Wykład 1 Pojęcie propedeutyki rolnictwa, funkcji rolnictwa, działów, gałęzi i działalności 
 
Propedeutyka - nauka wstępna, poznawanie podstaw wiedzy z jakiejś dziedziny; przedmiot nauczania wprowadzający w 
podstawowe zagadnienia danej nauki. 
Propedeutyka rolnictwa - przedmiot nauczania wprowadzający w podstawowe zagadnienia rolnictwa i przygotowujący do 
szcegółowego poznawania rolnictwa. 
Rolnictwo - gałąź produkcji, ma na celu dostarczenie żywności oraz surowców dla przemysłu a wykorzystuje do tego siły 
przyrody. 
Rolnictwo jako nauka - powiązany ze sobą zespół dziedzin i dyscyplin naukowych opierających się o podstawowe nauki 
przyrodnicze i techniczne, a także społeczne. 
Rolnictwo - profesja, zawód a jednocześnie sposób i styl życia człowieka. 
Agronomia - nauka o produkcji roślinnej wraz ze specjalnościami z nią związanymi takimi jak chemia rolna, gleboznawstwo, 
botanika rolnicza. 
Agrotechnika - całokształt decyzji, czynności i zabiegów technicznych w produkcji roślinnej prowadzonej na gruntach ornych 
i trwałych użytkach zielonych. 
Produkcja rolnicza - zaspokaja podstawowe potrzeby biologiczne człowieka poprzez dostarczenie mu produktów 
żywnościowych do bezpośredniego spożycia lub dalszego przetwarzania. 
Gospodarstwo rolne - jednostka uzytkujaca ziemię i wytwarzająca artykuły żywnościowe lub surowcowe pochodzenia 
rolniczego dla przemysłu. Są to zarówno małe gospodarstwa jak i wielkie. 
Przedsiębiorstwo rolne - to gospodarstwo samodzielne finansowo, wytwarzające produkty na sprzedaż, posiadające 
osobowośc prawna np. Państwowe gospodarstwa rolne i spółdzielnie produkcyjne wpisane do rejestru przedsiębiorstw oraz 
duże gospodarstwa indywidualne produkujące na sprzedaż. 
Formy własności gospodarstw  
1. Prywatne 
a) rodzinne 
b) duże gospodarstwa prywatne (sezonowy najm pracowników) 
c) duże gospodarstwa farmerskie (w całości oparte na pracy najemnej) 
 
2. Państwowe (Własność Skarbu Państwa) pracownicy  najemni są zatrudniani w oparciu o umowę o pracę 
  
3. Spółdzielcze (własność prywatna, dobrowolne zrzeszenie się rolników będących członkami spółdzielni, wyjątkowo 
zatrudniające pracowników najemnych) 
 
4. Gospodarstwa dzierżawione z zasobów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (ziemia i trwałe środki produkcji są 
nadal własnością Skarbu Państwa, a dzierżawca płaci za możliwość korzystania z nich) 
 
Funkcje gospodarstwa rolnego 
Wytwarzanie produktów rolnych obejmujących: 
- produkcję roślinna zwaną produkcją pierwotna, która wytwarza gotowe artykuły spozywcze, surowce pochodzenia roślinnego 
i pasze 
- produkcję zwierzęcą zwaną produkcja wtórną, która przetwarza pasze na produkty spozywcze i surowce pochodzenia 
zwierzęcego 
  
Wytworzone w gospodarstwie produkty rolne mogą być: 
- zużyte we własnym gospodarstwie 
- przetworzone lub uszlachetnione w gospodarstwie (np. pasze na mleko, mięso i wełnę, mięso i mleko na przetwory we 
własnych mleczarniach lub masarniach) 
- sprzedane w postaci pierwotnej lub po przetworzeniu 
Dział - ogół gałęzi i działalności w których są wykorzystywane podobne metody i środki produkcji (produkcja roślinna, 
zwierzęca, przetwórstwo, usługi) 
Gałęzie - to grupy roślin lub działalności o podobnej technologii produkcji oraz grupy zwierząt tego samego gatunku (1.zboża, 
roś. okopowe, pastewne, przemysłowe 2.bydło, trzoda chlewna, owce, drób) 
Działalność - obejmuje pozyskiwanie jednolitego produktu z zastosowaniem tej samej technologii produkcji (1.żyto, owies, 
pszenica, 2.krowy, jałówki, cielęta, opasy) 
 
POWIĄZANIA MIĘDZY DZIAŁAMI: 
1. Przez maksymalne wykorzystanie surowców i produktów ubocznych 
- obornik 
- pasze 
- produkcja roślinna i zwierzęca dostarczają surowce dla przemysłu rolnego 
- odpady z przemysłu rolnego są często dobrymi paszami dla zwierząt (np. serwatka) 
2. Przez racjonalne wykorzystanie pracy i środków produkcji 
- odpowiedni dobór roślin (o róznych terminach siewu i zbioru) 

- dział produkcji zwierzęcej daje stałe zatrudnienie w ciągu roku 
3. Przez najbardziej produkcyjne wykorzystanie użytków rolnych 
- dużo TUZ to dużo paszy zielonej do produkcji zwierzęcej 
- gleby dobre i bardzo dobre to uprawa buraków, lucerny i produkcja bydła, gleby słabe to uprawa ziemniaków i trzody 
chlewnej 
- właściwe wykorzystanie stanowiska w zmianowaniu 
4. Przez właściwe wykorzystanie środków finansowych i środków produkcji 
- wpływ gotówki z 1 działu na wydatki w drugim dziale 
- przyczepy i ciagniki wykorzystane w produkcji roślinnej i zwierzęcej 
 
Profil gospodarstwa zależy od proporcji pomiędzy działami i gałęziami produkcji 
 
Profil określa się poprzez: 
1 System gospodarczy - na podstawie procentowego udziału poszczególnych działów w ogólnej produkcji gospodarstwa 
2 System produkcji roślinnej - charakteryzuje dział produkcji roślinnej i mówi o udziale poszczególnych gałęzi 
a) kierunek zbożowy (>60% zbóż w powierzchni zasiewów) 
b) kierunek okopowy (>25% okopowych w powierzchni zasiewów) 
c) kierunek pastewny (>35% roslin pastewnych w strukturze Użytków Rolnych) 
3 System produkcji zwierzęcej - charakteryzuje dział produkcji zwierzęcej i mowi o udziale w nim poszczególnych gałęzi 
a) kierunek nastawiony na hodowlę bydła (>66,6% Sztuk Dużych w gospodarstwie) 
b) kierunek nastawiony na hodowlę trzody chlewnej (>20% Sztuk Dużych trzody chlewnej) 
c) kierunek nastawiony na hodowlę owiec (>10% Sztuk Dużych owiec w gospodarstwie) 
 
Kierunek produkcji - określa gałęzie wiodące w całym gospodarstwie na podstawie struktury produkcji końcowej 
 
GOSPODARSTWO MOŻE BYĆ: 
- jednokierunkowe (wartość produkcji jednej gałęzi przekracza 50% ogólnej wartości produkcji) 
- dwukierunkowe (dwie gałęzie dają łącznie co najmniej 60% produkcji) 
- wielostronne (w innym wypadku) 
 
INTENSYWNOŚĆ GOSPODARSTWA - określa ilość i wielkość nakładów pracy i środków produkcji ponoszonych na 
produkcję 
 
Wyróżnia się  
1. Intensywność organizacji gospodarstwa (udział intensywnych gałęzi produkcji w strukturze produkcji) 
2. Intensywność gospodarowania (wysokość nakładów pracy i środków produkcji na 1ha lub 1 sztukę inwentarza) 
 
Zasada racjonalnego gospodarowania  
1. minimalizacja kosztów - jak najmniejszy nakład pracy i środków produkcji 
2. maksymalizacja produkcji - przy dostepnych środkach produkcji i sile ludzkiej jak najwięcej wyprodukować 
 

Wykład 2 Cechy i specyfika produkcji rolniczej. Czynniki i środki produkcji w rolnictwie. 
 
Cechy charakterystyczne produkcji rolniczej: 
- odbywa się na żywych organizmach 
- uzależniona jest od warunków przyrodniczo-klimatycznych 
- ma charakter cykliczny (sezonowośc pracy) 
- jest wielostronna (różnorodnośc roślin) 
- ma charakter przestronny (duży obszar produkcji) 
- niemożliwe jest przewidzenie wyników produkcji 
- ma długi cykl produkcji 
- obrót wewnętrzny (odnawianie się materiałów do dalszej produkcji) 
- pierwotna produkcja (roślinna) i wtórna (zwierzęca) 
- produkcja podstawowa i uboczna (np. mleko to produkcja podstawowa, a obornik i żywiec wołowy to uboczna) 
 
Produkcja - wytwarzanie dóbr materialnych i usług zdolnych do zaspokajania ludzkich potrzeb 
Do jej realizacji niezbędne są: 
1. Praca (celowa i świadoma działalność człowieka przekształcająca dobra przyrody w celu zaspokajania ludzkich potrzeb) 
- do jej realizacji potrzebna jest siła robocza, czyli zespół ludzi z odpowiednimi kwalifikacjami  
Praca może miec charakter: 
- produkcyjny (wytwarzanie dóbr materialnych) 
- nieprodukcyjny (wytwarzanie usług np.praca lekarza, nauczyciela) 
2. Środki produkcji materialna, rzeczowa strona produkcji; posługuje się nimi człowiek w procesie produkcji  
Środki produkcji dziela się na; 
Przedmioty pracy  
- przedmioty pracy (dobra ulegają przetworzeniu w procesie pracy) 
- dobra przyrody (ziemia, bogactwa naturalne np. węgiel) 
- surowce (drewno, złom, buraki) 
- półfabrykaty (deski) 
- zwierzęta produkcyjne  
Środki pracy urządzenia do przetwarzania przedmiotów pracy 
- budynki i budowle 
- narzędzia, maszyny, siła pociągowa 
- zwierzęta hodowlane, robocze 
 
ŚRODKI PRODUKCJI+LUDZIE=SIŁY WYTWÓRCZE SPOŁECZEŃSTWA 
 
Siły wytwórcze w procesie produkcji działają w określonych warunkach gospodarowania określonych przez przyrodę (warunki 
przyrodnicze) oraz przez elementy ekonomii (warunki ekonomiczne) 
 
SIŁY WYTWÓRCZE SPOŁECZEŃSTWA+WARUNKI GOSPODAROWANIA (przyrodnicze i ekonomiczne)=CZYNNIKI 
PRODUKCJI 
 
Przyrodnicze warunki produkcji rolniczej: 
a) warunki klimatyczne  
- naświetlenie 
- temperatura 
- opady 
- wiatry 
- mikroklimat 
b) ukształtowanie terenu 
- tereny równinne, płaskie oraz pofałdowane 
- erozja wodna 
c) gleby i ich jakośc 
- żyznośc i urodzajnośc 
- klasy bonitacyjne 
- kompleksy przydatności rolniczej 
 
EKONOMICZNE WARUNKI PRODUKCJI ROLNICZEJ  
1. WARUNKI ZEWNĘTRZNE 
a) stałe 
- odległośc od miast i ośrodków przemysłowych 
- stan i siec dróg 
- odległośc od stacji kolejowej i zakładów przemysłu rolnego (np. mleczarnie) 

- odległośc od punktu skupu i zaopatrzenia w artykuły do produkcji rolnej 
- zasoby siły roboczej w rejonie 
b) zmienne 
- poziom cen na produkty rolne i artykuły do produkcji rolnej 
- możliwości kredytowe, polityka podatkowa i celna państwa 
- poziom i organizacja usług dla rolnictwa 
- możliwośc zbytu produktów rolnych 
- zaopatrzenie w artykuly do produkcji rolnej 
 
Wewnętrzne warunki ekonomiczne: 
- ilośc i jakośc sił roboczej w gospodarstwie 
- ilośc i jakośc środków produkcji w gospodarstwie 
- zasoby finansowe gospodarstwa 
- poziom kierowania gospodarstwem (przygotowanie zawodowe i umiejętności organizacyjne rolnika) 
- wielkośc gospodarstwa 
- wewnętrzne warunki komunikacyjne (stan, siec dróg wewnętrznych,rozłóg czyli rozmieszczenie poszczególnych pól, ich 
wielkośc i kształt) 
 
Czynniki produkcji w rolnictwie: 
1.ziemia 
2.praca 
3.kapitał 
4.organizacja i zarządzanie 
 
1 ZIEMIA 
Cechy ziemi: 
- nieruchomośc 
- niepomnażalnośc (niepowiększalnośc) związana z ograniczeniami zasobami ziemi jako środek produkcji niezbędnego do 
prowadzenia produkcji rolniczej 
- niezniszczalnośc oznacza, że ziemia właściwie wykorzystywana nie zużywa się, nie oznacza to jednak, że ziemi nie można 
zniszczyc 
- przestrzennośc która wiąże się z organizowaniem produkcji na znacznych obszarach i przystosowaniem maszyn do 
ruchomego procesu pracy 
2 PRACA I SIŁA ROBOCZA 
PRACA jest to świadoma i celowa działalnośc człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowanie ich do 
zaspokajania potrzeb ludzkich 
SIŁA ROBOCZA jest to suma umiejętności jakimi człowiek rozporządza w pracy 
 
Praca jest więc formą wykorzystywania siły roboczej 
 
GRUPY OSÓB ZATRUDNIANYCH W ROLNICTWIE 
- właściciele i użytkownicy gospodarstw rolnych (pracują na własny rachunek) 
- członkowie spółdzielni produkcyjnych 
- członkowie rodzin wymienionych grup 
- robotnicy najemni (stali, sezonowi) 
 
3 KAPITAŁ ogół dóbr materialnych i zasobów finansowych do dalszego pomnażania 
Podstawowe składniki kapitału 
ŚRODKI TRWAŁE - które są wieloletnio używane w procesach produkcyjnych i stoniowo się zużywają 
Środki trwałe  
1. Budynki i budowle 
2. Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia 
3. Środki transportowe 
4. Melioracje 
5. Zasadzenia wieloletnie 
6. Inwentarz żywy (stada podstawowe) 
Środki trwałe dzielą się na: 
- produkcyjne (biorą udział w procesach produkcyjnych np. ciągniki, maszyny) 
- nieprodukcyjne (służą do zaspokajania potrzeb ludności np. budynki mieszkalne) 
ŚRODKI OBROTOWE - zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym (mniej niż 1 rok) i bezpośrednio wchodzą w 
produkt finalny 
Środki obrotowe 
- młode zwierzęta 

- nawozy mineralne 
- środki ochrony roślin 
- materiał siewny 
- pasze 
- paliwa i smary 
- zapasy i środki pieniężne 
 
Siła pociągowa to suma energii zdolnej do pokonywania oporów związanych z przemieszczaniem narzędzi, maszyn lub 
środków transportowych, zawarte w organizmach żywych oraz silnikach mechanicznych 
 
Ze względu na charakter źródła energii wyróżnia się: 
- żywą siłę pociągową (konie robocze, muły, osły, woły, psy) 
- mechaniczna siła pociągowa (ciągniki, samochody, maszyny samobieżne, silniki spalinowe) 
 

Wykład 3 Charakterystyka rolniczej przestrzeni produkcyjnej obszarów wiejskich. Polskie rolnictwo na tle innych obszarów 
Unii Europejskiej.  
 
