P
Po
ozziio
om
m w
wy
ym
ma
ag
ga
aƒ
ƒ k
ko
on
niieecczzn
ny
ycch
h ((K
K)) obejmuje umiej´t-
noÊci potrzebne do Êwiadomego udzia∏u ucznia
w zaj´ciach szkolnych. Zak∏ada równie˝ wykonywanie
przez niego prostych zadaƒ zwiàzanych z ˝yciem
codziennym. Pozwala na wystawienie oceny dopusz-
czajàcej.
P
Po
ozziio
om
m w
wy
ym
ma
ag
ga
aƒ
ƒ p
po
od
dsstta
aw
wo
ow
wy
ycch
h ((P
P)), zapewniajàcy
ocen´ dostatecznà, zak∏ada opanowanie wa˝nych
i najbardziej uniwersalnych wiadomoÊci. Stanowià
one podstaw´ percepcji treÊci na wy˝szych pozio-
mach.
P
Po
ozziio
om
m w
wy
ym
ma
ag
ga
aƒ
ƒ rro
ozzsszzeerrzza
ajjà
àccy
ycch
h ((R
R)), zapewniajàcy
ocen´ dobrà, obejmuje treÊci trudniejsze. Sà one
w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne, ale nie
niezb´dne na danym etapie kszta∏cenia. PoÊrednio
mogà byç u˝yteczne w pozaszkolnej dzia∏alnoÊci
ucznia.
P
Po
ozziio
om
m w
wy
ym
ma
ag
ga
aƒ
ƒ d
do
op
pee∏∏n
niia
ajjà
àccy
ycch
h ((D
D)), pozwalajàcy na
wystawienie oceny bardzo dobrej, zak∏ada opanowanie
pe∏nego zakresu treÊci kszta∏cenia. Zawiera elementy
trudne do przyswojenia, wyjàtkowo z∏o˝one i twórcze
pod wzgl´dem naukowym.
Oceniajàc wiedz´ i umiej´tnoÊci ucznia, nale˝y jednak
uwzgl´dniç jego indywidualne mo˝liwoÊci. Trzeba te˝
wziàç pod uwag´ jego zaanga˝owanie w prac´ na lekcji
oraz na zaj´ciach dodatkowych.
Poziom
Kategoria celu
W
Wiia
ad
do
om
mo
oÊ
Êc
cii
U
Um
miie
ejj´
´ttn
no
oÊ
Êc
cii
C
C.. Stosowanie wiadomoÊci
w sytuacjach typowych
D
D.. Stosowanie wiadomoÊci
w sytuacjach problemowych
A
A.. Zapami´tywanie wiadomoÊci
B
B.. Zrozumienie wiadomoÊci
3
Wymagania edukacyjne
Wymagania edukacyjne przygotowano w formie zestawienia wiadomoÊci
i umiej´tnoÊci, które uczeƒ powinien opanowaç po omówieniu poszcze-
gólnych tematów podr´cznika. Miarà tych osiàgni´ç sà normy jakoÊciowe
zawarte w poziomach wymagaƒ: koniecznym, podstawowym, rozszerza-
jàcym i dope∏niajàcym. Pomogà one nauczycielowi w obiektywnej ocenie
pracy i post´pów ucznia. Wymagania edukacyjne zosta∏y opracowane
przez panià Barbar´ Tomczak.
Kryteria oceniania nale˝y
dostosowaç do poziomu
ucznia.
W zamieszczonych wymaganiach edukacyjnych zasto-
sowano oznaczenia kategorii celów nauczania na pod-
stawie taksonomii „ABC” wed∏ug prof. Boles∏awa
Niemierki.
Poziomy wymagaƒ
Kategorie celów nauczania
21
Wymagania edukacyjne
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Po∏o˝enie i
granice
Europy i
Polski
Budowa geologiczna
Polski na tle struktur
geologicznych Europy
Zlodowacenia
na obszarze Polski
Ukszta∏towanie
powierzchni Polski
Klimat i
wody
powierzchniowe
Europy
Klimat Polski
Uczeƒ:
•
wskazuje Europ´ na mapie Êwiata
•
podaje wielkoÊç powierzchni Europy
•
wskazuje na mapie Europy najwi´ksze
morza, pó∏wyspy i
wyspy
•
wskazuje na mapie hipsometrycznej góry
,
wy˝yny i
niziny
•
omawia najwa˝niejsze wydarzenia
geologiczne na terenie P
olski, korzystajàc
z
tabeli stratygraficznej w
podr´czniku
•
wymienia trzy wielkie struktury geologiczne
w
Europie i
P
olsce
•
wymienia nazwy trzech zlodowaceƒ
na obszarze P
olski
•
wymienia najwa˝niejsze formy polodowcowe
•
nazywa i
wskazuje na mapie hipsometrycznej
P
olski niziny
, wy˝yny
, góry i
depresje
•
nazywa i
wskazuje na mapie hipsometrycznej
najwy˝szy szczyt i
najni˝ej po∏o˝one miejsce
w
P
olsce
•
rozumie termin: klimat
•
wskazuje na mapie strefy klimatyczne,
najd∏u˝sze rzeki i
najwi´ksze jeziora
w
Europie
•
wskazuje na mapie Europy najwi´ksze
zlewiska
•
nazywa typ klimatu, który wyst´puje w
P
olsce
•
rozumie terminy: klimat umiarkowany
przejÊciowy i
okres wegetacyjny
•
wskazuje na mapie P
olski obszary
najcieplejsze i
najzimniejsze latem
oraz zimà
Uczeƒ:
•
wyjaÊnia termin: dobrze rozwini´ta linia
brzegowa
•
okreÊla wspó∏rz´dne geograficzne najdalej
