S P I S T R E C I
1. RAMY CZASOWE
1
2. TYPOWE CECHY SZTUKI GRECKIEJ, HELLE SKIEJ I RZYMSKIEJ
1
2.1 FILOZOFIE ANTYCZNE
1
2.1.1 Sokrates
1
2.1.2 Platon
1
2.1.3 Arystoteles
1
3. WARTO CI STARO YTNEJ MITOLOGII
2
3.1 JAK DOSZ O DO POWSTANIA MITÓW
2
3.2 ANTROPOMORFICZNY CHARAKTER MITÓW
2
3.3 UNIWERSALNO
MITÓW
2
3.4 CHARAKTERYSTYKA I DZIEJE NIEKTÓRYCH BOHATERÓW MITOLOGICZNYCH.
KOSMOGONIA MITOLOGICZNA
2
4. LITERATURA STARO YTNEJ GRECJI
3
4.1 EPIKA ANTYCZNA I NAJDOSKONALSZY JEJ TWÓRCA - HOMER
3
4.1.1 Historia wojny troja skiej i jej przebieg("Iliada")
3
4.1.2 W drówki Odysa ("Odyseja")
3
4.1.3 Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego
3
4.1.4 Walory formy i stylu "Iliady"
3
4.2 LIRYCY STARO YTNEJ HELLADY
3
4.2.1 Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrte ska)
3
4.2.2 Subtelno
analizy uczu - Safona
3
4.2.3 Anakreont - autor utworów biesiadnych
4
4.2.4 Dorobek literacki Symonidesa
4
4.3 HISTORIA TEATRU ANTYCZNEGO (ETAPY ROZWOJU, TWÓRCY, DZIE A)
4
4.4 "ANTYGONA" SOFOKLESA JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYK AD TRAGEDII ANTYCZNEJ
4
4.4.1 Dzieje domu Edypa
4
4.4.2 Charakterystyka postaw bohaterów tragedii
4
4.4.3 Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze
5
4.4.4 "Antygona" jako utwór o pa stwie i w adzy
5
4.4.5 Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach "Antygony"
5
4.4.6 Formalne wyznaczniki dramatu antycznego
5
5. LITERATURA STARO YTNEGO RZYMU
6
5.1 HORACY - LIRYK ANTYCZNY
6
5.1.1 Utwory Horacego - charakterystyka
6
5.1.2 Filozofia horacjanizmu
6
5.2 WERGILIUSZ - EPIK STARORZYMSKI
6
6. BIBLIA - JEDEN Z NAJDAWNIEJSZYCH ZABYTKÓW J ZYKOWYCH, LITERACKICH, RELIGIJNYCH
7
6.1 TRE CI, ICH UK AD, CECHY TYPOWE STAREGO TESTAMENTU
7
6.1.1 Kosmogonia biblijna
7
6.1.2 Wizja cz owieka i wiata w "Ksi dze Koheleta"
7
6.1.3 Ksi ga psalmów - tematyka, walory formy
7
6.1.4 Wa ne wskazania moralne w historiach biblijnych
8
6.2 TRE
I ZNACZENIE NOWEGO TESTAMENTU.
8
6.2.1 Uniwersalizm przypowie ci biblijnych
8
6.2.2 Charakterystyka ewangelii
9
6.2.3 Charakterystyka i znaczenie ewangelii w. Jana ("Apokalipsa w. Jana")
9
7. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJ
MITOLOGICZNYCH I BIBLIJNYCH
9
8. RAMY CZASOWE
11
9. CHARAKTERYSTYKA YCIA POLITYCZNEGO I SPO ECZNEGO
11
10. KULTURA
11
10.1 DUALISTYCZNA
11
10.2 AKADEMIA KRAKOWSKA
11
10.3 FILOZOFIE
12
10.3.1 w. Augustyn
12
10.3.2 w. Tomasz
12
10.3.3 w. Franciszek
12
11. NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PI MIENNICTWA POLSKIEGO
12
12. POEZJA KO CIELNA
12
12.1 RODOWÓD I RODZAJE
12
12.2 "BOGURODZICA"
13
12.3 "ROZMY LANIA PRZEMYSKIE"
13
12.4 "LAMENT WI TOKRZYSKI" (" ALE MATKI BOSKIEJ
POD KRZY EM")
13
12.5 GATUNKI LITERACKIE
13
13. POLSKA POEZJA WIECKA
13
13.1 TEMATYKA
14
14. EPIKA REDNIOWIECZNA
14
14.1 "PIE
O ROLANDZIE"
14
14.1.1 ARTYZM FORMY
14
14.2 KRONIKI
14
14.2.1 Cechy i zadania
14
14.2.2 Polscy kronikarze i ich dzie a
15
14.3 KRONIKA GALLA ANONIMA
15
14.3.1 Tre
15
14.4 UTWORY O TEMATYCE MI OSNEJ
15
14.4.1 "TRISTAN I IZOLDA"
15
14.4.2 "HELOIZA I ABELARD"
15
15. TYPY TEATRU REDNIOWIECZNEGO
15
16. WZORCE PARENETYCZNE
15
16.1.1 ASCETA
15
16.1.2 WI TY
16
16.1.3 RYCERZ REDNIOWIECZNY
16
16.1.4 W ADCA DOSKONA Y
16
16.1.5 Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych
16
17. CECHY POETYKI
16
17.1 CECHY LITERATURY REDNIOWIECZA
16
17.2 NAWI ZANIA W LITERATURZE EPOK PÓ NIEJSZYCH
16
18. NAWI ZANIA DO NAST PNYCH EPOK
17
19. UZUPE NIENIE
17
19.1 SZTUKA
17
19.2 LITERATURA OBCA
17
19.3 POJ CIA
17
20. RAMY CZASOWE
19
21. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU
19
21.1 NAZWY EPOKI
19
21.2 PODSTAWOWE PR DY UMYS OWE I RELIGIJNE
19
21.2.1 Humanizm
19
21.2.2 Reformacja
19
21.2.3 Luteranizm
19
21.2.4 Kalwinizm
19
21.2.5 Anglikanizm
20
21.2.6 Arianie
20
21.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA)
20
21.4 ZNACZENIE DRUKARZY
20
22. INDYWIDUALNO CI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO
20
22.1 DOKONANIA
20
22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321)
20
22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375)
20
22.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375)
20
22.1.4 MICHA MONTAIGNE (1533 - 1592)
20
22.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553)
21
22.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536)
21
22.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535)
21
22.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616)
21
22.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616)
21
22.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE
22
22.2.1 KONRAD CELTIS
22
22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH)
22
22.3 WIELCY POLACY I ICH WK AD
22
22.3.1 MIKO AJ REJ
22
22.3.2 JAN KOCHANOWSKI
22
23. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA
22
23.1 OBRAZ ZANIEDBA SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY
22
23.1.1 "O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ" ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA)
22
23.1.2 "PIE
O SPUSTOSZENIU PODOLA" JAN KOCHANOWSKI
23
23.1.3 "ODPRAWA POS ÓW GRECKICH"
23
23.1.4 "NA SOKOLSKIE MOGI Y"
23
23.1.5 "KAZANIA SEJMOWE" PIOTR SKARGA
23
23.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI
24
24. OBYCZAJOWO
POLSKI XVI WIEKU
24
24.1 WIE I JEJ UROKI
