Kto może kontrolować przedsiębiorcę
W sobotę wchodzi w życie rozporządzenie Rady Ministrów regulujące zasady
kontroli Centralnego Biura Antykorupcyjnego u przedsiębiorców. Obok służb
skarbowych, celnych, ZUS, Inspekcji Pracy, Inspekcji Handlowej - to kolejna
instytucja, która będzie mogła prowadzić kontrolę u przedsiębiorcy.
Centralne Biuro Korupcyjne jest kolejną służbą, która może kontrolować
przedsiębiorców. Przedstawiamy katalog zasad, jakimi powinni kierować się
kontrolujący, oraz omawiamy prawa kontrolowanych.
Funkcjonariusze CBA, jeśli nadużyją uprawnień lub w wyniku długotrwałej kontroli
przyczynią się do powstania szkody w majątku przedsiębiorcy, mogą podlegać
odpowiedzialności karnej i cywilnej - mówi Mariusz Kamiński, szef CBA
1. Jak długo funkcjonariusze CBA mogą przebywać na terenie kontrolowanej
firmy?
Czynności kontrolne wykonywane przez funkcjonariuszy CBA w siedzibie, głównym
miejscu wykonywania działalności, oraz oddziałach kontrolowanego przedsiębiorcy nie
mogą trwać dłużej niż 4 tygodnie w danym roku kalendarzowym.
2. Jaki dokument musi przedstawić funkcjonariusz CBA w celu rozpoczęcia
kontroli u przedsiębiorcy?
Kontrolę funkcjonariusze CBA przeprowadzają na podstawie legitymacji służbowej oraz
imiennego upoważnienia, wydanego przez szefa CBA lub osobę upoważnioną do
działania w jego imieniu. Jeśli okoliczności uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli, w
szczególności gdy istnieje ryzyko utraty materiału dowodowego, kontrola może być
wszczęta po okazaniu legitymacji służbowej funkcjonariusza kontrolowanemu. W takim
przypadku kontrolowanemu należy niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 3 dni
od dnia wszczęcia kontroli, doręczyć upoważnienie do wszczęcia kontroli. Dokumenty z
czynności kontrolnych dokonanych z naruszeniem tego obowiązku nie stanowią
dowodu w postępowaniu kontrolnym - wyjaśnia Tomasz Frątczak, dyrektor biura szefa
CBA.
3. Czy funkcjonariusze CBA mogą liczyć się z jakimiś sankcjami, jeśli będą
dezorganizować prace w firmie?
Mariusz Kamiński, szef CBA:
Funkcjonariusze w sytuacji nadużycia uprawnień bądź niedopełnienia obowiązków,
względnie przyczynienia się do powstania w wyniku długotrwałej i nieuzasadnionej
kontroli szkody w majątku przedsiębiorcy, mogą podlegać odpowiedzialności karnej i
cywilnej, co wynika z zapisów innych regulacji.
1
4. Podstawą do kontroli firmy przez CBA mają być działania firmy na styku
państwa i biznesu. Jakie to mogą być działania?
CBA ma za zadanie ujawnianie przypadków nieprzestrzegania procedur wsparcia
finansowego w firmach, udzielania im pomocy publicznej, przyznawania koncesji,
zezwoleń, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, preferencji, kontyngentów,
plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych.
Dzisiaj pomoc publiczna to bardzo szeroki strumień wsparcia przedsiębiorców. Mogą to
być dotacje unijne, może to być umorzenie podatku czy każde odroczenie opłat
lokalnych. Wykorzystanie więc tego sformułowania w ustawie sprawia, że CBA staje się
strukturą, która może wejść do każdej firmy. Inny z zapisów ustawowych o tym, że
kontrolę rozpoczyna się, kiedy jest podejrzenie korupcji, jest też mało czytelny - mówi
Jacek Piechota, przewodniczący sejmowej Komisji Rozwoju Przedsiębiorczości.
5. W jakich przypadkach przedsiębiorca może odmówić odpowiedzi na pytania
funkcjonariuszy?
Ustawa przywiduje tylko dwa takie przypadki. Odmowa udzielenia wyjaśnień może
nastąpić jedynie wówczas gdy wyjaśnienia mają dotyczyć tajemnicy ustawowo
chronionej; faktów i okoliczności, których ujawnienie mogłoby narazić na
odpowiedzialność karną lub majątkową wezwanego do złożenia wyjaśnień, a także jego
małżonka albo osoby pozostającej z nim faktycznie we wspólnym pożyciu, krewnych i
powinowatych do drugiego stopnia bądź osób związanych z nim z tytułu
przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo odmowy udzielenia wyjaśnień trwa mimo
ustania małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.
6. Czy można odmówić podpisania protokołu pokontrolnego?
Tak. Przedsiębiorca, jeżeli nie zgadza się z wynikami kontroli, może odmówić
podpisania protokołu. Wówczas w terminie 7 dni obowiązany jest złożyć pisemne
uzasadnienie tej odmowy. Odmowa podpisania protokołu pokontrolnego nie stanowi
jednak przeszkody do podpisania protokołu przez funkcjonariusza i realizacji ustaleń
przeprowadzonej kontroli. Może zatem skierować sprawę do prokuratury, nałożyć
grzywnę itd.
7. Czy funkcjonariusz może robić zdjęcia w firmie, czy może rejestrować dźwięk i
obraz?
