Przyczyny bogactwa narodów –

podstawowy problem

makroekonomii

Wykład 15

dr Katarzyna Szarzec

1

Wykład 15

„Skazani” na sukces…

PKB per capita (USD z 2000r. )

25000

30000

35000

40000

45000

2

0

5000

10000

15000

20000

25000

19

60

19

63

19

66

19

69

19

72

19

75

19

78

19

81

19

84

19

87

19

90

19

93

19

96

19

99

20

02

USA

W.Brytania

Japonia

Niemcy (od 1971)

Francja

BRIC – nowe potęgi…

PKB per capita (USD z 2000r.)

3000

3500

4000

3

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

19

60

19

63

19

66

19

69

19

72

19

75

19

78

19

81

19

84

19

87

19

90

19

93

19

96

19

99

20

02

Chiny

Brazylia

Indie

Rosja (od 1989)

PKB w mln USD z 2000r.

8000000

10000000

12000000

USA

W.Brytania

Japonia

Niemcy (od

4

0

2000000

4000000

6000000

19

60

19

64

19

68

19

72

19

76

19

80

19

84

19

88

19

92

19

96

20

00

Niemcy (od
1971)

Chiny

Francja

Brazylia

Indie

Rosja (od
1989)

AFRYKA: PKB per capita, 1960-2002

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

P

K

B

n

a

o

s

o

b

ę

(

w

U

S

D

)

5

0

500

1960 1970 1973 1980 1983 1990

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

P

K

B

n

a

o

s

o

b

Afryka Subsaharyjska.

Ź

ródło: HDR 1997, s. 160

Afryka Subsaharyjska.

Ź

ródło: African Economic Indicators 2004, s. 33

Afryka Subsaharyjska bez RPA (metoda Atlas World Bank)

RPA.

Ź

ródlo: Africa at the Glance, 1995, s. 42

Ź

ródło: wykład prof. Jana J. Milewskiego, Uniwersytet Warszawski, 18.05.2007

„Cudy”

roczna stopa wzrostu

produkcji na 1

zatrudnionego w l.

1960-1990 (%)

„Katastrofy”

roczna stopa

wzrostu

produkcji na 1

zatrudnionego w

l. 1960-1990 (%)

Korea Płd.

6,1

Ghana

-0,3

Botswana

5,9

Wenezuela

-0,5

Hongkong

5,8

Mozambik

-0,7

Tajwan

5,8

Nikaragua

-0,7

Singapur

5,4

Mauretania

-0,8

Japonia

5,2

Zambia

-0,8

Malta

4,8

Mali

-1,0

Cypr

4,4

Madagaskar

-1,3

Seszele

4,4

Czad

-1,7

Lesoto

4,4

Gujana

-2,1

Ź

ródło: B. Snowdon, H.R. Vane, Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, PTE, Warszawa 2003, s. 94.

Fundamenty wzrostu gospodarczego

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

PRODUKCJA

WZROST GOSPODARCZY

KULTURA

INSTYTUCJE

PAŃSTWA

GEOGRAFIA

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

Y=f (L, K, TFP)

L – praca

K – kapitał

TFP – Total Factor Productivity

[całkowita produktywność czynników wytwórczych]

Przyczyny bogactwa narodów,

czyli

warunki wejścia na ścieżkę wzrostu

gospodarczego i poprawy dobrobytu obywateli kraju

• Stabilizacja polityczna
• Istnienie „instytucji państwa”, w tym

tworzenie rozwiązań prawnych i

8

tworzenie rozwiązań prawnych i
instytucjonalnych, umożliwiających
efektywne funkcjonowanie i rozwój
przedsiębiorstw

• Stabilizacja makroekonomiczna
• Postęp technologiczny i wiedza

ZAMACHY STANU W AFRYCE

Państwo w gospodarce wg Adama Smith’a

• do wzrostu dobrobytu kraju (…) mało co więcej

potrzeba jak pokoju, niskich podatków, znośnej
administracji i sprawiedliwości, a cała reszta
pójdzie sama naturalnym biegiem.

• W tym celu ingerencja państwa powinna być

ograniczona

tylko

do

spełnienia

trzech

ograniczona

tylko

do

spełnienia

trzech

obowiązków:

– obrony społeczeństwa przez gwałtem lub inwazją ze

strony innych niezależnych społeczeństw,

– ustanowienia

i

ś

cisłego

przestrzegania

wymiaru

sprawiedliwości i

– ustanowienia

i

utrzymywania

pewnych

urządzeń

publicznych i publicznych instytucji

.