24
24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU
25
25. CZ OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY
26
25.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA
26
25.2 IDEA Y YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA ONE W JEGO FRASZKACH I PIE NIACH
27
25.3 POETA DOCTUS W TWÓRCZO CI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO
27
25.4 IDEA DWORZANINA W UTWORZE . GÓRNICKIEGO
28
25.5 WIAT PRZE Y OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI
28
26. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH
28
26.1 GATUNKI LITERACKIE
28
26.2 RELIGIJNO
MIKO AJA S PA-SZARZY SKIEGO
30
27. RAMY CZASOWE
31
28. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU
31
28.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY
31
28.2 ABSOLUTYZM
31
28.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI
31
28.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ
31
28.4.1 Geneza
31
28.4.2 Barok dworski
31
28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy)
31
28.4.4 Cechy redniowieczne
32
28.5 WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY)
32
29. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ
32
29.1 SZTUKA BAROKU - CECHY
32
29.2 LITERATURA OKRESU BAROKU
32
29.2.1 Czas trwania i podzia na okresy (W Polsce)
32
29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce
32
29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej
32
29.2.4 Marinizm
32
29.3 TERMINY I OKRE LENIA RODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU
33
30. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI
34
30.1 MI O
JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA
34
30.2 FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI ZEK Z TRE CI
34
30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO NA NAZWA POET KONCEPTUALIST
34
31. TWÓRCZO
DANIELA NABOROWSKIEGO
34
31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO
34
32. WAC AW POTOCKI JAKO G ÓWNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURY DWORKOWEJ
35
32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO
35
32.2 GENEZA "WOJNY CHOCIMSKIEJ" WAC AWA POTOCKIEGO
35
32.3 "WOJNA CHOCIMSKA" JAKO PODR CZNIK PATRIOTYZMU DLA WSPÓ CZESNYCH
35
32.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZO CI W. POTOCKIEGO
35
32.5 PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓ CZESNYCH
35
33. TWÓRCZO
PAMI TNIKARSKA OKRESU BAROKU
36
33.1 PAMI TNIK JAKO GATUNEK LITERACKI
36
33.1.1 Rodzaje i typy pami tników
36
33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku
36
33.1.3 Twórcy pami tników w XVII w.
36
33.2 YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA
36
33.3 PAMI TNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU
36
33.3.1 Warstwa obyczajowa
36
33.3.2 Wzorce osobowe
36
33.3.3 J zyk i styl utworu
36
34. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY
37
34.1 "LISTY JANA III I MARYSIE KI"
37
35. GATUNKI LITERACKIE
37
36. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ
37
36.1.1 Dwa nurty kultury
37
36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej)
37
36.1.3 Sytuacja ko cio a
37
36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce
37
36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce
38
36.1.6 Oblicze sarmatyzmu
38
37. RAMY CZASOWE
39
38. KLASYCYZM WE FRANCJI
39
38.1 POJ CIE KLASYCYZMU
39
38.2 POD O E FILOZOFICZNE
39
38.2.1 Kartezjusz
39
38.2.2 Kant
39
38.2.3 Locke
39
38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU)
39
38.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER
39
39. O WIECENIE W EUROPIE
40
39.1 FILOZOFIE
40
39.1.1 Racjonalizm
40
39.1.2 Empiryzm
40
39.1.3 Ateizm
40
39.1.4 Deizm
40
39.1.5 Humanitaryzm
40
39.1.6 "Tabula rasa"
40
39.1.7 Utylitaryzm
40
39.1.8 Sensualizm
40
39.1.9 Relatywizm
40
39.2 OSI GNI CIA CZO OWYCH PRZEDSTAWICIELI
40
39.2.1 Encyklopedy ci
40
39.2.2 Wolter
40
39.2.3 Wolterianizm
40
39.2.4 Denis Diderot
41
40. WIEK XVIII W POLSCE
41
40.1 SYTUACJA SPO ECZNO-POLITYCZNA
41
40.2 PREKURSORZY
41
40.2.1 Stanis aw Konarski
41
40.2.2 Stanis aw Leszczy ski
42
40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej
42
40.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE RODKI AGITACJI W S U BIE REFORM
42
40.3.1 rola Warszawy w XVIII w.
42
40.3.2 dzia alno
króla i znaczenie dworu królewskiego
42
40.3.3 charakterystyka czasopi miennictwa
42
40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie
42
41. IGNACY KRASICKI - KSI
POETÓW POLSKICH
43
41.1 WALORY TRE CI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO
43
41.1.1 TRE
BAJEK
43
41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO OWY XVIII WIEKU - MIKO AJ DO WIAD-CZY SKI -
WZORZEC OSOBOWY DOBY O WIECENIA
44
41.2.1 Cechy powie ci
44
41.2.2 Dzieje bohatera
44
41.2.3 Funkcja powie ci
44
41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - O MIESZANIE I DRWINA Z WAD SPO ECZE STWA
45
41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku
45
41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIE STWA - "MONACHOMACHIA"
45
41.4.1 Tre
utworu
45
41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego
46
42. TWÓRCZO
OKRESU SEJMU WIELKIEGO
46
42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
46
42.1.1 Dzia alno
i program spo eczno-polityczny Stanis aw Staszica.
