mech_poj_rol_723[03].Z2.07

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Oświetlenie pojazdów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu wiedzy o zasadach i sposobach diagnozowania

i naprawiania układów elektrycznych w pojazdach i maszynach. Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem,

−

materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą sprawdzić, czy opanowałeś podany materiał
nauczania z zakresu naprawiania części maszyn i urządzeń rolniczych,

−

ćwiczenia, które ułatwią nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć.
W materiale nauczania zostały przedstawione zagadnienia dotyczące: organizacji

i  wyposażenia  stanowiska  pracy,  technologii  diagnozowania  i  napraw  instalacji  elektrycznych
w  pojazdach  i  maszynach  stosowanych  w  rolnictwie.  Przy  wyborze  treści  pomoże
Ci  nauczyciel,  który  wskaże  zagadnienia  szczególnie  ważne,  jak  i  pomocnicze  potrzebne  do
wykonywania  zadań  określonych  dla  zawodu  operator  pojazdów  i  maszyn  rolniczych.
Do  poszerzenia  wiedzy  powinieneś  wykorzystać  zamieszczoną  w  wykazie  literaturę  oraz
korzystać  z  innych  źródeł  informacji.  W  przypadku  trudności  z  opanowaniem  materiału  lub
zrealizowaniem ćwiczenia poproś nauczyciela o pomoc.

Kolejnym etapem poznawania oraz uzupełniania i utrwalania zagadnień dotyczących

diagnozowania i naprawiania uszkodzonych instalacji elektrycznych w pojazdach i maszynach
rolniczych będzie wykonywanie ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich
postępów rozwiązując Sprawdzian postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie wstawiając X w odpowiednie miejsce.

Przykładowy zestaw zadań testowych zamieszczony jest w rozdziale 5 tego poradnika.

Zawiera on instrukcję, w której wyjaśniono tok przeprowadzania sprawdzianu, przykładową
kartę odpowiedzi, w której, w odpowiednich miejscach zaznacz odpowiedzi na pytania; będzie
to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.

W czasie zajęć dydaktycznych musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych i ochrony środowiska zgodnie
z obowiązującymi normami prawnymi.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z2

Eksploatacja pojazdów rolniczych

723[03].Z2.01

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

723[03].Z2.02

Stosowanie technik kierowania

pojazdem i wykonywanie czynności

kontrolno – obsługowych

723[03].Z2.03

Diagnozowanie i naprawa

układów silnika

723[03].Z2.04

Diagnozowanie i naprawa

układów napędowych

pojazdów

723[03].Z2.05

Diagnozowanie i naprawa

układów kierowniczych,

jezdnych, zawieszenia

i hamulcowych

723[03].Z2.06

Diagnozowanie i naprawa

układów hydraulicznych,

pneumatycznych

i urządzeń zaczepowych

723[03].Z2.07

Diagnozowanie i naprawa

układów elektrycznych

w pojazdach i maszynach

723[03].Z2.08

Wykonywanie przeglądów

technicznych i obsługi sezonowej

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej,

−

rozpoznawać elementy, zespoły i układy na rysunkach, schematach, zgodnie z instrukcją,

−

określać funkcje zespołów i układów,

−

wykonywać proste szkice i rysunki części i zespołów maszyn,

−

nazywać i użytkować narzędzia,

−

organizować stanowisko pracy do diagnostyki, naprawy i obsługi sprzętu technicznego
zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

radzić sobie w sytuacjach problemowych,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

podejmować decyzje dotyczące wyboru technologii naprawy,

−

podejmować decyzje zawodowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

skutecznie komunikować się z innymi uczestnikami procesu pracy,

−

oceniać własną pracę,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego,

−

udzielać pomocy ofiarom wypadków przy procesie pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować instalacje elektryczne pojazdów samochodowych, ciągników i maszyn
rolniczych,

−

odczytać schematy instalacji elektrycznych pojazdów i maszyn rolniczych,

−

objaśnić budowę, działanie i czynności obsługowe akumulatorów, prądnic, alternatorów,
rozruszników i silników elektrycznych,

−

sprawdzić działanie źródeł światła, odbiorników, układów kontrolno – pomiarowych
i sterujących pojazdów i maszyn rolniczych,

−

wykonać ładowanie akumulatorów,

−

wyregulować ustawienie świateł głównych pojazdów,

−

wykryć usterki elektrycznego wyposażenia pojazdu,

−

dokonać naprawy układów elektrycznych,

−

zastosować przepisy bhp podczas diagnozowania i naprawy układów elektrycznych
w pojazdach i maszynach.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

4.1.1. Materiał nauczania

Wyposażenie pojazdów jak i wyposażenie maszyn wymaga zastosowania urządzeń

zasilanych  napięciem  elektrycznym.  Do  zasilania  urządzeń  wykorzystuje  się  instalację
elektryczną.  W  pojazdach  i  maszynach  rolniczych  najczęściej  instalacja  elektryczna  jest
zasilana  napięciem  stałym  o  wartości  12  V.  Instalacje  o  zasilaniu  24  V  stosowane  są
w pojazdach  ciężkich,  z  silnikami  o  dużej  mocy.  Wynika  to  z  większego  zapotrzebowania  na
energię  przez  urządzenia  elektryczne  w  jakie  jest  wyposażony  pojazd  oraz  ma  to  na  celu
zmniejszenie  wartości  pobieranego  prądu,  zmniejszenie  przekroju  przewodów.  Instalacja
elektryczna składa się z następujących części:

−

źródło prądu,

−

przewody elektryczne,

−

elementy zabezpieczenia,

−

elementy automatyki,

−

osprzęt kontrolno pomiarowy,

−

odbiorniki prądu.

Budowa akumulatora została opisana w poradniku do jednostki modułowej 723[03].O1.06.
Budowa prądnicy, jako źródła prądu w pojazdach została opisana w poradniku do jednostki
modułowej 723[03].O1.07.

Prądnica została zastąpiona przez alternator który ma większą wydajność elektryczną oraz

posiada  mniejsze  gabaryty  i  wagę.  Prądnice  zostały  zastąpione  przez  alternatory,  również
z powodu dłuższej ich żywotności, która wynika z ich konstrukcji, ponieważ prąd wytwarzany
w  alternatorze  powstaje  w  nieruchomych  elementach  uzwojenia,  a  nie  w  wirniku  jak
w prądnicy.  Alternator  wytwarza  prąd  przemienny,  który  jest  przetwarzany  na  prąd  stały  za
pomocą układu prostowniczego - mostka składającego się z diod.

Zalety alternatora spowodowały, że jest on obecnie stosowany pojazdach jako podstawowe

źródło  prądu,  pozwalające  zaspokoić  zapotrzebowanie  na  energię  elektryczną  odbiorników
w pojeździe,  a  także  zasilić  urządzenia  i  maszyny  podłączane  do  instalacji  elektrycznej
pojazdu. W celu zapewnienia współpracy z akumulatorem, który wymaga zasilania (ładowania)
napięciem  stałym,  alternator  posiada  wbudowany  prostownik  na  diodach  krzemowych.
Alternator  (rys.  1)  może  zawierać  wbudowany  regulator  napięcia.  Jeśli  alternator  nie  posiada
wbudowanego regulatora, wymaga wówczas regulatora zewnętrznego. Takie rozwiązania były
stosowane w starszych konstrukcjach.

Układ prostowania prądu posiada często oddzielne diody do prostowania prądu głównego

i oddzielne 3 diody do prostowania prądu używanego do wzbudzania alternatora (alternator 9-
diodowy).  Układ  taki  zapewnia,  podczas  małych  obrotów  silnika  spalinowego  lub  przy
włączonej  instalacji  elektrycznej,  że  wirnik  alternatora  nie  jest  magnesowany  i  nie  pobiera
prądu  z  akumulatora,  jak  to  się  dzieje  w  prądnicach  lub  alternatorach  6-diodowych.
W nowoczesnych  samochodach  układ  prostowania  i  regulator  poziomu  wzbudzania,  zwany
regulatorem napięcia, są instalowane w alternatorze.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Budowa alternatora: 1 – dioda prostownicza prądowa, 2 – radiator diod prostowniczych masowych,

3 – pierścień ślizgowy uzwojenia wzbudzenia, 4 – uzwojenie trójfazowe stojana, 5 i 6 – łożyska toczne
wałka magneśnicy, 7 – szczotka, 8 – jarzmo stojana, 9 – rdzeń pazurowy magneśnicy, 10 – wentylator,
[www.pl.wikipedia.org

]

Przewody elektryczne służą do rozprowadzania energii elektrycznej ze źródła prądu

w pojazdach i  maszynach do odbiorników oraz urządzeń kontrolno pomiarowych. Najczęściej
stosowaną przewody miedziane. Są to linki o średnicy najczęściej od 0,5 do 2,0 mm izolowane
pojedynczo.  Przewody  rozprowadzane  są  wiązkami,  po  kilka  linek  zgrupowanych  ze  sobą  za
pomocą  izolacji  ochronnej  w  postaci  przewodu  gumowego  lub  innych  o  różnych  średnicach
(karbowana  rurka  plastikowa).  Izolacja  ochronna  ma  na  celu  zabezpieczenie  przewodu  przed
zerwaniem oraz uszkodzeniem izolacji linki. Najczęściej występującymi uszkodzeniami są:

−

przerwanie przewodu,

−

uszkodzenie izolacji,

−

utlenienie przewodu,

−

poluzowanie złączy.
Przerwanie przewodu to uszkodzenie typowe dla maszyn doczepianych i przyczep.

