Monter_nawierzchni_kolejowej_712[05].Z1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Trasowanie na płaszczyźnie i przestrzenne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Cięcie piłką ręczną, nożycami dźwigniowymi, ręcznymi i gilotynowymi

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Gięcie i prostowanie metali

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wiercenie i gwintowanie ręczne

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Lutowanie, spawanie i zgrzewanie metali

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowym wykonywaniu

prac ślusarskich i spawalniczych.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

712 [05].Z1.05

Układanie torów kolejowych

712[05].Z1

Budowa drogi kolejowej

712[05].Z1.02

Stosowanie maszyn i urządzeń do

budowy dróg kolejowych

712[05].Z1.01

Wykonywanie prac ślusarskich

i spawalniczych

712[05].Z1.04

Dobieranie elementów nawierzchni

kolejowej

712[05].Z1.03

Wykonywanie podtorza kolejowego

712 [05].Z1.06

Użytkowanie stacji, urządzeń

stacyjnych i przejazdów kolejowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

rozróżnić narzędzia traserskie,

–

rozróżnić podstawowe prace ślusarskie,

–

dobrać narzędzia traserskie w zależności od kształtu oraz wielkości przedmiotu
obrabianego,

–

wykonać trasowanie przed obróbką ręczną prostego przedmiotu,

–

dobrać narzędzia do obróbki ręcznej,

–

dobrać narzędzia oraz przyrządy do poszczególnych prac ślusarskich,

–

zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy,

–

wykonać trasowanie przedmiotu zgodnie z rysunkiem wykonawczym,

–

wykonać cięcie piłką ręczną, nożycami dźwigniowymi, ręcznymi

–

i gilotynowymi przedmiotów z metali i tworzyw sztucznych,

–

wykonać gięcie płaskowników, rur, drutów i blach,

–

wykonać prostowanie płaskowników, prętów, drutów i blach,

–

wykonać wiercenie i pogłębianie otworów,

–

wykonać ręcznie gwint zewnętrzny i wewnętrzny,

–

dobrać i przygotować do stosowania narzędzia oraz materiały do lutowania,

–

wykonać połączenia lutowane elementów metalowych,

–

wyjaśnić łączenie szyn toru metodą spawania termitowego,

–

scharakteryzować łączenie szyn toru metodą zgrzewania,

–

zastosować

przepisy

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

środowiska

i przeciwpożarowe podczas pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Trasowanie na płaszczyźnie i przestrzenne

4.1.1. Materiał nauczania

Trasowaniem nazywa się czynności wyznaczania na powierzchni półwyrobu (blachy,

odlewu, odkuwki) środków i okręgów kół, osi, obrysów warstw przewidzianych do obróbki
i wykreślanie rozwinięć elementów konstrukcji stalowych z zachowaniem wymiarów
wskazanych na rysunkach warsztatowych.

Trasowanie na płaszczyźnie

Jeżeli czynności traserskie wykonuje się na płaszczyźnie, np. na blasze, to ma się do

czynienia z trasowaniem płaskim, które jest pewną odmianą kreślenia. Trasowania można
również dokonywać na płytach, stali kształtowej, odkuwkach, nie obrobionych odlewach itp.
Materiały te muszą mieć wymiary większe od wymiarów przedmiotu podanych na rysunku
technicznym o tzw. naddatek na obróbkę.
Narzędzia do trasowania

Do trasowania potrzebne są następujące narzędzia (rys 1)

−

rysik, stosowany do wykreślania na trasowanym przedmiocie linii według liniału lub
wzornika,

−

suwmiarka traserska z podstawą, stosowana do wyznaczania linii poziomych,

−

znacznik, składający się z podstawy, słupka i rysika, stosowany również do wyznaczania
linii poziomych,

−

cyrkle traserskie, stosowane do trasowania okręgów kół, budowy kątów, podziału linii
itp.,

−

punktak, stosowany do punktowania wyznaczanych linii,

−

liniał traserski z podstawą jako przyrząd pomocniczy znacznika i cyrkli,

−

kątownik, stosowany do wyznaczania linii pionowych i poziomych,

−

środkownik stosowany do wyznaczania środka na płaskich powierzchniach przedmiotów
walcowych,

−

pryzma traserska, używana za podstawę podczas trasowania niektórych przedmiotów
walcowych.

−

płyty traserskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Narzędzia traserskie: a – rysik, b – suwmiarka treserska z podstawką, c – znacznik,

d, e – cyrkle treserskie, f – punktak, g – liniał traserski z podstawą, h – kątownik,
i – środkownik, j – pryzma traserska [1, s. 21]

Stanowisko do trasowania na płaszczyźnie

Miejscem pracy trasera jest stół traserski wyposażony w płytę, której płaszczyzna jest

równa i bardzo dobrze obrobiona.

Płyta traserska, zwykle wykonana z żeliwa, jest dość ciężka i dokładnie usztywniona od

spodu żebrami. Do ustawienia przedmiotów na płycie traserskiej używa się pryzm, klocków
i podkładek traserskich pokazanych na rys. 2.

Stanowisko robocze trasera jest wyposażone w narzędzia traserskie, które powinny być

tak rozmieszczone, a praca tak zorganizowana, żeby nie tracić czasu na zbędne czynności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Przyrządy do ustawiania przedmiotów trasowanych [1, s. 22]

Technika trasowania na płaszczyźnie

Trasowanie rozpoczyna się zwykle od wyznaczenia głównych osi symetrii przedmiotu.

Jeżeli zarys przedmiotu składa się z odcinków linii prostych i krzywych, to najpierw wykreśla
się  linie  proste,  a  następnie  łączy  się  je  odpowiednimi  łukami  lub  krzywymi.  Ponieważ
podczas  obróbki  wyznaczone  linie  mogą  się  zetrzeć,  więc  żeby  można  je  było  łatwo
odtworzyć,  punktuje  się  wszystkie  przecięcia  tych  linii  oraz  środki  okręgów,  łuki  i  dłuższe
rysy w odstępach 20+50 mm. Rysy krótkie, łuki i okręgi punktuje się w odstępach 5 + 10 mm.

Wymiary odmierza się za pomocą przymiaru lub cyrkla według rysunku technicznego.

Wykreślanie  na  płycie  linii  prostych  równoległych  wzdłuż wykonanych uprzednio oznaczeń
przedstawiono  na  rys.  3.  Na  rys.  3a  przedstawiono  odmierzanie  odstępów  między  liniami,
a na rys. 3b – sposób wykorzystania liniału 2 i kątownika 4 do kreślenia linii równoległych za
pomocą  rysika.  Na  rys.  3c  przedstawiono  właściwy  kąt  nachylenia  rysika  5  podczas
nanoszenia linii. Prawidłowe posługiwanie się punktakiem pokazano na rys. 3–4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3.

Trasowanie linii prostych równoległych 1 – płyta, 2 – liniał, 3 – przymiar,
4 – kątownik, 5 – rysik 3a – odmierzanie odstępów między liniami, 3b – kreślenie
linii równoległych,3c – kąt nachylenia rysika [1, s. 23]

Rys. 4. Kolejne fazy ustawiania punktaka na rysie 1 – 4 – fazy ustawiania punktaka [3, s. 36]

Trasowania głównych osi symetrii przedmiotów płaskich o zarysach prostokątnych

dokonuje  się  następująco:  przedmiot  1  układa  się  na  płycie  traserskiej  i  za  pomocą  ostrego
cyrkla  2  dzieli  się  przeciwległe  boki  przedmiotu  na  połowę  (rys.  5),  a  następnie  łączy  się
przeciwległe punkty podziału. Otrzymane odcinki prostych będą osiami symetrii przedmiotu.
Wykreślanie  okręgów  i  łuków  wykonuje  się  za pomocą  ostrego cyrkla.  Cyrkiel  rozwiera  się
na  wymiar  danego  promienia  i  umieszcza  się  jego  jedno  ramię  w napunktowanym  środku
okręgu lub łuku. Następnie lekko naciskając na drugie ramię cyrkla zatacza się żądany okrąg
lub łuk.

Trasowanie środka otworu, który ma być wiercony, polega przeważnie na trasowaniu

dwóch wzajemnie prostopadłych linii, na przecięciu których znajduje się środek otworu.

Środki czół wałków najłatwiej wyznacza się za pomocą środkownika (rys. 6). W tym celu

przykłada się środkownik do wałka w ten sposób, żeby jego ramiona boczne były styczne do
okręgu i wzdłuż ramienia środkowego wykreśla się rysę l (rys.6a), a następnie obraca się
środkownik o kąt 90° i wykreśla rysę 2 (rys.6b). Jeżeli czoło wałka jest okręgiem
prawidłowym, to środek tego okręgu będzie położony w punkcie przecięcia tych rys.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trasowanie kątów może być wykonywane za pomocą kątomierzy lub metodą geometryczną.
Trasowanie przestrzenne

Trasowanie przestrzenne stosuje się do brył. Do narzędzi i przyrządów używanych
do trasowania przestrzennego zalicza się:

−

płytę traserską,

−

znaczniki słupkowe,

−

przymiary kreskowe,

−

skrzynki traserskie,

−

podstawki traserskie.
Znacznik słupkowy zwykły (rys. 7a) składa się z żeliwnej podstawy l, nieruchom

o w niej osadzonego słupka 2 oraz przesuwanego po słupku łącznika 3 z rysikiem 4. Rysik ma
jeden koniec prosty, a drugi wygięty; może on w łączniku obracać się dookoła osi poziomej
oraz przesuwać.

Znacznik słupkowy uniwersalny (rys. 7b) tym różni się od zwykłego, że słupek może się

wychylać od położenia pionowego. Położenie słupka ustala się za pomocą nakrętki 5. Żeliwna
podstawa znacznika ma od spodu pryzmowe wycięcie 6 do ustawienia znacznika na wałku.

Rys. 7.