UŻYTKI ROLNE (UR) – obejmują : 
- grunty orne (GO) pod zasiewami i nie obsiane 
- trwałe użytki  zielone (TUZ) – łąki i pastwiska 
- plantacje wieloletnie (w tym sady) 
- inne (np. ogródki przydomowe, grunty pod stawami rybnymi i zbiornikami wodnymi służącymi dla potrzeb rolnictwa) 
STRUKTURA UŻYTKÓW ROLNYCH - to procentowy udział poszczególnych rodzajów użytków w stosunku do ogólnej 
ich powierzchni. 
Ogólna powierzchnia kraju 100% 

1)  UR  51,7% (GO+sady+TUZ) 

GO 38,7% 
Sady 1,1% 
TUZ 10,1% 
Inne 1,8% 

2)  LASY 29,6% 
3)  Pozostałe  18,7% (tereny zabudowane) 

GRUNTY ORNE – to część użytków rolnych wykorzystywana do uprawy roślin polowych, warzyw, ziół, na których 
przeprowadza się zabiegi agrotechniczne. GO mogą by czasowo wyłączone z użytkowania (ugory i odłogi) 
Powierzchnia zasiewów= GO-ugory i odłogi 
 
Do sadów zalicza się: grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów zasadzone drzewami i krzewami owocowymi 

1ar=100m2 

1ha=10 000m2 
Do ugorów zalicza się: powierzchnię gruntów ornych które w danym roku były przejściowo nie obsiane ale pielegnowane 
(nieużytkowane rolniczo) 
Do odłogów zalicza się: powierzchnię gruntów ornych nie dające plonów, które przez 2 lub więcej lat nie były uprawiane. 
 
TRWAŁE UŻYTKI ZIELONE – ziemie (tereny) rolnicze, które w wyniku naturalnych bądź sztucznych procesów uległy 
zadarnieniu najczęściej porastające wieloletnimi trawami oraz roślinami motylkowatymi  z domieszką ziół i chwastów 
Użytki zielone dostarczają wartościowej paszy w postaci: 
-zielonki 
- siana 
-kiszonki 
- suszu 
- sianokiszonki 
Niezbędnej w żywieniu zwierząt gospodarskich 
 
NIEUŻYTKI – teren nie przydatny do wykorzystania gospodarczego w tym rolniczego bez poddania specjalistycznym zabiegu 
rekultywacyjnym (bagna, torfowiska, tereny przemysłowe, wydmy, pustynie) 
 
 
 
 
 

Świat 

Europa 

UE 

Polska 

1)Użytki rolne w 
tym: 

37 

30 

43,7 

51,7 

GO 

10,5 

12,8 

23,3 

38,7 

TUZ 

25,5 

16,5 

17 

10,1 

Sady 

1 

0,7 

3,4 

1,1 

Inne 

 

 

 

1,8 

2)Lasy 

30 

32,5 

35 

29,6 

3)Pozostałe 

33 

37,5 

21,3 

18,7 

 
Gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha UR 

Ogółem w tys. ha  Gospodarstwa o powierzchni UR w % 
 

1-4, 99 

5-14,99 

15-49,99 

Pow. 50 

1804 

57,4 

31,4 

10 

1,2 

Przeciętna powierzchnia ogólna gospodarstwa prawie 9ha w tym GO prawie 8ha 
Ogólna powierzchnia gospodarstwa obejmuje: 
-UR (GO, TUZ, sady i ogrody, plantacje wieloletnie) 

-lasy i parki 
-grunty pod zabudowaniem i drogami 
-nieużytki 
 
STRUKTURA TOWAROWA W PRODUKCJI ROLNICZEJ: 
Produkcja zwierzęca 55% w tym: 
-Żywiec rzeźny 33% 
-Mleko 20% 
Produkcja roślinna 45% w tym: 
-Zboża 15% 
 
STRUKTURA ZASIEWÓW – określa procentowy udział poszczególnych grup roślin uprawnych w ogólnej powierzchni 
gruntów ornych lub zasiewów 
STRUKTURA ZASIEWÓW W POLSCE: 
Zboża ogółem: 73% 
Zboża podstawowe: 70% 
Ziemniaki 5% 
Rzepak 7% 
Pastewne 7,6% 
ŚREDNIE PLONY W POLSCE 1HA W DT\HA: 
 ROŚLINY                                             2008 

Zboża   

 

 

32,2 

-pszenica  

 

 

40,7 

-żyto 

 

 

 

24,7 

-jęczmień 

 

 

30,0 

Ziemniaki 

 

 

191 

Buraki   

 

 

465 

Rzepak  

 

 

27,3 

 
Zużycie nawozów mineralnych lub chemicznym oraz wapniowych 
NPK-> 133kg\ha 
CA-> 39kg\ha 
Zużycie środków chemicznych (pestycydów) na 1ha gruntów ornych i sadów wynosi 1,25 kg substancji aktywnej (s.a.) 
 
Ilośc zwierząt w Polsce: 
5,5 mln sztuk bydła 
16 mln sztuk trzody chlewnej 
 
Wydajnośc mleczna od 1 krowy to 4300 litrów na rok. 
 
WALORYZACJA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ: 
Charakteryzuje naturalne uwarunkowania przyrodnicze rolnictwa, ocena przeprowadzona jest za pomocą metody 
kompleksowej waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej . 
 
W ocenie uwzględnia się czynniki przyrodnicze: 
-glebę wg klas bonitacyjnych  
-agroklimat 
-warunki wodne 
-rzeźbę terenu  
 
Suma punktów za jakośc poszczególnych czynników (100) stanowi syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni 
produkcyjnej (W JRP) 
Wiecej niż 70 najkorzystniejsze 
Mniej niż 40 niekorzystne 
 

Długośc sezonu 
wegetacyjnego(dni) 

Średnia roczna temp. 
Powietrza (C) 

Roczna suma opadów 
(mm) 

Polska 

195-223 

6,2-8,7 

450-700 

 
 
 

UE 

Polska 

Klimat 

100% 

75-80% 

Gleba 

100% 

57-80% 

Syntetyczny wskaźnik (W JRP)  100% 

57-64% 

 
 

Wykład 4 Uwarunkowania klimatyczne polowej produkcji roślinnej (okres wegetacyjny, rozkład opadów, uwarunkowania 
termiczne) 
SIEDLISKO ROŚLIN – jest to zespół czynników naturalnych (przyrodniczych) i sztucznych czyli wynikających z 
działalności człowieka, czynników zewnętrznych działających bezpośrednio i pośrednio na rośliny w czasie ich wzrostu i 
rozwoju. 
Wyróżnia się siedliska ciepłe i chłodne, suche i wilgotne, nasłonecznione i zacienione.  

 

Czynniki siedliska 

 

Naturalne  

 

 

sztuczne  

Czynniki naturalne: 

  Klimatyczne (promieniowanie słoneczne, temperatura, wilgotność i opady, wiatry, ciśnienie) 
  Glebowe (rodzaje gleb oraz ich właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne) 
  Geologiczne (rodzaj skał) 
  Topograficzne (ukształtowanie terenu) 
  Wodne (rzeki, jeziora, stawy itp.) 

Czynniki sztuczne: 

  Agrotechniczne (uprawa roli, nawożenie, zmianowanie) 
  Prototechniczne (zabiegi na TUZ) 
  Techniczne (związane z przebudową sieci komunikacyjnej) 
  Melioracyjne (nawadnianie, odwadnianie) 

Klimatyczne    

 

 

   Edaficzne 

 

 

 

 Biotyczne  

Światło  

 

 

                   Gleba 

 

 

 

Rośliny 

Ciepło   

 

 

 

i jej właściwości 

 

 

Zwierzęta 

Woda   

 

 

 

 

 

 

 

 

Człowiek- czynnik 

Powietrze 

 

 

 

 

 

 

 

 

antropogeniczny 

      SIEDLISKO 

 

         ROŚLINA 

 
Kompleksowość czynników środowiska 
1 Światło naturalnym źródłem światła jest promieniowanie słoneczne. 
Ilość tego promieniowania docierającego do powierzchni ziemi zależy głównie od szerokości geograficznej. Decyduje ona 
także o długości dnia. 

  Stanowi źródło energii dla procesów fotosyntezy (ma bezpośredni wpływ na tworzeniu przez rośliny substancji 

organicznej 

  Konieczna jest do syntezy chlorofilu 

BILANS ENERGII ŚWIETLNEJ PADAJĄCEJ NA LIŚĆ 
ENERGIA ŚWIETLNA 100%  
 
                        Energia pochłonięta 

 

 

 

 

energia odbita 10% 

 

 

przez liść 80% 

 
 

 

5% proces fotosyntezy   

 

 

75% inne procesy 

 

 

 
 

10% energii przepuszczona przez liść 
 

Fotoperiodyzm (długość dnia)-cykliczny bodziec świetlny wyrażający się odpowiednim stosunkiem dnia do nocy 
pozwalającym na przejście rośliny z rozwoju wegetatywnego w generatywny 



 

Długość dnia wyznaczone wschodem i zachodem słońca wynosi w Polsce 

3 dekada I – 9h 
2 dekada III – 12h 
3 dekada IV – 14h 
3 dekada VI – 17h 
3 dekada VIII – 12h 
X – 9h 
XII – 7h 45’ 
Na podstawie reakcji  rośliny na fotoperiod (długość oświecania w ciągu doby) wyróżnia się: 
1.Rośliny dnia krótkiego (RDK) zakwitają jeśli fotoperiod jest krótszy niż 12 h (kukurydza, soje, tytoń, słonecznik) 
2.Rośliny dnia długiego (RDD) zakwitają jeśli fotoperiod jest dłuższy niż 14 h (zboża, ziemniaki, burak cukrowy, 
koniczyna, rzepak) 

3.Rośliny obojętne na długość dnia zakwitają niezależnie od długości dnia (fasola, gryka, ogórek) 
 
Regulowanie  warunków świetlnych: 



  Czynne - jest możliwe tylko w szklarniach i inspektach 



 

Na polu możliwe jest bierne regulowanie warunków świetlnych, które polegają na: 

-uprawie odmian o odpowiednim typie asymilacji, ustawieniu liści i ich rozmieszczeniu 
-zastosowaniu odpowiedniej obsady roślin na powierzchni 
-stosowanie południkowego kierunku 
-usuwanie chwastów 
-dostosowanie terminu siewu i zbioru do określonych temperatur (zgodnie z fotoperiodyzmem) 

USŁONECZNIENIE czas trwania bezpośredniego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w 
określonym miejscu. Podawane w godzinach bez uwzględnienia natężenia promieniowania słonecznego 
2 Temperatura  

  Promieniowanie słoneczne jest także zasadniczym źródłem ciepła 
  Główną przyczyną ogrzewania się lub oziębiania powietrza jest temp powierzchni Ziemi 
  Dla uzyskania wysokiego plonu jest niezbędne aby gleby oraz powietrze posiadały dostateczną ilość ciepła i 

odpowiednia temperaturę 

  Od przebiegu temperatur zależy długość dnia wegetacyjnego 

Okres wegetacji jest to ilość dni ze średnią dobową temp powietrza nie mniejszą niż +5C 
Od długości okresu wegetacji zależy liczby gatunków, które można uprawiać w danym rejonie. W Polsce długość okresu 
wegetacji niektórych roślin ograniczają przymrozki.  