Nieprawidłowo  zabezpieczone  przewody  lub  nieuwaga  operatora  powodują  zerwanie
przewodów instalacyjnych, co w rezultacie przynosi brak zasilania odbiorników elektrycznych.
Uszkodzenia  izolacji  przewodów,  szczególnie  prądowych,  powodują  zwarcia  i  przebicia
prądowe  czego  skutkiem  jest  nieprawidłowa  praca  odbiorników  prowadząca  do  uszkodzenia
odbiorników.  Utlenianie  się  przewodów  jest  uszkodzeniem  najbardziej  niepożądanym
w instalacji elektrycznej. Na powierzchni przewodu, pod izolacją, zachodzi reakcja chemiczna
podczas  której  powstają  tlenki  metalu,  z  którego  wykonany  jest  przewód.  Tlenki  słabo
przewodzą  prąd,  a  w  przypadku  nadmiernej  ich  ilości  dochodzi  do  zaniku  przewodzenia

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

napięcia.  Uszkodzenie  to  nie  jest  widoczne  podczas  oględzin  i  przysparza  wielu  kłopotów
podczas  wykrywania  usterek.  Linka  miedziana,  pod  wpływem  reakcji  chemicznej  utlenia  się
i przerywa się wewnątrz izolacji To uszkodzenie jest możliwe do wykrycia jedynie miernikiem
elektrycznym  lub  kontrolką.  Diagnostyka  polega  na  tym,  że  sprawdzamy,  czy  przewód
przewodzi  prąd,  jaki  stawia  opór.  Często  zdarza  się  tak,  że  kiedy  poruszymy  przewód,  to
wskazuje on prawidłowy przepływ energii elektrycznej, a kiedy pozostawimy, przepływ energii
zostaje przerwany.

Nieprawidłowa eksploatacja instalacji elektrycznej polega najczęściej na zabrudzeniu

instalacji,  złącz,  zamoczeniu,  złym  przytwierdzeniu  przewodów  do  konstrukcji  pojazdu,
maszyn. Zamoczenie nadmierne instalacji np. podczas mycia powoduje zwarcia i przepięcia co
może skutkować unieruchomienie pojazdu. Podczas  mycia pojazdów musimy  zwracać uwagę,
czy  instalacja  elektryczna  jest  wystarczająco  osłonięta  od  wody  i  zabrudzeń  zewnętrznych.
Producenci  stosują  przewody  ochronne,  w  których  jest  prowadzona  instalacja  elektryczna,
jednak  podczas  nieprawidłowej  eksploatacji  ochrony  są  uszkadzane  mechanicznie  i  przestają
pełnić rolę ochronnika instalacyjnego. Kolejnym błędem są przewody luźno spoczywające, nie
przytwierdzone do konstrukcji.  Jest to częsta przyczyna uszkodzenia  instalacji elektrycznej  na
skutek  mechanicznego  przetarcia,  urwania  przewodów.  Przewody  nie  przytwierdzone
poruszają  się,  nadmiernie  drgają  podczas  pracy  pojazdu  czy  też  maszyny,  w  skutek  czego
następuje mechaniczne uszkodzenie linki wewnątrz izolacji przewodu.

Zabezpieczenia w pojazdach i maszynach to kolejny element instalacji, najczęściej jako

bezpieczniki,  znajdujące  się  w  instalacji  przed  odbiornikami.  Każdy  z  odbiorników  posiada
inne parametry elektryczne, dlatego też każdy odbiornik posiada inne parametry zabezpieczeń.
Głównym  celem  stosowania  bezpieczników  jest  zabezpieczenie  odbiorników  przed  zwarciem
i nadmiernym,  gwałtownym  dopływem  prądu,  który  może  spowodować  uszkodzenie
odbiornika.  Bezpieczniki  umieszczone  są  najczęściej  na  konsoli,  zebrane  w  jednym  miejscu,
ułatwia to eksploatację instalacji elektrycznej – nie musimy poszukiwać zabezpieczeń po całej
maszynie  czy  pojeździe,  tylko  mamy  je  umieszczone  (zgrupowane)  w  jednym  miejscu.
W niektórych  instalacjach  możemy  spotkać  zabezpieczenia  zamontowane  bezpośrednio  na
przewodach  w  zabudowanych  osłonach,  lub  zgrupowane  w  kilku  skrzynkach  bezpieczników.
Często jest to stosowane do instalacji zasilającej dodatkowe wyposażenie pojazdu lub maszyny
(konstruktor/projektant  nie  przewidział  na  konsoli  miejsca  na  dodatkowy  bezpiecznik),  które
wymaga jednak zabezpieczenia prądowego. Bezpieczniki mają różne kształty.

Rys. 2. Bezpieczniki [www.pl.wikipedia.org]

Parametry bezpieczników są umieszczone na obudowie (wartości określone w amperach),

a dla ułatwienia ich rozróżniania są oznakowane kolorami. Każdy z kolorów jest
odpowiednikiem danej wartości wyrażonej w amperach. Wyróżniamy 11 podstawowych
wartości prądów i odpowiadających im kolorów bezpieczników:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Oznakowanie kolorami elementów zabezpieczających (bezpieczników) [opracowanie własne]

Lp.

Oznakowanie/kolor

Wartość parametru (A)

Czarny

Szary

Fioletowy

Różowy

Beżowy

Brązowy

7,5A

Czerwony

10A

Niebieski

15A

Żółty

20A

Bezbarwny lub biały

25A

Zielony

30A

Kolejnymi elementami instalacji są przekaźniki, styczniki, regulatory napięciowe,

kontrolki,  lampki  kontrolne,  sygnalizatory  dźwiękowe.  Wszystkie  te  urządzenia  pozwalają  na
monitorowanie  instalacji  elektrycznej  oraz  załączenie  i  wyłączanie  odbiorników  oraz
sygnalizowanie  o  tych  czynnościach  operatorowi  w  postacie  znaków  świetlnych  lub
dźwiękowych. Urządzenia kontrolno pomiarowe są nieodłączną częścią pojazdów i maszyn. Za
pomocą  tej  aparatury  jesteśmy  w  stanie  określić  czy  pojazd  lub  maszyna posiada  prawidłowe
parametry pracy i czy praca wykonywana przez maszynę lub pojazd jest właściwa. Odbiorniki
prądu  w  pojazdach  można  podzielić  w  zależności  od  pobieranej  mocy.  Odbiorniki  prądu  to
urządzenia sterujące, napędzające, sygnalizujące, oświetlające. Typowymi odbiornikami prądu
w pojazdach są:

−

oświetlenie pojazdu (wszelkiego rodzaju żarówki dające światło np. światła pozycyjne,
drogowe, przeciwmgielne, podświetlenie deski rozdzielczej, podświetlenie kabiny itd.),

−

lampki kontrolne (wszelkiego rodzaju żarówki dające sygnały świetlne),

−

silniki elektryczne napędzające mechaniczne elementy,

−

wentylatory, dmuchawy,

−

podgrzewacze (np. szyb, lusterek, siedzeń),

−

silnik napędowy wycieraczki szyb,

−

spryskiwacz szyby,

−

klimatyzacja,

−

silnik sterujący elektrycznymi lusterkami,

−

sterowanie elektrycznymi szybami,

−

zapalniczka,

−

akumulator (po rozruchu silnika spalinowego akumulator staje się odbiornikiem prądu),

−

radio oraz nagłośnienie,

−

przekładniki napięciowe (przetwarzają napięcie z 12 V na 24 V oraz na 230 V – stosowane
do zasilania urządzeń zewnętrznych wymagających wyższego napięcia),

−

maszyny przyczepiane – podłączane od instalacji pojazdu (wykorzystujące źródło energii
pojazdu do zasilania własnego oświetlenia i osprzętu),

−

wszystkie elementy dodatkowe instalacji wewnętrznej i zewnętrznej pojazdu wymagające
zasilenia energia elektryczną.