wysuni´tych punktów Europy i
P
olski
•
wskazuje na mapie hipsometrycznej
przebieg granicy mi´dzy Europà a
Azjà
•
wymienia najwa˝niejsze orogenezy
•
wyjaÊnia poj´cie: skamienia∏oÊç
przewodnia
•
wymienia skamienia∏oÊci przewodnie
ery paleozoicznej i
mezozoicznej
•
wskazuje na mapie P
olski maksymalne
zasi´gi trzech zlodowaceƒ
•
omawia wp∏yw zlodowaceƒ na rzeêb´
naszego kraju
•
wskazuje na mapie hipsometrycznej
P
olski pasy ukszta∏towania powierzchni
•
omawia najwa˝niejsze cechy rzeêby
powierzchni P
olski
•
omawia cechy klimatów Europy
na podstawie klimatogramów
•
rozumie znaczenie wód
powierzchniowych dla ˝ycia
i
gospodarki cz∏owieka
•
omawia cechy klimatu P
olski
•
wskazuje na mapie P
olski regiony
o
najkrótszym i
najd∏u˝szym okresie
wegetacyjnym
•
wymienia masy powietrza kszta∏tujàce
pogod´ w
P
olsce
Uczeƒ:
•
omawia konsekwencje rozciàg∏oÊci
po∏udnikowej i
równole˝nikowej
Europy i
P
olski
•
omawia ukszta∏towanie powierzchni
P
olski na tle budowy geologicznej
•
omawia najwa˝niejsze wydarzenia
geologiczne w
poszczególnych erach
•
wskazuje na mapie Europy i
P
olski
pasma górskie orogenezy kaledoƒskiej,
hercyƒskiej i
alpejskiej
•
charakteryzuje akumulacyjne i
erozyjne
formy polodowcowe na terenach
nizinnych
•
omawia przyk∏ady form polodowcowych
w
górach
•
wskazuje na mapie hipsometrycznej
krainy geograficzne w
poszczególnych
pasach ukszta∏towania powierzchni
•
oblicza ró˝nice wysokoÊci wzgl´dnej
mi´dzy wybranymi punktami
geograficznymi
•
omawia czynniki kszta∏tujàce klimat
w
Europie
•
wymienia i
omawia rodzaje zasilania
rzek w
Europie
•
wskazuje zwiàzki mi´dzy klimatem
a
warunkami ˝ycia ludzi
•
omawia cechy mas powietrza
nap∏ywajàcych nad obszar P
olski
•
analizuje i
uzasadnia przebieg izoterm
na obszarze P
olski w
okresie zimowym
i
letnim
•
omawia zró˝nicowanie opadów
atmosferycznych na obszarze P
olski
Uczeƒ:
•
analizuje profile hipsometryczne Europy
•
omawia warunki powstania z∏ó˝ w´gla
kamiennego, soli kamiennej i
wapieni
•
analizuje przekroje geologiczne Europy
i
P
olski
•
porównuje rzeêb´ m∏odoglacjalnà z
rzeêbà
staroglacjalnà
•
omawia podobieƒstwa i
ró˝nice
w
ukszta∏towaniu powierzchni P
olski
i
Europy na podstawie krzywych
hipsograficznych
•
charakteryzuje klimat Europy
z
uwzgl´dnieniem czynników
klimatotwórczych
•
wskazuje zwiàzki mi´dzy typem klimatu
a
rodzajem zasilania rzek
•
charakteryzuje klimat P
olski
z
uwzgl´dnieniem czynników
klimatotwórczych i
nap∏ywajàcych
mas powietrza
•
uzasadnia ró˝nice w d∏ugoÊci okresu
wegetacyjnego w
poszczególnych
regionach P
olski
•
uzasadnia zró˝nicowanie sum opadów
atmosferycznych w
P
olsce
dope∏niajàcy
I.
Po∏o˝enie oraz Êrodowisko przyrodnicze Europy i
Polski
1.
2.
3.
4.
5.
6.
22
W
ymagania edukacyjne
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Wody powierzchniowe
i
podziemne Polski
Morze Ba∏tyckie
RoÊlinnoÊç i
gleby
Europy
Gleby w
Polsce
RoÊlinnoÊç i
Êwiat
zwierz´cy Polski
Pobrze˝a
Pojezierza
Uczeƒ:
•
rozumie poj´cia: sieç rzeczna, rzeka
g∏ówna, dop∏yw
, dorzecze, zlewisko,
dzia∏ wód i
ujÊcie deltowe
•
pokazuje na mapie rzeki g∏ówne: W
is∏´
i Odr´ oraz
wybrane rzeki pasa pobrze˝y
•
wskazuje na mapie najwi´ksze dop∏ywy
W
is∏y i
Odry
•
wymienia i
wskazuje na mapie najwi´ksze
oraz
najg∏´bsze jeziora
•
pokazuje na mapie Europy Morze Ba∏tyckie
•
wskazuje na mapie polskie wybrze˝e Ba∏tyku
•
rozumie i
wyjaÊnia, dlaczego Morze
Ba∏tyckie zaliczamy do mórz Êródziemnych
•
wymienia i
wskazuje na mapie Europy strefy
roÊlinne: tundr´, tajg´, las liÊciasty
, step,
roÊlinnoÊç Êródziemnomorskà
•
przyporzàdkowuje strefom roÊlinnym
charakterystyczne typy gleb
•
wyjaÊnia poj´cie: gleba
•
wymienia g∏ówne typy gleb
wyst´pujàcych w
P
olsce
•
rozumie poj´cie: szata roÊlinna
•
wymienia formacje roÊlinne tworzàce szat´