Znaczniki słupkowe a – zwykły, b – uniwersalny1 – podstawa, 2 – słupek,
3 – łącznik, 4 – rysik, 5 – nakrętka, 6 – pryzmowe wycięcie [1, s. 26]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8.

Przymiary kreskowe pionowe a – zwykły, b – różnicowy, 1 – listwa stalowa
z podziałką, 2 – uchwyt, 3 – wspornik, 4 – przesuwny przymiar [1, s. 26]

Przymiar kreskowy zwykły (rys.8 a) składa się z pionowo ustawionej listwy stalowej 1

z podziałką, osadzonej przesuwnie w uchwycie 2 wspornika 3. Zero podziałki znajduje się na
poziomie płyty traserskiej.

Przymiar różnicowy (rys. 8b) dodatkowo jest wyposażony w przesuwny przymiar

4 umożliwiający dodawanie lub odejmowanie wymiarów.

Skrzynki traserskie są to prostopadłościenne bryły żeliwne, wewnątrz puste

i poprzedzielane poprzecznymi żebrami. Mają one równe płaszczyzny, kąty proste
w narożach i równoległe do siebie krawędzie podłużne oraz poprzeczne.

Rys. 9. Podstawki traserskie 1 – pryzma traserska 2 – jarzmo [1,s. 27]

Podstawki traserskie są stosowane do umieszczania trasowanych przedmiotów na płycie.

Na rys. 9a pokazano pryzmę traserską 1 z jarzmem 2, na rys. 9b – podstawki klinowe
nastawne, natomiast na rys. 9c przedstawiono podstawkę śrubową, zwaną podnośnikiem
traserskim.

Stanowisko do trasowania przestrzennego jest wyposażone również w materiały do

malowania powierzchni.
Technika trasowania przestrzennego

Są stosowane trzy metody trasowania przestrzennego prostokątnej siatki przestrzennej:

−

za pomocą obrotu przedmiotu obrabianego,

−

za pomocą kątownika,

−

za pomocą skrzynek traserskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trasowanie metodą obrotu przedmiotu obrabianego polega na ustawieniu przedmiotu

albo  bezpośrednio  na  płycie,  jeżeli  jedna  jego  powierzchnia  jest  obrobiona  –  to  na  tejże
powierzchni,  albo  na  płycie  za  pomocą  podstawek  traserskich,  w  przypadku  gdy
powierzchnia  trasowanego  przedmiotu  jest  nie  obrobiona.  Następnie  na  płycie  traserskiej
ustawia się obok znacznik z rysikiem. Wysokość ostrza rysika w stosunku do płyty ustala się
na  podstawie  rysunku  wykonawczego  za  pomocą  np.  przymiaru  kreskowego.  Obracając
trasowany przedmiot wykonuje się jednocześnie rysę rysikiem (rys.10a). W ten sposób można
wykreślić  wszystkie  linie  poziome  i  pionowe,  a  tym  samym  można  wykonać  żądaną  siatkę
przestrzenną  na  przedmiocie.  Jest  to  szeroko  stosowana  metoda  trasowania  przestrzennego.
W  trasowaniu  przestrzennym  występują  trzy  główne  czynniki:  l)  wybór  podstawowej
powierzchni  (bazy)  traserskiej,  2)  ustawienie  przedmiotu  (półwyrobu)  na  płycie  traserskiej,
3) kreślenie rys traserskich.

Za podstawową powierzchnię (bazę) traserską obiera się powierzchnię już obrobioną.

W przypadku, gdy przedmiot przewidziany do trasowania nie ma żadnej powierzchni
obrobionej, to za powierzchnię podstawową przyjmuje się tę, która nie będzie orabiana i która
znajduje się obok głównych powierzchni przeznaczonych do obróbki.

Przed przystąpieniem do trasowania sprawdza się stan przedmiotów przewidzianych do

trasowania (odlewy, odkuwki), a więc czy nie zawierają pęknięć, skrzywień i czy ich
wymiary odpowiadają rysunkowi technicznemu. Po sprawdzeniu powleka się je farbą
traserską.

Trasowanie za pomocą kątownika polega na wykreślaniu rys poziomych w taki sam

sposób, jak w metodzie obracania przedmiotu, natomiast rysy pionowe wykonuje się rysikiem
wzdłuż odmierzonych wymiarów za pomocą kątownika ze stopą (rys.10b). Zastosowanie tego
rodzaju trasowania jest ograniczone i odnosi się tylko do takich przedmiotów, które mają
powierzchnie przystające do krawędzi kątownika.

Rys. 10.

Trasowanie prostokątnej siatki traserskiej a – z obracaniem przedmiotu
b – za pomocą kątownika [1, s. 28]

Trasowanie za pomocą skrzynek traserskich stosuje się w przypadku, gdy mamy do

czynienia z przedmiotem ciężkim, trudnym do obracania, oraz w przypadku trasowania
przedmiotów o powierzchniach kształtowych, uniemożliwiających ustawienie przedmiotu wg
kątownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania.
W czasie trasowania należy zwracać uwagę na staranne ustawienie, zamocowanie oraz

ostrożne przenoszenie ciężkich przedmiotów. Ważne jest również prawidłowe oświetlenie
stanowiska roboczego. Porządek na stanowisku, a zwłaszcza sposób rozmieszczenia
i przechowywania narzędzi traserskich, chroni przed wszelkimi skaleczeniami.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest trasowanie?
2.  Jakie występują rodzaje trasowania?
3.  Jakie występują narzędzia do trasowania?
4.  Jak przygotowujemy powierzchnię do trasowania?
5.  Na czym wykonujemy trasowanie?
6.  Od czego zaczynamy trasowanie?
7.  Co zaliczamy do narzędzi i przyrządów używanych do trasowania przestrzennego?
8.  Jakie są metody trasowania przestrzennego?
9.  Na czym polega trasowanie metodą obrotu przedmiotu obrabianego?
10.  Na czym polega trasowanie metodą kątownika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj trasowanie przedmiotu przedstawionego na rysunku otrzymanym od

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rysunkiem wykonawczym elementu,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zgromadzić odpowiednie narzędzia traserskie,
4)  sprawdzić wymiary materiału z którego będzie wykonany przedmiot,
5)  oczyścić przedmiot,
6)  pomalować przedmiot wodnym roztworem siarczanu miedzi,
7)  wybrać bazę do trasowania zarysu przedmiotu,
8)  natrasować zarys przedmiotu,
9)  wyznaczyć środki otworów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia traserskie,

−

rysunek wykonawczy przedmiotu,

−

materiał, z którego będzie wykonany przedmiot.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj trasowanie przedmiotu przedstawionego na rysunku otrzymanym od

nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia traserskie,

−

rysunek wykonawczy przedmiotu,

−

materiał, z którego będzie wykonany przedmiot.

Ćwiczenie 3

Wykonaj trasowanie przestrzenne przedmiotu przedstawionego na rysunku otrzymanym

od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rysunkiem wykonawczym elementu,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zgromadzić odpowiednie narzędzia traserskie,
4)  sprawdzić wymiary materiału z którego będzie wykonywany przedmiot,
5)  oczyścić przedmiot,
6)  pomalować przedmiot wodnym roztworem siarczanu miedzi,
7)  wyznaczyć główne osie przedmiotu,
8)  wyznaczyć pozostałe osie i linie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia traserskie,

−

rysunek wykonawczy przedmiotu,

−

materiał, z którego będzie wykonany przedmiot.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj trasowanie przestrzenne przedmiotu przedstawionego na rysunku otrzymanym

od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rysunkiem,
2)  przygotować stanowisko pracy,
3)  zgromadzić odpowiednie narzędzia traserskie,
4)  sprawdzić wymiary materiału z którego będzie wykonywany przedmiot,
5)  oczyścić przedmiot,
6)  pomalować przedmiot wodnym roztworem siarczanu miedzi,
7)  wyznaczyć główne osie przedmiotu,
8)  wyznaczyć pozostałe osie i linie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia traserskie,

−

rysunek wykonawczy przedmiotu,

−

materiał z którego będzie wykonany przedmiot,

−

wodny roztwór siarczanu miedzi.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić co to jest trasowanie?



2) wymienić rodzaje trasowania?



3) wymienić narzędzia do trasowania?



4) określić, jak przygotowujemy powierzchnię do trasowania?



5) wyjaśnić, na czym wykonujemy trasowanie?



6) wyjaśnić, od czego zaczynamy trasowanie?



7) określić, co zaliczamy do narzędzi i przyrządów używanych do

trasowania przestrzennego?



8) wymienić metody trasowania przestrzennego?



9) objaśnić, na czym polega trasowanie metodą obrotu przedmiotu

obrabianego?



10) objaśnić, na czym polega trasowanie za pomocą kątownika?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Cięcie piłką ręczną, nożycami dźwigowymi, ręcznymi

i gilotynowymi

4.2.1. Materiał nauczania

Cięcie piłką ręczną
Prawidłowy sposób trzymania piłki pokazano na rysunku nr 11.Nacisk na piłkę wywiera

się podczas ruchu roboczego, czyli w kierunku do imadła, natomiast ruch powrotny jako
jałowy odbywa się bez nacisku. Ruch piłki powinien być płynny bez szarpnięć, a przesuw
piłki powinien wynosić około 2/3 użytecznej długości brzeszczotu.

Rys. 11. Technika przecinania metali piłką ręczną: a – prawidłowa postawa podczas

przecinania, b – prawidłowy sposób trzymania piłki [1, s. 35]

Przedmioty płaskie przecina się wzdłuż szerszej krawędzi (rys. 12a), przecinanie płaskich

przedmiotów  wzdłuż  węższej  krawędzi  (rys.  12b)  jest  niewłaściwe  ponieważ  piłka  łatwo
zbacza z wyznaczonego kierunku. Przecinanie trzeba rozpoczynać lekko pochyloną do siebie
piłką  (rys.  12a)  z  małym  naciskiem.  Wykonanie  małego  wgłębienie  trójkątnym  pilnikiem
w miejscu  rozpoczęcia  przecinania  ułatwia  początek  przecinania  piłką.  Materiał  1  (rys.  12c)
przeznaczony  do  przecinania  mocuje  się  w  imadle  2  w  ten  sposób,  żeby  linia  cięcia
znajdowała się blisko szczęki imadła.

