Prewencja weterynaryjna 

opracowanie pytań na egzamin 2013r. 

 

BLOK I: 

 

1. Charakterystyka dzisiejszej fermy jako pacjenta lekarza-profilaktyka 

 

Na fermach wielkotowarowych dąży się obecnie do: 
- redukcji nakładów czasu i pracy ludzkiej 
- zmniejszenia dokuczliwości warunków pracy obsługi 
- wzrostu wydajności zwierząt 
- poprawy dobrostanu zwierząt 

Jednocześnie, wraz z rosnącą wydajnością oraz koncentracją i liczbą zwierząt w jednym obiekcie, pojawią się lub 

narastają problemy zdrowotne (zwiększone zagrożenie występowania zaburzeń metabolicznych, wysoka produkcyjność 
osłabia odporność organizmu – zwiększona podatność na infekcje, technopatie) 

 

2. Oczekiwania właścicieli ferm wobec lek.wet. i oczekiwania lek.wet. profilaktyka wobec fermy 

 

Oczekiwania producentów wobec lekarzy wet. 
1. Prowadzenie dokumentacji kosztów obsługi weterynaryjnej, wiedząc, że ochrona zdrowia sprzyja wysokiej 

produkcyjności i zwiększa dochodowość fermy. 

2.Planowanie na przyszłość przewidywanych kosztów i proponowanie rozwiązań finansowych. 
3. W obliczu rosnącej presji ekonomicznej na fermy, lekarz wet. powinien wiedzieć, że diagnozowanie i leczenie chorych 

zwierząt osłabia potencjał wzrostu produkcji w  

rozumieniu długoterminowym. 
4. Stabilny, długoterminowy postęp w chowie zwierząt występuje, gdy lekarz profilaktyk jest w stanie pomóc 

producentowi podejmować decyzje ważne dla zdrowia stada, traktując stado jako całość. 

5.Podstawowe zadanie dla lekarza wet. profilaktyka, to zmiana gaży z zależnej od zabiegów, na gażę za doradzanie, lub 

doradztwo biznesowe, które skupia się na finansowej wydajności fermy. 

6. Lekarz profilaktyk jest logicznie postrzegany jako osoba dostarczająca danych z innych źródeł. 
7. Niezdolność lekarzy wet. do przestawienia się na management produkcyjny, nastawiony na zdrowie zwierząt i 

doradzanie wynika najczęściej z ich niedostatków edukacyjnych. 

8. Jeśli lekarz wet. może poprawić swoją wiedzę w zakresie żywienia zwierząt, managementu, czy rozrodu i ekonomiki 

fermy, zyskuje potencjał, dzięki któremu producenci będą chcieli korzystać z kontaktów z nim w zakresie ochrony 
zdrowia i problemów produkcyjnych. 

Podstawowe wymagania niezbędne dla podjęcia pracy ze stadem(niezbędne minimum) 
1) Zagrody, zastawki, miejsca udojowe pozwalające na łatwe i szybkie przeprowadzenie badania rektalnego, badania 

zdrowotności wymienia, i pobierania próbek 

2) Dokładna i wyróżniająca identyfikacja każdego zwierzęcia –wymrażanie, duże kolczyki na obu uszach, lub 

identyfikacja elektroniczna 

3) Dokładny, ale prosty dziennik prowadzony przez farmera, który musi wnosić raporty z każdego miesiąca, informacje 

nt. zmian w managemencie, które mogą wpływać na występowanie niektórych chorób lub na wydajność 

4) Wyposażenie ułatwiające gromadzenie i przetwarzanie danych szybko i bezbłędnie (np. centralne biuro, lub komputer z 

odpowiednim programem). 

 

3. Zasady monitorowania zdrowia stada zwierząt 

 

Monitorowanie, a cele właściciela 

• 

określenie celów jest krytyczną częścią ogólnego procesu monitorowania 

• 

cele maja dostarczyć motywacji i ukierunkowaćfermę 

• 

są różne na różnych fermach i ewoluują w czasie 

• 

powinny być mierzalne i mieć ramy czasowe (np. wzrost liczby odchowywanych prosiąt do 9,5/miot do przyszłego 

stycznia) 

• 

wybór właściwych celów może być procesem kompleksowym i musi być dokonany we współpracy z klientem – który 

ma prawo stawiania własnych celów, nie zawsze zgodnych z typowymi w danej branży. 

 

Najważniejsze zasady monitorowania zdrowia stada 

 

1.Zebrać i oszacować logiczny zestaw parametrów zbiorczych 

• 

zbierać i porządkować dane w sposób uzgodniony i zrozumiały dla klienta 

• 

dopasować oceniane parametry do danej fermy 

• 

okres podlegający ocenie zależy od typu jednostki produkcyjnej i jej wielkości 

• 

(dla ferm bydła mlecznego typowym okresem jest 1 miesiąc, dla dobrych ferm może wystarczyć raz na kwartał lub pół 

roku, dla dużych porodówek nawet co  

tydzień, im bardziej skomplikowany system produkcji, tym krótsze odstępy). 
2. Monitorowanie powinno być na tyle, na ile to możliwe efektywne, proste, szybkie idostosowane do potrzeb fermy 

• 

im mniej dodatkowych danych, tym lepiej 

• 

jeśli to możliwe, wykorzystywać dane zebrane dla innych celów 

3. Zachowuj tylko te dane, które są przydatne, ale wykorzystuj dane, które zebrałeś 

• 

Monitoring służy do wpływania na plany, decyzje i przedsięwzięcia fermy.  

• 

Zbieranie danych, które nie są wykorzystywane psuje współpracę z farmerem, a kosztuje czas, wysiłek i pieniądze 

4. Dobre systemy monitorowania segregują/organizują dane w celu uzyskania informacji 

• 

z monitorowania muszą wynikać jednoznaczne konkluzje 

5. Informacja musi być dostępna w czasie, w którym jest wykorzystywana 

• 

ważne jest, aby czas przetwarzania danych był jak najkrótszy  

• 

system przetwarzania danych ma za zadanie zebrać, przechowywać i analizować dane i prezentować informację 

hodowcy w sposób prosty i zrozumiały (komputeryzacja) 

6. Monitorowanie powinno poszukiwać wyjaśnienia interakcji między czynnikami oddziałującymi na efekty fermy. 

• 

Powinno zawierać ocenę ekonomiczną powstałych odchyleń od realizacji celu stada. 

• 

Np. zmiany w produkcji mleka mogą być obiciem problemów z mastitis, programem  

żywienia, sezonem, czy efektywnością rozrodu 
7. Monitorowanie dotyczy populacji, a nie osobników 

• 

Do interpretacji łatwiejsze są np. odsetki (śmiertelność na 100 jagniąt, liczba  

przypadków mastitis/miesiąc, średnia liczba prosiąt w miocie). 
8. Uzyskane informacje należy przedstawić hodowcy w jasny, zrozumiały i najlepiej graficzny sposób. 

• 

Jeśli mamy tabelki, to dane najważniejsze należy podkreślić.  

• 

Najlepiej prezentować dane osobiście. 

 

4. Cel i sposób prowadzenia monitoringu laboratoryjnego stada zwierząt 

Wysoka wydajność krów wymaga ich żywienia dostosowanego do faktycznych  
potrzeb, a błędy żywieniowe, czy niedostatki/nadmiar niektórych składników odbijają 
się na równowadze metabolicznej krów. Zaburzenia metaboliczne sprzyjają występowaniu: zalegania, ketozy, ochwatu, 

stanów zapalnych narządu rozrodczego, zaburzeń cyklujajnikowego, skrętowi/przemieszczeniu trawieńca i in. 

Rokowanie w przypadku takich zachorowań jest zdecydowanie gorsze, jeśli współistnieją z nimi zaburzenia 

metaboliczne.Parametry potrzebne jako odniesienie dla monitoringu laboratoryjnego 

• 

Analiza wydajności 

• 

BCS (raz na miesiąc przez cały rok) 

• 

Wyniki rozrodu 

• 

Występowanie chorób (rodzaj, częstość, 

nasilenie) 

• 

Sposób tworzenia TMR, jakość składników  

• 

Dokładne oględziny fermy 

• 

Inne w razie potrzeby… 

 

Pożądane cechy systemu dokumentacji 
1.Motywacja dla prowadzenia zapisów (np. wyniki badania narządu rozrodczego, szczepienia), wizytalek.wet. powinna 

zaczynać się od analizy dokumentacji. 

2.Identyfikacja zwierząt musi być niezawodna 
3.Prostota – gdy są wątpliwości, trzeba zapisać wersję prostszą 
4.Trwałość zapisów  
5.Szybkość dostępu do danych i ich przetwarzanie (komputer) 

6.Szybki dostęp do informacji (systemy, menu, poprawa poleceń, struktura bazy danych) 

 

Po co prowadzić monitoring laboratoryjny stada? (na przykładzie bydła mlecznego) 
u bydła wczesne objawy choroby są często trudne do zauważenia; 
- grupowy system utrzymania utrudnia, a często uniemożliwia szybkie wykrycie zwierząt chorych; 
- im wcześniej zostaną wykryte zaburzenia, tym mniej zwierząt zachoruje i tym mniejsze będą koszty choroby; 
- wyniki badań laboratoryjnych mogą wskazywać na istotne odchylenie od normy, gdy nie występują jeszcze objawy 

kliniczne patologii 

 
 

Sposób prowadzenia monitoringu 
1. 

Wybór grupy reprezentatywnej 

a) 3 grupy po 7 sztuk w każdej: 
I –– krowy w szczycie laktacji 
II –– krowy u schyłku laktacji 
III –– krowy zasuszone 
b) 3 grupy po 7 sztuk w każdej: 
-- ok.. 4--5 tydzień po porodzie 
-- ok.. 4 m--ca ciąży 
-- krowy zasuszone 
c) Wybieramy po 10 sztuk w I, II i III trymestrze ciąży 
d) Model Madeja i Pinkiewicza 
10 –– 15% 
20 –– 30 % 
2.I. określenie potrzeby badań 
II. wybór grupy reprezentatywnej i oględziny 
III. wywiad i zbieranie informacji o stadzie 
IV. wstępna diagnoza 
V. weryfikacja przy użyciu badań celowych :  
- badania biochemiczne krwi 
- badania morfologiczne krwi 
- badanie treści żwacza 
- badanie paszy 
Analiza 
- wydajności 
-żywienia 
-upadków 
-zachorowań 
-określenie warunków zoohigienicznych 
VI. rozpoznanie ostateczne 

 
 

3. 

Pobranie krwi do badań 

Sposób pobierania krwi do badań 

• 

W naszych oznaczeniach pobieramy krew z żyły szyjnej zewnętrznej, gdyż normy dla  

parametrów biochemicznych krwi dotyczą najczęściej krwi pobranej z żyły szyjnej zewnętrznej. 

• 

Pobranie krwi z żyły / tętnicy ogonowej może utrudnić ocenę parametrów gazometrii, a w przypadku żyły mlecznej 

będzie zmieniony wynik tych składników, które są 

przekazywane do mleka z krwi. Terminy pobierania krwi 

• 

polecane jest pobranie krwi ok. 2 godzin po porannym odpasie krów,  

• 

w większości ferm „dobrąporą” jest czas między 8,00-10,00, 

• 

powyższy termin dobrze współgra z godzinami pracy laboratoriów diagnostycznych 

• 

Typowe odstępy dla stada „zdrowego” to 3-12 miesięcy, w zależności od wielkości stada 

• 

W przypadku istotnej zmiany karmy/ karmienia pobranie próbek co najmniej 3 tygodnie po fakcie 

• 

Im większe stado, bardziej skomplikowana organizacja, tym częściej powtarzamy monitoring  

• 

W stadzie „problemowym” wskazane powtórzenie badań po 1 miesiącu.  

Inne materiały biologiczne badane w monitoringu laboratoryjnym 
MOCZ: pH, ciała ketonowe, 
MLEKO: mocznik, komórki somatyczne,  
bakterie, białko, tłuszcz 

SOK ŻWACZOWY: pH, ocena ruchliwości oraz  
wielkości wymoczków  
KAŁ : badanie bakteriologiczne 
KARMA: zmiana silosu, nowy zakup,  
zastrzeżenia 
PARAMETRY ŚRODOWISKA:bioaerozol 

 

5. Zasady monitorowania zdrowia stada przy użyciu bof. 

Określanie poziomu białek ostrej fazy w stadzie zwierząt umożliwia określenie statusu zdrowotnego, wychwycenie 

odchyleń od normy, które mogą zwiastować wystąpienie choroby oraz sprawdzenie czy jest zachowany dobrostan 
zwierząt. 

 

Zasady: 
1. Należy wybrać reprezentatywną grupę zwierząt, która będzie dobrze obrazować stan całego stada  
2. Oznaczamy kilka parametrów - na pewno powinny być oznaczone długodziałające jak i krótkodziałające, aby określić 

dynamikę zmian 

3. Kontrole powinny być regularne, wtedy na bieżąco możemy oceniać stopień zagrożenia stada 
4. Dla poszczególnych gatunków oznaczamy odpowiednie białka np u bydła: Hp, Fb, SAA, u świń: Hp, Fb, SAA, Crp, 

pigMAP 

5. Grupa reprezentatywna zwierząt utrzymywanych w warunkach zapewniających wysoki dobrostan powinna wykazywać 

prawidłowe poziomy wszystkich jednocześnie badanych bof. 

6. Odpowiednia analiza i przedstawienie wyników badań - warto wyliczyć indeks ostrej fazy 

 

6. Zasady monitorowania choroby przy użyciu bof 

B

i

ia

ł

łka

 

ostre

j

j

 

fazy

 

na

j

jczesc

i

ie

j

j

 

wykorzys

t

tywane 

w

 

d

i

iagnos

t

tyce

 

u

 

zw

i

ierza

t

t

 

gospodarsk

i

ich 

- Haptog

l

lob

i

ina (Hp) – wszystk

i

ie gatunk

i

i 

-F

i

ibrynogen (Fb) – wszystk

i

ie gatunk

i

i 

-Surow

i

iczy Amy

l

lo

i

id A (SAA) – byd

ł

ło

,

, sw

i

in

i

ie 

-B

i

ia

ł

łko C-RP (CRP) – kon

,

, sw

i

in

i

ie 

-P

i

igMajor Acute Prote

i

in (p

i

igMAP)- sw

i

in

i

ie 

Propozycja oznaczania bof 
- co najmniej dwukrotne 
- na poczatku 
- pod koniec procesu leczenia 
- w przypadkach watpliwych/przy 
braku widocznej poprawy klinicznej 
Przykłady chorób w których możemy wykorzystać BOF do monitoringu: 
Cielęta: Bronchopneumonia cieląt, biegunki cieląt,  
Krowy: choroby kończyn, mastitis, metritis, zespół oddechowy 
Przykład monitoringu:Prognozowanie w przebiegu infekcji 
bakteryjnych na podstawie poziomu Hp 
u bydła: 
0,2 -steżenie Hp



g/L wskazuje na wczesna 

lub łagodna infekcje 
0,4 - steżenie Hp



g/L wskazuje na ostra 

infekcje 
1,0 -steżenie Hp wątpliwe



g/L rokowanie jest 

 

7. Różnice w sposobie sprawowania opieki nad pacjentami między lekarzem terapeutą, a lek. 

Profilaktykiem 

Lekarz terapeuta  
Cel: leczyć 
Działalność: leczenie profilaktyka 
Moment interwencji; choroba 
Zarobki wprost proporcjonalne do patologii / niepowodzeń fermy 

 

Lekarz profilaktyk 
Cel: - chronić zdrowie stada zwierząt 
-współpracować z hodowcą by 
osiągnąć wysoką produkcyjność 
stada 
Działalność: 
-profilaktyka 
-doradztwo 
-leczenie 
Moment interwencji 

-

zagrożenie stada 

Zarobki wprost proporcjonalne do efektów fermy 

 

Zadania profilaktyka 
A. Regularne monitorowanie zdrowia i prowadzenie diagnostyki zagrożeń 
B. Kontrolowanie mechanizmów naturalnej obrony 
C. Prowadzenie i retrospektywne wykorzystywanie dokumentacji 
D. Wdrażanie stosownych programów ochrony przed zagrożeniami i ocena ich skuteczności 
Badanie krów w kierunku jednej czy większej liczby chorób podlegających zwalczaniu 

• 

Ocena wyników powyższych badań oraz danych zebranych przez hodowcę w ostatnim miesiącu w 

celu określenia sytuacji stada pod względem płodności, występowania mastitis, i innych chorób 

• 

Przedyskutowanie z hodowcą, dlaczego w zakresie każdego ze wskaźników zdrowia efekty są dobre, 

akceptowalne lub nie do zaakceptowania w świetle posiadanych wiadomości 

• 

Przedyskutowanie indywidualnych danych i przedstawienie rekomendacji nt. zmienności w zastosowaniu dostępnych 

indykatorów lub wprowadzenie nowych, lepszych. 

 

8. Ocena zdrowia stada na podstawie przeprowadzonego wywiadu  

 

Na początku trzeba się zapytać właściciela o problemy zdrowotne zwierząt na fermie. Czy coś zdiagnozowano, czy robi 

się w tym stadzie jakieś przeglądowe badania i jakie są ich wyniki. Jakie grupy zwierząt na fermie chorują, czy 
występowanie tych chorób jest cykliczne. Następnie czy są wdrażane jakieś programy profilaktyczne w stadzie. 

O stanie zdrowia stada najlepiej świadczy jego produkcyjność i rozrodczość. 
Tak więc w przypadku świń musimy poznać średnie wyniki stada w przeciągu kilku lat jeśli chodzi o: ilość miotów w 

ciągu roku od jednej lochy, średnia ilość prosiąt urodzonych w miocie, ilość prosiąt odchowanych w ciągu roku od jednej 
lochy, ilość martwo urodzonych prosiąt itd. Następnie przyrosty dzienne masy ciała, wykorzystanie paszy, wykorzystanie 
białka, dzienne spożycie paszy, długość tuczu, wiek w dniu uboju, końcowa masa ciała, procentu upadków i w którym 
okresie odchowu. 

W przypadku bydła również ważne są dane z rozrodu zwierząt: średni wiek przy 1. Porodzie, średni okres 

międzywycieleniowy, od porodu do 1. Rui, od porodu do pokrycia, średnia ilość inseminacji do zapłodnienia krowy, 
procent ronień rocznie, procent cieżkich porodów, procent zatrzymanych łożysk, średni okres laktacji, średni okres 
zasuszenia, odsetek brakowań rocznie z powodu trudności w rozrodzie. W przypadku bydła mlecznego oczywiście 
najważniejsza jest produkcja mleka tak więc pytamy o średnia roczną produkcję mleka na krowę, o średnia roczną 
produkcje białka na krowę, o zawartość tłuszczu białka laktozy w mleku, liczba komórek somatycznych w mleku 
zbiorczym, o krzywą laktacji. Z pytań bezpośrednio o zdrowie zwierząt najważniejsze jest procent porażeń 
poporodowych, zespołu krowy zalegającej, ketozy, przemieszczenia trawieńca w lewo i w prawo, zatrzymanie błon 
płodowych, kulawizny, mastitis- odsetek ćwiartek zakażonych w toku laktacji i przy zasuszeniu, całkowity odsetek 
brakowań bydła powyżej 1 roku rocznie, upadki krów dorosłych rocznie, śmiertelność do 28 dnia życia, średni liczba 
laktacji na krowę.  

Dowiadujemy się czy przeprowadzane są rutynowe badania krwi/surowicy i o ich wyniki: BOF, glukoza, związki 

ketonowe, wolne kwasy tłuszczowe, trój glicerydy, cholesterol, fosfolipidy, GGT, AST, mocznik, szczawiooctan 

Na podstawie tych wszystkich danych weterynarz może już sobie wykreować jakieś zdanie na temat stanu zdrowia 

zwierząt w stadzie. Wstępnie może się zorientować gdzie jest problem i jakie trzeba przeprowadzic badania by postawić 
konkretne diagnozy. 

 
 
 
 
 

Blok 2 

 
 

1.Zawartość Ig w siarze u kóz i owiec oraz znaczenie analizy stężeń Ig osiąganych przez 

potomstwo 

U kóz poziom Ig w siarze wacha się pomiędzy 25-70 g/l , średnio koło 54 z czego IgG- 49,1 IgM- 3,19,a IgA- 2,0 
U owiec poziom średni to około 90-110 Ig g/l . 
Poziom Ig zarówno u kóz jak i u owiec jest w pewnym stopniu uzależniony od rasy, ale różnice są niewielkie. 
Poziom Ig w surowicy u owiec przed podaniem siary wynosi ok. 0.1- 0.2 g/l , natomiast po pierwszym wypiciu siary 30-

40 g/l 

Poziom Ig w surowicy u kóz po wypiciu siary w 48 h powinien wynosić 15-25 g/l 
Czym wyższy poziom w surowicy tym mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania i większa odporność na napór 

środowiskowy. 

Koźlęta wykazują syntezę własnych przeciwciał swoistych klasy IgG1 już w pierwszym tygodniu życia, a znacznie 

później (w 5-6 tygodniu) rozwijają odpowiedź w klasie IgG2 

Koźlęta, które nie piły siary w ciągu pierwszych 48 godzin życia wykazują syntezę przeciwciał klasy IgG2 już 

w 3-4 tygodniu z tego powodu są dość odporne jednak analiza stężenia Ig w surowicy potomstwa jest przydatną 
. Jeśli poziom tychże przeciwciał jest zbyt niski należy koźlęciu lub jagnięciu podać siarę z dużą ilością 
przeciwciał od innej kozy /owcy lub krowy. Pewnie jak analiza przeprowadzona zbyt późno, żeby przeciwciała 
się wchłonęły to można jakąś surowice podawać, ale w prezentacji nic na ten temat nie ma.  

 

owca 

koza 

Ig w siarze 

90-110 Ig g/l . 

25-70 g/l , średnio koło 54 

Ig w surowicy w 24 

30-40 g/l 

15-25 g/l 

 
 

2.Czynniki zależne od matki: 



 

Długotrwałe sytuacje stresowe,jakim poddawana jest matkaprzed porodem 



 

Stan zdrowia matki 



 

Jakość i ilość siary, stężenieimmunolaktoglobulin siarowych, zdrowotnośćgruczołu mlekowego 



 

Zaburzenia behawioralneu matki mogące utrudniaćssanie siary przez noworodka (owce) (pomoc porodowa musi 

być wyrafinowana, by matka nie odrzuciła jagnięcia) 



 

Pozycja matki w hierarchii stada (kozy!!) (dominantki odbierają jagnięta innym samicom, a nie mają już 

immunoglobulin) 
Czynniki zależne od koźlęcia/jagnięcia 



 

żywotność w pierwszych godzinach pourodzeniu 



 

Masa ciała przy urodzeniu 



 

Liczebność miotu 



 

Odruch ssania 



 

Czy nie ma zaburzeń we wchłanianiu Ig 

Czynniki zależne od człowieka: 



 

Organizacja i wielkość stada (nadzór nadporodami – kontrola porodówki co najmniejco 4 godziny) 



 

Tworzenie wydzielonych boksów dla kocących się matek 



 

Rodzaj podłoża, temperatura w koźlarni/owczarni – zagrożenie „syndromem zimno-głód” 

 

3. Anemia hemolityczna u jagniąt i koźląt 

Przyczyną jest tworzenie się kompleksów immunologicznych na młodocianych erytrocytach po podaniu 

jagniętom/koźlętom siary od krowy, w której są obecne przeciwciała anty-owcze/kozie. 

Ostry syndrom hemolityczny pojawia się zwykle około 8-10 dnia życia – występuje silna anemia (przy spadku wartości 

hematokrytu do 3-4 śmierć lub eutanazja ze względów humanitarnych) 

Objawy kliniczne: słabość, depresja, bladość błon śluzowych, tachykardia, hiperwentylacja, polidypsja, obwisłe uszy 
Diagnostyka: 
- na sekcji patognomiczny blado-biały szpik kostny  
- w badaniu laboratoryjnym serwatka siary podanej chorującym jagniętom/koźlętom zwykle silnie aglutynuje/hemolizuje 

ich krwinki czerwone 

Leczenie: 

- transfuzja krwi 
- antybiotyki 
- kortykosterydy 
- anaboliki sterydowe 
- preparaty żelaza 
- witaminy 
Zapobieganie: 
- wykluczanie siary silnie aglutynującej/hemolizującej krwinki owcze/kozie 
- tworzenie puli siary uzyskiwanej od kilku krów nie wykazujących aglutynacji/hemolizy 
krwinek owczych/kozich 

 
 

4. Wskazania do stosowania Ig obcogatunkowych u jagniąt i koźląt oraz sposób ich podawania 

 

Wskazania do stosowania siary krowiej u jagniąt i koźląt 



 

Zwalczanie chorób przenoszonych drogą siary/mleka [np. wirusowe arthritis-encephalitis kóz (CAE), maedi-

visna, mykoplazmoza 



 

Przy maksymalizacji wydajności/ znacznym udziale ciąży mnogich 



 

W przypadkach losowych (śmierć matki, mastitis, itp.) 

 

Zalecane dawki siary krowiej 
50 ml / kg masy ciała (5%), nie mniej, niż250 ml/sztukę. 
Sposób podania€ z butelki lub sondą w ciągu pierwszych kilku godzin życia 

 
 

5. 

Przyczyny asfiksji śródmacicznej u prosiąt i czynniki wpływające na jej wielkość 

Asfiksja – niedobór tlenowy w organizmie prowadzący do uduszenia płodu 
Mechanizm: przerwanie przepływu krwi przez pępowinę 
1. 

zaburzenia wymiany tlenu przez łożysko 

2. 

niewystarczający przepływ krwi przez łożysko, np. spadek ciśnienia krwi u matki 

3. 

asfiksja neonatalna spowodowana zaburzeniami rozwoju płuc lub niewłaściwym krążeniem płucnym w 

trakcie narodzin 
Objawy: ascites, płyn w osierdziu i opłucnej, drobne wybroczyny na narządach 
Przyczyny: ilość odbytych porodów, rasa, kondycja ciała lochy, użycie oksytocyny, interwencje porodowe, czas trwania 

porodu, liczba prosiąt w miocie, waga całego miotu 

Czynniki ryzyka: duża liczba prosiąt w miocie (ponad 9) i ich niska masa ciała, wiek lochy (powyżej 5 miotu), kondycja 

lochy, silne skurcze porodowe, występowanie martwo urodzonych prosiąt w poprzednich porodach, przedłużający się 
poród, używanie oksytocyny (stosuje ją ponad 80% ferm), stężenie hemoglobiny w krwi lochy <9g% 

 

6. 