46
42.1.2 Hugo Ko
taj
46
42.1.3 Rola publicystyki
47
42.2 "POWRÓT POS A" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
47
42.2.1 Charakterystyka bohaterów
47
42.2.2 "Powrót pos a" jako komedia klasycystyczna
48
43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ CE KLASYCYZMOWI ORAZ
TWÓRCZO
REWOLUCYJNA
48
43.1 NURT SENTYMENTALNY
48
43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu
48
43.1.2 Karpi ski - poeta sentymentalny
48
43.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA
49
43.3 POEZJA JAKUBA JASI SKIEGO
49
44. DOROBEK CZASÓW STANIS AWOWSKICH
50
44.1 ZAS UGI WOBEC J ZYKA (WALKA O CZYSTO
J ZYKA)
50
44.2 GATUNKI LITERACKIE
50
44.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ OWIEKA O WIECONEGO
50
45. RAMY CZASOWE
52
46. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ
52
46.1 FILOZOFIA EPOKI
52
46.1.1 Irracjonalizm
52
46.1.2 Mistycyzm
52
46.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH
52
46.2.1 Goethe - "Król olszyn"
52
46.2.2 J.W.Goethe - "Faust"
52
46.2.3 Werteryzm
53
46.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO
53
46.3.1 Rousseau
53
46.3.2 Germaine de Staël
54
46.3.3 Rene Chateaubriand
54
46.3.4 Wiktor Hugo
54
46.3.5 Aleksander Dumas
54
46.3.6 Alfred de Mussel
54
46.4 ROMANTYZM W ANGLII
54
46.4.1 Byronizm
54
46.4.2 Cechy bohatera byronicznego
54
46.4.3 Cechy powie ci poetyckiej ("Giaur")
54
46.4.4 Tre
i problematyka utworu "Giaur"
55
46.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO
55
46.5.1 Aleksander Puszkin
55
47. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZE OM ROMANTYCZNY W POLSCE
55
47.1.1 Spór pokoleniowy
55
47.1.2 Kazimierz Brodzi ski
55
47.1.3 Jan niadecki
56
47.1.4 Maurycy Mochnacki
56
48. TWÓRCZO
ADAMA MICKIEWICZA
56
48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W "PIE NI FILARETÓW" I "ODZIE DO M ODO CI"
56
48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD
57
48.2.1 Programowy charakter ballady "Romantyczno
"
57
48.2.2 Prawdy ywe w balladach
58
48.2.3 Cechy ballady romantycznej
58
48.3 II TOM "POEZJI"
59
48.3.1 Idea pe ni spo ecze stwa w II cz. "Dziadów"
59
48.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. "Dziadów"
59
48.3.3 Postawa patriotyczna Gra yny
59
48.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMI TNIK LIRYCZNY POETY
60
48.5 RÓ NE OBLICZA BOHATERA "SONETÓW KRYMSKICH"
60
48.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W "KONRADZIE WALLENRODZIE"
61
48.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny
61
48.6.2 Funkcja poezji i poety w yciu narodu pozbawionego wolno ci
61
48.6.3 Cechy powie ci poetyckiej
61
48.7 III CZ. "DZIADÓW" - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ CY DRAMAT NARODU
62
48.7.1 Spo ecze stwo polskie
62
48.7.2 Prometeizm
62
48.7.3 Mesjanizm
62
48.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan
62
48.7.5 Wiersze "Ust pu" jako reporta z krainy despotyzmu
62
48.7.6 Cechy dramatu romantycznego
63
48.8 MESJANIZM W "KSI GACH NARODU POLSKIEGO" I "KSI GACH PIELGRZYMSTWA
POLSKIEGO"
63
48.9 "PAN TADEUSZ" - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKO CI
64
48.9.1 Geneza w wietle epilogu
64
48.9.2 Historia w utworze
64
48.9.3 Romantyczny charakter utworu
64
48.9.4 Patriotyzm utworu
65
48.9.5 Cechy epopei
65
48.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej
65
48.10 ARCYDZIE A POEZJI LIRYCZNEJ
66
48.10.1 "Liryki loza skie"
66
48.10.2 "Do matki polki"
66
49. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S OWACKIEGO
66
49.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZO CI J. S OWACKIEGO
66
49.2 "KORDIAN" - TYPOWY DRAMAT ROMANTYCZNY ?
66
49.2.1 Tre
66
49.2.2 Portret psychologiczny tytu owego bohatera (dynamizm postaci)
67
49.2.3 Wymowa polityczna utworu
67
49.2.4 Winkelriedyzm
68
49.2.5 Polemika z Mickiewiczem w utworze
68
49.2.6 Walory Formy utworu
68
49.3 "BALLADYNA" JAKO ZABAWA KONWENCJAMI LITERACKIMI
68
49.3.1 Ba niowo ludowy charakter dramatu
68
49.3.2 Demitologizacja romantycznych przekona
68
49.3.3 Nawi zania do twórczo ci Szekspira
68
49.4 "BENIOWSKI" JAKO POEMAT DYGRESYJNY
69
49.5 WIELOW TKOWO
"GROBU AGAMEMNONA"
69
49.6 S OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY
70
49.7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZO CI S OWACKIEGO
70
50. CYPRIAN KAMIL NORWID
70
50.1 CREDO POETYCKIE
70
50.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - "FORTEPIAN SZOPENA"
71
50.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU "DO OBYWATELA JOHNA BROWNA"
71
50.4 "BEMA PAMI CI A OBNY RAPSOD"
72
50.5 LIRYKA UCZU NORWIDA
72
50.5.1 "Co ty Atenom zrobi , Sokratesie..."