Rys. 12.

Przecinanie piłką przedmiotów płaskich a – właściwe, b – niewłaściwe,
c – zamocowanie przedmiotu w imadle, 1 – przedmiot, 2 – imadło [1, s. 36]

Przedmioty długie przecina się początkowo brzeszczotem zamocowanym w oprawce

pionowo, a następnie brzeszczot obraca się o kąt 90

(rys. 13)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13.

Przecinanie piłką długich przedmiotów [1, s. 36]

Cięcie nożycami ręcznymi. Blachy stalowe i tworzywa sztuczne do 1 mm można ciąć

nożycami  ręcznymi.  Nożyce  składają  się  z  dwóch  noży,  które  wciskając  się  w  materiał
początkowo  tną,  następnie  przerywają  go.  Istniej  kilka  typów  nożyc  ręcznych  (rys.  14).
W  zależności  od  położenia  szczęki  górnej  podczas  ciecia  nożyce  bywają  prawe  lub  lewe.
Jeżeli  szczęka  górna  nożyc  znajduje  się  z  prawej  strony  szczęki  dolnej,  są  to  nożyce  prawe
(rys.14b),  a  jeżeli  odwrotnie,  są  to  nożyce  lewe  (rys  14a).  Do  wycinania  otworów  służą
nożyce przedstawione na rysunku 14c.

Rys. 14. Nożyce ręczne: a – proste lewe, b – proste prawe, c – do wycinania otworów [3, s. 47]

Przed cięciem należy wytresować na blasze lub tworzywie sztucznym zarys wycinanego

przedmiotu. Podczas cięcia nożyce powinny być tak ustawione, żeby nie zasłaniały
wytrasowanej linii cięcia. W czasie cięcia nożycami ręcznymi światło powinno padać
z prawej strony.

Cięcie nożycami dźwigniowymi i równoległymi
Nożyce dźwigniowe przedstawiono na rys. 15. Służą one do przecinania blach grubych

(do 5 mm).

Rys. 15. Nożyce dźwigniowe 1 – nóż górny, 2 – nóż dolny 3 – przytrzymywacz, 4 – ogranicznik [1, s. 39]

Powierzchnie noży są nachylone względem płaszczyzny cięcia pod kątem 2–3

. Wartość

kąta ostrza

zależy od przecinanego materiału wynosi: dla materiałów średniej twardości

, dla materiałów twardych 80–85

, a dla materiałów miękkich 60–65

. Dolny nóż 2 nożyc

dźwigniowych  jest  nieruchomy  i  przymocowany  do  dolnej  części  korpusu.  Nóż  górny  jest
ruchomy  i  połączony  z  dźwignią.  Nożyce  dźwigniowe  często  są  wyposażone
w  przytrzymywacz  3,  który  zapobiega  wyginaniu  się  blach  podczas  cięcia  oraz  w  zderzak
4 ułatwiający cięcie dużej liczby odcinków materiału o tych samych wymiarach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Cięcie nożycami gilotynowymi
Nożyce gilotynowe służą do cięcia blach wzdłuż linii prostej. Nożyce równoległe ręczne

przedstawione na rysunku 16 służą do ciecia długich pasków blach o bardzo małej grubości.

Rys. 16.

Nożyce gilotynowe ręczne [1,s.40]

Zasady bezpiecznej pracy podczas cięcia
Zadziory powstające podczas cięcia metali nożycami należy natychmiast usuwać

specjalnym  skrobakiem  lub  pilnikiem.  Podczas  cięcia  nożycami  ręcznymi  należy  blachę
dobrze  uchwycić,  a  podczas  cięcia  na  nożycach  dźwigniowych  stosować  przytrzymywacz
blachy.  Do  pracy  należy  używać  nożyc  naostrzonych,  nożyce  dźwigniowe  należy
zabezpieczyć  przed  samoczynnym  opadnięciem  dźwigni.  Nożyce  gilotynowe  powinny  być
wyposażone w listwę ochronną umieszczoną nisko nad stołem, tak żeby nie przechodziły pod
nią palce obsługującego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest prawidłowy sposób trzymania piłki do cięcia?
2.  Kiedy wywieramy nacisk na piłkę?
3.  Jak prawidłowo przecinamy przedmioty płaskie?
4.  Jak powinien być zamocowany w imadle materiał do przecinania?
5.  Jak przecinamy długie przedmioty?
6.  Do jakiej grubości przecinamy blachy nożycami ręcznymi?
7.  Jakie znasz rodzaje nożyc ręcznych?
8.  Jak powinny być ustawione nożyce ręczne podczas cięcia?
9.  Do czego służą nożyce dźwigniowe?
10.  Do czego służą nożyce równoległe czyli gilotynowe?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Pręt ciągniony

∅

10 mm potnij piłką ręczną na kawałki o długości 150 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odmierzyć odcinki pręta,
2)  zamocować pręt w imadle,
3)  dobrać odpowiedni brzeszczot,
4)  prawidłowo zamocować brzeszczot w oprawce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

stół ślusarski z imadłem,

−

piłka ręczna,

−

przymiar kreskowy,

−

pręt

∅

10 mm.

Ćwiczenie 2

Z blachy grubości 0,5 mm wytnij nożycami ręcznymi koło o średnicy 150 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać trasowanie okręgu na blasze,
2) dobrać odpowiednie nożyce ręczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płyta traserska,

−

poradnik dla ucznia,

−

punktak,

−

cyrkiel,

−

nożyce,

−

blacha o grubości 0,5 mm.

Ćwiczenie 3

Płaskownik o wymiarach 50 x 3 mm potnij na kawałki o długości 100 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odmierzyć odcinki płaskownika,
2) dobrać ostrza o odpowiednim kącie

3) ustawić zderzak nożyc,
4) ustalić materiał przytrzymywaczem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nożyce dźwigniowe,

−

przymiar kreskowy,

−

płaskownik.

Ćwiczenie 4

Arkusz blachy o wymiarach 2000 x 1000 mm grubości 0,5 mm potnij nożycami

gilotynowymi na pasy o szerokości 200 mm i długości 1000 mm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ułożyć arkusz blachy na stole,
2)  usunąć rdzę i zanieczyszczenia,
3)  wykonać trasowanie linii cięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół traserski,

−

rysik,

−

kątownik,

−

liniał,

−

nożyce gilotynowe.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

prawidłowo trzymać piłkę ręczną?



określić, przy jakim ruchu wywieramy nacisk na piłkę?



wyjaśnić, jak prawidłowo przecinamy przedmioty płaskie?



zamocować prawidłowo w imadle przedmiot cięty?



wyjaśnić, jak przecinamy długie przedmioty?



określić, do jakiej grubości przecinamy blachy nożycami
ręcznymi?



rozpoznać rodzaje nożyc ręcznych?



ustawić nożyce ręczne w stosunku do linii cięcia?



wyjaśnić, do czego służą nożyce dźwigniowe?



10) wyjaśnić, do czego służą nożyce gilotynowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Gięcie i prostowanie metali

4.3.1. Materiał nauczania

Gięcie i prostowanie należą do operacji obróbki plastycznej, podczas których dzięki

działaniu odpowiednich sił, nadaje się przedmiotowi żądany kształt.

Gięcie i prostowanie można wykonać na zimno lub na gorąco.
Gięcie na gorąco stosuje się do materiałów grubszych, gdyż metale i ich stopy po

podgrzaniu wykazują większą plastyczność i do gięcia jest potrzebna mniejsza siła.

Gięcie

zimno,

przypadku

dużych

odkształceń

oraz

wykonywania

odpowiedzialnych części, należy zakończyć wyżarzaniem rekrystalizującym.

Podczas gięcia materiał zostaje odkształcony w miejscu zginania rys.17

Rys. 17.

Proces gięcia a – płaskownik przed gięciem, b – płaskownik po gięciu 1 – warstwa
obojętna, 2 – warstwa rozciągnięta, 3 – warstwa ściskana s – szerokość płaskownika
g – wysokość płaskownika [1,s. 46]

Warstwy zewnętrzne materiału są w czasie gięcia rozciągane, a po zakończeniu gięcia

wydłużane na pewnym odcinku. Warstwy wewnętrzne materiału są w czasie gięcia ściskane.

A po zakończeniu gięcia skrócone na pewnym odcinku. Warstwy środkowe leżące na

linii  obojętnej  przechodzącej  przez  środek  grubości  materiału  nie  ulegają  rozciąganiu  ani
ściskaniu.  Zatem  ze  względu  na  wynikającą  z  odkształceń  plastycznych  zmianę  wymiarów
materiału  –  do  wykonywania  przedmiotu  konieczna  jest  znajomość  długości  materiału
wyjściowego.  Długość  materiału  wyjściowego  musi  być  równa  długości  linii  obojętnej
w wygiętym przedmiocie.

Długość L materiału wyjściowego do wykonania przedmiotu przedstawionego na

rysunku nr 18 określa się następująco:

Rys. 18. Określanie długości gięcia a – gięcie z zaokrągleniem po stronie wklęsłej b – gięcie

bez zaokrąglenia [1,s.47]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Narzędzia i urządzenia do gięcia i prostowania

Gięcia i prostowania ręcznego dokonuje się przede wszystkim za pomocą różnego

rodzaju młotków na kowadłach, płytach żeliwnych oraz w szczękach imadeł. Do gięcia metali
nieżelaznych oraz ciężkich blach używa się młotków miedzianych, ołowianych, a czasem
drewnianych lub z twardej gumy. W celu ułatwienia zginania pod kątem 90

szczeki imadeł

wyposaża się w nakładki w kształcie kątowników. Do gięcia w imadłach stosowane są
różnego rodzaju podkładki ułatwiające pracę zgięcia. Zaokrąglenia kształtuje się na wałkach o
odpowiednio dobranych średnicach. Do gięcia większej liczby przedmiotów stosowane są
przyrządy zwane wyginakami, zamocowane na prasach np. śrubowych. (rys.19)

Rys. 19.