Klasyfikacja żywotności prosiąt-noworodków 

 

A. Klasyfikacja punktowa: 

Parametry 

Skala oceny żywotności (punkty) 

0 

1 

2 

Akcja serca 

brak 

< 120/min 

> 120/min 

Czas podjęcia akcji 

oddechowej 

> 1 min 

16-59 sek 

Poniżej 15 sek 

Napięcie mięśni 

brak 

słabe 

dobre 

Barwa 

blade 

zasinione 

różowawe 

Czas potrzebny do 

> 5 min 

1-5 min 

< 1 min 

powstania 

8-10 pkt = żywotne 
5-7 pkt = osłabiona żywotność 
0-4 pkt = zagrożone 
B. Klasyfikacja wg Herpin: 
a) martwo urodzone – niewykrywalna akcja serca i akcja oddechowa 
b) niska żywotność – słaba, nieregularna akcja oddechowa i/lub bladość ciała, brak prób wstawania 
c) średnia żywotność – regularna akcja oddechowa, normalny kolor ciała, ale brak lub bardzo mało prób wstawania 

d)wysoka żywotność – regularna akcja oddechowa, normalny kolor ciała, intensywne ruchy w celu wstawania 

 

 
7.Cechy siary i mleka lochy 

 

Siara jest wydzielana z wymienia natychmiast po wyproszeniu i jest bogatym źródłem wysoce strawnych składników 

odżywczych, które są niezbędne do przeżycia noworodka. Skład siary zmienia się gwałtownie w ciągu kilku godzin po 
wyproszeniu w mleko. Mleko lochy w porównaniu do siary ma mniejszą zawartość białka całkowitego, białka serwatki i 
IgG, ale za to wyższą zawartość tłuszczu, laktozy i IgA. Siara zawiera naturalne czynniki wzrostu potrzebne do 
normalnego rozwoju organów ważnych życiowo, np. mózgu, serca, trzustki, wątroby i nerek oraz rozwoju niedojrzałego 
jelita. Przewód pokarmowy prosiąt szybko rozwija się i dojrzewa w ciągu 2tyg pp, zwłaszcza w ciągu pierwszych 24h. 
Stymulowane jest to czynnikami wzrostu (EGF, IGF-1, TGF- β) i hormonami (insulina, leptyna) obecnymi w siarze. 

Wchłanianie Ig widoczne jest 4h pp i osiąga największą intensywność między 8-12h, potem zaczyna maleć. 
Skład mleka lochy zmienia się w czasie laktacji. Przez pierwsze 6h jest to siara (wysoka zawartość białka ze względu na 

Ig). Po 2tyg poziom IgA zaczyna wzrastać i pod koniec laktacji stanowi 40% białka serwatki. Ilość wyproszeń i wielkość 
miotu nie ma wpływu na skład mleka. 

Siara loch zawiera wysokie poziomy inhibitora trypsyny-chemotrypsyny, który największą aktywność wykazuje w okresie 

okołoporodowym, a spada gwałtownie z upływem laktacji. Po 5-7dniach nie ma go w mleku. . -> w siarze znajduje się 
inhibitor trypsyny blokujący aktywność enzymu rozkładającego białko i uniemożliwiający trawienie laktoglobulin 

 

8.Czynniki wpływające na transfer odporności siarowej u prosiąt 

 

Ważne– jak najwcześniejsze pobranie pierwszych porcji siary i nieograniczona swoboda ssania! hipoglikemia 

noworodków; anemia niedoborowa 
Wchłanianie immunoglobulin z przewodu pokarmowego: 
-czynniki wewnętrzne: inhibitory siarowe. dojrzałość przewodu pokarmowego 
-czynniki zewnętrzne: ilość, czas i częstotliwość pobrania siary 

 

9.Sposoby optymalizacji przeżywalności jagniąt i koźląt 

 

A. Dokładne nadzorowanie porodów 
(minimum trzy razy dziennie, kąpiel pępowiny w roztworze jodyny) 
B. Dokładne obejrzenie matki i noworodka bezpośrednio po porodzie 
(instynkt matczyny, zawiązywanie właściwej więzi matka-potomek, jagnię powinno wypić 180-290 ml siary/ kg masy 

ciała w ciągu pierwszych 18 godzin życia, w celu zapewnienia dostatecznej energii na produkcję ciepła, oraz dostarczenia 
immunoglobulin) 

C. Zapewnić ochronę przed niekorzystną pogodą 
D. Poprawne żywienie matek w późnej ciąży 
E. Zapewnić opiekę w razie trudnych porodów i boksy dla matek karmiących 
F. Zapewnić odpowiednią ilość mleka 
(uszkodzenia strzyków, za długa wełna, chroniczne mastitis, obserwować zachowanie 
się przy poszukiwaniu strzyków ) 
G. Wybór metody prowadzenia porodów 
(synchronizacja rui, organizacja, zabiegi higieniczne przy udzielaniu pomocy porodowej) 
H. Wydolność stada  
(istotnym czynnikiem ograniczającym jest częsta nieobecność ludzi, którzy są zajęci innymi pracami w rolnictwie) 
I. Zysk finansowy - (zależy od wielu czynników) 
J. Dostęp do kapitału  
(jedną z funkcji programu ochrony zdrowia stada jest pomoc farmerowi w uzyskaniu wsparcia finansowego, poprzez 

pomoc ekspertów w dotarciu do organizacji udzielających 

pożyczek) 
K. Dokładne zapisy (niemożliwe do uzyskania w niektórych fermach) 
a)dokładne opisy wszystkich martwych jagniąt co najmniej raz dziennie 
b) dokładne, rzetelne badanie sekcyjne dużej liczby martwych jagniąt 
c)dokładna liczba osobników stada podstawowego, które się okociły i liczba urodzonych jagniąt 

 

10.Najczęstsze przyczyny śmierci jagniąt i koźląt, postępowanie w hipotermii 

 

A. Najczestsze przyczyny śmierci: 

• 

Zespół słabego jagnięcia 

• 

Głodowanie (33%) 

• 

Wypadki, urazy (22%) 

• 

Infekcje (22%) 

• 

Martwo urodzone (16%) 

B. Postępowanie w hipotermii: 

Temp.ciała 

Wiek 

Inne objawy 

Postępowanie 

37-39st. C 

każdy 

- 

Osuszyć ręcznikiem; podać sondą 50 ml ciepłej siary, 

zamknąć w boksie z matką 

<37st. C 

<5 godz 

- 

Osuszyć ręcznikiem; trzymać w ciepłym 

pomieszczeniu aż do osiągnięcia temperatury 37oC; 
podać sondą 50 ml ciepłej siary; troskliwie 
nadzorować jagnię i matkę 

<37st. C 

>5godz * 

Głowa do góry 

Hypoglikemiczne; podać sondą 50 ml ciepłej siary, a 

następnie trzymać w ciepłym pomieszczeniu aż do 
osiągnięcia temperatury 37oC i następny raz podać 
sondą 50 ml ciepłej siary; troskliwie nadzorować 
jagnię i matkę 

<37st.C 

>5 godz* 

Śpiączkowe lub z 

konwulsjami 

i.p. 20% glukoza (10 ml/kg m. c.), następnie w 

ciepłym pomieszczeniu aż do osiągnięcia temp. 37oC 
i podać sondą 50 ml ciepłej siary; 

troskliwy nadzór: jagnię i matka 

*nie ogrzewać jagniąt w wieku powyżej 5 godzin bez wcześniejszego leczenia hipoglikemii (podanie siary sondą albo 

glukoza dootrzewnowo) 

 
 
 

11.Waterymouth 

W stadach utrzymywanych w systemie intensywnego chowu do 25% przypadków śmiertelności 

• 

czynniki predysponujące: 

- niedobór siary (współzawodnictwo z rodzeństwem, słabość, słaba opieka matki) 
- zakażenie E.coli i bakteremia>104 cfu/ml 
- słaba kwasowość trawieńca w pierwszych dniach życia  
- niska aktywność motoryczna przewodu pokarmowego w pierwszych 48 godzinach życia 

 

OBJAWY 
-ospałość, 
-brak apetytu,  
-girlandy śliny wiszące z pyska, lub tylko mokra śluzawica, a nawet 
trudności ze stwierdzeniem hipersaliwacji 
- w miarę rozwoju choroby hypotermia, zahamowanie perystaltyki,  
wzdęcie trawieńca, przy omacywaniu odgłos grzechoczący 

 

ZMIANY AP 

• 

stan zapalny przewodu pokarmowego 

• 

zatrzymanie smółki 

• 

odwodnienie 

• 

bladość nerek i mięśni 

• 

powiększone węzły chłonne krezkowe 

• 

z czasem zmiany typowe dla chorób towarzyszących 

 

LECZENIE 
-doustnie antybiotyki, możliwie jak najwcześniej 
-sondą co najmniej 50 ml płynu 
elektrolitowego zawierającego NaHCO3 z 10% glukozą (jeśli jagnię nie ssie, 
zwiększyć do 100-200 ml) 
-ogrzewanie 

 

12.Zespół zalegania koźląt 

 

- Wiek 3-10 dni 
- Wybuch w połowie wykotów 
- Klinicznie zdrowe, objawy pojawiają się 3 dnia 
- Objawy: 



 

Apatia, głowa wyciągnieta do przodu 



 

Problemy ze wstawaniem, kładzeniem się 



 

Później zaleganie w pozycji mostkowej potem bocznej 



 

Oddechy początkowo przyśpieszone, potem zwolnione 



 

Brak apetytu 



 

Hypersaliwiacja 



 

Wzdęcie trawieńca 



 

Kwasica metaboliczna 

- U koźląt, które nie zdechną często pojawia się biegunka na tle E.coli, często też stwierdza się niedobór transferu 

oporności siarowej 

- Diagnostyka różnicowa 



 

Wrodzona dystrofia mięśni (kilka godzin po urodzeniu pojawia się zaleganie, albo problemy ze wstawaniem) 



 

RDS 



 

Syndrom zimno- głód (różnica w temp wewnętrznej) 



 

Wrodzony niedobór miedzi 

 

13.Wrodzona pokarmowa dystrofia mięśni u koźląt i jagniąt= choroba białych mięśni 

 

Powstaje na tle niedoboru selenu i /lub Wit. E 
W stadzie obserwuje się obniżony odsetek zapłodnień, resorpcja zarodków, ciężkie porody, zatrzymanie błon płodowych, 

spadek produkcji mleka, obniżona jakość nasienia 

Koźlęta bardziej wrażliwe niż jagnięta 
Objawy:  



 

Gdy choroba dotyczy mięśni szkieletowych – od łagodnej sztywności, poprzez silną bolesność przy chodzeniu do 

niezdolności do wstania. 



 

Jagnięta/ koźlęta mogą trząść się w pozycji stojącej, powszechnie widać sztywność chodu, wrażenie skurczenia. 



 

Zwykle apetyt zachowany, ale mogą być za słabe żeby ssać 



 

Jeśli problem dotyczy noworodków rodzą sie słabe i niezdolne do wstania 



 

Jeśli choroba atakuje serce wtedy objawy podobne do zapalenia płuc (trudności w oddychaniu, pienisty wyciek z 

nosa, gorączka. Częstość uderzeń serca i oddechów jest przyspieszona i często nieregularna  
Leczenie: 
1. 

Ostrożne podawanie Wit E i selenu 

2. 

Wysokie dawki składników mineralnych w diecie (wapń, siarka, miedź) oraz azotany, siarczany, nienasycone 

kwasy tłuszczowe mogą obniżać absorpcje selenu w jelicie cienkim 
 
 

14. 

Wrodzony niedobór miedzi u jagniąt 

 

Predyspozycja rasowa: różnice w absorpcji i retencji Cu u jagniąt rasy cottishblackface, texel scottish, welshmountain 

choroba na tle niedoboru miedzi, objawiająca się niezbornością ruchów powstałą wskutek procesów zwyrodnieniowych w 

OUN, demielinizacji włókien nerwowych, przebiega w postaci ostrej, przewlekłej i subklinicznej. 

Postać ostra (wrodzona) 



 

występuje u jagniąt bezpośrednio po porodzie lub w pierwszych tygodniach życia 



 

jagnięta rodzą się słabe z niedowładem lub całkowitym porażeniem tylnych kończyn, czasami rodzą się martwe 



 

ze względu na niemożność stania dochodzi do charłactwa i zejść śmiertelnych 

Postać przewlekła 



 

dotyczy jagniąt 1-2 miesięcznych 



 

pierwszymi objawami są zaburzenia ruchowe tylnych kończyn, załamywanie kończyn w stawach 



 

choroba trwa 3-4 tygodnie  

Postać podkliniczna 



 

występuje u starszych owiec 



 

zwierzęta tracą łaknienie, są słabe i anemiczne, dochodzi do odbarwienia włosów wokół oczu i nosa, pogarsza się 

jakość wełny, występują ronienia. 

 

15. 

Czynniki wpływające na transfer odporności siarowej u cieląt ras mlecznych 

 

A. Czynniki zależne od człowieka: 
- sposób żywienia i utrzymania krów przed porodem, długość okresu zasuszenia  
(dawka pokarmowa dla krów zasuszonych powinna zawierać odpowiednią ilość witaminy A i karotenów, które 

zapobiegają zachorowaniom cieląt na biegunki i zapalenie płuc; korzystny wpływ na zawartość immunoglobulin w siarze 
wywiera również dodatek selenu do paszy, stymulujący między innymi rozwój systemu immunologicznego) 

- szczepienia przed porodem 
- brak nadzoru nad przebiegem porodów (po ciężkim porodzie odpoczywają zarówno matka, jak i cielę, co przedłuża czas 

do pierwszego pobrania siary) 

- czas podania siary 
- częstotliwość podania 
- jakość siary (ocena organoleptyczna i przy użyciu kolostrometru czy refraktometru) 
- temperatura siary (porcje zamrożone ogrzewamy stopniowo, w łaźni wodnej) 
- sposób podania (najlepiej butelka ze smoczkiem lub wiadro ze smoczkiem, ew. sondą do żołądka) 
B. Czynniki zależne od krowy: 
- wiek (z wiekiem krów wzrasta zawartość immunoglobulin w siarze; u pierwiastek zawartość Ig jest o około 1/4 niższa 

niż u wieloródek, a siara krów po 3-4 wycieleniu zawiera nawet dwa razy więcej immunoglobulin, niż siara pierwiastek) 

- stan zdrowotny krowy i wymienia 
- jakość siary (<50g/L Ig) 
- mlekotok przedporodowy (zmniejszona koncentracja Ig w siarze dla nowonarodzonego cielęcia) 
- matka nerwowa, odrzucająca cielę 
- słaba produkcja siary/mleka (mała objętość) 
- „gorączka mleczna” 
C. Czynniki zależne od cielęcia: 
- słabe cielę (zalega/nie wstaje po porodzie) 
- brak odruchu ssania 
- uszkodzenia okołoporodowe uniemożliwiające cielęciu pobranie siary 
- czas pierwszego pobrania siary od momentu urodzenia (po 6godz.ż. zdolność do wchłaniania Ig w jelitach zaczyna 

gwałtownie spadać, kończy się po 24h- potem trawione jak inne białka) 

- płeć (jałóweczki mają wyższą koncentrację Ig w surowicy po odpojeniu siarą, niż byczki – być może związane z 

objętością krwi krążącej?) 

- stan metaboliczny (norma: lekka, przejściowa kwasica oddechowa) 

 

16. 

Czynniki wpływające na transfer odporności siarowej u cieląt ras mięsnych 

 

A. Czynniki zależne od człowieka 
- grupować jałówki cielne osobno od krów w ciągu co najmniej ostatniego trymestru ciąży 
- używać miejsc porodowych dla jałówek osobnych od krów – te miejsca nie powinny być używane od zakończenia 

poprzedniego sezonu wycieleń i powinny zostać oczyszczone szybko po zakończeniu obecnego sezonu. Powinny być 
dobrze zdrenowane i usytuowane z dala od zagłębień mających tendencję do zbierania zanieczyszczeń, a szczególnie 
stojącej wody 

- minimalizować gęstość populacji (100-200m kw./1 krowę) 
- usuwać pary krowa-cielę do oddzielnych zagród dla osesków (żeby cielę ssało tylko od swojej matki) 

- zmieniać miejsca wypasu w trakcie sezonu wycieleniowego, aby unikać zanieczyszczenia kałem i gromadzenia się 

patogenów 

- szczepienia przed porodem 
- kontrola przebiegu porodów 
- cała filozofia odpajania siarą (o ile to wykonalne – w utrzymaniu alkierzowym tak, ale na pastwisku raczej nie bardzo..) 
B. Czynniki zależne od krowy 
- rasa – siara krów ras mięsnych zawiera znacznie więcej Ig, niż siara krów ras mlecznych 
- wiek 
- stan zdrowotny krowy i wymienia 
- matka nerwowa, odrzucająca cielę 
- produkcja siary/mleka 
C. Czynniki zależne od cielęcia 
- słabe cielę (zalega/nie wstaje po porodzie) 
- brak odruchu ssania 
- uszkodzenia okołoporodowe uniemożliwiające cielęciu pobranie siary 
- czas pierwszego pobrania siary od momentu urodzenia (po 6godz.ż. zdolność do wchłaniania Ig w jelitach zaczyna 

gwałtownie spadać, kończy się po 24h- potem trawione jak inne białka) 

- płeć (jałóweczki mają wyższą koncentrację Ig w surowicy po odpojeniu siarą, niż byczki – być może związane z 

objętością krwi krążącej?) 

- stan metaboliczny (norma: lekka, przejściowa kwasica oddechowa) 

 

17. Indeks immunoglobulin całkowitych –wykorzystanie w stadzie 

 

Indeks immunoglobulin całkowitych w 3-4 tygodniu życia cieląt 
I 

Ig3-4

 = 

i

 koncentracja Ig surowiczych w 3-4 tygodniu życia 

i 

koncentracja Ig surowiczych w 48 godzinie życia 

 

I 

Ig3-4

 = 0,4 najbardziej pożądany wynik 

I 

Ig3-4

 = 0,4 – 0,6 dopuszczalny przedział 

 

Indeks immunoglobulin całkowitych w 3-4 tygodniu życia cieląt jest tym wyższy, im niższa jest koncentracja Ig w 48 

godzinie ich życia. 

 

I

Ig3-4

 jest bardzo dobrym narzędziem kontroli, ponieważ: 

* wynika z biologicznych właściwości immunoglobulin, 
* odzwierciedla proporcje biernej odporności posiarowej i nabytej odporności czynnej u cieląt 3-4 tygodniowych, 
* dostarcza informacji, czy w danym obiekcie / i w danym okresie / bierna, posiarowa odporność uzyskiwana przez 

noworodki/ cielęta jest adekwatna do antygenowego naporu środowiska, 

* może być wykorzystany w retrospektywnej ocenie pojedynczego osobnika, ale przede wszystkim w bieżącej ocenie 

immunologicznej sytuacji grupy; w tym drugim przypadku krew do badań pobierana jest od cieląt w wieku 48 godzin i w 
3-4 tygodniu Ŝycia, podczas jednej wizyty w obiekcie, 

* dzięki temu wskazane zostają słabe punkty / przynajmniej niektóre/  przyszłej matki



 cielęcia 



w ochronie noworodka  

* informatywność, prostota niezbędnych oznaczeń laboratoryjnych, niskie koszty i szybkość wykonania, przydają 

indeksowi wartość „badania przy łóżku chorego”. 

środowiska

18. Tworzenie banku siary i jego użytkowanie.

 

 
Krowy 

(na podst. artykułu Stefaniaka i spółki) 
Tworzenie banku siary: 

1. Wybór siary – kontrola organoleptyczna (barwa, zapach) i oznaczenie zawartości Ig siaromierzem, optymalne 100 gIg/l 
(min. 80 gIg/l) 

2. Sposób pozyskania – pierwsza siara krów z tego samego stada, pozostała po napojeniu własnego cielęcia. 
3. Sposób zamrożenia i przechowywania – rozlać w porcje po ok. 0,5 l, do butelek lub jeszcze lepiej do szczelnie 

zamykanych woreczków foliowych, opisać pisakiem wodoodpornym datę pozyskania i stężenie Ig, zamrozić w -20 °C, 
wprowadzić do ewidencji „przychód-rozchód” 

4. Uzupełnianie zapasów – w miarę zużywania (pojawiania się siary o wyższej wartości immunologicznej) mrożenie 

kolejnej porcji. Czas przechowywania do 6-12 msc. 

5. Sposób zamrażania – zanurzyć odpowiednią ilość siary w wiadrze/kotle z wodą o temp. 45-50°C, co kilka min. 

mieszać, przed podaniem doprowadzić do temp. ciała (ok. 37°C). 

6. Sposób pojenia cieląt – 2-4 porcje, czyli 1-2 litry (w zależności od sytuacji) zmieszać i podać cielęciu z butelki, z 

wiadra ze smoczkiem lub sondą (cielętom o osłabionej żywotności). Siarę najlepiej podawać do 2h po porodzie (max. 6-
8h. 

7. Kontrola wykonania – pobranie krwi od cielęcia ok. 48 godziny życia i oznaczenie stężenia Ig (np. testem ZSTT). 
 

Konie 
Siara pozyskana od klaczy: 
- karmiących, 
- które utraciły źrebię. 
Koncentracja immunoglobulin w siarze przeznaczonej do banku siary – 70 g/l, ciężar właściwy 1,090 
Siara > 30 g/l Ig, źrebak powinien dostać 2 l siary w trzech porcjach 
Siara > 70 g/l Ig, źrebak powinien dostać 750 – 1000 ml siary 
Podanie siary per os: butelka lub sonda nosowo- przełykowa. 

 

Owce i kozy 

Źródła siary: 
- mrożona siara z banku siary (własne stado, rozmrażać powoli!) 

- świeża lub mrożona siara z innej fermy (o podobnym statusie zdrowotnym) 
- siara krowy 

Jagnię musi wypić 180-290 ml siary/kg mc w ciągu pierwszych 18 h życia 

Koźlęta powinny wypić 150-200 ml siary na koźlę w ciągu pierwszych 90 min życia, zaleca się na pierwsze pojenie 

podawać 50 ml/kg. 

Wskazania do stosowania siary krowiej u jagniąt i koźląt: 
- zwalczanie chorób przenoszonych drogą siary/mleka [np. wirusowe arthritis-encephalitis kóz (CAE), maedi-visna, 

mykoplazmoza), 

- przy maksymalizacji wydajności/znacznym udziale ciąży mnogich, 
- przypadkach losowych (śmierć matki, mastitis, itp.) 
Zalecane dawki siary krowiej 
50 ml/kg masy ciała (5%), nie mniej, niż 250 ml/sztukę. 
Sposób podania – z butelki lub sondą w ciągu pierwszych kilku godzin życia. 

 

NIE JEST TO DO KOŃCA NA TEMAT, ALE PYTA O TO NA PRZEDTERMINACH 

Anemia hemolityczna jagniąt i koźląt pojonych siarą bydlęcą 

Przyczyna – tworzenie się kompleksów immunologicznych na młodocianych erytrocytach - przeciwciała anty-

owcze/kozie obecne w siarze krowiej. 
Objawy kliniczne: 

- ostry syndrom hemolityczny zwykle około 8-10 dnia życia –silna anemia (przy spadku wartości hematokrytu do 3-4 

śmierć lub eutanazja ze względów humanitarnych), 

- słabość, depresja, 
- bladość błon śluzowych, 
- tachykardia, hiperwentylacja, polidypsja,  
- obwisłe uszy („drooping ears”) 
Diagnozowanie  
- na sekcji patognomiczny blado-biały szpik kostny („pale white bone marrow”) 
- w badaniu laboratoryjnym serwatka siary podanej chorującym jagniętom/koźlętom zwykle silnie aglutynuje/hemolizuje 

ich krwinki czerwone 

Leczenie anemii hemolitycznej jagniąt/koźląt 
(mimo leczenia ponad 50% przypadków ostrej anemii hemolitycznej kończy się śmiercią) 
- transfuzja krwi 
- antybiotyki 
- kortykosterydy 
- anaboliki sterydowe 
- preparaty żelaza 
- witaminy 
Zapobieganie anemii hemolitycznej 
- wykluczanie siary silnie aglutynującej/hemolizującej krwinki owcze/kozie 
- tworzenie puli siary uzyskiwanej od kilku krów nie wykazujących aglutynacji/hemolizy 
krwinek owczych/kozich 

 

19. Zasady postępowania z cielęciem-noworodkiem w stadzie bydła mlecznego: 

 

Okres noworodkowy- pierwsze 4-5 dni życia - cielę pojone tylko siarą.  
Musi być czysto i sucho. Postępowanie w pierwszych godzinach życia ma wpływ na śmiertelność w pierwszych 3 tyg 

życia, nosicielstwo, brakowania, pogorszenie tempa wzrostu, wyst. Biegunek. 

Należy oczyścić noworodkowi nozdrza i wytrzeć je wiechciem czystej słomy lub szmatką oraz zdezynfekować pępowinę. 

Pilnować czy cielę podeszło do krowy i czy napiło się siary. Jeżeli nie - należy mu pomóc i dosadzić do krowy. 

Krowy muszą mieć instynkt macierzyński, jak nie mają to dużo zależy od hodowcy. Czasami krowy nie pozwalające się 

ssać, wtedy musimy napoić cielę sami(tak samo w przypadku cielenia się krowy na stanowisku, bez możliwości 
dosadzenia cielęcia).  

Siarę powinno podać się w ciągu pierwszych 30 minut w ilości ok.1-1,5 litra.Siarą należ poić przez pierwsze 3-4 dni w 

ilości do 2 litrów 3-4 razy dziennie. 10% masy ciała podane w ciągu 12 godzin ( czyli dla cielęcia o wadze 40 kg będzie to 
4 litry). 1,5-2 litrów maksymalnie do 2 godzin po porodzie, kolejne 1-1,5 litra po kolejnych 4 godzinach i kolejne 1,5 litra 
po 6 godzinach (da to 4-5 litrów siary). W nowej szkole amerykańskiej mówi się o podaniu 4 litrów siary w pierwszych 2 
godzinach – ale w 3 dawkach. Istnieje także szkoła jeszcze bardziej szokująca i radykalna– podać siarę za pomocą sondy 
w ilości nawet 4 litrów w pierwszych 2 godzinach życia. 

Po okresie siarowym stosujemy mleko pełne (nieekonomiczne) lub preparaty mlekozastępcze dostosowane do okresu 

odchowu.  

Od 4 dnia życia zapewnić należy cielęciu stały dostęp do wody(od 1 dnia też można) oraz zacząć podawać paszę treściwą 

typu prestarter. Od 5-6 dnia życia podawać preparat mlekozastępczy w proporcji podanej przez producenta na 
opakowaniu. unikać przekarmień mlekiem i preparatami mlekozastępczymi bo to najczęstsza przyczyna biegunek (jeden 
dzień choroby w tym okresie to strata 1 tygodnia).  