72
50.5.2 "W Weronie"
72
50.5.3 "J zyk ojczysty"
73
50.5.4 "S owa nie tylko nas wyra aj ale i s dz "
73
50.6 POEZJA NIE TYLKO ROMANTYCZNA
73
51. RAMY CZASOWE
74
52. SYTUACJA W POLSCE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM
74
52.1 ZABÓR ROSYJSKI
74
52.2 ZABÓR AUSTRYJACKI (GALICJA)
74
52.3 ZABÓR PRUSKI
74
53. FILOZOFIE EPOKI
74
53.1 AUGUST COMTE
74
53.2 HERBERT SPENCER
74
53.3 HIPOLIT TAINE
75
53.4 KAROL DARWIN
75
53.5 STUART MILL
75
53.6 SCJENTYZM
75
53.7 EWOLUCJONIZM
75
53.8 UTYLITARYZM
75
54. HAS A POLSKIEGO POZYTYWIZMU
75
55. CECHY POZYTYWIZMU POLSKIEGO
75
56. SPÓR POMI DZY ROMANTYKAMI A POZYTYWISTAMI
76
57. CELE I ZADANIA LITERATURY
76
57.1 POWIE
76
57.2 LITERATURA TENDENCYJNA
77
58. TWÓRCZO
ELIZY ORZESZKOWEJ
77
58.1 "A...B...C..."
77
58.1.1 tre
77
58.1.2 chas a pozytywistyczne zawarte w utworze
77
58.1.3 elementy tendencyjne
77
58.2 "DOBRA PANI"
78
58.2.1 tre
78
58.2.2 elementy tendencyjne
78
58.2.3 problematyka
78
58.3 "GLORIA VICTIS"
78
58.3.1 tre
78
58.3.2 problematyka
78
58.4 "NAD NIEMNEM"
78
58.4.1 tre
78
58.4.2 charakterystyka spo ecze stwa
79
59. TWÓRCZO
BOLES AWA PRUSA
80
59.1 DZIENNIKARSTWO
80
59.2 "LALKA"
80
59.2.1 Problematyka utworu
80
59.2.2 Portret Stanis awa Wokulskiego
80
59.2.3 Stary subiekt jako narrator - znaczenie pami tnika Rzeckiego
80
59.2.4 Charakterystyka spo ecze stwa
80
59.3 "POWRACAJ CA FALA"
81
59.3.1 tre
81
59.3.2 problematyka
81
60. POEZJA CZASÓW NIEPOETYKICH
81
60.1 POEZJA ADAMA ASNYKA - TWÓRCY Z POGRANICZA ROMANTYZMU I POZYTYWIZMU
81
60.2 MARIA KONOPNICKA
82
61. TWÓRCZO
ANTONIEGO CZECHOWA
82
61.1 "KAMELEON"
82
61.2 "CZ OWIEK W FUTERALE"
82
62. RAMY CZASOWE
83
63. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA M ODEJ POLSKI
83
63.1 SYTUACJA KRAJU
83
63.2 INNE NAZWY ZWI ZANE Z EPOK
83
63.2.1 Modernizm
83
63.2.2 Neoromantyzm
83
63.2.3 Secesja
83
63.2.4 Dekadentyzm
83
63.2.5 Fin de siecle
83
63.3 FILOZOFIE EPOKI
83
63.3.1 Fryderyk Nietzsche
84
63.3.2 Artur Schopenhauer
84
63.3.3 Henryk Bergson
84
63.3.4 Zygmunt Freud
84
63.3.5 Karol Marks
84
63.4 CZASOPI MIENNICTWO
84
63.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE
85
63.5.1 Naturalizm
85
63.5.2 Impresjonizm
85
63.5.3 Symbolizm
85
64. POECI EPOKI MODERNIZMU
85
64.1 CHARLES BAUDELAIRE
85
64.2 ARTUR RIMBAUD
86
65. HAS A PROGRAMOWE
86
65.1.1 "Walka ze sztuk " - Zenon Przesmycki
86
66. CYGANERIA M ODOPOLSKA
87
66.1 STANIS AW PRZYBYSZEWSKI
87
67. POECI M ODEJ POLSKI
87
67.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER
87
67.2 JAN KASPROWICZ
89
67.3 LEOPOLD STAFF
91
67.4 TADEUSZ BOY- ELE SKI
92
67.5 TADEUSZ MICI SKI
92
67.6 BOLES AW LE MIAN
93
68. YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE
93
69. PROZA EPOKI MODERNIZMU
94
69.1 "DZIKA KACZKA" - IBSEN
94
69.2 RELATYWIZM ETYCZNY W "ZBRODNI I KARZE" FIODORA DOSTOJEWSKIEGO
94
69.2.1 Wizja spo ecze stwa
95
69.2.2 Powie
o psychice zbrodniarza i o z o onych motywach zbrodni
95
69.3 "LORD JIM" - JOSEPH CONRAD (KORZENIOWSKI)
96
69.3.1 Tres
96
69.4 "MORALNO
PANI DULSKIEJ" - GABRIELA ZAPOLSKA
97
69.4.1 Ko tu stwo / Dulszczyzna
97
69.4.2 Dramat naturalistyczny
98
70. "WESELE" WYSPA SKIEGO JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY
98
70.1.1 Stanis aw Wyspia ski - charakterystyka
98
70.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch opów
98
70.1.3 Symbole w "Weselu"
99
70.1.4 Artyzm w "Weselu"
100
70.1.5 Dramat romantyczny - porównanie z "Dziadami"
101
71. TWÓRCZO
STEFANA EROMSKIEGO
102
71.1 "LUDZIE BEZDOMNI"
102
71.1.1 Wieloznaczno
bezdomno i
103
71.1.2 Dzieje Tomasza Judyma
103
71.1.3 Motywy decyzji Judyma
103
71.1.4 Uniwersalno
103
71.1.5 Idee Judyma
104
71.2 "DOKTOR PIOTR"
104
71.2.1 Trzy P aszczyzny "Doktora Piotra"
105
71.3 "SI ACZKA"
105
71.4 OPOWIADANIA O ROZLICZENIU EROMSKIEGO Z IDEOLOGI POZYTYWISTYCZN
106
71.5 "ZMIERZCH" I "ZAPOMNIENIE"
106
71.6 "O O NIERZU TU ACZU"
107
71.7 "ROZDZIOBI NAS KRUKI I WRONY"
107
71.8 "ECHA LE NE"
108
71.9 "NAGI BRUK"
108
72. "CH OPI" W ADYS AWA REYMONTA
108
72.1.1 Kompozycja, narracja, j zyk
108
72.1.2 Charakterystyka postaci
109
72.1.3 Postacie Drugoplanowe
110
72.1.4 Z o ono
charakterów postaci
111
72.1.5 Mi o
do ziemi
111
72.1.6 Folklor w utworze
112
72.2 "CH OPI" JAKO EPOPEJA WSI
112
73. RAMY CZASOWE
114
74. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE WIATOWEJ
114
74.1 FILOZOFIE
114
74.1.1 Intuizcjonizm
114
74.1.2 Pragmatyzm
114
74.1.3 Zygmunt Freud
114
74.1.4 Karol Jung
114
74.1.5 Iwan Paw ow
114
74.1.6 Skrajny subiektywizm
114
74.2 KIERUNKI W LITERATURZE
114
74.2.1 Marsel Proust
115
74.2.2 James Joyce
115
74.2.3 Franz Kafka
115
74.2.4 Proza psychologiczna
115
74.2.5 Sagi rodzinne
115
74.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE
115
74.3.1 Ekspresjonizm
115
74.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi si w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed do
g osu.