Prasa śrubowa ręczna 1 – stół, 2 – prowadnica słupowa, 3 – suwak,
4 – nakrętka, 5 – śruba, 6 – belka z ciężarkami, 7 – dźwignia [1, s. 48]

Gięcie płaskowników

Gięcie płaskowników najczęściej dokonuje się w szczękach imadła. Na rys.20

przedstawiono gięcie zetownika i skobla prostokątnego w imadle. Gięcie grubych
płaskowników oraz prętów dokonuje się przeważnie po uprzednim nagrzaniu, najczęściej na
prasach śrubowych.

Rys. 20.

Gięcie  zetownika  i  skobla  prostokątnego  w  imadle  a  –  rysunek
zetownika,  b  –  zaginanie  ramienia  m,  c  –  zaginanie  ramienia
n,  d  –  rysunek  skobla  prostokątnego,  e  –  zaginanie  ramienia
h,  f  –  zaginanie  ramienia  k  za  pomocą  klocka  A,  g  –  odginanie
końcówek ramion h i k za pomocą klocka B. A – klocek, B – klocek
[1,s.49]

Gięcie blach

Ręcznie blachy cienkie gnie się w szczękach imadła bez żadnych środków

pomocniczych. W przypadku gięcia blach o znacznej szerokości lub długości należy je
mocować w dwóch kątownikach osadzonych w imadle (rys.21)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Zamocowanie blachy w imadle za pomocą 2 kątowników [1, s. 50]

W przypadku gięcia blach pod kątem ostrym o małych promieniach gięcia należy

zwrócić  uwagę  na  kierunek  włókien  w  blasze,  powstałych  podczas  jej  walcowania.  Linia
gięcia  nie  powinna  być  zgodna  z  kierunkiem  tych  włókien,  gdyż  blacha  może  pęknąć  na
krawędzi gięcia. Gięcie blach można wykonać również maszynowo na krawędziarkach.
Gięcie drutu, prętów i rur

Gięcie drutu cienkiego wykonuje się szczypcami okrągłymi i płaskimi. Kolejne

czynności podczas wykonywania oczka z drutu za pomocą szczypiec okrągłych
przedstawiono na rys. 22

Rys. 22.

Gięcie oczka z drutu, a – gięty przedmiot, b, c, d – kolejne operacje gięcia [1, s. 51]

Gięcie prętów dokonuje się w imadle lub na kowadle za pomocą młotka. Aby nie

zniszczyć pręta 1 podczas gięcia imadło wyposaża się w specjalne wkładki szczękowe 2
a uderzenia młotka przenoszone są przez klocek metalowy 3 z odpowiednim wycięciem
rys.23

Rys. 23. Wyginanie pręta okrągłego w imadle 1 – pręt, 2 – wkładki szczękowe, 3 – klocek metalowy [1, s. 51]

Gięcia rur dokonuje się w imadle, posługując się przeważnie wzornikiem lub przyrządem

rolkowym,  a  także  na  specjalnych  maszynach  do  gięcia  rur.  Przed  przystąpieniem  do  gięcia
rurę  należy  wypełnić  suchym  piaskiem  lub  kalafonią,  żeby  uniknąć  odkształceń  w  miejscu
gięcia.  Gięcie  rur  można  wykonywać  na  zimo  lub  gorąco.  Rury  stalowe  grubościenne
o średnicy do 25 mm i promieniu gięcia ponad 30 mm można giąć na zimno bez wypełniania
piaskiem.  Rury  ze  szwem  należy  tak  ustawić  do  gięcia,  żeby  szew  znajdował  się  na  linii
obojętnej.
Prostowanie

Celem

prostowania

jest

przywrócenie

pierwotnych

kształtów

materiałom

zniekształconym.
Prostowanie blach

Cienkie blachy z metali nieżelaznych prostuje się przeciągając je przez gładką krawędź

z drewna lub metalu kilkakrotnie w kierunkach prostopadłych. Cienkie blachy stalowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prostujemy  na  gładkiej  stalowej  płycie  młotkiem  drewnianym,  a  blachy  grubsze  młotkiem
stalowym.  Chcąc  wyprostować  blachę,  układamy  ją  na  płycie  wypukłościami  do  góry
i  uderzamy  młotkiem  miedzy  te  wypukłości.  Osiągamy  przez  to  wyciąganie  blachy
i  sprowadzanie  nierówności  do  jednej  wypukłości  w  środkowej  części  powierzchni  blachy.
Wypukłość te należy obrysować kredą. Prostowanie wypukłości polega na zastosowaniu serii
uderzeń młotkiem wg schematu przedstawionego na rys. Uderzenia powinny być częste, silne
przy  krawędziach  blachy,  a  coraz  słabsze  w  miarę  zbliżania  się  do  wypukłości.  Gdy
wypukłość się  zmniejszy,  to odwracamy  blachę  na drugą  stronę  i  postępując  jak poprzednio
lekkimi uderzeniami doprowadzamy powierzchnię blachy do płaskości.( rys. 24)

Rys. 24. Schemat uderzeń młotkiem przy prostowaniu blachy [3, s. 38]

Prostowanie płaskowników i prętów

Zgięty płaskownik lub pręt odginamy wstępnie w imadle, a następnie kładziemy na

kowadle lub płycie wypukłością do góry uderzając młotkiem w wypukłe miejsce. Pod koniec
prostowania należy stosować coraz słabsze uderzenia i płaskownik obracać o kat 180

, żeby

zapobiec  wygięciu  w  przeciwną  stronę.  Podczas  prostowania  prętów  okrągłych  należy
w  końcowej  fazie  prostowania  obracać  je  dookoła  osi.  Wyniki  prostowania  sprawdza  się
wzrokowo, a zauważone nierówności oznacza kredą i ponownie prostuje. Pręty grube prostuje
się  po  uprzednim  nagrzaniu  w  miejscu  skrzywionym,  przeważnie  na  prasie,  stosując
odpowiednie podkładki.
Zasady bezpiecznej pracy

Przed rozpoczęciem pracy należy każdorazowo sprawdzić czy narzędzia znajdują się

w należytym stanie. Należy zwrócić uwagę na właściwe zamocowanie przedmiotu w imadle.
Podczas gięcia i prostowania blach trzeba szczególnie uważać, żeby nie skaleczyć rąk o ostre
krawędzie blach. Podczas gięcia i prostowania na prasach należy uważać, żeby nie położyć
ręki w obszarze pracy suwaka prasy. Podczas gięcia i prostowania na gorąco należy
szczególnie uważać by uniknąć poparzenia.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie rozróżniamy rodzaje gięcia i prostowania?
2.  Co to jest warstwa obojętna w miejscu zginania?
3.  Czemu jest równa długość materiału wyjściowego?
4.  Jakie narzędzia i urządzenia stosujemy do gięcia i prostowania?
5.  Na  co  należy  zwrócić  uwagę  w  przypadku  gięcia  blach  pod  kątem  ostrym  i  małych

promieniach gięcia?

6.  W jaki sposób wyginamy pręty w imadle?
7.  W jaki sposób zabezpieczamy rurę przed deformacja podczas gięcia?
8.  W jaki sposób prostujemy blachy stalowe?
9.  W jaki sposób prostujemy płaskowniki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj element z drutu stalowego Ø3 mm wg rysunku otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić odpowiedni wzór na obliczenie długości materiału wyjściowego,
2)  obliczyć długość materiału wyjściowego,
3)  uciąć materiał na żądana długość,
4)  wygiąć materiał wg rysunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ślusarski,

−

szczypce,

−

poradnik dla ucznia,

−

piłka do cięcia,

−

przymiar kreskowy,

−

drut stalowy,

−

rysunek wykonawczy.

Ćwiczenie2

Wykonaj element z pręta Ø 8 wg rysunku otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić odpowiedni wzór na obliczenie długości materiału wyjściowego,
2)  obliczyć długość materiału wyjściowego,
3)  uciąć materiał na żądana długość,
4)  zamocować materiał w imadle,
5)  wygiąć materiał wg rysunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ślusarski,

−

piłka do cięcia metali,

−

przymiar kreskowy,

−

wkładki szczękowe,

−

pręt stalowy,

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek wykonawczy.

Ćwiczenie 3

Wykonaj skobel prostokątny wg rysunku otrzymanego od nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić odpowiedni wzór na obliczenie długości materiału wyjściowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  obliczyć długość materiału wyjściowego,
3)  uciąć materiał na żądana długość,
4)  zaznaczyć linie gięcia,
5)  zamocować materiał w imadle,
6)  wygiąć materiał wg rysunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół ślusarski,

−

liniał,

−

rysik,

−

młotek,

−

klocek,

−

poradnik dla ucznia,

−

suwmiarka,

−

rysunek wykonawczy.

4.3.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić rodzaje gięcia i prostowania?



wyjaśnić, co to jest warstwa obojętna w miejscu zginania?



obliczyć długość materiału wyjściowego do gięcia?



wymienić narzędzia i urządzenia stosowane do gięcia
i prostowania?



określić, na co należy zwrócić uwagę w przypadku gięcia blach

pod kątem ostrym i małych promieniach gięcia?



wygiąć pręt w imadle?



określić, w jaki sposób zabezpieczamy rurę przed deformacją
pod czas gięcia?



wyjaśnić, w jaki sposób prostujemy blachy stalowe?



wyjaśnić, w jaki sposób prostujemy płaskowniki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wiercenie i gwintowanie ręczne

4.4.1. Materiał nauczania

Wierceniem nazywamy wykonywanie otworów w pełnym materiale za pomocą narzędzia

skrawającego zwanego wiertłem.