Odbiornikiem dużej mocy jest rozrusznik silnika spalinowego. Jest to odbiornik który

wymaga dużego prądu podczas rozruchu silnika spalinowego, a źródłem jego zasilania jest
akumulator.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budowa rozrusznika jest prosta ponieważ jest to silnik elektryczny wyposażony

dodatkowo w układ sprzęgający i elektromagnes umożliwiający współpracę z napędem silnika
spalinowego. Rozrusznik składa się z wirnika, zbudowanego z pakietu blach odizolowanych od
siebie.  Wirnik  jest  umieszczony  wewnątrz  stojana,  zamocowany  na  łożyskach  ślizgowych.
Uzwojenia  poszczególnych  sektorów  spotykają  się  na  jednym  z  końców  wirnika.  Poprzez
komutator  i  szczotki  dociskane  do  komutatora,  mają  kontakt  z  zewnętrznym  zaciskiem
prądowym.  Stojan,  umieszczony  w  obudowie  wyposażony  jest  w  uzwojenia  tworzące
elektromagnes,  wytwarzający  pole  magnetyczne,  umożliwiające  ruch  wirnika  po
doprowadzeniu napięcia. Rozrusznik zasilany jest wprost z akumulatora, a ponieważ ma bardzo
duży  pobór  prądu,  połączony  jest  z  baterią  przy  pomocy  przewodu  o  dużej  średnicy.
Uruchomienie  rozrusznika  odbywa  się  za pośrednictwem  przekaźnika,  sterowanego sygnałem
elektrycznym  prowadzonym  równolegle,  ale  znacznie  cieńszym  przewodem  z  tego  samego
zacisku akumulatora poprzez bezpiecznik, włącznik zapłonu (stacyjkę) i włącznik rozrusznika.
Układ  sprzęgający,  jako  systemy  mechaniczny  lub  mechaniczno-elektryczny  pozwala
wprowadzić rozrusznik do pracy (obracanie wałem korbowym)  i wycofanie go ze współpracy
z układem  korbowym  po  uruchomieniu  silnika.  Można  zapewnić  to  poprzez  elektromagnes
i koło  zębate  na  specjalnym  wieloklinie  śrubowym,  które  po  dokonaniu  rozruchu  cofane  jest
w stronę  rozrusznika  dzięki  sprężynie.  Stosuje  się  również  inne  rozwiązania,  wykorzystujące
np.  mechanizmy  rolkowe.  Niezależnie  od  typu  mechanizmu  zazębiającego,  przełożenie
rozrusznik-silnik,  jest  tak  dobrane,  by  zwiększyć  moment  obrotowy  generowany  przez
rozrusznik.  Poruszanie  całego  układu  korbowego  i  współpracujących  z  nim  mechanizmów
wymaga  pokonania  dużych  oporów,  zwłaszcza  gdy  silnik  jest  zimny.  Przełożenie  rozrusznik-
silnik wahają się od 10:1 do 20:1.

Naprawa rozrusznika (silnika elektrycznego) polega na zdiagnozowaniu, wykryciu usterki

i  wymianie  bądź  regeneracji  uszkodzonych  elementów.  Przed  przystąpieniem  do  naprawy
rozrusznika  należy go wymontować z silnika pojazdu czy maszyny.  W nowych konstrukcjach
pojazdu ten proces  jest utrudniony poprzez złożoną  budowę silnika, obudowanie dodatkowym
osprzętem, z którym współpracuje rozrusznik. Podczas naprawy należy w pierwszej kolejności
zawsze odłączyć przewód zasilający, łączący go bezpośrednio z akumulatorem.

Odbiorniki prądu stosowane w pojazdach są tak zróżnicowane pod względem budowy, że

nie sposób opisać je wszystkie. Cechą wspólną łączącą je, jest zasilanie za pośrednictwem
instalacji i elementów dodatkowych (zabezpieczeń) energią elektryczną.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są główne elementy instalacji elektrycznej w pojazdach?
2.  Wyjaśnij, co to jest odbiornik elektryczny?
3.  Jakie są źródła prądu w pojazdach?
4.  Jakie są rodzaje odbiorników elektrycznych?
5.  Jaką rolę pełnią bezpieczniki w instalacji elektrycznej?
6.  Jakie sa kolory bezpieczników i co one oznaczają?
7.  Jakie są typowe uszkodzenia instalacji elektrycznej?
8.  Wyjaśnij co oznacza że przewód „utlenił się”?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj sprawdzenia stanu technicznego bezpieczników w ciągniku marki New Holland.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2)  zaplanować tok postępowania,
3)  odszukać panel z bezpiecznikami w pojeździe,
4)  dokonać kontroli zabezpieczeń,
5)  ocenić wykonane ćwiczenie,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy marki New Holland,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

multimetr.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiaru napięcia na zaciskach akumulatora i zapisz uzyskane wartości gdy:

a)  silnik pojazdu jest w stanie spoczynku,
b)  silnik pojazdu jest uruchomiony a główne odbiorniki prądu są powyłączane,
c)  silnik pojazdu pracuje a odbiorniki główne prądu są uruchomione.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2)  zaplanować tok postępowania,
3)  dokonać pomiarów zgodnie z zaleceniami zadania,
4)  zapisać w punktach uzyskane wartości pomiarów,
5)  wyciągnąć wnioski,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dowolny pojazd ze sprawnie działającą instalacją elektryczną,

−

woltomierz cyfrowy lub analogowy,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

dokumentacja instalacji elektrycznej w pojeździe.

Ćwiczenie 3

Podłączona prawidłowo przyczepa do ciągnika rolniczego nie posiada napięcia w instalacji

elektrycznej. Oświetlenie przyczepy jest niesprawne. Wtyka oświetlenia przyczepy jest
podpięta do gniazda zasilania zewnętrznego ciągnika. Sprawdź instalację przyczepy, wykryj
usterki i usuń je.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3)  zorganizować narzędzia do naprawy instalacji elektrycznej,
4)  zaplanować tok postępowania,
5)  rozpoznać usterki,
6)  usunąć usterki,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, przyczepa wyposażona w oświetlenie,

−

multimetr,

−

narzędzia niezbędne do naprawy instalacji elektrycznej,

−

instrukcja obsługi ciągnika, instrukcja obsługi przyczepy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje źródeł prądu w pojazdach?



2) wyjaśnić, jakie są kolory bezpieczników i co oznaczają?



3) określić zadania instalacji elektrycznej w pojazdach i maszynach?



4) wymienić podstawowe elementy instalacji elektrycznej w pojazdach?



5) rozpoznać odbiorniki prądu w pojazdach i maszynach?



6) wyjaśnić, jak diagnozowany jest akumulator?



7) scharakteryzować, jak zbudowana jest instalacja elektryczna

w pojazdach?



8) wyjaśnić, do czego służy aparatura kontrolno pomiarowa w pojazdach

i maszynach?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Diagnostyka zajmuje się oceną stanu technicznego maszyny poprzez badanie właściwości

procesów  roboczych  i  towarzyszących  pracy  maszyny,  a  także  poprzez  badanie  właściwości
wytworów  maszyny.  Wykrywanie  usterek  w  układach  elektrycznych  i  ich  usuwanie  jest
w niektórych  przypadkach  pracochłonne  ze  względu  na  dużą  liczbę  czynności  kontrolno
pomiarowych,  jakie  trzeba  wykonać  aby  zlokalizować  usterkę  i  ją  usunąć.  Najczęściej
spotykane niedomagania w instalacji elektrycznej dotyczą:

−

akumulatora,

−

alternatora,

−

rozrusznika,

−

oświetlenia pojazdu,

−

zabezpieczenia instalacji wraz z przekaźnikami (automatyka),

−

uszkodzenie kabli.

Akumulator w pojeździe służy głównie do rozruchu pojazdu i jest to kryterium

podstawowe  podczas  dobierania  jego  parametrów  (pojemności)  do  pojazdu.  Sprawność
akumulatora  sprawdzamy  poprzez  pomiar  napięcia  na  zaciskach  akumulatora.  Typowy
akumulator  posiada  6  segmentów  nazywanych  celami.  Każda  z  cel  posiada  napięcie  2,1  V,
a więc  sprawny  akumulator  powinien  posiadać  napięcie  na  zaciskach  o  wartości  12.6  V.
Pomiaru  możemy  dokonać  za  pomocą  miernika  cyfrowego,  analogowego  lub  bardzo
popularnego na rynku miernika uniwersalnego – multimetra.

Rys. 3. Multimetr – uniwersalny przyrząd pomiarowy [www.pl.wikipedia.org]

Bardzo ważny jest pomiar napięcia, gdy pobierany jest prąd rozruchowy, gdyż w tym

samym czasie z akumulatora jest zasilany układ zapłonowy w silnikach z zapłonem iskrowym
Jest to możliwe do wykonania za pomocą próbników akumulatorów samochodowych. Spadek
napięcia  w  instalacji  poniżej  10  V  podczas  rozruchu,  może  spowodować  brak  zapłonów,
a także  niedostateczną  prędkość  obrotowa  silnika,  która  jest  potrzebna  do  zainicjowania
samoczynnej  pracy  silnika.  Stan  techniczny  akumulatora  również  sprawdzamy  podczas  jego
oględzin.  Prawidłowo  „wyglądający”  akumulator  nie  powinien  posiadać  pęknięć  obudowy,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wycieków  elektrolitu,  zaciski  powinny  być  stabilnie  przytwierdzone  do  obudowy
(nie  naderwane).  Kolejnym  parametrem  świadczącym  o  prawidłowym  funkcjonowaniu
akumulatora  jest  poziom  elektrolitu  w  celach  oraz  jego  stężenie  (gęstość).  Poziom  elektrolitu
w poszczególnych  celach  powinien  być  na  takim  poziomie,  aby  płyty  były  całkowicie
zanurzone w elektrolicie. Zagęszczenie elektrolitu sprawdza się za pomocą areometru (rys. 4).

