iPad
jako narzędzie
nauczyciela języka obcego
J
ednym z zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie
uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym.
Ma to swoje odzwierciedlenie w nowej podstawie
programowej, w myśl której nauczyciele mają stwarzać
uczniom warunki do kształtowania umiejętności poszukiwania
i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz posługiwania
się w tym celu technologią informacyjną. Można to osiągnąć
poprzez przygotowanie młodzieży do wykorzystywania tej
technologii na wszystkich etapach kształcenia.
Większość zajęć z języka obcego odbywa się w salach
dydaktycznych bez nowoczesnego zaplecza technologicznego.
Z drugiej strony, wyposażenie pomieszczeń lekcyjnych w drogi
sprzęt multimedialny niekoniecznie owocuje jego odpowiednim
wykorzystaniem i podwyższeniem efektywności nauczania.
Praktyka i doświadczenie w nauce języków wskazują, że
powodzenie można osiągnąć, stosując tradycyjne metody
i sprawdzone sposoby nauczania w różnych kombinacjach
z nowoczesnymi, multimedialnymi pomocami, które uczeń
stosuje potem indywidualnie w rozwijaniu sprawności językowych,
a w przyszłości w podnoszeniu kwalifi kacji zawodowych.
Istota nauki języka obcego
Nauczanie języków obcych obejmuje kształcenie i rozwijanie
czterech sprawności językowych: słuchanie, mówienie, czytanie
ze zrozumieniem, pisanie. Każda sprawność jest ważna, lecz
przez pewien czas istniał pogląd, że słuchanie ze zrozumieniem
i mówienie odgrywają największą rolę w procesie komunikacji
i właśnie te sprawności należy rozwijać w pierwszej kolejności.
Odejście od nauczania metodą gramatyczno-tłumaczeniową
sprawiło, że większy nacisk zaczęto przywiązywać do poro-
zumiewania się. Metoda komunikacyjna zyskała bardzo
wielu zwolenników, pojawiły się jednak głosy krytyczne.
Najważniejsza okazała się nie tyle poprawność wypowiedzi, ile
jej efekt – odpowiednie zachowanie w danej sytuacji językowej.
Przeciwnicy metody komunikacyjnej krytykowali szerzenie się
wypowiedzi niepoprawnych, często składających się z pojedynczych
wyrazów. W ostatnich latach zmieniło się nastawienie w tej
dziedzinie – położono nacisk na łączenie nauczania i rozwijania
wszystkich sprawności językowych. Powrócono do czytania
tekstów i ich rozumienia; na lekcjach coraz częściej zaczęły
pojawiać się autentyczne teksty literackie, artykuły prasowe,
ogłoszenia itp. Zagadnienia gramatyczne pojawiają się niejako
przy okazji, ale odgrywają ważną rolę w procesie poprawnego
porozumiewania się. iPad może sprawić, że uczniowie chętniej
będą się uczyli gramatyki języka obcego, stosując odpowiednie
aplikacje edukacyjne, jednocześnie bawiąc się i ucząc. Sprawności
językowe należy umiejętnie łączyć, aby uczniowie, opanowując
pewien materiał językowy, potrafi li go praktycznie, ale i poprawnie
wykorzystać zarówno w mowie, jak i w piśmie.
Nauczanie języków obcych daje najlepsze efekty, gdy odbywa
się w małych grupach (15-20 osobowych), kiedy nauczyciel może
systematycznie i niemal indywidualnie pracować z każdym
[
Daniel Makus
]
Komputery, laptopy, tablice interaktywne czy
laboratoria multimedialne wymieniane są obok
podręczników i tablic jako pomoce dydak-
tyczne. Czy tablet może być takim urządze-
niem? Jakie są możliwości i ograniczenia jego
zastosowania w nauczaniu języków obcych?
społeczność
zasoby
[
46
]
temat numeru
metoda
uczniem. Kontrola postępów w nauce i korekta ewentualnych
błędów odbywa się wówczas prawie na każdej lekcji. iPad, dzięki
użyciu odpowiedniej aplikacji, pozwala na indywidualizację zajęć.
Lekcję tworzą sami uczniowie. Nauczyciel jest koordynatorem,
który pomaga, korygując błędy. Należy uatrakcyjniać zajęcia,
np. poprzez wprowadzanie elementów nieprzewidywalności.
