4) M. Głowiński: Dialog w powieści
formy przytoczeń (mowa zależna, niezależna, pozornie zależna, monolog
wewnętrzny)
–
W powieści, dialog z reguły nie jest jedyną formą przytoczenia,
a współpracuje z innymi formami i występuje wyłącznie w kontekście narracji
jako mowa przytoczona, a nie jak w
dramacie jako niezawisła forma
wypowiedzi.
mową zależną – przytoczenie podporzadkowane jest składniowo narracji i
stanowi zdanie podrzędne; mowa zależna stanowi relację mowy bohatera z
punktu widzenia narratora, więc jest dużo silniej osadzona w narracji niż
mowa niezależna
mową niezależną – wypowiedź wydzielona z narracji i składniowo od niej
niezawisła; zakłada reprodukowanie słów dokładnie tak, jak miały zostać
wypowiedziane. W takich wypowiedziach dominują formy 1 os., utrzymane
zawsze w formie dialogu
mową pozornie zależną – prztaczanie wypowiedzi postaci w sposób
pośredni między mową zależną a niezależną. Tekst narracyjny uformowany
jest z perspektywy bohatera, przez jego pryzmat. Na mowę pozornie zalezną
wskazuj
ą np. czasowniki określające myślenie, mówienie, czucie oraz styl
przytoczonych słów charakterystyczny dla danego bohatera
monologiem wewnętrznym – fragment tekstu będący przytoczeniem mowy
wewnętrznej bahatera, utrzymany w mowie zależnej lub niezależnej. Aby
odróżnic go od pozostałej części tektu poprzedza go jakieś wprowadzenie,
mniej lub bardziej pośrednia informacja o cytowaniu. Np. „W głowie
Raskolonikowa myśli wirowały jak cyklon. >>Ba, nawet nie ukrywają...”
dialog jako oznaka
język dialogów a język narracji (charakterystyczność kontra neutralność)
- Dialog
jest mową określoną przez sytuację,natomiast narracja jest zawsze
neutralna. Narracja musi respektować reguły języka literackiego, musi
być poprawna. W dialogu mogą się znaleźć te elementy, które
normalnie w narracji mają wstęp zamknięty (dialekty, slangi, mowa
archaiczna). W normalnych warunkach pisarz był zobowiązany do
posługiwania się językiem obowiązującym (usankcjonowanym w
świadomości zbiorowej), po wprowadzeniu dialogu, może się wykazać
– stworzyć indywidualny dla bohatera język czy nawet bełkot. W
dialogu może się pojawić każda mowa, jeżeli spełnia odpowiednie
warunki i jest przez nie motywowana.
2 założenia pozwalające traktować powieściowy dialog jako oznakę.
Interpretowanie dialogu jako oznaki
jest możliwe dzięki założeniu, że:
o jest on
zgodny z regułami mówienia, kształtowany tak jak żywa
mowa
– naśladowanie społecznie utrwalonych sposobów
mówienia; utrwalenie wzorca używanego języka
o
??? interpretację dialogu dokonuje się z zewnątrz i opiera na wyraźnie
zarysowanych regułach ??? nie bardzo mi to tu pasuje ale nie wiem co
innego
pojęcie mimetyzmu formalnego
– imitowanie w utworze literackim
różnych form wypowiedzi literackich, paraliterackich, nieliterackich,
ustnych bądź pisanych – utrwalonych w tradycji i w jakiejś mierze
rozpoznawalnych. Mimetyzm formalny jest elementem stylizacji, a jego
dostrzeżenie stanowi warunek właściwego zrozumienia i odbioru
utworu.
dialog a język potoczny
(schematyzacja, konwencje zapisu mowy
potocznej)
–
Schematyzacja mowy potocznej polega na jej
naśladownictwie. Nie jest to łatwa sprawa, ponieważ w znacznej
mierze zależy od stopnia świadomości społecznej.. Konwencja
zapisu
mowy potocznej pozwala wprowadzić w obręb dzieła takie
żywioły, które są genetycznie pozaliterackie. Są to np. kolokwialność i
potoczność dialogu. Efektem wypracowania takiej konwencji jest
złudzenie naturalności i potoczności (a nie tylko reprodukowanie
mowy). Złudzenie to ujawnia się, gdy pisarz wychodzi poza język
literacki swojej epok
i, gdy sięga po slang, argot
1
, gwarę.
metajęzykowa funkcja narracji wobec dialogu
dialog podporządkowany narracji
-
Język narracji stanowi pewną
interpretację dialogu oraz powiadamia o tym, jak się mówi
.
3 zadania „narracyjnego akompaniamentu dialogu”
:
o
Informuje czytelników, kto wypowiada daną kwestię
o
Powiadamia o sposobach mówienia i czynnościach
towarzyszących – informacja w akcie wypowiadania staje się
składnikiem relacji o ogólnym zachowaniu bohatera,
rozpatrywanym w
najróżniejszych jego przejawach.
o
włącza przytoczenia w ogólny tok narracji; dialog – jest
naderwaniem ciągłości opowiadania; słowa o mówieniu
łagodzą te naderwanie.
1
argot [wym. argo] jęz. «potoczna odmiana języka narodowego, używana przez określoną grupę
społeczną, odznaczająca się ekspresywnością i pewnym zasobem odrębnego słownictwa; gwara
środowiskowa»