1)  temperatura optymalna – to taka, przy której procesy wzrostu i rozwoju przebiegają najlepiej i najszybciej 
2)  temperatura maksymalna – to taka, przy której roślina jeszcze żyje ale wstrzymuje swój rozwój, jeżeli trwa to długo to 

roślina zamiera  

3)  temperatura minimalna – to taka poniżej której rośliny są w stanie anabiozy tj. życia utajonego a dalsze obniżanie tej 

temp. zwłaszcza poniżej 0

o

C wywołuje różne reakcje (niektóre rośliny obumierają) 

USZKODZENIA TERMICZNE WIOSNĄ I JESIENIĄ 
-wiosna i jesień 
Przymrozki – krótkotrwałe obniżki temp <O

O

C w czasie wegetacji: 

Majowe: jasne zwarzone liście 
Wrześniowe: brunatniejące, zasychające liście  
Przymrozki średnia dobowa temperatura powietrza jest wyższa niż OC ale minimalna poniżej zera 
USZKODZENIA TERMICZNE ROŚLIN 



  wymarzanie - b. niskie temp brak okrywy śnieżnej (uszkodzone węzły krzewienia, rośliny jasnozielone) 



  wyprzenie – wczesna, gruba okrywa śnieżna  (rośliny brunatnieją pokrywają się grzybami) 



  wysmalanie – sucha, wietrzna zima (odsłonięte węzły krzewienia i szyjki korzeniowe) 



  wymakanie – topniejący śnieg, brak odpływu wód (gnijące rośliny pod taflą wody lub lodu) 



  wysadzanie – zmienna temperatura zamarzanie i rozmarzanie gleby (niszczeni korzeni roślin) 

REGULOWANIE WARUNKÓW TERMICZYCH 

CZYNNE   

 

 

 

 

 

 

 

 

BIERNE 

Czynne: 
- zwiększenie ilości substancji organicznej, zwiększenie aktywności mikrobiologicznej 
- intensyfikacja egzotermicznych procesów w glebie 
- odprowadzanie nadmiaru wody (melioracje) 
- zabiegi uprawowe zmniejszające straty ciepła zmiana barwy gleby (zmniejszenie odbitego promieniowania) 
- zmniejszenie zacienienia gleby (niszczenie chwastów) 
- osłony leśne i zadrzewienia śródpolne  
Bierne: 
- dobór gatunków i odmian do określonych warunków klimatycznych  
- dostosowanie terminu siewu i zbioru do występujących temperatur 
3 Woda 
1 Głównym źródłem wody dla rośliny są opady atmosferyczne 
Zarówno niedobór opadów jak nadmiar wody jest szkodliwy 
Dlatego ważna jest nie tylko ilość opadów ale także ich rozkład. 
Zapotrzebowanie na wodę określa WSPÓŁCZYNNIK TRANSPIRACJI ROSLIN (jest on miarą efektywności wykorzystania 
wody) który wyraża ilość wody zużytej na wyprodukowanie jednostki suchej masy rośliny: 
Zależy on od: 
- gatunku roślin 
- wilgotności powietrza 
- wiatrów 
- nawożenia 
- fazy rozwojowej rośliny 
Zużycie na 1kg od 200 do 500 kg wody 

Bilans wodny 

Straty    

 

 

 

         Przychody  

 
Przychody: 
- opady atmosferyczne 
- podsiąk kapilarny (kiedy wody gruntowne płytko zalegają) 
- woda z kondensacji pary wodnej 
-sztuczne nawadnianie 
Straty: 
- transpiracja roślin 
- ewaporacja- parowanie wody z powierzchni gleby 
- przesiąkanie boczne i grawitacyjne 
- spływy powierzchniowe ze stoków w rejonach podgórskich i górskich 
4 Powietrze i jego ruchy 
Czyste powietrze atmosferyczne jest niezbędne dla wzrostu roślin N 78%, O

2 

 

21%, CO

2 

0,03%, inne 0,97% (Ar,H,NH

3

, He, Cl, 

CH

4

) 

Tlen- niezbędny do oddychania 
C0

2

 bierze udział w procesie fotosyntezy 

N wykorzystywany jest przez rośliny za pośrednictwem bakterii pobierających N z powietrza 
Wpływ na ruchów powietrza ma wiatr  
-wzmaga transpirację roślin (powoduje więdnięcie) 
-działa wysuszająco 
-w połączeniu z opadami powoduje wyleganie zbóż 
-umożliwia zapylanie roślin wiatropylne lub rozprzestrzenianie nasion 
-powodować może erozję gleby (wietrznej) 
KLIMATEM nazywamy charakterystyczny dla danego obszaru wieloletni stan pogody 
Jest określany na podstawie m.in.: temperatury, wilgotności powietrza, zachmurzenia, nasłonecznienia, opadów, kierunku i 
prędkości wiatrów 
 
 

Cechy  

 

 

 

 

 

Polska poł-zach  

 

Polska pół-wsch 

Średnia roczna  temp powietrza 

 

 

8C 

 

 

 

6C 

Średnia temp stycznia 

 

 

 

-1C 

 

 

 

-5C 

Średnia temp w lipcu 

 

 

 

19C 

 

 

 

17C 

Średnia roczna amplituda temp powietrza  17C 

 

 

 

25C 

Długość zalegania pokrywy śnieżnej  

 

40 dni   

 

 

100 dni 

Długość okresu wegetacji   

 

220 dni  

 

180 dni 

 
Przebieg pogody wpływa na: 
- wzrost rozwój i planowanie pogody 
- rozwój i rozmnażanie się oraz rozmieszczenie szkodników, patogenów i chwastów 
- termin rozpoczęcia i zakończenia prac polowych 
- zastosowanie ciężkich maszyn 
- skuteczne działanie agrochemikaliów tj. nawozów i środków ochrony roślin 
 
 
 

W5 Uwarunkowania glebowe w produkcji roślinnej 
Gleba- nazywamy wierzchnią warstwę skorupy ziemskiej zmienioną pod wpływem czynników glebotwórczych. Gleba w 
odróżnieniu od skały z której się tworzy ma zdolność zatrzymywania wody opadowej zawiera składniki pokarmowe w formie 
dostępnej dla roślin a dzięki nagromadzonej próchnicy jest źródłem N - niezbędnego do życia wszystkich organizmów. 
Gleba jest ośrodkiem porowatym składającym się z fazy stałej, ciekłej i gazowej. Części stałe gleby (organiczne i 
nieorganiczne)-faza stała. Między cząsteczkami fazy stałej znajdują się pory (porowatość ogólna) które mogą być wypełnione 
wodą lub powietrzem w zależności od ich wielkości. 
Najkorzystniejsza gleba: 
faza stała Ok 50% (45-55) 
powietrze (makropory) 
woda (mikropory) 
woda lub powietrze (mezopory) w zależności od opadów 
Części fazy stałej w zależności od wielkości dzielimy na (skład granulometryczny) 
a) części szkieletów o średnicy większej od 1mm (kamienie i żwir) 
b) części ziemiste o średnicy mniejszej lub równej 1mm 
do których zaliczamy: 
-piasek o średnicy (0,1-1mm) 
-pył (0,1-0,02mm) 
-części spławialne mniejsze od 0,02mm (iły) 
KATEGORIE AGRONOMICZNE GLEB 
Kategoria gleby  

Grupa granulometryczna 

%frakcji 0,02mm 

%użytków rolnych 

 
bardzo lekkie   

piasek: luźny, luźny pylasty 

0-10 

 

 

30 

 

 

 

słabo gliniasty i pylasty  

 

lekkie   

 

piasek: gliniasty lekki,   

11-20   

 

32 

 

 

 

pylasty mocny i pylasty  

 

 

 

pył piaszczysty 

średnie  

 

glina lekka i pylasta  

 

21-35   

 

17 

 

 

 

oraz pył gliniasty 

ciężkie   

 

glina: średnia i pylasta   

>35 

 

 

7 

 

 

 

ciężka i pylasta 

 

 

 

pył ilasty, ił pylasty 

 
Procesem glebotwórczym nazywamy przemiany, w wyniku których ze skały tworzy się gleba o ściśle określonej budowie oraz 
cechach fizycznych, chemicznych i biologicznych. procesem glebotwórczym jest: -wietrzenie skał, - gromadzenie próchnicy 
ABY ZE SKAŁY MACIERZYSTEJ MOGŁA POWSTAC GLEBA, SKAŁA MUSI ULEC: 
1 ROZBROBNIENIU (wietrzenie fizyczne) 
rozdrobniona masa skalna następnie podlega: 
2 PRZEMIANOM CHEMICZNYM  
a następnie rozpoczynają w niej bytowanie 
3 ORGANIZMY ŻYWE (wietrzenie biologiczne) 
Profil glebowy jest to pionowy przekrój gleby, przez warstwę gleby o miąższości (czyli głębokości) do 150 cm, ukazujący jej 
budowę z poziomami zróżnicowania (poziomy genetyczne) 
W wyniku procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych profil glebowy różnicuje się pod wpływem cech zewnętrznych i 
innych na tzw. poziomy genetyczne (glebowe) 
Poziom genetyczny - to równoległa do powierzchni część (ziemi) gleby zmieniona w procesie glebowym, która charakteryzuje 
się jednorodnymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi 
ROLA- warstwa orna lub próchniczna na gruntach ornych, która podlega działaniu maszyn i narzędzi uprawowych i ma 
miąższość w glebach polskich od 15 do 35 cm. 
Próchnica-jest specyficzną substancją organiczną. Występuje w wierzchniej warstwie gleby. Miąższość warstwy próchnicznej 
gleb krajowych waha się w szerokich granicach, ale najczęściej wynosi 20-35cm. Również zawartość %próchnicy jest 
zróżnicowana i wynosi od 1,0-3,5% 
Gleby próchniczne charakteryzują się dobrymi właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Próchnica jest 
głównym źródłem azotu dla roślin. 
ŹRÓDŁA SUBSTANCJI ORGANICZNEJ: 
- obumarłe części roślinne (opadłe liście, korzenie roślin) 
- nawozy organiczne (obornik, kompost, nawozy zielone) 
- obumarłe ciała makro, mezo, i mikrofauny 
Substancja organiczna ulega ciągłym przemianom 
 
Związki organiczne                               MINERALIZACJA: proste związki mineralne +CO 
                                       Tlenowe         butwienie: H20, CO2 i inne 
                          Beztlenowe                 gnicie:CH4,H2S i inne 

HUMIFIKACJA= przemiany związków organicznych (drobnoustroje, makro i mezofauna) 
ZWIĄZKI PRÓCHNICZNE: bituminy, huminy, ulminy, kwasy huminowe, fulwokwasy 
ZNACZENIE PRÓCHNICY: 
-magazyn azotu 
-wpływa korzystnie na tworzenie struktury gruzełkowatej 
-poprawia stosunki wodno-powietrzne gleby 
-wpływa na stosunki cieplne 
-jest źródłem składników pokarmowych i związków biologicznie czynnych dla rośliny 
-zwiększa aktywność biologiczną gleby 
-zapobiega nagłym zmianom odczynu gleby i skutkom jednostronnego nawożenia mineralnego 
-powoduje szybszy rozkład środków ochrony roślin  
-decyduje o żyzności i urodzajności gleby 
Podział gleb w oparciu o kwasowość: 
odczyn   

 

 

 

pH 

kwaśne  

 

 

 

<6,5 

 

-bardzo kwaśne  

 

<4,5 

 

-kwaśne 

 

 

4,6-5,5 

 

-lekko kwaśne   

 

5,6-6,5 

obojętne 

 

 

 

6,6-7,2 

zasadowe 

 

 

 

<7,2 

 
Kwasowość gleb wpływa na: 
-przyswajalność składników pokarmowych 
-wzrost rozwój i plonowość roślin 
-procesy glebotwórcze 
 

RODZAJE WODY W GLEBIE 

1. Woda niedostępna dla roślin 
a) higroskopowa 
b) błonkowata 
c) woda kapilarna znajdująca się w mikroporach mniejszych od 0,2 mikrometra i związana z siłami większymi niż 15000 hPa 
2. Woda dostępna dla roślin 
a) woda kapilarna związana w porach większych od 0,2 mikrometra związana z siłami mniejszymi niż 15000 hPa 
b) woda grawitacyjna szybko i wolno przesiąkająca, krótko dostępna dla roślin 
 
Żyzność gleby - zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin na składniki pokarmowe wodę powietrze i ciepło. 
Urodzajność - zdolność gleby do wydawania określonego plonu roślin, zależna od żyzności, pogody, samej rośliny i 
działalności człowieka. 
OKRĘGI PODATKOWE: 
I strefa wielkomiejska 
II strefa miejska 
III, IV strefa wiejska 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wykład 6 (16.11.2010) 
Temat: Cele i zadania oraz specyfika produkcji roślinnej. 
 