Instytucje wg D. North’a

• Państwo to reguły gry (rules of the game), przez

nie wyznaczone, które określają fundamentalne
zasady konkurencji i kooperacji, zapewniające
funkcjonowanie praw własności.

• Ich ustanowienie przyczynia się do redukcji – w

oparciu

o

te

dwie

zasady

–

kosztów

transakcyjnych i w rezultacie do maksymalizacji
dochodu

dla

społeczeństwa,

a

wpływów

podatkowych dla państwa.

Państwo w gospodarce – dlaczego?

• zapewnienie ładu instytucjonalno-prawnego,
• niwelowanie przez państwo ułomności rynku,

• ułomności rynku (ang. market failures) - sytuacje, w

których rozwiązania rynkowe nie są efektywne i interwencja
państwa jest uzasadniona:

państwa jest uzasadniona:

– skłonność do monopolizacji gospodarki,
– pozytywne i negatywne efekty zewnętrzne,
– dostarczanie dóbr publicznych,
– istnienie dóbr szczególnie pożądanych przez społeczeństwo,
– monopol naturalny.

Ale są jeszcze government failures....

„Idealne państwo” wg Landes’a

(1) „zapewnia prawa do własności prywatnej;
(2) gwarantuje prawo do wolności osobistej, broniąc go

zarówno przed zakusami tyranii, jak i przestępczością i
korupcją;

(3) egzekwuje prawa wynikające z umów;
(4) zapewnia stabilny rząd, niekoniecznie demokratyczny, ale

(4) zapewnia stabilny rząd, niekoniecznie demokratyczny, ale

kierujący się powszechnie znanymi zasadami (rządy
prawa, a nie rządy ludzi);

(5) zapewnia rząd odpowiedzialny;
(6) zapewnia rząd uczciwy;
(7) zapewnia rząd umiarkowany, skuteczny i niezachłanny.

D.S. Landes, Bogactwo i nędza narodów, Muza, Warszawa 2005, s. 251.

Instytucje państwa a wzrost

gospodarczy

• Wolność gospodarcza

• Własność

• Rządy prawa (praworządność, rule of law)

• Rządy prawa (praworządność, rule of law)

• Demokracja

14

Postęp technologiczny i wiedza

15

STAN POCZĄTKOWY 1954-1957

GHANA KOREA POŁUDNIOWA

ok. $ 230 PKB NA OSOBĘ ok. $ 230

6.5 LICZBA LUDNOŚCI (1960) w mln 24

po ok.100 l. kolonializmu

ogólny stan kraju po 50 l. okupacji i dwu wojnach

Zacofana gospodarka

„tradycyjne” dominacja rolnictwa „tradycyjne”

brak przemysł brak

CECHY POLITYKI ROZWOJU (1957-2007)

Małe nakłady 1. Edukacja na wszystkich poziomach intensywna
brak 2. Polityka gromadzenia prywatnych

intensywna

oszczędności –kapitału rodzimego.

GHANA I KOREA POŁUDNIOWA 1957-2007

16

oszczędności –kapitału rodzimego.
brak

3. Polityka industrializacji i modernizacji intensywna

technologii

brak 4. Ekspansja eksportu towarów przemysł. intensywna

(Znaczna część okresu w obu krajach reżimy wojskowe, ograniczenie demokracji, wolności, zmiany systemów i polityki gospodarczej)

REZULTATY PO 50 LAT (1957-2007)

$ 5.5 mld PKB $ 473
$ 230 PKB NA OSOBĘ (2005) $ 9930
21 LICZBA LUDNOŚCI (2005) MLN 47
112 MIEJSCE W ŚWIATOWYM RANKINGU PKB 13
169 W ŚWIATOWYM RANKINGU PKB NA OSOBĘ 39
58% (1999-2000) EDUKACJA PODSTAWOWA 100%
34% (1995) „ - „ ŚREDNIA 94%

„ - „ WYZSZA 82%

Ź

ródło: wykład prof. Jana J. Milewskiego, Uniwersytet Warszawski, 18.05.2007

mld

4

6

Korea Płd.

PKB per capita w tys. USD z 1986 r.

Różnica

przypisywana
wiedzy

17

1958 1962 1966 1970 1974 1978 1982 1986 1990

2

Ghana

Różnica

przypisywana

kapitałowi

rzeczowemu i

ludzkiemu

Ź

ródło: World Bank 1998/1999

Stabilizacja makroekonomiczna

Stabilizacja makroekonomiczna – w szerokim ujęciu –

rozumiana jest jako dynamiczny układ gospodarczy
wyróżniający się zarówno zrównoważeniem strumieni jak i
zasobów rozwoju gospodarczego danego kraju

Cele stabilizacji makroekonomicznej:

• stabilny i długookresowy wzrost gospodarczy (wyrażany

18

• stabilny i długookresowy wzrost gospodarczy (wyrażany

poprzez tempo zmian realnego PKB lub PKB per capita);

• niskie tempo inflacji;
• niska stopa bezrobocia;
• zrównoważony budżet państwa;
• równowaga w międzynarodowych stosunkach

gospodarczych.

Destabilizacja makroekonomiczna –

casus Argentyny

• Kryzys walutowy – 1995

• Kryzys walutowy i gospodarczy - 2001

19

Argentyna, 1995

Sekwencja wydarzeń poprzedzających
kryzys

Przebieg i skutki
kryzysu

• Radykalny plan Cavallo z 1991 r.
porządkuje gospodarkę (prywatyzacja,
liberalizacja handlu zagr., redukcja
wydatków publicznych i reforma

• Pogorszenie
bilansu obrotów
bieżących.

• Podniesienie stopy

20

podatkowa).

• Powiązanie waluty argentyńskiej z USD i
usztywnienie kursu walutowego eliminuje
inflację i prowadzi do aprecjacji waluty.

•Aprecjacja powoduje pogorszenie
konkurencyjności eksportu.

• Atak spekulacyjny na walutę argentyńską

• Podniesienie stopy
procentowej.

• Trudności systemu
bakowego.

• Załamanie
gospodarki i wzrost
bezrobocia.

A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 415.

Argentyna, 2001

Sekwencja wydarzeń poprzedzających
kryzys

Przebieg i skutki
kryzysu

• Utrzymanie reżimu izby walutowej
eliminuje inflację.

• Powiązanie waluty argentyńskiej z
USD obniża konkurencyjność eksportu

• Ucieczka obywateli
od waluty krajowej.

• Zamrożenie
wkładów bankowych.

21

USD obniża konkurencyjność eksportu
w okresie aprecjacji USD wobec walut
europejskich.

• Niemożność zwiększenia podaży
pieniądza (wynikająca z reżimu izby
walutowej) prowadzi do olbrzymiego
zadłużenia zagranicznego sektora
publicznego.

wkładów bankowych.

• Uwolnienie kursu
peso i ogromna
deprecjacja.

• Załamanie
gospodarki i kryzys
polityczny.

A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006, s. 416.

Argentyna

Wskaźnik

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Zmiany PKB per
capita %

4,3

6,9

2,7

-4,4

-1,8

-5,4

-11,7

7,8

8,0

7,6

Zmiany CPI %

0,1

0,3

0,7

-1,8

-0,7

-1,5

41,0

3,7

6,1

12,0

Udział salda
budżetu
centralnego w

22

centralnego w
PKB %

-2,8

-1,4

-1,8

-3,0

-2,1

-3,8

-0,3

0,3

2,0

1,3

Stopa bezrobocia
%

17,2

14,9

12,9

14,3

15,1

17,4

19,7

17,3

13,6

11,6

Udział salda na
rachunku
obrotów
bieżących w
PKB %

-2,5

-4,2

-4,9

-4,2

-3,2

-1,2

8,5

6,2

2,2

2,5

Ź

ródło: Preliminary overview of the economies of Latin American and the

Caribbean 2005, United Nations ECLAC, 2005.

film….

23

Podsumowanie

• Gospodarka, głupcze

• Państwo, głupcze

• Państwo, głupcze

– Government matters

• Ale równolegle:

– Technologia, głupcze

No science in the world is more

elevated, more necessary and
more useful than economics

25

Karol Linneusz (1707-1778)

Pytania…?

dr Katarzyna Szarzec

26

Kwestie organizacyjne_1

• EGZAMIN pisemny z Makroekonomii –

15 czerwca 2009 r. (poniedziałek) - sala 311 A

• Warunkiem przystąpienia do egzaminu jest

pozytywna ocena z ćwiczeń z Makroekonomii

27

• Materiał na egzamin:

– Wykład

– Ćwiczenia

– Podręczniki do makroekonomii

Kwestie organizacyjne_2

• EGZAMIN pisemny z Makroekonomii –

15 czerwca 2009 r. (poniedziałek), sala 311 A

TURY:
• 14:00-15:30 – grupy 4,5,6,7
• 15:30- 17:00 – grupy 1,2,3

28

• 15:30- 17:00 – grupy 1,2,3

Na egzamin proszę przynieść kalkulator (telefon
komórkowy jako kalkulator jest niedopuszczalny).
Nie są potrzebne żadne kartki.