Można to osiągnąć poprzez: stosowanie różnorodnych sposobów
rozpoczynania i kończenia zajęć, uzupełnianie podręcznika
materiałami dodatkowymi, zwiększenie liczby krótkich ćwiczeń,
różne formy oddziaływania na uczniów, zmienne formy pracy
(np. słuchanie, pisanie, mówienie; ruch – statyka, ćwiczenia
produktywno-receptywne, grupy – pary – indywidualnie),
zróżnicowanie tempa pracy, nieprzewidywalną kolejność
wypowiedzi uczniów (nigdy według kolejności ławek, rzędów
czy listy w dzienniku), wystawianie ocen w różnych fazach lekcji.
Lekcja na iPadzie zawierająca takie elementy będzie dyna-
miczna. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć jej strukturę. Na
początku zajęć trzeba podać ich temat, ogólny plan oraz cele;
na końcu podsumować przebieg lekcji, w szczególności realizację
postawionych celów. W trakcie lekcji należy wyraźnie podkreślać
jej etapy, moment przejścia do nowych działań. Liczna klasa
oznacza często grupę o zróżnicowanej wiedzy i umiejętnościach.
Należy to uwzględnić, planując nie tylko ćwiczenia, ale także
czas przeznaczony na ich wykonanie. Przy zastosowaniu tego
typu wskazówek działania powinny przynieść zamierzone efekty.
Zajęcia z języka obcego mają swoją specyfi kę i wymagają
zastosowania odpowiednich środków dydaktycznych. W ich
przygotowaniu dużą rolę odgrywa pomysłowość. iPad daje
nieograniczone możliwości. Wprawdzie wydawnictwa oferują
różnego typu plansze tematyczne, jednak ich oferta nie jest zbyt
bogata. Największą rolę odgrywają pomoce przygotowywane
przez nauczycieli za pomocą iPada, np. prezentacje w Keynote
1
,
fi lmy iMovie itd. Pomocne będą nie tylko aplikacje wizualne,
ale także audialne – nagrania dźwięków, fragmenty utworów
muzycznych czy też materiały uzupełniające podręcznik (teksty
literackie, artykuły prasowe w formie e-booków).
Nauczanie języków obcych przy użyciu
iPada z podłączeniem do Internetu
Rozwój Internetu powoduje, że coraz atrakcyjniejsze staje się
wykorzystanie tego nowego medium w nauczaniu. Również
nauczyciele języków obcych posługują się siecią, zarówno przy
pogłębianiu własnej wiedzy, jak i w pracy z uczniami (Endt 2003).
1 Keynote – program do tworzenia prezentacji. Sprawia, że tworzenie
prezentacji z atrakcyjnymi animacjami i efektami to naprawdę nic trudnego
dla każdego ucznia i nauczyciela.
Najważniejszą zaletą Internetu jest możliwość komunikowania
się z dowolnym komputerem w obrębie sieci, pozwalająca pokonać
fi zyczną barierę odległości i umożliwiająca ludziom kontakt (Heyd
1991). Do najważniejszych usług internetowych dostępnych na
iPadzie należą: poczta elektroniczna, możliwość przesyłania
plików, interakcyjna praca na odległych komputerach, grupy i listy
dyskusyjne, Internet Relay Chat, wideokonferencje za pomocą
Skype’a. Ważnym elementem są także biblioteki internetowe.
Zdobycie ciekawych, aktualnych i tanich pomocy dydaktycznych
przestało być problemem. W bibliotekach występuje wiele e-booków,
które mogą być w ciągu kilku sekund przeniesione do iPada.
iPad z dostępem do Internetu jest postrzegany przez jednych
jako nowa, doskonalsza pomoc dydaktyczna. Są też tacy, którzy
uważają wręcz, że wprowadza do nauczania zupełnie nową jakość.
Do zalet iPada z podłączeniem do Internetu jako narzędzia
edukacyjnego można zaliczyć to, że stwarza możliwość:
dostępu do bogatych zasobów sieci (w tym do autentycznych
materiałów obcojęzycznych), przybliżania rzeczywistości
i kultury krajów nauczanego języka poprzez korzystanie
z bieżących informacji;
nowych sposobów kontaktu językowego i wykorzystania
języka obcego w rzeczywistej (niesymulowanej) komunikacji;
wymiany poglądów z innymi ludźmi;
ćwiczenia rozwiązywania problemów, a nie tylko ich symulacji;
współpracy oddalonych od siebie ludzi zajmujących się
podobnymi projektami;
wspierania kreatywności i rozwijania umiejętności współpracy
uczniów;
wspierania samodzielnego działania i autonomii uczącego się;
okazji do urozmaicania i uatrakcyjniania zajęć;
wykorzystania przekazu multimedialnego (tj. połączenia
różnych form przekazu, takich jak: tekst, dźwięk, fi lm,
obraz, ruchoma grafi ka), który aktywuje wszystkie kanały
percepcyjne, ułatwiając przyswajanie języka;
publikowania własnych materiałów, zaprezentowania osiągnięć
uczniów;
zredukowania zahamowań i stresu u uczniów;
uczenia się rozumianego jako trening, ćwiczenia (behawioryzm)
oraz odkrywanie (kognitywizm);
rozwijania kompetencji medialnej.