Zapewnić świeże powietrze, chronić przed przeciągami i wilgocią. W dużych hodowlach siarę się mrozi i w razie 

potrzeby odmraża, podgrzewa i poi cielę. Krowy powinny cielić się w tych samych warunkach, w których przebywały 
przed porodem(adaptacja do mikroklimatu). 1 dniowe cielę jest już na tyle samodzielne, by napiło się mleka ze smoczka.  

System skrócony ( jest także intensywnym) stosowany jest najczęściej w gospodarstwach wyposażonych w stacje 

odpajania. Specjalnie dopasowany program odchowu steruje ilością podawanego pójła i paszy, kontrolując jej bieżące 
spożycie.  

Powinno być w surowicy urodzonych cieląt poniżej 0,5 g/l Ig po porodzie, 0,5-1,5 może być zespół słabego cielęcia, >2 - 

często cielęta słabe, ronienia. Dla kontroli odpojenia siarą po 48 h stosuje się test ZSTT(z siarczanem cynku - prawidłowo 
zabezpieczone >15g/l, średnio 5-15, źle <5).  

Błędy popełniane przez człowieka: Podanie siary zbyt późno, złej jakości, za zimnej, za gorącej,zły sposób podania, 

czynniki zależne od krowy - stan wymienia, instynkt macierzyński. Od cielęcia - żywotność, odruch ssania, 
Utrzymywanie w budkach igloo z dobrą ściółką, żeby było tam czysto. Można stosować boksy przy porodówce 
wolnostanowiskowej, bioasekuracja. 

 

20a: Zalety i wady różnych sposobów utrzymania cieląt-noworodków 

 

Są to cielęta do 2 tyg.życia 
Mamy 5 form utrzymania. 
1) przy krowie bez możliwości ssania 
zalety:komfort psychiczny,szybkie podanie siary po wydojeniu,łatwośc obserwacji 
wady:możliwość przygniecenia,szybka transmisja zakażeń,stres odsadzeniowy dla obojga 
2) przy krowie w boksie-możliwość ssania 
zalety:komfort psychiczny,personel zwolniony z pojenia,łatwość obserwacji 
wady:przygniecenia,transmisja zakażeń,zwiększone ryzyko stanów zapalnych wymienia,stres odsadzeniowy,trudności 

adaptacyjne po przeniesieniu do cielętnika 

3)na ganku-łańcuch,boksy pojedyncze lub zbiorowe 
zalety:szybkie podanie siary po wydojeniu,łatwość obserwacji 
wady:transmisja zakażeń między stadem podstawowym a cielętami 
4)zimny wychów 
zalety:izolacja chromi przed szerzeniem się zakażeń 
wady:utrudniona obserwacja, problemy z wahaniem temperatur-uwaga na temperaturę mleka 
5)profilaktorium 
zalety:statystycznie najlepszy system utrzymania,izolacja chroni przed zakażeniami,łatwość obserwacji 
wady:okresowe problemy gdy przepełnienie,uwaga ne temperaturę mleka i siary 

 
 
 
 

20 b. Postępowanie ze źrebięciem zdrowym z PFPT (częściowym niedoborem odporności) 

 

Źrebie z pfpt ma poziom immunoglobulin 4-8 g/l . Podajemy siarę z banku siary przez butelkę (jest opcja nr 2 czyli sonda 
nosowo-żołądkowa ale to raczej dla chorych),. W zależności od siary •Siara > 30 g/l Ig, źrebak powinien dostać 2 l siary 
w trzech porcjach •Siara > 70 g/l Ig, źrebak powinien dostać 750 – 1000 ml siary. Można podawać siarę obcogatunkową 
np. krowią ale trzeba wcześniej ją odtłuścić i dodać glukozę ponieważ zawiera za dużo tłuszczu i zbyt mało cukru. Jeżeli 
po 20 h życia nadal będzie niski poziom immunoglobulin to podajemy surowicę świeżą lub mrożoną. Surowica świeża 20 
ml/kg m.c. (1 litr na źrebie 45 kg).  
Podanie surowicy źrebięciu jeżeli znamy koncentrację Ig w surowicy wzór: 
Obj do podania = oczekiwanie podwyższenia poziomu x 5 / koncentracja Ig w podawanej surowicy 
( 5 – bo źrebak jest zdrowy. Dla chorych przelicznik 8-10 )  

 

21. Czynniki wpływające na transfer odporności siarowej u źrebiąt 

PRZYCZYNY ZE STRONY KLACZY 
1. Zdrowie klaczy 
2. Schorzenia wymienia 
3. Sprawność mechanizmów immunologicznych 
4. Niski poziom immunoglobulin w siarze 
5. Urodzenie wcześniaka pomiędzy 300 a 325 dniem ciąży 
6. Zbyt wcześnie rozpoczęta laktacja (np. przy ciążach bliźniaczych) 
7. Nieprzyjęcie źrebaka 
8. Zaawansowany wiek matki 
PRZYCZYNY ZE STRONY ŹREBIĘCIA 
1. Źrebięta zbyt słabe i chore 
2. Źrebięta z niewykształconym odruchem ssania 
3. Źrebięta osierocone 
4. Źrebięta z upośledzonym wchłanianiem jelitowym 
PRZYCZYNY ZE STRONY CZŁOWIEKA 
1. Choroby personelu opiekującego się końmi 
2. Nieprawidłowy czas wstawienia klaczy do boksu porodowego 
3. Brak czystości w boksie porodowym 
4. Zbyt gwałtowne obchodzenie się z noworodkiem 
5. Niedopilnowanie odpojenia siarą 
6. Żywienie klaczy źrebnej niedoborowo (nie pokrywające potrzeb płodu) 
7. Niska temperatura pomieszczeń 

22. Zasady postępowania z prosiętami w porodówkach obiektów wielkotowarowych 

4. 

Opieka okołoporodowa: 

3. 

osuszyć mechanicznie za pomocą ręcznika 

4. 

prosiętom należy oczyścić palcem jamę gębową i nozdrza gdy problemy z oddychaniem lub sporo resztek błon 

płodowych 
5. 

odpowiednie skrócenie pępowiny i dezynfekcja jodyną (zbyt długa może utrudniać chodzenie, wpadając w 

szczeliny, też może owinąć się wokół nogi maciory lub elementów kojca, znów im krótsza tym krótszą drogę mają drogę 
drobnoustrojstwa wstępujące tędy); należy zmiażdżyć na takiej długości, aby nie dotykała podłogi, a następnie przeciąć w 
celu zapobiegnięcia wykrwawienia się oseska 
6. 

jak najszybciej dosadzenie osesków do gruczołu mlekowego, aby wypiły jak najszybciej po porodzie jak 

największą ilość siary w celu uzyskania odpowiedniej odporności biernej oraz zapobiegnięcia hipoglikemii i hipotermii. 
7. 

dopilnować, aby w kojcach znalazło się wydzielone miejsce w którym temperatura wynosi 32 

°C

 

(promiennik/podgrzewane legowisko dla osesków); zapobieganie hipotermii oseskowej 
8. 

w razie potrzeby spiłować kiełki, aby nie raniły gruczołu sutkowego 

9. 

pomoc oseskom cierpiącym na splayleg, wrodzoną rozkrocznośc, założenie taśmy w kształcie ósemki na nogi na 

2-3 dni, dostawianie do sutków w celu odpojenia, podawanie glukozy dootrzewnowo, podstawianie pod promiennik 

 

5. 

Przemieszczanie osesków między miotami. 

Prawidłowo przeprowadzone i przemyślane przemieszczanie prosiąt między lochami może przyczynić się do uratowania 

znacznego odsetka osesków, które w przypadku pozostawienia przy matce nie miałyby szansy przeżycia, a także 
umożliwia wyrównanie masy ciała prosiąt w miocie a nawet w grupie loch; Zasady: 

a) co najmniej 24 h od urodzenia (po pobraniu siary od matki) 
b) chorych nie przemieszczamy  
c) dostawiamy do właściwych opiekuńczych, wysokowydajnych wieloródek, z odpowiednią ilością czynnych sutków 
d) przy matce słabsze zostają, silniejsze przesadzamy 

e) preparaty wzmacniające dla przesadzanych 

 

2. Pierwszy tydzień życia: 
b) 2-3 d. odpowiednia dawka żelaza (tym z bieguną nie podajemy), ponowna injekcja 14-21 d. plus witaminy z grupy B 
c) przypadki streptokokozy lub zapaleń stawów – odpiłowywanie kiełkow, posypywanie legowisk suchymi preparatami 

dezynfekcyjnymi w ramach zapobiegania zakażeniom od otarć 

d) 2. dzień życia – słabe oseski – dootrzewnowo 1-3% głukoza 15 ml/kg oraz Suigglobin 1-2 ml Sc./im. 
e) 3.-4. dzień życia kastracją knurków (fajna odporność bierna się wykształca już), podanie kokcydiostatyku 
f) 10 d. rozpoczęcie dokarmiania 

 
 

23. Metody/sposoby utrzymania wysokiego statusu odporności biernej u prosiąt: 

Odpojenie siarą jak najszybciej po urodzeniu dozór obsługi średnia koncentracja powinna wynosić 45 g Ig/L do 24h), 

opieka nad proszącą się lochą. 

Zadbanie o jak największą koncentrację Ig w siarze loch: szczepienie (koncentracja Ig niewiele większa, ale swoiste 

przeciwciała); zadbanie o wiek loch - najlepsze są do 5-6 miotu – od 8 miotu spada ich wydajności; odpowiednie 
żywienie loch prośnych; utrzymywanie odpowiedniej temperatury w kojcu (+promienniki); przesadzanie prosiąt (ale 
chociaż raz odpoić przed) by wyrównać masę ciała miotów (wymieniać, nie dokładać) – wówczas te mniejsze prosiaki nie 
muszą konkurować z większymi, które wypijają więcej; zmniejszenie naporu antygenowego środowiska: higiena –
dezynfekcja, „All In All out”, nie za duża liczba zwierząt w grupie, ale też nie za mała (bo zwierzęta obojętnieją na 
antygeny); bioasekuracja. 

 

24. 

Wykorzystanie bilansu kationo-anionowego u loszki 

 

Bilans anionowo-kationowy (ACB-Anion-Cation Balance) jest różnicą sumy stężeń głównych kationów 

(wapń,magnez,sód i potas) i anionów (fosfor,chlor i dwóch aminokwasów siarkowych tj.metioniny i cystyny) organizmu. 
ACB kluczową rolę odgrywa w okresie okołoporodowym dlatego manipulacje bilansem dawki pokarmowej w tym 
okresie tj. na 7 przed porodem i 3-4 dni po porodzie zmierzające do osiągnięcia ujemnego bilansu mają wpływ na: 

-pH moczu, którego fizj. Zakres wynosi 6,5-8 co stwarza dobre warunki do namnażania się wielu patogenów w ukl.mocz. 

Ujemne ABC obniża pH moczu dlatego powinno być stosowane w profilaktyce o infek. ukl.mocz. Efekt profilakt. 
uzyskuje się po obniżeniu pH do ok 6. Przekłada się to nie tylko na zdrowotność samych loch ale również prosiąt, 
ponieważ ograniczona zostaje ilość bakt. wysiewanych z moczem do środowiska, w którym są do momentu odsadzenia. 
Ograniczenie inf. uk.moczo. przyczynia się również do ograniczenia syndromu MMA(zapalenie macicy, bezmleczność i 
zapalenie wymion), ponieważ wysiewane bakterie drogą wstępującą mogą infekować gr.mlekowy i macice. 

-gospodarka Ca. .Przy wartościach kwaśnych (bilans ACB ujemny) wapń znacznie lepiej wchłania sie z jelit oraz dużo 

efektywniej uwalniany jest z magazynów własnych. Jednym z powodów uwalniania wapnia z kości ( w uproszczeniu) jest 
dążenie organizmu do utrzymania stałego pH surowicy krwi w granicach pH 7,35-7,45. Jak pH spada to żeby wyrównać 
zwiększa się wchłanianie z jelit/lub uwalnianie z kości. Wapń uczestniczący w skurczach mięsni odgrywa rolę w akcji 
porodowej, dlatego do utrzymania regularnych skurczów macicy warto zadbać o odpowiednie stężenie Ca we krwi. 
Osłabienie skurczów przekłada się na upośledzenie akcji porodowej i zwiększeniu procent martwych prosiąt. Również 
obecność mleka w brodawce uwarunkowane jest wyciskaniem go z pęczerzyka w.k. powstaje, przez mięśniówkę. Brak 
odpływu mleka powoduje zasuszanie macior.  

Podsumowując wykorzystanie ABC u loch wpływa na ograniczenie PDS, inf.układu moczowego oraz rozrodczego i 

częstotliwość występ.cięzkich porodów, co przekłada się nie tylko na dobrostan zwierząt ale również na zwiększenie 
parametrów produkcji poprzez lepszą plenność oraz wydłużenie okresu użytkowości. 

Najprostszym sposobem na obniżnie ABC jest wymieszanie, w proporcji 1:1, mieszanki paszowej dla lochy z 

jęczmieniem. Lepsze efekty otrzymuje się jednak w przypadku stosowania dostępnych w handlu dodatków syntetycznych 
aminok. 

 

25. 

Plan pracy w owczarni w czasie wykotów: 

 

Ogólnie na 60 maciorek wystarczą 4 kojce porodowe-info od Rząsi;) 

 

harmonogram pracy w owczarni made by Lis,Maciek i Ula,więc nie odpowiadam za efekty;) 

 

1. trzy zmianowy system pracy,co 4h monitorowanie stanu maciorek 
2. Przygotowanie kojców-mycie i dezynfekcja przed wejściem nowych maciorek 
3. Wyłapywanie maciorek wykazujących objawy zwiastunowe porodu-są bardzo niespokojne 
4.poinformowanie pracowników,żeby nie stresowali dodatkowo i tak niespokojne maciorki- interwencje 
tylko w razie konicznosci 

5. Stworzenie banku siary 
6. po wprowadzeniu do kojca porpodowego wystrzyc okolice gruczołu mlekowego-mały ma ssac sutki i 
pić siarę a nie wełnę;) 
7. zaraz po porodzie ocena żywotności jagnięcia i udrożnienie dróg oddechowych. Sprawdzamy czy 
maciorka ma mleko i kontrolujemy czy mały pije.jesli jagnię slabe podajemy 
smoczkiem/sonda/dootrzewnowo glukozę 
8. po porodzie cogodzinna kontrola wzrokowa stanu maciorki i jagniąt- ssanie,akceptacja przez matkę 
9.w przypadku braku siary/śmierci matki odpajanie jagnięcia siarą 150ml co 4-6h do 3go dnia życia-przy 
braku siary owczej podajemy krowią po wykonaniu testu aglutynacji 
jeśli innej maciorce padło jagnię to próbujemy podstawić jej sierotkę-skórowanie/akceptatory 
10.przekazywanie informacji o aktualnym stanie maciorek na porodówce kolejnym pracownikom-
dokumentacja! 
11. Mlode w kojcach przez 3 dni(trojaczki do 5 dni) potem wprowadzamy do stada 

 

maciorki na 2 h przed porodem stają się niespokojne 

 

26. Czynniki wpływające na obniżenie/podwyższenie (do wyboru) płodności u loch: 

 

10-20% wartości cechy rozpłodowej zależy od genotypu zwierzęcia, około 75-80% od warunków środowiska jego 

bytowania,  

a 5-7% od wieku lochy. 
Cechy wpływające na odniżenie/podwyższenie płodności: 

 

- czynniki genetyczne (rasa, parametry dziedziczone po rodzicach) 
- wiek 
- stan zdrowia 
- zbyt wczesne odsadzanie prosiąt od matki 
- chów wsobny (brak należytego systemu identyfikacji zwierząt oraz prowadzenia odpowiedniej dokumentacji) 
- infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze, pasożytnicze min. parwowirusy świń oraz enterowirusy grypy SMEDI 
- krycie loszek ważących poniżej 100 kg, które osiągnęły dojrzałość płciową, lecz nie doszły do dojrzałości rozpłodowej 
- zbyt duży udział loszek w stadzie podstawowym ( W takim przypadku nie wykorzystane są korzyści z utrzymywania  
odpowiedniego stanu wieloródek, jakimi są: sprawniejszy układ immunologiczny niż u loszek, wyższa skuteczność 

krycia,  

liczebniejszy miot, lepiej rozwinięty instynkt macierzyński samic.) 
- wartość knura (Używanie samców zbyt młodych, zbyt ciężkich, zapasionych lub nadmiernie eksploatowanych obniża  
skuteczność krycia. ) 
- żywienie loszek (Unikanie nadmiernego zatuczenia jak i wychudzenia zwierząt.) 
- zapewnienie w porodówce odpowiedniego mikroklimatu (Unikanie przegrzewania zwierząt oraz nadmiernej 

wilgotności.) 

Temperatura zbyt wysoka – powyżej 30oC lub zbyt niska – poniżej 8oC powoduje powstanie stresu termicznego, który 

działa  

supresyjnie na produkcję gonadotropin, głównie hormonu luteinizującego (LH).) 
- regularne czyszczenie i dezynfekcja chlewni 
- oświetlenie w miejscu przebywania loszek ( Pomieszczenia dla loszek w okresie odchowu powinny być jasne: minimum 

200-300  

luksów, czas oświetlenia powinien wynosić od 12 do 16 godzin.) 
- właściwe kojce porodowe maksymalnie ograniczające przygniatanie prosiąt przez matkę 
- odpowiednia opieka nam nowonarodzonymi prosiętami 
- zaburzenia mleczności loch po porodzie (min. syndrom MMA) 



 

znaczne wydlużenie okresu jałowienia loch 

 
 

Polepszenie planowania rozrodu: 

 

- stymulację tempa dochodzenia do dojrzałości rozpłodowej, 
- indukcję owulacji u loszek i loch, 
- synchronizację owulacji, 
- wykrywanie rui, 
- inseminację, 
- diagnostykę ciąży, 

- synchronizację porodów, 

- kontrolowanie czasu trwania porodu. 

 

27. trategie zapobiegania chorobom w stadach zwierząt 

 

A)Ochrony (gdy stado jest wolne od specyficznych schorzeń) 
-monitoring zdrowotności 
-program eliminacji czynnika z populacji 

 

B)Kontroli zdrowotności (egzystencja czynników patogennych) 
-presja infekcyjna czynnika w środowisku 
-odporność zwierząt 

28. Metody oceny poziomu bioasekuracji na fermach (Zaproponuj w punktach (wytyczne 
do realizacji programu bioasekuracji stada) 

SPOSOBY BIOASEKURACJI W PORODÓWKACH 



 

usuwanie krów w później ciąży z miejsc silnie zanieczyszczonych kałem, na 1 miesiąc przed wycieleniem, aby 

zredukować obecność jelitowych czynników infekcyjnych na sierści 



 

izolować krowy wymagające bardziej intensywnego monitoringu, jak pierwiastki, czy bardziej cenne zwierzęta od 

mniej cennych 



 

unikać zbyt szybkiego przenoszenia krów na porodówkę przed porodem 



 

upewnić się, że miejsca porodowe są odkażone i dobrze wyścielone przed wycieleniem i między kolejnymi 

wycieleniami 



 

umyć okolicę krocza a szczególnie wymię krowy przed wycieleniem 



 

pozyskać siarę z czystego, odkażonego wymienia do czystych pojemników. Schłodzić ją lub zamrozić 

natychmiast w objętości nie większej niż 3,5 l (galon), jeśli nie zostanie podana cielęciu od razu. Nie łączyć siary od 
różnych krów 



 

usuwać cielęta jak najszybciej po urodzeniu i wychowywać je w oddzielonych, indywidualnych boksach w 

izolacji od innych cieląt i od stada podstawowego do 4 tyg. życia 



 

usuwać pary krowa mięsna – cielę do izolowanych zagród po wytworzeniu więzi matka – cielę (ok. 24 h po 

porodzie) 

 

BIOASEKURACJA PORODÓW NA WYPASIE (bydło mięsne) 
2. 

grupować jałówki cielne osobno od krów w ciągu co najmniej ostatniego trymestru ciąży 

3. 

używać miejsc porodowych dla jałówek osobno od krów. Te miejsca nie powinny być używane do zakończenia 

poprzedniego sezonu wycieleń i powinny zostać oczyszczone szybko po zakończeniu obecnego sezonu. Powinny być 
dobrze zdrenowane i usytuowane z dala od zagłębień mających tendencję do zbierania zanieczyszczeń, a szczególnie 
stojącej wody 
4. 

minimalizować gęstość populacji na tyle na ile to możliwe i zmniejszać wielkość grup (<50szt). Sugerowana 

przestrzeń na 1 krowę to 100 – 200 m2 
5. 

usuwać pary krowa – cielę do oddzielnych zagród dla osesków po wytworzeniu związków – ok. 24 godz. o 

wycieleniu. Stosować jednokierunkowy ruch zwierząt. 
6. 

Zmieniać miejsca wypasu w trakcie sezonu wycieleniowego, aby unikać zanieczyszczenie kałem i gromadzenia 

się patogenów 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Blok III 

 

1. Najważniejsze infekcyjne i nieinfekcyjne przyczyny biegunek u cieląt by Palczak 

Infekcyjne: 

 

Bakteryjne  
Eschericha coli –(ETEC, 
EHEC, EPEC) 
Salmonella typhimurium 
S.dublin, S.newport 
Campylobacter jejuni 
C. fecalis 
Clostridium perfringens 
typ A, C 
C.sordelli 
Klebsiella sp. 

 

Wirusy: 
Rotawirus serogrupa A 
(dominujące) 
Rotawirus serogrupa B 
(rzadko) 
Coronawirus 
Parvowirus 
Caliciwirus 
Breda wirus 
BVDV 

 

Pasożyty: 
Cryptosporidium 
spp.(muris?) 
Eimeria spp, Giardia spp 
Grzybicze?? 

 

Nieinfekcyjne: 
- pokarmowe 
- substancje toksyczne 
- zaburzenia wydzielania gruczołów trawiennych 
- alergie pokarmowe 
- nerwowe 
- stany po resekcjach jelit 
- nowotwory 
- leki przeczyszczające 

 
 

2. Patogeneza biegunki wirusowej i enterotoksycznej - a zaburzenie homeostazy przewodu 

pokarmowego by Palczak 

 

Wirusowa: (osłabienie adsorbcji) biegunka osmotyczna – spowodowana upośledzonym wchłanianiem osmotycznie 

czynnych substancji. Wirus ulega namnożeniu w enterocytach, w wyniku czego dochodzi do niszczenia, i zmniejszenia 
ilości tych komórek. Kosmki stają się coraz krótsze w wyniku czego powierzchnia adsorpcyjna jest coraz mniejsza. 
Zjawisko sekrecji (zachodzące w kryptach) zaczyna przewyższać adsorbcję (kosmki) i powstaje biegunka. 

 

Enterotoksyczna (bakteryjna):

 

biegunka wydzielnicza-nasilenie sekrecji (sekrecyjna) – wywołana wydzielaniem 

nadmiernych ilości wody, elektrolitów i innych substancji do światła jelit. Na przykładzie E.coli: wydzielana 
enterotoksyna oddziałuje na receptory enterocytów w wyniku czego dochodzi w komórce do aktywacji reakcji 
ATP>cAMP co jest sygnałem dla komórki do wydzielania jonów poza nią. Jony takie jak: Ca, Cl, K, HCO3 opuszczają 
komórkę do światła jelita w wyniku czego z komórek ucieka również woda i dochodzi do biegunki? 

 
 

3. Metody swoistej ochrony przewodu pokarmowego w okresie posiarowym u cieląt 

 

Ze względu na niską zawartość przeciwciał swoistych w mleku krów zalecane jest dodawanie siary do mleka lub 

preparatów mleko zastępczego przeznaczonego do pojenia cieląt wieku 4 – 21 dni. 

Sugerowane wielkości dodatku: 10 % siary zmieszanej z pierwszych 4 – 6 dojów 
1% pierwszej siary od krów immunizowanych 

 

GDY SIARA ZŁEJ JAKOŚCI 



 

podać inną siarę (innej krowy, z banku siary (mrożona) 



 

poprawić jakość siary dodając suplementy (izolowane żółtka z jaj IgY, całe żółtka jaj, całe jaja kurze) 



 

użyć substytutów siary (siara liofilizowana immunoglobuliny surowicze, prep. siarozastępczy) 

Od 4 dnia życia do mleka dawać liofilizowaną siarę – mimo, że nie są wchłaniane to miejscowo powlekają PP i 

obezwładniają patogeny 

 

Wydzielnicza IgA jest główną immunoglobuliną błon śluz. Jest produktem komórek wywodzących się z dwóch 

oddzielnych listków zarodkowych. Dimery IgA są produkowane przez plazmocyty blaszki właściwej bł. śluz po 
zaprezentowaniu Ag przez gł. kom dentrytyczne. Fragment sekrecyjny chroni je przed strawieniem w świetle jelita. 
Obronna rola SIgA : 



 

opłaszczenie i algutynacja mikroorganizmów 



 

działanie bakteriostatyczne – brak tu reakcji zapalnej ! 



 

zapobieganie adhezji mikroorganizmow do nabłonka, a tym samym blokuje wnikanie w głąb bł. śluz. 



 

neutralizacja toksyn bakteryjnych i enzymów bakteryjnych 



 

neutralizacja wirusów i zapobieganie ich replikacji w obrębie nabłonka błony śluzowej 

Obok transportu przez nabłonek błony śluzowej, dimery IgA przedostają się do wątroby, gdzie przy udziale cząstki SC 

wydzielanej przez hepatocyty i /lub nabł. przewodów żółciowych są transportowane do żółci. 

Badana jest rola innych receptorów w transporcie IgA na powierzchnię błon śluz. 
Migracja limfocytów Ag -> kępki jelita i pierwotne namnażanie -> ww. chł i namnażanie -> chłonka -> ductus thoraticus 

-> krew -> z układu krwionośnego do miejsc efektorowych na błonach śluzowych, dokonuje się dzięki związaniu ich 
receptorów zasiedlania z adresynami obecnymi na wysokim śródbłonku żyłek postkapilarnych. Rodzaje adresyn decydują 
o predylekcji narządowej limfocytów.  