Rys. 4. Areometr – przyrząd do pomiaru gęstości elektrolitu [www.pl.wikipedia.org]

Gęstość elektrolitu w pełni naładowanego akumulatora w każdej z cel powinna wynosić

1,28 G/cm

. Akumulator powinien być raz na pół roku wyjęty z pojazdu i skontrolowany,

a w przypadku  potrzeby  należy  uzupełnić  elektrolit  wodą  destylowaną  oraz  powinien  być
doładowany  prostownikiem,  jeśli  tego  wymaga.  Na  rynku  są  dostępne  również  akumulatory
bezobsługowe.  Akumulatory  tego  typu  nie  są  wyposażone  w  otwory  umożliwiające
uzupełnienie elektrolitu (wodą destylowaną). Niektóre firmy produkujące akumulatory używają
sloganu  handlowego  „akumulator  bezobsługowy”,  jednak  baterie  tak  nazywane  posiadają
otwory do uzupełniania elektrolitu i nie są typowymi akumulatorami bezobsługowymi.

Sprawnie działający akumulator powinien pokryć zapotrzebowanie na energię elektryczną

podczas poboru energii przez rozrusznik w trakcie rozruchu silnika spalinowego. Akumulator,
po rozruchu silnika spalinowego staje się odbiornikiem prądu.

Alternator to kolejne źródło prądu w pojazdach mające za zadanie wytworzyć taką ilość

energii aby zaspokoić zapotrzebowanie odbiorników w pojeździe na energie elektryczną.
Alternator dostarcza do układu napięcie do instalacji (akumulatora), poprzez układ
prostowniczy składający się z diod krzemowych, a także regulator napięcia o 2 V większe, niż
posiada akumulator naładowany, czyli 14.6 V. Wartość napięcia dostarczanego do akumulatora
podczas pracy silnika powinna zawierać się od 14.6 V do 15.2 V. W ten sposób akumulator jest
doładowywany podczas pracy silnika, co sprawia że akumulator jest w ciągłej dyspozycji.

Typowym uszkodzeniem alternatora, najczęściej występującym, jest uszkodzenie układu

prostowniczego składającego się z diod krzemowych.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Diody krzemowe stosowane w alternatorach [www.pl.wikipedia.org]

Wadliwa praca układu prostowniczego powoduje przepalenie zabezpieczeń i brak napięcia

w  instalacji  elektrycznej  pojazdu.  W  pierwszej  chwili  taki  stan  awarii  jest  sygnalizowany
poprzez  lampkę kontrolną  na pulpicie, która ma symbol  akumulatora  i jest barwy czerwonej.
W chwili gdy  nie  ma  napięcia w  instalacji elektrycznej  lub  jest  jej gwałtowny spadek  lampka
powinna  się  świecić.  Jest  to  sygnałem,  że  źródło  prądu  (alternator)  nie  wytwarza  napięcia.
W niektórych  przypadkach  bywa  tak,  że  podczas  przepalenia  układu  prostowniczego  ulega
uszkodzeniu lampka kontrolna (przepala się) uszkodzenie nie jest sygnalizowane.

Wykrycie tego typu uszkodzenia jest bardzo proste – wystarczy dokonać pomiaru

miernikiem (woltomierzem) na zaciskach alternatora sprawdzając wielkość napięcia podczas
pracy alternatora. Uszkodzony układ nie będzie wytwarzał napięcia.

Kolejnym, często spotykanym przypadkiem uszkodzenia alternatora, jest jego układ

napędowy. Alternator jest napędzany przez przekładnię pasową od silnika spalinowego.
Uszkodzenie przekładni pasowej lub jej niedomagania powodują, że alternator nie generuje
napięcia. Usterkę wykrywamy poprzez oględziny przekładni pasowej, sprawdzając:

−

czy przekładnia posiada pasek (brak paska na skutek przerwania powoduje braku napędu
alternatora),

−

czy pasek znajduje się na przekładni w prawidłowym położeniu (w rowkach kół
pasowych),

−

stan techniczny paska (czy nie jest postrzępiony lub naderwany),

−

stan naprężenia paska klinowego napędzającego alternator (pasek nie może się ślizgać
podczas pracy przekładni – podczas poślizgu wydaje dźwięk „piszczy”).

Kolejnym niedomaganiem alternatorów jest regulator napięcia. Jest to urządzenie

wbudowane w alternator. W starszych konstrukcjach regulator napięcia był montowany
oddzielnie, ponieważ posiadał większe gabaryty. W obecnych konstrukcjach jest
wbudowywany w korpus alternatora tak, aby w łatwy sposób można było go demontować.

Regulator odpowiedzialny jest za utrzymywanie napięcia generowanego przez alternator

na  stałym  poziomie,  bezpiecznym  dla  instalacji  elektrycznej  pojazdu  i  odbiorników  tego
napięcia  bez  względu  na  prędkość  obrotową,  która  jest  zmienna  podczas  pracy  silnika
spalinowego.  Uszkodzenie  regulatora  objawia  się  poprzez  spadek  energii  elektrycznej
w  instalacji,  na  skutek  przepalenia  zabezpieczenia  instalacyjnego  z  powodu  gwałtownego
chwilowego  wzrostu  wartości  natężenia  prądu.  Wykrycie  tej  usterki  polega  na  pomiarze  na
zaciskach alternatora napięcia i sprawdzeniu układu prostowniczego czy przepuszcza napięcie.
Naprawa polega na wymianie elementu.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Regulator napięcia wbudowywany w korpus alternatora [www.pl.wikipedia.org]

Uszkodzenie rozrusznika jest przyczyną braku możliwości uruchomienia silnika

spalinowego.  Uszkodzenie  rozrusznika  musi  być  niezwłocznie  usunięte  ze  względu  na
konieczność  szybkiego  uruchomienia  pojazdu  w  każdych  warunkach  (na  skrzyżowaniu  dróg).
Doraźnie,  mogą  być  stosowane  inne  sposoby  uruchamiania  silnika  np.  w  przypadku
rozładowania  akumulatora.  Rozrusznik  zbudowany  jest  jak  silnik  elektryczny,  z  układem
sprzęgającym,  więc  uszkodzenia  rozrusznika  są  typowymi  uszkodzeniami  jak  dla  silników
elektrycznych. Typowymi usterkami rozrusznika są:

−

zawieszenie szczotek,

−

przepalenie uzwojenia,

−

zatarcie łożysk ślizgowych,

−

przepalenie komutatora,

−

uszkodzenie mechaniczne uzwojeń wirnika jak i stojana,

−

uszkodzenie cewki podtrzymującej,

−

uszkodzenie mechanizmu sprzęgającego rozrusznik z kołem zamachowym silnika
spalinowego,

−

uszkodzenie instalacji doprowadzającej energię elektryczną ze źródła prądu do
rozrusznika.
Diagnozowanie rozrusznika zaczynamy od podłączenia go bezpośrednio do źródła prądu.

Jeśli  nie  pracuje  (brak  jest  ruchów  obrotowych),  wiemy  na  pewno,  że  jest  uszkodzony,
ponieważ  wyeliminowano  ewentualne  usterki  w  elektrycznym  układzie  włączającym.  Należy
go  wymontować  z  silnika  i  dokonać  naprawy.  Rozruszniki  posiadają  zróżnicowaną  budowę
pod  względem  wymiarów.  Im  większy  jest  silnik  spalinowy  tym  większe  ma  wymiary
gabarytowe, a także moc elektryczną posiada rozrusznik. Przyczyną tego jest zapotrzebowanie
większej  energii  do  rozruchu  przez  duże  silniki  spalinowe.  Producenci  jednak  dążą  do
miniaturyzacji i starają się aby nowe konstrukcje rozruszników były jak najmniejsze, a ich moc
była jak największa, odpowiednia do potrzeb.

Zabezpieczenia instalacji są niezbędnym elementem do uchronienia odbiorników przed

uszkodzeniem,  pojazdu  lub  maszyny.  Bezpieczniki  są  zgromadzone  w  jednym  miejscu
w pojeździe.  Jest  to  konsola  zamknięta  w  obudowie,  na  której  znajdują  się  ponumerowane
gniazda  bezpiecznikowe  i  stycznikowe,  w  których  umieszczone  są  bezpieczniki
odpowiedzialne  za  zabezpieczenie  poszczególnych  odbiorników.  Uszkodzenie  bezpiecznika
polega  na  jego  przepaleniu.  Usterkę  tą  wykrywamy  poprzez  oględziny  wizualne  (przepalone
włókno  oznacza  uszkodzenie)  lub  przy  użyciu  miernika  sprawdzamy  czy  element
zabezpieczający przepuszcza prąd. Uszkodzone elementy wymieniamy bezwzględnie na nowe

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o takich samych parametrach. W przypadku, gdy usterka zabezpieczenia powtórzy się musimy
zlokalizować przyczynę uszkodzenia zabezpieczenia instalacyjnego i usunąć ją, przed
włożeniem nowego, sprawnego bezpiecznika.

Energia elektryczna jest rozprowadzana do odbiorników za pomocą przewodów

elektrycznych  które  ulegają  uszkodzeniu.  Uszkodzenia  mechaniczne  przewodu  są
spowodowane  najczęściej  przez  nieprawidłową  eksploatację  okablowania.  Osłony  kabli  są
zniszczone  lub  mocowanie  kabli  zostaje  uszkodzone.  Wykrycie  takiej  usterki  sprawdzamy
metodą wizualną lub za pomocą miernika sprawdzając czy określony przewód przewodzi prąd.