PRODUKCJA ROŚLINNA jest podstawowym surowcowym działem produkcji rolniczej w gospodarstwie. Jej specyficznymi 
czynnikami wytwórczymi są ziemia i organizmy roślinne zdolne do fotosyntezy czyli przetwarzania związków 
nieorganicznych w organiczne przy udziale światła słonecznego. 
CELEM PRODUKCJI ROŚLINNEJ jest uzyskanie wysokich i dobrej jakości plonów przy ekonomicznie uzasadnionych 
nakładach i ochronie naturalnego środowiska przyrodniczego. Rośliny są: 



 

Podstawa naszego pożywienia 



 

Paszą dla zwierząt 



 

Surowcem dla wielu gałęzi przemysłu 

ZADANIEM PRODUKCJI ROŚLINNEJ jest jak najlepsze przetwarzanie składników mineralnych i energii słonecznej za 
pomocą aparatu asymilacyjnego w materię roślinną 
PRODUKCJA ROŚLINNA OBEJMUJE: 



 

Polową produkcję na użytkach ornych 



 

Produkcję pasz na użytkach zielonych 



 

Produkcję ogrodniczą (sadownictwo, warzywnictwo, rośliny ozdobne, lecznicze, specjalne) 



 

Produkcję roślin w naturalnych lub sztucznych zbiornikach wody 



 

Produkcję leśną (grunty nie przydatne dla rolnictwa) 

Rośliny uprawne należą do okrytonasiennych (okrytozalążkowe), które dzielą się na dwie klasy (wykazujące różnice w 
budowie morfologicznej i anatomicznej): 



 

Dwuliścienne – zarodki maja 2 liście nasiona ich są z reguły bezbielmowe, korzeń główny jest silnie rozwinięty, łodygi 
ich mają zdolność przerostu wtórnego (motylkowate, astrowate, kapustne – groch, ziemniaki, buraki, rzepak)  



 

Jednoliścienne – zarodki mają jeden liścień nasiona są z reguły bielmowe, z reguły nie mają korzenia głównego (są 
tylko korzenie przybyszowe) a łodygi ich nie mają przerostu wtórnego (trawy) 

Na podstawie budowy i trwałości pędu oraz cyklu rozwojowego rośliny dzielimy na: 



  drzewiaste np. krzewy i drzewa, które nie mają łodygi zdrewniałe pokryte korkiem, przystosowane do przetrwania 

okresu spoczynku zimowego  



  zielne wytwarzają pędy zielone o łodygach niezdrewniałych pokrytych skórką, zaliczamy do nich: 

1.  Jednoroczne – przechodzą pełny cykl rozwojowy w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, a następnie obumierają: 

mogą być ozime oraz jare (zboża, ziemniaki)[monokarpiczne]-raz kwitnie raz obumiera 

2.  Dwuletnie – cykl rozwojowy trwa dwa lata w I roku rośliny te wytwarzają liście i organy spichrzowe,               a w II 

roku wytwarzają pędy kwiatowe i nasiona a potem obumierają np. buraki marchew, [monokarpiczne] 

3.  Wieloletnie (byliny) – kwitną i owocują wielokrotnie i z reguły rozmnażają się generatywnie i wegetatywnie (trawy, 

lucerna, chmiel) [polikarpiczna] 

Rozmnażanie 



  Generatywne – polega na wytworzeniu komórek rozrodczych, a następnie zarodka i nasiona  



  Wegetatywne – polega na tworzeniu całego organizmu z części rośliny macierzystej z takich organów wegetatywnych 

jak: pędy nadziemne i podziemne, korzenie, kłącza, rozłogi 

PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA CZAS POZOSTAWANIA NA POLU (OKRES WEGETACJI): 



 

główny- zasiewy pozostające które przez większą część roku wegetacyjnego dostarczają plon podstawowy i uboczny 



 

międzyplon (poplon) – ścierniskowy, ozimy, wsiewka poplonowa- uprawa dodatkowa na zieloną masę rośliny trzeciej 
w ciągu dwu lat- między dwoma plonami głównymi lub głównym i wtórym 



  wtóry- zasiewy uprawiane po międzyplonie ozimym- drugi zbiór w danym roku kalendarzowym; 

PODZIAŁ PLONÓW ZE WZGLĘDU NA WARTOŚĆ UŻYTECZNĄ PLONU: 



  podstawowy- biomasa wytwarzana przez rośliny w okresie wegetacji, będąca głównym celem uprawy, użyteczna dla 

człowieka, zgromadzona w nadziemnych lub podziemnych częściach roślin (np. ziarno, nasiona, korzenie)- największy 
przychód gospodarstwa 



  uboczny- masa organiczna pochodząca z części roślin które nie stanowią głównego celu uprawy (np. słoma, plewy, 

liście, łodygi, odpady przemysłu rolno-spożywczego) 

PLON PODSTAWOWY DAJE NAJWYŻSZY PRZYCHÓD GOSPODARSTWA 

JEDNOSTKI: 
1ha=10 000 m

2 

1a=100m

2 

1morga (nowopolska) = 0,559ha 
PLON= miara wydajności roślin uprawnych, czyli ilość użytecznej masy roślinnej (ziarna, słomy, korzeni, bulw, nasion itp.) 
uzyskiwanej z jednostki powierzchni (najczęściej z 1ha czyli 10000m

2

). Plon podajemy w tonach (1t=1000kg) czasem 

dopuszczalna jest decytona (1dt=100kg) 
JEDNOSTKI PLONU (produktywność, produkcyjność) roślin rolniczych: 



  1 tona (t) 1000kg 



  1 decytona (dt) 100kg 

Plon w dt / ha : 10 = plon w t/ha 

POJĘCIA ZWIĄZANE Z PRODUKCJĄ ROŚLINNA: 
PŁODNOŚC zdolność roślin do wytworzenia z organów rozrodczych (generatywnych lub wegetatywnych) stanowiących 
materiał siewny lub sadzeniowy.  
PRODUKCYJNOŚĆ ROŚLIN – ilość wytworzonej biomasy, niezależnie od jej przydatności użytkowej 
PRODUKTYWNOŚĆ ROŚLIN zdolność roślin do wytworzenia w ciągu sezonu wegetacyjnego biomasy w formie plonu 
podstawowego, ubocznego oraz części nie wynoszonych z pola (tzw. resztki pozbiorowe). Podobnie jak plenność wyraża się w 
jednostce masy pozyskiwanej z jednostki powierzchni 
PLENNOŚĆ- zdolność roślin do wytwarzania określonego plonu, czyli użytecznych części przeznaczonych na cele spożywcze, 
paszowe, przemysłowe lub nawozowe.  
PRODUKT KOŃCOWY (plon) stanowią określone organy rośliny wytworzone w wyniku jej wzrostu i rozwoju. Wielkość 
plonu zależy od: 



 

Genotypu rośliny 



  Warunków glebowo – klimatycznych 



 

Poziomu agrotechniki i umiejętności zawodowe rolnika 

PRODUKCJA ROŚLINNA CHARAKTERYZUJE SIE: 

1.  Istnieje zróżnicowanie roślinne pod względem wymagań glebowych, klimatycznych i nakładów 
2.  sezonowość i zapotrzebowanie na pracę 
3.  nie może być prowadzona w monokulturze; musi być zmianowanie roślin 
4.  wrażliwość na transport 
5.  łatwiejsza mechanizacja prac w produkcji roślinnej niż w zwierzęcej 
6.  nieregularność dopływu gotówki. 
7.  długi cykl rozwojowy 
8.  odbywa się na dużych obszarach 

Rośliny uprawne: 
- zbożowe 
- okopowe 
- przemysłowe 
- paszowe 
a) motylkowe 
 

- strączkowe 

 

- drobnonasienne (pastewne) 

b) niemotylkowe 
- zielarskie 
- warzywa 
Na polach uprawnych obok roślin pożądanych wyżej wymienionych mogą występować chwasty – gatunki niepożądane, dzikie, 
które łatwo przystosowują się do warunków glebowo – klimatycznych i mogą na polu utrzymywać się obok roślin uprawnych 

W7 Rośliny użytków rolnych pożądane i niepożądane oraz ich znaczenie gospodarcze. 
Rośliny uprawne należą do okrytonasiennych (okrytozalążkowych), które dzielą się na 2 klasy: 
Dwuliścienne – zarodki maja 2 liście nasiona ich są z reguły bezbielmowe, korzeń główny jest silnie rozwinięty, łodygi ich 
mają zdolność przerostu wtórnego (motylkowate, astrowate)  
Jednoliścienne – zarodki mają jeden liścień nasiona są z reguły bielmowe, z reguły nie mają korzenia głównego (są tylko 
korzenie przybyszowe) a łodygi ich nie mają przerostu wtórnego (trawy) 
Rośliny pożądane – są to rośliny celowo wysiane bądź wysadzone przez rolnika dające plon podstawowy i uboczny i będące 
przedmiotem uprawy na danym polu (rośliny zbożowe, okopowe, przemysłowe, motylkowe, warzywa, zioła) 
Rośliny niepożądane – to takie, które nie zostały celowo wysiane rosną na polu obok roślin pożądanych i nie są przedmiotem 
uprawy na tym polu (chwasty) 
Na podstawie budowy i trwałości pędu oraz cyklu rozwojowego rośliny dzielimy na: 
- drzewiaste np. krzewy i drzewa, które mają łodygi zdrewniałe pokryte korkiem, przystosowane do przetrwania okresu 
spoczynku zimowego  
- zielone wytwarzają pędy zielone o łodygach niezdrewniałych pokrytych skórką, zaliczmy do nich: 

1.  Jednoroczne – przechodzą pełny cykl rozwojowy w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego, a następnie obumierają: 

mogą być ozime oraz jare (zboża, ziemniaki)[monokarpiczne]-raz kwitnie raz obumiera  

o  Ozime rośliny jednoroczne, które wysiewamy późnym latem lub jesienią następnie przechodzą okres jaryzacji a 

w następnym roku wydają nasiona lub inny plon podstawowy 

o    Jare rośliny jednoroczne, które wysiewamy wiosną i w tym samym roku późnym latem lub jesienią dają plon 

podstawowy  

2.  Dwuletnie – cykl rozwojowy trwa dwa lata w I roku rośliny te wytwarzają liście i organy spichrzowe, a w II roku 

wytwarzają pędy kwiatowe i nasiona a potem obumierają np. buraki marchew, [monokarpiczne] 

3.  Wieloletnie (byliny) – kwitną i owocują wielokrotnie i z reguły rozmnażają się generatywnie i wegetatywnie (trawy, 

lucerna, chmiel) [polikarpiczna] 

Rozmnażanie 

  Generatywne – kiedy nasiona lub owoce są materiałem siewnym generatywnym 
  Wegetatywne – polega na tworzeniu całego organizmu z części rośliny macierzystej z takich organów wegetatywnych 

jak: pędy nadziemne i podziemne, korzenie, kłącza, rozłogi. 

Rośliny uprawne: 
- zbożowe 
- okopowe 
- przemysłowe 
- pastewne 
a) motylkowe 
 

- strączkowe 

 

- drobnonasienne (pastewne) 

b) niemotylkowe 

- zielarskie 
- warzywa 

ROŚLINY ZBOŻOWE 

 

 

                                            JARE                         OZIME                  JARE I OZIME 
                                        Owies                           żyto                           pszenica 
                                        Kukurydza                                                      pszenżyto 
                                        Proso                                                               jęczmień 
                                        Gryka 
KLASA JENDOLIŚCIENNE pszenica, żyto, pszenżyto, jęczmień, owies, kukurydza, proso 
KLASA DWULIŚCIENNA gryka 
Zboża uprawia się na: 
- ziarno (słoma i plewy) w plonie głównym, ziarno – źródło węglowodanów 60-70% 
- na zielonkę w plonie głównym lub w poplonach: na zielonkę uprawia się często kukurydzę, żyto lub owies, z zielonek 
sporządza się kiszonkę bądź skarmia się je bezpośrednio 
Użytkowanie zbóż  

  Ziarno na konsumpcję, czyli spożycie, zboża chlebowe to pszenica i żyto, mąka pszenna do produkcji makaronów i 

ciast 

o  W przemyśle browarniczym i gorzelniczym (jęczmień browarny i żyto) 
o  Jako paszę do sporządzania mieszanek treściwych 
o  Jako materiał siewny (reprodukcja) 
o  Biopaliwa (kukurydza, żyto) 

SŁOMA I PLEWY: 
-pasza objętościowa w żywieniu zwierząt (najlepsza jest słoma owsiana i jęczmienna) 

- ściółka lub materiał izolacyjny do okrywania kopców i okręcanie drzewek  
- uzupełnienie substancji organicznej w glebie, czyli przyoranie 
WYMAGANIA GLEBOWE  
Wysokie – (kompleks pszenny bdb i db i żytni bdb) pszenica ozima i jar, jęczmień jary, kukurydza na nasiona 
Średnie – (kompleks i żytni bdb i db, zbożowo-pastewny słaby) jęczmień ozimy, pszenżyto jare i ozime, owies 
Niskie – (kompleks żytni db i słaby) gryka, proso, żyto 
ROŚLINY OKOPOWE 
- użytkuje się u nich cześć podziemną (bulwy lub korzenie)  
- zawierają dużo węglowodanów, a mało białka i włókna 
- wymagają intensywnej uprawy roli i pielęgnacji międzyrzędowej 
- uprawiane są z reguły na oborniku 
- uprawiane są w szerokich rzędach 
Należą do dwuliściennych  

  Bulwiaste (1 roczne) – ziemniak 
  Korzeniowe (2 letnie)  

o  Pastewne  

  Burak pastewny 
  Marchew 
  Brukiew 
  Rzepa ścierniskowa 

o  Przemysłowe 

  Burak cukrowy 
  Cykoria 

Wymagania glebowe: 
Wysokie – burak cukrowy 
Średnie – burak pastewny, Ziemniak, cykoria, marchew pastewna czerwona 
Niskie – brukiew, rzepa, marchew pastewna biała i żółta 
ZIEMNIAK (jary, jednoroczny) kierunki użytkowania: 
- konsumpcyjne ( na bezpośrednie spożycie lub produkty uszlachetnione) 
- pastewne dla bydła lub trzody chlewnej 
- przemysłowe surowiec do wyrobu alkoholu i krochmalu 
- nasienne jako sadzeniaki 
ODMIANY ZIEMNIAKÓW: 

  Jadalne  

o  Bardzo wczesne (zbiór po 60-80 dniach od sadzenia) 
o  Wczesne (po 100 dniach) 
o  Średnio wczesne (po 120 dniach) 
o  Średnio późne (120-140 dniach) 
o  Późne (po 160 dniach) 

  Skrobiowe 

o  Średnio wczesne 
o  Średnio późne 
o  Późne 

ROŚLINY PRZEMYSŁOWEN(dwuliścienne, 1 roczne z wyjątkiem chmielu) 
Ze względu na sposób użytkowania dzielimy je na rośliny 

  Oleiste: rzepak jary i ozimy, rzepik jary i ozimy, lnianka, gorczyca biała, rzodkiew oleista, słonecznik oleisty, len 

oleisty, zawierają dużo tłuszczu w nasionach (28-50%) 

  Włókniste: len, konopie, zawierają w łodygach znaczne ilości włókna len-20%, konopie 24% 
  Specjalne: tytoń, chmiel 

ROŚLINY MOTYLKOWATE GRUBONASIENNE (strączkowe) 

Jednoroczne 

Jare 

  ozime 

Bobik, łubiny, groch, wyka jara,  

  wyka ozima 

Soja, fasola 
Rośliny te mogą być uprawiane na nasiona lub zielonkę, ich udział w strukturę zasiewów maleje (chociaż mają duże znaczenie 

przyrodnicze) gdyż niewiernie plonują i są nieopłacalne. 
ROŚLINY MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE (dwuliścienne) 
Do roślin tych należą: 
- jednoroczne (seradela, koniczyna perska) 
- dwuletnie (koniczyna czerwona) 
- wieloletnie (lucerna mieszańcowa, koniczyna biała) 
Są uprawiane głównie na zielonkę, paszę, sianokiszonkę, siano, susz, kiszonkę, nasiona w celach reprodukcyjnych. 
ROŚLINY ZIELARSKIE I SPECJALNE 
To np. mięta pieprzowa, kminek, rumianek pospolity, mak lekarski, lubczyk lekarski, pokrzywa, mniszek lekarski, 
Są wykorzystywane w lecznictwie do produkcji leków i herbatek ziołowych w gospodarstwie domowym jako przyprawy, 
składnik smakowy wielu produktów spożywczych, wykorzystywane w przemyśle spożywczym do barwienia, aromatyzowania, 
są dodatkami smakowymi i konserwującymi ułatwiającymi trawienie, dodatek do pasz, 
GRUPY UŻYTKOWE WARZYW 
-kapustne: kapusta głowiasta biała i czerwona, włoska, brukselka, kalafior 
-korzeniowe: marchew, pietruszka, seler 
-cebulowe: cebula, por, czosnek 
-liściowe: sałata, szpinak, burak liściowy 
-psiankowe: pomidor, papryka 
-dyniowate: ogórek, dynia 
-rzepowate: rzodkiewka, rzodkiew, rzepa 
-strączkowe: fasola, groch, bób 
Wieloletnie: szparag, rabarbar, 
ZNACZENIE WARZYW: 

1.  Dostarczają składników regulujących procesy życiowe głównie witaminy 
2.  Dostarczają białka, węglowodanów, kwasów organicznych 
3.  Zawierają składniki mineralne: potas, wapń, sód, magnez, fosfor i substancje bakteriobójcze (fitoncydy) 
4.  Charakteryzują się niska wartością energetyczną 
5.  Wspomagają trawieni innych potraw 

ROŚLINY NIEPOŻĄDANE: 
Chwasty: 

  Właściwe – rośliny dzikie przystosowane do zmiennych warunków uprawy, mogące samodzielnie utrzymywać się obok 

roślin uprawnych 

  O znaczeniu rolniczym – to każda obca roślina w łanie, która nie została celowo wysiana i nie jest przedmiotem uprawy 

na danym polu 

SZKODLIWOŚC CHWASTÓW: 

1.  Zużywają składniki pokarmowe i wodne 
2.  Zacieniają rośliny uprawne 
3.  Obniżają wysokość i jakość plonu 
4.  Wzrost kosztów produkcji 
5.  Właściwe toksycznie dla ludzi i zwierząt 
6.  Współudział w rozprzestrzenianiu chorób i szkodników 

 

W 8 23.11 Cele i zadania oraz specyfika produkcji zwierzęcej. Podstawowe pojęcia związane z produkcją zwierzęcą. 
Produkcja zwierzęca w rolnictwie jest wtórna do produkcji roślinnej 
Jej zadaniem jest przetwarzanie produktów pochodzenia roślinnego na bardziej cenne artykuły pochodzenia zwierzęcego. 
Celem produkcji: jest wytwarzanie produktów zwierzęcych 
Produkcja zwierzęca rozumiana rzeczowo to wielkość uzyskanej produkcji: 
- żywca rzeźnego 
- przyrost stada  
- produkcja: mleka, jaj, wełny, ryb i innych produktów zwierzęcych 
Różnice między produkcja zwierzęcą a roślinna: 
- produkcja zwierzęca jest zgrupowana w budynkach i ośrodku gospodarczym 
- zajmuje niedużą powierzchnię 
- nie jest uzależniona od pór roku i pogody 
- wymaga stosunkowo dużo nakładów prac, w tym siły ludzkiej dość równomiernie rozłożonej w ciągu całego roku 
- cykl produkcyjny wielu zwierząt jest często krótszy niż produkcji roślinnej 
- przy krótkich cyklach produkcji następuje szybki obrót środków pieniężnych 
Znaczenie produkcji zwierzęcej: 

1.  Uszlachetnienie produktów roślinnych (przetwarzanie ich w droższe, bardziej skoncentrowane produkty zwierzęce) 
2.  Utrzymywanie zwierząt poprawia wykorzystanie posiadanych zasobów siły roboczej, ziemi i środków trwałych 
3.  Podnoszenie i utrzymywanie żyzności gleby przez produkcję nawozów organicznych 
4.  Ograniczanie ryzyka produkcji 
5.  Bardziej równomierny dopływ gotówki niż w produkcji roślinnej 
6.  Podniesienie wydajności pracy 
7.  Dostarczanie artykułów dla własnego gospodarstwa domowego np. mleko, jaja itd. 
8.  Wrażliwość na transport (chłodziarki do mleka itp.) 

Do prowadzenia produkcji zwierzęcej niezbędne są odpowiednie warunki: 
- zapewnienie zaplecza paszowego w ciągu całego roku 
- posiadanie odpowiednich pomieszczeń dla zwierząt, magazynów paszowych, silosów do zakiszania roślin, budynków dla 
personelu itp. 
- zapewnienie dobrej wody do picia oraz wody do procesów technologicznych 
- posiadanie siły roboczej i opieki weterynaryjnej do obsługi zwierząt 
Produkcja zwierzęca w Polsce oparta jest na takich zwierząt jak: bydło, trzoda chlewna, owce, konie, różne gatunki drobiu, 
zwierzęta futerkowe, ryby, pszczoły 
SZTUKA FIZYCZNA - to każda sztuka inwentarza, niezależnie od gatunku, wieku i wagi (takie ujęcie niewiele jednak daje, 
gdyż uniemożliwia sumowanie wagi zwierząt i ich porównanie) 
Wprowadzono więc pojęcie 
SZTUKA PRZELICZENIOWA – (odpowiednik 1 krowy) to tzw. SZTUKA DUŻA (SD) o wadze 500 kg, ale przebywająca w 
gospodarstwie cały rok. 
SZTUKA OBORNIKOWA – (SO) to taka, która produkuje 10t przefermentowanego obornika lub 20t gnojowicy rocznie 
(podstawą jest krowa mleczna) 
SZTUKA ŻYWIENIOWA – (SZ) to taka, na której wyżywienie zużywa się rocznie 3500 jednostek owsianych (podstawa – 
krowa o masie 500kg i wydajności 3000l mleka rocznie) 
Jednostka owsiana – przeliczeniowa jednostka stosowana w przygotowaniu dawek żywieniowych dla zwierząt 1kg owsa. 
INWENTARZ ŻYWY – wszystkie żywe zwierzęta w gospodarstwie 
OBSADA INWENTARZA ŻYWEGO – procentowy udział różnych gatunków zwierząt w ogólnej liczbie zwierząt w 
gospodarstwie (zawsze w SO). Struktura ta wyznacza tzw. Kierunek produkcji zwierzęcej 
STADO ZWIERZĄT – to wszystkie zwierzęta jednego gatunku utrzymywane w gospodarstwie. 
STADO PODSTAWOWE – (reprodukcyjne) czyli zwierzęta do rozmnażania (krowy, jałówki cielne, knury, lochy itp.) 
STADO PRODUKCYJNE – zwierzęta towarowe (tuczniki, bukaty, opasy) 
STRUKTURA STADA – procentowy udział poszczególnych grup zwierząt w ogólnej liczbie zwierząt w danym stadzie (w 
sztukach fizycznych, ale może w SD). Struktura określa tzw. Kierunek chowu. 
 
Stado dzieli się na grupy (klasy) wiekowe. Obejmują one zwierzęta jednego gatunku w jednym wieku. 
Grupy wiekowe są ustalone dla każdego stada  
Bydło: cielęta do 14 dni, cielęta do 0,5 roku, jałówki od 0,5 do 1,5 r, jałówki cielne, krowy 
Trzoda chlewna: prosięta do 4 lub 8 tygodnia, warchlaki 2-4 miesiące, tuczniki, lochy itp. 
RASA – oznacza grupę zwierząt tego samego gatunku odznaczającą się tymi samymi cechami, uznanymi za charakterystyczne 

dla niej i wiernie przekazywane potomstwu: budowa, masa ciała, wzrost, umaszczenie, wydajność itp. 
TYP UŻYTKOWY – określa kierunek użytkowania danego gatunku czy rasy zwierząt określany zespołem cech 
morfologicznych (budowa) i fizjologicznych (typ przemiany materii) 
Typy użytkowe: 
Bydła: mleczny, mięsny, ogólnoużytkowy mleczno – mięsny 
Trzoda chlewna: słoninowy, mięsno – słoninowy, mięsny, bekonowy 
Owce: wełnisty, mięsny, kożuchowy, smużkowy, futerkowy, mleczny 
Konie: wyróżnia się u koni 2 typy różniące się znacznie od siebie zarówno budową jak i temperamentem  
-konie lekkie gorącokrwiste 
-konie ciężkie i pogrubione zimnokrwiste użytkowane jako powolne lub pospieszno robocze  
Podstawowe wskaźniki wydajności w produkcji zwierzęcej: 

  % wskaźnik wycieleń (krowy mleczne)liczba żywych urodzeń w stosunku do stada krów 
  Wskaźnik odchowu - % stosunek liczby zwierząt odchowanych do określonego wieku w stosunku do liczby sztuk stada 

podstawowego (krów, loch, owiec, klaczy) 

  Wydajność mleczna (mleczność) krów – roczna produkcja mleka (l lub kg)od 1 krowy (podobnie dla kóz i owiec 

mlecznych) 

PRZELOTOWOŚC – to określenie liczby zwierząt przechodzących w ciągu roku przez daną grupę (klasę) 
ŚREDNI STAN ROCZNY – obliczona na podstawie przelotowość średnia liczba zwierząt przebywająca w danej grupie w 
ciągu roku. 

ZNACZENIE CHOWU BYDŁA 

Produkty główne: mleko, mięso 
Produkty uboczne: skóra, krew, kości, rogi, racice, łój, żołądki, gruczoły dokrewne itp.(wykorzystywane w przemyśle 
paszowym i farmaceutycznym), nawóz organiczny 
 

W 01.12.09 Gałęzie produkcji zwierzęcej oraz użytkowanie podstawowych grup zwierząt. 
Działalności gałęzi bydło: 
Cielęta – młode bydło po urodzeniu do 14 tygodnia lub 0,5 roku. 
Jałówka – młoda sztuka bydła płci żeńskiej od 14 tygodnia do 0,5 roku do pierwszego ocielenie, najpóźniej do 3,5 roku 
Bukaty – młode bydło rzeźne do 18 miesięcy przeznaczone na opas: 



  wolce – kastrowane buhajki  pow. 200 kg opasane na rzeź  



 

jałowice – jałówki niezacielone lub te które nie donosiły płodu o masie 380-480kg przeznaczone do uboju  

Krowa – jałówka po pierwszym wycieleniu zdolna do rozpłodu a później przeznaczona na opas 
Buhaj – dorosły osobnik męski bydła przeznaczony do rozpłodu a później na opas. 
UŻYTKOWOŚC MLECZNA BYDŁA (mleczność) – ilość i jakość mleka wyprodukowanego od krowy w czasie laktacji (305 
dni) 
Określa się 

  wydajność mleka – liczbę kg mleka 
  wydajność tłuszczu – liczbę kg tłuszczu 
  wydajność białka – liczbę kg białka 

Laktacja – okres wydzielania mleka przez gruczoł mlekowy (305 dni). Rozpoczyna się po porodzie (przez pierwsze 6 dni jest to 
siara z przeciwciałami), a kończy zasuszeniem (zaprzestaniem dojenia krowy – 2 miesiące przed porodem) 
TYP MLECZNY 
- budowa lekka i kształt ciała zbliżony do trójkąta 
- szyja wąska i długa 
- klatka piersiowa płytka i wąska 
- brzuch pojemny, tułów długi i szeroko zakończony 
- wymię dobrze rozwinięte  
- tylne nogi szeroko rozstawione 
- żywy temperament 
Wydajność mleczna 5-7 tysięcy kilogramów mleka rocznie 
Rasy: holsztyńsko – fryzyjska (Hf), mieszaniec F1 (cbxhf), jersey, ayrshire, angler 
TYP MIĘSNY 
- bardzo ciężka budowa ciała i gruba skóra 
- szybki wzrost i wczesne dojrzewanie 
- mocno umięśnione partie zadu i przodu tułowia 
- kształt tułowia zbliżony do prostokąta  
- małe głowy, krótkie nogi i szyje 
- łagodny charakter i temperament 
Masa ciała 450-1800 kg, wydajność rzeźna 60-70% (stosunek tuszy do masy ciała przed ubojem) Rasy: Aberdeen angus, 
hereford, blond d’Aquitaine, charolaise, Limousin, piemontese, 
TYP DWUKIERUNKOWY 
- ma część cech wspólnych bydła mlecznego, część mięsnego,  z tym, że charakteryzuje się mniejsza wydajnością mleczna niż 
typ mleczny, mniejszą wydajnością rzeźną niż typ mięsny, wydajność rzeźna 50-60%, wydajność mleczna3,5-5 tys. kg mleka. 
Rasy: czarno-biała (cb)90% łącznie z (cb+Hf), czerwono-biała (czb)6%, polska czerwona (PC) 2%, simentalska 1,5% 
 

PODZIAŁ KONI wg pochodzenia 

 
 
Szlachetne (gorącokrwiste) -
energicznie, szybko się poruszają, -konie 
sportowe i do rekreacji, -długie 
kończyny i tułów, delikatna szyja i 
głowa, -nogi, tułów opisany na 
kwadracie, 

 
Zimnokrwiste i pogrubione –
pociągowe, powolne, -krótsze 
kończyny, -chodzi stępa, -masywne 
(ciężkie konie zaprzęgowe) 
Prymitywne –delikatna budowa, -

odporny na zimno, -wytrzymałe, -blisko 
spokrewnione z dzikimi przodkami 
 
 

Działalności koni: 
Źrebię – młode koni od urodzenia do ukończenia 1 roku 
Klacz – osobnik żeński koni przeznaczony do rozpłodu 
Ogier – osobnik męski koni przeznaczony do rozpłodu 
Wałach – kastrowany samiec koni 

ZNACZENIE CHOWY TRZODY CHLEWNEJ 

 

Produkty główne to mięso, -wysoka wartość 
odżywcza, -wysokie walory smakowe i 
kruchość, -przerób na wędliny i konserwy, 
Produkty uboczne –skóra(przemysł 

skórzany), -krew i narządy wewnętrzne (przem. spożywczy), -gruczoły 
dokrewne (przem. farmaceutyczny), -kości (do produkcji żelatyny i 
mączki kostnej), -nawóz organiczny 
 

 

Działalności trzody chlewnej: 
Prosięta – młode trzody chlewnej od urodzenia do 2 miesięcy i masy ciała 16kg, 
Warchlaki – od 2-4 miesięcy (20-30kg) 
Tuczniki – trzoda chlewna 4-8 miesięcy przeznaczona do tuczu (85-100kg) 
Locha (maciora) – osobnik żeński trzody chlewnej wykorzystywany rozpłodowo, a potem na opas 
Knur – osobnik męski trzody chlewnej wykorzystywany rozpłodowo, a potem na opas 
Wieprzki – kastrowane samce trzody chlewnej 
Typy użytkowe: 
1 mięsny 
- szybki wzrost i późne dojrzewanie 
- duża masa ciała 200-350kg 
- bardzo długi tułów  
- szynka głęboka dobrze wypełniona 
- nogi średniej długości, cienkie ale mocne 
- duża płodność i plenność (10-12 prosiąt w miocie) 
- mięsność 48-65% 
Rasy: wielka biała polska (wbp)35%, polska biała zwisłoucha (pbz)53%, złotnicka biała (złb)0,35%, duroc 2,7%, hampshire 
1,4%, pietrain 3% 
2 tłuszczowo-mięsny 
- szybki wzrost i wczesne dojrzewanie 
- masa ciała 150-200kg 
- tułów krótki i szeroki 
- szeroka szynka 
- krótkie kończyny 
- średnia plenność (8-10 prosiąt) 
Rasy: puławska (puł)0,7% 
3 mięsno-słoninowy 
- powolny wzrost i małe przyrosty 
- duże otłuszczenie 
- duża masa ciała (300-400kg) 
- krótkie grube kończyny 
Rasy: złotnicka pstra (złp)0,32% 
OWCE 
Jagnięta – młode owiec od urodzenia do około 3 miesięcy 
Maciorka – samica owiec służąca do rozpłodu a potem na opas 
Tryk – samiec owiec służący do rozpłodu a potem na opas 
Skopy – kastrowane samce przeznaczone na rzeź 
 

W10 Środki obrotowe produkcji roślinnej 
Materiał siewny stanowią wszystkie organy służące do rozmnażania. Dzielimy go na wegetatywny i generatywny. 
Generatywny – nasiona roślin przemysłowych, strączkowych 
Wegetatywny – bulwy ziemniaków, cebule i inne fragmenty roślin służące do rozmnażania wegetatywnego. 
Aby rośliny wydały odpowiedni plon (wysoki, dobrej jakości) należy wysiewać materiał o odpowiedniej zdolności kiełkowania, 
czystości i wilgotności. Dlatego też najlepiej do siewu stosować materiał siewny kwalifikowany lub handlowy 
Kwalifikowany – to materiał o odpowiedniej jakości pochodzący z plantacji nasiennych o znanej odmianie i stopniu 
kwalifikacji 
Handlowy – to materiał spełniający określone normy jakościowe ale pochodzący z pól produkcyjnych często o nieznanej 
odmianie i stopniu kwalifikacji. 
NAWOZY I NAWOŻENIE 
 Do wydawania określonego plonu roślina musi pobierac odpowiednia ilość składników pokarmowych. 
Składniki pokarmowe: 
- makroelementy (pobierane w dużych ilościach) 
C,H,O z powietrza i wody 
N,B,K,Ca,Mg,S z gleby 
- mikroelementy (pobierane w małych ilościach) 
Fe, Mn,B,Zn,Cn,Mo z gleby 
Organogeny – to składniki które budują łańcuchy lub pierścienie związków organicznych i występują w największych ilościach 
u roślin C,H,O u zwierząt C,H,O,N 
GŁOWNE ŹRÓDŁA SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W GLEBIE: 
- rozkład materii organicznej 
- biologiczne wiązanie N2 przez bakterie symbiotyczne i wolnożyjące 
- wietrzenie skał i minerałów 
- opady atmosferyczne 
- nawozy 
Nawozy to  produkty przeznaczone do dostarczania roślinom składników pokarmowych lub zwiększania żyzności gleb w tym 
do odkwaszania gleb. 
Podział nawozów: mineralne, naturalne, organiczne, organiczno-mineralne. 
Nawozy mineralne sztuczne: nawozy nieorganiczne produkowane w drodze przemian chemicznych lub przerobu surowców 
mineralnych. 
Cechy nawozów mineralnych: 
- produkowane są w drodze przemian chemicznych lub przerobu surowców mineralnych 
- są nawozami szybko działającymi ale krótko 
- posiadają składnik pokarmowy w dużej koncentracji 
- są nawozami niepełnymi dwu lub kilku składnikowymi 
- niektóre łatwo ulegają wymywaniu z gleby 
Jednoskładnikowe: azotowe, fosforowe, potasowe, magnezowe 
Wieloskładnikowe: Np.NK.PK.NPK 
Mikronawozy: (zawierają mikroelementy) stosowane w przypadku niedoborów 
Do odkwaszania gleb: wapniowe, wapniowo-magnezowe 
Nawozy mineralne można stosowac przedsiewnie i po wschodach roślin uprawnych 
NAWOZY NATURALNE: odchody zwierząt: 
- obornik (ściółka+kał+mocz) w oborach ściółkowych, głównie nawóz naturalny 
- gnojówka (przefermentowany mocz zwierząt) 
- gnojowica (przefermentowany kał+mocz+woda używana do spłukiwania) w oborach bezściółkowych 
NAWOZY ORGANICZNE 
Substancje organiczne i ich mieszaniny:  
- kompost, 
- wermikompost powstający przy udziale dżdżownic 
- słoma 
- nawozy zielone 
NAWOZY ORGANICZNO MINERALNE: 
Mieszaniny nawozów mineralnych i organicznych 
Nawozy azotowe przykłady(%zużycie w Polsce) %azotu 
Grupa  
azotowe: siarczan amonu (12%)20% 
saletrzano-amonowe: saletra amonowa (50%) 34% 
amidowe: mocznik (20%)46% 
płynne: roztwór saletrzano-mocznikowy (RSM)28-32% 
Nawozy azotowe stosujemy przedsiewnie i pogłównie i najczęściej w dawkach dzielonych 
Nawozy fosforowe przykłady: 
Powstają z: fosforyty i apatyty 

-superfosfat pojedynczy pylisty lub granulowany 
-superfosfat potrójny granulowany 
Stosowane przedsiewnie (przykryte glebą) 
Nawozy potasowe 
Powstają z: złoża soli potasowych 
Nawozy 

 

 

 

 

%K2O 

Sole potasowe chlorkowane 
KCl nisko, średnio i wysokoprocentowe      <42 
 

 

 

 

 

 

Do >54 

Siarczan potasowy 

 

 

 

59-62 

Stosowane przedsiewnie (przykryte glebą) 
Nawozy do odkwaszania gleb 
Rocznie z 1 ha gleb ubywa (wynoszenie z plonem, wymywanie) ponad 50% gleb w Polsce to gleby kwaśne i b.kwaśne 
Nawozy te dzielimy na: 
-tlenkowe 

 

-na gleby ciężkie i średnie 

-węglanowe 

 

-można stosować na wszystkie gleby 

Dawki wapnia zależą od odczyny oraz kategorii agronomicznej gleby. Wapno stosujemy co 4 lata po żniwach jesienią 
wymieszać z glebą 
CECHY NAWOZÓW NATURALNYCH I ORGANICZNYCH: 
- wytwarzane w gospodarstwie 
- zwiększają zawartość glebowej materii organicznej w tym próchnicy 
- korzystnie wpływają na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby 
- są nawozami działającymi wolno i długo 
- zawierają wszystkie makro i mikro elementy 
- składniki pokarmowe zawierają w małej koncentracji 
W oborniku przeciętnie 25% suchej masy a zawartość w świeżej masie wynosi 0,5% azotu, 0,25% fosforu, 0,6% potasu. 
Stosuje się późną jesienią lub wiosną co 3-4-5 lat i szybko przykryć orką.  
ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN 
Ochrona roślin- zapobieganie i zwalczanie agrofagów w sposób bezpieczny dla człowieka i środowiska, mające na celu 
ograniczenie strat w produkcji roślinnej 
Agrofagi – organizmy szkodliwe w produkcji roślinnej (i leśnej) 
Należą: 
-patogeny roślin (grzyby, bakterie, wirusy) 
-szkodniki 
-chwasty 
Szkodliwość agrofagów: mniejsze plony, gorsza jakość, średnie starty w plonach w Polsce 15-20%, na świecie ok. 40% 
-Patogeny wywołują choroby infekcyjne. Objawy to: nekroza, zgnilizny, przebarwienia 
-Czynniki nieorganiczne (susza, niedobór azotu lub wody) wywołują choroby fizjologiczne roślin  
Szkodniki- zwierzęta roślinożerne ze względu na typ aparatu gębowego i uszkodzenia: 
-gryzący np. dziurawienie liści 
-kłująco-ssący np. wysysanie soków, przebarwienia zniekształcenia 
Chwast – to każda niepożądana roślina w łanie, rośliny dzikie lub rośliny uprawne, samosiewy zbóż w rzepaku 

Metody ochrony roślin:

Pośrednie (profilaktyczne) 
-kwarantanna 
-hodowlana 
-agrotechniczna 
 

Bezpośrednie (interwencyjne) 
-mechaniczna 
-fizyczna 
-biologiczna 
-chemiczna

 

Obowiązują: integrowane 

Kwarantanna: system organizacyjno-kontrolny chroniący terytorium kraju przed przywleczeniem z zagranicy nowych 
agrofagów (kw.zewn) oraz ewentualnym rozniesieniu ich po terenie kraju (kw.wewn) 
Agrotechniczne: zabiegi agrotechniczne stwarzające optymalne warunki wzrostu roślinom uprawnym, a ograniczające rozwój 
agrofagów np. zdrowy materiał siewny, nawożenie, zmianowanie 
Hodowlana- wprowadzenie do praktyki rolniczej odmian odpornych czy mniej wrażliwych na poszczególne choroby i 
szkodniki, w tym odmiany transgeniczne  
Fizyczne- wykorzystywanie różnych form energii: promieniowanie, termiczne odkażanie gleby w szklarniach (parowanie) 
wypalanie chwastów 
Mechaniczne- zbieranie i niszczenie szkodników, przynęty i pułapki na szkodniki 
Biologiczna – polega na wykorzystaniu organizmów żywych: 
-ochrona pożytecznych organizmów 
-hodowla wrogów naturalnych i wprowadzenie ich na dany teren (szklarnie, sady) 
-stosowanie biopreparatów zawierających wirusy, bakterie i grzyby 

Metody biotechniczne – wykorzystanie substancji pochodzenia roślinnego i chemicznego informatorów owadów 
-atraktanty – subst wabiące zwierzęta 
-antyfielanty i repelenty – sus które hamują żerowanie albo składanie jaj 
-feromony (płciowe) wabią osobniki płci przeciwnej 
Chemiczna- najskuteczniejsza szeroko stosowana. Środki ochrony roślin (pestycydów) w Polsce 1,34 kg\ha substancji aktywnej 
w UE 2,3 kg\ha 
Integrowana – harmonijne i łączne wykorzystanie w zwalczaniu agrofagów wszystkich dostępnych metod, w celu skutecznego, 
bezpiecznego dla środowiska i opłacalnego ograniczenia ich liczebności do poziomu poniżej ekonomicznej szkodliwości. 
Użycie chemicznych ś.o.r. powinno  być ograniczone do niezbędnego minimum  
GRUPY CHEMICZNYCH Ś.O.R 
Zoocydy – to śr. Chem. Ochrony roślin stosowane przeciwko szkodnikom 
-Insektycydy – to przeciw owadom 
Fungicydy – to śr. Ochrony roślin grzybobójcze 
Herbicydy – to śr. ochrony roślin zwalczające chwasty 
REGULATORY WZROSTU I ROZWOJU ROŚLIN to śr. Chem. Ochrony roślin przeciwdziałające wyleganiu regulujące 
ukorzenianie i kwitnienie itp. 
ŚRODEK OCHRONY ROŚŁIN – to preparat  
-substancja aktywna (e) nośnik+substancja 
-substancja aktywna inaczej substancja biologicznie czynna, niszczy agrofaga 
Toksyczność ostra- zdolność substancji do wywołania efektu toksycznego po jego podaniu do organizmu w dawce 
jednorazowej lub jednorazowym narażeniu 
Klasy toksyczności: 
Klasy I-IV gdzie IV oznacz największą toksyczność  
Klasa   

 

 

 

 

 

 

LD50(mg\kg masy ciała) 

b.toksyczne 

T+ 

 

 

 

 

 

 

<25 

toksyczne T 

 

 

 

 

 

 

 

25-200 

szkodliwe Xn   

 

 

 

 

 

 

200-2000 

mało szkodliwe  

 

 

 

 

 

 

>2000 

LD50 – ilość substancji chem, która powoduje śmierć 50%organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób 
Okres karencji – czas, który musi upłynąć od dnia zastosowania ś.o.r. do dnia zbioru roślin lub produktów roślinnych 
przeznaczonych do spożycia. 
Okres prewencji – czas po zastosowaniu ś.o.r. w którym człowiek i zwierzęta (pszczoły) nie powinny stykać się ani przebywać 
w otoczeniu miejsc także w obiektach w których zastosowano ś.o.r. 
Próg ekonomicznej szkodliwości – taka ilość chwastów lub szkodnika lub nasilenia choroby gdzie starty w plonie są niższe 
koszt zastosowanego ś.o.r. 
 

W11 środki do produkcji zwierzęcej (pasze dla zwierząt) 
Główną część substancji organicznej organizmów zwierzęcych stanowią 4 pierwiastki chemiczne. Węgiel, tlen, wodór, azot. 
Występują one w formie złożonych związków chemicznych i stanowią 90-95% suchej masy. Zarówno w organizmie roślinnym 
jak i zwierzęcym znajduje się ponad 50% wody, a reszta to sucha masa. Ciało zwierzęce składa się z: białka, wody, tłuszczu, 
węglowodanów, związków mineralnych. Rośliny, które stanowią podstawę pokarmu dla zwierząt zawierają te same grupy zw. 
Chem. Różnice występują w ich procentowej zawartości (dot. Węgli, których w roślinach jest najwięcej). 
Zapotrzebowanie pokarmowe  i produkcyjne wyrażone ilością białka, energii, suchej masy, włókna surowego, skł mineralnych, 
aminokwasów egzogennych i witamin określa się terminem normy żywieniowej.  
Dawka pokarmowa – (potrzeby bytowe i produkcyjne) zestaw pasz, które zawartością składników pokarmowych odpowiadają 
normie żywieniowej. Potrzeby pokarmowe to: potrzeby bytowe to taka ilość skł pokarmowych którą zwierze zużywa na 
utrzymywanie swego organizmu przy użyciu i w odpowiedniej kondycji fizycznej. 
Potrzeby produkcyjne to ilość składników pokarmowych potrzebnych do wytwarzania produktu (jaj, mleko, mięsa, wełny) 
WODA 
-decyduje o procesach biologicznych 
-warunkuje całą przemianę materii 
-jest nośnikiem substancji odżywczych 
-jest składnikiem wszystkich płynów ustrojowych 
-reguluje ciepłotę organizmów 
Zapotrzebowanie od 20 litrów u świń i koni do 80-100 litrów u krów dziennie. 
BIAŁKO OGÓLNE jest podstawowym składnikiem budulcowym organizmu zwierzęcego 
Dzieli się na: 
1 białko właściwe (zbudowane z aminokwasów) 
2 związki azotowe niebiałkowe to proste związki zawierające azot rozpuszczalne w wodzie 
AMINOKWASY z których zbudowane są białka mogą być: 
-endogenne które zwierze samo może syntetyzować 
-egzogenne które są niezbędne ale organizm nie potrafi ich syntetyzować i muszą być dostarczane w paszy 
WĘGLOWODANY 
-stanowią podstawowy składnik organiczny pasz pochodzenia roślinnego 
-są to związki zawierające C H O 
-są głównym źródłem energii dla zwierząt 
I Węglowodany bezazotowe wyciągowe łatwostrawna np. skrobia w nasionach zbóż i strączkowych bulwach ziemniaka, 
korzeniach okopowych 
-cukry proste (fruktoza, glukoza) w owocach i młodych pędach roślinnych 
-dwucukry (sacharoza i laktoza) 
II włókno surowe  podstawy składnik błonnik jest łatwo trawiony przez przeżuwaczy (bydło) słabo przez konie i inne 
-wpływa korzystnie na wydzielanie soków trawiennych 
-wywołuje poczucie sytości 
TŁUSZCZE 
-składnik pokarmowy o najwyższej wart. energetycznej  
-są składnikami wszystkich komórek organizmu zwierzęcego  
-stanowią substancję rezerwową jako tłuszcze zapasowe 
-stanowią izolację cieplną organizmu 
-wpływają korzystnie na wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach 
POPIÓŁ SUROWY = SKŁADNIKI MINERALNE są one dla organizmu: 
-składnikiem budulcowym tkanek (kostnych i miękkich) 
-wchodzą w skład różnych związków organicznych 
-utrzymują odpowiedni poziom jonów wodorowych w płynach ustrojowych od których zależy stałe pH we krwi 
-wchodzą w skład enzymów lub są ich aktywatorami 
-regulują ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych  
-utrzymują równowagę kwasowo-zasadowo organizmu 
-decydują o stanie koloidów ciała zwierząt 
WITAMINY zw organiczne, których organizm sam nie produkuje, ale są mu potrzebne do normalnego wzrostu i rozwoju 
Dzielą się na 2 grupy: 
-rozpuszczalne w tłuszczach 
-rozpuszczalne w wodzie 
Całkowity brak witamin wywołuję awitaminozę, częściowy hipowitaminozę a nadmiar hiperwitaminozę. 
Pasz – to produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, mineralnego i syntetycznego stosowane w żywieniu zwierząt 
Pasze pochodzenia roślinnego naturalne 
-zielonki z upraw polowych 
-zielonki z TUZ 
-kiszonki, sianokiszonki 
-okopowe 
-siano 

-słoma 
-plewy i strączyny 
-susz z zielonek 
-ziarno zbóż i jego przetwory 
-nasiona roślin strączkowych 
-śruty zbożowe i z nasion strączkowych 
-susz ziemniaczany i buraczany 
-płatki ziemniaczane 
 
zielonki -  rośliny zielone zawierające 10-30% suchej masy 
kiszonki -  kiszenie jest 1 z metod konserwowania pasz objętościowych soczystych, polegająca na zakwaszeniu materiału 
zakiszonego kwasem mlekowym wytwarzanym w wyniku bakteryjnej fermentacji cukru 
w celu ułatwienia zakiszenia surowca stosuje się następujące dodatki: 
-bogate w cukry proste – melasa, susz buraczany 
-bogate w skrobię – ziemniaki 
-preparaty mikrobiologiczne (szczepy bakterii kwasu mlekowego) 
Kiszonki świeże zawierają do 29% suchej masy, sianokiszonki przywiędnięte, podsuszone 40-60% 
Pasze pochodzenia roślinnego – przemysłowe :produkty uboczne przemysłu 
-młynarskiego – otręby, maki, pastewne 
-olejarskiego – śruty poekstrakcyjne, makuchy i ekspeltery 
-skrobiowego – pulpa ziemniaczana, gluten 
-fermentacyjnego – wywar ziemniaczany i zbożowy 
-browarniczego – kiełki suszone, słodziny, drożdże 
-cukrowniczego – wysłodki buraczane i melasa 
Pasze pochodzenia zwierzęcego naturalne: 
Mleko, mięso, ryby, krew 
Pasze pochodzenia zwierzęcego przemysłowe 
-mleczarskiego – maślanka, serwatka 
-mięsnego – mączki z krwi, mięsa, kostne 
-rybnego – mączki rybne 
Pasze mineralne i syntetyczne: 
-dodatki mineralne i witaminowe 
-związki wapniowe – kreda pastewna 
-związki wapniowo-magnezowe 
-sól pastewna 
-mikroelementy 
-wieloskładnikowe mieszanki zw mineralnych 
-witaminy syntetyczne aminokwasy, stymulatory wzrostu, dodatki mineralne 
 
 
  
 W12 Gospodarowanie na terenach użytków zielonych 
Użytki zielone – to łąki i pastwiska 
Dzielą się one na: 
Użytki przemienne – (tzw. krótkotrwałe) do których zalicza się te na terenach gruntów ornych, które znajdują się w 
płodozmianach polowych 
Użytkuje się je kośnie lub pastwiskowo w ciągu kilku lat, a następnie są one zaorywane i na ich miejsce wysiewa się rośliny 
upraw polowych. 
Trwałe użytki zielone – są porośnięte wieloletnią roślinnością zielona z przewagą lub z dużym udziałem traw, są w ciągu wielu 
lat 
 
W Polsce wydziela się 4 strefy rozmieszczenia TUZ: 
- strefa północna obejmująca rejon nadmorski oraz Pojezierze Mazurskie i Pomorskie 
- strefa środkowa nizinna (Pas Wielkich Dolin) 
- południowa wyżyna wraz z pogórzem 
- strefa górska pow. 500 m.n.p.m.  
TUZ występują w dolinach rzek, obniżeniach śródpolnych, śródleśnych na torfowiskach niskich i na terenach górskich i 
podgórskich 
Podział TUZ 

4)  Ze względu na usytuowanie w terenie 
5)  Niżowe do 300 m.n.p.m. 
6)  Podgórskie 300-500 m.n.p.m. 
7)  Górskie 500-1000 m.n.p.m. 

Objętościowe suche 

treściwe 

Objętościowe soczyste 

8)  Wysokogórskie pow. 1000 m.n.p.m. 
9)  Ze względu na typ gleby 
10) Łąki położone na glebach organicznych 
11) Łąki położone na glebach mineralnych 
12) Ze względu na sposób użytkowania 
13) Użytki kośne (łąki kośne) 
14) Użytki spasane (pastwiska) 
15) Użytkowanie zmienne (kośno-pastwiskowe) 

Wyróżnia się wśród łąk: 

  łąki niżowe 
  łęgi (łąki zalewane) położone w dolinach rzecznych, okresowo zalewane 
  grądy (łąki grądowe) na glebach mineralnych o małej zawartości próchnicy 
  łąki bagienne (bielawy) i pobagienne (murszowe) mokre lub bardzo mokre na glebach organicznych 
  łąki górskie i pastwiska  
  hale wysokogórskie 1400-2100 m.n.p.m. 
  hale śródleśne 1000-1400 m.n.p.m. 
  łąki górskie 500-1000 m.n.p.m. 

Użytkowanie łąk i pastwisk 
1. Kośne  
- Intensywne, gdy zbiera się 3-4 pokosy na siano, kiszonkę lub sianokiszonkę lub 3 pokosy na siano a 1 przeznaczony na wypas 
- umiarkowanie intensywne – 3 pokosy na siano lub sianokiszonkę lub 2 na siano, a 1 na wypas 
- ekstensywne – 2 pokosy na siano, sianokiszonkę lub kiszonkę lub 1 na siano i 1 na wypas 
2. Pastwiskowe 
- wypas na uwięzi (palikowy) 
- wypas kwaterowy  
- wypas kwaterowy dawkowany 
- wypas wolny 
3. Kośno-pastwiskowe 
- okresowy wypas obiektów łąkowych 
- okresowe kośne użytkowanie pastwisk 
- zmienne kośne i pastwiskowe użytkowanie TUZ w ciągu całego okresu wegetacyjnego 
Roślinność łąk i pastwisk 
W praktyce łąkarskiej rośliny występujące na TUZ dzielą się na: 
-trawy 
-rośliny motylkowate 
-rośliny turzycowate 
-sitowate 
-skrzypy 
-zioła 
-chwasty 
Trawy pastewne i rośliny motylkowate są najbardziej pożądanymi składnikami runi wraz z niewielkim dodatkiem ziół. 
Podział traw: 



 

Ze względu na sposób wyrastania pędów 



 

Luźnokępkowe  



 

Zbitokępkowe (pędy wyrastają w dużym skupieniu) 



 

Rozłogowe (wytwarzają pędy podziemne tzw. rozłogi, z których wyrastają pędy nadziemne i korzenie) 



 

Ze względu na wysokość  



 

Trawy wysokie tworzące ruń koszoną łąk 



 

Trawy niskie (podszywkowe) przeważające w runi pastwiska 



 

Ze względy na wartość pokarmową 



 

Trawy o wysokiej, dobrej wartości (pastewne) wydają wysoki plon, mają duże wymagania wodne, dobrze rosną na 
glebach żyznych: kostrzewa łąkowa, wyczyniec łąkowy, tymotka łąkowa kupkówka,  rajgras wyniosły, wiechlina 
łąkowa, życica trwała, kostrzewa czerwona  



 

Trawy małowartościowe: tamka wonna, stokłosa miękka, owsica omszona, kostrzewa owcza 

ROŚLINY MOTYLKOWATE 
-zawierają duże ilości wartościowego białka, składników mineralnych i witamin 
-wpływają korzystnie na glebę gdyż zwiększają w niej zawartość azotu 
-występują głównie na pastwiskach w mniejszych ilościach w runi łąk 
 Na TUZ występują: 
Koniczyna łąkowa, koniczyna biała i białoróżowa, komonica zwyczajna i lucerna nerkowata oraz wyka ptasia i groszek żółty. 
Roślinami niepożądanymi na TUZ są trawy małowartościowe turzycowate, sitowate, skrzypy i chwasty oraz nadmiar ziół. 
Wszystkie rośliny poza ziołami są niepożądane gdyż mają niską wartość pokarmową, obniżają plon i jego jakość a niektóre są 
trujące dla zwierząt. 

Zioła – to rośliny posiadające wysoką wartość pokarmową, zawierające witaminy, sole mineralne oraz garbniki polepszające 
właściwości smakowe i dietetyczne paszy. Do najczęściej występujących ziół zaliczamy: mniszek pospolity, brodawnik 
jesienny, krwawnik pospolity, babka lancetowata, kminek zwyczajny. Duży udział ziół w runi jest niepożądany gdyż prowadzi 
do obniżenia plonu. 
Chwastami w łąkarstwie określa się te rośliny, które są bezpośrednio szkodliwe (trujące, dla zwierząt lub też pośrednio 
wpływają na obniżenie jakości paszy i zbieranych plonów) 
Chwasty trujące: szalej jadowity, jaskier jadowity i ostry 
Chwasty obniżające plon: barszcz zwyczajny, ostrożeń błotny i warzywny oraz kanianka i szelężnik większy 
Aby na TUZ utrzymać jak największą ilość roślin pożądanych i nie dopuszczać do nadmiernego rozwoju należy: 
-usuwać chwasty ręcznie bądź zwalczać je opryskami i usuwać krzaki 
-intensywne użytkowanie czyli częste koszenie 
-nawożenie mineralne i organiczne 
-nawadnianie (regulacja stosunków wilgotnościowych) 
-utrzymanie urządzeń melioracyjnych w sprawności 
-utrzymanie równej powierzchni pastwisk i łąk 
Funkcje TUZ 

  produkcyjna – czyli dostarczenie paszy dla zwierząt, może to być: zielonka, kiszonki, sianokiszonki, siano – 

wysuszona zielonka poniżej 18% wody, susze – poniżej 13% wody 

  hydrologiczna – związana z zatrzymywaniem wody czyli retencjonowaniem oraz przechwytywaniem fali 

powodziowej  

  klimatyczna – polegająca na zwiększeniu wilgotności powietrza i łagodzeniu wahań temperatury  
  ochronna – ochrona gleb przed erozja, ochrona próchnicy glebowej i stref przybrzeżnych rzek i jezior 
  filtracyjna i fitosanitarna – polega na zapobieganiu eutrofizacji wód i oczyszczaniu ścieków przemysłowych i 

komunalnych, powietrze jest oczyszczone z pyłów i zanieczyszczeń oraz użytki te odgrywają rolę w rekultywacji 
terenów zniszczonych przez przemysł 

  zdrowotna i lecznicza: korzystny wpływ na zdrowie i kondycję zwierząt 

  właściwości bakteriobójcze roślin 
  nasycenie parą wodną atmosfery  
  korzystna jonizacja powietrza 
  obecność olejków eterycznych, substancji zapachowych 
  przeciwdziałanie niektórym chorobom układu oddechowego 
  krajobrazowa i estetyczna 

  psychosocjologiczna – kolor zielony uspokaja, odpoczywa wzrok 
  rekreacyjno – turystyczna  
  tereny zielone w miastach -  spełniają wszystkie funkcje poza 1! 

 
 

W 05.01.2010  
System rolnictwa to sposób gospodarowania i prowadzenia gospodarstwa rolniczego. 
Preferowane cele rolnictwa (w Europie Zachodniej) 
Początek XX w. 
Zwiększenie produkcji żywności (niska produktywność = niedobór żywności)  
               Wzrost podaży żywności 
efekty      wzrost kosztów produkcji 
                obniżenie dochodów 
Koncentracja, specjalizacja w rolnictwie. Połowa XX w. 
Mechanizacja produkcji roślinnej i zwierzęcej (zwiększenie skali produkcji, zmniejszenie zatrudnienia) 
              Migracja ludności do miast 
              Zwiększenie produkcji 
efekty    specjalizacja produkcji 
              zwiększenie pow. gospodarstw  
              poprawa (chwilowa) efektu finansowego 
Koniec XX w. 
Konkurencja między gospodarkami a producentami , intensyfikacja: genetyka, chemia 
                                     Dla gospodarstw 
efekty    subsydia  
 

 

          wyłączanie gruntów rolnych z produkcji  

Nadprodukcja, limity (ograniczenia produkcji) 
Zagrożenia: 
Społeczne (zmniejszenie zatrudnienia) 
Środowiskowe  
Ekonomiczne 
Postęp w rolnictwie został osiągnięty przez: 
-przemysł środków produkcji (nawozy mineralne, pestycydy, maszyny itp.) 
-postęp w hodowli nowych odmian roślin i ras zwierząt 
-nowoczesną organizacje rolnictwa i rozwój jego infrastruktury 
Skutki dla rolnictwa: 
-koncentracja ziemi, zwiększenie pow. gospodarstw  
-chemizacja i technizacja procesów produkcji rolniczej 
NEGATYWNE NASTĘPSTWA 
W sferze ekonomicznej: 
-nadmiernym wzrostem kosztów produkcji rolniczej i koniecznością jej subsydiowania 
-nadprodukcja żywności i wynikającymi stąd kosztami jej zagospodarowania 
-spadkiem cen żywności i obniżeniu opłacalności produkcji rolniczej 
W sferze ekologicznej: 
-wzrost skażenia środowiska jako efekt masowego stosowania chemicznych środków ochrony i nawozów mineralnych 
sztucznych 
-ubożenie gatunkowe przyrody i zmniejszenie zróżnicowania ekosystemów 
-wzrost zagrożenia ze strony agrofagów jako efekt uodporniania się na chemiczne środki ochrony 
W sferze społecznej były powodem: 
-zmian w postawach konsumentów wobec rolnictwa, przejawiających się wzrostem wymagań w zakresie ochrony środowiska 
przyrodniczego i jakości wytwarzanej żywności 
-zmian społecznych w środowiskach wiejskich polegających na drastycznym zmniejszaniu się zatrudnienia bezpośrednio w 
rolnictwie, przejmowanie miejskiego stylu życia i zanikaniu tradycyjnej kultury wiejskiej 
Od 1980 zaczęto wydzielać systemy rolnictwa. Wówczas inaczej zaczęto oceniać rozwój społ-gosp. Podkreśla się konieczność 
rozwoju zrównoważonego – czyli zapewnienia warunków dla rozwoju naszego ale i następnych pokoleń. 
Rozwój zrównoważony – to działalność gospodarcza, która musi być kojarzona ze środowiskiem aby nie naruszała jego 
równowagi wewnętrznej i stwarzała możliwość trwania oraz samoodnawiania się poszczególnych ekosystemów.  
Rolnictwo zrównoważone – zdolne do trwałej produkcji żywności i nie degradujące innych ekosystemów (woda, pow) 
Opracowanie i wprowadzenie zasad zrównoważonego rozwoju dla rolnictwa oraz wyodrębnienie systemów rolnictwa nastąpiło 
na skutek: 



 

rosnącej troski o środowisko 



 

problemów z nadmierną produkcja żywności 



 

problemów związanych z jakością żywności 



 

społecznego niepokoju powodowanego spadkiem miejsc pracy na wsi 

CELE ROLNICTWA W POLSCE W XXI w 
-produkcja taniej żywności 
-produkcja dobrej żywności 
-opłacalna produkcja 
-produkcja bezpieczna ekologicznie –ochrona środowiska 

-zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego kraju – produkcja odpowiedniej ilości żywności 
Systemy rolnictwa obecnie wyróżnia się: 

  rolnictwo ekstensywne konwencjonalne to rolnictwo niskonakładowe: 
-nawożenie głównie organiczne bez nawozów mineralnych lub w ilościach minimalnych, stosowane w postaci popiołów, 
odchodów ptasich (guano=k2co3) surowców naturalnych odkwaszających 
-wyposażenie w sprzęt do uprawy roli i roślin  
-słabo rozwinięta produkcja zwierzęca 
-dobór gatunków roślin i zwierząt zależy od poziomu rozwoju społeczeństwa, warunków glebowo-klimatycznych a często 
decyduje o tym rynek zbytu 
Zarówno plony roślin jak i efekty produkcji zwierzęcej (mleczność krów, nośność drobiu, przyrostu) są stosunkowo niskie. 
Również degradacji ulega gleba 
  rolnictwo intensywne konwencjonalne – to system produkcji którego celem jest maksymalizacja plonów przy użyciu 

wszelkich dostępnych metod i środków, głównie przemysłowych środków produkcji 

Rolnictwo to można określić jako sposób gospodarowania ukierunkowany na max zysku osiągniętego dzięki dużej 
wydajności roślin i zwierząt. Wydajność tę uzyskuje się w wyspecjalizowanych gospodarstwach stosujących technologie 
produkcji oparte na dużym zużyciu przemysłowych środków produkcji i małych nakładach robocizny. W gospodarowaniu 
decyduje cel ekonomiczny. 
  rolnictwo integrowane polega na rozsądnym zwiększaniu poziomu nakładów aby uzyskać optymalne plony dobrej 

jakości bez naruszania równowagi przyrodniczej środowiska 

-zwane też zrównoważonym, zharmonizowanym czy integrowanym to system prowadzenia gosp rolniczego oparty o 
zasadę zintegrowanej produkcji roślinnej i zwierzęcej, charakteryzujący się optymalizacją oraz równowagą nakładów i 
efektów. Jest to system wykorzystujący w harmonijny sposób postęp techniczny i biologiczny w uprawie roślin i chowie 
zwierząt. Gwarantuje on ochronę środowiska przed skażeniami i zanieczyszczeniami przez stosowane środki chemiczne 
oraz odpady gospodarcze. Prowadzenie gospodarstwa w tym systemie wyklucza monokulturową uprawę roślin i 
wielkostadny, intensywny chów zwierząt. Odmianą systemu integrowanego jest system zachowawczy ukierunkowany na 
ochronę gleby przed degradacją i zachowanie naturalnego krajobrazu obszarów wiejskich. System integrowanej produkcji 
rolniczej umożliwia realizowanie celów ekonomicznych i ekologicznych przez  świadome wykorzystanie nowoczesnych 
technik i środków tak jak w systemie intensywnym oraz wdrażanie różnych form postępu biologicznego systemu 
ekologicznego w sposób sprzyjający realizacji celów danego systemu. Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju 
system integrowany ma następujące cele:  
a) ekonomiczne 
-zdobycie konkurencyjnej przewagi na rynku produktów spożywczych 
-osiąganie dochodów z gospodarstwa rolniczego na poziomie nie niższym niż w gospodarstwie z konwencjonalnymi 
metodami produkcji 
-efektywne stosowanie środków chemicznych w produkcji rolnej 
-stabilne wyniki produkcyjne 
-poprawa jakości produktów roślinnych i zwierzęcych 
b) ekologiczne 
-stosowanie technologii minimalizacji skażenia środowiska 
-ochrona zdrowia i bezpieczeństwo produktów żywnościowych 
-rozwój infrastruktury przyrodniczej 
-kształtowanie i pielęgnowanie krajobrazu rolniczego 
4) rolnictwo ekologiczne (organiczne) ma na celu przede wszystkim dbanie o stan środowiska jakość produktów. To system 
oparty o gosp naturalną, wykorzystujący zdobycze wiedzy w zakresie uwarunkowań ekologicznych i biologicznych 
produkcji rolniczej wykluczający stosowanie podstawowych i wymagających takich jak pestycydy oraz nawozy mineralne 
w produkcji roślinnej jak również pasze przemysłowe, antybiotyki itp. W chowie i hodowli zwierząt. Gospodarstwa te są 
zwykle wielokierunkowe , z chowem zwierząt uprawą roślin polowych i ogrodniczych. Oszczędna gospodarka 
energetyczna i duża pracochłonność.