Niewłaściwe użycie iPada w procesie kształcenia może nieść ze
sobą również zjawiska negatywne, takie jak:
nadmiar źródeł informacji oraz trudności w ich selekcji
i krytycznej ocenie (uczeń nie zawsze jest w stanie ocenić,
czy to co znalazł w Internecie, jest poprawne);
zasoby
społeczność
[
47
]
temat numeru
metoda
dostęp do informacji nieetycznych o wątpliwej wartości
edukacyjnej;
brak kontaktu z książką papierową;
uzależnienie od iPada;
negatywne skutki zdrowotne (np. pogorszenie wzroku);
zerwanie więzi międzyludzkich – bezpośredni kontakt z drugą
osobą zastępuje wirtualna rzeczywistość.
Korzyści dla uczniów płynące z wykorzystania iPada:
Indywidualny dobór materiałów. Uczeń w domu może sam decy-
dować o tempie nauki, ma możliwość korzystania z materiałów
edukacyjnych zarówno w wersji elektronicznej, jak i drukowanej.
Tworzenie indywidualnych ścieżek nauczania. Nauczyciel
ma możliwość dostosowania treści kursu do potrzeb każdego
z uczestników, tak by zmaksymalizować efektywność ich nauki.
Większa niezależność. Nieograniczony dostęp do wiedzy
powoduje, że można korzystać z systemu w dowolnym czasie
i miejscu.
Maksymalne wykorzystanie czasu nauki. Uczeń we własnym
tempie zgłębia tajniki wiedzy teoretycznej, żeby podczas zajęć
grupowych być na bieżąco z programem nauczania.
Przyjazne dla użytkownika monitorowanie postępów w nauce.
Uczniowie otrzymują regularne raporty informujące o stopniu
poczynionych przez nich postępów, na przykład w aplikacji
E-Clicker Host.
Sprawne poruszanie się między tematami lekcji. W podręczniku
elektronicznym istnieje możliwość powrotu do ćwiczeń już
zrealizowanych.
Często nauczyciele korzystają z filmików lub podcastów
nagranych przez rodzimych użytkowników języka. Celem
stosowania takich ćwiczeń jest nauka rozumienia ze słuchu
lub doskonalenie wymowy. I tu znów z pomocą przychodzą
odpowiednie programy, które umożliwiają pokazanie fi lmu na
YouTube albo umieszczonego na serwerze dostawcy programu.
Nauczyciel może np. stworzyć kilka pytań sprawdzających,
czy uczestnicy zrozumieli treść fi lmu. Dzięki odpowiedniemu
narzędziu do ankiet takie ćwiczenie jest nie tylko atrakcyjne
dla uczestnika, ale i proste w przeprowadzeniu dla nauczyciela
Jak uczyć za pomocą iPada?
Wielu nauczycieli stosuje w swojej pracy metodę projektu. Dzięki
niej uczniowie realizują przedsięwzięcie na podstawie założeń
ustalonych z nauczycielem. Realizowany projekt zawsze nosi cechy
działania autorskiego i nowatorskiego – jest dziełem uczniów i to
oni przyjmują na siebie odpowiedzialność za niego. Nawet jeśli
projekt jest wykonywany według sprawdzonego pomysłu, stanowi
przedsięwzięcie, które nigdy nie powtarza się w identycznej formie.
W trakcie pracy metodą projektu uczniowie mają możliwość
ćwiczenia wielu umiejętności społecznych: podejmowania
decyzji, rozwiązywania konfl iktów, osiągania kompromisu,
dzielenia się rolami i zadaniami. Podczas pracy indywidualnej
ćwiczą zbieranie informacji z różnych źródeł, ich selekcjonowanie
i opracowywanie, a także przygotowywanie prezentacji wyników
swoich działań i przedstawianie ich. Praca metodą projektu
wyzwala kreatywność, samodzielność i odpowiedzialność za
realizowane przedsięwzięcie (Balasubramian i in. 2009).