115
74.3.3 Futuryzm (skrajna awangarda)
115
74.3.4 Dadaizm (skrajny futuryzm)
116
74.3.5 Surrealizm (rozwini cie dadaizmu)
116
74.3.6 Neoklasycyzm
116
74.3.7 Nurt poezji czystej
116
75. POEZJA POLSKA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO
117
75.1 SKAMADRYCI
117
75.1.1 Julian Tuwim
117
75.1.2 Boles aw Le mian
118
75.1.3 I. Ga czy ski
119
75.2 LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY
120
75.3 AWANGARDA KRAKOWSKA
121
75.3.1 Julian Przybo
121
75.3.2 W adys aw Broniewski
121
76. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MI DZYWOJENNEGO
122
76.1 "PRZEDWIO NIE" S. EROMSKIEGO
122
76.1.1 Rewolucja
123
76.2 "GRANICA" Z. NA KOWSKIEJ
123
76.2.1 Nowatorstwo formy
123
76.2.2 Prezentacja warstw spo ecze stwa
123
76.2.3 Wieloznaczno
utworu
124
76.3 "NOCE I DNIE" M. D BROWSKIEJ
124
76.4 "FERDYDURKE" W. G BROWICZA
125
76.5 PROZA BRUNO SCHULZA
126
76.6 "PANNY Z WILKA" J. IWASZKIEWICZA - PROBLEMATYKA
126
76.7 "BRZEZINA" J. IWASZKIEWICZA
126
77. PROZA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA)
127
77.1 "PROCES" F. KAFKA
127
77.1.1 Kompozycja powie ci
127
77.1.2 Realizm
127
77.2 "NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN" E. M. REMARQUE
127
77.3 "ZIEMIA PLANETA LUDZI" A. DE SAINT-EXUPERY - HUMANIZM
127
77.4 "KOMU BIJE DZWON" E. HEMINGWAY - BEHAWIORYZM
127
77.5 "MISTRZ I MA GORZATA" M. BU HAKOW - POWIE
PARABOLA
128
77.5.1 Kompozycja
128
77.5.2 Problematyka
128
77.5.3 Artysta i jego dzie o
128
78. DRAMATURGIA OKRESU MI DZYWOJENNEGO
129
78.1 " EGLARZ" J. SZANIAWSKIEGO
129
78.1.1 Cechy dramatu
129
78.1.2 Chwyty literackie
129
78.2 "SZEWCY" I. WITKIEWICZA
129
78.2.1 Teoria czystej formy w teatrze
129
A N T Y K
1.
Ramy czasowe
Pocz tek: VIII w.p.n.e. - Homer
Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego
2.
Typowe cechy sztuki greckiej, helle skiej i rzymskiej
1. Domy, w których GRECY
by y budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb ycia
nacechowany umiarem.
2. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze wi tynie.
3. Wi kszo
rze b greckich powsta a w zwi zku z potrzebami religijnymi, wykonywano pos gi wielkich
bóstw, p askorze b zdobi cych wi tynie, nagrobków.
4. Do po owy IV wpne. powsta a sztuka nie s u
ca Bogom, na charakter rze by mia wp yw sport
przyzwyczajaj cy hellenów do ogl dania nagich cia i podziwiania ich.
5. Arty ci greccy pos ugiwali si br zem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
6. Grecka rze ba wci
ewaluowa a - przed VI w.p.n.e. dzie a by y sztywne i nieporadne, od polowy V
wpne. starano si , przedstawi cz owieka w ruchu. Najwybitniejsza: DYSKOBOL - Myrona
7. Rós stopie szczegó owo ci oraz poprawno ci przedstawie . Poliklet w DYFOSIE zawar idealne
proporcje cia a m
czyzny. Postacie by y nacechowanegodno ci , powag , spokojem. Równie
pojawi y si ból, rado
, nienawi
.
8. Ceramika malowana zajmowa a w twórczo ci artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyska a w
innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskona ych kszta tach, cienkich ciankach.
Ozdabiali je pokrywaj c barwn i skomplikowan dekoracj . Przedstawiano na nich sceny mityczne.
9. Najwi ksze dzie a architektury greckiej to: Arkropol, wi tynia Ateny, Artemidy
10. W dziedzinie budownictwa, zw aszcza w architekturze sakralnej RZYMIANIE
dokonali wi cej.
11. Pos ugiwali si ceg i zapraw . Pozwoli o to na srosowanie pó okr g ych sklepiej zamiast p askich
stropów.
12. W rze biarstwie tak e osi gneli wi cej ni grecy. Nie wahali si pokaza brzydoty, staro ci a nawet
wulgarno ci.
13. Osi gni cia sztuki portretowej mo na ledzi na monetach, cz sto bed cych dzie ami sztuki.
2.1
Filozofie antyczne
2.1.1
Sokrates
469-399 r.p.n.e.
by nauczycielem Platona
g osi on absolutyzm i intelektualizm etyczny
dobro, cnot i szcz
cie uto samia z prawd
jego dewiza to: "Poznaj samego siebie"
podkre la wiadomo
w asnej niewiedzy: "Wiem, e nic nie wiem"
rodki poznania to: ywy dialog, zbijanie fa szywych argumentów rozmówcy, pomoc w dochodzeniu
dost pnej prawdy
idea em by a doskona o
etyczna, racjonalizm i intelektualizm etyczny (uto samianie szcz
cia,
dobra, cnoty z wiedz o tym co dobre i z e)
nie uwa a siebie za m drca ani za nauczyciela m dro ci. Próbuj c odpowiedzie na pytanie "czym
jest wiedza" rozmawia z mieszka cami Aten cz sto ujawniaj c ich niewiedz
2.1.2
Platon
427-347 r.p.n.e. (Arystokles)
by uczniem i przyjacielem Sokratesa
stworzy pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu)
dualizm wiata:
1. wiat idei (idealny) - niedost pny zmys om
2. wiat materialny
jego pisma filozoficzne to "Uczta", "Pa stwo", "Prawa"
funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzon wiedz o ideach
na podstawie swej teorii idei zbudowa teori pa stwa idealnego. Za o y szko w Atenach nazwan
"Akademi od gaju Akademosa".
2.1.3
Arystoteles
384-322 r.p.n.e.
uznawany za najwybitniejszego my liciela staro ytno ci
jego dzia alno
obejmowa a niemal wszystkie dziedziny wiedzy
za o y szko filozoficzn w Atenach
twierdzi , e ka da rzecz jest bytem z o onym z materii i formy kszta tuj cej materi
postawi tez o zmienno ci bytu i wielo ci form ruchu
zapocz tkowa
empiryczne metody bada przyrodoznawczych
stworzy podstawy rozwoju nauk przyrodniczych
by rzecznikiem demokracji, stworzy nauk o pa stwie
zajmowa si zagadnieniami etycznycmi
twórca "Poetyki"
- rozprawy o literaturze, prawach rz dz cych poszczególnymi gatunkami i rodzajami
literackimi
3.
Warto ci staro ytnej mitologii
3.1
Jak dosz o do powstania mitów
Mity powsta y poniewa t umacz to co niewyt umaczalne (powstanie wiata, pór roku, ludzi). Zosta y
spisane aby mo na je by o przekazywa
dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowied , zazwyczaj
narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabu . Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity
to dawne ba nie i opowie ci o bóstwach oraz pó legendarnych bohaterach (herosach), a tak e o yciu i
wierzeniach staro ytnych Greków i Rzymian. Mity by y efektem literackiego uj cia podstawowych
prze wiadcze i odczu ludzkich.
3.2
Antropomorficzny charakter mitów
Przedstawianie w mitach si i zjawisk przyrody pod postaci ludzk . Bogów wyobra ano sobie na
podobie stwo ludzi.
3.3
Uniwersalno
mitów
1. opowie ci mitologiczne maj charakter religijny
2. maj charakter uniwersalny, tzn. Mówi o prawdach, które nie przemijaj , s ponadczasowe o
ogólnoludzkie
3. mówi o sprawach cz owieka, jego d
eniach, marzeniach
4. by y wielokrotnie wykorzystywane w sztuce
5. mo na je przyrówna do zdarze maj cych miejsce w wspó czesno ci
3.4
Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych.
Kosmogonia mitologiczna
Pocz tkowo istnia chaos (niesko czona otch a , wype niona bezkszta tn mas , mieszanin powietrza,
ziemi, wody i ognia). Z chaosu powsta dzie , a wraz z nim Jasno
i wszelka rado
. Wy oni a si Ziemia
(Gaja) i otaczaj cy j Eter. Powsta o niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa wiata. Uranos da
deszcz, a Gaja wszelk ro linno
. Ziemia wype ni a si
ywymi istotami. Pojawi y si dalekie gwiazdy i
blade s o ce. Z chaosu zrodzony zosta te bóg mi o ci Eros. Dzi ki niemu wiat si nieustannie odradza
i odnawia . Eros czy ludzkie serca. Uranos i Gaja sp odzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na wiat
Cyklopi -bustwa zwi zane z piorunami, b yskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i
Uranos wydali tak e na wiat sze
Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sze
Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos ba si tytanów wi c str ci ich do
podziemnego wiata Tartaru. Gaja zbuntowa a za to najm odszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodzi
ojca mieczem, a jego krew (ojca) zap odni a Gaj ponownie. Wówczas przysz y na wiat boginie zemsty
Erynie. Pojawi y si te nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli
w adzy Uranosa. Rz dz cy Kronos obawia si o swoje panowanie, wi c pozby si cyklopów i Gaja
zbuntowa a si przeciwko niemu. on Kronosa by a Rea, z któr mia potomstwo. Kronos przypomnia
sobie s owa Uranosa, e jego w asny potomek pozbawi go w adzy, wi c po yka swoje dzieci. Rea uciek a
na Kret i tam urodzi a Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pa ac
na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokó
sto u Zeusa zasiada a jego rodzina: ona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini
mi o ci, Hefajstos (bóg ognia), boski pos aniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon
(bóg morza), czwórka dzieci w adcy nieba: Atena (bogini m dro ci), Apollon (bóg wiat a i muzyki),
Atrenida (bogini lasów, owów i pól), Dionizos (bóg winoro li, nigdy nie opuszczaj cy pucharu z r ki). W
kuchni panowa a opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywa bóg ciemno ci
Hades z on Persefon . Wszyscy bogowie starali si uporz dkowa
wiat, aby Ziemia sta a si rajem.
Chocia mi dzy bogami toczy y si zaci te boje ludzie byli wolni od z a. Nie znali staro ci, nie musieli
pracowa bo ziemia sama rodzi a. Od ywiali si dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który
sp ywa z drzew. By a to "epoka z ota". W "epoce srebrnej" ludzie zmienili si . Pojawili si prostacy i
barbarzy cy. Zeus postanowi za niepos usze stwo zg adzi ca ludzko
. Nast pi a "epoka br zowa",
ale i ci ludzie pozabijali si nawzajem, a ich dusze trafi y do Hadesu. Pozosta y tylko zwierz ta, ptaki i
ryby. Bogowie stworzyli wi c bohaterów. W "epoce bohaterów" zdarza y si wielkie czyny znane z
opowie ci o "Z otym panie", czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczy a ich
uprawy ziemi. Zeus poprosi Prometeusza aby uformowa cz owieka z czerwonej gliny i ez. Zosta on
stworzony na podobie stwo bogów. Zeus tchn
ycie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomaga im we
wszystkim. Wykrad nawet z Olimpu ogie i da cz owiekowi. Zeus ukara go za to przykuwaj c a cuchami
do ska Kaukazu. S p wydziobywa mu w trob , która co noc odrasta a.