roÊlinnà (las, ∏àka, torfowisko i
roÊlinnoÊç
wodna)
•
podaje przyk∏ady zbiorowisk leÊnych
wyst´pujàcych w
P
olsce
•
wskazuje na mapie pas pobrze˝y
•
wskazuje na mapie g∏ówne miasta pobrze˝y
•
nazywa i
wskazuje na mapie regiony
geograficzne pasa pobrze˝y
•
wskazuje na mapie pojezierza i
ich granice
•
omawia krajobraz pojezierzy
•
nazywa i
wskazuje na mapie najwi´ksze
i
najg∏´bsze jeziora
Uczeƒ:
•
pokazuje na mapie dorzecza i
zlewiska
polskich rzek
•
wymienia typy genetyczne jezior
wyst´pujàcych w
P
olsce i
wskazuje
ich przyk∏ady na mapie
•
wymienia i
wskazuje na mapie kana∏y
•
omawia znaczenie kana∏ów w
˝egludze
Êródlàdowej i
gospodarce kraju
•
okreÊla po∏o˝enie Morza Ba∏tyckiego
w
Europie
•
wskazuje na mapie g∏´bie, wyspy
, zatoki
i
cieÊniny Morza Ba∏tyckiego
•
omawia znaczenie Morza Ba∏tyckiego
dla paƒstw nad nim po∏o˝onych
•
omawia roÊlinnoÊç wybranych stref
roÊlinnych
•
wymienia astrefowà roÊlinnoÊç i
gleby
w
Europie
•
rozumie, ˝e gleby nale˝à do zasobów
naturalnych
•
pokazuje na mapie gleb P
olski obszary
wyst´powania gleb o
ró˝nej ˝yznoÊci
•
wyjaÊnia, od czego zale˝y ˝yznoÊç gleby
•
pokazuje na mapie P
olski najwi´ksze
obszary leÊne – bory i
puszcze
•
wyjaÊnia rol´ i
znaczenie lasów
dla przyrody oraz
gospodarki cz∏owieka
•
nazywa i
charakteryzuje typy
wybrze˝y morskich
•
pokazuje na mapie parki narodowe
pasa pobrze˝y
•
omawia funkcje miast pobrze˝y
•
charakteryzuje g∏ówne formy terenu
•
omawia g∏ówne cechy klimatu
•
nazywa i
wskazuje na mapie
najwi´ksze miasta
Uczeƒ:
•
wyznacza na mapie dzia∏y wód mi´dzy
zlewiskami a
dorzeczami
•
omawia znaczenie i
formy wykorzystania
wód podziemnych w
P
olsce
•
wymienia rodzaje wód mineralnych
w
P
olsce
•
wskazuje na mapie P
olski obszary
wyst´powania wód mineralnych
•
omawia cechy fizyczne i
chemiczne
wód Ba∏tyku
•
charakteryzuje zagro˝enia Êrodowiska
Morza Ba∏tyckiego spowodowane
gospodarczà dzia∏alnoÊcià cz∏owieka
•
wskazuje wspó∏zale˝noÊci mi´dzy
klimatem, roÊlinnoÊcià a
glebami
•
omawia wp∏yw dzia∏alnoÊci cz∏owieka
na zmiany w
Êrodowisku roÊlinnym
i
g
lebowym
•
wskazuje na mapie gleb rozmieszczenie
strefowych i
astrefowych gleb w
P
olsce
•
omawia g∏ówne przyczyny degradacji
gleb
•
wyjaÊnia terminy: roÊlinnoÊç naturalna
i
monokultura
•
porównuje sk∏ad gatunkowy
drzewostanów ró˝nych zbiorowisk
leÊnych wyst´pujàcych w
P
olsce
•
charakteryzuje Êwiat zwierzàt polskich
lasów
•
przedstawia g∏ówne formy terenu
tworzàce krajobraz pasa pobrze˝y
•
wyjaÊnia, jak powsta∏a Mierzeja Helska
i
˚u∏awy W
iÊlane
•
wyjaÊnia poj´cie: „cieƒ opadowy”
•
charakteryzuje gospodark´ pojezierzy
•
omawia walory turystyczno-krajoznawcze
pasa pojezierzy
Uczeƒ:
•
analizuje na mapie asymetri´ dorzeczy
i
jej zwiàzek z
nachyleniem terenu
•
wskazuje na mapie sztuczne zbiorniki
i
omawia ich znaczenie
•
wyjaÊnia twierdzenie, ˝e „woda jest êród∏em
˝ycia”
•
porównuje cechy wód Morza Ba∏tyckiego
z
wodami innych mórz i
Oceanu Atlantyckiego
•
analizuje typy wybrze˝y Ba∏tyku i
wyjaÊnia
ich genez´
•
omawia sposoby ochrony wybrze˝y
morskich
•
charakteryzuje strefowoÊç i
astrefowoÊç
roÊlinnà oraz
glebowà Europy
•
wskazuje na potrzeb´ ochrony Êrodowiska
naturalnego
•
analizuje i
porównuje ró˝ne profile glebowe
•
szereguje i
charakteryzuje typy gleb P
olski
od najbardziej do najmniej ˝yznych
•
uzasadnia potrzeb´ racjonalnego
gospodarowania zasobami gleb
•
omawia przestrzenne zró˝nicowanie
lesistoÊci w
P
olsce i
zró˝nicowanie
gatunkowe lasów
•
omawia ró˝norodne dzia∏ania cz∏owieka
podejmowane w
celu ochrony lasów
•
charakteryzuje gospodark´ pobrze˝y
i
wykazuje jej zwiàzek z
nadmorskim
po∏o˝eniem
•
omawia walory turystyczne regionu
•
porównuje Êrodowiska pojezierzy
,
wskazujàc podobieƒstwa i
ró˝nice
•
analizuje zale˝noÊç gospodarki
od Êrodowiska przyrodniczego
dope∏niajàcy
I.
