Zagadnienie duszy i ciała
Zagadnienie duszy i ciała
(Problem psychofizyczny)
(Problem psychofizyczny)
Zagadnienie duszy i ciała
Zagadnienie duszy i ciała
(Problem psychofizyczny)
(Problem psychofizyczny)
Jakiego rodzaju substancje istnieją
Jakiego rodzaju substancje istnieją
w przyrodzie?
w przyrodzie?
Stosunek duszy do ciała
monizm
dualizm
skrajny
umiarkowany
materializm
spirytualizm
Klasyfikacja teorii umysłu
Klasyfikacja teorii umysłu
(według
(według
Davida
Davida
M.
M.
Armstronga
Armstronga
)
)
•
•
Teorie dualistyczne: ciało i umysł to dwie odrębne rzeczy
Teorie dualistyczne: ciało i umysł to dwie odrębne rzeczy
(umysł ludzki to niepodzielna, niematerialna,
(umysł ludzki to niepodzielna, niematerialna,
nierozciągła
nierozciągła
substancja w jakiś sposób powiązana z ciałem)
substancja w jakiś sposób powiązana z ciałem)
-
-
dualizm kartezjański
dualizm kartezjański
-
-
dualizm wiązki (Hume)
dualizm wiązki (Hume)
•
•
Teorie atrybutu (człowiek ma wyjątkowe własności,
Teorie atrybutu (człowiek ma wyjątkowe własności,
odmienne od tych, jakie cechują przedmioty fizyczne)
odmienne od tych, jakie cechują przedmioty fizyczne)
•
•
Teorie materialistyczne
Teorie materialistyczne
-
-
behawioryzm
behawioryzm
-
-
teoria stanu centralnego
teoria stanu centralnego
Dualizm skrajny
Dualizm skrajny
(św. Augustyn, Kartezjusz)
(św. Augustyn, Kartezjusz)
•
•
Teza: istnieją zarówno substancje cielesne jak i duchowe
Teza: istnieją zarówno substancje cielesne jak i duchowe
(ciała i dusze istnieją w sensie podstawowym)
(ciała i dusze istnieją w sensie podstawowym)
•
•
Kartezjusz: ciało = rzecz rozciągła (
Kartezjusz: ciało = rzecz rozciągła (
res
res
extensa
extensa
), dusza
), dusza
= rzecz myśląca (
= rzecz myśląca (
res
res
cogitans
cogitans
)
)
•
•
Zjawiska psychiczne zachodzą w odmiennej od ciała
Zjawiska psychiczne zachodzą w odmiennej od ciała
substancji duchowej
substancji duchowej
•
•
Dusza jest niematerialna (
Dusza jest niematerialna (
nieprzestrzenna
nieprzestrzenna
) ale czasowa
) ale czasowa
•
•
Pogląd charakterystyczny dla kręgu kultury
Pogląd charakterystyczny dla kręgu kultury
chrześcijańskiej
chrześcijańskiej
Kartezjusz o duszy
Kartezjusz o duszy
•
•
„
„
Poznałem dzięki temu, że byłem substancją, której całą
Poznałem dzięki temu, że byłem substancją, której całą
istotę czy naturę […] stanowi wyłącznie myślenie i która
istotę czy naturę […] stanowi wyłącznie myślenie i która
dla swego istnienia nie wymaga żadnego miejsca […] i
dla swego istnienia nie wymaga żadnego miejsca […] i
nie zależy od żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że
nie zależy od żadnego przedmiotu materialnego. Tak, że
oto „Ja” […] czyli dusza […] dzięki której jestem tym,
oto „Ja” […] czyli dusza […] dzięki której jestem tym,
czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i jest
czym jestem, jest całkowicie odrębna od ciała i jest
nawet łatwiejsza do poznania niż ono […] a nadto gdyby
nawet łatwiejsza do poznania niż ono […] a nadto gdyby
nie było wcale ciała, dusza nie przestałaby być tym
nie było wcale ciała, dusza nie przestałaby być tym
wszystkim, czym jest. […] Czym więc jestem? Rzeczą
wszystkim, czym jest. […] Czym więc jestem? Rzeczą
myślącą; ale co to jest?
myślącą; ale co to jest?