W przypadku uszkodzenia izolacji uzupełniamy ją za pomocą dostępnych taśm

izolacyjnych  lub  izolacji termokurczliwych (rurki plastikowe o niewielkiej  średnicy  naciągane
na  przewód,  które  po  podgrzaniu  za  pomocą  np.  zapalniczki  kurczą  się).  Uszkodzone
mocowania  okablowania,  bezwzględnie  muszą  być  naprawione  lub  zastąpione  innymi
uchwytami  mocującymi  kable  w  sposób  trwały.  Utlenianie  przewodów  powstaje  na  skutek
reakcji chemicznej miedzi i tlenu. Powoduje to spadek napięcia na przewodzie w skutek czego
odbiornik  nie  jest  prawidłowo  zasilany.  Usterkę  wykrywamy  za  pomocą  miernika  lub
kontrolki. Sprawdzamy czy przewód przewodzi prąd, jaki jest opór przewodzenia. Zdarzają się
sytuacje kiedy to przewód przewodzi prąd a po jego poruszeniu następuje zanik przewodzenia.
Usterkę  usuwamy  poprzez  wymianę  odcinka  przewodu.  Uszkodzony  odcinek  należy  usunąć,
wstawiając odcinek dobrego przewodu, o tym samym przekroju lub najlepiej, gdy wymienimy
cały przewód na nowy. W razie usterki występującej w kilku żyłach jednocześnie wymieniamy
całą wiązkę przewodów.

W samochodowych instalacjach elektrycznych, występują napięcia bezpieczne 12 V i 24 V

w zależności od typu instalacji. Występują również napięcia niebezpieczne dla zdrowie i życia
człowieka.  Dotknięcie  części  znajdujących  się  pod  napięciem  niebezpiecznym  (np.  cewki
zapłonowej),  przebicia  napięciowe  spowodowane  uszkodzeniami  izolacji  (np.  przegryzieniem
izolacji przewodów zapłonowych przez gryzonie) grozi porażeniem elektrycznym. Dotyczy to
obwodu  wtórnego  układu  zapłonowego,  wiązki  przewodów  i  złączy  wtykowych,  instalacji
oświetleniowej oraz przyłączy do urządzeń diagnostycznych.

Zasady bezpieczeństwa podczas napraw instalacji elektrycznych:

−

przewody z uszkodzoną izolacją należy wymienić (np. przewody połączeniowe do
akumulatora),

−

przed włączeniem zapłonu, urządzenie diagnostyczne należy połączyć z masą elektryczną
silnika lub zaciskiem (B-) akumulatora,

−

wszelkie czynności w samochodowej instalacji elektrycznej należy wykonywać tylko przy
wyłączonym zapłonie. W szczególności dotyczy to takich czynności, jak np.: podłączanie
urządzeń diagnostycznych, wymiana części w instalacji zapłonowej, demontaż zespołów
(np. akumulatora) itd.,

−

czynności kontrolne i regulacyjne należy wykonywać w miarę możliwości tylko przy
wyłączonym zapłonie i zatrzymanym silniku,

−

podczas  wykonywania  czynności  kontrolnych  i  regulacyjnych,  przy  włączonym  zapłonie
lub  pracującym  silniku,  nie  dotykać  części  znajdujących  się  pod  napięciem.  Dotyczy  to
wszystkich  przewodów  przyłączeniowych  urządzeń  diagnostycznych  oraz  przyłączy
zespołów badanych na stanowiskach diagnostycznych,

−

zwrócić uwagę przy pracy z narzędziami – nie doprowadzać do zwarć, zawsze zdejmować
najpierw zacisk ujemny z akumulatora,

−

podczas regulacji, gdy pracuje silnik szczególną uwagę należy zwrócić na elementy
mechaniczne będące w ruchu, np. pasek klinowy, wentylator.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas obsługi akumulatorów istnieje niebezpieczeństwo kontaktu z kwasami. Kwasy

w kontakcie z niezabezpieczoną skórą powodują silne poparzenia. Stosując się do zasad
bezpiecznej pracy unikniemy zagrożenia.

Zasady postępowania podczas obslugi akumulatorów:

−

oparzone miejsca skóry natychmiast spłukać wodą, a następnie udać się do lekarza,

−

zalane elektrolitem ubranie i skórę należy natychmiast umyć wodą i mydłem,

−

po wdychaniu opar elektrolitu lub po jego połknięciu natychmiast udać się do lekarza,

−

w pomieszczeniach zamkniętych należy zapewnić stałą, intensywną wentylację,

−

zabrania się wywoływania iskrzenia podczas podłączania przewodów do akumulatora,
które może wywołać wybuch lub pożar od akumulatora, ponieważ podczas jego ładowania
wydziela się wodór, który tworzy w kontakcie z tlenem mieszaninę wybuchową.

Podczas prowadzenia napraw należy zadbać o bezpieczeństwo. Sam pojazd może stanowić

zagrożenie dla osoby przeprowadzającej proces naprawy. Jeżeli samochód nie jest
zabezpieczony przed stoczeniem, istnieje niebezpieczeństwo powstania zagrożenia np.
przyciśnięcia

stołu

warsztatowego.

Zarówno

silnikach

pracujących

jak

i unieruchomionych występują części obracające się i ruchome (np. przekładnie pasowe), które
mogą spowodować urazy rąk. Szczególnie, w przypadku zastosowania wentylatorów
z napędem elektrycznym istnieje niebezpieczeństwo, że przy zatrzymanym silniku
i wyłączonym zapłonie niespodziewanie włączy się wentylator. Zasady bezpieczeństwa:

−

na czas wykonywania diagnostyki zabezpieczyć samochód przed stoczeniem.
Automatyczną skrzynkę biegów ustawić w pozycji parkowania, zaciągnąć hamulec ręczny
lub zablokować koła przez podłożenie klinów,

−

podczas pracy silnika nie sięgać do obszaru, w którym znajdują się obracające się lub
poruszające się części,

−

przed rozpoczęciem czynności wykonywanych na wentylatorach z elektrycznym napędem
lub w pobliżu tych wentylatorów poczekać, aż silnik ostygnie i zdjąć wtyczkę z silnika
elektrycznego wentylatora,

−

przewodów przyłączeniowych urządzeń diagnostycznych nie układać w okolicy
obracających się części.

Podczas wykonywania prac, gdy silnik jest gorący, istnieje niebezpieczeństwo oparzenia

w razie dotknięcia lub nadmiernego zbliżenia się do takich elementów, jak np. kolektor
wydechowy, turbosprężarka, sonda lambda itd. Elementy te mogą nagrzewać się do
temperatury kilkuset stopni Celsjusza, zależnie od czasu pracy silnika.

Aby uniknąć niebezpieczeństwa oparzenia, należy stosować się do następujących zasad

bezpieczeństwa:

−

stosować środki ochrony osobistej, np. rękawice,

−

nie układać przewodów przyłączeniowych urządzeń diagnostycznych w pobliżu gorących
części,

−

nie przedłużać czasu pracy silnika, ponad niezbędny do wykonania pomiarów lub
regulacji.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaka jest definicja diagnostyki?
2.  Jaka jest wartość napięcia na zaciskach naładowanego akumulatora?
3.  Jaka jest prawidłowa wartość gęstości elektrolitu w celi akumulatora?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.  Czym uzupełniamy elektrolit w akumulatorze?
5.  Jakie są typowe uszkodzenia alternatora?
6.  Jakie są typowe uszkodzenia rozrusznika?
7.  Jakie są typowe uszkodzenia przewodów instalacyjnych?
8.  Jakie są typowe niedomagania akumulatorów rozruchowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj diagnostykę akumulatora rozruchowego. Sprawdź stan techniczny, dokonaj

pomiaru stanu naładowania, sprawdź gęstość elektrolitu w poszczególnych celach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy podczas wykonywania ćwiczenia,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  scharakteryzować budowę akumulatora,
4)  sprawdzić optycznie stan techniczny akumulatora,
5)  dokonać pomiaru napięcia na zaciskach akumulatora,
6)  sprawdzić poziom elektrolitu w poszczególnych celach (uzupełnić w miarę potrzeby),
7)  dokonać pomiaru gęstości elektrolitu,
8)  dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
9)  uporządkować miejsce pracy,
10)  zaprezentować wnioski z wykonanego ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

akumulator obsługowy,

−

multimetr,

−

areometr,

−

woda destylowana,

−

woda bieżąca,

−

stanowisko do wykonania pomiarów,

−

instrukcja bhp,

−

środki ochrony indywiduualnej.

Ćwiczenie 2

Po uruchomieniu silnika spalinowego w pojeździe kontrolka sygnalizacyjna czerwona

o symbolu graficznym „akumulator” świeci się światłem ciągłym. Ustal przyczynę usterki oraz
przedstaw w punktach procedurę jej usunięcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zgromadzić materiały i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
2)  zaplanować tok postępowania podczas diagnozowania usterki,
3)  ustalić przyczynę usterki,
4)  zapisać w punktach procedurę wykonania naprawy,
5)  ocenić wykonane ćwiczenie,
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dowolny pojazd z zasymulowaną usterką,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

multimetr,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

przykładowa dokumentacja instalacji elektrycznej w pojeździe.