Wiertła

Wiertło kręte składa się z części roboczej, szyjki i chwytu. Część robocza składa się

z części skrawającej i części prowadzącej. Chwyt może być stożkowy z płetwą oraz walcowy
z płetwą lub bez (rys. 25).

Rys. 25. Wiertło kręte a – części składowe, b – chwyt walcowy bez płetwy, c – chwyt walcowy

z płetwą, 1 – łysinka, 2 – krawędzie tnące, 3 – ścin, 4 – powierzchnia przyłożenia [1,s. 67]

Część skrawającą wiertła stanowią dwie proste krawędzie tnące jednakowej długości,

które łączą się ze sobą poprzeczną krawędzią tnącą zwaną ścinem. Ścin jest wierzchołkiem
wiertła, a krawędzie tnące tworzą kąt wierzchołkowy, którego wartość zależy od rodzaju
materiału. Do żelaza i stali stosuje się wiertła o kacie wierzchołkowym wynoszącym 118

, do

mosiądzu, brązu i stopów aluminium – 130–140

, do miedzi – 125

, do tworzyw sztucznych –

85–90

Wiertarki

Do wiercenia otworów stosuje się wiertarki o napędzie elektrycznym lub

pneumatycznym.
Rozróżnia się wiertarki przenośne, które podczas pracy trzyma się rękami oraz wiertarki stałe.
W pracach ślusarskich największe zastosowanie mają wiertarki o napędzie elektrycznym. Na
rysunku  26  przedstawiono  wiertarkę  stołową.  Wiertarki  te  powszechnie  są  stosowane
w  warsztatach  ślusarskich.  Zmianę  prędkości  wrzeciona  uzyskuje  się  za  pośrednictwem  kół
stopniowych  pasowych,  a  w  bardziej  nowoczesnych  konstrukcjach  za  pośrednictwem
skrzynek przekładniowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Wiertarka stołowa 1 – silnik elektryczny, 2 – wrzeciono, 3 – korpus, 4 – podstawa,

5 – słup, 6 – dźwignia, 7 – zacisk [1, s. 69]

Przygotowanie wiertarki do pracy

Przygotowanie do pracy wiertarki stołowej polega na ustawieniu i zamocowaniu

przedmiotu  na  stole  wiertarki,  ustawieniu  na  właściwą  wysokość  kadłuba  wiertarki  oraz
ustaleniu  odpowiedniej  prędkości  obrotowej  wrzeciona.  Właściwa  prędkość  obrotową
wrzeciona  ustawia  się  wg  tabliczki  umieszczonej  na  skrzynce  przekładniowej,  a  wiertarki
które takiej  skrzynki  nie  mają  –  przez odpowiednie  przełożenie  pasa  na  stopniowych  kołach
pasowych.  Właściwą  prędkość  obrotową  wrzeciona  wiertarki  określa  się  na  podstawie
prędkości  skrawania,  która  powinna  być  dostosowana  do  rodzaju  obrabianego  materiału
i  średnicy  wiertła  (tablice  ułatwiające  dobór  prędkości  skrawania  w  zależności  od  rodzaju
wierconego materiału są zawarte w poradnikach technicznych).
Prędkość  skrawania  wyraża  się  w  m/min.  Po  wyszukaniu  w  tablicy  właściwej  prędkości
skrawania v należy obliczyć prędkość obrotową n wrzeciona wg wzoru:

n = 1000x V /

x d

d – średnica wiertła w mm.
Do  mocowania  wierteł  z  chwytem  walcowym  służą  uchwyty  dwuszczękowe  lub
trójszczękowe.  Wiertła  a  także  pogłębiacze  i  rozwiertaki  z  chwytem  stożkowym  można
mocować wprost  w  gnieździe  wrzeciona wiertarki, gdy  wielkości  stożków chwytu  i  gniazda
są jednakowe, lub za pośrednictwem tulei redukcyjnej gdy chwyt jest mniejszy.
Przebieg wiercenia

Przed przystąpieniem do wiercenia należy najpierw wytrasować osie otworu

i zapunktować  punktakiem  położenie  jego  środka  (rys  27a)  następnie  cyrklem  wytrasować
koło o średnicy otworu i zapunktować je w paru miejscach oraz drugie koło współśrodkowe o
średnicy  nieco  większej  (rys  27c).  Po  tych  czynnościach  należy  przystąpić  do  wiercenia
próbnego  wykonując  wiertłem  niewielkie  wgłębienie,  sprawdzając  czy  jest  ono
współśrodkowe  do  wytrasowanych  kół.  Jeżeli  stwierdzi  się  brak  współosiowości  czy
zboczenie wiertła  z  osi  otworu, to  należy za pomocą  wycinaka  naciąć  rowek  z  wgłębieniem
(rys.27b),  powtórnie  napunktować  i  powtórzyć  wiercenie.  Podczas  wiercenia  otworów
przelotowych  trzeba  zabezpieczyć  powierzchnie  imadła  lub  przyrządu  na  którym  spoczywa
przedmiot, przed uszkodzeniem wiertłem.

Rys. 27. Trasowanie i punktowanie środka otworu, a – zapunktowanie środka otworu,

b – nacinanie rowka z wgłębieniem, c – trasowanie koła o średnicy otworu [1, s.72]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pogłębianie otworów

Pogłębianie jest to powiększanie na pewnej długości wykonanego otworu w celu ścięcia

ostrych  krawędzi  otworu  lub  wykonania  wgłębienia  na  umieszczenie  walcowego  lub
stożkowego  łba  wkręta.  Pogłębianie  otworów  wykonuje  się  pogłębiaczami  (rys.  28).
Rozróżnia  się  pogłębiacze  stożkowe  i  czołowe.  Pogłębiacze czołowe  mają  czop  prowadzący
o średnicy równej średnicy otworu w celu utrzymania współosiowości.

Rys. 28. Pogłębiacze a – stożkowy, b – czołowe [1, s. 75]

Gwintowanie

Do nacinania gwintów zewnętrznych służą narzynki a do wewnętrznych gwintowniki.

Narzynki są to stalowe hartowane pierścienie, wewnątrz nagwintowane, z wywierconymi
otworami tworzącymi krawędzie tnące i jednocześnie służącymi do odprowadzania wiórów
(rys. 29)

Rys. 29. Narzynki a – pełna, b – przecięta, c – przekrój narzynki [3, s. 55]

Gwintowniki mają kształt śruby o stożkowym zakończeniu z rowkami wyciętymi na

powierzchni  wzdłuż  osi  gwintownika.  Rowki  te  tworzą  krawędzie  tnące  i  służą  do
odprowadzania  wiórów.  Gwintownik  składa  się  z  części  roboczej  i  chwytu  o  zakończeniu
kwadratowym  umożliwiającym  założenie  pokrętki.  Do  gwintowania  otworów  używa  się
kompletu składającego się z trzech gwintowników (rys. 30); gwintownika wstępnego (nr 1),
zdzieraka (nr 2), wykańczaka (nr 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Komplet gwintowników do otworów a – komplet gwintowników, b – kolejne zarysy

gwintów wykonane poszczególnymi gwintownikami1 – wstępny, 2 – zdzierak,
3 – wykańczak [1, s. 82]

Nacinanie gwintu zewnętrznego

Sworzeń na którym ma być nacięty gwint, musi mieć odpowiednie wymiary oraz

stożkowe zakończenie. Średnica sworznia musi być mniejsza od średnicy zewnętrznej gwintu.
Wartość średnicy należy dobierać (z tablic zawartych w poradnikach technicznych)
w zależności od rodzaju i średnicy gwintu. Po takim przygotowaniu sworznia należy
zamocować go w imadle, nasmarować jego część stożkową i przystąpić do gwintowania (rys. 31)

Rys. 31. Nacinanie gwintu zewnętrznego [1, s. 83]

Nacinanie gwintu wewnętrznego

Średnicę wiertła do otworów pod gwint dobiera się wg tablic w zależności od rodzaju

gwintu, jego średnicy  i rodzaju  materiału. Dobór właściwej średnicy wiertła  ma  bardzo duże
znaczenie, ponieważ przy zbyt dużej średnicy otrzymuje się gwint  niepełny, a przy za małej
łamie  się  gwintownik  i  zrywa  nitka  gwintu.  Przedmiot  z  otworem  należy  odpowiednio
zamocować  (małe  przedmioty  w  imadle).  Następnie  w  otwór  wkłada  się  nasmarowany
gwintownik  nr  1  i  sprawdza  kątownikiem  prostopadłość  położenia  gwintownika  względem
powierzchni przedmiotu (rys. 32a). Wywierając lekki nacisk osiowy należy obracać pokrętką
gwintownik  w  prawo  aż  do  momentu,  gdy  zacznie  powstawać  bruzda  i  gwintownik  będzie
wgłębiał  się  samoczynnie.  Po  wykonaniu  każdego  pełnego  obrotu  w  prawo  należy  cofnąć
gwintownik  o  pół  obrotu  w  lewo,  powtarzając  tę  czynność  aż  do  nacięcia  całego  gwintu
(rys. 32b.)  Po  nagwintowaniu  otworu  gwintownikiem  nr  1  należy  włożyć  w  otwór
gwintownik  nr  2  i  wkręcić  go  ostrożnie  w  nacięty  zarys  gwintu.  Gwint  należy  wykończyć
gwintownikiem nr 3, postępując tak, jak podczas gwintowania poprzednimi gwintownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Gwintowanie otworu a – sprawdzanie prostopadłości, b – przebieg gwintowania [1, s. 84]