 
 

4. Metody swoistej ochrony przewodu pokarmowego w okresie posiarowym u prosiąt 

 

5. Najczęstsze, nieinfekcyjne przyczyny biegunek u cieląt (patrz pyt 1 bloku III) 

 

6. Znaczenie i sposoby ograniczania czynników ryzyka biegunek w środowisku wychowu 
cieląt 

 

1. zasady ogólne: 
- żywienie ciężarnych matek: odpowiednia ilość białka, energii w dawce pokarmowej, kondycja, brak mykotoksyn w 

paszach 

- czystość środowiska i człowieka: czyste linki poporodowe, czystość okołoporodowa, dezynfekcje, mycie  
pod wysokim ciśnieniem, dobór środków wg wrażliwości czynników  
biegunko twórczych, okres odpoczynku pomieszczeń, likwidacja  
wektorów zakażenia, jeżeli to możliwe to stosowanie zasady „wszystko  
pełne, wszystko puste”, higiena stanowisk porodowych, czystość wiader  
i smoczków, nie wkładać palców do pyszczka cielaków, izolacja chorych  
zwierząt 
- żywienie osesków: jakość mleka i prep. mlekozastępczych, ich temp, rozmieszanie, sposób i  
częstotliwość podawania, ilość podawanego mleka (10 – 12 % mc – tyle mleka  
powinno dostawać ciele), probiotyki i prebiotyki 
2. 

immunoprofilaktyka – szczepienia matek 

 
 
 
 

7. Schemat sposobu rozwiązywania problemu biegunki u młodych zwierząt 

1) Diagnoza  
- wywiad (pochodzenie, ruchy zwierząt) 

- badanie kliniczne 
- badania laboratoryjne – stosowane do rozpoznania wstępnego bakteriologiczne, serologiczne, wirusologiczne, 

mykologiczne, parazytologiczne, toksykologiczne, profil biochemiczna stada) 

2) Analiza i weryfikacja wyników  
- określenie głównej przyczyny zachorowań (potwierdzenie / wykluczenie udziału czynniki nieinfekcyjnego) 
- oszacowanie ekstensywności zakażeń w stadzie podstawowym / wśród młodych zwierząt 
3) Zaplanowanie strategii postępowania naprawczego 
- ustalenie zakresu postępowania prewencyjnego 
- przyjęcie programu immunoprofilaktyki swoistej 
- przyjęcie systemu kontroli bieżącej programu 
- ustalenie zakresu i sposobu interwencji leczniczych i / lub brakowania zwierząt 
- wyznaczenie osób odpowiedzialnych 
4) Realizacja programu 
- wykonywanie zaplanowanych czynności 
- comiesięczna sprawozdawczość 
5) Weryfikacja powodzenia przyjętego programu 
- ustalenie kryteriów weryfikacji (zachorowalność, śmiertelność, przyrosty, zużycie paszy) 
- ocena ekonomiczna kosztów bezpośrednich i pośrednich realizacji programu 

 

8. Schemat postępowania w zwalczaniu biegunki dyspeptycznej/ nieinfekcyjnej u młodych 
zwierząt 

1) Diagnoza: 
- wywiad ( zakup preparatów mleko zastępczych, istotne zmiany sposobu żywienia stada podstawowego i młodych 

zwierząt) 

- badanie produktów podejrzanych o powodowanie zaburzeń (np. badanie czasu krzepnięcia mleka) 
- badanie bakteriologiczne / wirusologiczne w celu wyluczenia najbardziej prawdopodobnych czynników infekcyjnych 
2) Analiza i weryfikacja wyników 
- określenie przyczyny zachorowań 
- oszacowanie rozmiarów zagrożenia i możliwości przeciwdziałania 
3) Zaplanowanie strategii postępowania naprawczego  
- ustalenie doraźnych i długoterminowych schematów postępowania naprawczego 
- wyeliminowanie błędów żywieniowych 
- przyjęcie sposobu i terminów kontrolowania nowych rodzajów karmy przed jej zastosowaniem 
- wyznaczenie osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania 
4) Realizacja programu: 
- wykonywanie zaplanowanych czynności 
- comiesięczna sprawozdawczość 
5) Weryfikacja powodzenia przyjętego programu 
- dokumentowanie przypadków zachorowań typowych dla nieinfekcyjnych przyczyn 
- raz na kwartał ocena ekonomiczna kosztów bezpośrednich i pośrednich zachorowań  
indukowanych przez czynnik nieinfekcyjny 

 
 

9. Schemat postępowania w zwalczaniu biegunki wirusowej u młodych zwierząt 

1) Diagnoza: 
- wywiad (pochodzenie, ruch zwierząt) 
- badanie kliniczne 
- badanie wirusologiczne kału lub jelit prosiąt, badanie serologiczne stada podstawowego –  
reprezentatywna grupa zwierząt chorujących, i stada podstawowego ( w uzasadnionych  
przypadkach wykorzystanie instrukcji urzędowych) 
2) Analiza i weryfikacja wyników 
- określenie przyczyny zachorowań, charakterystyka rodzaju wirusa (w miarę możliwości  
diagnostycznych) 
- oszacowanie ekstensywności zakażeń w stadzie podstawowym / wśród młodych zwierząt 
3) Zaplanowanie strategii postępowania naprawczego 
- ustalenie wektorów zakażenia i przyjęcie stosowanego schematu postępowania prewencyjnego 
- przyjęcie programu immunoprofilaktyki swoistej (zakup szczepionki / surowicy  
odpornościowej / przeciwciał do stosowania doustnego) 
- zaplanowanie schematu szczepień stada podstawowego 
- wyznaczenie osób odpowiedzialnych za poszczególne zadania 

- ustalenie punktów kontroli bieżącej programu 
4) Realizacja programu 
- wykonywanie zaplanowanych czynności 
- comiesięczna sprawozdawczość 
5) Weryfikacja powodzenia przyjętego programu 
- dokumentowanie przypadków zachorowań i ich ciężkości, przypadków śmierci, raz w miesiącu ważenie i ocena 

przyrostów, w miarę możliwości ocena zużycia paszy 

- raz na kwartał ocena ekonomiczna kosztów bezpośrednich (profilaktyka + leczenie + upadki) i pośrednich (przyrosty i 

zużycie paszy) realizacji programu 

 
 

10. Zasady immunoprofilaktyki w przypadku rozpoznania rotawirusów jako przyczyny 

11. Zasady immunoprofilaktyki w przypadku rozpoznania coronawirusów jako przyczyny 

Szczepienie krów cielnych przeciw infekcjom przewodu pokarmowego cieląt musi być poprzedzone skontrolowaniem 

efektywności wchłaniania immunoglobulin siarowych przez cielęta (np. test ZSTT) 

 
 

- doustne szczepienia cieląt – NIE sprawdzają się w warunkach terenowych 
-  zwiększenie przeciwciał swoistych w



szczepienia krów cielnych  siarze (dodatek ok. 200 ml siary  

dziennie/ cielę w okresie największego zagrożenia zakażeniem  
- różnice między szczepieniami mogą ograniczyć skuteczność szczepionki 

 
„

Kolibin RC Neo „ p/ rota wirusom, koronawirusom i enteropatogennym szczepom E .coli 

dotychczas 



nieszczepione krowy  I szczep : 7 – 5 tyg przed porodem, II : 4 – 2 tyg przed porodem 

kolejne szczepienia: 1x na 4 – 2 tyg przed porodem  

 

12. Zasady immunoprofilaktyki w przypadku rozpoznania E.coli oraz rotawirusów jako 

przyczyny (rozumiem, że jako przyczyny schorzeń biegunkowych u cieląt) 

Zwiększanie odporności cieląt - noworodków powinno polegać na immunizacji ich matek szczepionkami skierowanymi 

przeciw drobnoustrojom obecnym w stadzie, co jest możliwe do zrobienia na podstawie wcześniejszego rozpoznania 
bakteriologicznego i wirusologicznego. 

Szczepienie krów cielnych przeciw infekcjom przewodu pokarmowego cieląt musi być poprzedzone skontrolowaniem 

efektywności wchłaniania immunoglobulin siarowych przez cielęta (np. test ZSTT) 

Szczepienie krów przeciw Escherichia coli K99 – u krów nie szczepionych koncentracja przeciwciał jest zwykle zbyt 

niska, pierwsze szczepienie w wieku 6-12 mies., kolejne w późnym okresie ciąży ( nie później, niż 3 tygodnie przed 
porodem) 

Szczepienia przeciw rotawirusom: 

szczepionki wieloważne (zdarza się jednak, że ich skuteczność jest poniżej oczekiwań, co wynika z różnicy pomiędzy 

szczepami obecnymi w szczepionce i w obiekcie, w którym przebywają zwierzęta); 

szczepienia doustne cieląt noworodków nie sprawdzają się w warunkach terenowych. 

Warunkiem powodzenia szczepień jest jednak prawidłowy system podawania siary noworodkom, gwarantujący 

prawidłowe zabezpieczenie większości cieląt. Jeśli nie jesteśmy w stanie prawidłowo napoić cielęta siarą (można to 
sprawdzić badając poziomy immunoglobulin w krwi cieląt w wieku 48 godzin), odradzam inwestowanie w szczepionki. 

 

13. Postępowanie w przypadku biegunek powodowanych przez Cryptosporidium: 

Cryptosporidium parvum jest jednym z czynników etiologicznych powodujących biegunki u cieląt, jednak  w porównaniu 

do wirusów czy bakterii, jest raczej czynnikiem wtórnym, wikłającym, niż pierwotnym. Do zakażeń dochodzi głównie 
między 7 a 14 dniem życia cielęcia. Jest wiele czynników predysponujących do tego typu schorzenia, można tutaj  
zaliczyć złe warunki środowiskowe( zanieczyszczona, brudna, wilgotna ściółka, brak regularnej jej wymiany, 
zanieczyszczone , niemyte, niedezynfekowane kojce indywidualne, brak higieny żywienia i pojenia) oraz brak 
zachowania prawidłowego reżimu odpojenia siarą cielęcia po porodzie. 

PROFILAKTYKA 

1.W myśl powiedzenia „lepiej zapobiegać niż leczyć”, nie tylko w przypadku biegunek powodowanych przez C.parvum, 

ale także przez pozostałe czynniki chorobotwórcze ,należy zadbać o prawidłowe odpojenie siarą cielęcia tuż po porodzie. 
Powinno  ono otrzymać z siarą - w ciągu kilku pierwszych godzin życia - około 100 g immunoglobulin (w obiektach 
silnie zagrożonych nawet 150 g). Oznacza to, że cielę powinno wypić 1 litr (a w obiektach zagrożonych 1,5 litra) siary 
zawierającej 100 g immunoglobulin/ l albo 2 litry, jeśli koncentracja immunoglobulin siary wy nosi ok. 50 g/l. W oborze 
powinien więc znajdować się siaromierz (kolostrometr) pozwalający oszacować w przybliżeniu zawartość 
immunoglobulin w siarze na podstawie jej ciężaru właściwego (ok. 100 g immunoglobulin w litrze zawiera siara o 
ciężarze właściwym 1,064).W 48 h życia cielęcia można ocenić stopień zabezpieczenia tj. wykonać badanie na 
koncentrację immunoglobulin w surowicy. 

2.Zadbać o odpowiednie warunki środowiskowe: 

- cielęta po porodzie przenieść do czystych zdezynfekowanych kojców indywidualnych ( winny one być oddzielone od 

pozostałych litymi ściankami, aby ograniczyć transmisję  drobnoustrojów) 

-obfite ścielenie kojców czystą ściółką, która będzie regularnie wymieniana 

- przestrzeganie higieny żywienia i pojenia( tj. czyste butelek, wiadra itp.) 

3.Przestrzeganie higieny porodu 

4.Podjąć działania zapobiegawcze , aby uchronić przed zakażeniami wirusowymi i bakteryjnymi(przeprowadzanie 

szczepień profilaktycznych u krów cielnych dwukrotnie – na 8-6 i 4-3 tygodnie przed porodem, u jałówek w 10-12 msc 
życia oraz na 6-4 tyg.przed porodem, dodatek 10 % siary zbiorczej z pierwszych 4-6 dojów do mleka lub preparatów 
mlekozastepczych) 

 

 

LECZENIE 

Jeśli jednak już doszło do zakażenia i zdiagnozowana, iż przyczyną biegunki jest C.parvum, należy podjąć następujące 

czynności: 

-chore cielę, jeśli nie jest utrzymywane indywidualnie , należy je odizolować od pozostałych, 

-jeśli utrzymywane jest indywidualnie to po opuszczeniu kojca należy kojec dokładnie umyć i zdezynfekować, a ściółkę 

zabezpieczyć w taki sposób ,aby ograniczyć rozprzestrzenianie się czynnika chorobotwórczego. 

-leczyć objawowo (patrz pyt.15 blok III) 

-przyczynowo- stosować można preparat HALOCUR ®(substancja czynna halofuginon), należy jednak pamiętać, że jest 

od bardzo toksyczny i może prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej jelit. Podawanie należy rozpocząć w ciągu 24 
godzin od wystąpienia biegunki. Preparat podaje się doustnie, natomiast dawka uzależniona jest od masy cielęcia(35 kg < 
cielęta ≤ 45 kg: 8 ml preparatu HALOCUR, raz dziennie, przez 7 kolejnych dni 45 kg < cielęta < 60 kg: 12 ml preparatu 
HALOCUR, raz dziennie, przez 7 kolejnych dni W przypadku cieląt z mniejszą lub większą masą ciała, należy 
przeprowadzić dokładne wyliczenie (2 ml / 10 kg m.c.). Aby zapewnić właściwe dawkowanie, niezbędne jest stosowanie 
strzykawki lub innego urządzenia odpowiedniego do podawania doustnego. Preparat należy podawać każdego dnia o tej 
samej porze. Po przeprowadzeniu leczenia u pierwszego cielęcia, wszystkie następne nowonarodzone cielęta muszą być 
systematycznie poddawane terapii, dopóki utrzymuje się zagrożenie występowania biegunek wywoływanych przez 
Cryptosporidium parvum. 

 

14. Bezpośrednie i pośrednie koszty biegunek 

Koszty bezpośrednie: 

- koszty leczenia 

- zwiększony nakład czasu i pracy obsługi 

- koszty usługi wet., dojazdy 

Koszty pośrednie: 

- upadki 

- pogorszenie wykorzystania paszy à niskie przyrosty dzienne à  wpływają na wiek osiągnięcia dojrzałości płciowej 

- opóźniony rozwój 

- obniżona wydajność mleczna/mięsna 

- opóźnienie terminu pierwszego wycielenia 

- podwyższenie kosztów remontu stada 

- większe ryzyko kolejnych zachorowań, nosicielstwa zarazka i szewstwa w stadzie 

- zwiększenie prawdopodobieństwa wcześniejszego brakowania 

  

Biegunki, zwłaszcza w pierwszym miesiącu życia stanowią jeden z najważniejszych powodów upadków cieląt. Z uwagi 

na upadki cieląt podwyższeniu ulegają także koszty odchowu młodzieży. Cielęta, którym „uda się” przeżyć biegunkę oraz 
powikłania z niej wynikające, najczęściej rosną wolniej, co opóźnia termin pierwszego wycielenia. Ma to również wpływ 
na późniejszą użytkowość mleczną. Jednym z powodów gorszego tempa wzrostu cieląt z historią biegunkową są 
konsekwencje, jakie powodują biegunki dla błony śluzowej jelit – zmniejszają się bowiem kosmki i krypty jelitowe. 
Zmiany tkankowe w obrębie jelit (atrofia kosmków jelitowych) powodują zaburzenia we wchłanianiu składników 
pokarmowych. Zaburzona jest również sekrecja enzymów wydzielanych przez rąbek szczoteczkowy, co pogarsza 
strawność składników pokarmowych. Niższa strawność składników pokarmowych oznacza mniejszą ich ilość wchłanianą 
do krwi, a tym samym niższą podaż dla wzrostu i rozwoju cielęcia. Problemy jelitowe mają również konsekwencje w 
obniżonej odporności cieląt, co wyraża się w zwiększonej podatności na rozmaite infekcje. 

 

 

 

15. ZASADY LECZENIA BIEGUNEK U MŁODYCH ZWIERZĄT. 

Gdy dojdzie do wybuchu infekcji, o szansach uratowania cieląt decyduje szybkość interwencji. 
W leczeniu muszą znaleźć się następujące elementy: 
1. nawodnienie  
2. zwalczanie kwasicy metabolicznej 
3. przywrócenie homeostazy p. pokarmowego 
4. właściwa antybiotykoterapia (biegunka infekcyjna) 
Ad.1. 
Najważniejszy element leczenia biegunek to uzupełnienie strat wodno-elektrolitowych. W płynach nawadniających muszą 

być następujące skł. Na

+

, Cl

-

, HCO

3

-

, glukoza. Inne skł., jak np. K

+

 czy aminokwasy, są cennym uzupełnieniem, ale nie 

mają decydującego znaczenia w powodzeniu leczenia. U cieląt w 1 tyg.ż. niewskazane jest podawanie płynów z 
mleczanem sodu, który może pogłębiać kwasicę. 

Cielęta z lekkim stopniem odwodnienia można nawodnić doustnie (chętniej piją płyny nawadniające niż mleko). Są to 

osobniki, które oddają rozwodniony kał, ale nie wykazują wyraźnego pogorszenia stanu ogólnego; nie wyst. obj. kl. 
hipowolemii. Im szybciej je nawodnimy tym większa szansa powodzenia leczenia. Nawadniamy również cielaki, u 
których nie widać żadnych obj. – metafilaktyka. 

Pł. Nawadniającego nie podajemy wraz z mlekiem, ponieważ zaburza powst. skrzepu. Można podawać naprzemiennie, 

gdyż mleko będzie dla cielaka energią. Przy biegunkach krwotocznych podawanie mleka jest zabronione. 

Nawodnienie doustne: 
+ *duża objętość w krótkim czasie *czas podania od wystąpienia objawów *szybka normalizacja funkcji jelit 
- *niechęć picia w silnym odwodnieniu *niepełne wykorzystanie składników 

 

Cielęta ze stopniem średnim i ciężkim nawadniamy przez wlew kroplowy(i.v,s.c,dootrzewnowo). Miejscem z wyboru do 

wkłucia jest żyła uszna (długotrwałe utrzymanie, brak ryzyka wydostania się wenflonu z żyły). Zaleca się podawanie 
dużych objętości płynów (5-10l). Im cięższy stan cielęcia tym ważniejsze jest podanie najpierw pł. hipertonicznych (w 
temp. ciała). 

 

Nawadnianie dożylne: 
+ *b. szybkie rozprowadzenie składników *b. dokładne dawkowanie *można podawać nie izotoniczne roztwory 
- *trudność wkłucia *zwiększone niebezpieczeństwo działań ubocznych 

 

Ad. 2  
W składzie płynów musi znajdować się jon wodorowęglanowy, najczęściej podawany w formie NaHCO

3

-

. Im większa 

kwasica tym objawy postępującej słabości większe! Bez podania śr. alkalizujących, szanse na wyleczenie zwierzęcia w 
stanie ciężkim diametralnie maleją. [podanie dużych objętości zimnego, izotonicznego NaHCO

3

-

 pogarsza oddawanie O

2

 

przez Hb]. 

Ad.3  
Inhibitory sekrecji ( loperamid) 
Środki wspomagające stos. miejscowo:  
- śr. Osłaniające/ pochłaniające (pektyny, skrobia) 
- śr. Ściągające (tanina, bizmut) 
Ad.4 
Terapię rozpoczynamy od antybiotyku, który „sprawdza się klinicznie”, przy braku powodzenia, stos. antybiotyki o 

szerokim spektrum działania. Wskazane jednak jest pobranie wymazu z odbytu od kilki cieląt w celu zrobienia 
antybiogramu. 

 

Biegunka pełnego brzucha-niemożność powst. w normalnym czasie właściwej struktury sernika,prowadzi to do 

zaburzeń w trawieniu, a w konsekwencji do biegunki. 

Postepowanie: gdy mleko większości krów krzepnie >10 min, dodajemy 30 ml 1M roztworu chlorku wapnia na 2L mleka 

używanego do pojenia cieląt lub dodatek kwaśnego r-ru pepsyny 10ml/2L mleka 

 

B L O K I V

  

1. Rodzaje wozów mieszających TMR, zalety i wady na wybranych przykładach 

 

Budowa wozów: waga , różnego rodzaju mieszadła, mogą mieć frezy i same pobierać paszę z pryzm, lub pasza zadawana 

jest do wozu innymi urządzeniami 

Wóz Keenan: 
- posiada mieszadło łopatowo-bębnowe 
-pasza jest mieszana przez obracające się łopaty 
Zalety:  



 

luźna pasza 



 

delikatnie obchodzi się z mieszanymi komponentami, nawet przy dłuższym mieszaniu nie dochodzi do 

zniszczenia struktury paszy 
Wady: 
6. 

gorsze ujednolicenie paszy- trzeba dłużej mieszać 

Wóź Sgaribordi 
- system podwójnego przepływu 
- ślimak z przeciwbieżnymi zwojami tnącymi- dzięki czemu przepływ od tyłu i przodu w kierunku środka wanny  
Zalety: 
7. 

pasza dobrze, równomiernie wymieszana  

8. 

nie powoduje nadmiernego rozdrabniania i zagęszczenia paszy 

9. 

nie powoduje przegrzania produktu końcowego 

10. 

zapobiega rozwarstwianiu komponentów 

Wady: 
10. 

drogi 

 

Wóz z mieszadłem wertykalnym: 
- pionowy system mieszania 
- w trakcie mieszania pasza jest wynoszona z dołu do góry zbiornika , po czym swobodnie opada w dół 
- wieksze wozy mogą mieć 2-3 pionowe mieszadła 
Zalety: 
11. 

wszystkie składniki dobrze wymieszane 

12. 

zachowana jest odpowiednia struktura paszy 

Wady:  



 

drogi 

 

2. Zagrożenia związane ze stosowaniem wozów mieszających: 

13. 

pasza niedostatecznie rozdrobniona na początku zadawania lub rozdrobniona na sieczkę na końcu 

14. 

pasza niedostatecznie wymieszana 

15. 

zagrożenie subkliniczną kwasicą - krowy dominantki wyjadają cząstki mniejsze, paszę treściwą 

16. 

zagrożenie ketozą - krowy zdominowane (pierwiastki, po porodzie, słabsze, niższe w hierarchii stada, kulawe) 

pobierają niedojady, o niższej wartości pokarmowej. 
17. 

brak indywidualizacji żywienia krów 

18. 

wymieszanie pasz nadpleśniałych 

19. 

zbyt suchy TMR – łatwy do sortowania 

20. 

zbyt wilgotny TMR – zlepia się, trudno dokładnie wymieszać 

21. 

zagęszczanie paszy o ściany wanny 

22. 

przegrzewanie się produktu końcowego 

23. 

ślimaki poziome dość często się urywają (podobno) 

 

3. Utrzymanie krowy mlecznej od zasuszenia do szczytu laktacji 

 

Krowy zasuszone 
- krowy zasuszamy na 8-9 tygodni przed planowanym terminem porodu. Dluższy okres zasuszenia powinien być 

wprowadzony u zwierząt wysokowydajnych (srednia dlugosc w stadzie 65 dni) 

- podczas zasuszenia należy ograniczyć dawkę pokarmową. W tym celu należy stopniowo wyłączać pasze mlekopędne. 

Do takich zalicza się pasze soczyste, np. kiszonki, lucerna. Krowy przeznaczone do zasuszenia otrzymują pasze suche, 
głównie słomę albo gorszej jakości siano.  

W pierwszych tygodniach zasuszenia krowy powinny być karmione dawkami pokarmowymi z wysokim udziałem pasz 

objętościowych i włóknistych. Dawka musi zawierać więcej włókna i mniej energii, niż jest to przewidziane na 
końcową fazę zasuszenia, kiedy gwałtownie wzrastają potrzeby energetyczne, przy jednoczesnym spadku apetytu i 
zdolności pobrania suchej masy. Koncentrację energii w okresie na 3, 4 tygodnie przed wycieleniem zwiększa się poprzez 
częściowe zastąpienie pasz objętościowych - paszami treściwymi, w ilości wzrastającej od 1- 1,5 kg na dobę na 3 
tygodnie przed wycieleniem, do 3 kg w ostatnim tygodniu. Pasze w tym czasie powinny odznaczać się bardzo wysoką 
jakością oraz smakowitością, aby odpowiednio stymulować i utrzymać stabilne warunki w żwaczu oraz 
maksymalizować pobranie suchej masy. 

- po wprowadzeniu zasuszenia obniżamy częstotliwość doju. Najpierw przez kilka dni doimy raz dziennie. Nastepnie 

stopniowo co 2, 3, 4 dni. Na koniec można zdoić nawet po 5 dniach od poprzedniego dojenia. Mleko zdajane co 2 dni lub 
rzadziej nie nadaje się do przekazania do mleczarni, dlatego zdajamy je do bańki. Po ostatnim doju przeprowadzamy 
dezynfekcję wymienia, podajemy antybiotyk w tubostrzykawce, wykonujemy dipping. Przez pierwszy tydzień 
obserwujemy wymię pod kątem mastitis. 

- co kilka dni obserwujemy kondycję krów. Wskaźnik BCS nie powinien ulegać znaczącym zmianom w czasie 

zasuszenia. 

 

- w pierwszej połowie zasuszenia odrobaczamy zwierzęta 
- w poźnej ciąży (2tyg a.p.) podajemy witaminę A, D, E + selen 
- na 2 - 3 tyg przed wycieleniem obserwujemy bacznie kondycję oraz zachowanie krów 
- bezpośrednio przed wycieleniem sprzątamy stanowisko w celu zapewnienia odpowiedniej higieny porodu 
- zwracamy uwagę na zmiany w okresie przygotowawczym (skurcze Braxtona – Hicksa, rozluźnienie więzadeł miednicy 

pod wpływem relaksyny, pojawienie się wydzieliny w gruczole mlekowym (puszczanie dołem), obrzęk sromu 
(puszczanie górą). Dobrą metodą może być pomiar temperatury wewnętrznej ciała, kilka dni przed porodem, raz dziennie. 
Ok 24h przed porodem temp spada (choć nie zawsze) o ok 1st 

- od momentu pokazania się pęcherza płodowego poród następuje po 2-6 (8) godzinach. Jeśli po 4 godzinach poród nie 

rozwija się należy wezwać lekarza weterynarii. Można skontrolować położenie, postawę płodu, wywiązać linki i 
spróbować udzielić pomocy porodowej. Jeśli nie daje to skutku to zaprzestajemy działań i wzywamy lekarza weterynarii. 