Po∏o˝enie oraz Êrodowisko przyrodnicze Europy i
Polski
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
24
W
ymagania edukacyjne
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Niziny
Ârodkowopolskie
Wy˝yny
Kotliny Podkarpackie
Karpaty
Sudety
Mój region, moja
ma∏a ojczyzna
Uczeƒ:
•
nazywa i
wskazuje na mapie hipsometrycznej
regiony geograficzne pasa nizin
•
wskazuje najwi´ksze miasta i
omawia
ich funkcje
•
wymienia g∏ówne cechy krajobrazu
staroglacjalnego
•
pokazuje na mapie P
olski pas wy˝yn
•
nazywa i
wskazuje na mapie regiony
geograficzne w
pasie wy˝yn
•
wymienia g∏ówne formy rzeêby pasa wy˝yn
•
wskazuje na mapie g∏ówne miasta regionu
•
wskazuje na mapie P
olski K
otlin´
Sandomierskà i
K
otlin´ OÊwi´cimskà
•
wymienia surowce mineralne kotlin
•
wskazuje na mapie najwi´ksze miasta
kotlin i
omawia ich funkcje
•
wskazuje na mapie hipsometrycznej P
olski
Karpaty i
okreÊla ich po∏o˝enie
•
wskazuje najwy˝sze pasmo Karpat: T
atry
i
najwy˝szy szczyt: R
ysy
•
omawia cechy klimatu górskiego
•
charakteryzuje pi´tra roÊlinne w
Tatrach,
pos∏ugujàc si´ ilustracjà
•
wskazuje na mapie P
olski Sudety
i
Przedgórze Sudeckie
•
wskazuje na mapie Karkonosze
i
najwy˝szy szczyt: Ânie˝k´
•
omawia krajobraz Sudetów
•
wymienia surowce mineralne
wyst´pujàce w
Sudetach
•
nazywa swój region, lokalizuje go we
w∏aÊciwym pasie ukszta∏towania powierzchni
i
wskazuje na mapie hipsometrycznej P
olski
•
omawia Êrodowisko przyrodnicze
swojego regionu
•
wymienia dzia∏y gospodarki wyst´pujàce
w
regionie
Uczeƒ:
•
omawia krajobraz staroglacjalny Nizin
Ârodkowopolskich
•
wskazuje na mapie najwi´ksze obszary
leÊne i
parki narodowe
•
wymienia g∏ówne bogactwa mineralne
nizin
•
omawia g∏ówne cechy krajobrazu wy˝yn
•
charakteryzuje krajobraz Gór
Âwi´tokrzyskich
•
wymienia surowce mineralne i
wskazuje
regiony ich wyst´powania
•
omawia walory turystyczne wy˝yn
•
omawia Êrodowisko naturalne kotlin
•
wskazuje na mapie najwi´ksze rzeki
i
obszary leÊne regionu
•
omawia budow´ geologicznà
Beskidów i
Pienin
•
charakteryzuje wody powierzchniowe
i
podziemne Karpat
•
wydziela regiony geograficzne
w
Sudetach
•
charakteryzuje budow´ geologicznà
Sudetów
•
wskazuje najwa˝niejsze miasta
i
omawia ich funkcje
•
omawia gospodark´ regionu
na tle Êrodowiska przyrodniczego
•
ocenia warunki ˝ycia
miejscowej ludnoÊci
Uczeƒ:
•
porównuje Êrodowisko przyrodnicze
nizin, wskazujàc podobieƒstwa i
ró˝nice
•
charakteryzuje parki narodowe pasa nizin
•
analizuje wp∏yw warunków glebowych
i
klimatycznych na rozwój rolnictwa
W
y˝yny Ma∏opolskiej i
W
y˝yny Lubelskiej
•
omawia etapy powstawania w´gla
kamiennego
•
analizuje wp∏yw surowców mineralnych
na rozwój przemys∏u W
y˝yny Âlàskiej
•
omawia genez´ K
otlin P
odkarpackich
•
wyjaÊnia wp∏yw wysokoÊci n.p.m.
na klimat i
roÊlinnoÊç gór
•
porównuje rzeêb´ T
atr W
ysokich
i
Tatr Zachodnich na tle ich budowy
geologicznej
•
omawia budow´ gór zr´bowych,
pos∏ugujàc si´ schematem
•
omawia gospodark´ w
Sudetach
•
ocenia stan gospodarki w
swoim
regionie
•
omawia histori´, tradycje i
folklor
swojego regionu
Uczeƒ:
•
omawia wykorzystanie surowców
mineralnych w
przemyÊle przetwórczym
•
analizuje wp∏yw warunków klimatycznych
i
glebowych na rozwój rolnictwa w
pasie
nizin
•
analizuje wp∏yw przemys∏u i
urbanizacji
na degradacj´ Êrodowiska przyrodniczego
W
y˝yny Âlàskiej
•
porównuje Êrodowisko przyrodnicze
i
gospodark´ wy˝yn, wskazujàc ró˝nice
•
charakteryzuje gospodark´ regionu
z
uwzgl´dnieniem czynników
przyrodniczych
•
wykazuje ró˝nice w krajobrazie T
atr
, Pienin
i
Beskidów na tle ich budowy geologicznej
•
omawia walory turystyczne i
rekreacyjne
Karpat
•
porównuje krajobraz Sudetów Zachodnich,
Ârodkowych i
Wschodnich na tle ich
budowy geologicznej
•
wymienia i
omawia walory turystyczne
Sudetów
•
proponuje zmiany w
dzia∏alnoÊci
gospodarczej i
us∏ugowej wp∏ywajàce
na popraw´ jakoÊci ˝ycia ludzi
•
przygotowuje tekst reklamowy promujàcy
walory turystyczne regionu
dope∏niajàcy
II.
Charakterystyka regionów fizycznogeograficznych Polski
14.
15.
16.
17.
18.
19.