4.
Literatura staro ytnej Grecji
4.1
Epika antyczna i najdoskonalszy jej twórca - Homer
4.1.1
Historia wojny troja skiej i jej przebieg("Iliada")
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuci a mi dzy siedz ce boginie z ote jab ko z napisem "dla
najpi kniejszej". Powsta spór, a s dzi w tej sprawie zosta Parys. Wybra Afrodyt , która obieca a mu w
nagrod Helen . M odzieniec przyjeha do Sparty i porwa on Henelaosa. W ca ej Grecji zawrza o na
wie
o tym, jak zamorski barbarzy ca zniewa y wi te prawo go cinno ci. Rozpocz to wojn . W
szeregach Hellady Naczelnym dowódc zosta Agamemnon. Wed ug przepowiedni los wyprawy zale a
od Achillesa. Bez niego Troja nie mog a by zdobyta. On za zosta schowany przez matk i d ugo go
szukano. Potem nie by o wiatru na morzu. Zlikwidowa ten problem mia ofiara z córki Agamemnona. U
brzegów Azji wodzowie wys ali do Troji Odyseusza i Meneloosa
daj c wydania Heleny. Dzia ania
wojenne przebiega y opieszale. Miejscem walk by a równina nad Skamandrem. Odbywa y si turnieje
rycerskie. Najlepszy by Achilles. Trwa o to 10 lat. W obozie greckim wybuch a zaraza. Mi dzy
Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew po yczy swój strój Petraklosowi.
Trojanie bardzo si go bali. Powstrzyma go dopiero Hektor. Achilles m ci si za to jeszcze okrutniej.
Wygra walk z Hektorem, ale zosta zabity przez strza Parys. Zgin te Parys. Helen wydano za jego
brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej kl ski Grecy odjechali spod murów Troji. Zosta tylko olbrzymi
drewniany ko . Ukrytych w nim by 12 o nierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy
miasta. Wojska greckie wróci y. Zacz a si rze . Zgin li wszyscy Trojanie. Odzyskano Helen , a wojska
greckie wróci y do domu.
4.1.2
W drówki Odysa ("Odyseja")
Tematem "Odysei"
s dzieje tytu owego bohatera, który prze ywa niezwyk e przygody w czasie powrotu
spod Troi do Italii. Trwa o to 100 lat, a wraca on po 20 letniej nieobecno ci. Utwór sk ada si z 24 ksi g.
Poemat zaczyna si w V ksi dze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Ksi gi V-VIII to
opowie ci o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat by wi ziony (z mi o ci) przez Kalipso. Z
niej dociera do wyspy Feakow i znajduje si na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII ksi gi zaczyna si
pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, o lepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana
wiatrów, kraj Lastrygonów - ludo erców, wyspa Kriki, zej cie do Hadesu, spotkanie z syrenami. Ksi ga XII
i XVI - przybycie Odysa na Itali w przebraniu ebraka. Ksi ga XVII do XIX - pobyt w domu. Ksi ga XXI
do XXIV zemsta na zalotnikach.
4.1.3
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego
1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegó owe
2. obiektywizm
3. obecno
inwokacji
4. ingerowanie bogów w wiat ludzki
5. styl utworu podnios y i uroczysty, chwilami patetyczny
6. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja
7. regularno
wyst powania mów bohaterów
8. wiersz rytmiczny (heksametr)
9. porównania homeryckie
10. rozmach epicki polegaj cy na pi knym, plastycznym opisie zdarze
11. psychologiczne charakterystyki bohaterów
4.1.4
Walory formy i stylu "Iliady"
Narrator nie narzuca si s uchaczom. Na pocz tku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada tre
utworu. Paralelizm akcji (dwa ci gi wydarze , równocze nie z lud mi dzia ali bogowie). O przebiegu akcji
w dwóch p aszczyznach decydowa o przeznaczenie, nad czym czuwa o fatum, bóstwo losu, któremu
podlegali nie tylko ludzie, ale te bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. "Iliada" zawiera
rozbudowane porównania homeryckie. Styl narracji jest podnios y i uroczysty, pe en szczegó owych i
wyrazistych opisów zwalniaj cych akcj . Jest to dzie o oparte na iloczasie (istnienie samog osek d ugich i
krótkich). Podstawy rytmiczno ci: oprócz akcentu jedna zg oska mo e by d uga, inna krótka. Akcent pada
tylko na zg oski d ugie. Je eli dodamy do niej jedn lub kilka, krótkich nieakcentowanych, powstanie stopa
rytmiczna. W ka dym wersie powtarza si jednakowy uk ad stóp.
4.2
Lirycy staro ytnej Hellady
4.2.1
Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrte ska)
Tworzy w VII w.p.n.e. Pisa patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi si termin tyrteizm. Poezja
tyrtejska - patriotyczna, nawi zuj ca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uwa a za rzecz niegodn .
Napisa pi
ksi g zawieraj cych pie ni
wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Wed ug
legendy poeta ten natchn swoimi pie niami Spartan do zwyci skiej walki. Napisa np.: "Rzecz to pi kna".
4.2.2
Subtelno
analizy uczu - Safona
Tworzy a na prze omie VII i VI w.p.n.e. By a najwybitniejsz poetk staro ytnej Grecji. Mieszka a na
wyspie Lesbos, gdzie zajmowa a si wychowaniem muzycznym skupionych wokó niej dziewcz t.
Napisa a dziewi
ksi g, które obejmowa y pie ni weselne, mi osne, hymny i modlitwy. Jej wiersze s
pe ne poetyckiego uroku i wdzi ku. S awi przyja
, mi o
i ycie, które dostarcza twórczych prze y i
wzrusze . ród em owych prze y jest obcowanie z poezj , bez której cz owiek skazany jest na miernot i
pustk .