- podanie krowie wycielonej pójła (otręby pszenne + siemię lniane, zalane ciepłą wodą) lub energy drinka 
- kontrola odejścia łożyska (do 12h) 

Dodatkowo u krów po wycieleniu: 
- zapobieganie przemieszczeniom trawieńca poprzez wypełnienie żwacza 
-suplementacja witaminami i minerałami 
-kontrola odejścia/zatrzymania łożyska 
- obserwacja występowania rui 
- optymalny czas inseminacji to 2 ruja po porodzie, około 80-90 dnia po wycieleniu (80 – 115) 
Krowy w laktacji: 
-jeśli jest możliwość utworzyć miejsce na którym przeprowadzany będzie wypas w okresie pastwiskowym, przy czym 

należy pamiętać o odrobaczeniu krów przed wyprowadzeniem na pastwisko oraz po sprowadzeniu z pastwiska 

-kontrola pobierania dawki pokarmowej u krów 
- poza sezonem stosowanie dodatków mineralnych w postaci lizawek 
- okresowa kontrola magistrali wodnej oraz zwracanie uwagi na czystość poideł  
- profilaktyka kwasicy żwacza (NaHCO

3

) 

-kontrola kondycji BCS krów (przy zacieleniu 2,5-3,5 w skali 5 punktowej)  
-kontrola i higiena wymion by zapobiegać zapaleniom wymienia 
-wymiana ściółki by zapobiegać zakażeniom gruczołu mlekowego przez bakterie(kontrola stanowisk) 
-co najmniej raz dziennie opróżnianie kanału gnojowego 
-predipping i dipping oraz kontrola mleka na przedzdajaczu  
-monitorowanie produkcji mleka 
- dezynfekcja okresowa urządzeń udojowych 
-korekcja racic co najmniej raz w roku 
-eliminacja owadów w budynku 
- okresowa kontrola wentylacji 

 
 
 

4. Sposoby oceny komfortu legowisk dla krów mlecznych, skala oceny 

Punktowy system oceny miejsc do leżenia krów 
typ podłoża miękkie  
charakterystyka: miękkie podłoże z obfitą ilością czystej ściółki . Sprężyste, ciepłe i jednolite. Najlepiej imitujące 

legowisko ze słomy lub warunki pastwiskowe. 

Ocena: 1 (najlepsza) 

typ podłoża miękkie 
charakterystyka: miękkie, nie na całości, braki ściółki. Sprężyste i ciepłe ale niejednolite. Plamy wilgoci i brudu. 

Ocena: 2 

typ podłoża: miękkie 
charakterystyka: bardzo nierówne podłoże, brak ściółki 

Ocena: 3 (najgorsze) 

 

typ podłoża: twarde ( stałe) 
charakterystyka: Twarde, jednolite podłoże z matami i pewną ilością ściółki lub twarde podłoże bez mat, ale z dużą 

ilośćią ściółki. Ciepłe i suche z poduszką ściółki pokrywającą twarde podłoże 

ocena: 4 (najlepsze) 

typ podłoża: twarde (stałe) 
charakterystyka: twarde jednolite podłoże z lub bez mat, brak ściółki. Zimne z plamami wilgoci lub brudu. Twarde 

podłoże łatwo widoczne przez materiał wyścielający 

ocena: 5 

typ podłoża: twarde (stałe) 
charakterystyka: twarde zniszczone podłoże. Brak efektywnego ścielania. 

Ocena: 6 

 

5. Ocena komfortu legowisk na podstawie zachowania się krów  

Krowy spędzają na leżeniu na ogół od 7 do 14 godzin w ciągu doby. O długości tego czasu, w istotny sposób decydują 

warunki, jakie zwierzęta znajdą na stanowiskach legowiskowych. Im są one bardziej komfortowe, tym krowy spędzają 
więcej czasu w pozycji leżącej. To bardzo ważna zależność. Długość czasu leżenia, wpływa bowiem na procesy 
zachodzące w organizmie krowy, mające związek z produkcją mleka. W porównaniu z pozycją stojącą, w czasie leżenia 
obserwuje się znacznie lepszy przepływ krwi do wymienia, a także dłuższy czas poświęcany na przeżuwanie. Tym 
samym sprzyja to procesom związanym z sekrecją mleka. 

W celu określenia komfortu i jakości legowiska, przeprowadza się test wyboru, polegający na rozmieszczeniu stanowisk z 

porównywanymi podłożami w różnych miejscach obory wolnostanowiskowej i ocenie częstości oraz długości 
przebywania krów na poszczególnych legowiskach.  

Poza testami wyboru, jakość stanowisk legowiskowych dla krów ocenia się również na podstawie zachowania zwierząt. 

Ma to szczególne zastosowanie w przypadku uwięziowych systemów utrzymania zwierząt. Okazuje się, że o komforcie 
lub dyskomforcie krów na stanowiskach świadczą takie elementy ich zachowania jak: czas poświęcony na leżenie i na 
stanie, czas pobierania paszy, częstotliwość i łatwość kładzenia się oraz wstawania, a także położenie nóg w czasie 
leżenia lub wstawania. Za pozycję komfortową przy leżeniu uważa się taką, w której przednie kończyny krowy są 
wyprostowane, zaś tylne w tym samym czasie podkurczone lub wyprostowane.  

Według wielu specjalistów leżenie krów w tych pozycjach stanowi formę odprężenia. Ważnym elementem, na który 

warto zwrócić uwagę przy ocenie różnych podłoży na stanowiskach legowiskowych dla krów jest również ich wpływ na 

zdrowotność wymienia. Największe zagrożenie dla wymienia, związane z przenoszeniem bakterii, stwarzają podłoża 
organiczne, do których zalicza się słomę oraz trociny. Materiały te cechują się znacznie wyższym zanieczyszczeniem 
bakteriami w porównaniu z takim podłożem jak chociażby piasek, stąd też istnieje większe prawdopodobieństwo 
przenikania drobnoustrojów do kanałów strzykowych leżących zwierząt i przenoszenia chorób między nimi.   

To, na jakim podłożu krowa kładzie się i wstaje może bowiem decydować o wielkości i częstotliwości urazów kończyn, 

zarówno przednich jak i tylnych.  

 

6. Ochwat u krów: czynniki ryzyka, patogeneza, konsekwencje, zapobieganie 

 

Ochwat: Aseptyczne zapalenie tworzywa ściany racic 
Czynniki ryzyka: błędy dietetyczne, zatrucia paszowe wywarem gorzelnianym, spleśniałymi kolbami kukurydzy oraz 
zaskórną wodą, urazy mechaniczne, transport, brak korekcji racic. 
Wtórnie ochwat może występować w następstwie zatrzymania łożyska, zapalenia macicy a także może towarzyszyć: 
ketozie, podostrej kwasicy żwacza zapaleniu wymienia, nieżytom przewodu pokarmowego, zewnętrznym ogniskom 
ropnym.  
Czynniki usposabiające to : duża wydajność mleczna krów, duży ciężar ciała, stres, młody wiek(najczęściej pierwiastki). 
Zachorowalność najczęściej pojawia się wiosną, w początkowym okresie wypasu, lub jesienią. Predysponującą do 
schorzeń okolicznością jest końcowy okres ciąży i początkowy laktacji. 

 

Patogeneza: ochwat bydła może występować samoistnie i pozostawać w związku z niewłaściwym żywieniem albo też 
wtórnie i być następstwem różnych toczących się w organizmie procesów zapalnych. W pierwszym przypadku jego 
powstanie łączy się z wprowadzeniem do organizmu dużych ilości substancji histaminogennych lub też zmniejszoną 
inaktywacją nagromadzonej w ustroju histaminy; w drugim zaś można domniemać, że jest odczynem alergicznym ustroju. 
Alergiczne podłoże ochwatu u bydła, mimo, iż liczne badania na nie wskazują, nie zostało z całą pewnością 
udowodnione. Poznany został natomiast tok przemian biochemicznych w żwaczu, który prowadzi do wytwarzania do 
wytwarzania znacznych ilości toksycznych amin, głównie histaminy i tyraminy. Powstawanie toksycznych amin, jak 
wykazano, łączy się z nadmiarem węglowodanów w karmie. Przyjmuje się że ich wytwarzanie jest następstwem zaburzeń 
trawienia białek, zawsze znajdujących się obok węglowodanów w młodych szybko rosnących roślinach, ziarnie i śrucie 
zbożowej, makuchach, burakach lub kiszonkach. Aminy , z których część jest toksyczna dla zwierząt zaczynają się 
wytwarzać w momencie spadku PH żwacza. W kwaśnym bowiem środowisku nad procesami dezaminacyjnymi (jaki mają 
miejsce przy PH obojętnym lub lekko alkalicznym) przeważają procesy dekarboksylacji. W ich przebiegu z 
aminokwasów argininy, lizyny, histydyny, tryptofanu, fenyloalaniny powstają aminy. Optymalne PH dla działania 
dekarboksylaz zawarte jest między PH 5,5 a 3, z tym że aktywność reakcji a zatem i związana z nimi ilość tych 
związków, wzrasta proporcjonalnie do spadku PH treści żwacza. Kierunek tych przemian jest uwarunkowany 
namnożeniem się różnych gatunków bakterii posiadających zdolności dekarboksylacji. Gromadząc się w znacznych 
ilościach w żwaczu histamina może doprowadzić do zatrucia określanego jako niestrawność z nadmiaru toksycznych 
amin, schorzenia przebiegającego z charakterystycznymi, klinicznymi objawami ochwatu. Działanie histaminy na 
organizm zwierzęcia po wchłonięciu z przewodu pokarmowego polega na wywołaniu początkowo skurczu mięśniówki 
gładkiej naczyń krwionośnych, a następnie jej zwiotczeniu, co prowadzi do rozszerzenia naczyń i spadku ciśnienia krwi. 
W wyniku tych zmian następuje przenikanie osocza i elementów morfotycznych krwi do otaczających tkanek, a co za tym 
idzie obrzęków w miejscach bogato unaczynionych.  

 

Konsekwencje: kulawizna, mniejsze pobranie paszy, mniejsza produkcja mleka przy powikłaniach może dojść do: 
zanokcicy, owrzodzenia koronki, owrzodzenia w szparze międzyracicznej, zapalenia stawów i ścięgien, zapalenia 
pochewek, infekcje gruczołu mlekowego, odleżyny, zaburzenia w rozrodzie. 

 

Zapobieganie: Właściwe zbilansowanie dawki pokarmowej. Właściwe warunki utrzymania. Duże znaczenie ma 
okresowa i fachowa korekcja racic. Dostęp do wybiegów. Kąpiele dezynfekujące. Unikanie schorzeń typu niestrawność, 
zapalenia macicy, wymienia, intensywne leczenie tych schorzeń przy wystąpieniu początkowych objawów. Intensywne i 
kompleksowe leczenie ochwatu ostrego w celu niedopuszczenia do wystąpienia ochwatu przewlekłego. 

 
 
 

7.Cele dotyczące wydajności i występowania chorób w stadzie bydła mlecznego 

 

Parametr 

 

Cel 

 

Średni wiek przy 1. porodzie (mies.) 

- 24 

Śr. okres - międzywycieleniowy (dni) 

- 365-400 

od porodu do 1. rui (dni) 

60 

od porodu do pokrycia (dni) 

83-115 

Śr. okres laktacji (dni) 

305 

Śr. okres zasuszenia (dni) 

65 

Odsetek brakowań rocznie z powodu trudności w rozrodzie 

<10% 

Odsetek poronień rocznie 

<2% 

 

 

Problem mastitis 

 

Odsetek ćwiartek zakażonych 



 

w toku laktacji 



 

 



 

przy zasuszeniu 

 

<10% 
<10% 

-Liczba kom. somatycznych w mleku zbiorczym(w miesiącu) 

200 tys. 

Liczba kom.somat. u pojedynczej krowy 

150 tys. 

Liczba przypadków klinicznych na 100 krów 

<2 

 

 

Zdrowie i przeżywalność cieląt 

 

Śmiertelność do 28 dnia życia 

<5% 

 

 

Straty całkowite z powodu chorób 

 

Całkowity odsetek brakowań bydła powyżej 1 roku rocznie 

<5% 

Upadki krów dorosłych rocznie 

<2% 

Śr. oczekiwany czas życia krów (lata) 

6 

Śr. oczekiwana liczba laktacji/krowę 

4 

 

 

Produkcja mleka 

 

Śr. prod. mleka/krowę(kg) 

30-45 

Śr. roczna prod. mleka/krowę (kg) 

8-11 tys. 

Śr. roczna prod. białka /krowę (kg) 

300-400 

Kondycja krów przy porodzie (w skali 5 punktowej) 

3 

 

 
 
 
 
 
8. Zalety i wady uwięziowego i wolnostanowiskowego systemu utrzymania krów 

SYSTEM UWIĘZIOWY 

ZALETY  

WADY 

 

Łatwość wykonywania zabiegów lek.wet., 
Higienicznych 

Trudności w przejawianiu typowych zachowań – 

zaburzony dobrostan + trudność w wykrywaniu 
rui  

Ograniczone ryzyko szerzenia zakażeń w 
Stadzie 

Ograniczone możliwości żywienia dostownego 

do indywidualnych potrzeb 

Mniejsze ryzyko przejawiania hierarchii w 

stadzie. Stado wyrównane, ograniczony stres 

Predyspozycja do powstawania technopatii 

Brak urazów związanych z poruszaniem się 

zwierząt 

Gorsza higiena doju 

Łatwość szybkiego wykrycia patologii 

Większy nakład pracy obsługi 

 

Duża zależność krowy od jakości obsługi 

 
 

 
 
 

SYSTEM WOLNOSTANOWISKOWY 

 
 

ZALETY 

WADY 

Lepsze samopoczucie kontakty socjalne krów 

Skutki istnienia hierarchii (jałówki) 

Łatwiejsze przejawianie i wykrywanie rui 

Urazy związane z poruszaniem się 

Lepsza higiena doju (hala udojowa) 

Utrudnienia w wykonywaniu zabiegów 

Możliwość indywidualnego dokarmiania w 

stacjach żywieniowych 

 

Trudności szybkiego wykrycia patologii 

Mniejszy nakład pracy obsługi 

 

Ryzyko szerzenia się zakażeń w stadzie jest 

większe 

9. Czynniki wpływające na produkcyjność i zdrowie krów mlecznych 

A)Czynniki genetyczne –mają decydujący wpływ na skład mleka, czyli zdolność wydzielania mleka o niskiej lub 

wysokiej zawartości tłuszczu i białka oraz na ilość mleka wydzielaną podczas codziennych udojów. Bardzo duży wpływ 
wywiera tu rasa. Na przykład mleko krów rasy dżersej zawiera przeciętnie 5% tłuszczu, a nizinna czarno – biała tylko 
3,5%.  

B)Żywienie -Stosunkowo szybkie zmiany w składzie i wydajności mleka wywołuje żywienie, które ma niewątpliwy 

wpływ na zawartość tłuszczu, białka i witaminy A w mleku. Poprzez żywienie hodowca może również wpływać 
pośrednio na smak, zapach mleka, zawartość drobnoustrojów oraz jego przydatność dla przetwórstwa.  

Najwyższą wydajność mleka o największej zawartości tłuszczu i białka uzyskuje się przy dokładnym zbilansowaniu 

dawki pokarmowej w stosunku do produkcji i zapotrzebowania krowy. Krowy mogą wyprodukować tylko tyle mleka, ile 
otrzymają składników w paszy, które będą mogły wykorzystać na ten cel po zaspokojeniu swych potrzeb bytowych. Jeśli 
więc dawka pokarmowa będą zbyt skąpe mleczność krów będzie się obniżać. Nie znaczy to jednak, ze wydajność krów 
można bez ograniczeń podnosić, skarmiając nadmiernie ilością paszy. Każda krowa ma ściśle określone możliwości 
produkcyjne. Po osiągnięciu przez nią szczytowej wydajności dalsze dodatki pasz nie wywołują już wzrostu. Na spadek 
wydajności mlecznej wpływa zarówno niedobór energii, jak i białka w dawce pokarmowej. Wpływ żywienia na zawartość 
tłuszczu w mleku jest bardzo wyraźny. Zmiany zawartości tego składnika mogą przekraczać nawet 3 jednostki 
procentowe. 

Oprócz zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego określa się dodatki paszowe w zależności od wieku, stanu 

fizjologicznego i kondycji zwierzęcia. Dla młodych krów (rosnących) do zapotrzebowania pokarmowego w czasie 
pierwszej laktacji dodaje się 20%, w drugiej laktacji - 10% zapotrzebowania bytowego. 

Po wycieleniu, w pierwszym i drugim miesiącu laktacji, stosuje się dodatek na rozdojenie tak długo, jak długo wzrasta 

dzienna produkcja mleka. Dodatek ten w pierwszym miesiącu laktacji powinien pokryć zapotrzebowanie pokarmowe na 
produkcję 3 kg mleka, a w drugim miesiącu - 2 kg mleka. Krowy zasuszone wymagają oprócz pokrycia zapotrzebowania 
bytowego również dostarczenia składników pokarmowych na wzrost i rozwój płodu. 

Pojenie krów wodą. Zapotrzebowanie na wodę zależy od masy ciała krów i ich wydajności mlecznej i rodzaju 

skarmianych pasz oraz od temperatury i wilgotności powietrza. Przyjmuje się, że na 1 kg suchej masy paszy bydło 
potrzebuje 4-6 kg wody. 

Suplementacja. Ważne są odpowiednie ilości i proporcje makro i mikroelementów (np.: stosunek Ca do P na poziomie 

1,5:1), aminokwasów limitujących i innych składników.  

Do najważniejszych czynników żywieniowych wpływających na produkcję mleka u krów zalicza się: 
- ilość energii i białka w dawce, 
- proporcje między ilością pasz objętościowych a ilością pasz treściwych, 
- koncentrację składników w suchej masie, 
- strawność składników pokarmowych, 
- udział włókna w dawce, 
- rodzaj i jakość skarmianych pasz, częstotliwość skarmiania pasz treściwych a także stosowane dodatki paszowe.  
Przykłady wpływu pasz na mleczność krów 
- pasze o wysokiej zawartości włókna (słoma, siano, sianokiszonka) → wzrost zawartości tłuszczu 
- pasze soczyste wysokobiałkowe (zielonki, buraki, kiszonki z traw lub z liści buraków) → mlekopędne 
- pasze wysokobiałkowe treściwe → wzrost zawartości białka 
- kiszonki → obecność bakterii fermentacji masłowej w mleku 
- niedobór białka lub energii w dawce → spadek wydajności 
- nadmiar białka w dawce → spadek wydajności, pogorszenie wykorzystania energii, zasadowica żwacza, może mieć 

miejsce latem przy żywieniu wyłącznie zielonką, 

- pasze pokryte pleśnią → obecność aflatoksyn w mleku 
Ba) Choroby metaboliczne. 
Ketoza. Przy niedoborze energii w paszy i przy znacznym otłuszczeniu krowy zachodzące w organizmie przemiany 

prowadzą do choroby metabolicznej zwanej ketozą. Schorzenie to występuje zwłaszcza u krów wysoko produkcyjnych, 
będących w dobrej kondycji, przeważnie 10 – 60 dni po wycieleniu, u krów starszych po czwartej i dalszych laktacjach. 
Główną przyczyną tej choroby jest nieprawidłowe żywienie krów tj. podawanie niepełnowartościowej paszy ubogiej 
w węglowodany lub niedostatecznej jej ilości. Na pokrycie niedoboru energii /węglowodanów/ w organizmie krowa 
zaczyna zużywać nagromadzony tłuszcz. Dochodzi wówczas do tzw. niepełnego spalania kwasów tłuszczowych i 
zwiększania się ilości związków ketonowych. 

Kwasica żwacza jest procesem chorobowym polegającym na znacznym obniżeniu pH żwacza powodującym 

destabilizację jego pracy. Odczyn pH płynu żwacza jest jednym z podstawowych wskaźników przebiegu procesów 
fermentacyjnych w żwaczu. Wartości optymalne pH żwacza gwarantujące maksymalną syntezę białka 
mikrobiologicznego oraz dużą aktywność celulolityczną (rozkład celulozy). Szczególnie niebezpieczne jest zakwaszenie 
żwacza tj. obniżenie pH poniżej 6,0, gdyż wstrzymana jest wtedy aktywność bakterii celulolitycznych oraz zmniejszona 
strawność pasz objętościowych. 

Zasadowica żwacza (niestrawność zasadowa) jest to proces chorobowy polegający na zmianie odczynu treści żwacza w 

kierunku zasadowym wskutek nadmiernej produkcji amoniaku. Do powstania choroby dochodzi głównie wtedy, gdy 
pasze przeznaczone dla bydła zawierają duże ilości białka (pasze treściwe, młoda trawa, lucerna, koniczyna) przy 
niedostatecznej ilości włókna strawnego (siano, słoma) i łatwo strawnych węglowowodanów.   

Tężyczka pastwiskowa (hipomagnezja) charakteryzuje się obniżonym poziomem magnezu we krwi, a związana jest 

zazwyczaj z żywieniem zwierząt na pastwisku. Następuje wtedy spadek mleczności krów, pojawia się nerwowość i 
drżenie mięśni. W ostrych przypadkach, krowy toczą pianę z pyska, zataczają się, padają, po czym następuje śmierć. 
Zasadniczą przyczyną jest niedobór magnezu w paszy wiążący się z małą ilością pobieranej suchej masy i 
niewystarczającą zawartością w niej magnezu, dodatkowo jeszcze o niskim stopniu przyswajalności.  

Porażenie porodowe zwane także gorączką mleczną występuje u krów pomiędzy 3 a 6 wycieleniem u krów w wieku 5 – 

10 lat. Porażenie może wystąpić tuż przed, w trakcie lub natychmiast po porodzie (10 – 24 godzin). Jest to choroba 
fizjologiczna, pojawiająca się na skutek zaburzeń gospodarki mineralnej, wapniowo – fosforowej w okresie ciąży. 
Wytwarzana po porodzie siara zawiera duże ilości wapnia i innych składników mineralnych, które zaspakajają 
zapotrzebowanie cielęcia na ww. składniki. Następuje wtedy zakłócenie równowagi między nagłym zapotrzebowaniem na 
wapń związanym z rozpoczęciem laktacji a możliwością dostarczenia jego w dawce i niewystarczającą mobilizacją 
dostarczenia wapnia z zapasów w kościach.  

Zespół stłuszczonej wątroby. Schorzenie to rozwija się pod koniec laktacji przy żywieniu krów paszami 

wysokoenergetycznymi. Nadmiar tych pasz (szczególnie treściwych) w stosunku do pasz objętościowych, przy dużej 
zawartości skrobi w dawce, prowadzi do obniżenia zawartości tłuszczu w mleku i przestawienia kierunku przemiany 
energii z syntezy tłuszczu w mleku na odkładanie tłuszczu w tkankach: wątrobie, mięśniach, nerkach. Najczęściej 
występuje to u krów w okresie zasuszania przy zbyt obfitym żywieniu. 

Przemieszczenie trawieńca. Po ciężkich i skomplikowanych porodach lub przy nadmiernym rozdrobnieniu pasz 

objętościowych (przy stosowaniu wozów paszowych) do 4 tygodni po porodzie może wystąpić przemieszczenie 
trawieńca. W miarę wzrostu wydajności mlecznej, zwiększa się dawki pasz treściwych a zmniejsza ilość pasz 
objętościowych szczególnie siana i słomy i to jest główną z przyczyn przemieszczania się trawieńca. 

 

C) Higiena utrzymania – jakość i funkcjonalność pomieszczeń oraz higieniczne warunki utrzymania wywiera duży 

wpływ na zdrowie i uzyskane wyniki produkcji. Stanowisko powinno być suche i ciepłe (izolowane od podłoża), obory 
jasne i dobrze wietrzone, pasze zadawane do czystych żłobów. 

Mikroklimat budynku współtworzy warunki bytowe zwierząt wpływające bezpośrednio na ich zdrowie i samopoczucie, a 

tym samym na produkcyjność. Amoniak, siarkowodór oraz dwutlenek węgla wpływają negatywnie na układ oddechowy, 
predysponując do chorób, a co za tym idzie do spadku mleczności. Ważna jest też utrzymanie niskiej wilgotności 
względnej powietrza oraz optymalnych temperatur (10 – 15ºC). Utrzymanie krów – obozy uwiązowe lub 
wolnostanowiskowe. 

D) Sezon wycielenia – najwyższa mleczność wykazują krowy wycielone w miesiącach jesienno – zimowych. Dzieje się 

tak dlatego, że u tych krów okres żywienia letniego przypada na drugą połowę laktacji. Żywienie to z reguły zwiększa 
wydajność mleczną, a wiec spadki udoju są mniejsze. Natomiast u krów, które wycieliły się na wiosnę, druga połowa 
laktacji przypada na okres żywienia zimowego, kiedy brakuje tego czynnika pobudzającego wytworzenie mleka, jakim są 
zielonki.  

E) Wiek krowy – pełną zdolność do produkcji mleka krowa osiąga w 3 laktacji. Wydajność w pierwszej laktacji jest 

średnio o 20% niższa niż w trzeciej, a w drugiej – około 10% niższa. U młodych krów, wydajność mleczna, z roku na rok 
zwiększa się dosyć znacznie. W wieku 8 lat krowa osiąga maksimum produkcji mleka, a następnie mleczność zmniejsza 
się.  

F) Okres laktacji – wpływa na zawartość tłuszczu i białka w mleku. W pierwszych 2 miesiącach laktacji, kiedy 

wydajność mleczna podnosi się, zawartość w nim tłuszczu i białka spada, natomiast w ostatnich miesiącach laktacji wraz 
z spadkiem wydajności mlecznej podnosi się znacznie procent tłuszczu i białka. Szczyt wydajności występuje między 
czwartym a dziesiątym tygodniem po ocieleniu. Krowy  pierwiastki osiągają szczyt na poziomie 70 do 75 procent 
dojrzałych krów, a krowy w drugiej laktacji na poziomie 90 procent krów dojrzałych.  

G) Okres zasuszenia – zasuszenie jest to okres od zakończenia laktacji do wycielenia, który powinien trwać od 6 do 8 

tygodni. Jest on niezbędny dla regeneracji gruczołu mlekowego i przygotowania do następnej laktacji, ponadto w tym 
właśnie okresie występuje intensywny wzrost płodu. Zasuszenie krowy wywiera dodatni wpływ na wydajność w 
następnej laktacji. Krowy zasuszone zbyt późno dają znacznie mniej mleka w następnej laktacji. U krów wysoko 
wydajnych zasuszanie można przeprowadzać nawet przy wydajności 15-20 litrów mleka dziennie. Skrócenie okresu 
zasuszenia spowoduje wydłużenie laktacji ale konsekwencje takiego postępowania (zmniejszenie wydajności mlecznej) 
trzeba będzie ponieść w następnej laktacji. Z kolei wydłużenie okresu zasuszenia spowoduje skrócenie laktacji. Od tego, 
czy dobrze zasuszymy krowę wysokomleczną i prawidłowo ją żywimy zależy w dużej mierze jej cała wydajność 
laktacyjna, zdrowie i płodność.  