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Mapa polityczna
Europy i
podzia∏
administracyjny Polski
Cechy demograficzne
ludnoÊci Europy
Cechy demograficzne
i
rozmieszczenie
ludnoÊci w
Polsce
Wewn´trzne
i
zewn´trzne migracje
Polaków
Struktura
narodowoÊciowa
i
wyznaniowa
w
Polsce
Struktura zatrudnienia
i
problem bezrobocia
Urbanizacja
w
Europie i
Polsce
Uczeƒ:
•
wskazuje na mapie politycznej najwi´ksze
paƒstwa Europy i
ich stolice
•
okreÊla lata, w
których nastàpi∏y najwi´ksze
zmiany granic w Europie w II po∏. XX wieku
•
rozumie potrzeb´ podzia∏u administracyjnego
P
olski
•
wymienia jednostki podzia∏u
administracyjnego kraju
•
rozumie terminy: przyrost naturalny
, g´stoÊç
zaludnienia i
piramida wieku
•
wskazuje na mapie Europy paƒstwa o
naj-
wi´kszej i
najmniejszej g´stoÊci zaludnienia
•
wymienia liczb´ mieszkaƒców kontynentu
europejskiego
•
rozumie termin: demografia
•
wymienia liczb´ mieszkaƒców P
olski
•
wskazuje na mapie P
olski obszary
o
najwi´kszej i
najmniejszej g´stoÊci
zaludnienia
•
rozumie terminy: migracja wewn´trzna
i
migracja zewn´trzna
•
wymienia kraje, w
których znajdujà si´
najwi´ksze skupiska polskiej ludnoÊci
•
rozumie terminy: mniejszoÊç narodowa
i
grupa etniczna
•
podaje przyk∏ady mniejszoÊci narodowej
i
grupy etnicznej w
P
olsce
•
rozumie poj´cia: struktura zatrudnienia,
bezrobocie
•
wymienia dzia∏y gospodarki
•
rozumie termin: urbanizacja
•
wskazuje na mapie najwi´ksze miasta
Europy i
P
olski
•
wymienia wartoÊç wskaênika urbanizacji
w
P
olsce
Uczeƒ:
•
rozumie, ˝e granice i
nazwy paƒstw
europejskich ulega∏y zmianom, podaje
przyk∏ady takich zmian
•
wymienia rodzaje w∏adzy samorzàdowej
w
P
olsce
•
wskazuje na mapie administracyjnej
P
olski województwa i
m
iasta wojewódzkie
•
wyjaÊnia, na czym polega proces
starzenia si´ spo∏eczeƒstwa
europejskiego
•
omawia czynniki, które wp∏ywajà
na wzrost przeci´tnej d∏ugoÊci ˝ycia
w
Europie
•
analizuje piramid´ wieku ludnoÊci P
olski
•
wyjaÊnia, dlaczego w
ostatnich latach
zmniejszy∏a si´ liczba ludnoÊci w
P
olsce
•
wymienia przyczyny migracji
wewn´trznych i
migracji zewn´trznych
w
P
olsce po zakoƒczeniu II wojny
Êwiatowej
•
wymienia najliczniejsze mniejszoÊci
narodowe, grupy etniczne i
wyznaniowe
w
P
olsce
•
wymienia g∏ówne przyczyny bezrobocia
w
P
olsce
•
pokazuje na mapie P
olski regiony
o
najwi´kszym i
najmniejszym
bezrobociu
•
omawia przyczyny szybkiego wzrostu
liczby ludnoÊci miejskiej w
Europie
•
wymienia przyczyny rozwoju miast
w
P
olsce po II wojnie Êwiatowej
•
wskazuje przyk∏ady aglomeracji
i
konurbacji w
P
olsce
Uczeƒ:
•
wskazuje na mapie politycznej
najwi´ksze i
najmniejsze paƒstwa
Europy i
ich stolice
•
omawia zmiany podzia∏u administracyj-
nego w
P
olsce po II wojnie Êwiatowej
•
wymienia organy w∏adzy paƒstwowej
i
samorzàdowej w
województwach,
powiatach i
gminach
•
omawia przyczyny zró˝nicowania
g´stoÊci zaludnienia w
Europie
•
analizuje piramid´ wieku ludnoÊci Europy
•
wskazuje zagro˝enia wynikajàce
z
faktu starzenia si´ spo∏eczeƒstwa
europejskiego
•
omawia przyczyny Êrodowiskowe
i
gospodarcze wp∏ywajàce na zró˝nico-
wanie g´stoÊci zaludnienia w
P
olsce
•
analizuje przyrost naturalny w
P
olsce
w
latach 1946–2003
•
okreÊla, w
jaki sposób saldo migracji
zewn´trznych wp∏ywa na liczb´
ludnoÊci w
P
olsce
•
wymienia i
wskazuje na mapie P
olski
g∏ówne regiony zamieszkiwane przez
mniejszoÊci narodowe i
grupy etniczne
•
omawia na podstawie materia∏ów
êród∏owych elementy etnograficzne
wybranej grupy etnicznej
•
analizuje zmiany w
s
trukturze zatrudnienia
w
P
olsce w
latach 1930–2003
•
porównuje zatrudnienie w
rolnictwie
w
P
olsce i
wybranych krajach europejskich
•
wyjaÊnia przyczyny zró˝nicowania stopy
bezrobocia w
k
raju
•
wskazuje na mapie politycznej Europy
paƒstwa o
najwi´kszym i
najmniejszym
wskaêniku urbanizacji
•
wymienia przyczyny malejàcej liczby
ludnoÊci najwi´kszych miast w
P
olsce
w
ostatnich latach
Uczeƒ:
•
omawia zmiany na mapie politycznej Europy
po 1990 roku i
podaje ich przyczyny
•
wymienia kraje europejskie, które powsta∏y
z
po∏àczenia lub podzia∏u innych paƒstw
•
porównuje podzia∏ administracyjny P
olski
z
innymi paƒstwami europejskimi
•
wskazuje i
analizuje przyczyny
zró˝nicowania przyrostu naturalnego,
kierunku i
salda migracji oraz struktury
wiekowej ludnoÊci
•
wyciàga wnioski z
porównania przeci´tnej
d∏ugoÊci ˝ycia P
olaków i
innych narodów
europejskich
•
analizuje i
wyjaÊnia przyczyny zmian migracji
wewn´trznej w
P
olsce w
latach 1946–2003
•
wykazuje zale˝noÊci mi´dzy strukturà
narodowoÊciowà a
wyznaniowà ludnoÊci
P
olski
•
wskazuje i
analizuje przyczyny oraz skutki
bezrobocia w
P
olsce
•
wyciàga wnioski z
porównania struktury
zatrudnienia w
P
olsce i
paƒstwach
wysokorozwini´tych UE
•
wykazuje ró˝nice mi´dzy aglomeracjà
a
konurbacjà
•
wskazuje przyk∏ady aglomeracji i
konurbacji
w
Europie
dope∏niajàcy
III.