Na początku pracy wyznaczane są cele i metody, a także terminy
realizacji zadań. Jasno określa się kryteria oceny poszczególnych
etapów działania. Zadanie projektowe jest najczęściej wykonywane
w grupie, choć uczniowie mogą też pracować indywidualnie. Po
zakończeniu projektu rezultaty pracy uczących się prezentowane
są publicznie. W trakcie realizacji projektu nauczyciel pełni rolę
koordynatora i konsultanta – pomaga w podejmowaniu decyzji
dotyczących podziału zadań, pilnuje terminów i ocenia efekty
działania uczniów. Podczas projektu bardzo pomocne może się
okazać wykorzystanie tabletu. Uczniowie korzystający z różnych
aplikacji mogą od początku użytkowania iPada tworzyć prezentacje
multimedialne z użyciem zdjęć, grafów, statystyk i przedstawiać
rezultaty swojej pracy w atrakcyjnej formie.
Kolejnym przykładem kreatywnego wykorzystania iPada na
lekcji języka obcego są mapy myśli. Są one popularną, spokrewnioną
z mapami pojęć, techniką opracowaną przez Tony’ego Buzana
jako sposób pomocy uczniom w robieniu notatek przy użyciu
jedynie słów-kluczy i obrazów. Tworzy się je szybciej niż tradycyjne
notatki, a dzięki ich wizualnemu charakterowi łatwiej przegląda
i zapamiętuje. Mapa myśli składa się z centralnego wyrazu-pojęcia.
Wokół narysowanych jest od kilku do kilkunastu głównych pojęć,
od których odchodzą podgałęzie. Warto zauważyć, że podobnie
jest zorganizowana wiedza w naszym mózgu – poszczególne
pojęcia są ze sobą powiązane w podobny sposób. Słowo czekolada
kojarzy się z jedzeniem, słodkością itp. Wiemy, że nasz mózg nie
zapamiętuje linearnie. Nie zapamiętuje liter, ale przetwarza je na
obrazy, dźwięki (jeśli napiszemy: Plum!, to pomyślimy o dźwięku
chlupiącej wody, nie o literach P-L-U-M), zapachy lub inne bodźce.
Mapy myśli wykorzystują sposób działania naszej pamięci.
Tradycyjne notatki mają swoje wady: tracimy czas i energię na
zapisywanie wielu zbytecznych słów. Nie są na nich uwidocznione
powiązania pomiędzy pojęciami, a brak kolorów i innych
wizualnych elementów utrudnia ich zapamiętanie.
Mapy myśli zawierają tylko słowa i obrazy-klucze, umożliwiając
umieszczenie o wiele większej liczby informacji na pojedynczej
stronie. Zastosowania map myśli:
społeczność
zasoby
[
48
]
temat numeru
metoda
notatki – mapa myśli pomaga zorganizować je w formę
łatwo asymilowaną przez mózg, więc łatwą do zapamiętania.
Pojęcia są szybko notowane w zorganizowany sposób – nie
ma potrzeby zapisywania zdań w ich pełnej formie;
twórczość – mapy myśli zwiększają kreatywność, uwalniają
umysł od linearnego myślenia, pozwalając na tworzenie
nowych pomysłów;
rozwiązywanie problemów – mapy myśli pomagają ujrzeć
wszystkie sprawy i sposób ich powiązania ze sobą. Dzięki
nim inne osoby rozumieją nasz punkt widzenia i hierarchię
ważności danych spraw;
planowanie – mapy myśli mogą być użyte w planowaniu
jakiejkolwiek formy pisma, od listu do scenariusza książki.
Dzięki nim można zaplanować też spotkania lub wakacje.
Zastosowanie na lekcji iPada będzie wymagać pokonania wielu
trudności natury technicznej, organizacyjnej, a także ludzkiej
(np. brak odpowiedniej liczby iPadów, brak powiązanych
z materiałem nauczania programów komputerowych – apli-
kacji, trudności z uzyskaniem stałego dostępu do Internetu,
przywiązywanie przez nauczycieli zbyt dużej wagi do wiedzy
faktografi cznej). Problemem mogą być również zmiany adresów
stron www, co utrudnia dotarcie do określonych informacji
(przebudowa lub usunięcie strony, zmiana domeny, problemy
z serwerem).
Nie tylko wydawnictwa językowe posiadają strony internetowe,
ale także różne instytucje, które w znacznej mierze mogą
wspomóc warsztat pracy nauczyciela języka obcego. Narzędzia
elektroniczne w nauczaniu języków obcych mogą pełnić kilka
funkcji: 1) bodziec do dyskusji, krytycznego myślenia, pisania,
jak też porozumiewania się; 2) partner (dialog z użytkownikiem,
np. w formie gier); 3) narzędzie – baza danych (źródła informacji,
takie jak encyklopedie, słowniki, strony www). Internet jest także
jedyną szansą na naukę dla osób, które z jakichś powodów (np.
zdrowotnych) nie mogą uczestniczyć w lekcji. Dzięki ogromnemu
rozwojowi metod i środków przetwarzania informacji realna
stała się możliwość przekazywania treści dydaktycznych na duże
odległości (Czajkowski 2000). Distance learning, distance teaching,
distance education stały się bardzo popularne na całym świecie.
Wiele wysoko rozwiniętych państw dostrzegło, że zastosowanie
nowoczesnych technik znacznie przyspiesza, udoskonala i zwiększa
efektywność procesu nauczania i uczenia.
Korzystając z różnorodnych sposobów wymiany informacji, od
najprostszych (np. e-mail) aż po bardzo nowoczesne (np. ISDN,
wideokonferencje, satelitarna telewizja zwrotna), nauczyciel
może prowadzić proces nauczania uczniów znajdujących się
poza tradycyjnym budynkiem szkolnym.
Zakończenie
W amerykańskich, chińskich oraz polskich szkołach pojawiają
się iPady. To z nich, za pomocą multimediów, gier oraz animacji
dzieci uczą się literatury, biologii, historii czy matematyki. Nowinki
technologiczne, które pojawiają się w szkolnej klasie wraz z innymi
eksperymentami w nauczaniu, mają na celu wsparcie procesu
nauczania współczesnych dzieci, które wzrastają na grach wideo
i korzystaniu z Internetu.
Pedagodzy mają jednak podzielone zdania na temat tego, czy
sprezentowanie każdemu uczniowi laptopa lub tabletu przyniesie
efekty w nauczaniu. Niektórzy specjaliści biją na alarm, zwracając
uwagę, że szkoły inwestują w technologię, której zalety edukacyjne
jeszcze nie zostały do końca zbadane. Poza tym w czasach, gdy
władze szkolne ustalając budżet, robią, co mogą, aby oszczędzić
etaty nauczycielskie i nie likwidować programów szkolnych,
wydawanie pieniędzy na tablety może się wydawać ekstrawagancją.
Pablo Picasso uznał kiedyś komputery za urządzenia bez-
użyteczne, gdyż jedyne co potrafi ą, to udzielać odpowiedzi.
Dzisiaj ta opinia wywołuje uśmiech. Światy wykreowane za
pomocą komputerów stały się źródłem niezliczonych pytań,
których doniosłość możemy jedynie przeczuwać. Odpowiedzi
na te pytania wyznaczą naszą przyszłość.
Bibliografi a
Bryła, R. (2000) Wybrane metody aktywizujące i ich zasto-
sowanie w praktyce szkolnej. Edukacja nr 3 (71), s 103-110.
Czajkowski, M. (2000) ABC... Internet Explorera 5.0. Kraków:
Wydawnictwo Edition 2000.
Endt, E. (2003) Wie man Puzzles und Rätsel für den frühen
Fremdsprachenunterricht herstellt. Hallo Deutschlehrer (17), s. 4-6.
Gajek, E. (2002) Komputery w nauczaniu języków obcych.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heyd, G. (1991) Deutsch lehren. Frankfurt am Main: Diesterweg.
Meyer, H. (1994) UnterrichtsMethoden. T. 1. Th eorieband.
Frankfurt am Main: Cornelsen Verlag Scriptor.
Westhofen, A. (2001) Typologie von WWW-Übungsmaterialien
im Bereich Deutsch als Fremdsprache. Fachtagung Internet
im Unterricht Deutsch als Fremdsprache.
[
Daniel Makus
]
Doktorant Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego, nauczyciel
języka niemieckiego i wicedyrektor w I Prywatnym LO w Szczecinie. Od roku
prowadzi w szkole projekt nauki za pomocą iPadów w klasach gimnazjalnych.
Autor dwóch książek do nauki języka niemieckiego. Apple Edukation Mentor
– prowadzi wykłady dla nauczycieli oraz dyrektorów szkół na temat nowych
technologii w edukacji.
zasoby
społeczność
[
49
]
temat numeru
metoda