H)Stan zdrowia krowy – tylko zupełnie zdrowe krowa może wytwarzać dużo mleka i przez długi okres. Wszelkie 

zaburzenia chorobowe powodują obniżenie mleczności, a ciężkie – nawet zupełny jej zanik. Ważne jest aby zapobiegać 
chorobom, a nie je leczyć. Choroby wirusowe: PI-3, BHV -1, BRSV, BVD-MDV. Choroby bakteryjne: Pasteurella 
multocida, Mannheimia haemolytica, Mycoplasma bovis. Choroby pasożytnicze m.in.: Ostertsgia sp., Cooperia sp., 
Haemoncus sp. czy Dictiocaulus sp. 

 

10. Związek między otyłością krów a nasileniem ostrości reakcji zapalnej 

 

Wzrost lipolizy w adipocytach i nadmierne uwalnianie WKT z tłuszczu zapasowego do krwi i wątroby powoduje spadek 
utleniania WKT w wątrobie w cyklu Krebsa. Następstewm tego jest większona reestryfikacja WKT do triglicerydów w 
wątrobie i ich akumulacja, która upośledza transport nadmiaru triglicerydów z wątroby do krwi. Nadmierne gromadzenie 
triglicerydów w hepatocytach powodujące zwyrodnienie tłuszczowe i stłuszczenie, co prowadzi także do upośledzenia 
funkcji detoksykacyjnych wątroby., czyli do uszkodzenia wątroby. Na drodze owego uszkodzenia dochodzi do lokalnego 
stanu zapalnego, i zmian zachodzących wśród BOF. Zmiany wskaźników krwi są wprost proporcjonalne do uszkodzeń 
wątroby, o czym świadczą parametry osocza krwi: AST - wzrasta, GGT - wzrasta, Albuminy - spadają, Glukoza – spada. 

 

11. Przykłady chorób występujących częściej przy współistnieniu ZTK 

 

A) choroby ukł. rozrodczego: acyklia/przedłużony anestrus, cystowate zwyrodnienie jajników, przedłużony okres ciąży, 

ciężkie porody, porażenie poporodowe, tężyczka hipomagnezemiczna, zatrzymanie bł.płodowych, atonia macicy, stany 
zap. macicy 

B) choroby ukł. pokarmowego: kwasica żwacza, ketoza, niestrawność prosta, biegunki infekcyjne, przemieszczenie 

trawieńca w lewo 

C) choroby ukł. naczyniowo-krwionośnego: krwiaki, długotrwałe krwawienia (zaburzenia krzepnięcia) 
D) choroby ukł. ruchu: ochwat (zwykle subkliniczny), wrzód podeszwy, zaleganie 
E) choproby ukł. oddechowego: czasami zap. oskrzeli i płuc (obniżenie ogólnej odporności) 
F) choroby cieląt: śmierć okołoporodowa, ZSC, niedobór transferu odp. biernej, krwawienia z pępowiny, 

omphalophlebitis 

G) inne: podkliniczne inwazje pasożytów, spadek wydajności mlecznej, wzrost liczby komórek somatycznych,  

 

12. Diagnostyka laboratoryjna w ZTK 

 

Krew 
Wzrost 
-Wolnych aminokwasów 
-Mocznika 
-Lipidów 
-Wolnych kwasów 
tłuszczowych 
- Ciał ketonowych 
-kwasy żółciowe 
-CK 
-AST 
Spadek 
-Szczawiooctanu 
-Glukozy 

  

Mleko 
Wzrost 
-Tłuszczu i nienasyconych 
kw. tłuszczowych 
-Ciał ketonowych 
-Mocznika 
Spadek 
-Białka 
-Ilości mleka 
Wartości wybranych parametrów w mleku sugerujące negatywny bilans energetyczny  
-Stosunek tłuszczu do białka >1,5 (dopuszczalne u<10% krów we wczesnej laktacji) 
- Stężenie białka <3,05 (dopuszczalne u <15% krów we wczesnej laktacji) 
-Stężenie laktozy <4,5% (dopuszczalne u <15% krów we wczesnej laktacji) 

 

 
 
 

13. Wykorzystanie danych z oceny użytkowości mlecznej krów w ocenie zdrowia stada. 

 

Cechy opisujące ilość i skład produkowanego mleka: 
- Dobowa i laktacyjna wydajność mleka i jego składników 
- Zawartość w mleku białka, tłuszczu, laktozy i suchej masy 
- Zawartość mocznika, związków ketonowych w mleku 
- Liczba komórek somatycznych w mleku  
Związki ketonowe w mleku - Koncentracja związków ketonowych (acetonu, kwasu betahydroksymasłowego) w mleku 

jest bezpośrednio związana z ich poziomem w surowicy krwi (w mleku jest 2 razy mniej niż w surowicy krwi i 8 razy 
mniej niż w moczu). Za wysoki poziom związków ketonowych w mleku może wskazywać na subkliniczną lub kliniczną 
ketozę.  

Mniejsza zawartość białka o 0,4% od średniej w poprzedniej laktacji w mleku pochodzącym z kontrolnych udojów w 

pierwszych 100 dniach laktacji może wskazywać na niewystarczającą koncentrację energii w dawce pokarmowej lub na 
niedobór ilościowy i jakościowy białka w dawce pokarmowej. Zjawisko zmniejszenia ilości białka w mleku krów 
otrzymujących zbyt mało energii w paszy, tłumaczy się pogorszeniem syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu oraz 
zmniejszonym wchłanianiem azotu aminowego z przewodu pokarmowego i zwiększeniem glukoneogenezy z 
aminokwasów. Niedobór energii w żywieniu krowy może więc istotnie zmniejszyć zawartość białka w mleku poprzez 
ograniczenie ilości dostępnych aminokwasów do jego syntezy.  

Przyczyny obniżonej zawartości białka w mleku: 
- nadmierna, duża zawartość węglowodanów strukturalnych (włókno, ADF, NDF),  
- niewystarczająca dawka paszy treściwej,  
- niedobór skrobi trudno rozkładalnej w żwaczu dobrze trawionej w jelicie,  
- nadmiar tłuszczu niechronionego,  
- mała koncentracja białka w dawce pokarmowej,  
- białko o nadmiernym rozkładzie w żwaczu,  
- niezrównoważona podaż energii i białka do syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu. 
Niebezpieczna duża zawartość tłuszczu w mleku. Większa zawartość tłuszczu o 0,6% w pierwszym okresie laktacji 0-

100 dni od średniej w poprzedniej laktacji (lub średniej z obory) może świadczyć również o ketozie. Zwiększona 
zawartość tłuszczu w mleku wynika z podwyższonej zawartości betahydroksymaślanów w surowicy jednego z 
podstawowych prekursorów syntezy tłuszczu mleka. Ketozie metabolicznej towarzyszy zwykle zmniejszenie pobrania 
suchej masy, zaburzenie w funkcjonowaniu wątroby (otłuszczenie), dramatyczne pogorszenie wskaźników rozrodu. W 
mleku i surowicy krwi obserwuje się podwyższoną zawartość związków ketonowych. 

Przyczyny nadmiernej zawartości tłuszczu w mleku: 
- niska koncentracja energii w dawce pokarmowej po wycieleniu, nadmiar włókna, ADF i NDF,  
- zbyt mała dawka paszy treściwej,  
- zbyt późne wprowadzenie do dawki po wycieleniu znaczących ilości paszy treściwej,  
- małe pobranie suchej po wycieleniu,  
- zbyt dobra kondycja krów w okresie zasuszenia BCS > 3,75,  
- nieprawidłowe przygotowanie żwacza w końcowym okresie zasuszenia do trawienia węglowodanów niestrukturalnych 

po wycieleniu,  

- nadmiar tłuszczu niechronionego,  
- ubogie żywienie mineralno-witaminowe (niedobór Co, witamin z grupy B),  
- słaba jakość kiszonek, duża zawartość kwasu masłowego >0,5% w suchej masie i azotu amonowego > 10% całkowitej 

zawartości N,  

- skarmianie kiszonek które uległy rozkładowi tlenowemu. 
Mała zawartość tłuszczu w mleku Zmniejszenie zawartości tłuszczu w mleku poniżej o 0,6% w pierwszych 100 dniach 

laktacji w porównaniu do średniej w poprzedniej laktacji (lub średniej dla całej obory) po wyeliminowaniu czynników 
pozażywieniowych może być wskaźnikiem kwasicy metabolicznej. Optymalne pH żwacza w pierwszej fazie laktacji 
powinno wynosić 6,3-6,8. Zakwaszenie żwacza (wskaźnik pH< 6,2) zmniejsza aktywność bakterii celulolitycznych, 
rozkład włókna i produkcję kwasu octowego w żwaczu podstawowego prekursora syntezy tłuszczu w mleku. Bardzo 
często tej chorobie metabolicznej towarzyszy opóźnienie inwolucji macicy, pogorszenie zdrowotności racic, zmniejszenie 
pobrania suchej masy, atonia żwacza, pogorszenie wskaźników rozrodu. W mleku od zdrowej prawidłowo żywionej 
krowy różnica pomiędzy zawartością tłuszczu i białka powinna wynosić 0,4%. Większa zawartość białka niż tłuszczu w 
mleku wskazuje na nieprawidłowy przebieg fermentacji w żwaczu 

 

 
 
 
 
 

14. Metabolizm wapnia w okresie przejściowym u krów wysokowydajnych 

 

Jest to okres zasuszenia – 3 do 2 tygodni przed porodem do 2-3 tyg po porodzie. 
Zapotrzebowanie krów na Ca obejmuje: 

•

 bytowe - 5 - 6 g na 100 kg masy ciała 

•

 produkcję mleka - 2,5 - 3,5 g na 1 kg mleka FCM 

•

 ciążę - ten dodatek dotyczy krów powyżej 190 dnia ciąży. 

Dopóki zapotrzebowanie krów na wapń jest pokrywane zgodnie z w/w zaleceniami, metabolizm Ca nie wymaga regulacji 

hormonalnej. W okresie przejściowym Ca jest zużywane na potrzeby budowy szkieletu płodu, potrzeby bytowe krowy i 
produkcję mleka – im bardziej wydajna, tym więcej Ca jej potrzeba. 

Średnie spożycie Ca wynosi 33-45g/dzień. Zależy od rasy, wydajności i wielu innych czynników. 
W warunkach fizjologicznych (żadnych alkaloz, bilans anionowo-kationowy właściwy) absorpcja Ca wynosi 13-

18g/dziennie (zależy od rasy) a sekrecja ok. 5-7g i zachodzi w jelitach. Białko wiążące Ca to kalbindyna, ilość tego białka 
zależy od ilości innych pierwiastków – Mg, P itp., a także Wit D3. Niestety większość Ca (20-37g/dzień) jest wydalana z 
kałem. W płynie pozakomórkowym mamy 9-11g rezerwy. Główną rezerwą wapnia w organizmie są kości – ok. 7-9kg. 
Wymiana wapnia pomiędzy kośćmi a płynem pozakomórkowym wynosi 20g/dzień i zależy od braków wapnia. W 
alkalozie jest o wiele niższa – waha się między 4 a 12 g/dzień. Część Ca z jelit przechodzi do osocza – ok. 2.5 -3g. 
Właściwy poziom wapnia w organizmie doskonale odzwierciedla jego poziom we krwi. Niewielka część wapnia 0,2-1g 
jest wysikiwana – w alkalozie krowa wysikuje nawet 4-12g Ca dziennie. Z osocza 2-7g Ca/dzień przechodzi na potrzeby 
budowy szkieletu płodu – szczególnie od 190 dnia ciąży – wtedy należy uwzględnić to przy ustalaniu dawki wapnia. 
Osobną kwestią jest stosowany dodatek uzupełniający Ca – różna przyswajalność takiego dodatku. 

 
 

Mleko krowie zawiera około 1,2 g/L Ca.  
Siara około 2,3 g/L Ca.  
Krowa produkująca 10L siary traci około 23g Ca, 9g P, 1g Mg podczas pierwszego doju, więc cały Ca ucieka razem z 

siarą – zdarza się to dość często. 

Organizm krowy jest w stanie regulować poziom wapnia za pomocą dwóch hormonów: parathormonu i kalcytoniny. 

Pierwszy wydzielany jest przez przytarczyce i "wchodzi do gry" w sytuacji niedoboru tego minerału, drugi wydzielany 
jest przez tarczycę i rozpoczyna swoją aktywność w sytuacji nadmiaru wapnia. 

Najniższa koncentracja Ca pojawia się pomiędzy 12 a 24h po wycieleniu.  
Na podstawie próbek krwi pobranych w tym czasie można oceniać problem hypokalcemii w stadzie.  
Zwykle u około 25% jałówek i u 50% krów stwierdza się stężenie <2mmol/l (<8mg/dl).  
Krowa wyrównuje niedobór poprzez:  



zwiększenie resorpcji wapnia w kanalikach nerkowych,  



mobilizację z rezerw kostnych  



mobilizację z przewodu pokarmowego.  

Czynniki zaburzające metabolizm wapnia  



Alkaloza metaboliczna  



Hypomagnezemia  



Zbyt wysokie stężenie fosforu we krwi  

Jeszcze do niedawna sądzono, że winne są tzw. leniwe przytarczyce z powodu nadmiernego żywienia wapniem w okresie 

zasuszenia. Nadmiar wapnia miał "usypiać" parathormon, który w sytuacji awaryjnej zbyt późno reagował – około 48h po 
zaistnieniu niedoboru. Stąd zalecano w okresie zasuszenia odwracać stosunek wapnia do fosforu lub co najwyżej trzymać 
na poziomie 1:1.  

Receptor dla PTH znajdujący się w kościach i nerkach w dużej ilości. Przy prawidłowym pH krwi jego konformacja nie 

ulega zmianie. Kiedy za niskie stężenie wapnia we krwi, PTH się wytwarza w przytarczycach. Z krwią wędruje do kości i 
nerek. Tam PTH przyłącza się do receptora. Receptor w obecności jonów Mg2+ aktywuje kompleks cAMP i enzym 
fosfolipazę C, która wysyła sygnał do kości o uwolnienie kostnych rezerw wapnia, za pośrednictwem jakiegoś tam białka 
G. W komórkach nerek sygnał mówi o nie wysikiwaniu wapnia, tzn jego wchłaniania zwrotnego w kanalikach dalszych. 

Metaboliczna alkaloza jest następstwem pobierania nadmiernej ilości kationów  
jednowartościowych, a zwłaszcza potasu. Mniej groźny jest Na, bo jest go zwykle bardzo mało w paszach 

objętościowych. Paszami o dużej zawartości K: lucerna, melasa, wysłodki buraczane, ziemniaki czy zielonka (kiszonka) z 
traw nawożonych gnojowicą. Z kolei paszami o niskiej zawartości K są kiszonka z kukurydzy oraz słoma zbożowa.  

 

Przy alkalozie konformacja receptora zmienia się. Nie dochodzi do połączenia PTH z receptorem, a więc w/w brak 

sygnału dla kości i nerek. Wtedy stosujemy sole anioniowe które zmieniają bilans kationowo-anionowy dawki 
pokarmowej (popularny DCAD lub DCAB) z dodatniego na ujemny.  

Alkaliczny odczyn moczu to wskazanie do ich stosowania. Wykonujemy 2-3 tyg przed porodem badanie pH moczu. Po 2-

3 dniach od rozpoczęcia podawania krowom soli anionowych odczyn moczu powinien stać się obojętny lub lekko 
kwaśny. 

Przez badanie pH moczu można ustalić dawkę soli anionowych. 
Sole stosuje się tylko w 3 ostatnich tygodniach ciazy. 

 

Hipokalcemia w okresie okołoporodowym może być również spowodowana niedoborem Mg we krwi, pomimo 

prawidłowego DCAD dawki oraz pH moczu. Brak Mg powoduje nie tylko zmniejszenie sekrecji parathormonu przez 
przytarczyce – w odpowiedzi na hipokalcemię. Zmniejszona zdolność receptorów kości i nerek do reagowania na 
parathormon. Receptor w obecności jonów Mg2+ aktywuje kompleks cAMP i enzym fosfolipazę C, która wysyła sygnał 
do komórek docelowych. W związku brakiem sygnału (cAMP i fosfolipaza C są nieaktywne) wrażliwość tkanek na PTH 
spada. 

Mg jest składnikiem dawkozależnym i od ilości pobranego składnika zależy jego zawartość we krwi. Krowa nie ma 

możliwości uzupełniania tego poziomu z zapasów. 

Ryzyko hipokalcemii stwarza również nadmierna zawartość P we krwi w okresie przed porodem, tj. powyżej 2 mmol/litr. 

Fosfor hamuje wtedy przemianę formy nieaktywnej witaminy D3 w formę aktywną, co zmniejsza wchłanianie Ca w 
jelitach i stwarza 

zagrożenie hipokalcemii. Prawdopodobieństwo za dużych dawek fosforu (ponad 80 g/dzień) w okresie przejściowym 

przed porodem jest obecnie spore, co wynika z dużych dawek pasz treściwych stosowanych w tym okresie, a także z 
udziału w dawce kiszonki 

z kukurydzy oraz śrut poekstrakcyjnych, a więc pasz zawierających dużo P. 

 

15. Czynniki wpływające na wchłanianie magnezu i jego znaczenie dla zdrowia krów 

 

Znaczenie : - hipomagnezemia predysponuje krowy w okresie okołoporodowym do hipokalcemii i porażenia 

poporodowego 

- kofaktor reakcji enzymatycznych jako kation wewnątrzkomórkowy 
- Mg pozakomórkowy ważny dla normalnego przewodnictwa nerwowego, funkcji mięśni, 
mineralizacji kości 
- przy jego niedoborze pierwszym źródłem w organizmie są kości 
- ważny kofaktor w aktywacji parathormonu w okresie okołoporodowym 
- spadek stężenia w organizmie (0,5-0,8mmol/l) objawia się brakiem apetytu i obniżeniem mleczności 
- spadek stężenia w organizmie (<0,5mmol/l) objawia się zaleganiem, drgawkami, oczopląsem 
Czynniki wchłaniania : - brak pobierania pokarmu przyczynia się do hipomagnezemii 
- najwięcej znajduje się go w kościach i dużo stamtąd trafia do mleka-przy braku podaży magnezu dochodzi do 

hipomagnezemii w wysokiej laktacji 

- w jelicie cienkim u młodych cieląt i owiec, z wiekiem wchłanianie w żwaczu i czepcu-uzależnione od jego koncentracji 

w płynie żwaczowym i integralności z mechanizmami transportującymi magnez 

- rozpuszczalność w płynie żwaczowym zależy od pH i obecności kwasu trans-akonitynowego 
- transport aktywny zależny od poziomu sodu i potasu 
- transport bierny zależny od koncentracji magnezu (min. stężenie magnezu w paszy do właściwego wchłaniania 3,5g/kg) 

 

16. Zasady leczenia ZTK 

 

Celem leczenia Zespołu Tłustej Krowy jest przywrócenie krowy na dodatni bilans energetyczny, zahamowanie 

lipomobilizacji i zmniejszenie ilości kwasów tłuszczowych oddziałujących na wątrobę. 

Leczenie jest postępowaniem „awaryjnym” – skutkiem zaniedbań w profilaktyce. 
Konieczne kroki towarzyszące leczeniu ZTK: 
A) Leczenie chorób wyzwalających /towarzyszących, które doprowadzają do powstania ketozy (przemieszczenie 

trawieńca, zachorowanie na tle ciał obcych, zatrzymanie błon płodowych, endometritis) 

B) Podawanie własnej karmy wzbogaconej w witaminy i sole mineralne, 
C) Ruch zwierząt 
D) Uregulowanie: - sposobu karmienia, -trawienia w przedżołądkach (przenoszenie soku żwaczowego (10 l dziennie), lub 

suszu z lucerny (10 l rozmieszanego z wodzie) z elektrolitami 

Środki podawane przy ZTK: 
1. Substancje glukoplastyczne: 
- glukoza 
- propionian sodu (250-300 g/dzień w 5 porcjach doustnie) 
- glikol propylenowy (250-500 ml 4x dziennie doustnie) 
- aminokwasy glukotwórcze (alanina i glutamina, szczególnie przy uszkodzeniu wątroby) 

- glicerol (500 ml 2x dziennie przez 3 dni, niekiedy powoduje biegunkę, nasilone pragnienie i diurezę) 
2. Leki pobudzające glukoneogenezę 
- ACTH (500 j.m. dziennie, przez wiele dni, zalecany przy poważnych uszkodzeniach wątroby) 
- glukokortykosterydy(żle tolerowane przy poważnych uszkodzeniach wątroby): 
+ prednizolon 100-200 mg,  
+ dexametazon 20 mg, 
+ flumetazon 1-2,5 (5 mg) powtórzenie dawki po 24 h 
- Anaboliki sterydowe – octan trenbolonu (60-120 mg i.m., pobudzają apetyt) 
3. Środki hamujące lipomobilizację: 
- propranolol (10-40 mg/szt., stymuluje perystaltykę, podawać z wapniem) 
- kwas nikotynowy lub nikotynian sodu (2x6 g dziennie przez 5-7 dni, początkowo hamuje, ale potem przyspiesza 

lipolizę, zwalcza hypomagnezemię) 

- insulina (200-300 j.m. lente, s.c., wzmaga przenikanie glukozy i aminokwasów do wnętrza komórek, przyspiesza 

przemianę glukozy w glikogen i tłuszcze, przyspiesza biosyntezę białek i kwasów nukleinowych. Działa anabolicznie, 
zwłaszcza na metabolizm wątroby, mięśni i tk. tłuszczowej, pobudza i normalizuje ruchy przedżołądków, hamuje 
uwalnianie WKT 

- Mg++ (działa lipotropowo, 50 g MgCl2 dziennie, pula Mg we krwi jest glukozależna – przy dłużej trwającej 

hiperglikemii wydalany przez nerki) 

4. Środki lipotropowe (uczestniczą w transporcie tłuszczu z wątroby do tkanek, zalecane w steatozie wątroby i leczeniu 

porażenia poporodowego): 

- chlorek choliny (25 g dziennie per os, najlepiej gdy podawany co 2-4 godziny, częściowo rozkładany w żwaczu; można 

podawać 7-10 g podskórnie lub dożylnie) 

- DL-metionina 50 g, betaina 20-30 g, hydroksyanalogmetioniny 20-40 g 
5. Środki ochraniające wątrobę: 
- wit. E, selen (szczególnie w zespole krowy zalegającej, przy poważnych uszkodzeniach wątroby 
- kwas nikotynowy (12-15 g dziennie w dwóch porcjach) 
- witaminy z grupy B 
- preparaty „wątrobowe” (Bykahepar, Amynin, Hepateril, itp.)  

 

17. Związki glukoplastycze i ich stosowanie w profilaktyce i leczeniu ZTK 

 

Związki glukopastyczne powodują podniesienie poziomu glukozy oraz insuliny a także zmniejszenie poziomu 
WKT(wolnych kwasów tłuszczowych)oraz związków ketonowych. 

 

W okresie okołoporodowym można profilaktycznie podawać glikol propylenowy lub glicerynę w ilości 250-300 ml/dobę 

najlepiej doustenie we wlewie. 

Krowy, które w krótkim czasie nadmiernie tracą kondycję(250-500 ml/sztukę przez 5-7 dni).Dawka toksyczna glikolu 

propylenowego wynosi ok.1,5 kg na sztukę. 

Z innych związków glukoplastycznych można wymienić: propionian sodu(250-300 g na sztukę w 5 porcjach doustnie) a 

także aminokwasy glukotwórcze: alanina i glutamina. 

 

18. Najczęściej spotykane technopatie u bydła i zapobieganie ich występowaniu 

 

- powierzchowne i głębokie zapalenie tworzywa racicowego (częste tłoczenie i zagęszczanie się krów na twardych i 

ściernych powierzchniach może powodować uszkodzenia skóry właściwej i rogu oraz zaburzenia produkcji naskórka 
wewnątrz kapsuły racicy), 

- martwica ścięgna zginacza głębokiego, 
- ropne zapalenie stawu racicowego, 
- ropnie metastatyczne, 
- zniekształcenia stawowe i okołostawowe 
- uszkodzenia bocznej powierzchni kończyn związane z konstrukcją i wyposażeniem stanowiska, najczęściej ze zbyt 

krótką i twardą płytą legowiskową, 

- urazy uciskowe (np. krótkie kojce), 
- Zapalenie skóry palców 
Czynnikiem zakaźnym są beztlenowe bakterie Trepomena. Bakterie te uniemożliwiają bez wsparcia samoistne gojenie się 

ran.Choroba wywołuje zmiany w szparze międzypalcowej lub na tylnej powierzchni piętek i dotyczy przeważnie kończyn 

tylnych. Umiejscawia się blisko opuszek, po stronie grzbietowej palców. Najczęstszą przyczyną występowania choroby 

jest 

utrzymywanie zwierząt na mokrym, zanieczyszczonym odchodami podłożu (najczęściej w oborach bezściołowych lub 

wolnostanowiskowych Zapobieganie polega głównie na zachowaniu dobrych warunków higienicznych w oborze. 

- Gnicie rogu. Choroba występująca w warunkach intensyfikacji hodowli. 

Jej szerzeniu się sprzyjają niehigieniczne warunki (duża wilgoć, częste zanieczyszczenie racic gnojowicą, drażniące 

działanie amoniaku i siarkowodoru).Zmiany chorobowe dotyczą przeważnie rogu opuszek tylnych racic i rozpoczynają 

się zwykle na ich opuszkach wewnętrznych. Początkowo róg staje się miękki, mało elastyczny, nie trzyma się tworzywa, 

następnie pojawiają się w nim ubytki w postaci jamistych, czarnych zagłębień o nieregularnych i postrzępionych 

brzegach. Róg rozpada się. Występuje gnilny zapach. Objawy choroby to przebieranie kończynami podczas stania, częste 

polegiwanie, pogorszona jakość nasienia i zmniejszona wydajność. Leczniczo stosuje się dziegieć i siarczan 

miedzi. Profilaktycznie wykonuje się korektę racic i zachowuje wysoką higienę w budynkach inwentarskich. 
- Obserwowane schorzenia kończyn u bydła w 80 % dotyczą kończyn tylnych 
- Schorzenia wymion mogą powstawać m.in. w wyniku zimnych podłóg. Oziębienie wymienia powoduje skurcz naczyń 

krwionośnych, zmniejszony dopływ krwi, a tym samym ograniczone odżywienie tkanki gruczołowej i obniżenie jej 
odporności. 
Jeżeli oziębieniu dodatkowo towarzyszy wysoka wilgotność powietrza i mokre legowisko, to zwiększa się wtedy 
niebezpieczeństwo powstawania zakrzepów oraz rozpulchniania naskórka wymienia, co ułatwia wnikanie znajdujących 
się w otoczeniu drobnoustrojów chorobotwórczych do gruczołu mlekowego. Dodatkowym momentem sprzyjającym 
występowaniu schorzeń wymienia przy zimnym legowisku jest fakt, że krowy tracą czucie w oziębionym wymieniu i 
podczas kładzenia się czy wstawania następują sobie na strzyki racicami, kalecząc je lub miażdżąc. Innym mankamentem 
wpływającym na schorzenia wymion jest śliskość podłogi. Każdy upadek krowy na śliskiej podłodze powoduje 
gwałtowny nacisk całego ciała zwierzęcia na wymię, co może prowadzić do okaleczenia i stłuczenia strzyków oraz 
wymienia. 
Schorzenia wymion występują również przy nieprawidłowo wyprofilowanych rusztach. Ruszt o ostrych kantach i złej 
fakturze jest często przyczyną zranienia, a nawet amputacji strzyków u bydła 

 

Zapobieganie 
- Poza systematycznym przeglądem racic, regularną korektą (korekcja racic. Standardowo korekcję racic u krów należy 

przeprowadzać 2-krotnie w ciągu roku (jesienią i na wiosnę). Prawidłowe przycinanie rogu racicowego znacząco 
zmniejsza odsetek schorzeń racic i kulawizn u krów mlecznych) i szybkim reagowaniem na występujące problemy, 

pomocne w zapobieganiu schorzeniom są kąpiele racic. Kąpiele wykonywane są z użyciem roztworów dezynfekcyjnych, 

które wlewa się do specjalnych wanien (kuwet, basenów, brodzików) lub na chłonną matę, a te umieszcza się w 
korytarzach przepędowych, tak aby 

zwierzęta nie miały możliwości ich ominięcia, 
- Poprawienie warunków zoohigienicznych,  
- Prawidłowo rozwiązane legowisko powinno umożliwiać zachowanie zdrowia, czystości powłok ciała oraz komfort 

bytowania. Decydują o tym przede wszystkim: długości i szerokość powierzchni dostępnej dla zwierzęcia oraz spadek 
płyty legowiskowej (prawidłowy wynosi 2% różnicy poziomu w kierunku części gnojowej), właściwości fizyczne i 
chemiczne podłogi oraz ściółki, elementy konstrukcyjne wygrodzenia, takie jak brzeg żłobu, przegrody 
międzystanowiskowe. Dobre stanowisko to takie, na którym zwierzęta długo leżą, nie brudzą się i nie dochodzi do otarć i 
urazów ciała. 

- Zaleca się wszędzie tam, gdzie jest to możliwe stosowanie podłóg ściółkowych. Należy absolutnie zapewniać podłogi 

ściółkowe zwierzętom młodym oraz zwierzętom reprodukcyjnym. 

- Zapewnienie zwierzętom odpowiedniej przestrzeni przy stole paszowym 
(60-75 cm/szt.), 
- Właściwej liczby poideł i legowisk o odpowiedniej długości (250 cm), 
- Zapewnienie prawidłowej nawierzchni w oborze (podłoga czysta, równa, 
wygodna do chodzenia, nie powodująca nadmiernego ścierania rogu i poślizgów, 
trwała, łatwa do sprzątania i utrzymania), 
- Podłogi lite powinny być rowkowane, bez szorstkich miejsc i ostrych krawędzi, 
w obrębie dostępu do stołu paszowego grubo wyścielone słomą, 

 

19. 

Sposób oceny BCS i jego wykorzystanie w ochronie zdrowia stada 

 

BCS- badanie kondycji krów mlecznych (BCS = Body Condition Score ) 

Zawiera pięciostopniową skalę (1-5) 
Ocenę kondycji ciała przeprowadza się na krowie w pozycji stojącej i przy dobrym oświetleniu tylnej części ciała. Ocenie, 

przy użyciu palców oraz obserwacji wzrokowej podlega tylna część ciała i prawa strona krowy. 

Podczas oceny w skali 1 – 5 należy uciskać następujące miejsca: 



 

wyrostki kolczyste i poprzeczne kręgów lędźwiowych 



 

dół godowy 



 

guz biodrowy i kulszowy płaszczyznę pomiędzy guzami biodrowymi 



 

płaszczyznę pomiędzy guzami biodrowym i kulszowym 



 

okolice okołoodbytnicze 

Informacje te służą do bieżącego układania lub korygowania dawek pokarmowych dla grupy krów lub pojedynczych 

osobników oraz analizy stopnia wzrostu lub spadku kondycji. 

 

Ocena kondycji krów mlecznych jest subiektywną metodą określania energii metabolicznej zgromadzonej przez zwierzę 

w tkance tłuszczowej i mięśniowej. 

 

BCS krów rozpoczynających okres zasuszenia powinna wynosić średnio 3,5 punktu i utrzymywać się na niezmienionym 

poziomie, aż do wycielenia. Tak ocenione rezerwy tłuszczowe pozwalają na osiągnięcie wysokiej wydajności podczas 
laktacji oraz minimalizują ryzyko wystąpienia schorzeń metabolicznych. Warunkiem utrzymania BCS na poziomie 3,25  

– 

3,50 przez pierwszy miesiąc po porodzie jest zapewnienie przede wszystkim dobrego apetytu krowy po porodzie oraz 

energii niezbędnej do wzrastającej produkcji mlecznej.Obniżenie się kondycji w pierwszym miesiącu po porodzie nie 
powinno być większe niż 0,5 punktu BCS, gdyż z pewnością będzie to wpływało na skuteczność inseminacji. 

 

Zbyt wysokie otłuszczenie krów (BCS ponad 4.0 , a nawet 5,0 punktów) - co potwierdzają hodowcy - w dużym stopniu 

wpływa na wskaźniki rozrodcze. Krowy otłuszczone z reguły mają wydłużoną ciążę o kilkanaście dni , co powoduje 
zwiększenie masy płodu i jest przyczyną ciężkiego porodu. Dochodzi wówczas do uszkodzenia narządu rodnego, co 
sprzyja rozwojowi miejscowych stanów zapalnych, które trudno poddają się leczeniu. 

 

Dużym problemem u krów otłuszczonych są podkliniczne zaburzenia procesów rozrodczych, do których należy m.in. 

opóźniona inwolucja macicy, niska skuteczność inseminacji, wczesne zamieranie zarodków oraz utajone stany zapalne 
narządu rodnego. Ich negatywne znaczenie polega głównie na tym, że obniżają one płodność u zwierząt, które nie 
wykazują objawów klinicznych i są pozornie zdrowe. Dlatego przyczyna niepłodności w tych przypadkach jest długo 
niezauważalna.  

Wysokie otłuszczenie krów ( BCS powyżej 4.0) w okresie poporodowym często jest przyczyną schorzeń, typowych dla 

tego okresu, takich jak: opóźniona inwolucja macicy, zapalenie błony śluzowej macicy, zatrzymanie łożyska, 
niedoczynność jajników, torbiele jajnikowe, a także kwasica , ketoza i przemieszczenie trawieńca. 

 

Regularne przeprowadzanie oceny kondycji krów pozwala nie tylko optymalnie zarządzać żywieniem w poszczególnych 

grupach technologicznych , ale również uniknąćproblemów z płodnością, schorzeniami metabolicznymi i racic, jak 
również z nadmierną liczbą komórek somatycznych. Kontrola kondycji pomaga przede wszystkim zachować 
odpowiednio wysoki poziom produkcji mleka o własnościach technologicznych. 

 

Zasady punktowania (skala 1- 5) w ocenie kondycji (BCS) krów mlecznych: 

 

BCS=1 
Głębokie wpuklenia wokół nasady ogona. Kości miednicy i wyrostków bocznych ostro zaznaczone pod skórą i łatwo 

wyczuwalne. Brak tkanki tłuszczowej w okolicy lędźwiowej i krzyżowej. Wyraźne (głębokie ) wpuklenie lędźwi. 

 

BCS=2 
Płytkie wgłębienia wokół nasady ogona, przy równoczesnej obecności niedużej ilości tkanki tłuszczowej otaczającej kości 

ogona i guzów. Kości miednicy łatwo wyczuwalne. Końce wyrostków bocznych w dotyku w dotyku zaokrąglone i 
wyrostki kolczyste wyczuwalne przy lekkim ucisku. Widoczne wklęśnięcie partii lędźwiowej. 

 

BCS=3 
Brak wpuklenia wokół nasady ogona, tkanka tłuszczowa łatwo wyczuwalna na całej powierzchni zadu i lędźwi. Kości 

miednicy wyczuwalne przy lekkim ucisku. Gruba warstwa tkanki tłuszczowej pokrywająca wyrostki boczne, które są 
wyczuwalne przy ucisku. Lekkie wklęśnięcie partii lędźwiowej. 

 

BCS=4 
Złogi tkanki tłuszczowej widoczne wokół nasady ogona. Guzy pokryte tkaną tłuszczową. Kości miednicy wyczuwalne 

przy mocnym ucisku. Wyrostki boczne niewyczuwalne. Brak wklęśnięcia w partii lędźwiowej. 

 

BCS=5 
Nasada ogona całkowicie schowana pod grubą warstwą tkanki tłuszczowej. Kości miednicy nawet przy silnym ucisku 

niewyczuwalne. Wyrostki boczne pokryte grubą warstwą tkanki tłuszczowej. 

 
 
 
 

20. Czynniki ryzyka dla przemieszczenia trawieńca i sposoby zapobiegania jego występowaniu 

 

Czynniki ryzyka: - ZTK, ketoza, kwasica, okres poporodowy, zespół SARA/subacute ruminal acidosis) 
- krowy wysokomleczne, 90% przypadków ma miejsce w okresie od 1 tyg. przed porodem do 3 tyg. po porodzie 
- podawanie dużych ilości pasz treściwych po porodzie, a zbyt małą ilość włókna w dawce pokarmowej,  
- brak ruchu, ; -niedobór wapnia ; - pasza zbyt rozdrobniona – mniej niż 4 cm 
zapobieganie: 
- ograniczenie nadmiernego żywienia paszami treściwymi, szczególnie w późnej ciąży 
- krowy zasuszone żywić paszami włóknistymi w celu dobrego wypełnienia żwacza 
- podawanie odpowiednio przygotowanej paszy - stopniowe zwiększanie ilości paszy treściwej, właściwa zawartość 

włókna i struktura paszy 



 

intensywne pojenie krowy po porodzie (podanie dożwaczowe 40-50 l wody) może obniżyć częstotliwość 

występowania przemieszczeń trawieńca 



 

 

21. Wykorzystanie sit do TMR  do kału w ocenie sposobu żywienia krów mlecznych. 

 

Sita do TMR używa się do badania stuktury i separowania TMR przez krowy. Odpowiednie pociecie pasz 
objetosciowych w istotny sposób wplywa na separowanie TMR . Aby mozliwie dokladnie okreslic czy sporzadzony przez 
nas TMR ma dobra strukture powinnismy skorzystac z sit.  proste badanie z duza dokladnoscia pokazuje nam czy 
wykonany przez nas TMR ma optymalna dla krów strukture , która zapewni nam wysoka produkcje mleka dzieki 
zachowaniu w optymalnej kondycji zwacza. Z drugiej strony dzieki odpowiedniemu rozdrobnieniu TMR pozbedziemy 
sie problemu sortowania , czyli wygrzebywaniu przez krowy pasz tresciwych z TMR, co w konsekwencji ogranicza 
zagrozenie kwasicami zwacza. Prawidlowa strukture TMR przedstawia ponizsza tabela: 
Najwieksze rezerwy tkwia w rozdrobnieniu na górnym sicie. Czestym bledem, z którym sie spotykam doradzajac na 
fermach jest dokladanie do TMR slomy. O ile sloma jest znakomitym komponentem paszowym, to wiara ze paszowóz 
rozdrobni nam w odpowiedni sposób TMR czesto nie pokrywa sie z rzeczywistoscia . W konsekewncji uzyskujemy TMR 
z dlugimi kawalkami slomy, z którego krowy bez problemu moga wygrzebac to, na co maja ochote a w niedojadach 
pozostaje nam glównie sloma, wraz z innymi paszami , glównie objetosciowymi poniewaz pasze tresciwe zostaly 
wyseparowane. 
 
 Taki TMR po spozyciu przez krowy jest zupelnie inny, niz ten wyliczony i podany na stól paszowy. Dlatego dobra 
praktyka jest wstepne pociecie pasz wlóknistych i podawanie ich do paszowozu w takiej postaci, dzieki której uzyskamy 
mozliwie jednorodny TMR o odpowiedniej strukturze. 
Ocena odchodów krów może dostarczyć informacji o charakterze fermentacji w żwaczu czy sprawności trawienia pasz. 
Gdy krowy są zdrowe większość pobranej paszy ulega trawieniu mikrobiologicznemu w żwaczu i gros składników 
absorbowana jest właśnie w nim oraz jelicie cienkim. 
Natomiast gdy pasza jest niewłaściwie fermentowana w żwaczu niektóre nie strawione pasze mogą dotrzeć do jelita 
cienkiego, gdzie mogą podlegać trawieniu i absorbcji. Jednak w sytuacji, w której ilość ta jest zbyt duża, tempo pasażu 
treści pokarmowej przez przewód pokarmowy jest zbyt duże i pokarm może opuścić jelito cienkie nie strawiony i nie 
wchłonięty. Ostatnią szansą pozostaje wówczas jelito grube, ale o ile fermentacja w tej części przewodu pokarmowego 
ma znaczenie dla koni czy na przykład dla królików, o tyle dla bydła mlecznego ma znaczenie marginalne. 
 Jeśli krowa żywiona jest dietą ubogą we włókno albo zbyt obfitą w węglowodany niestrukturalne, to prowokujemy 
sytuację wysokiej fermentacji w jelicie grubym, efektem czego jest dyskomfort zdrowotny zwierzęcia, a to odbija się 
negatywnie na produkcji.  
Metoda oceny jakości żywienia na podstawie jakości kału nie jest z naukowego punktu widzenia narzędziem 
precyzyjnym i nie daje ostatecznych odpowiedzi na żywieniowe pytania, ale daje praktyczne wskazówki o procesach 
trawiennych. Obserwacja kału dotyczy trzech parametrów: koloru, konsystencji i jego zawartości. Górne sito do 10%, 
środkowe do 20%  ostatnie ponad 50%.   Analiza paszy objętościowej: słaba fermentacja w żwaczu, pasze niskiej 
wartości, nagła zmiana dawki, niewłaściwy rozkład białka, nadmiar tłuszczu surowego w dawce, kwasica żwacza, brak 
synchronizacji rozkładu białka i węglowodanów. Analiza pasz treściwych: niewłaściwe ześrutowanie lub zgniecenie 
ziaren, nadmiar ziarna w dawce, sortowanie przez krowy tmr, słaba fermentacja w żwaczu, kwasica.  
 
 
 

Sita paszowe i kałowe 
Podstawą sukcesu produkcyjnego i ekonomicznego w hodowli bydła, jest prawidłowe zarządzanie stadem krów 
mlecznych. Służy temu wiele instrumentów, które ma do  dyspozycji nowoczesny , dobrze przygotowany do zawodu , 
hodowca. Należą do nich m.in. sita paszowe i kałowe 
Sita paszowe: 

Strawność pasz objętościowych zależy m.in. od stopnia rozdrobnienia

 

i dokładności wymieszania 

poszczególnych komponentów w dawce pokarmowej.

 

Nawet najlepsze pasze słabo rozdrobnione czy słabo wymieszane 

nie

 

dadzą spodziewanych wyników.

 

Musimy upewnić się, że w dawce pokarmowej znajduje się  dostateczna ilość  

włókna strukturalnego, stymulującego przeżuwanie i produkcję śliny 

do 

zbuforowania żwacza. Należy również upewnić 

się, że pasze treściwe są odpowiednio rozdrobnione, gdyż większe rozdrobnienie, to lepsza dostępność dla 
mikroorganizmów  żwacza.

 

Dlatego też stosujemy 

sita

 kiszonkowe  

do

 „zmierzenia” struktury fizycznej pasz 

objętościowych, a szczególnie kiszonki z kukurydzy i TMR, a ocena jest zawsze porównywana ze wzorcem tzw. 
drzewem decyzyjnym.

 Sita

 pomagają ocenić ryzyko kwasic oraz coraz powszechniejszy problem sortowania TMR. 

 
Sita kałowe 

Unikalne urządzenie 

do

 

oceny

 strawności pasz. i  weryfikacji danych wyjściowych dotyczących 

zbilansowania dawki pokarmowej  Działa ono na zasadzie przepłukania odchodów krów żywionych jednakową dawką 
pokarmową ( w obrębie jednej grupy) Na poszczególnych sitach ocenie poddaje się niestrawione frakcje pasz, a uzyskane 
wyniki dostarczają  informacji o strawności pokarmu i fermentacji pasz w żwaczu. Na tej podstawie stosuje się 
odpowiednie zmiany żywieniowe ,w celu poprawy strawności i lepszych wyników hodowlanych 
 

22 Stany chorobowe najczęściej prowadzące do zespołu krowy zalegającej 

 
METABOLICZNE 
• hypocalcemia (komplikacje porażenia 
poporodowego) 
• hypophosphatemia 
• hypokalemia 
• ketoza 
• stłuszczenie wątroby 
Przyczyny mięśniowo-szkieletowe 
• pierwotne urazy mięśniowo-szkieletowe 
• obrzęk okolicy kulszowej w następstwie dystocji 
• zgniecenie rdzenia kręgowego 
• wtórne uszkodzenia mięśni i/lub nerwów związane 
z zaleganiem, szczególnie sprzyja twarde podłoże 
• zwichnięcie stawu biodrowego 
Przyczyny toksyczne 
• Ostre mastitis 
• Ostre metritis 
• Przewlekłe zapalenie płuc 
Inne przyczyny 
• paratuberkuloza 
• reticuloperitonitis traumatica 
• długotrwałe głodowanie i wyniszczenie 
 

23. Patogeneza zespołu krowy zalegającej, profilaktyka i leczenie  

 
Downer cow syndrome(zespół krowy zalegającej, zespół trudnego wstawania)  
– niezdolność do podniesienia się do pozycji stojącej – krowa leży na mostku 
- krowa zalegająca powyżej 24 (6) godzin 
• początkowo normalna temperatura, przyspieszony puls 
• krowa jest świadoma, mało je 
• w ostrych przypadkach całkowicie traci apetyt 
• podejmuje próby wstawania, może się czołgać 
• Może przejść w zaleganie na boku 
 
Stany chorobowe najczęściej prowadzące do zespołu krowy zalegającej 
METABOLICZNE: 
• hypocalcemia (komplikacje porażenia poporodowego) 

• hypophosphatemia 
• hypokalemia 
• ketoza 
• stłuszczenie wątroby 
Przyczyny mięśniowo-szkieletowe 
• pierwotne urazy mięśniowo-szkieletowe 
• obrzęk okolicy kulszowej w następstwie dystocji 
• zgniecenie rdzenia kręgowego 
• wtórne uszkodzenia mięśni i/lub nerwów związane z zaleganiem, szczególnie sprzyja twarde podłoże 
• zwichnięcie stawu biodrowego 
Główne miejsca narażone na ucisk nerwu kulszowego u krowy zalegającej: 
1) szyjka kości udowej 
2)zewnętrzna powierzchnia na nasadzie bliższej kości piszczelowej (nerw strzałkowy) 
Dochodzi do stanu zapalnego nerwu kulszowego kaudalnie do proksymalnego końca kości udowej.  
Dość często dochodzi też do uszkodzenia nerwu strzałkowego. 
Przyczyny toksyczne 
• Ostre mastitis 
• Ostre metritis 
• Przewlekłe zapalenie płuc 
Inne przyczyny 
• paratuberkuloza 
• reticuloperitonitis traumatica 
• długotrwałe głodowanie i wyniszczenie 
 
Najczęstsze komplikacje, to mastitis, powstawanie wrzodów i martwicy mięśni i stawów, zachłystowe zapalenie płuc, 
śmierć. 
Postępowanie w leczeniu krowy zalegającej: 
• wykazać ostrożność w podawaniu wlewów mineralnych 
• miękkie podłoże ( piasek – warstwa ok. 30 cm) 
• przekładanie krowy co 2 godz. 
• nadmuchiwane pufy 
• podwieszanie krowy 
• Aqualift 
Aqualift i inne baseny 
• Woda o temperaturze ciała krowy 
• 8-10 godzin dziennie do 10 dni 
• Jeśli krowy zalegały do 1 doby, do powrotu do pozycji stojącej wymagały 2,8 doby 
• Jeśli zalegały przez więcej, niż 2 doby, wymagały 5,3 doby aby wstać 
• Nieco wzrasta ryzyko mastitis 
Leki podawane doustnie dla krów wykazujących chęć jedzenia (za Goff): 
• 0,5-0,75 kg propionianu wapnia 
• 0,25-0,35 kg MgSO4x 7 H2O 
• 0,2-0,3 kg fosforanu jednosodowego 
• 0,5 l glikolu propylenowego 
• wg uznania 75-100 g KCl lub 1 kg suszu z lucerny 
• ciepła woda do 6 litrów 
• podać przez sondę 
Wlewy: 
• Wlewy wapnia 2 x  
• Niesterydowe leki przeciwzapalne 
• Wlewy elektrolitów (K, P, Mg, Ca) 
• Iniekcje wit.E i selenu 
Postępowanie ogólne: 
• Leczenie chorób wyzwalających 
• Zwalczanie bólu i stanu zapalnego (uwaga na okresy karencji dla mleka i mięsa) 
- dexametazon brak karencji w USA 
- megluminian flumeksyny 36 h na mleko, 4 dni na  mięso 
- octan izoflupredonu brak karencji na mleko, 7 dni na  mięso 
• Ochrona nerwów i mięśni przed nadmiernym  uciskiem 
• Karmienie i pojenie krowy (75-80 litrów dziennie) 
Oprócz tego, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zespołu krowy zalegającej należy: 



 

Zapewnić krowie odpowiednie warunki zoohigieniczne, dbać o jakość paszy i prawidłowe zbilansowanie dawki 
pokarmowej. 



 

Stosować odpowiednie dawki makroelementów dla krów zasuszonych 



 

Dbać o prawidłowy bilans anionowo-kationowy w dawce pokarmowej 



 

Podawać doustnie Ca po porodzie 



 

Podawać witaminę D3 na 10 dni -2 tygodni przed porodem dla profilaktyki porażenia poporodowego 

Eutanazja € 
Zalecana przy rozpoznaniu stanów nieodwracalnych (złamania kończyn, uszkodzenia  rdzenia kręgowego, choroby o 
ciężkim przebiegu) lub ciężkiego stanu zwierzęcia z silnymi objawami  bólowymi 
 
 

 24.Sposoby zapobiegania porażenie poporodowego u bydła mlecznego 

 



 

Kontrolowanie równowagi kwasowo-zasadowej poprzez bilans kationowo-anionowy (DCAD) 



 

regularne kontrolowanie pH moczu w ostatnim tygodniu ciąży  



 

Oznaczanie pH moczu na 48 h przed porodem 



 

Karma suplementowana anionami powinna być podawana przez ostatnie 3 tygodnie przed wycieleniem 



 

Dieta niedoborowa w wapń. (W dawce żywieniowej krów zasuszonych niski poziom wapnia (poniżej 100 
g/dzień), aż do 2 tygodni przed porodem).Metody obniżania dostępności Ca w karmie: 1.zeolity (trudne do 
zastosowania z powodu ilości (0,5-1 kg/dzień przez 2 tyg. przed porodem) 2.oleje roślinne (mydła) 3. żele z 
Ca. Niski poziom wapnia w diecie, ale nie poniżej dziennego zapotrzebowania w ostatnim okresie ciąży, ma 
przygotować organizm do zwiększonej resorpcji wapnia 



 

Suplementacja witaminy D. Wit D3 dawki uderzeniowe (do 10 mln.j.m.) na 10 dni -2 tygodni przed porodem 



 

Doustne preparaty wapniowe zapobiegające hypokalcemii  

o 

50-125 gramów wapnia- wchłanianie bierne  

o 

CaCl2 (drażniący, zakwaszający)  

o 

propionian wapnia (prekursor glukozy)  

o 

Podawać podczas wycielenia,  

o 

powtórzyć po 24h  

o 

Dawka toksyczna 250gr 

7.  Nie zdajać całkowicie mleka- Niedodajanie lub niecałkowite wydajanie krow w pierwszych kilku dniach po 

wycieleniu jest rownież sposobem na mniejsze przenikanie Ca z krwiobiegu do gruczołu mlekowego krowy.  Doi 
się tyle siary, aby wystarczyło do nakarmienia cielęcia. 

28.  Utrzymywać krowy wrażliwe blisko punktu obserwacyjnego 

 
 
 
 

26. Negatywny bilans energii u bydła mlecznego-przyczyny i konsekwencje 

 
Ujemny bilans energetyczny (UBE)  dotyczy głównie bydła wysokowydajnego. Szczególny problem stanowi okres 
poporodowy, a także kilka dni przed wycieleniem. Krowy wyskowydajne nie są zdolne do pobierania takiej ilości energii, 
która pokrywałaby zapotrzebowanie energetyczne na produkcję mleka i siary. W sytuacji UBE potrzeby energetyczne 
pokrywane są częściowo w wyniku mobilizacji rezerw energetycznych ciała, co powoduje utratę masy ciała i pogorszenie 
kondycji krowy. UBE ma znaczący wpływ na płodność krowy, bezpośrednio i pośrednio poprzez choroby metaboliczne, 
które dodatkowo potęgują skutki deficytu energii. Jednym z takich zaburzeń jest wydłużenie okresu od wycielenia do 
pierwszej rui. Ujemny bilans energii jest negatywnie związany z długością okresu powrotu do aktywności jajnikowej po 
porodzie. 
Nadmierne UBE wynika przede wszystkim ze słabego apetytu krowy i/lub ze zbyt niskiej koncentracji energii w dawce 
pokarmowej. W praktyce często obydwie przyczyny występują równocześnie. Głównymi przyczynami braku apetytu są: 

11.  nadmierne otłuszczenie krów; 
12.  zbyt krótki (lub nawet brak) okres przejściowy przed porodem;  
13.  nadmierny udział pasz treściwych w dawce przed i po porodzie (kwasica, w tym subkliniczna); 
14.  zła struktura fizyczna dawki (TMR). 

Z kolei przyczynami niskiej koncentracji energii w dawce pokarmowej są:  

10.  niska jakość pasz objętościowych; 
11.  zbyt mały udział pasz treściwych w dawce;  
12.  zły bilans dawki pokarmowej. 

Konsekwencje – Zespół Tłustej Krowy :  

5.  trudność zapłodnienie  
6.  wydłużenie okresu niskiej laktacji i zasuszenia 

7.  odkładanie tłuszczu 
8.  zaburzenia trawienia i wątroby 
9.  straty bezpośrenie (upadki), straty pośrednie (niska produkcyjność) 

Krowa zbyt tłusta ma problemy z rozrodem, gdyż: 



 

ma gorszy apetyt, 



 

w jej organizmie znajduje się często zbyt dużo ciał ketonowych, 



 

wątroba takiej krowy zbyt szybko metabolizuje progesteron. 

 
 

27. Wykorzystanie oceny BCS u różnych gatunków zwierząt (Cele wykorzystania…) 

 
Punktowa ocena kondycji metodą BCS (z ang. Body Condition Score) jest oceną kondycji ciała w różnych skalach, 
najczęściej od 1 do 5. U bydła mlecznego taką ocenę wprowadzono już w 1981 roku i obecnie jest ona powszechnie 
stosowana do oceny adekwatności żywienia w poszczególnych fazach cyklu produkcyjnego. Po tym, jak się sprawdziła u 
tego gatunku wprowadzono ją do oceny koni, kóz i owiec. Obecnie staje się coraz bardziej powszechna też i u świń. 
Ocena ta obejmuje wzrokową i manualną ocenę kondycji zwierząt w dwóch pozycjach – od tyłu i z boku. W trakcie jej 
przeprowadzania określamy widoczność bądź wyczuwalność struktur kostnych, takich jak wyrostki kolczyste kręgów 
lędźwiowych i piersiowych oraz wyrostki poprzeczne kręgów lędźwiowych.  
 
BCS jest narzędziem, które może być wykorzystywane przez hodowcę do: 
►Oceny stopnia odżywienia oraz statusu zdrowotnego zwierząt. 
►Szacowania otłuszczenia zwierząt 
►Wprowadzenia zmiany żywienia i zarządzania by sprostać zapotrzebowaniu zwierząt. 
 
Świnie 
W ostatnich latach obserwujemy znaczne zmniejszenie pogłowia trzody chlewnej w Polsce. O opłacalności i 
efektywności produkcji trzody chlewnej decyduje przede wszystkim użytkowość rozpłodowa loch. Do najważniejszych 
wskaźników tej użytkowości należą liczba urodzonych i odsadzonych prosiąt w ciągu roku. Uzyskiwane średnie wyniki 
w tym zakresie w naszym kraju (16-18 prosiąt odsadzonych od lochy w jednym roku) należą do wysoce 
niezadowalających w porównaniu do Danii czy Niemiec, gdzie liczby te oscylują wokół 26. Punktem wyjściowym jest 
wprowadzanie loszek/loch do sektora rozrodu w optymalnej kondycji. Jest ona ważnym elementem w ocenie ich zdrowia, 
dobrostanu, produkcyjności oraz przewidywania długości życia. Jeśli loszka zostanie zbyt wcześnie pokryta lub w czasie 
krycia będzie w nieodpowiedniej kondycji (zbyt chuda lub nadmiernie otłuszczona) może wystąpić tzw. syndrom jednej 
ciąży, po której zostanie ona wybrakowana. Utrzymanie stałej, optymalnej kondycji w ciągu całego cyklu produkcyjnego 
loch, z małymi tylko wahaniami, powinno gwarantować uzyskanie oczekiwanych  wyników użytkowości rozrodczej jak 
też i wpływać na czas przebywania lochy w stadzie. Ocena kondycji jest narzędziem pozwalającym  zoptymalizować 
produkcję. Może ona być wykorzystywana do oceny ryzyka wystąpienia niedoborów żywieniowych, problemów 
zdrowotnych lub niewłaściwego zarządzania stadem. Powinna być szacowana indywidualnie dla każdej lochy po to, by 
dobrać odpowiedni do jej stanu fizjologicznego program żywienia 
 
Krowy 
Aby uniknąć zespołu nadmiernej mobilizacji tłuszczu należy systematycznie prowadzić  ocenę otłuszczenia  (BCS),  
szczególnie  w  okresie  późnej  laktacji  i zasuszenia właściwego. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Blok V 

 
 

1. Główne funkcje surfaktantu: 

 
• utrzymanie struktury płuc, stabilizacja pęcherzyków płucnych i oskrzelików końcowych, obniżenie wysiłku 
oddechowego, 
• zachowanie stabilności granicy powietrze- błona półprzepuszczalna 
• utrzymanie równowagi płynów wewnątrzpęcherzykowych (działanie przeciwobrzękowe) 
• ułatwianie klirensu śluzowo-rzęskowego, dzięki przemieszczaniu się wraz z ruchem rzęsek 
nabłonka oddechowego w kierunku oskrzeli, surfaktant bierze udział w stabilizacji segmentów oskrzelików końcowych 
• białka surfaktantu spełniają szereg funkcji w mechanizmach odporności przeciwzakaźnej 
płuc 
 

2 Dojrzewanie płuc. 

Cielęta rodzą się pozbawione komórek produkujących przeciwciała (ICC) w tkance narządu oddechowego 
• Gęstość występowania (ICC) w narządzie oddechowym bydła 
przy urodzeniu (0/mm2) 
w 4 miesiącu (ok. 18 komórek/mm2) 
ok.16 miesiąca (ok. 42 komórek/mm2 - maksimum) 
u starszych (spadek do 20-30 komórek/mm2) 
• Dominującym izotypem ICC wpróbkach pobieranych od tchawicy do oskrzeli jest IgA (61-74%), IgG1 (17-21%), IgG2 
(7-12%) i IgM (3-6%). 

 

3. Konsekwencje niewłaściwego składu surfaktantu. 

 



 

W przypadku spadku ilości białka surfaktantu SP-A dochodzi do takich schorzeń jak ARDS czyli Zespół ostrej 
niewydolności oddechowej, którego spadek koreluje z ostrością przebiegu. 



 

Spadek SP-A powoduje bakteryjne zapalenie płuc 



 

Spadek stężenia SP-A i normalny poziom SP-D może rozwinąć się IPFczyli Idiomatyczne włóknienie płuc 



 

Niewłaściwy skład surfaktantu predysponuje też do wystąpienia takich schorzeń jak cukrzyca, RDS, proteinoza 
pęcherzykowa, zwłóknienie płuc 

 
 
 

4. Anatomiczne i fizjologiczne predyspozycje bydła do chorób narządu oddechowego: 

 
• Stosunkowo niewielka powierzchnia oddechowa płuc w stosunku do potrzeb (wynikająca z ich stosunkowo niewielkich 
rozmiarów w porównaniu do masy ciała) 
• dość szybki przepływ powietrza przez drogi oddechowe, co sprzyja głębokiemu wnikaniu cząstek zanieczyszczających 
• Na spoczynkową wymianę gazów bydło potrzebuje prawie 30% objętości całkowitej, jest to co najmniej dwukrotnie 
więcej, niż u innych gatunków zwierząt domowych 
• stosunkowo wąska krtań i tchawica (w przybliżeniu o trzykrotnie mniejszej przepustowości niż u konia) 
•  wysoka wrażliwość na znaczne wahania temperatury powietrza.  
• oskrzele tchawicze 
• gęstość naczyń włosowatych oplatających pęcherzyki  płucne u bydła jest około trzykrotnie mniej gęsta, niż u innych 
zwierząt domowych 
• tkanka łączna międzyzrazikowa jest stosunkowo obfita, co pogarsza warunki wymiany gazowej 
• ciśnienie tętnicze w płucach bydła jest stosunkowo wysokie 
• duże zapotrzebowanie na tlen ze względu na wysoką aktywność metaboliczną bydła mlecznego 
 

 
 
5. Definicje zespołu słabego cielęcia 

 
Zespół słabego cielęcia (ZSC, weak calf syndrome, WCS) 
• został przyjęty dla określenia cieląt, którerodziły się słabe, nie podejmowały prób wstawania ani ssania i zwykle padały 
do 3-7 dnia życia 
• zwykle niższa masa urodzeniowa 
• Znaczna podatność na infekcje przewodu pokarmowego i narządu oddechowego 
Cielę martwo urodzone 
(stillbirth, SB) 
• przypadek martwego urodzenia, lub śmierci cielęcia do 24 godziny życia 
 Zespół cielęcia martwo urodzonego/słabego przy narodzeniu (stillbirth/perinatal weak 
calf syndrome, SB/WCS) 
• urodzenie w terminie cielęcia niezdolnegodo oddychania przez ponad 10 minut 
Zespół cielęcia słabnącego (fading calf syndrome) 
• Niezdolność do wyjścia z okołoporodowej kwasicy oddechowo-metabolicznej w ciągu pierwszych 6 godzin życia 

• Powstanie wtórnej kwasicy, powodującej osłabienie odruchu ssania, słabą absorpcję immunoglobulin siarowych, 
tachypnoe, bradykardię, wiotkość mięśni, depresję i hypotermię 

 

6. Skutki zak. Śródmacicznego. 

 
Czynniki infekcyjne, oddziałujące  
w okresie prenatalnym 
• Histophilus somni  
• Leptospira interrogans  
• Listeria monocytogenes  
• Actinomyces pyogenes 
• Campylobacter spp. 
• Escherichia coli 
• Ureaplasma diversum 
• sporadycznie szereg innych bakterii, riketsje, jak 
Anaplasma marginale  
• wirusy BVDV, BHV-1, Aino, Akabane 
• grzybice 
• pierwotniaki (Neospora caninum) 
Skutki infekcji srodmacicznej: 
- Śmierć, poronienia 
- zamieralność zarodków 
- powstanie tolerancji immunologicznej 
- porod przedwczesny 
- zaburzenia rozwojowe 
- sródmaciczne zahamowanie wzrostu 
- uodpornienie 
- ciele martwo urodzone 
- urodzenie słabego cielecia 
-brak zapłodnienia 

 

7. Nieinfekcyjne przyczyny rodzenia się cieląt słabych 

 
Okres prenatalny: 
-wartość genetyczna cielęcia i rodziców 
- niedojrzałość somatyczna matki (szczególnie u jałówek) 
-ciąża bliźniacza  
-zaburzenia rozwojowe 
-śródmaciczne zahamowanie wzrostu IUGR 
-dysfunkcja łożyska 
-atonia macicy 
-niedoborowe żywienie/ błędy żywieniowe szczególnie w końcowym okresie ciąży (wpływ na rozwój płodu i łożyska) 
-zatrucie azotanami 
-przedwczesne pęknięcie błon płodowych związane zwykle przedwczesnym porodem i nieprawidłowym ułożeniem płodu 
Okres perinatalny: 
-przedłużający się i ciężki poród(porody u otłuszczonych, niedużych jałówek, gdy płód jest bezwzględnie za duży) 
-nadmierne skurcze macicy 
-kwasica matki 
-niedotlenienie łożyska prowadzące do hipoksji a w konsekwencji do kwasicy metabolicznej i oddechowej 
-Niezdolność do wyjścia z okołoporodowej kwasicy oddechowo-metabolicznej w ciągu pierwszych 6 godzin życia 
powoduje do powstania afiksjii ( stan niedoboru tlenowego w oganiźmie) 
-Powstanie wtórnej kwasicy, powodującej osłabienie odruchu ssania, słabą absorpcję immunoglobulin siarowych, 
tachypnoe, bradykardię, wiotkość mięśni, depresję i hypotermię 
- niedostateczne lub nieodpowiednie odpojenie siarą 
Okres postnatalny: 
-konsekwencje zaburzeń rozwojowych (w tym niedobór  
surfaktantu), 
- przygniecenie przez matkę 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

10. Ocena żywotności cieląt wg Muling’a 

 Kryterium 

Punkty 

 

0 

1 

2 

Reakcja głowy na 

polanie zimną 

wodą 

brak 

uniesienie 

spontaniczne 

aktywne 

ruchy 

Odruch 

źrenicowy i 

międzyracicowy 

brak 

jeden 

pozytywny 

oba 

pozytywne 

Akcja oddechowa 

brak 

nierytmiczna 

rytmiczna 

Barwa błon 

śluzowych 

niebiesko-

biała 

niebieska 

różowo 

czerwona 

 
Ocena Żywotności cielęcia: 
• 7-8 punktów – żywotne 
• 4-6 punktów – zagrożone 
• 0-3 punktów – słabo żywotne 
 
 
Ocena żywotności wg Szenci 
 

Objawy kliniczne 

V0 

Leży na boku, brak napięci mięśni, brak akcji serca 

V1 

Leży na boku, bezwładnie, brak/bardzo słabe napięcie mięśni, akcja serca zachowana, oddech 
nieregularny, słaba akcja oddechowa, silna kwasica oddechowo-metaboliczna; 

V2 

potrafi utrzymać się w pozycji mostkowej, ale nie jest w stanie  utrzymać głowy w powietrzu, 
akcja oddechowa słaba, słabe napięcie mięśni, umiarkowana kwasica oddechowo-metaboliczna 

V3 

Ciele żywotne normalne 

 
Ocena żywotności wg Mee 
Ocena 

Dobra żywotność 

Słaba żywotność 

oddychanie 

50-75/min piersiowe 

Oddech Kussmaula, pierwotny 
bezdech, nieregularny oddech 
brzuszny i wtórny bezdech 

Wygląd okrywy włosowej 

Pokryta płynem owodniowym 

Pokryta smółką 

Obrzęki obwodowe 

Brak 

Znaczne, języka i kończyn 

Błony śluzowe 

Różowe, prawidłowy CRT 

Sine, blade, nieprawidłowe 
CRT 

Reakcja na stymulacje 
odruchów 

Silny odruch ssania, 
rogówkowy i mdzracicowy, 
silnie potrząsa głową 

Reakcja słaba lub brak  

Napięcie mięśni 

Aktywne, podnoszą głowę w 
parę minut 

Brak aktywności, mięsnie 
wiotkie 

Akcja serca 

Regularna, 100-150/ min 

>150 a potem <80 niereg, 
zwalniające 

Temperatura 

39-39,5

0

C po urodz. obniża się 

do 38,5- 39

0

C i stabilizuje po 

godz. 

39,5-40

0

 obniża się do <38,5

0

 

po godzinie i dalej się obniża 

Zaleganie na mostku 

Do 5 min 

Przeciągające leżenie na boku 

Wstawanie 

Próbuje wstać do 15 min, po 1 
godz stoi 

Opóźnione lub brak prób 

Ssanie 

Do 2 godzin 

Opóźnione lub brak ssania 

 
 
 
 
 
 

11. Postępowanie z cielęciem z umiarkowaną zamartwicą 

• zawieszenie na 90 sekund głową w dół 
• udrożnienie dróg oddechowych 
• podanie środków pobudzających  
oddychanie 
• ułożenie w pozycji mostkowej lub „siedzącego  
psa” 
• w razie braku poprawy stanu klinicznego  
wlew dożylny 8,4% NaHCO3 
(do 100-150 ml) 
• podanie siary (min.150 g Ig), w razie potrzeby  
przez sondę 
• dezynfekcja pępowiny 
 
Postępowanie według oceny witalności noworodka wg Szenci (ocena w pytaniu 10, to w zasadzie jest uzupełnienie 
odp. Do pyt. 11 i 12) 
Witalność V0: w uzasadnionych sytuacjach można próbować pobudzić akcję serca przez  
dożylne podanie adrenaliny i masaż serca, w razie powodzenia postępowanie, jak przy V—1 
V1: Reanimacja ––masaż, podanie środków pobudzających  
ośrodek oddechowy. Zawieszenie na ok. 2 minuty za kończynę miedniczną. Wlew dożylny 8,4% roztworu NaHCO3 
(ok.200 ml) z glukozą + metafilaktyczne podanie antybiotyku. Podanie sondą siary w objętości odpowiadającej 150 g Ig 
V2: Zawieszenie na ok. 2 minuty za kończynę 
miedniczną, polanie karku zimną wodą. Masaż, podanie środków pobudzających ośrodek  
oddechowy.  Przy utrzymującej się słabości wlew dożylny 8,4% roztworu NaHCO3 (100--150 ml). Podanie siary w ciągu 
najpóźniej do 6 godzin po urodzeniu w objętości odpowiadającej 150 g Ig. 
 

12. Postępowanie z cielęciem w ciężkiej zamartwicy 

Do zamartwicy płodu - ciężkiej niewydolności oddechowo-krążeniowej - może dojść, gdy wymiana tlenu między 
krążeniem matki a płodu zostaje upośledzona, a to powoduje z kolei upośledzenie krążenia krwi w łożysku 
(przedwczesne odklejenie łożyska) lub w pępowinie (ucisk, zapętlenie). 
Inne przyczyny to zakażenie wewnątrzmaciczne, wady układu oddechowego lub krążeniowego, wady serca, uszkodzenia 
ośrodkowego układu nerwowego, urazy porodowe, niewłaściwie prowadzona akcja porodowa, brak przygotowania 
rodzącej do porodu... W następstwie niedoboru tlenu, płód wykonuje ruchy oddechowe i zachłystuje się wodami 
płodowymi i śluzem, co po porodzie powoduje u noworodka trudności w oddychaniu i głębokie niedotlenienie, dochodzi 
do głębokich zmian biochemicznych i morfologicznych, na skutek upośledzonego zaopatrywania ustroju w tlen. 
 

Z ciężką zamarwicą cielęcia mamy do czynienia, gdy w ocenie żywotności cielęcia zaraz po narodzinach 

obserwujemy: niebiesko blade/blade błony śluzowe, akcja serca >150 lub <80/min lub brak, bardzo słabe lub brak 
odruchów (powiekowy, między racicowy, ssania) i całkowity bezwład ciała. 
Postępowanie: 
• zawieszenie na 90 sekund głową w dół 
• udrożnienie dróg oddechowych 
• ułożenie w pozycji mostkowej lub „siedzącego psa” 
• podanie środków pobudzających akcję 
oddechową 
• w stanach ciężkich podanie adrenaliny (0,1 mg/kg), 
przy bradykardii - atropiny (0,01 mg/kg) 
• wlew dożylny 8,4% NaHCO3 (200ml; powtórzenie 
w razie potrzeby), 
• podanie siary (min.150g Ig) przez sondę, dezynfekcja 
pępowiny, 
• szczególny nadzór 
 
 
 

14. H. somni  

jest drobnoustrojem opotunistycznym. Przy korzystnych dla niego warunkach powoduje zachorowania u wszystkich grup 
produkcyjnych bydła. U cieląt ras mlecznych atakuje układ oddechowy – powoduje zapalenia oskrzeli, krtani, tchawicy, 
płuc, ale także zapalenia stawów i posocznicę. Predysponowane są młode osobniki (do 5 – 6 mcy), które poddane są 
czynnikom stresowym (przeniesienia do innych budynków, grup produkcyjnych). U buhajów powoduje problemy gł. w 
układzie moczowo – płciowym: zapalenia gruczołów płciowych dodatkowych, jąder i najądrzy, pęcherza moczowego. 
Jako bezobjawowi nosiciele pełnią znaczną funkcję w szerzeniu się zakażenia na krowy. U nich powoduje problemy w 
rozrodzie i zapalenia narządów płciowych. 
 
Ze względu na jego warunkowo chorobotwórczy charakter, powszechnośc zarazka i jego zdolnośc do przeżywania w 
płynach ustrojowych immunoprofilaktyka swoista jest najskuteczniejszą metodą walczenia z H. Somni 
 
Szczepionki oparte na pełnych bakteriach – wady: 



 

Wysoka aktywność endotoksyny – ryzyko reakcji szokowej 

• Znaczna zawartość antygenów nie związanych ze wzbudzaniem odporności 
• Często ograniczona immunogenność 
Możliwości wzbogacania szczepionki anty-H.somni - Idea stworzenia szczepionki poliwalentnej: wprowadzenie genu dla 
leukotoksyny M. haemolytica, genu powodującego reakcje krzyżowe z Ag powierzchniowymi P. multocida i M. 
haemolytica 
Szczepionkę podawac można sc, śródskórnie, im, donosowo. Sc i donosowo: żywa, atenuowana, wrażliwa na surowicę. 
Im mogą powodowac zmiany utrzymujące się aż do uboju → straty mięsa. Zalecane podawanie w mm szyi, gdzie straty 
są najmniejsze lub sc. Stosowac też można surowicę. 
Immunoprofilaktyka w chorobach ukł. Odd. Na tle H. Somni: 
Cielęta ras mlecznych: 



 

Surowica odpornościowa Somnubovin W 1-7 dniu życia, a następnie w przeddzień przeniesienia do cielętnika 
(100 ml s.c.) , Szczepionka Somnuvac w 7-14 dniu pobytu w cielętniku i powtórzenie po 4 tygodniach (s.c. w 
koral) 



 

Surowica odpornościowa anty-H.somni w pierwszych dniach życia (s.c.)  



 

Surowica odpornościowa anty-H.somni w 1 i 14 dniu zycia sc i Szczepionka H.somni dwukrotnie w 4-5 tygodniu 
życia oraz po 3-4 tygodniach (i.m.) 



 

Szczepionka Somnuvac Dwukrotnie w 4 i 8 tygodniu życia (i.m.) 

Buhajki: 



 

Szczepionka H.somni Dwukrotnie w 4-5 tyg. i 7-9 tyg. życia (i.m.) ( cielętnik zbiorczy) 



 

Szczepionka Somnuvac Po raz pierwszy po 2 tygodniach od zakupu, po raz drugi po 3-4 tygodniach, trzeci raz na 
1 miesiąc przed oceną seminologiczną (i.m.) (do rozrodu) 

 
Można stosowac immunoprofilakykę klasyczną bierno – czynną – surowica po urodzeniu i przed przeniesieniem do 
cielętnika, 2 x szczepienie w 4 i 6-8 tyg. życia, minimum 10-14 dni po wprowadzeniu do cielętnika. Można połączyc ją ze 
szczepieniem matek cielnych. Stosowac można też jedynie uodparnianie czynne lub jedynie uodparnianie bierne. 
Cielętom zagrożonym podaje się interwencyjnie surowicę. Natomiast buhaje rozpłodowe i krowy podlegają szczepieniom  
Przykładowy program: Cielę surowica po urodzeniu i przed przeniesieniem do cielętnika ( ok 2 tyg), następnie 
szczepienie w 4 i 7 – 8 tyg życia 
Krowa szczepiona 6 – 4 i 4 – 2 tyg przed porodem, potem cielę w 1 i 2 mc – u życia. 



 

Powtarzające się (np. z wiekiem) kontakty zwierząt z H.somni, a także immunizacja zwierząt, powodują 
pojawianie się odpowiedzi immunologicznej zarówno w surowicy, jak w siarze i wypłuczynach napletka 



 

Powszechność występowania w płynach ustrojowych zakażonych zwierząt przeciwciał przeciw antygenom o 
masie 23, 40 i 60 kD powinna skłonić do podjęcia badań nad oceną przydatności tych antygenów w 
komponowaniu szczepionek podjednostkowych w immunoprofilaktyce infekcji H.somni u bydła. 



 

Znamienny wzrost intensywności reakcji przeciwciał klasy IgA w siarze w odpowiedzi na szczepienie krów 
cielnych był związany z lepszymi wynikami wychowu ich cieląt 



 

Immunizacja szczepionką Somnuvac wzbudza silną odpowiedź we wszystkich badanych klasach przeciwciał, a 
szczególnie w obu podklasach IgG i w klasie IgA. 

 
 

15. Immunoprofilaktyka chorób narządu oddechowego na modelu infekcji H.somni u bydła 
mięsnego 

Sposoby podawania szczepionki 
Śródskórnie 
Podskórnie 
Domięśniowo – zalecane,najlepiej w mięśnie szyi (mniejsze straty mięsa na rzeźni) 

Donosowo  
W przypadku podaży podskórnej i donosowej zalecane jest stosowanie atenuowanej, żywej szczepionki wrażliwej na 
surowicę 
 I program dla ochrony młodego bydła opasowego: 
1-wsze szczepienie w I-wszym miesiącu życia, II-ga dawka w drugim miesiącu życia, III-cia dawka w piątym miesiącu 
życia 
IIprogram dla ochrony krów mięsnych i młodego byłda opasowego: 
1-wsze szczepienie na dwa miesiące przed porodem, II-gie szczepienie na miesiąc przed porodem, a następnie to 
szczepimy już tylko cielęta j.w 
O tabelkach dot immuno profilaktyki biernej i czynnej nie piszę, bo dotyczą one chyba bardziej bydła mlecznego 
 

16. Postępowanie diagnostyczne w przypadku problemu bronchopneumonii w stadzie bydła. 

Wywiad: 
-Czy problem wystąpił w stadzie pierwszy raz, czy się powtarza? 
-Czy już wcześniej było wdrożone leczenie, jeśli tak to jakie, czy było ukierunkowane i jaki był jego efekt? 
-Czy przy poprzednich zakażeniach była prowadzona dokładna diagnostyka? 
-Od kiedy trwa problem? 
-Czy w stadzie jest prowadzona czynna immunoprofilaktyka / jaka? 
Wywiad na temat warunków środowiskowych: 
-sprawność wentylacji 
-temperatura w pomieszczeniach 
-stężenie gazów (NH3, H2S, CO2) 
-czy do mycia i spłukiwania ścian i podłóg jest używana woda pod ciśnieniem (tworzenie aerozolu) 
-zapylenie w pomieszczeniach 
-powierzchnia przypadająca na zwierzę 
 
Badanie kliniczne zwierząt: 
-ze szczególnym uwzględnieniem układu oddechowego 
-osłuchiwanie, oglądanie błon śluzowych, bad. ww. chłonnych itd... 
 
Badania dodatkowe: 
-badanie sekcyjne zwierząt padłych (szukamy zmian  takich jak przekrwienia, wylewy krwawe w układzie oddechowym, 
przekrwienie płuc, obszary bezpowietrzne, obszary rozedmy, zmiany ogniskowe itd.) 
-podczas badania AP pobieranie wycinków do badań histopatologicznych i bakteriologicznych (w bakteriologii możemy 
uzyskać wzrost np. Pasteurella, Actinobacillus pleuropneumonie, Haemophilus) 
-pobieranie próbek do badań od żywych 
     -wymazy z nosa, dróg oddechowych, popłuczyny z tchawicy i oskrzeli- do badań mikrobiologicznych ( na posiew) i 
do badań wirusologicznych (np. na wirus BRSV)- PCR i IF 
     -krew- do badań serologicznych ( oznaczanie miana przeciwciał; gdy wynik może wskazywać na zakażenie wirusem, 
w celu odróżnienia od np. pozostałości przeciwciał siarowych- należy wykonać badanie pary surowic--> wzrost miana 
będzie świadczył o czynnej postaci infekcji; badanie klas przeciwciał- przeciwciała IgM--> świeża infekcja) 
*od jednego osobnika rzadko udaje się wyizolować i wirusa i przeciwciała, Ab mogą niszczyć wirus, więc mamy albo 
wirus i niskie miana przeciwciał albo nie znajdziemy wirusa, za to miano przeciwciał będzie wyższe- to z ćw. z dr Jawor 
 

Inne badania np.: 

-pobieranie próbek paszy do zbadania obecności mykotoksyn 
-badanie stężenia amoniaku w oborze 
-badanie siary i cieląt na stopień odpojenia siarą.