Zasady bezpiecznej pracy

Podczas wiercenia wszystkie obracające się części napędowe wiertarki powinny być

zabezpieczone  osłonami,  a  wiertarka  uziemiona.  Ubiór  pracownika  nie  powinien  mieć
żadnych  zwisających  części,  mankiety  powinny  być  obcisłe  a  głowa  nakryta.  Nie  wolno
trzymać  przedmiotu  wierconego  rękoma.  Nie  wolno  zakładać  narzędzi  podczas  ruchu
wiertarki.  Wióry  należy  usuwać  tylko  szczotką  i  to  po  wyłączeniu  wiertarki.  Podczas
gwintowania  nie  należy używać uszkodzonych  narzędzi. Nie wolno usuwać wiórów palcami
ani ich zdmuchiwać. Należy przestrzegać dobrego zamocowania gwintowanych przedmiotów.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Z jakich części składa się wiertło?
2.  O jakim kącie wierzchołkowym stosuje się wiertła do wiercenia różnych materiałów?
3.  Jak przygotowuje się wiertarkę do pracy?
4.  Jak oblicza się prędkość obrotową wrzeciona wiertarki?
5.  Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do wiercenia?
6.  Jakimi narzędziami dokonujemy pogłębiana otworów?
7.  Czym nacinamy gwinty zewnętrzne?
8.  Czym nacinamy gwinty wewnętrzne?
9.  Z ilu gwintowników składa się komplet do gwintowania otworów?
10.  W jaki sposób ustalamy średnicę wiertła do otworu pod gwint?
11.  Jak przebiega proces gwintowania otworów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz prędkość obrotową wrzeciona wiertarki przy wykonywaniu otworu Ø 15 mm

w elemencie wykonanym ze stali.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odszukać prędkość skrawania stali w poradniku technicznym,
2)  zapisać prędkość skrawania na papierze,
3)  odnaleźć wzór na prędkość obrotową wrzeciona wiertarki,
4)  wykonać obliczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A 4,

−

długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

poradnik techniczny.

Ćwiczenie 2

W elemencie przedstawionym na rysunku otrzymanym od nauczyciela wykonaj otwory.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  natrasować i napunktować środki otworów,
2)  odczytać średnice otworów z rysunku wykonawczego,
3)  dobrać odpowiednie wiertła,
4)  dobrać prędkość obrotową wiertarki w zależności od średnicy wiertła,
5)  zamocować przedmiot w imadle maszynowym na stole wiertarki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kątownik,

−

suwmiarka,

−

rysik,

−

punktak,

−

młotek,

−

wiertarka stołowa,

−

imadło maszynowe,

−

wiertło,

−

pogłębiacz walcowy,

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek wykonawczy.

Ćwiczenie 3

W elemencie przedstawionym na rysunku otrzymanym od nauczyciela wykonaj gwint

zewnętrzny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rysunkiem,
2)  zamocować element w imadle,
3)  wykonać fazki na końcach pręta,
4)  wykonać gwint zewnętrzny wg rysunku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pilnik,

−

narzynka,

−

oprawa z pokrętką,

−

stół ślusarski,

−

poradnik dla ucznia,

−

rysunek wykonawczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

W elemencie przedstawionym na rysunku otrzymanym od nauczyciela wykonaj otwory

przelotowe oraz otwory gwintowane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z rysunkiem,
2)  natrasować i napunktować środki otworów,
3)  zamocować element w pryźmie,
4)  dobrać wiertła,
5)  dobrać prędkość obrotową wrzeciona wiertarki zależnie od średnicy wiertła,
6)  wykonać otwory,
7)  wykonać gwint wewnętrzny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wiertarka stołowa,

−

pryzma,

−

wiertła,

−

punktak,

−

rysik,

−

komplet gwintowników,

−

podkładki,

−

zaciski,

−

rysunek wykonawczy.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić, z jakich części składa się wiertło?



określić, jaki kąt wierzchołkowy wiertła stosuje się
do wiercenia różnych materiałów?



przygotować wiertarkę stołową do pracy?



obliczyć prędkość obrotową wrzeciona wiertarki?



wymienić, jakie czynności należy wykonać
przed przystąpieniem do wiercenia?



wymienić narzędzia do pogłębiana otworów?



określić, czym nacinamy gwinty zewnętrzne?



określić, czym nacinamy gwinty wewnętrzne?



nazwać gwintowniki wchodzące w skład kompletu
do gwintowania otworów?



10) ustalić średnicę wiertła do otworu pod gwint?



11) wykonać gwintowanie otworów?



12) wykonać gwintowanie zewnętrzne?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Lutowanie, spawanie i zgrzewanie metali

4.5.1. Materiał nauczania

Lutowanie jest procesem termicznego łączenia metali, w którym zastosowano obcy

metal lub stop, spełniający rolę spoiwa. Podczas lutowania części łączone nagrzewają się, lecz
nie topią w miejscu łączenia, jak to ma miejsce podczas spawania. Połączenie trwałe uzyskuje
się dzięki przyczepności lutu do materiałów łączonych. Rozróżnia się lutowanie lutami
miękkimi (temperatura topnienia lutu poniżej 500

C) i twardymi (temperatura topnienia lutu

powyżej 500

C).

Lutowanie lutem miękkim stosuje się do łączenia części o niedużych naprężeniach

w  złączu  i  niewysokiej  temperatury  pracy,  jak  również  do  uszczelniania  połączeń
zawalcowanych.  Luty  miękkie  są  wykonywane  w  postaci  prętów,  drutu,  płytek,  proszków
a  najczęściej  pałeczek.  Do  lutowania  miękkiego  stosowane  są  przede  wszystkim  spoiwa
cynowo-ołowiowe.  Istniej  bardzo  dużo  gatunków  tych  spoiw  o  różnej  zawartości  cyny
i ołowiu. Do lutowania potrzebne są również topniki, bez których lut się utlenia i źle wypełnia
szczeliny  między  łączonymi  powierzchniami. Lutowanie  wykonuje  się za  pomocą  narzędzia
zwanego lutownicą.

Przebieg lutowania jest następujący: po nagrzaniu lutownicy szybko pociera się jej

ostrze  o  salmiak  i  przykłada  do  lutu  który  roztapia  się  i  przylepia  do  ostrza  lutownicy.
Następnie  ostrze  lutownicy  przykłada  się  do  miejsca  lutowanego  i  pociąga  ostrzem  wzdłuż
szwu.  Lutując  większe  połączenia  należy  lut  trzymać  lewą  ręką  nad  spoiną.  Lutownica
trzymana  prawą  ręką  rozgrzewa  materiał  łączony  i  jednocześnie  topi  lut.  Roztopiony  lut
ścieka  i  łączy  powierzchnie  zastygając  miedzy  nimi.  Gdy  zachodzi  potrzeba,  to  lutownicę
kilkakrotnie przesuwa się wzdłuż szczeliny łączącej.

Lutowanie lutem twardym stosuje się przy znacznych naprężeniach w złączu i wysokiej

temperaturze  pracy.  Jako  czynnik  odtleniający  podczas  lutowania  ma  zastosowanie  boraks.
Lutami twardymi są miedź lub stopy miedzi, stopy srebra z miedzią, cynkiem i inne.
Lutowanie odbywa się  następująco: powierzchnie  łączone dokładnie czyści się  i dopasowuje
do  siebie.  Następnie  smaruje  się  je  pędzlem  zanurzonym  w  rozporze  boraksu  i  kładzie  się
między  te  powierzchnie  blaszkę  lutu,  a  potem  wiąże  się  obie  części  drutem.  Po  posypaniu
boraksem związanych części nagrzewa się je w ognisku kowalskim, palnikiem gazowym lub
lampą  lutowniczą  tak  długo  aż  lut  się  roztopi  i  zwiąże  części  łączone.  Do  podgrzewania
można użyć palnika acetylenowego.

Spawanie jest to metoda łączenia materiałów poprzez nadtopienie ich krawędzi przy

pomocy  skoncentrowanego  źródła  ciepła.  Zwykle  dodaje  się  z  zewnątrz  materiał  łączący,
natomiast  nie  wywiera  się  nacisku.  Układanie  spoin  polega  na  wypełnieniu  przestrzeni
pomiędzy  łączonymi  materiałami  roztopionym  stopiwem.  W  zależności  od  tego  jak  grube
elementy są łączone, spoinę można układać jednym ściegiem lub przy pomocy wielu ściegów.
Zależnie  od  wzajemnego  ustawienia  spawanych  części  rozróżnia  się  spoiny:  czołowe,
pachwinowe, otworowe, grzbietowe (rys. 33).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Rodzaje spoin a – czołowe, b – pachwinowe, c – otworowe, d – grzbietowe [1, s. 199]

Spawanie gazowe.

Do spawania gazowego stosowane są tlen i acetylen. Jako spoiwo stosuje się stalowe

druty  i pręty o różnym składzie chemicznym w celu dobrania  ich do spawanych elementów.
Druty są dostarczane w kręgach a pręty w wiązkach. Najczęściej stosowane w spawalnictwie
gazy  sprężone  (tlen  i  acetylen)  są  przechowywane  w  odpowiednich  butlach.  Butle  tlenowe
maluje  się  niebieską  farbą  olejną  i  oznacza  czarnym  napisem  „  Tlen  O

”. Natomiast butle

acetylenowe są malowane białą farbą olejną z czerwonym napisem „ Acetylen C

”.

Pobieranie gazu z butli wymaga zastosowania tzw. reduktorów, których zadaniem jest
obniżenie ciśnienia wylotowego gazu przez cały czas pracy, mimo że ciśnienie w butli maleje,
w miarę jej opróżniania. Reduktory do tlenu i acetylenu różnią się tylko sposobem
mocowania ich na zaworze butli.

Palniki służą do spalania gazów dobrze wymieszanych z tlenem. Rozróżnia się palniki

wysokiego ciśnienia oraz palniki niskiego ciśnienia (rys.34).