Jest
Jest
to rzecz, która wątpi,
to rzecz, która wątpi,
pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także
pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także
wyobraża sobie i czuje” (Kartezjusz,
wyobraża sobie i czuje” (Kartezjusz,
Rozprawa o
Rozprawa o
metodzie
metodzie
).
).
Dualizm umiarkowany
Dualizm umiarkowany
(Arystoteles, św. Tomasz z
(Arystoteles, św. Tomasz z
Akwinu
Akwinu
)
)
•
•
Ciała istnieją samoistnie (są substancjami)
Ciała istnieją samoistnie (są substancjami)
•
•
Substancja = materia + forma
Substancja = materia + forma
•
•
Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym się z
Człowiek jest uduchowionym ciałem, składającym się z
formy i materii
formy i materii
•
•
Dusza jest formą ciała organicznego
Dusza jest formą ciała organicznego
•
•
Forma = zespół cech konstytutywnych
Forma = zespół cech konstytutywnych
•
•
Istnienie duszy polega na tym, że przysługuje pewnemu
Istnienie duszy polega na tym, że przysługuje pewnemu
ciału
ciału
•
•
Rozumna część duszy może istnieć po śmierci ciała
Rozumna część duszy może istnieć po śmierci ciała
organicznego (nieśmiertelność)
organicznego (nieśmiertelność)
•
•
Na jakiej zasadzie uznajemy duszę za jedność?
Na jakiej zasadzie uznajemy duszę za jedność?
•
•
Jak uzasadnić związek umysłu i ciała?
Jak uzasadnić związek umysłu i ciała?
•
•
Jakie jest kryterium numerycznej odrębności
Jakie jest kryterium numerycznej odrębności
przedmiotów duchowych?
przedmiotów duchowych?
•
•
Jak wyjaśnić powstawanie umysłu (ontogeneza i
Jak wyjaśnić powstawanie umysłu (ontogeneza i
filogeneza)?
filogeneza)?
Monizm materialistyczny
Monizm materialistyczny
•
•
Teza = istnieją tylko substancje materialne (tylko ciała
Teza = istnieją tylko substancje materialne (tylko ciała
są substancjami)
są substancjami)
Materializm mechanistyczny
Materializm mechanistyczny
•
•
Nie istnieją substancje duchowe
Nie istnieją substancje duchowe
•
•
Zjawiska psychiczne (myśli, uczucia, akty woli itd.) są
Zjawiska psychiczne (myśli, uczucia, akty woli itd.) są
ostatecznie pewnym procesami fizjologicznymi (zatem
ostatecznie pewnym procesami fizjologicznymi (zatem
fizycznymi)
fizycznymi)
•
„[…] oprócz ciał i próżni nie można zostawić w liczbie
rzeczy żadnej trzeciej
samoistnej natury, ani która by kiedykolwiek podpadła
pod nasze zmysły, ani którą by mógł ktoś
rozumowaniem uchwycić” (
Titus
Titus
Lucretius
Lucretius
Carus
Carus
,
,
De
De
rerum natura
rerum natura
).
).
Materializm dialektyczny
Materializm dialektyczny
(Karol Marks, Fryderyk Engels)
(Karol Marks, Fryderyk Engels)
•
•
Zjawiska psychiczne nie są tożsame ze zjawiskami
Zjawiska psychiczne nie są tożsame ze zjawiskami
fizjologicznymi, lecz wykazują pewną autonomię
fizjologicznymi, lecz wykazują pewną autonomię
(
(
antyredukcjonizm
antyredukcjonizm
)
)
•
•
Jednak to ciało człowieka, a nie odrębna od niego
Jednak to ciało człowieka, a nie odrębna od niego
substancja materialna myśli, czuje, chce itd.
substancja materialna myśli, czuje, chce itd.
•
•
Życie powstało z materii nieorganicznej, życie psychiczne
Życie powstało z materii nieorganicznej, życie psychiczne
rozwinęło się w procesie ewolucji
rozwinęło się w procesie ewolucji
–
–
materia uzyskała
materia uzyskała
świadomość
świadomość
•
•
Materia uzyskuje nowe jakości nieredukowalne do
Materia uzyskuje nowe jakości nieredukowalne do
poprzedniego stadium ewolucji (materia nieorganiczna
poprzedniego stadium ewolucji (materia nieorganiczna
–
–
życie
życie
–
–
świadomość)
świadomość)
•
•
Życie psychiczne nie sprowadza się do procesów
Życie psychiczne nie sprowadza się do procesów
fizykochemicznych, ale jest od nich genetycznie i bytowo
fizykochemicznych, ale jest od nich genetycznie i bytowo
zależne
zależne
Behawioryzm
Behawioryzm
•
•
Teza: posiadać umysł = zachowywać się w pewien
Teza: posiadać umysł = zachowywać się w pewien
sposób, lub wykazywać tendencję do określonego typu
sposób, lub wykazywać tendencję do określonego typu
zachowania (J. B.
zachowania (J. B.
Watson
Watson
, B. F.
, B. F.
Skiner
Skiner
, G.
, G.
Ryle
Ryle
)
)
•
•
Umysł nie jest jakimś przedmiotem lecz funkcją
Umysł nie jest jakimś przedmiotem lecz funkcją
•
•
Różnica między żywym człowiekiem (posiadającym
Różnica między żywym człowiekiem (posiadającym
umysł) a nieżywym (
umysł) a nieżywym (
nieposiadającym
nieposiadającym
umysłu) polega na
umysłu) polega na
tym, że żywy człowiek zachowuje się inaczej niż martwy
tym, że żywy człowiek zachowuje się inaczej niż martwy
•
•
Założenie: obiektywne, intersubiektywnie sprawdzalne i
Założenie: obiektywne, intersubiektywnie sprawdzalne i
komunikowalne badanie umysłu, odrzucenie introspekcji,
komunikowalne badanie umysłu, odrzucenie introspekcji,
odrzucenie istnienia wewnętrznych stanów umysłowych
odrzucenie istnienia wewnętrznych stanów umysłowych
Teoria identyczności psychofizycznej
Teoria identyczności psychofizycznej
(
(
central
central
-
-
state
state
theory
theory
;
;
identity
identity
)
)
•
•
Teza: umysł = mózg (t.
Teza: umysł = mózg (t.
Hobbes
Hobbes
, H.
, H.
Feigl
Feigl
, P.
, P.
Feyerabend
Feyerabend
, U. T. Place, H.
, U. T. Place, H.
Putnam
Putnam
, J. J. C.
, J. J. C.
Smart
Smart
, D.
, D.
Armstrong
Armstrong
)
)
•
•
Stany umysłowe są identyczne z czysto fizycznymi
Stany umysłowe są identyczne z czysto fizycznymi
stanami centralnego układu nerwowego (mózgu)
stanami centralnego układu nerwowego (mózgu)
•
•
„
„
Dla materialisty człowiek jest przedmiotem fizycznym,
Dla materialisty człowiek jest przedmiotem fizycznym,
wyróżniającym się spośród innych przedmiotów
wyróżniającym się spośród innych przedmiotów
fizycznych jedynie szczególną złożonością fizycznej
fizycznych jedynie szczególną złożonością fizycznej
organizacji i szczególną złożonością fizycznych
organizacji i szczególną złożonością fizycznych
możliwości. Człowiek nie posiada żadnych
możliwości. Człowiek nie posiada żadnych
niefizycznych
niefizycznych
właściwości” (
właściwości” (
David
David
M.
M.
Armstrong
Armstrong
,
,
Materialistyczna
Materialistyczna
teoria umysłu
teoria umysłu
)
)
Pansomatyzm
Pansomatyzm
(Tadeusz Kotarbiński)
(Tadeusz Kotarbiński)
•
•
Pansomatyzm
Pansomatyzm
= wszelki przedmiot jest ciałem
= wszelki przedmiot jest ciałem
•
•
„Wszelka dusza jest ciałem
„Wszelka dusza jest ciałem
–
–
oto teza
oto teza
somatyzmu
somatyzmu
”
”
•
•
„Dusza jest tożsama z jakimś fragmentem osobnika
„Dusza jest tożsama z jakimś fragmentem osobnika
fizycznego. Który to jest fragment: całość układu
fizycznego. Który to jest fragment: całość układu
nerwowego czy wielki mózg, czy jego określony wycinek,
nerwowego czy wielki mózg, czy jego określony wycinek,
czy jakiś inny fragment organizmu, czy organizm
czy jakiś inny fragment organizmu, czy organizm
wreszcie w całości
wreszcie w całości
–
–
tego
tego
somatyzm
somatyzm
jako taki nie
jako taki nie
przesądza”.
przesądza”.
•
•
(Tadeusz Kotarbiński,
(Tadeusz Kotarbiński,
Myśli
Myśli
pansomatyzmu
pansomatyzmu
)
)
Relacja psychofizyczna
Relacja psychofizyczna
(stosunek ciała do umysłu)
(stosunek ciała do umysłu)
•
•
Interakcjonizm
Interakcjonizm
–
–
wzajemne oddziaływanie zjawisk
wzajemne oddziaływanie zjawisk
fizycznych i psychicznych (
fizycznych i psychicznych (
np
np
. pokój i termostat)
. pokój i termostat)
•
•
Epifenomenalizm
Epifenomenalizm
–
–
zjawiska fizyczne oddziałują na
zjawiska fizyczne oddziałują na
psychiczne, ale nie na odwrót (zjawiska psychiczne są
psychiczne, ale nie na odwrót (zjawiska psychiczne są
ubocznym produktem zjawisk fizycznych) (
ubocznym produktem zjawisk fizycznych) (
np
np
. pokój i
. pokój i
termometr)
termometr)
•
•
Paralelizm
Paralelizm
–
–
zjawiska fizyczne i psychiczne nie są
zjawiska fizyczne i psychiczne nie są
połączone związkami przyczynowymi, ale przebiegają
połączone związkami przyczynowymi, ale przebiegają
równolegle do siebie (
równolegle do siebie (
np
np
. równoległe szyny kolejowe)
. równoległe szyny kolejowe)
•
•
Teoria dwóch stron
Teoria dwóch stron
–
–
zjawiska fizyczne i psychiczne są
zjawiska fizyczne i psychiczne są
dwoma aspektami tego samego zjawiska (
dwoma aspektami tego samego zjawiska (
interospekcja
interospekcja
–
–
proces psychiczny, zmysły zewnętrzne
proces psychiczny, zmysły zewnętrzne
–
–
fizyczny)
fizyczny)
Spirytualizm idealistyczny
Spirytualizm idealistyczny
•
•
Teza = istnieją tylko substancje duchowe (metafizyczny
Teza = istnieją tylko substancje duchowe (metafizyczny
idealizm subiektywny w wersji immanentnej)
idealizm subiektywny w wersji immanentnej)
•
•
Ciała są jedynie zespołami wrażeń, dla których
Ciała są jedynie zespołami wrażeń, dla których
esse
esse
est
est
percipi
percipi
(
(
Berkeley
Berkeley
)
)
Spirytualizm realistyczny
Spirytualizm realistyczny
•
•
Teza = rzeczywiście istnieją tylko substancje duchowe
Teza = rzeczywiście istnieją tylko substancje duchowe
•
•
Ciała istnieją rzeczywiście, ale są tylko odmianą
Ciała istnieją rzeczywiście, ale są tylko odmianą
substancji duchowych (Leibniz
substancji duchowych (Leibniz
–
–
monadologia)
monadologia)
•
•
Substancjami są monady
Substancjami są monady
•
•
Monady, które mają świadome życie psychiczne to dusze
Monady, które mają świadome życie psychiczne to dusze
•
•
Monady, które nie mają świadomego życia psychicznego
Monady, które nie mają świadomego życia psychicznego
to ciała
to ciała
Monizm właściwy
Monizm właściwy
(
(
Baruch
Baruch
Spinoza
Spinoza
)
)
•
•
Teza = istnieje tylko jeden rodzaj substancji, który ma
Teza = istnieje tylko jeden rodzaj substancji, który ma
zarówno atrybuty duchowe, jak i cielesne
zarówno atrybuty duchowe, jak i cielesne
•
•
Ciało i dusza to różne aspekty, pod którymi ujawnia się
Ciało i dusza to różne aspekty, pod którymi ujawnia się
nam ta sama substancja
nam ta sama substancja
Monizm immanentny
Monizm immanentny
(
(
David
David
Hume)
Hume)
•
•
Teza = zarówno ciała, jak i dusze są jedynie układami
Teza = zarówno ciała, jak i dusze są jedynie układami
wrażeń danych nam w doświadczeniu
wrażeń danych nam w doświadczeniu
•
•
Dusza jest tylko strumieniem świadomości (wiązką
Dusza jest tylko strumieniem świadomości (wiązką
przeżyć psychicznych)
przeżyć psychicznych)
•
•
W doświadczeniu nie jest nam dana dusza, czyli podmiot
W doświadczeniu nie jest nam dana dusza, czyli podmiot
tych zjawisk
tych zjawisk
•
•
Ani dusze ani ciała nie są substancjami
Ani dusze ani ciała nie są substancjami
•
•
„
„
Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie w to,
Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie w to,
co nazywam moim ja, to zawsze natykam się na jakąś
co nazywam moim ja, to zawsze natykam się na jakąś
szczególną percepcję, tę czy inną, ciepła czy chłodu,
szczególną percepcję, tę czy inną, ciepła czy chłodu,
światła czy cienia, miłości czy nienawiści, przykrości czy
światła czy cienia, miłości czy nienawiści, przykrości czy
przyjemności. Nie mogę nigdy uchwycić mego ja bez
przyjemności. Nie mogę nigdy uchwycić mego ja bez
jakiejś percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego
jakiejś percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego
niż percepcję” (Dawid Hume,
niż percepcję” (Dawid Hume,
Traktat o naturze ludzkiej
Traktat o naturze ludzkiej
,
,
t. 1)
t. 1)
Czy komputer może myśleć?
Czy komputer może myśleć?
•
•
Program sztucznej inteligencji (
Program sztucznej inteligencji (
AI
AI
–
–
artificial
artificial
intelligence
intelligence
)
)
–
–
symulowanie działania ludzkiego mózgu za pomocą
symulowanie działania ludzkiego mózgu za pomocą
komputerów, budowa maszyn przewyższających ludzkie
komputerów, budowa maszyn przewyższających ludzkie
zdolności myślenia
zdolności myślenia
•
•
Roboty, systemy eksperckie: zastąpienie wiedzy i
Roboty, systemy eksperckie: zastąpienie wiedzy i
doświadczenia ludzi odpowiednimi programami
doświadczenia ludzi odpowiednimi programami
•
•
Czy komputery mogą wykazywać (symulować)
Czy komputery mogą wykazywać (symulować)
inteligencję?
inteligencję?
Test
Test
Turinga
Turinga
•
•
Alan
Alan
Turing
Turing
,
,
Computing
Computing
Machinery
Machinery
and
and
Intelligence
Intelligence
(
(
Maszyny liczące a inteligencja,
Maszyny liczące a inteligencja,
„
„
Mind
Mind
” 1950)
” 1950)
•
•
Jak sprawdzić, czy komputer myśli?
Jak sprawdzić, czy komputer myśli?
•
•
Maszynę oceniamy na podstawie jej działania
Maszynę oceniamy na podstawie jej działania
•
•
Jeżeli w danej sytuacji komputer zachowuje się tak, jak
Jeżeli w danej sytuacji komputer zachowuje się tak, jak
zachowałby się człowiek, to komputer myśli (komputer
zachowałby się człowiek, to komputer myśli (komputer
myśli, jeśli dział w sposób nieodróżnialny od działania
myśli, jeśli dział w sposób nieodróżnialny od działania
myślącej osoby)
myślącej osoby)
•
•
Komputer powinien udzielać ludzkich odpowiedzi na
Komputer powinien udzielać ludzkich odpowiedzi na
pytania
pytania
•
•
Komputer i człowiek są ukryci przed egzaminatorką
Komputer i człowiek są ukryci przed egzaminatorką
•
•
Rozmowa toczy się za pomocą klawiatury i monitora
Rozmowa toczy się za pomocą klawiatury i monitora
•
•
Człowiek ma za zadanie przekonywać, że jest to on
Człowiek ma za zadanie przekonywać, że jest to on
człowiekiem
człowiekiem
•
•
Komputer jest tak zaprogramowany, by przekonać, że to
Komputer jest tak zaprogramowany, by przekonać, że to
„on” jest człowiekiem
„on” jest człowiekiem
•
•
Zadaniem egzaminatorki jest rozpoznanie, który jest
Zadaniem egzaminatorki jest rozpoznanie, który jest
człowiekiem, a który komputerem
człowiekiem, a który komputerem
•
•
Jeśli egzaminatorka nie jest w stanie rozpoznać, który
Jeśli egzaminatorka nie jest w stanie rozpoznać, który
jest człowiekiem, to komputer przechodzi test pomyślnie
jest człowiekiem, to komputer przechodzi test pomyślnie
•
•
Czy, jeżeli komputer pomyślnie przeszedł Test
Czy, jeżeli komputer pomyślnie przeszedł Test
Turinga
Turinga
,
,
to musimy uznać, że komputer myśli (jest świadomą
to musimy uznać, że komputer myśli (jest świadomą
istotą)?
istotą)?
•
•
Czy mamy wówczas do czynienia ze świadomością (być
Czy mamy wówczas do czynienia ze świadomością (być
może różną od ludzkiej)?
może różną od ludzkiej)?
•
•
Fakt, że komputer zbudowany jest z tranzystorów, a nie
Fakt, że komputer zbudowany jest z tranzystorów, a nie
z neuronów nie ma zasadniczego znaczenia
z neuronów nie ma zasadniczego znaczenia
•
•
O inteligencji drugiego człowieka wyrabiamy sobie opinię
O inteligencji drugiego człowieka wyrabiamy sobie opinię
na podstawie rozmowy…
na podstawie rozmowy…
Osiągnięcia
Osiągnięcia
AI
AI
•
•
Lata 50. XX w.
Lata 50. XX w.
–
–
elektroniczny
elektroniczny
„żółw” (W.
„żółw” (W.
Grey
Grey
Walter)
Walter)
•
•
Lata 60. XX w.
Lata 60. XX w.
–
–
program
program
koputerowy
koputerowy
symulujący
symulujący
zachowanie się psychoterapeuty
zachowanie się psychoterapeuty
(K. M.
(K. M.
Colby
Colby
): niektórzy pacjenci
): niektórzy pacjenci
woleli zwierzać się programowi
woleli zwierzać się programowi
komputerowemu niż
komputerowemu niż
psychoterapeucie
psychoterapeucie
•
•
Komputery grające w szachy
Komputery grające w szachy
–
–
komputer
komputer
Deep
Deep
Blue
Blue
(IBM)
(IBM)
pokonał arcymistrza
pokonał arcymistrza
Garriego
Garriego
Kasparowa
Kasparowa
Chiński pokój
Chiński pokój