Obszar, ludnoÊç i
urbanizacja wEuropie i
Polsce
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
26
W
ymagania edukacyjne
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Rolnictwo europejskie
Czynniki rozwoju
rolnictwa w
Polsce
Produkcja roÊlinna
w
Polsce
Hodowla zwierzàt
w
Polsce
Integracja polskiego
rolnictwa z
rolnictwem
Unii Europejskiej
Przemys∏ w
Europie
Sytuacja polskiego
przemys∏u
Przemys∏ wydobywczy
w
Polsce
Uczeƒ:
•
wymienia przyrodnicze i
pozaprzyrodnicze
czynniki rozwoju rolnictwa w
Europie
•
wymienia g∏ówne uprawy i
zwierz´ta
hodowane na kontynencie europejskim
•
rozumie wp∏yw warunków naturalnych
na rozmieszczenie upraw i
hodowli zwierzàt
•
wymienia przyrodnicze i
pozaprzyrodnicze
czynniki rozwoju rolnictwa w
P
olsce
•
rozumie poj´cie: rozdrobnienie gruntów
•
rozumie poj´cia: u˝ytki rolne, grunty orne,
∏àki i
pastwiska, sady
•
wymienia g∏ówne uprawy i
zwierz´ta
hodowane w
P
olsce
•
wyjaÊnia, dlaczego w
P
olsce dominuje
uprawa zbó˝ i
ziemniaków
•
wyjaÊnia, na czym polega Wspólna P
olityka
Rolna Unii Europejskiej
•
rozumie i
wyjaÊnia termin: przemys∏
•
wymienia czynniki lokalizacji przemys∏u
w
przesz∏oÊci i
obecnie
•
wymienia cechy polskiego przemys∏u
•
rozumie przyczyny problemów
wyst´pujàcych obecnie w
polskim
przemyÊle
•
wymienia g∏ówne surowce mineralne
wyst´pujàce w
P
olsce
•
wskazuje na mapie P
olski miejsca
wyst´powania w´gla kamiennego, w´gla
brunatnego, soli kamiennej i
siarki
Uczeƒ:
•
omawia na przyk∏adach wp∏yw czynników
przyrodniczych na rozmieszczenie
upraw i
hodowli zwierzàt
•
omawia na wybranych przyk∏adach
wp∏yw czynników pozaprzyrodniczych
na wielkoÊç produkcji i
wskaênik
zatrudnienia w
rolnictwie
•
rozumie znaczenie rolnictwa ekologicznego
•
wskazuje na mapie P
olski regiony
o
najbardziej i
najmniej korzystnych
warunkach rozwoju rolnictwa
•
omawia wp∏yw rozdrobnienia gruntów
na poziom gospodarki rolnej
•
wskazuje na mapie P
olski obszary
g∏ównych upraw i
rozmieszczenie
hodowli w
P
olsce
•
wymienia przyk∏ady zastosowaƒ roÊlin
uprawnych i
zwierzàt gospodarskich
w
przemyÊle spo˝ywczym, odzie˝owym
i
skórzanym
•
rozumie termin: obsada
•
wskazuje korzyÊci i
zagro˝enia
polskiego rolnictwa po integracji z
U
E
•
wskazuje ró˝nice w
s
trukturze przemys∏u
europejskiego
•
rozumie termin: globalizacja produkcji
przemys∏owej
•
wymienia ga∏´zie przemys∏u, które
intensywnie rozwija∏y si´ w
P
olsce
po zakoƒczeniu II wojny Êwiatowej
•
omawia wybrane problemy
, które
obecnie wyst´pujà w
polskim przemyÊle
•
wskazuje na mapie g∏ówne regiony wyst´-
powania surowców mineralnych
w
Polsce
•
omawia ró˝norodne wykorzystanie
surowców skalnych
•
rozumie, ˝e zasoby surowców
mineralnych ulegajà wyczerpaniu
Uczeƒ:
•
wskazuje na mapie Europy regiony
o
najbardziej i
najmniej korzystnych
warunkach rozwoju rolnictwa
•
uzasadnia twierdzenie, ˝e wi´ksza cz´Êç
kontynentu posiada korzystne warunki
przyrodnicze do rozwoju rolnictwa
•
charakteryzuje przyrodnicze
i
pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju
rolnictwa w
P
olsce
•
omawia zatrudnienie w
polskim
rolnictwie i
problem bezrobocia na wsi
•
rozumie i
wykazuje zale˝noÊci mi´dzy
warunkami naturalnymi a
rozmieszcze-
niem g∏ównych upraw i
hodowli zwierzàt
w
kraju
•
rozumie i
wyjaÊnia zwiàzek mi´dzy
produkcjà rolnà i
jej wielkoÊcià
a
wy˝ywieniem ludnoÊci
•
omawia za∏o˝enia polityki rolnej
Unii Europejskiej
•
omawia korzyÊci i
zagro˝enia polskiego
rolnictwa w
ramach Unii Europejskiej
•
omawia zró˝nicowanie
uprzemys∏owienia w
Europie
•
analizuje ró˝nice wyst´pujàce
w
strukturze przemys∏u europejskiego
na przestrzeni wieków
•
charakteryzuje obecnà sytuacj´
polskiego przemys∏u wydobywczego
i
przetwórczego
•
omawia wyst´powanie i
znaczenie
gospodarcze z∏ó˝ surowców
mineralnych w
P
olsce
•
podaje przyk∏ady negatywnego wp∏ywu
górnictwa na Êrodowisko naturalne
Uczeƒ:
•
wyjaÊnia, dlaczego kraje europejskie nale˝à
do czo∏owych Êwiatowych producentów
zbó˝, buraków cukrowych i
z
iemniaków
•
analizuje zagro˝enia Êrodowiska
naturalnego zwiàzane z
rozwojem rolnictwa
intensywnego i
niew∏aÊciwie prowadzonà
gospodarkà rolnà
•
porównuje przyrodnicze i
pozaprzyrodnicze
czynniki rozwoju rolnictwa w
wybranych
regionach kraju
•
analizuje zmiany w
polskim rolnictwie
po 1990 roku
•
analizuje mocne i
s
∏abe strony rolnictwa
w
P
olsce
•
wyjaÊnia zmiany w
produkcji roÊlinnej
i
zwierz´cej w
k
raju w
ostatnich latach
i
ocenia ich konsekwencje
•
porównuje rolnictwo w
P
olsce i
paƒstwach UE
•
analizuje mo˝liwoÊci rozwoju rolnictwa
polskiego po integracji z
U
E
, wykorzystujàc
ró˝norodne materia∏y êród∏owe
•
porównuje i
analizuje problemy przemys∏u
paƒstw Europy Zachodniej, Ârodkowej
i
Wschodniej oraz wyciàga wnioski
•
porównuje i
analizuje sytuacj´ polskiego
przemys∏u i
paƒstw wysokorozwini´tych UE
•
wymienia korzyÊci i
zagro˝enia dla przemy-
s∏u wynikajàce z
cz∏onkostwa P
olski w
U
E
•
okreÊla zasoby surowcowe naszego kraju
i
wielkoÊci wydobycia na podstawie danych
statystycznych i
wykresów
•
analizuje pozytywne i
n
egatywne skutki
zmian w
polskim górnictwie
dope∏niajàcy
IV .