Ćwiczenie 3

Po zdiagnozowaniu rozrusznika okazało się, że szczotki na komutatorze uległy

„zawieszeniu”. Dokonaj usunięcia usterki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  scharakteryzować budowę rozrusznika,
4)  zidentyfikować rodzaj uszkodzenie i jego przyczynę,
5)  zaplanować kolejne czynności i skonsultować je z nauczycielem,
6)  wykonać naprawę,
7)  sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
8)  zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozrusznik z zasymulowaną usterką,

−

zestaw narzędzi warsztatowych potrzebnych do wykonania naprawy,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

instrukcja napraw rozrusznika,

−

stanowisko do wykonania naprawy,

−

instrukcja stanowiskowa bhp.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, czym zajmuje się diagnostyka?



2) scharakteryzować diagnozowanie akumulatora?



3) scharakteryzować czynności obsługowe akumulatora?



4) dokonać naprawy układów elektrycznych w pojazdach?



5) określić zasady bhp podczas napraw instalacji elektrycznych?



6) scharakteryzować usterki instalacji elektrycznej pojazdów

samochodowych?



7) wykryć usterkę rozrusznika?



8) wykryć usterkę alternatora?



9) wykryć usterkę w układzie ładowania?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Oświetlenie pojazdów

4.3.1. Materiał nauczania

Instalacja oświetleniowa w pojazdach jest jedną z ważniejszych części instalacji

elektrycznej pojazdów i maszyn. Oświetlenie ma nie tylko wpływ na jakość wykonywanej
pracy przez operatora, ale przede wszystkim na jego bezpieczeństwo i bezpieczeństwo innych
uczestników ruchu drogowego.

Oświetlenie pojazdów można podzielić, ze względów funkcjonalnych, na dwie

podstawowe  grupy.  Pierwsza  to  wymagana  przez  przepisy  ruchu  drogowego,  służące  do
poruszania  się  po  drogach  publicznych.  Druga,  to  oświetlenie  maszyn  i  pojazdów  mające  na
celu  oświetlenie  miejsca  pracy,  zespołów  roboczych  maszyny,  której  głównym  celem  jest
ułatwienie,  podniesienie  jakości  pracy  i  zwiększenie  bezpieczeństwa  operatora  pojazdu  lub
maszyny samobieżnej. W rolnictwie wiele prac wykonuje się do późnych godzin wieczornych,
dlatego  maszyny  jak  i  pojazdy  muszą  być  wyposażone  w  oświetlenie  dodatkowe,
umożliwiające wykonywanie pracy w takich warunkach.

Źródłem światła w pojazdach są żarówki różnego rodzaju. Różnią się mocą, barwą

emitowanego  światła,  sposobem  mocowania  jak  i  zastosowaniem.  Producenci  wprowadzili
standaryzację  żarówek,  która  umożliwia  łatwy  dobór  żarówek  podczas  przepalenia
i konieczności  wymiany.  Żarówki  w  pojazdach  i  maszynach  są  zasilane  napięciem  12  V  lub
24 V, w zależności od napięcia instalacji elektrycznej.

Instalacja oświetleniowa, jej poszczególne obwody są zabezpieczone bezpiecznikami

i przekaźnikami do załączania odbiorników. Ma to na celu zabezpieczenie odbiorników
i instalacji przed uszkodzeniem w przypadku zwarć. Nadmierny pobór prądu podczas zwarcia
powoduje rozgrzanie przewodu, stopienie izolacji co oznacza jej zniszczenie.

Obecnie na rynku jest dostępnych wiele typów żarówek do instalacji. Wielu kierowców

udoskonala  oświetlenie  swojego  samochodu,  zakładając  do  reflektorów  żarówki  o  większej
mocy, innej konstrukcji, innej barwie, które są znacznie droższe. Jednak taka wymiana czasem
nie daje spodziewanych rezultatów. Często drogie żarówki szybko się przepalają, nie oświetlają
lepiej  drogi  albo  oślepiają  innych  użytkowników  dróg,  co  może  być  powodem  wypadków.
Podczas kontroli drogowej, taki pojazd zostanie uznany przez uprawnione służby,  jako pojazd
niesprawny  technicznie,  zostanie  nałożony  na  kierującego  mandat  karny  z  konsekwencjami
finansowymi.

Oprócz elementów wytwarzających światło ważne są elementy optyczne je rozpraszające.

Ze względu na rodzaje świateł, elementy te są oznakowane, co powinno zapobiec pomyłkom
podczas wymiany (np. po stłuczeniu). Element optyczny bardzo często ma oznaczenie, jaka

żarówka powinna być zamocowana (typ żarówki). Poszczególne rodzaje świateł mają
oznaczenie:

Tabela 2. Oznaczenia elementów optycznych

Oznaczenie na elemencie optycznym

Rodzaj świateł

pozycyjne,

przeciwmgłowe,

mijania,

drogowe

Poprzez zastosowanie dodatkowego oświetlenia miejsca pracy (elementów roboczych

maszyn i narzędzi) operatorzy maszyn, ciągników rolniczych mogą bezpiecznie pracować.
Należy pamiętać, że pojazd uczestniczący w ruch drogowym musi mieć wyłączone dodatkowe
oświetlenie robocze, którego używa podczas prac polowych w nocy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprawne oświetlenie drogowe bezpośrednio wpływa na ograniczenie liczby wypadków. Na

oświetlonej drodze kierowca widzi więcej. Łatwiej jest mu określić odległość pomiędzy
pojazdami. Wcześniej może zauważyć przeszkodę i dlatego ma więcej czasu na zatrzymanie
pojazdu lub jej ominięcie. Sprawne oświetlenie podnosi komfort pracy kierowców, ale również
zwiększa bezpieczeństwo pieszych na drodze i poboczu.

Oświetlenie pojazdów jest bardzo rozbudowane co powoduje, że problematyka oświetlenia

jest  bardzo  szeroka,  aczkolwiek  niektórzy  kierowcy  nie  zdają  sobie  sprawy  z  powagi
zagadnienia.  Potwierdzeniem  wagi  problemu  jest  przeprowadzona  nowelizacja  Kodeksu
Drogowego  w Polsce.  Wprowadzono  nowy  przepis    obowiązujący  od  17  kwietnia  2007  roku
nakazujący obowiązek używania świateł mijania przez całą dobę, podobnie jak w wielu krajach
europejskich.

Warunki dobrego oświetlenia drogi

Czynniki, wpływające na bezpieczeństwo na drodze to:

−

poziom luminancji drogi (oświetlenia drogi),

−

równomierność luminancji drogi (oświetlenia drogi),

−

ograniczenie olśnienia,

−

prowadzenie wzroku przez instalację oświetleniową.

Uzyskanie odpowiednio wysokiego poziomu luminancji na drodze gwarantuje powstanie

dobrej widoczności na drodze. Wraz ze wzrostem luminancji drogi wzrasta szansa dostrzeżenia
przeszkody. Luminacja jest uzależniona od żarówek zastosowanych do oświetlenia. Aby
zrozumieć parametry żarówek samochodowych, należy wyjaśnić pojęcia dotyczące światła,
techniki świetlnej i parametrów żarówek.

Światło widzialne jest promieniowaniem elektromagnetycznym, o długości fal zawartych

w przedziale od 380 do 780 nm (nanometrów). Oko człowieka potrafi rozróżniać fale o różnej
długości, zawartej w tym przedziale, odbierając to jako barwę światła. Najkrótszym falom
odpowiada barwa fioletowa, najdłuższym barwa czerwona. Czułość oka jest różna dla różnych
barw. Największa czułość występuje w dzień dla barwy zielonożółtej, natomiast w nocy dla
zielonej.

Najlepsze właściwości dla odbioru przez wzrok człowieka mają źródła światła dające

widmo zbliżone do światła słonecznego, czyli białe. Podczas mgły, deszczu, śniegu
najkorzystniejsze do oświetlenia drogi przed samochodem jest światło żółte, ponieważ ulega
najmniejszemu rozproszeniu i poprawia kontrast widzenia. Natomiast bardzo niekorzystne jest

światło niebieskie. Ze względu na małą długość fal ulega znacznemu rozpraszaniu, powodując
mniejszy kontrast widzenia. Daje więc wyraźnie gorsze oświetlenie drogi, niż światło białe
oraz powoduje oślepianie kierowców jadących z przeciwka, gdyż czas adaptacji oczu kierowcy
do widzenia światła niebieskiego jest znacznie dłuższy, niż np. do światła żółtego.

Wskaźnikiem barwy światła jest temperatura barwowa określana w K (Kelwinach). Jest to

temperatura ciała doskonale czarnego, wysyłającego światło o określonej barwie.

Pojazdy i maszyny są wyposażone w oświetlenie z różnego rodzaju żarówkami, które maja

za zadanie dostarczać światło widzialne. Każda z marek pojazdów posiada różnego rodzaju
grupy żarówek stosowanych w pojazdach. Na rysunku nr 8 zostały pokazane różnego rodzaju

żarówki, a także ich rozmieszczenie na przykładzie pojazdu samochodu osobowego.
Producenci oświetlenia ciągle prowadzą badania nad polepszeniem własności oświetlenia
pojazdów, wprowadzane są nowe rodzaje elementów oświetleniowych.