Rys. 34. Palniki a – acetylenowo tlenowy na niskie ciśnienie b – palnik na wysokie ciśnienie [3, s. 301]

W palnikach wysokiego ciśnienia doprowadzenie gazów odbywa się prawie pod

jednakowym  ciśnieniem  wynoszącym  od  0,01  do  0,1  MPa.  Palnik  niskiego  ciśnienia  jest
palnikiem  smoczkowym,  w  którym  podczas  przepływu  gazu  (tlenu)  o  wyższym  ciśnieniu
przez  środkową  dyszę  następuje  zassanie  gazu  drugiego  ze  zbiornika  o  niskim  ciśnieniu.
Palnik nie może być zanieczyszczony olejem ani smarem. Aby zapalić palnik, trzeba najpierw
otworzyć zawór do tlenu, a następnie do acetylenu. Poprawnie wyregulowanie płomienia ma
istotne znaczenie dla przebiegu i wyników spawania. Płomień acetylenowo – tlenowy można
podzielić  na  trzy  strefy:  jądro,  stożek  oraz  kitel.  Na  rys.  35  przedstawiono  trzy  rodzaje
płomieni:  redukujący,  nawęglający  i  utleniający.  Spawacz  powinien  tak  regulować  płomień
aby spawanie odbywało się płomieniem redukującym. Regulację płomienia rozpoczyna się od
regulacji dopływu acetylenu.

Rys. 35.

Rodzaje płomieni acetylenowo tlenowych [1, s. 209]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Technika spawania gazowego.

Przedmioty przeznaczone do spawania należy oczyścić z rdzy, farby i tłuszczów oraz

innych zanieczyszczeń. Ważną czynnością poprzedzającą spawanie jest prawidłowe
wyregulowanie odpowiedniej pozycji spawania. Najlepszą spoinę można wykonać w pozycji
podolnej. Znane są trzy metody spawania gazowego: w lewo, w prawo i w górę (rys. 36)

Rys. 36. Metody spawania gazowego a – w lewo, b – w prawo, c – w górę [3, s. 303]

Przy każdej metodzie palnik trzyma się w prawej ręce, a drut do spawania w lewej. Przy

metodzie  spawania  w  lewo  palnik  przesuwa  się  z  prawej  strony  do  lewej  bez  ruchów
poprzecznych.  Płomień  osłania  stopiony  metal  i  podgrzewa  brzegi  blach  przed  ich
stopieniem.  Metoda  ta  nadaje  się  do  spawania  blach  cienkich  o  grubości  do  4mm.  Blachy
grubsze spawa się metodą w prawo, natomiast metoda spawania w górę jest stosowana przez
wszystkim do takich przedmiotów, które można ustawić pionowo.
Spawanie elektryczne

Źródłem ciepła przy spawaniu elektrycznym jest łuk elektryczny jarzący się między

elektrodą  a  spawanym  przedmiotem.  Stopiony  metal  z  elektrody  i  nadtopione  krawędzie
spawanego  materiału  tworzą  jeziorka  spawalnicze,  które  po  zakrzepnięciu  zamienia  się
w  spoinę.  Podczas  spawania  łuk  elektryczne  i  jeziorko  ciekłego  metalu  znajdują  się  pod
osłoną  gazów  stanowiących  ochronę  przed  dostępem  tlenu  i  azotu  z  atmosfery.  Źródłem
prądu  stałego  są  spawarki  prostownikowe,  natomiast  prądu  przemiennego  transformatory
spawalnicze.
Technika spawania elektrycznego

Przed przystąpieniem do spawania przygotowuje się odpowiednie krawędzie łączonych

blach, oczyszcza je i ustawia (rys.37)

Rys. 37. Przygotowanie materiału do spawania a – cienkich blach o grubości do 2 mm,

b – blach o różnej grubości, c – grubości od 4 – 12mm, d – ponad 12 mm
[1, s. 204]

Elektrody dobiera się w zależności od wymagań wytrzymałościowych spoiny, rodzaju

połączenia  i  pozycji  spawania.  Do  spawania  połączeń  mało  odpowiedzialnych  używa  się
elektrod  niskowartościowych  tj.  elektrod  gołych  lub  cienko  otulonych.  Natężenie  prądu
dobiera  się  w  zależności  od  średnicy  elektrody.  Dla  elektrod  o  średnicy  do  3,25  mm
przyjmuje się  natężenie ok. 30A na 1mm elektrody, a dla elektrod o średnicach większych –
ok. 40A na 1 mm elektrody. Spawanie można przeprowadzać elektrodą topliwą lub elektrodą
nietopliwą  –  wolframową.  Proces  spawania  powinno  się  przeprowadzać  w  pozycji  podolnej
czyli  poziomo,  gdyż  jest  to  pozycja  najdogodniejsza  i  najbardziej  ekonomiczna.  Spoiny
wykonywane w innych pozycjach modą mieć gorsze własności mechaniczne.

Na rys. 38 przedstawiono pochylenie elektrody podczas spawania, rodzaje ruchów

bocznych wykonywanych elektrodą podczas spawania oraz sposób układania spoin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielowarstwowych. Elektroda powinna być pochylona pod kątem

. Dla elektrod nie

otulonych i cienkich kąt

wynosi od 10 do 30

, a dla elektrod średnio i grubo otulonych –

od 20 do 50

. Podczas spawania koniec elektrody można prowadzić ściegiem prostym lub

zakolowym.

Rys. 38. Technika spawania a – prowadzenie elektrody ściegami prostymi, b – prowadzenie

elektrody ściegami zakosowymi [1, s. 206]

Spawanie termitowe stosuje się do łączenia elementów stalowych o dużych przekrojach.

Stopiwo używane w tej metodzie otrzymuje się ze spalania termitu, tj. mieszaniny tlenku
żelaza i aluminium w stosunku 78 do 22. Reakcji termitowej towarzyszy wysoka temperatura.
W wyniku procesu otrzymuje się stal rozgrzaną do temperatury około 2500

C oraz tlenki

aluminium. Do spawania termitowego łączone końce muszą być odpowiednio zaformowane
(rys.39)

Rys. 39.

Sposób zaformowania spoiny termitowej [2, s. 16]

Między płaszczyznami czołowymi należy pozostawić szczelinę, aby ciekła stal mogła ją

wypełnić.  Wykonana  forma  powinna  być  przed  wlaniem  spoiwa  wysuszona  i  wypalona
z równoczesnym  podgrzaniem  łączonych  elementów  stalowych.  W  tyglu  wyłożonym  glinką
ognioodporną  i  umieszczonym  nad  formą  zapala  się  termit,  a  po  zakończeniu  reakcji
roztopioną stal wlewa się do formy. Strumień gorącej stali nadtapia ścianki łączonych części
i  dobrze  się  łączy  z  metalem  podstawowym.  Po  ostygnięciu  spawanej  części  rozbiera  się
formę,  obcina  wlewy  i  wygładza  złącze  szlifierką.  Spawanie  termitowe  jest  stosowane  do
łączenia szyn w kolejnictwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zgrzewanie jest to łączenie materiałów przez nagrzanie ich do stanu plastycznego lub

miejscowego  stopienia  i  wywarcie  nacisku  z  zewnątrz.  Wśród  wielu  metod  zgrzewania
materiałów  najczęściej  stosowane są: oporowe i tarciowe. Zgrzewanie oporowe dzielimy  na:
doczołowe (iskrowe lub zwarciowe) oraz zgrzewanie blach zawsze zwarciowe, które zależnie
od  rodzaju  zgrzein  blach  dzieli  się  z  kolei:  punktowe,  garbowe  i  liniowe.  Najczęściej
w kolejnictwie  jest  wykorzystywane  zgrzewanie  iskrowe  do  łączenia  szyn  (rys.  40)  Przy
zgrzewaniu  iskrowym  elementy  przeznaczone  do  zgrzewania  zamontowane  są  do
miedzianych  uchwytów  zgrzewarki  które  muszą  mieć  kształt  dostosowany  do  łączonych
elementów.  Przekroje  styku  łączonych  elementów  muszą  być  takie  same.  Uchwyty  te  są
przyłączone  do  wtórnego  obwodu  transformatora.  Następnie  zbliża  się  je  powoli  do  siebie.
W miejscach chwilowego styku przepływa prąd elektryczny, który nagrzewa i topi metal. Po
pewnym  czasie  cała  powierzchnia  zostaje  równomiernie  nadtopiona.  Wówczas  następuje
szybkie dociśnięcie do siebie zgrzewanych elementów przy wyłączonym prądzie zgrzewania.
Doczołowe  zgrzewanie  iskrowe  znalazło  szerokie  zastosowanie  w  przemyśle  ponieważ  przy
jego  pomocy  można  łączyć  ze  sobą  stale  węglowe,  stopowe,  brązy,  stopy  niklu,  aluminium
z miedzią itp.

Rys. 40. Zasada zgrzewania iskrowego i widok złączy [4, s. 174]

Zasady bezpiecznej pracy

Podczas lutowania należy chronić ciało i ubiór przed żrącym działaniem kwasu.