Rolnictwo wEuropie i
Polsce
V .
Przemys∏ wEuropie i
Polsce
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Przemys∏
energetyczny
w
Polsce
Przemys∏ przetwórczy
i
okr´gi przemys∏owe
w
Polsce
Gospodarka morska
Komunikacja
w
Europie
Komunikacja
w
Polsce
Turystyka
w
Europie
Turystyka w
Polsce
Uczeƒ:
•
rozumie termin: przemys∏ energetyczny
•
wymienia typy elektrowni wyst´pujàcych
w
P
olsce
•
wskazuje zalety i
wady elektrowni cieplnych
w
naszym kraju
•
wyjaÊnia poj´cia: przemys∏ przetwórczy
i
okr´g przemys∏owy
•
wymienia ga∏´zie przemys∏u przetwórczego
•
nazywa i
wskazuje na mapie najwi´ksze
okr´gi przemys∏owe w
P
olsce
•
rozumie poj´cie: gospodarka morska
•
wymienia dzia∏y gospodarki morskiej
•
wymienia nazwy i
wskazuje na mapie
najwi´ksze porty morskie w
P
olsce
•
rozumie poj´cie: us∏ugi
•
wyjaÊnia poj´cia: komunikacja, transport,
∏àcznoÊç
•
wymienia rodzaje transportu
•
omawia znaczenie transportu w
gospodarce
•
wymienia zagro˝enia wynikajàce
z
szybkiego rozwoju motoryzacji w
P
olsce
•
wymienia i
wskazuje na mapie najwi´ksze
polskie porty lotnicze
•
wskazuje na mapie P
olski g∏ówne szlaki
transportu làdowego
•
rozumie poj´cie: turystyka
•
wymienia rodzaje turystyki
•
wskazuje na mapie Europy paƒstwa
o
najwi´kszych dochodach z
turystyki
•
wskazuje regiony turystyczne w
Europie
•
wskazuje na mapie i
charakteryzuje walory
turystyczne wybranych regionów P
olski
•
wymienia nazwy paƒstw najcz´Êciej
odwiedzanych przez P
olaków
Uczeƒ:
•
omawia zalety i
wady budowy
elektrowni wodnych
•
wskazuje na mapie najwi´ksze
elektrownie cieplne i
w
odne
w
naszym kraju
•
wskazuje na mapie i
omawia wybrane
okr´gi przemys∏owe w
P
olsce
•
omawia struktur´ prze∏adunków
w
polskich portach
•
wymienia gatunki ryb, które ∏owi si´
w
Morzu Ba∏tyckim
•
omawia walory turystyczne wybrze˝a
Ba∏tyku
•
wymienia przyk∏ady dzia∏alnoÊci
us∏ugowej
•
omawia znaczenie ∏àcznoÊci w
˝yciu
ludzi i
funkcjonowaniu paƒstw
•
wymienia i
wskazuje na mapie
najwi´ksze porty morskie w
Europie
•
wyjaÊnia, dlaczego polskie statki p∏ywajà
pod „tanimi banderami”
•
analizuje pozytywne i
negatywne skutki
budowy autostrad w
P
olsce
•
omawia walory turystyczne wybranego
kraju w
Europie
•
omawia przyczyny rozwoju turystyki
w
Europie
•
omawia walory turystyczne naszego
kraju, korzystajàc z
ró˝nych êróde∏
•
wskazuje utrudnienia, które zniech´cajà
turystów zagranicznych do przyjazdu
do P
olski
Uczeƒ:
•
omawia struktur´ produkcji energii
elektrycznej w
P
olsce
•
omawia wp∏yw czynników lokalizacji
na rozmieszczenie zak∏adów
przemys∏owych w
P
olsce
•
omawia problemy
, które wyst´pujà
w
polskim przemyÊle stoczniowym
i
rybo∏ówstwie
•
omawia szlaki transportu w
Europie
•
analizuje wady i
zalety poszczególnych
Êrodków transportu
•
omawia przyczyny dynamicznego roz-
woju ∏àcznoÊci w
P
olsce ze szczególnym
uwzgl´dnieniem telefonii komórkowej
•
analizuje kierunki zmian w
transporcie
krajowym
•
omawia wp∏yw poszczególnych Êrodków
transportu na zmiany w
Êrodowisku
naturalnym
•
analizuje dane statystyczne, kartodiagra-
my i
wykresy dotyczàce bazy noclego-
wej, zatrudnienia i
wp∏ywów z
turystyki
•
omawia walory turystyczne najbardziej
atrakcyjnych regionów Europy
,
korzystajàc z
ró˝nych êróde∏ informacji
•
analizuje dane statystyczne i
wykresy
dotyczàce nat´˝enia i
kierunków ruchu
turystycznego w
P
olsce
Uczeƒ:
•
omawia mo˝liwoÊci rozwoju elektrowni
niekonwencjonalnych w
P
olsce
•
porównuje produkcj´ energii elektrycznej
w
P
olsce i
wybranych krajach UE
•
rozumie i
wyjaÊnia koniecznoÊç zmian
w
polskim przemyÊle
•
analizuje pozytywne i
n
egatywne skutki
zmian w
polskim przemyÊle na podstawie
materia∏ów êród∏owych
•
omawia znaczenie i
powiàzania gospodarki
morskiej z
innymi dzia∏ami gospodarki
w
k
raju
•
analizuje zró˝nicowanie poziomu rozwoju
transportu w
Europie i
podaje jego przyczyny
•
omawia przyk∏ady wspó∏zale˝noÊci mi´dzy
komunikacjà a
innymi dzia∏ami gospodarki
•
omawia przyczyny zró˝nicowania g´stoÊci
dróg làdowych w
P
olsce
•
charakteryzuje zmiany w
strukturze
przewozów osób i
towarów – podaje
przyczyny
•
wyjaÊnia, w
jaki sposób turystyka wp∏ywa
na rozwój gospodarczy regionów
turystycznych i
paƒstw
•
omawia przyczyny wzrostu turystyki
zagranicznej P
olaków po 1990 roku
•
analizuje zmiany struktury przyjazdów
turystów zagranicznych po przystàpieniu
P
olski do UE
dope∏niajàcy
V .