Zmieniając żarówki, należy zwrócić uwagę na jej sposób mocowania, który jest

dostosowany  do  odpowiedniego  typu  reflektora.  Modyfikowanie  sposobu  osadzenia  żarówki
(zmiana  zaczepów)  może  spowodować  przemieszczenie  żarnika  z  ogniska  i  uniemożliwienie
wyregulowania  poprawnego  ustawienia  świateł  mijania,  które  nie  mogą  w  takiej  sytuacji
oślepiać kierowców pojazdów jadących z przeciwka.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oświetlenie w pojeździe wymaga okresowej kontroli oraz regulacji w przypadku potrzeby.

Żarnik  żarówki,  pod  wpływem  wysokich  temperatur,  drgań  pojazdu,  podczas  eksploatacji
odkształca  się,  i  zmienia  swoje  położenie.  Nie  znajduje  się  wówczas  w  ognisku  elementu
optycznego.  Usunięcie  tego  problemu  jest  możliwe  poprzez  okresową  regulację  ustawienia

świateł.  Ponadto,  zamontowanie  nowej  żarówki  może  skutkować  koniecznością  korekty
ustawienia  świateł,  ponieważ    reflektor  mógł  być  ustawiony  do  innej,  zużytej  żarówki
(z odkształceniami).  Światła  reflektorów  przednich  (mijania,  drogowe,  przeciwmgłowe)
powinny  być  tak  ustawione,  aby  w  pełni  oświetlały  drogę  wraz  z  poboczem  i  nie  oślepiały
innych uczestników drogi. Podczas przeglądów codziennych przed rozpoczęciem pracy należy
sprawdzać  stan  techniczny  oświetlenia  tzn.  czy  reflektory  nie  są  uszkodzone  i  czy  światła
w pojeździe  są  sprawne.  Podczas  obsługi  ciągników  rolniczych  przegląd  P1  (codzienny
przegląd  przed  rozpoczęciem  pracy)  należy  przeprowadzać  starannie,  nie  pomijając  żadnego
z kontrolowanych  elementów.  W  razie  potrzeby  należy  wykonać  bieżącą  naprawę  oświetlenia
(wymiana  przepalonej  żarówki,  bezpiecznika)  lub  przeprowadzić  regulację.  Należy  pamiętać,
podczas  regulacji  ustawienia  świateł,  że  w  Polsce  są  wymagane  reflektory  asymetryczne,  co
oznacza  że  prawa  strona  (prawy  reflektor)  świeci  nieco  dalej  niż  lewy  i  strumień  światła  jest
częściowo kierowany na prawo poza obrys pojazdu tak, aby oświetlał prawe pobocze drogi ze
względów bezpieczeństwa. Jest on również tak ukształtowany, że strumień światła podnosi się
do góry, aby skutecznie oświetlać znaki drogowe umieszczone z prawej strony, na poboczu.

Żarówki wykorzystywane w pojazdach są różnorodne, co zostało pokazane na rys 8.

Wykorzystywane  żarówki  są  oznakowane  w  taki  sposób,  aby  ułatwić  dobór  przy  wymianie.
Oznakowanie żarówek składa się z liter i cyfr. Litera duża W z poprzedzającą liczbą, informuje
o  mocy  żarówki  wyrażonej  w  Watach.  W  przypadku  żarówek  posiadających  dwa  włókna
świecące  na  przykład  żarówka  światła  pozycyjnego  i  światła  „stop”,  posiada  dwa  włókna
świecące zamieszczone w jednej bańce, występują dwie wartości liczbowe poprzedzające literę
W (np. 21/5W). Oznacza to, że żarówka posiada  dwa włókna o  mocy 21  Wat  i 5  Wat. Jest to
podstawowy  symbol  w  oznakowaniu  żarówek.  Dodatkowe  litery  czy  cyfry  są  to  oznaczenia
nanoszone przez producentów do znakowania swoich produktów.

Do diagnozowania oświetlenia są stosowane specjalistyczne przyrządy, za pośrednictwem

których dokonujemy pomiaru kierunku padania strumienia świetlnego (ustawienia świateł), jak
i  natężenia tego strumienia. Takim typowym przyrządem, w który  jest wyposażona  większość
stacji diagnostycznych  jest  przyrząd  do  ustawiania  świateł.  Zasada  posługiwania  się  nimi  jest
podobna, jednak podczas regulacji należy przeanalizować szczegółowo zapisy instrukcji. Są to
precyzyjne  warsztatowe  przyrządy  pomiarowe  do  testowania  wszystkich  reflektorów  (także
ksenonowych)  w  samochodach  osobowych,  ciężarowych,  ciągnikach rolniczych.  Uniwersalny
przyrząd  do  pomiaru  ustawienia  i  światłości  reflektorów  umożliwia  kontrolę  i  regulację
wszystkich  systemów  reflektorowych,  także  typu  DE  (projektorowe,  soczewkowe)  i  FF
(reflektory  gładkoszybowe,  bez  elementów  optycznych  na  szybie).  Urządzenie  przeznaczone
jest  do  przeprowadzenia  szybkiej  i  dokładnej  kontroli  świateł  mijania,  drogowych
i przeciwmgłowych  w  płaszczyznach  poziomej  i  pionowej  oraz  do  pomiaru  światłości  świateł
drogowych.  Główny  obszar  różnic  między  przyrządami  obejmuje  elementy  zewnętrzne,  takie
jak  wspornik,  podstawę  oraz  głowicę  pomiarową  w  zakresie  zmian  konstrukcyjnych  oraz
materiałowych,  które  nie  mają  wpływu  na  jakość  i  dokładność  pomiaru,  a  jedynie  pozwoliły
zredukować  koszty  produkcji.  Sposób  przeprowadzania  pomiaru  tymi  urządzeniami
przeprowadza się zgodnie z instrukcja dołączona do sprzętu przez jego producenta.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Wykaz żarówek wraz z rozmieszczeniem w pojeździe osobowym [http://www.motofocus.com.pl]

W maszynach i ciągnikach rolniczych często producenci dołączają instrukcję obsługi

z parametrami  i  poradami,  jak  w  warunkach  gospodarstwa  (warsztatu  gospodarstwa)  można
przeprowadzić regulację świateł. Przykładem może tu być ciągnik rolniczy marki New Holland
typ  90TL.  Instrukcja  tego  ciągnika  zawiera  pełną  procedurę,  jak  należy  postępować,  aby
dokonać  sprawdzenia  ustawienia  świateł  w  ciągniku  przy  wykorzystaniu  ściany,  kredy  do
pisania  i  taśmy  mierniczej  (metrówki).  Poniżej  zaprezentowano  przykład  pomiaru  świateł
w ciągniku rolniczym:

Przykład regulacji świateł w warunkach gospodarstwa

Przystępując do regulacji świateł reflektorowych należy ustawić ciągnik rolniczy na

poziomej  płaszczyźnie,  w  odległości  5  m  od  ściany,  na  której  będzie  wykonywany  pomiar.
Ciśnienie  w  oponach  powinno  być  wyrównane  do  wartości  określonej  w  instrukcji  obsługi
ciągnika. W odległości 10 cm większej od rozstawienia reflektorów rysuje się na ścianie dwie
pionowe  linie  symetryczne  do  osi  pojazdu,  na  wysokości  zaś  2,5  cm  mniejszej  od  wysokości
umieszczenia reflektorów poziome  linie krzyżowe. Za prawidłowe uznaje się takie ustawienie
reflektorów  przy  którym  środki  plam  świetlnych  pokrywają  się  z  przecięciem  krzyża  na

ścianie.
Przykład regulacji świateł przyrządem
1. Pojazd należy ustawić na płaskiej, poziomej powierzchni. Dopuszczalna odchyłka

poziomu i płaskości wynosi 3 mm.

2. Należy wyregulować ciśnienie w ogumieniu do zalecanego.
3. Po sprawdzeniu działania świateł, ich czystości, głowicę przyrządu należy ustawić 30 cm

przed elementem optycznym, na wysokości reflektora i równolegle do osi poprzecznej
pojazdu (wykorzystując prowadnicę lub wiązkę światła).

4. Należy wprowadzić wartość obniżenia świateł, wprowadzając odpowiednią nastawę do

przyrządu, odczytaną z danych technicznych pojazdu).

5. Po włączeniu świateł mijania granica światła i cienia powinna pokrywać się z liniami,

a jeśli jest inaczej, to należy wyregulować element optyczny wkrętami do regulacji.

6. Jeśli pojazd wyposażony jest w korektory ustawienia świateł, powinny być w położeniu 0.
7. Po wyregulowaniu świateł należy sprawdzić, czy nie oślepiają kierowców jadących

z przeciwka. W tym celu należy wprowadzić nastawę „Góra 10” i zmierzyć natężenie

świateł mijania w polu cienia, które nie powinno przekraczać 1lx.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Maksymalna jasność plamy świateł drogowych powinna być o 10 jednostek wyżej, niż

wyregulowane światła mijania. Zespolonych świateł drogowych z mijania nie reguluje się,
ponieważ zmianie ulegnie również ustawienie światła mijania. Ustawienie świateł
drogowych sprawdza się, a w przypadku dużej rozbieżności należy wymienić zespoloną

żarówkę w reflektorze. Regulować można tylko reflektory, które emitują wyłacznie światło
drogowe.