Tak, ale tylko w obecności właściciela lub wyznaczonego przez niego pracownika. Efekt
takich oględzin musi być niezwłocznie zaprotokołowany. Oględziny przeprowadza się w
obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, a w przypadku ich
nieobecności - pracownika wyznaczonego przez kontrolowanego lub osobę przez niego
upoważnioną.
Z przebiegu i wyniku oględzin sporządza się niezwłocznie protokół, który podpisuje
2
funkcjonariusz kontrolujący i kontrolowany. Przebieg i wyniki oględzin mogą być
ponadto utrwalone przez sporządzenie stenogramu oraz za pomocą urządzeń
rejestrujących obraz lub dźwięk. Utrwalony obraz lub dźwięk stanowi załącznik do
protokołu. 8. Czy u jednego pracodawcy różne organy mogą przeprowadzać kilka
kontroli jednocześnie?
Nie, choć od tej zasady są wyjątki. Wprawdzie obecnie, zgodnie z ustawą o swobodzie
działalności gospodarczej w jednym czasie kontrolę w firmie może prowadzić jedna
inspekcja. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy np. ratyfikowane umowy międzynarodowe
stanowią inaczej, albo kiedy przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla
prowadzonego przeciwko przedsiębiorcy śledztwa lub dochodzenia. Odstępstwa od
wspomnianej zasady można stosować także, gdy odrębne przepisy przewidują
możliwość przeprowadzenia kontroli w toku prowadzonego postępowania dotyczącego
przedsiębiorcy, albo gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia,
zdrowia lub środowiska naturalnego. Państwowa Inspekcja Pracy ma prawo do
kontrolowania przedsiębiorców, podczas gdy działają już u nich inne inspekcje.
Upoważnia ją do tego ratyfikowana przez Polskę Konwencja nr 81 dotycząca inspekcji
pracy w przemyśle i handlu. Zgodnie z tą konwencją inspektorzy są upoważnieni do
swobodnego wstępu do każdego zakładu bez uprzedniego zawiadomienia i o każdej
porze dnia i nocy. Nie muszą przy tym zapowiadać swojej wizyty w firmie - mówi Piotr
Wojciechowski, wicedyrektor Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy.
9. Kiedy ZUS może kontrolować przedsiębiorcę
Raz na trzy lata powinni być kontrolowani płatnicy wypłacających świadczenia z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepisy jednak nie zabraniają przeprowadzania
kontroli w krótszych odstępach czasu. Natomiast kontrole płatników składek
zobowiązanych do opłacania składek wyłącznie na własne ubezpieczenie
przeprowadza się w uzasadnionych przypadkach, czyli praktycznie przynajmniej raz na
5 lat. W czasie kontroli inspektorzy sprawdzają prawidłowość zgłoszenia do
ubezpieczenia oraz w dokumenty księgowe. W ten sposób jest bowiem sprawdzana
podstawa wymiaru składek oraz terminu powstania zobowiązania.
10. Czy osoby przeprowadzające kontrolę podatkową mogą zabierać dokumenty z
firmy?
Tak. Urzędnicy przeprowadzający kontrolę mogą zażądać wydania na czas kontroli akt,
ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Mogą
sporządzać z nich odpisy, kopie i wydruki. Z żądaniem wydania dokumentów mogą
wystąpić, jeśli istnieje uzasadnione podejrzenie, że są one nierzetelne albo gdy
podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie
czynności kontrolnych. Stanie się tak wtedy, gdy podatnik nie udostępnia kontrolującym
samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów. Wydanie
dokumentów następuje za pokwitowaniem.
3
11. Czy przeprowadzający kontrolę skarbową mogą sprawdzać dowolnie wybrane
firmy, czy też kierują się wytycznymi? Może kontrole są przypadkowe?
Nie. Kontrola skarbowa prowadzona jest zgodnie z planem kontroli. Plany te ustalają
dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej stosownie do zadań określonych przez
Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. Kontrola może być również prowadzona
poza planem kontroli, w oparciu o uzyskane informacje lub materiały albo
przeprowadzone analizy. Jeśli okaże się, że niezbędne jest niezwłoczne podjęcie
kontroli, wystarczy okazanie legitymacji służbowej. W takim jednak przypadku w ciągu
trzech dni należy doręczyć kontrolowanemu postanowienie o wszczęciu postępowania
kontrolnego wraz z upoważnieniem do przeprowadzenia kontroli.
12. Czy urzędnicy mogą, kontrolując firmę podatnika, przeszukać również jego
dom w poszukiwaniu faktur VAT, które były podstawą zapisów w księdze
podatkowej?
Tak. Przechowywanie w domu faktur VAT, które są podstawą określenia wysokości
zobowiązania podatkowego, jest podstawą wstępu przez pracowników organu
podatkowego do domu podatnika.
Urzędnicy będą jednak musieli uzyskać nakaz prokuratorski - twierdzi adwokat Artur
Jezierski.
Izabela Rakowska-Boroń
PODSTAWA PRAWNA Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2006 r.
w sprawie szczegółowych warunków oraz trybu przygotowywania, prowadzenia i
dokumentowania czynności kontrolnych przez funkcjonariuszy Centralnego
Biura Antykorupcyjnego (Dz.U. nr 165, poz. 1171).
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (Dz.U. z
dnia 23 czerwca 2006 r.).
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 8,
poz. 65 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8,
poz. 60 z późn. zm.).
2006-09-29 (07:00)
(Gazeta Prawna)
4