Przemys∏ wEuropie i
Polsce
VI.
Us∏ugi wEuropie i
Polsce
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
28
W
ymagania edukacyjne
T
emat
konieczny
P
oziom wymagaƒ
podstawowy
rozszerzajàcy
Dzia∏
programu
Lp.
Handel zagraniczny
Polski
Inwestycje
zagraniczne w
Polsce
Zanieczyszczenie
Êrodowiska
przyrodniczego
w
Europie i
Polsce
Ochrona Êrodowiska
przyrodniczego
Uczeƒ:
•
rozumie i
wyjaÊnia poj´cia: handel
zagraniczny
, eksport, import
•
wyjaÊnia, dlaczego handel zagraniczny
jest niezb´dny do funkcjonowania kraju
•
wymienia pi´ciu g∏ównych partnerów
handlowych P
olski
•
wyjaÊnia poj´cie: inwestycje zagraniczne
•
rozumie poj´cie: Specjalna Strefa
Ekonomiczna
•
rozumie potrzeb´ inwestycji zagranicznych
w
przemys∏ krajowy
•
wyjaÊnia termin: zanieczyszczenie
Êrodowiska przyrodniczego
•
wskazuje na mapie Europy i
P
olski obszary
o
najbardziej zanieczyszczonym Êrodowisku
naturalnym
•
wymienia formy dzia∏alnoÊci gospodarczej,
które najbardziej zanieczyszczajà powietrze
i
wody powierzchniowe
•
rozumie potrzeb´ ochrony zasobów przyrody
•
wymienia ró˝ne formy ochrony przyrody
•
wskazuje na mapie P
olski parki narodowe
Uczeƒ:
•
wymienia towary
, które P
olska
eksportuje i
importuje
•
wyjaÊnia poj´cie: bilans handlu
zagranicznego
•
wymienia dzia∏y gospodarki w
P
olsce,
w
których zagraniczni inwestorzy lokujà
najwi´cej kapita∏u
•
podaje przyk∏ady zagranicznych
inwestycji w
polski przemys∏
•
omawia wp∏yw zanieczyszczeƒ
na zmiany w
Êrodowisku przyrodniczym
•
wymienia ga∏´zie przemys∏u, które
szczególnie niekorzystnie wp∏ywajà
na zmiany w
Ê
rodowisku naturalnym
•
wskazuje zwiàzki mi´dzy wytwarzaniem
odpadów a
zmianami w
Êrodowisku
naturalnym
•
omawia znaczenie parków narodowych,
parków krajobrazowych, rezerwatów
przyrody i
pomników przyrody
w
ochronie przyrody
•
wymienia i
analizuje dzia∏ania, które
mo˝e podjàç ka˝dy cz∏owiek w
˝yciu
codziennym w
celu ochrony Êrodowiska
przyrodniczego
Uczeƒ:
•
analizuje bilans handlu zagranicznego
w
P
olsce w
latach 1990–2003
na podstawie wykresu s∏upkowego
•
omawia wp∏yw handlu zagranicznego
na rozwój gospodarczy kraju
•
analizuje zró˝nicowanie przestrzenne
inwestycji zagranicznych na terenie
P
olski
•
wyjaÊnia, dlaczego najwi´cej inwestycji
zagranicznych lokuje si´ w
du˝ych
miastach
•
omawia najgroêniejsze dla Êrodowiska
formy dzia∏alnoÊci gospodarczej
i
us∏ugowej cz∏owieka w
Europie i
P
olsce
na podstawie ró˝nych êróde∏ informacji
•
wymienia i
wskazuje na mapie paƒstwa
europejskie emitujàce do atmosfery
najwi´cej dwutlenku siarki
•
proponuje zmiany w
sposobach
gospodarowania cz∏owieka w
celu
ochrony Êrodowiska przyrodniczego
– propozycje uzasadnia
•
analizuje mapy „Obszary chronione
w
Europie”,
„Obszary chronione
w
P
olsce” i
wyciàga wnioski
Uczeƒ:
•
analizuje zmiany w
handlu zagranicznym
P
o
lski po 1990 roku
•
omawia bilans handlu zagranicznego P
olski
na podstawie danych statystycznych
•
omawia wp∏yw inwestycji zagranicznych
na rozwój gospodarczy P
olski
•
charakteryzuje czynniki, które przyciàgajà
inwestorów zagranicznych do P
olski
•
omawia inwestycje zagraniczne w
przemys∏
i
u
s∏ugi w
P
olsce
•
omawia interakcje mi´dzy elementami
Êrodowiska przyrodniczego i
wykazuje ich
zwiàzek z
„obiegiem zanieczyszczeƒ
w
przyrodzie”
•
przewiduje negatywne skutki zanieczyszczenia
Êrodowiska przyrodniczego w
Europie
i
P
olsce
•
wymienia organizacje dzia∏ajàce na rzecz
ochrony Êrodowiska w
UE i
omawia ich
znaczenie
dope∏niajàcy
VI.
Us∏ugi wEuropie
iP
olsce
VII.
Degradacja iochrona
Êrodowiska
42.
43.
44.
45.