9. Ostatnim pomiarem jest sprawdzenie światłości świateł drogowych. Suma światłości

wszystkich świateł drogowych powinna zawierać się od 30000 cd do 225000 cd (kandeli)

Badanie oświetlenia pojazdu nie kończy się na badaniu reflektorów przednich ale

wykonuje się również następujące badania:
1. Badanie świateł przednich samochodowych:

−

światła przeciwmgłowe,

−

światła do jazdy dziennej.

2. Badanie lamp sygnalizacyjnych pojazdów:

−

światła kierunku jazdy przednie, boczne, tylne,

−

światła hamowania,

−

światła pozycyjne przednie i tylne,

−

światła obrysowe przednie, boczne, tylne.

3. Badanie oświetlenia tylnej tablicy rejestracyjnej.
4. Badanie elementów odblaskowych:

Wymienione badania w punkcie 1 dokonuje się na stanowiskach pomiarowych

wyposażonych  w  odpowiednią  aparaturę  pomiarową,  natomiast  pozostałe  wykonuje  się
poprzez  oględziny.  Wszystkie  te  badania  wykonuje  się  ze  względu  na  wymogi  określone
przepisami  prawnymi  „Ustawa  prawo  o  ruchu  drogowym”,  mającymi  na  celu  podniesienie
bezpieczeństwa  kierowców  pojazdów  oraz  uczestników  ruchu drogowego.  Nie  stosowanie się
do wymagań określonych w Kodeksie drogowym jest karane.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie występują rodzaje świateł w pojeździe?
2.  Jakie zadanie pełni oświetlenie w pojazdach?
3.  Co oznacza, że światła w pojeździe są asymetryczne?
4.  Jakie parametry sprawdza się w reflektorach przednich w pojeździe?
5.  Jak  wykonujemy  sprawdzenie  ustawienia  reflektorów  przednich  w  ciągniku  rolniczym

w warunkach gospodarstwa rolnego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj oględziny oświetlenia w ciągniku rolniczym. Wnioski i uwagi zaprezentuj

w formie pisemnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  wykonać sprawdzenie świateł ciągnika,
4)  zapisać wnioski,
5)  zaprezentować wnioski na forum grupy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

narzędzia monterskie do regulacji,

−

instrukcja obsługi ciągnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj regulację reflektorów przednich świateł drogowych i mijania w ciągniku

rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  przeanalizować  instrukcję  obsługi  ciągnika,  szczególnie  uwzględniając  rozdział

oświetlenie,

4)  zidentyfikować elementy instalacji oświetlenia w pojeździe,
5)  dokonać pomiaru ustawień reflektorów,
6)  dokonać regulacji reflektorów,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8)  wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

stanowisko do przeprowadzenia pomiaru,

−

narzędzia i urządzenia do przeprowadzenia regulacji reflektorów.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj schemat instalacji elektrycznej ciągnika. Wykonaj wymianę wszystkich

żarówek oświetlenia pojazdu, pomijając podświetlenie deski rozdzielczej i lampek kontrolnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady bezpiecznej pracy,
2)  zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3)  zapoznać się z instrukcją obsługi ciągnika,
4)  przeanalizować schemat oświetlenia ciągnika,
5)  dokonać wymiany wszystkich żarówek na nowe,
6)  sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7)  zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy,
8)  wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

schemat instalacji elektrycznej,

−

komplet żarówek,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zestaw narzędzi monterskich.

−

akcesoria do konserwacji.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy oświetlenia w pojeździe?



2) scharakteryzować typowe uszkodzenia oświetlenia w pojeździe?



3) wykryć usterkę oświetlenia w pojeździe?



4) wyjaśnić, jakie wykonujemy badania oświetlenia w pojazdach?



5) scharakteryzować elementy oświetlenia dodatkowego w pojeździe?



6) wykonać regulację reflektorów w ciągniku rolniczym?



7) przeprowadzić diagnostykę oświetlenia w pojeździe lub maszynie

samobieżnej?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przybliżona wartość napięcia występującego na zaciskach akumulatora w pojazdach

wynosi
a)  5 V.
b)  12 V.
c)  15 V.
d)  20 V.

2. Źródłem prądu w pojazdach jest

a)  akumulator i prądnica.
b)  przewody elektryczne.
c)  instalacja zasilająca.
d)  przetwornica.

3. Akumulator 12 V składa się z ogniw

a)  trzech.
b)  pięciu.
c)  sześciu.
d)  dwunastu.

4. Wartość napięcia jaką generuje jedno ogniwo akumulatora wynosi

a)  1,2 V.
b)  2,1 V.
c)  2,3 V.
d)  2,5 V.

5. Elektrolitem żelowym nazywamy

a)  wodny roztwór kwasu siarkowego z dodatkiem środka żelującego.
b)  żel siarkowy.
c)  wodę destylowaną w postaci żelu.
d)  żywice sylikonowe.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Typowym uszkodzeniem dla alternatora jest

a)  przerwanie przewodu.
b)  brak zasilania.
c)  obracanie się alternatora w przeciwnym kierunku.
d)  uszkodzenie układu prostowniczego.

7. Do oznakowania bezpieczników używa się następującej ilości kolorów

a)  11.
b)  21
c)  131.
d)  44.

8. Diagnostyka zajmuje się

a)  badaniem procesów.
b)  oceną stanu technicznego pojazdów i maszyn.
c)  badaniem procesów roboczych.
d)  usuwaniem usterek.

9. Funkcja, jaką pełni akumulator w pojeździe to

a)  oświetlenie pojazdu.
b)  źródło prądu.
c)  zabezpieczenie instalacji.
d)  zasilenie alternatora.

10. Poziom elektrolitu w akumulatorze powinien znajdować się

a)  powyżej płyt ołowianych tak aby były one całkowicie zanurzone.
b)  poniżej płyt ołowianych.
c)  na równi z płytami ołowianymi.
d)  poniżej połączeń płyt ołowianych.

11. Gęstość elektrolitu w sprawnym akumulatorze wynosi

a) 1,8 G/cm

b) 1,38 G/cm

c) 1,28 G/cm

d) 1,40 G/cm

12. Naturalny ubytek elektrolitu w akumulatorze uzupełniamy

a)  żywicą sylikonową.
b)  wodą.
c)  kwasem siarkowym.
d)  wodą destylowaną.

13. Rozrusznik jest

a)  źródłem zasilania.
b)  akumulatorem.
c)  alternatorem.
d)  odbiornikiem prądu.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Typową usterką rozrusznika może być

a)  utlenienie przewodu.
b)  przepalenie uzwojenia wirnika.
c)  przerwanie przewodu zasilającego.
d)  zerwanie paska klinowego.

15. Wartość napięcia do zasilenia żarówek w pojeździe wynosi

a)  5 V, 4 V.
b)  10 V, 12 V.
c)  12 V, 24 V.
d)  13 V, 18 V.

16. Oko człowieka ma największą czułość w nocy dla barwy

a)  żółtej
b)  białej.
c)  zielonej.
d)  pomarańczowej.

17. Sprawdzając światła mijania należy sprawdzić, czy

a)  nie oślepiają kierowców pojazdów jadących z przeciwka.
b)  jest wyregulowany pasek napędu alternatora.
c)  jest odpowiedni poziom elektrolitu w akumulatorze.
d)  wysyłają światło symetrycznie.

18. W Polsce obowiązuje kierowców jazda na światłach mijania

a)   tylko po zmierzchu.
b)  w nocy i podczas mgły.
c)  przez całą dobę.
d)  tylko w okresie zimowym przez całą dobę.

19. W Polsce wymaganymi reflektorami przednimi są reflektory

a)  asymetryczne.
b)  symetryczne.
c)  regularne.
d)  prostokątne.

20. W warsztacie specjalistycznym, do diagnozowania oświetlenia w pojazdach używa się

a)  rzutnika.
b)  przyrządu do badania świateł.
c)  przyrządu do regulacji świateł.
d)  ciemnego pomieszczenia.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych w pojazdach i maszynach

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Bocheński C.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. Podstawy. WSiP, Warszawa 1997
2.  Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
3.  Dąbrowski S. i Kozłowska D.: Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981
4.  Holubowicz Z., Lorenc W., Żak S.: Naprawa maszyn rolniczych. PWRiL, Warszawa 1984
5.  Instrukcja obsługi ciągnika New Holland
6.  Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz I. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 1996
7.  Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 2001
8.  Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 1999
9.  Lorenc W.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. T 1. PWRiL, Warszawa 1985
10.  Mazur J., Stolarczy Z.: Podręcznik traktorzysty operatora. PWRiL, Warszawa 1985
11.  Uzdowski  M.,  Bramek  K.,  Garczyński  K.,:  Eksploatacja  techniczna  i  naprawa.  WKiŁ,

Warszawa 2003

12.  www. pl.wikipedia.org.: Wolna encyklopedia
13.  www.motofocus.com.pl
14.  www.zarowki–hurtownia.pl
15.  www.sudbosch.pl