Przygotowując wodny roztwór kwasu należy zawsze wlewać kwas do wody a nie odwrotnie.
Lampę  lutowniczą  powinno  się  zapalać  i  rozgrzewać  w  miejscach  nie  zagrożonych
powstaniem pożaru. Stosując lutownicę elektryczną należy sprawdzić, czy jest uziemiona lub
zerowana.  Podczas  spawania  elektrycznego  nie  wolno  patrzeć  łuk  elektryczny  wprost  lecz
przez  szkło  w  tarczy  ochronnej.  Przy  spawaniu  gazowym  w  pobliżu  stanowiska  roboczego
powinno  stale  znajdować  się  naczynie  napełnione  wodą  do  ochładzania  palnika.  Odległość
butli  od  płomienia  palnika  spawacza  powinna  wynosić  co  najmniej  1m.  Zawory  redukcyjne
wolno  odmrażać  tylko  za  pomocą  pary  lub  gorącej  wody.  Węże  doprowadzające  gazy  do
palnika  powinny  mieć  długość  co  najmniej  5m.  Nie  wolno  smarować  części  palników
i  zaworów  butli  smarem  lub  oliwą.  Do  oczyszczania  wylotu  końcówki  palnika  z  osadu
tlenków  trzeba  używać  zwęglonego  drewna.  Spawaczowi  zabrania  się  spawać  lub  ciąć  bez
okularów ochronnych, tarczy lub przyłbicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

1.  Co to jest lutowanie?
2.  Jakie rozróżniamy rodzaje lutowania?
3.  Jakie materiały stosowane są przy lutowaniu miękkim?
4.  Jak przebiega proces lutowania miękkiego?
5.  Jak przebiega proces lutowania twardego?
6.  Co to jest spawanie?
7.  Jakich materiałów używamy do spawania gazowego?
8.  Jak pomalowane i oznaczone są butle tlenowe i acetylenowe?
9.  Do czego służy reduktor?
10.  Jakie rozróżniamy rodzaje palników?
11.  Jakie są strefy płomienia acetylenowo-tlenowego?
12.  Jakie znasz metody spawania gazowego?
13.  Od czego zależy dobór elektrod do spawania elektrycznego?
14.  Jak dobieramy natężenie prądu przy spawaniu elektrycznym?
15.  Jakie rozróżniamy rodzaje elektrod?
16.  Jak przebiega technika spawania elektrycznego?
17.  Co to jest spawanie termitowe?
18.  Gdzie jest wykorzystywane spawanie termitowe?
19.  Co to jest zgrzewanie?
20.  Jakie rozróżniamy rodzaje zgrzewania?
21.  Na czym polega proces zgrzewania iskrowego?
22.  Gdzie jest wykorzystywane zgrzewanie iskrowe?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz dwa przewody elektryczne za pomocą lutowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zdjąć warstwę izolacyjną z końcówek przewodów,
2)  dobrać lutownicę o odpowiedniej mocy,
3)  pobielić końcówki przewodów,
4)  lutować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stolik,

−

lutownica,

−

spoiwo,

−

poradnik ucznia,

−

ściągacz do usuwania izolacji,

Ćwiczenie 2

Połącz dwie blachy ocynkowane o grubości 0,5 mm za pomocą lutowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   oczyścić końcówki blach mechanicznie i chemicznie,
2)   dobrać lutownicę o odpowiedniej mocy,
3)   ustawić łączone elementy,
4)   ostrze nagrzanej lutownicy szybko potrzeć o salmiak i przyłożyć do lutu,
5)   ostrze lutownicy przyłożyć do miejsca lutowanego i pociągnąć ostrzem wzdłuż szwu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stolik,

−

lutownica,

−

spoiwo,

−

poradnik ucznia,

−

pędzel,

−

roztwór kwasu solnego,

−

salmiak,

−

szczotka druciana.

Ćwiczenie 3

Wykonaj złącze spawane spoiną czołową blach o grubości 5mm metodą spawania

elektrycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przygotować odpowiednio krawędzie łączonych blach,
2)  oczyścić je i ustawić w odpowiedniej odległości na stole spawalniczym,
3)  dobrać średnicę elektrody,
4)  dobrać natężenie prądu,
5)  podłączyć stół spawalniczy do masy,
6)  zamocować elektrodę w uchwycie,
7)  ustawić pod odpowiednim kątem elektrodę podczas spawania,
8)  zajarzyć łuk elektryczny i kłaść spoinę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół spawalniczy,

−

ubrania ochronne,

−

tarcza ochronna,

−

elektrody,

−

spawarka,

−

poradnik dla ucznia,

−

szczotka druciana,

−

pilnik,

−

2 kawałki blachy grubości 5mm.

Ćwiczenie 4

Wykonaj złącze spawane spoiną czołową blach o grubości 5 mm metodą spawania

gazowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)   przygotować odpowiednio krawędzie łączonych blach,
2)   oczyścić je i ustawić w odpowiedniej odległości,
3)   dobrać odpowiedni palnik,
4)   poprawnie wyregulować płomień acetylenowo-tlenowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół spawalniczy,

−

ubrania ochronne,

−

tarcza ochronna,

−

butla tlenowa i acetylenowa,

−

reduktory,

−

palnik,

−

poradnik dla ucznia,

−

szczotka druciana,

−

pilnik,

−

2 kawałki blachy grubości 5 mm,

−

przewody spawalnicze.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić co to jest lutowanie?



2) wymienić rodzaje lutowania?



3) wymienić jakie materiały stosowane są przy lutowaniu miękkim?



4) wyjaśnić jak przebiega proces lutowania miękkiego?



5) wyjaśnić, jak przebiega proces lutowania twardego?



6) wyjaśnić, co to jest spawanie?



7) wymienić materiały używane do spawania gazowego?



8) określić, jak pomalowane i oznaczone są butle tlenowe i acetylenowe?



9) wyjaśnić do czego służy reduktor?



10) rozróżnić rodzaje palników?



11) wymienić strefy płomienia acetylenowo – tlenowego?



12) wymienić metody spawania gazowego?



13) dobrać elektrody do spawania elektrycznego?



14) dobrać natężenie prądu przy spawaniu elektrycznym?



15) wymienić rodzaje elektrod?



16) wyjaśnić, jak przebiega technika spawania elektrycznego?



17) wyjaśnić, co to jest spawanie termitowe?



18) określić, gdzie jest wykorzystywane spawanie termitowe?



19) wyjaśnić, co to jest zgrzewanie?



20) określić rodzaje zgrzewania?



21) wyjaśnić, na czym polega proces zgrzewania iskrowego?



22) określić, gdzie jest wykorzystywane zgrzewanie iskrowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wykreślanie okręgów i łuków kół wykonuje się za pomocą

a)  rysika.
b)  środownika.
c)  ostrego cyrkla.
d)  znacznika słupkowego.

2. Trasowanie metodą obrotu przedmiotu obrabianego polega na

a)  obracaniu trasowanego przedmiotu i wykonywaniu kreski rysikiem.
b)  wykonywaniu rys pionowych za pomocą kątownika.
c)  trasowaniu za pomocą skrzynek traserskich.
d)  trasowaniu za pomocą liniału traserskiego z podstawa.

3. Rozróżnia się trasowanie

a)  na płaszczyźnie i przestrzenne.
b)  zwykłe i kształtowe.
c)  normalne i uniwersalne.
d)  kształtowe i uniwersalne.

4. Malowanie materiału przed trasowaniem ma na celu

a)  zwiększenie widoczności trasowanych linii.
b)  nadanie przedmiotowi estetycznego wyglądu.
c)  zabezpieczenie przed korozją.
d)  zabezpieczenie płyty traserskiej przed uszkodzeniem.

5. Punktak traserski jest stosowany do

a)  wykreślania linii.
b)  punktowania wyznaczonych linii.
c)  wyznaczania linii poziomych.
d)  trasowania wg wzorników.

6. Podczas mocowania brzeszczotu piłki w oprawce trzeba zwracać uwagę, żeby ząbki piłki

miały kierunek nachylenia
a)  ku tylnemu uchwytowi piłki.
b)  ku przedniemu uchwytowi piłki.
c)  ku tylnemu bądź przedniemu uchwytowi piłki.
d)  przeciwny do ułożenia materiału ciętego.

7. Podczas przecinania metali nacisk na piłkę wywiera się.

a)  podczas powrotnego ruchu jałowego.
b)  podczas ruchu roboczego czyli w kierunku imadła.
c)  stale tj. podczas ruch roboczego i jałowego.
d)  do czasu zagłębienia ząbków piłki w materiał.

8. Przedmioty płaskie przecina się za pomocą piłki wzdłuż

a)  węższej krawędzi.
b)  szerszej krawędzi.
c)  włókien powstałych podczas walcowania materiału.
d)   szerszej lub węższej krawędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Przecinanie materiału rozpoczyna się

a)  lekko pochyloną od siebie piłką.
b)  lekka pochyloną do siebie piłką.
c)  bez pochylenia piłki.
d)  prostopadle ustawioną piłką do powierzchni materiału.

10. Nożycami ręcznymi można ciąć blachy stalowe do grubości

a)  4 mm.
b)  0,5 mm.
c)  1 mm.
d)  3 mm.

11. Powierzchnie nożyc dźwigniowych są nachylone względem płaszczyzny pionowej pod

kątem
a) 1–2

b) 2–3

c) 4–6

d) 3–4

12. Wartość kata ostrza

nożyc dźwigniowych do cięcia materiałów średniej twardości

wynosi
a) 35

b) 75

c) 60

d) 85

13. Przy gięciu blachy pod katem ostrym i przy małym promieniu gięcia należy zwrócić

uwagę na:
a)  zamocowanie blachy w imadle.
b)  układ włókien w blasze.
c)  grubość blachy.
d)  stan powierzchni.

14. Łysinki wzdłuż rowków wiertła służą do

a)  skrawania.
b)  usuwania wiórów.
c)  prowadzenia wiertła w otworze.
d)  łamania wiórów.

15. Kąt wierzchołkowy wiertła do wiercenia stopów aluminium wynosi

a) 85–90

b) 130–140

c) 110–120

d) 50–75

16. Część robocza wiertła ma kształt.

a)  walcowy.
b)  stożkowy.
c)  owalny.
d)  okrągły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Do lutowania miękkiego stosuje się luty, których temperatura topnienia nie przekracza

a) 600

b) 500

c) 800

d) 200

18. Do lutowania twardego stosuje się luty, których temperatura topnienia przekracza

a) 200

b) 800

c) 500

d) 300

19. Przed lutowaniem ostrze lutownicy pociera się o

a)  pumeks.
b)  boraks.
c)  salmiak.
d)  papier ścierny.

20. Spawanie polega na

a)  zlewaniu się roztopionych partii materiału.
b)  wiązaniu łączonych powierzchni spoiwem.
c)  łączeniu elementami wiążącymi.
d)  termicznym uplastycznieniu metali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Wykonywanie prac ślusarskich i spawalniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: