierzchniowych w okresie
wiosennym lub po ulewnych deszczach,

−−−−

sieć rurociągów drenarskich, których zadaniem jest równomierne obniŜenie poziomu
wody gruntowej.
Sieć drenarska składa się z niŜej podanych elementów [4]:

−−−−

sączków, tj. rurociągów drenarskich ułoŜonych z rurek o średnicy 5 cm i długości do
250 m,

−−−−

zbieraczy, tj. rurociągów drenarskich średnicy powyŜej 5 cm; zbieracz występuje
wówczas, gdy łączą się ze sobą minimum dwa sączki,

−−−−

działów  drenarskich,  tj.  powierzchni  odwadnianych  systemem  zbieraczy  mających
wspólne  ujście  do  rowu  odwadniającego;  ujście  zbieracza  do  rowu  odwadniającego  jest
zakończone budowlą zwaną wylotem drenarskim.
W sieci drenarskiej naleŜy określić następujące elementy:

−−−−

układ sączków i zbieraczy,

−−−−

głębokość i rozstaw drenowania,

−−−−

spadki, długości oraz średnice sączków i zbieraczy,

−−−−

wielkości odpływów z drenów.
Układ sieci drenarskiej zaleŜy głównie od ukształtowania terenu. RozróŜnia się:

drenowanie  podłuŜne,  kiedy  sączki  ułoŜone  są  wzdłuŜ  największego  spadku  terenu;
drenowanie  poprzeczne,  gdy  sączki  przebiegają  w  poprzek  największego  spadku  terenu
(równolegle  do  warstwie),  oraz  drenowanie  skośne,  gdy  sączki  prowadzone  są  pod  kątem
ostrym  do  warstwic  terenowych.  Drenowanie  poprzeczne  i  skośne  jest  bardziej  skuteczne,
gdyŜ  woda  płynąca  po  stoku  szybciej  napotyka  sączki  i  szybciej  odpływa  z  terenu.  Na
terenach o duŜych spadkach stosowane jest drenowanie w zakosy.
Układ  sieci  drenarskiej  moŜe  być  systematyczny,  tzn.  cały  teren  pokryty  jest  systematyczną
siecią  równoległych  sączków,  oraz  niesystematyczny,  tzn.  drenowane  są  tylko  lokalne
zagłębienia terenu.

Głębokość drenowania zaleŜy od rodzaju gleby i uŜytków rolnych oraz poŜądanego

obniŜenia  poziomu  wody  gruntowej.  Do  obliczenia  potrzebnej  głębokości  drenowania
niezbędna  jest  znajomość  składu  mechanicznego  gleby.  Uwzględnia  się  zawartość  części
spławialnych o średnicy ziaren poniŜej 0,02 mm. Dla gleb mineralnych głębokość drenowania
waha się w granicach 0,7 - 1,0 m.

Rozstaw drenowania, tj. odległość między sąsiednimi sączkami, zaleŜy od: składu

mechanicznego  gleby,  zawartości  w  glebie  wapnia  i  Ŝelaza,  spadków  terenu,  wielkości
opadów  i rodzaju  uŜytków.  Obliczone  rozstawy  drenów  zaokrągla  się  do  l  m,  z  tym  Ŝe
najmniejszy  rozstaw  drenowania  na  gruntach  ornych  powinien  wynosić  8  m,  a  największy  -
24  m.  Na  uŜytkach  zielonych  natomiast  najmniejszy  rozstaw  wynosi  10  m,  a  maksymalny  -
40 m.

W celu zabezpieczenia systemu drenarskiego przed zamuleniem drobnymi cząstkami

gleby szybkość przepływu wody w zbieraczach nie powinna być mniejsza dla gleb zwięzłych
od 0,2 m/s, a dla gleb piaszczystych od 0,35 m/s. Przy prędkościach większych od 1,0 m/s
stosuje się odpowiednie zabezpieczenia zbieraczy przed rozmyciem i zniszczeniem.

Minimalne spadki sączków wynoszą 3‰, a maksymalne – 100‰. Minimalne spadki

zbieraczy powinny wynosić l,5 – 2,2‰, a maksymalne – 10 – 50‰. NaleŜy pamiętać, Ŝe
spadek 1 ‰ oznacza spadek 1 m na długości 1000 m.
Ś

rednice zbieraczy uwarunkowane są spadkami oraz ilością odprowadzanej wody zaleŜną

z kolei od powierzchni odwadnianej oraz opadów rocznych. Średnice zbieraczy określa się na
podstawie odpowiednich nomogramów zaleŜnie od odpływu jednostkowego z l ha

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(wyraŜonego w l/s/ha), odpowiedniej powierzchni, spadków zbieraczy, dopuszczalnej
prędkości wody oraz rodzaju gleby.

Sady, w porównaniu z polami ornymi, wymagają większego obniŜenia poziomu wody

gruntowej. Z tego względu głębokość drenowania sadów i chmielników wynosi minimum
1,3 m, a szkółek drzew owocowych i krzewów 1,1 m. Większa głębokość drenowania sadów
stosowana jest równieŜ w celu zabezpieczenia sączków i zbieraczy przed zarośnięciem
korzeniami drzew.

Rozstaw drenowania w sadach waha się w granicach 12 - 24 m. Kierunki układania

sączków i zbieraczy powinny być dostosowane do spadków terenu oraz do rzędów drzew.
Sączki powinny przebiegać w środku między rzędami drzew, co ma na celu zmniejszenie ich
zarastania.

Jednym ze sposobów zabezpieczenia drenów przed zarastaniem jest smarowanie styków

smołą. Ten sposób zabezpieczenia jest skuteczny przez 2 - 3 lat. Innym sposobem zabezpieczenia
sączków jest owijanie styków papą smołową. Najlepszym zabezpieczeniem sączków i zbieraczy
jest otulenie sączków 5 – 10 centymetrową warstwą drobnego ŜuŜla. Zbieracze w sadach
zabezpiecza się ponadto przez owinięcie styków rurek papą oraz ich ocementowanie.

Gleby torfowe róŜnią się znacznie od gleb mineralnych i z tego względu obowiązują tu

nieco inne zasady drenowania. Torfy drenuje się zwykle po wstępnym ich osuszeniu rowami
otwartymi. Podstawową siecią odwodnienia torfowisk jest sieć rowów otwartych o rozstawie
nie  mniejszym  niŜ  200  m  oraz  uzupełniająca  sieć  drenarska.  Sieć  drenarska  musi  być
dostosowana  do  ukształtowania  podłoŜa  mineralnego.  Sączki  powinny  mieć  spadek
w kierunku  większej  głębokości  torfu.  Ze  względu  na  osiadanie  torfu  po  odwodnieniu
drenowanie  rurkami  ceramicznymi  wykonywane  jest  na  podkładach  z  desek  lub  Ŝerdzi,  co
zabezpiecza  sieć  rurociągów  przed  zniszczeniem  (poprzesuwaniem  poszczególnych  rurek
zarówno  w  pionie,  jak  i poziomie).  Najczęściej  na  torfach  stosowane  jest  drenowanie
faszynowe lub Ŝerdziowe. Przy spadkach powierzchni torfowiska do 3‰ sączki kierowane są
bezpośrednio do rowów. Przy większych spadkach stosowane są zbieracze i sączki. Długość
sączków  kierowanych  bezpośrednio  do  rowów  odwadniających  nie  powinna  przekraczać
150 m, a ich spadek nie moŜe być mniejszy niŜ 2,5‰. Głębokość drenowania gleb torfowych
zaleŜy od stopnia rozkładu torfu wynosi:

−−−−

na torfach słabo rozłoŜonych po wstępnym osuszeniu rowami: dla pól ornych i pastwisk
1,0 m, a dla łąk 0,9 m,

−−−−

na torfach silnie rozłoŜonych: dla pól ornych 1,0 m, dla pastwisk 0,9 m, a dla łąk 0,8 m.

Rozstaw drenów ceramicznych zaleŜnie od rodzaju torfu i stopnia jego rozłoŜenia waha się od
20 do 40 m. W wypadku stosowania drenowania faszynowego rozstaw jest mniejszy
o połowę. JeŜeli torf jest silnie zamulony, rozstaw drenowania zmniejsza się o 10 - 20%,
a przy występowaniu warstwy murszowej, o miąŜszości powyŜej 35 cm, rozstaw drenowania
zwiększa się o 10 - 20%.

W systemie osuszania za pomocą drenowań stosuje się najczęściej niŜej wymienione

budowle.

−−−−

Bystrotoki i stopnie, stosowane na rowach odprowadzających wody z sieci drenarskiej.

−−−−

Przepusty i mostki, słuŜące do komunikacji po obiekcie.

−−−−

Wyloty drenarskie, stanowiące zakończenie zbieraczy i słuŜące do zabezpieczenia ujęcia
zbieraczy do rowu odwadniającego. Stosowane są róŜne typy wylotów, jak: wyloty
cięŜkie wykonywane na miejscu, prefabrykowane oraz lekkie. Rodzaj wylotu zaleŜy od
wielkości działu drenarskiego oraz od warunków pracy wylotu. Wyloty są zabezpieczone
siatką stalową przed dostawaniem się do sieci drenarskiej m. in. Ŝab i innych stworzeń.

−−−−

Studzienki  kontrolne  oraz  studzienki  dla  zmniejszenia  spadków  zbieraczy  wykonywane
są  z rur  betonowych  o  średnicach  od  0,3  do  1,2  m.  Liczba  studzienek  zaleŜy  od
warunków  terenowych  rozwiązania  projektu  drenowania  oraz  od  stopnia  zagroŜenia
zniszczenia  sieci  drenarskiej.  Studzienki  kontrolne  umieszcza  się  na  zbieraczach
w odstępach  400  -  500  m.  Ponadto  studzienki  kontrolne  stosuje  się  przy  przejściu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zbieracza pod drogami, przy połączeniu więcej niŜ dwóch zbieraczy oraz przy ostrych
załamaniach kierunku ułoŜenia zbieracza.
Do ręcznego wykonywania rowków drenarskich wykorzystuje się następujące narzędzi

które są przedstawione na rysunku (rys. 7).

Kopanie rowów drenarskich sprzętem mechanicznym moŜe być częściowe lub całkowite.

Częściowe zmechanizowanie robót polega na wykonaniu i zasypaniu rowka za pomocą
sprzętu mechanicznego. Natomiast wyrównanie dna, nadanie mu projektowanego spadku
i układanie rurek drenarskich wykonywane jest ręcznie.

Rys. 7. Narzędzia do robót drenarskich: a – łopatka, b – łopata, c i d – łopaty drenarskie,(sztychy),
e – łapka (sztychówka ze stopką), f – pobieraki (łyŜki), g – ubijak, h – łata z poziomicą, i – krzyŜe,
j – młotek, k – hak, l – widełki, m – taśma miernicza, n – węgielnica [3]

Całkowite zmechanizowanie robót polega na wykonaniu rowka z jednakowym

zaprojektowanym spadkiem, ułoŜeniu rurek ceramicznych lub plastikowych i zasypaniu
rowka.

Do robót drenarskich mogą być wykorzystywane następujące maszyny: pługi

przystosowane do wykonywania rowków drenarskich ciągnięte przez ciągniki, koparki
wieloczerpakowe, spycharki, specjalistyczne koparki drenarskie oraz koparki podsiębierne
z osprzętem do kopania rowków drenarskich.

Rowki drenarskie kopie się od wylotu ku górze, tak aby woda miała odpływ. Do kopania

słuŜą łopaty, a do wybierania i wygładzania słuŜą tzw. podbieraki lub łyŜki Ŝelazne.
Kopanie  zaczyna  się  od  zbieraczy.  Zrywa  się  pierwszą  warstwę  ziemi  poczym  w  ścianie
wykopanego  rowka  zabija  się  odpowiednio  zniwelowane  kołeczki,  rozciąga  się  pomiędzy
nimi  sznur  dla  uzyskania  odpowiedniego  spadku.  Kopacz  ma  zaznaczoną  na  łopacie
odpowiednią  wysokość,  która  odpowiada  głębokości  rowka.  Niezwłocznie  po  wykonaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rowka  naleŜy  przystąpić  do  układania  drenów,  aby  uniknąć  obsuwania  się  ziemi.  Na  dno
rowka sypie się kilkucentymetrową warstwę ziemi, w którą wciska się dren. Dreny układa się
za  pomocą  haka.  Po  ułoŜeniu  całego  lub  części  rowka,  który  powinien  leŜeć  w  linii
węŜykowatej  naleŜy  przy  pomocy  poziomnicy  drenarskiej  sprawdzić  spadki.  Po
skontrolowaniu spadków rurociąg przykrywa się warstwą ziemi lub drobnym ŜuŜlem. Sączki
ze  zbieraczami  łączy  się  po  całkowitym  lub  częściowym  ułoŜeniu  zbieracza.  Połączenia  te
mogą być górne i boczne.

Jedną z metod mechanicznego drenowania jest drenowanie krecie. Drenowanie krecie

polega  na  wytłoczeniu  w  glebie  kanalików  podobnych  do  kanalików  drąŜonych  przez  krety.
Do wytłaczania kanalików słuŜą odpowiednie pługi drenarskie, których głównym elementem
jest  cylindryczny  wałek,  zwany  kretem  osadzonym  na  mocnym  noŜu  (słupicy)  związanym
sztywno  z konstrukcją  nośną.  Za  kretem  umieszczony  jest  wygładzacz  średnicy  6  -  15  cm,
który słuŜy do wygładzenia wykonanego kretem kanalika. PoniewaŜ główną wadą tej metody
jest  mała  trwałość  to  kanaliki  umacnia  się  taśmami  z  foli  lub  rurami  z  PCV.  Specjalne  pługi
zwijają w kanalikach taśmę foliową, która dzięki posiadanym wcięciom łączy się tworzy rurociąg.
Drenowanie  krecie  stosowane  jest  na  glebach  mineralnych,  gdy  zawierają  one  ponad  35%
części  spławialnych  i  poniŜej  45%  części  piaszczystych,  oraz  na  glebach  jednorodnych  bez
kamienistych.  Na  torfach  natomiast  wykonuje  się  je  wówczas,  gdy  nie  występują  karpy,
korzenie i pnie drzew.

Drenowanie krecie jest uzupełnieniem sieci osuszającej. Na glebach mineralnych stosuje

się rozstaw 3 - 5 m, na torfach wysokich i przejściowych 4 - 5 m, a na torfach niskich 5 - 7 m.
Głębokość drenowania kreciego wynosi: na glebach mineralnych 0,6 m, a na torfowych 0,7
m. Minimalne spadki dla drenowania kreciego wynoszą 3‰. Długość sączków waha się
w granicach 120 do 150 m. Średnice sączków dla gleb torfowych wynoszą 10 do 15 cm, a dla
gleb mineralnych 6 do 8 cm.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki wpływ na glebę wywiera drenowanie?

Z jakich elementów składa się sieć drenarska?

Jakie rozróŜniamy układy sieci drenarskiej?

Jakie budowle występują w sieci drenarskiej?

Jakich narzędzi uŜywa się przy wykonywaniu robót drenarskich?

Jak dzieli się roboty prowadzone sprzętem mechanicznym i na czym one polegają?

Jakiego sprzętu mechanicznego uŜywa się przy wykonywaniu robót drenarskich?

Jak wykonuje się rowki drenarskie?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na planie sytuacyjno-wysokościowym znajdź odpowiedni obszar i wrysuj system

drenarski stosując odpowiedni układ sączków.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować plan sytuacyjno-wysokościowym,

dobrać odpowiedni układ sączków w zaleŜności od terenu,

wrysować schemat drenarski,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

plan sytuacyjno-wysokościowy,

–

ołówek,

–

linijka,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Na podstawie modelu sieci drenarskiej biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu,

właściwości gleb oraz przyczyn ich nadmiernego zawilgocenia gruntu podaj rodzaje
zastosowanych drenów oraz metody wykonania sieci drenarskich i ich układ.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować model sieci drenarskiej,

wypisać rodzaje układów sieci drenarskiej w zaleŜności od terenu,

wypisać typy drenów w zaleŜności od rodzaju występującego gruntu,

wypisać metody wykonania sieci drenarskiej,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny wykonania ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

model sieci drenarskiej,

–

długopis,

–

kartki papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić zalety sieci drenarskiej?

określić wpływ drenowania na glebę?

wymienić rodzaje drenów?

określić, co wchodzi w skład systemu odwadniania za pomocą drenów ?

określić sposób drenowania w zaleŜności od występującego gruntu?

wymienić budowle wykorzystywane przy drenowaniu?

wymienić narzędzia i maszyny uŜywane podczas prac przy wykonywaniu
drenowania ?

określić sposób ręcznego lub mechanicznego wykonywania rowków pod
dreny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.

Odwadnianie terenów depresyjnych

4.7.1. Materiał nauczania

Urządzenia melioracji podstawowych i szczegółowych stanowią najwaŜniejszy czynnik

ochrony przeciwpowodziowej, która zaleŜy w znacznej mierze od stanu sprawności tych
urządzeń, szczególnie systemów odwadniających.

Na system odwadniający składają się dwa układy wodno – melioracyjne: grawitacyjny

i mechaniczny.

Funkcja układu grawitacyjnego polega na:

−−−−

odwodnieniu terenów wysokich i zapewnieniu odpływu z pompowni melioracyjnych,

−−−−

zapewnieniu odpływu wód roztopowych i opadowych,

−−−−

zapewnieniu odpływu nadmiaru wody z obszarów zmeliorowanych (drenowanie i rowy
otwarte).
Funkcja układu mechanicznego (polderowego) polega na zapewnieniu właściwych

stosunków wodnych na polderach za pomocą pompowni odwadniających powiązanych
z układem kanałów, rowów, budowli sterujących przepływem wód oraz wałów chroniących
tereny depresyjne i przydepresyjne.

Polder jest to pewien obszar częściowo ogroblowany, z którego wody spływają

grawitacyjnie do najniŜszego miejsca, skąd są odpompowywane do wyŜej połoŜonego
odprowadzalnika.

System polderowy jest powszechny szczególnie na śuławach Elbląskich, gdzie połoŜona

jest większość stacji pomp i wałów przeciwpowodziowych.

Oprócz terenu śuław stosuje się odpompowywanie wody z niektórych terenów Warmii

i Mazur,  gdzie  znajdują  się  bezodpływowe  obniŜenia  polodowcowe.  Na  innych  terenach
Polski  przypadki  mechanicznego  odprowadzania  nadmiaru  wody  występują  na  niektórych
nisko  połoŜonych  równinach  nadmorskich  oraz  na  niektórych  terenach  nadrzecznych
w przypadku oddzielenia ich od rzeki wałami przeciwpowodziowymi.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie układy wchodzą skład systemu odwadniania depresyjnego?

Jakie są funkcje układu grawitacyjnego?

Jakie są funkcje układu mechanicznego?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień dwa układy systemu odwodnień terenów depresyjnych i scharakteryzuj ich

funkcje.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać układy oraz funkcje jakie spełniają,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, jakie układy wchodzą skład systemu odwadniania depresyjnego?

określić, jakie funkcje spełnia układ grawitacyjny?

określić, jakie funkcje spełnia układ mechaniczny ?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.

Nawadnianie uŜytków rolnych

4.8.1. Materiał nauczania

Głównym celem nawodnień jest:

−−−−

dostarczenie do gleby odpowiedniej ilości wody, niezbędnej do pokrycia
zapotrzebowania roślin na wodę,

−−−−

wykorzystanie

uŜyźnienia

gleby

mineralnych

składników

pokarmowych

rozpuszczonych w wodzie oraz zawiesin,

−−−−

regulowanie procesów zachodzących w glebie, np. wypłukiwanie z gleby związków
szkodliwych, przemywanie gleby w wypadku jej zasolenia,

−−−−

niszczenie szkodników roślinnych i zwierzęcych,

−−−−

ochrona gleby i roślin przed przymrozkami, zmiana mikroklimatu gleby itp.
Podkreślić naleŜy, Ŝe nawodnienie nie jest jakimś uniwersalnym środkiem wpływającym

na  Ŝyzność  gleby.  KaŜde  nawodnienie  jest  ingerencją  w  dynamikę  gleby,  a  niewłaściwe
zastosowanie  moŜe  powodować  straty.  MoŜe  jednak  przynosić  duŜe  korzyści,  jeśli  jest
umiejętnie  stosowane  na  glebę  przygotowaną  do  tych  zabiegów,  gdyŜ  wpływa  dodatnio  na
glebę,  zwiększa  jej  Ŝyzność,  wzbogaca  w  próchnicę,  stwarza  warunki  do  dobrego  rozwoju
mikroorganizmów glebowych i przebiegu procesów chemicznych.
Nawodnienie  wykonane  nieumiejętnie,  na  glebę  nieprzygotowaną,  powoduje  wymywanie
składników pokarmowych z gleby i zmniejszenie zawartości próchnicy.

Nawodnienia dzielimy, uwzględniając cel i sposób ich działania oraz sposób dostarczania

wody do gleby.

−−−−

Nawodnienia zwilŜające, stosowane są głównie w celu zwilŜenia gleby. Uzupełniają one
ilości wody w glebie niezbędne do dobrego rozwoju roślin i utrzymania wilgotności
gleby w przedziale optymalnym dla roślin; stanowią waŜny czynnik przewietrzania gleby
i regulowania procesów glebowych.

−−−−

Nawodnienia  nawoŜące,  stosowane  bywają  wówczas,  gdy  zachodzi  konieczność
dostarczenia  składników  pokarmowych  do  gleby.  Nawodnienia  te  wykonywane  są  przy
uŜyciu  wód  Ŝyznych,  bogatych  w  składniki  pokarmowe,  ścieków  miejskich
i przemysłowych,  czy  teŜ  wód  spływających  z  gruntów  ornych  w  okresie  ulewnych
deszczy.

−−−−

Nawodnienia  oczyszczające  (specjalne),  stosowane  są  gdy  zachodzi  konieczność
usunięcia  z gleby  związków  szkodliwych  dla  roślin,  np.  związków  Ŝelazawych,  soli  (m.
in.  Na  Cl  w wypadku  zasolenia  gleby)  lub  wytępienia  szkodników    (larw  chrząszcza,
myszy itp.).

−−−−

Nawodnienia  ocieplające,  stosowane  w  celu  ogrzania  gleby  i  przyspieszenia  rozwoju
mikroflory  glebowej  oraz  przyspieszenia  lub  przedłuŜenia  okresu  wegetacji.
Nawodnienia  te  wykonywane  są  w  okresie  wiosny  lub  jesienią  przy  uŜyciu  wód
ś

ciekowych lub ciepłych wód, np. przemysłowych. Zmieniają mikroklimat glebowy lub

chronią przed przymrozkami.
Ze względu na sposób doprowadzenia wody do gleby nawodnienia dzielą się na

powierzchniowe i podpowierzchniowe.

−−−−

Nawodnienia powierzchniowe - woda doprowadzana jest do gleby z góry. Na uŜytkach
zielonych do tego rodzaju nawodnień słuŜą systemy: zalewowy, stokowy,
deszczowniany.

−−−−

Nawodnienia podpowierzchniowe - woda do wierzchnich warstw gleby doprowadzana
jest pod powierzchnią terenu. Występują tutaj systemy: podsiąkowy i nawodnień
wgłębnych (przez wykorzystanie systemów drenarskich).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nawodnienia mogą być prowadzone w róŜnych okresach rozwoju roślin. RozróŜnia się, więc
np. nawodnienia wegetacyjne i pozawegetacyjne (wiosenne, jesienne i zimowe).
Nawodnienia wegetacyjne są to w zasadzie nawodnienia zwilŜające, wykonywane w okresie
letnim. Nawodnienia pozawegetacyjne wykonywane są w jesieni, w zimie i wczesną wiosną.
Są to głównie nawodnienia nawoŜące, oczyszczające i ocieplające.

Na uŜytkach zielonych stosowane są głównie nawodnienia: podsiąkowe, zalewowe,

stokowe oraz deszczowniane.
Zastosowanie poszczególnych systemów uzaleŜnione jest od ilości wody, jaką moŜna
wykorzystać do nawodnień, rodzaju gleby, ukształtowania terenu i sposobu uŜytkowania.

Nawodnienie podsiąkowe stosowane jest głównie na glebach torfowych oraz lekkich

glebach mineralnych, na terenach płaskich o spadkach do 5‰. Do nawodnień
wykorzystywana jest ta sama sieć melioracyjna, co do odwodnień (sieć rowów, drenów), lecz
wyposaŜona w odpowiednie urządzenia piętrzące wodę w rowach (zastawki, przepusty
z zastawkami).

Układ rowów, liczba zastawek piętrzących wodę i ich wymiary zaleŜą od ukształtowania

terenu. Głębokość rowów i ich rozstawa zaleŜą od warunków glebowych oraz potrzebnego
czasu trwania podsiąku.
Nawodnienie zalewowe stosowane jest na terenach płaskich o spadkach do 5‰ w wypadku
dysponowania duŜymi ilościami wody.

Do odpowiedniego przeprowadzenia nawodnień zalewowych teren powinien mieć

w zasadzie dwa systemy melioracyjne:

−−−−

sieć nawadniającą (doprowadzającą wodę na teren) w postaci grobelek otaczających
poszczególne kwatery, doprowadzalników i rowów nawadniających oraz budowli,
głównie mnichów, pozwalających na doprowadzenie i odprowadzenie wody z kwater,

−−−−

sieć osuszającą (odwadniającą) do odprowadzenia wody z powierzchni terenu oraz do
obniŜenia poziomu wody gruntowej.

Wybór  odpowiedniego  rozwiązania  nawodnień  zalewowych,  wymiary  poszczególnych
doprowadzalników,  budowli,  jak  równieŜ  wymiary  rowów  odwadniających  i  wymiary
poszczególnych  kwater  uzaleŜnione  są  od  warunków  realizacji  nawodnień,  tj.  niezbędnego
czasu  nawodnienia  całego  obiektu,  poszczególnej  kwatery,  a  takŜe  i  względów
gospodarczych.
Pewną  formą  nawodnień  zalewowych  są  zalewy  naturalne  spotykane  w  dolinach  rzek
w czasie wezbrań wiosennych czy letnich.

Nawodnienia stokowe stosowane są w róŜnych odmianach, przy róŜnych spadkach terenu

(zazwyczaj powyŜej 5‰), jak i przy róŜnych ilościach wody będącej do dyspozycji. Do
odmian systemów nawodnień stokowych naleŜą: stoki naturalne, stoki sztuczne formowane,
rowy rozlewowe, nawodnienia smuŜne (pasowe). Działanie nawodnień stokowych polega na
tym, Ŝe woda wprowadzona do rowów nawadniających, po spiętrzeniu za pomocą zastawek,
przelewa się przez krawędzie warstwą 5 – 10 centymetrową i spływa po pochyłości terenu do
rowów odwadniających.

System nawodnień stokowych ma w zasadzie dwa układy urządzeń: nawadniający

(doprowadzalniki, rowy rozlewowe, bruzdy rozlewowe, zastawki, przelewy) oraz
odwadniający (sieć rowów osuszających, bruzdy odwadniające, dreny).

Wymiary poszczególnych elementów w systemach nawodnień stokowych, jak: wymiary

doprowadzalników, rowów rozlewowych, długości stoków, szerokości przelewów, spadki
stoków zaleŜą od odmiany systemu, warunków terenowych i ilości wody nadającej się do
przeprowadzania nawodnień.

Nawodnienia deszczowniane polegają na doprowadzeniu wody na powierzchnię terenu

w postaci zbliŜonej do naturalnego deszczu. Do tego celu słuŜą urządzenia mechaniczne
składające się z pomp, silników, rurociągów oraz urządzeń zraszających (zraszaczy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Deszczownie mogą być stałe, półstałe oraz j przenośne (ruchome). Stosuje się silniki

spalinowe lub elektryczne [1].

Deszczownia stała ma stały agregat pompowy, sieć rurociągów rozprowadzających wodę

(załoŜonych pod ziemią), miejsca do podłączenia zraszaczy zamontowane na stałe, bez
moŜliwości zmian w czasie eksploatacji stanowisk zraszaczy, czy tras rurociągów. Rurociągi
podziemne są wykonane zazwyczaj z rur Ŝeliwnych, stalowych lub PCV.

Deszczownia półstała ma agregat pompowy stały, ale istnieje równieŜ moŜliwość zmiany

tras rurociągów (przynajmniej częściowa) i stanowisk zraszaczy. UŜywane są tu rurociągi
przenośne lekkie stalowe, aluminiowe lub plastykowe, rozkładane na powierzchni terenu.

Deszczownia ruchoma (przenośna) charakteryzuje się tym, Ŝe agregat pompowy

i pozostałe elementy systemu dadzą się zainstalować w róŜnych układach, w zaleŜności od
terenu oraz potrzeb deszczowania.

Deszczownie naleŜą do systemu nawodnień, który umoŜliwia wykorzystanie niewielkich

ródeł wody (studnie, stawy, małe zbiorniki) oraz stosowanie nawodnień w takim terenie,,

gdzie inny system nie mógł być zastosowany. Przy nawodnieniu deszczownianym zuŜywa się
1,5–2 razy mniejsze ilości wody niŜ przy innych systemach nawodnień.

Pompownie obsługujące duŜe obszary nawadniane za pomocą deszczowni stałych, które

najczęściej są zautomatyzowane, powinny być obsługiwane przez personel techniczny
o wyŜszych kwalifikacjach. Do uŜytkowania małych deszczowni półstałych i ruchomych
wymagana jest umiejętność obsługi silników spalinowych lub elektrycznych.

Deszczownie na obszarze do 25 ha moŜe obsługiwać jeden pracownik z tym jednak, Ŝe

przy pierwszym montaŜu deszczowni lub przewoŜeniu jej na nowe stanowisko, potrzebna jest
dodatkowa pomoc l–2 pracowników. Na kaŜde następne 15–20 ha powinien być zatrudniony
dodatkowo l pracownik.

Agregat pompowy deszczowni przenośnej naleŜy ustawić w poziomie blisko źródła

wody. MontaŜ rurociągu ssawnego i tłocznego rozpoczyna się od pompy. Rurociąg ssący
powinien być zmontowany szczelnie i ze stopniowym wznoszeniem się w kierunku pompy.

MontaŜ sieci przenośnej rozpoczyna się od ułoŜenia rurociągu doprowadzającego

i zainstalowania w odpowiednich odstępach trójników rozgałęziających, najczęściej
z zasuwami. Rurociągi boczne wraz ze zraszaczami podłącza się do tych trójników.

Przed uruchomieniem agregatu naleŜy zamknąć zasuwę na rurociągu tłocznym i zalać

wodą rurociąg ssący. Po uruchomieniu silnika, kiedy osiągnie on zwiększone obroty,
a ciśnienie na manometrze wzrasta, zgodnie z instrukcja obsługi, naleŜy otwierać powoli
przymkniętą zasuwę na rurociągu tłocznym.

W razie nieszczelności połączeń rurociągów sieci rozprowadzającej, co powoduje

nieprawidłowe działanie zraszaczy, naleŜy przerwać pracę agregatu i usunąć przyczynę
niedomagań.

W wielu wypadkach na obiektach melioracyjnych nie moŜna zastosować jednolitego

systemu nawodnień. Ze względu na uŜytkowanie terenu najczęściej stosuje się kombinacje
nawodnień zalewowych, podsiąkowych i stokowych. Występują kombinacje rozwiązań
częściowego zalewu terenu oraz nawodnienia stokowego partii o większych spadkach.

Jeśli w okresie wegetacyjnym nie ma wystarczającej ilości wody do nawodnień

zalewowych, to system tych nawodnień moŜe być dostosowany do nawodnień podsiąkowych,
wymagających mniejszych ilości wody. Na obiekcie melioracyjnym moŜna na części terenu
stosować nawodnienie podsiąkowe, na innej zaś partii nawodnienie zalewowe lub stokowe.
Na uŜytkach przeznaczonych na pastwiska stosuje się przede wszystkim nawodnienia
zalewowe i podsiąkowe oraz deszczowanie, a w małym stopniu nawodnienia stokowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

Jakie są główne cele nawodnień?

Jakie nawodnienia rozróŜnia się ze względu na cel i sposób ich działania?

Jak dzielimy nawodnienia ze względu na sposób doprowadzenia wody do gleby?

Z jakich elementów składa się deszczownia?

Jak dzielimy deszczownie i jak są one zbudowane?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na schemacie układu urządzeń nawodnienia podsiąkowego z ujęciem wody z pomocą

jazu i śluzy, zaznacz połoŜenie wszystkich niezbędnych budowli i nazwij je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować schemat,

zaznaczyć połoŜenie poszczególnych budowli,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

schemat układu urządzeń nawodnienia podsiąkowego,

–

ołówek,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Za pomocą dostępnych elementów przenośnej deszczowni zaprezentuj kolejność i sposób

montaŜu poszczególnych części omawiając wykonywane czynności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować poszczególne elementy deszczowni,

nazwać poszczególne części deszczowni,

omawiając wykonywane czynności zmontować całą sieć,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

elementy przenośnej deszczowni,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić główne cele nawadniania?

dokonać podziału nawodnień ze względu na cel i sposób działania?

dokonać podziału nawodnień ze względu sposób doprowadzania wody?

określić rodzaje deszczowni?

określić urządzenia wchodzące w skład deszczowni?

zmontować sieć, np. przenośnej deszczowni?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Rolnicze wykorzystanie ścieków

4.9.1. Materiał nauczania

Ustawa Prawo wodne określa warunki stosowania ścieków bytowych i komunalnych

w gospodarstwach rolnych.
RozróŜniamy trzy rodzaje ścieków: ścieki bytowe, ścieki komunalne, ścieki przemysłowe.
Ś

cieki bytowe – to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli

mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstających w szczególności w wyniku
ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych.
Ś

cieki komunalne – to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami

przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi.
Ś

cieki przemysłowe – to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi się działalność

handlową lub przemysłową albo składową, nie będące ściekami bytowymi lub wodami
opadowymi.

cieki przeznaczone do rolniczego wykorzystania muszą być wstępnie oczyszczone,

spełniać normy sanitarne i wykazywać dopuszczalną zawartość metali cięŜkich, zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Środowiska.
PowyŜszymi ściekami moŜna nawozić i nawadniać grunty orne, uŜytki zielone, stawy rybne.

cieki do celów rolniczych mogą pochodzić wyłącznie od zakładów posiadających

pozwolenie wodno-prawne na ich rolnicze zastosowanie wydawane przez starostę. Jednostka
oferująca ścieki przeprowadza analizę gleby w gospodarstwie, w którym będą one
stosowane, ustala ich dawkę, uwzględniając potrzeby pokarmowe roślin, dawki składników
mineralnych wprowadzonych w nawozach naturalnych oraz zasobność gleby. To oznacza, Ŝe
rolnik musi posiadać plan nawoŜenia.

Stosowanie ścieków jest zabronione na gruntach rolnych:

−−−−

gdy grunt jest zamarznięty do głębokości 30 cm lub przykryty śniegiem, z wyjątkiem dna
stawów ziemnych wykorzystywanych do chowu i hodowli ryb,

−−−−

na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin, przeznaczonych do spoŜycia w stanie
surowym,

−−−−

na gruntach, których zwierciadło wód podziemnych znajduje się płyciej niŜ 1,5 m od
powierzchni ziemi lub od dna rowu rozprowadzającego ścieki,

−−−−

na obszarach o spadku terenu większym niŜ:

−−−−

10 % dla gruntów ornych,

−−−−

20 % dla łąk, pastwisk oraz plantacji drzew leśnych.

Sposoby oczyszczania ścieków
Przywracanie pierwotnych właściwości zuŜytej wody winno zachodzić w układzie

technologicznym,  który  musi  zapewnić  optymalny  technicznie  i  ekonomicznie  proces
oczyszczania ścieków. Przez pojęcie oczyszczalni ścieków naleŜy rozumieć zespół obiektów
technologicznych  słuŜących  bezpośrednio  do  oczyszczania  ścieków  i  unieszkodliwiania
osadów  ściekowych,  a  takŜe  znajdujących  się  na  wspólnym  z  nimi  terenie  obiektów
niezbędnych  do  dostarczania  energii  elektrycznej,  wody,  powietrza,  itp.  oraz  do  stworzenia
odpowiednich warunków obsługi, kierowania i kontroli procesów technologicznych.

Sposoby oczyszczania ścieków moŜna podzielić na:

sposoby mechaniczne,

sposoby fizykochemiczne,

sposoby biologiczne.

Sposoby mechaniczne polegają na wykorzystywaniu procesów cedzenia, rozdrabniania,
sedymentacji i flotacji. Do tego celu słuŜą następujące urządzenia: kraty, sita, rozdrabniarki,
piaskowniki, osadniki i odtłuszczacze lub inne urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sedymentacja jest to proces rozdzielania ciała stałego od cieczy. Pod wpływem działania siły
grawitacji  gęstsze  składniki  mieszaniny  osadzają  się  na  dnie  zbiornika.  Sedymentacja
prowadzi więc do rozdziału substancji niejednorodnych.
Flotacja jest metodą rozdziału faz, która polega na wynoszeniu zanieczyszczeń ze ścieków do
warstwy  powierzchniowej,  za  pomocą  pęcherzyków  powietrza.  W  przeciwieństwie  do
sedymentacji,  w  procesie  flotacji  moŜliwe  jest,  przy  zastosowaniu  powietrza,  usuwanie
cząstek o większym bądź mniejszym cięŜarze niŜ woda.

Sposoby fizykochemiczne wykorzystują przede wszystkim: koagulację sorpcję, niekiedy

elektrolizę,  zobojętnianie,  utlenianie  (np.  przez  chlorowanie),  redukcję.  Do  tego  celu  słuŜą
urządzenia  do  przygotowywania  i  przechowywania  roztworów  reagentów,  dawkowniki,
mieszalniki, komory reakcji, komory flokulacji, urządzenia do chlorowania i inne.
Procesy  koagulacji  ścieków  są  podobne  do  zachodzących  podczas  oczyszczania  wody.
Polegają  na  łączeniu  cząstek  koloidowych  w  większe  zespoły  w  wyniku,  czego  wytrąca  się
osad w postaci zwartego koagulatu. Czynnikiem powodującym koagulację moŜe być dodatek
elektrolitu,  dodatek  koloidu  o  przeciwnym  znaku  ładunku  elektrycznego  do  ładunku  cząstek
koloidowych,  dehydratacja  zolu,  odparowanie  lub  wymraŜanie  ośrodka  dyspersyjnego,
a takŜe  czasami  ogrzewanie  lub  wytrząsanie  zolu.  Ciekawą  grupą  związków  stosowanych
jako  koagulanty  są  polielektrolity.  NaleŜą  do  nich  np.  kopolimery  kwasu  akrylowego  i  jego
pochodnych. W łańcuchu tego polimeru mogą występować boczne grupy jonotwórcze, takie
jak  -COOH,  -COO

, -NH

, -NR

, lub NR

. Ich budowa powoduje powstawanie

zespołu  zjawisk  elektrostatycznych  na  granicy  cząsteczka  -  roztwór  prowadzących  do
koagulacji  cząstek  koloidalnych  i  wytrącenia  ich  w  postaci  osadu.  Dokładniejszy  opis
mechanizmu  koagulacji  moŜna  znaleźć  w  podręcznikach  chemii  fizycznej.  W  procesie
koagulacji  uzyskuje  się  znaczny  efekt  oczyszczenia  (redukcja  BZT5  do  85%  i  zawiesin  do
90%). Powstaje tu jednak duŜa ilość osadów. Metodę stosuje się najczęściej do oczyszczania
ś

cieków przemysłu włókienniczego, garbarskiego i chemicznego.

Sorpcja jest to przyciąganie przez powierzchnię niektórych ciał stałych rozpuszczonych

w ściekach substancji lub gazów (jest to usuwanie róŜnych domieszek znajdujących się
w cieczy przy zetknięciu się ścieków z ciałem stałym, np. węglem aktywnym) .

Sposoby biologiczne polegają na wykorzystywaniu procesów biochemicznych

związanych z działalnością Ŝyciową organizmów, w tym bakterii. Procesy te prowadzi się
bądź w warunkach zbliŜonych do naturalnych, bądź w warunkach sztucznych. W pierwszym
wypadku stosuje się pola nawodnione, filtry gruntowe, stawy rybne, a w drugim złoŜa
biologiczne, zbiorniki z osadem czynnym i rowy biologiczne.

Wstępnie oczyszczone ścieki mogą być uŜywane w rolnictwie do nawadniania pól

uprawnych i łąk. Spośród systemów nawadniania stosowany bywa zalew pól, nawadnianie
bruzdowe i stokowe, a takŜe wykorzystywane są deszczownie.
Ś

cieki są „nawozem” zasobnym w azot, potas i fosfor oraz w substancje organiczne.

Rolnicze  wykorzystanie  ścieków  przynosi  znaczny  wzrost  plonów  uŜytków  zielonych,
warzyw,  roślin  okopowych  i  pastewnych  oraz  zbóŜ.  Nadmiernie  intensywne  nawadnianie
moŜe spowodować niepoŜądany wzrost udziału liści lub słomy w ogólnym plonie.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

Jakie rozróŜniamy rodzaje ścieków?

Jakie parametry powinny spełniać ścieki?

Kiedy jest zabronione stosowanie ścieków na gruntach rolnych?

Jakie są sposoby oczyszczania ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Napisz, jakie ścieki uŜywane są w rolnictwie i w jaki sposób są wstępnie oczyszczane

(sposoby oczyszczania ścieków).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać rodzaje ścieków,

wypisać sposoby oczyszczania ścieków,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić rodzaje ścieków wykorzystywanych w rolnictwie?

określić parametry jakie powinny spełniać ścieki?

określić na jakich gruntach zabrania się stosowania ścieków?

wymienić sposoby wykorzystywania ścieków?

wymienić sposoby oczyszczania ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Przepisy

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska obowiązujące
podczas wykonywania robót melioracyjnych

4.10.1. Materiał nauczania

Podczas wykonywania robót melioracyjnych naleŜy bezwzględnie przestrzegać

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zbiór wszystkich wytycznych zawarty jest
w Kodeksie pracy.
(Ustawa z dnia 26 czerwiec 1974r. Kodeks pracy – Dz. U. Nr 21, poz. 94 z 1998r.)
Kolejnymi przepisami, o których trzeba pamiętać to przepisy przeciwpoŜarowe i o ochronie
ś

rodowiska.

W Polsce źródłem przepisów szczegółowych w zakresie bezpieczeństwa poŜarowego jest

Ustawa Prawo Budowlane oraz Ustawa o Ochronie PrzeciwpoŜarowej.
1.

Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo Budowlane (Dz. U. Nr 156, poz. 1118 z 2006r.).

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o ochronie przeciwpoŜarowej (Dz. U. Nr 147, poz. 1229
z 2002r.).
Przepisy ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony

rodowiska. (Dz. U. Nr 129, poz. 902 z 2006r.)

Podczas wykonywania robót melioracyjnych główne prace polegają na wykonywaniu

robót ziemnych. W trakcie prowadzenia robót ziemnych naleŜy bardzo ściśle stosować się do
przepisów bhp. W dotychczasowej praktyce melioracyjnej zdarzyło się juŜ wiele wypadków
ś

miertelnych, których przyczyną było właśnie nieprzestrzeganie tych zasad.

Roboty ziemne muszą być prowadzone zgodnie z dokumentacją, która powinna podać

stopień  zmechanizowania  robót,  kategorię  gruntu,  sposób  umocnienia  wykopów,  technikę
odwodnienia wykopów, a przy pracach nietypowych – dokładny sposób ich wykonania. Teren
na  którym  prowadzi  się  roboty  ziemne  naleŜy  ogrodzić,  a  jeŜeli  ze  względu  na  duŜy  obszar
nie jest to moŜliwe, trzeba ogrodzić wszystkie doły i ustawić tablice ostrzegawcze. Przejścia
nad  wykopami  naleŜy  wykonywać  w  formie  mostków  z  poręczami.  Najmniejsza  szerokość
mostków powinna wynosić 0,7 m. Gdy mostek ma słuŜyć do ręcznego przenoszenia cięŜarów,
jego szerokość musi być większa i wynosić 1,20 m.

Przy robotach ziemnych wolno zatrudniać wyłącznie męŜczyzn powyŜej 18 roku Ŝycia.

Przed  rozpoczęciem  robót  muszą  oni  być  przebadani  przez  lekarza.  NaleŜy  równieŜ
przestrzegać  terminu  okresowych  badań  lekarskich,  które  muszą  być  dokonywane
w półrocznych  odstępach  czasu.  Wszyscy  zatrudnieni  przy  robotach  ziemnych  muszą  być
odpowiednio  przeszkoleni  z  zakresu  bhp.  Niedozwolone  jest  dopuszczanie  do  pracy
robotników będących w stanie nietrzeźwym.

Roboty ziemne o niewielkim zakresie naleŜy wykonywać ręcznie za pomocą narzędzi

odpowiednich do kategorii odspajanego gruntu. W praktyce melioracyjnej najczęściej spotyka
się grunty kategorii I, II, III i IV. Do odspajania tych gruntów słuŜą szufle, łopaty i oskardy.
Wykopy, których głębokość nie przekracza l m, moŜna wykonywać bez zabezpieczenia skarp
przed  obsunięciem  się.  Wykopy,  których  głębokość  przekracza  l  m,  naleŜy  ubezpieczać
stosując  nachylenie  równe  stokowi  naturalnemu  dla  danego  gruntu,  bądź  za  pomocą
deskowania.  Szczególnie  naleŜy  dbać  o  zabezpieczenie  skarp,  nawet  niezbyt  głębokich
wykopów, w terenie pochyłym.
Podczas  ręcznego  prowadzenia  robót  ziemnych,  nadzorujący  powinien  ustawić  robotników
w takich  odległościach  od  siebie,  aby  narzędziami  nie  mogli  oni  spowodować  wypadku.
Robotników  pracujących  w  gruntach  wilgotnych  lub  w  wodzie  naleŜy  zaopatrzyć  w  buty
gumowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy robotach ziemnych wykonywanych sprzętem mechanicznym istnieje większe

niebezpieczeństwo wydarzenia się nieszczęśliwego wypadku.

Do prac wykonywanych sprzętem mechanicznym wolno dopuszczać jedynie

pracowników  mających  do  tego  uprawnienia.  Podczas  pracy  w  kabinie  operatora  nie  mogą
przebywać osoby postronne. Podczas przerw w pracy i po skończeniu pracy kabina musi być
zamknięta.  W pobliŜu  pracujących  maszyn  nie  mogą  przebywać  osoby  nie  naleŜące  do
obsługi  maszyny  i  do  nadzoru,  a  szczególnie  wzbronione  jest  przebywanie  robotników  pod
wysięgnikami  koparek.  Dozorujący  na  budowie  powinni  zwracać  baczną  uwagę,  aby
operatorzy  sprzętu  mechanicznego  oraz  robotnicy  nie  urządzali  Ŝadnych  zabaw  i  Ŝartów  ze
sprzętem mechanicznym, gdyŜ doświadczenie wskazuje, Ŝe w wielu wypadkach takie zabawy
były przyczyną tragicznych w skutkach wypadków.

W razie natrafienia w czasie pracy na niewypały lub jakiekolwiek podziemne przewody,

naleŜy natychmiast przerwać roboty aŜ do ustalenia, czy moŜliwe jest dalsze prowadzenie
prac w tym miejscu.

Najczęstszymi przypadkami powstawania poŜarów jest nieostroŜne obchodzenie się

z ogniem,  wadliwa  instalacja  urządzeń  elektrycznych  i  grzewczych  oraz  ich  wadliwa
konserwacja.  Budynki,  maszyny  i  środki  transportu  na  zapleczu  budowy  powinny  być
wyposaŜone  w  odpowiedni  sprzęt  przeciwpoŜarowy.  Załoga  powinna  być  przeszkolona
w dziedzinie  przeciwpoŜarowej.  Podręczny  sprzęt  gaśniczy  powinien  być  odpowiednio
rozmieszczony,  aby  był  łatwo  dostępny  i  mógł  być  natychmiast  uŜyty  do  gaszenia  poŜaru.
Podręczny sprzęt gaśniczy składa się z beczek z wodą, skrzyni z piaskiem, siekier, toporów,
bosaków, drabin, gaśnic oraz sprzętu do tłumienia płomieni.

Podczas projektowania urządzeń melioracyjnych naleŜy zwrócić uwagę na to na jakich

obszarach są one zlokalizowane, tzn. czy nie są połoŜone na obszarach chronionych. NaleŜy
ustalić, w jakim stopniu inwestycja będzie oddziaływać na środowisko. ZaleŜy od tego sposób
i termin wykonywania robót.

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaka ustawa dotyczy bhp?

Jakie ustawy dotyczą ochrony przeciwpoŜarowej i środowiska?

Jakie są najczęstsze przyczyny powstawania poŜarów?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypisz, jakich zasad naleŜy przestrzegać przy wykonywaniu robót ziemnych, aby były

spełnione przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać zasady jakie naleŜy przestrzegać przy wykonywaniu robót ziemnych aby były
spełnione przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie,

dokonać oceny poprawności i wykonanego ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

długopis,

–

kartka papieru formatu A4,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić akty prawne dotyczące bhp, ochrony przeciwpoŜarowej
i środowiska?

określić zasady przestrzegania przepisów bhp podczas prac wykonywanych
ręcznie?

określić zasady przestrzegania przepisów bhp podczas prac wykonywanych
za pomocą sprzętu mechanicznego?

określić sposoby ochrony środowiska naturalnego?

określić najczęstsze przyczyny powstawania poŜarów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Dodatkowo otrzymałeś oddzielną kartkę na brudnopis, poniewaŜ w niektórych pytaniach
musisz dokonać obliczeń.

Test zawiera 21 zadań dotyczących wykonywania robót melioracyjnych. Są to zadania
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, prawidłową odpowiedź
zaznacz X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zaliczamy
a)

rurociągi o średnicy poniŜej 0,6 m.

ziemne stawy rybne.

budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty słuŜące do ujmowania wód
głębokości zalegania.

drenowania.

Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zaliczamy
a)

stopnie wodne, zbiorniki wodne.

stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych.

rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m.

budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe.

W największym stopniu na plon roślin wpływa
a)

czynnik występujący w największej ilości.

czynnik występujący w najmniejszej ilości.

woda.

wiatło.

Otwieranie aparatów szparkowych oraz proces transpiracji zachodzi
a)

przy duŜym stęŜeniu CO

w warunkach dobrego zaopatrzenia rośliny w wodę i małego stęŜenia CO

w przestworach międzykomórkowych.

w warunkach małej dostępności światła.

przy niedostatku wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyną zabagnienia gleby nie jest
a)

napływ wód powierzchniowych i gruntowych z wyŜej połoŜonych terenów.

występowanie źródlisk na stokach.

mały spadek powierzchni nie pozwalający na spływ wód powierzchniowych.

duŜa przepuszczalność i mała pojemność wodna gleby.

Objawami niedoboru wody w glebie są
a)

wymarzanie i wymakanie roślin.

występowanie źródlisk i wysiąków.

utrzymywanie się niskiego zwierciadła wody gruntowej.

występowanie gleb torfowych.

W fazie początkowej występowania nadmiaru wody stosuje się
a)

konserwacje istniejących cieków.

drenowanie.

deszczowanie.

odwadnianie za pomocą rowów.

Jaki kształt ma krzywa depresji przy odwadnianiu rowami w okresie intensywnego
parowania
a)

wypukły ku górze.

wklęsły ku dołowi.

spłaszczony lub poziomy.

pionowy.

Zagłębienia terenu oraz kotliny bezodpływowe są odwadniane za pomocą rowów
a)

odprowadzających.

opaskowych.

zbiorczych.

osączających.

10.

W skład projektu technicznego odwodnienia terenu z pomocą rowów nie wchodzą

przekroje podłuŜne i poprzeczne rowów.

próbki gleb.

wykazy materiałów.

opisy techniczne z obliczeniami.

11.

W jakich odstępach wbija się kołki przy umacnianiu skarp rowu za pomocą kiszki

faszynowej około
a)

20 cm.

30 - 40 cm.

50 cm.

60 - 80 cm.

12.

Z jakiego materiału nie wykonuje się drenów

ceramiki.

drewna.

plastiku.

szkła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Ile wynoszą minimalne spadki sączków drenarskich

1‰.

3‰.

5‰.

10‰.

14.

Na terenach o duŜych spadkach stosuje się drenowanie

podłuŜne.

poprzeczne.

w zakosy.

nie stosuje się.

15.

Na czym polega funkcja układu mechanicznego przy odwadnianiu terenów depresyjnych

zapewnieniu właściwych stosunków wodnych na polderach.

odwodnieniu terenów wysokich.

zapewnieniu odpływu wód roztopowych i opadowych.

zapewnieniu odpływu nadmiaru wody z obszarów zmeliorowanych.

16.

Nawodnienie wegetacyjne wykonuje się

jesienią.

zimą.

wiosną.

latem.

17.

Nawodnienie zalewowe stosowane jest na terenach płaskich o spadkach do

2‰.

5‰.

10‰.

15‰.

18.

W skład deszczowni stałej nie wchodzą

węŜe elastyczne.

zraszacze.

pompy.

podziemne rurociągi.

19.

Nawadnianie pól ściekami dozwolone jest gdy

grunt jest zamarznięty do głębokości 30 cm lub przykryty śniegiem.

zwierciadło wód podziemnych znajduje się płyciej niŜ 1,5 m.

cieki pochodzą z zakładów posiadających pozwolenie wodno-prawne.

cieki pochodzą z dowolnego źródła.

20.

Stosując się do przepisów bhp przy wykonywaniu robót ziemnych nie naleŜy

ustawiać tablic ostrzegawczych.

pracować przy zabezpieczonych skarpach wykopów.

uŜywać butów gumowych na gruntach wilgotnych.

pracować w zasięgu sprzętu mechanicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:……………………………………………………..

Wykonywanie robót melioracyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Drupka S.: Deszczownie i deszczowanie. PWRiL, Warszawa 1972

Pałys F., Smoręda Z.: Poradnik technika melioranta. PWRiL, Warszawa 1982

Poradnik majstra robót wodno-melioracyjnych. PWRiL, Warszawa 1971

Rytel Z., Serafin B., Skibiński J.: Budownictwo i melioracje. WSiP, Warszawa 1978

Schroeder G.: Melioracje wodne w rolnictwie. Arkady, Warszawa 1972

Prawo wodne