4.2.3
Anakreont - autor utworów biesiadnych
Tworzy utwory o tematyce mi osnej i biesiadnej. Opiewaj rado
ycia i urok beztroskich zabaw. Bo ka
mi o ci Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo si lubi, ale nie zawsze trzeba go
traktowa powa nie.
Anakreontyk charakteryzuje:
1. postawa artobliwego dystansu
2. konwencjonalna gra mi osna
3. flirt
4. charakterystyczny obraz, motyw
4.2.4
Dorobek literacki Symonidesa
W wierszach przedstawia filozofi ucz c przyjmowania ycia takim jakim jest. Odradza nadmiern tosk
o przysz o
, której nikt nie zna. Ka dy dzie mo e przynie
zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczy
wszelkie osi gni cia i zamierzenia. Znany jest jako piewca w adców, uroczysto ci dworskich. Autor pie ni
chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i s ynnych trenów. Napisa np.: "Los".
4.3
Historia teatru antycznego (etapy rozwoju, twórcy, dzie a)
Pocz tki teatru antycznego s zwi zane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich
Dionizji cz
ludu ubrana by a w ko l skór , aby symbolizowa le nych przyjació boga Dionizosa.
piewali pie
pochwaln , opowiadaj c o nim, zwan Dytyramb . Po doj ciu korowodu do o tarza
wszyscy stawali przy nim w pó kolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawi si legendarny cz owiek Tespis.
Swoj obecno ci u wietnia Wielki Dionizje i opowiada o Dionizosie. Towarzyszy mu chór.
Wprowadza o to element dramatyczny. Pierwszym twórc , który dokona rozwoju teatru by Trynichos.
Zapocz tkowa on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. Aby wi cej ludzi mog o
ogl da przedstawienie wykorzystywano naturaln powierzchni . Na miejscu o tarza Dionizosa by a
scena - orchestra. Na niej by budynek b d cy t em przedstawie - skene. Miejsce dla widowni wykute
by o w skale - theatron. Wej cie z obu stron prowadz ce na scene to parodos. Kolejny twórca to
Ajschylos. Wprowadzi on na scen drugiego bohatera. Nast pny, Sofokles, wprowadzi trzeciego
aktora. Eurypides wprowadzi czwartego i pi tego. Powstawa y tragedie i komedie. Twórc komedii by
Arystofanes Aktorzy wyst powali w specjalnych maskach. Mia y one wskazywa na p e , wiek i intencje
bohaterów. Maska mia a te wzmacnia si g osu bohatera. Aktorzy wyst powali w koturnami (butach na
wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowa o bohaterów.
4.4
"Antygona" Sofoklesa jako najdoskonalszy przyk ad tragedii antycznej
4.4.1
Dzieje domu Edypa
Edyp by synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedzia a Lajosowi, e zginie z r ki w asnego
syna, który o eni si ze swoj matk . Rodzice
przek uli Edypowi pi ty elaznymi kolcami, zwi zali i
porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali si pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej
- Polibosowi i Moropie. Edyp by nazywany przez swoich rówie ników podrzutkiem. W m odo ci
dowiedzia si , e jest przybranym synem króla. Uda si wi c do wyroczni aby to wyja ni . Dowiedzia
si , e zabije swojego ojca i o eni si z jego on . My l c, e Korynt jest jego ojczyzn postanowi
za o y rodzin w innym kaju. Opu ci wi c dom. Podczas podró y spotka króla Teb i jego podw adnych.
Odmówiwszy ust pienia drogi, wywi za a si pomi dzy nimi walka, w której zgin li król i jego dworzanie.
Rz dy w Tebach obj szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawi si tak e sfinks. Potwór n ka
podró nych
w druj cych do Teb. Kreon o wiadczy , e odda r k córki i swój tron temu, kto rozwi
e
zagadk sfinksa, który wtedy przestanie porywa podró nych. Edypowi uda o si tego dokona a potwór
rzuci si w przepa
. Bohater o eni si z córk Kreona i obj panowanie. Mia czworo dzieci, synów:
Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygon i Ismen . Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedzi a
zaraza. Wyrocznia powiedzia a, e jest to kara za to, e mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedzia si
wtedy, e zabitym rycerzem by jego ojciec, a ona jest jego matk . Jakasta z rozpaczy odebra a sobie
ycie, a Edyp o lepi si i uda w achmanach w wiat. W adz przej li jego synowie i zgin li pó niej w
walce o ni . Na tronie zasiad brat Jakasty - Kreon.
4.4.2
Charakterystyka postaw bohaterów tragedii
4.4.2.1 Konfrontacja Antygona - Ismena
Obie siostry s zupe nie ró ne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwie stwie do swej siostry. Jest
odwa na i energiczna. Chce uczci
mier brata, chowaj c go. Ale aby to uczyni , musia aby z ama
zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia si o swoje ycie i nie chce z ama zakazu króla. Boi si
w adcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistk . Przyjmuje postaw wygodniejsz dla siebie.
Antygona p acze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi si na mier . Nie buntuje si gdy nie chce
upokorzy si przed Kreonem. Okaza aby si wówczas s ab i przeci tn osob .
4.4.2.2 Konfrontacja Kreon - Hajmon
Kreon jest prawowitym w adc Teb. Jgo decyzja spowodowana by a ch ci udowodnienia poddanym, e
potrafi by sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewaj c i poddani mogliby lekcewarzy jego
w adz , kaza stosowa wobec nich terror, jako rodek zapobiegawczy. Przyk adem mo e by zakaz
pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rz dny w adzy. Chce umocni j i
swój autorytet. Bezwzgl dny dla wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego nale y s ucha i wype nia
rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego b dy i przewag
dumy nad rozsadkiem.
Hajmon pragnie zrzuci zas on gniewu, chce by ojciec zobaczy prawdziwy obraz sytuacji. Uwa a, e
Kreon jest w adc dla w snych korzy ci. Ostrzega swojego ojca przed kar za z amanie praw boskich,
które s wa niejsze od niego. Odwo uje
si do jego ludzkich uczu . Chce by spojrza na to jak zwyk y
cz owiek, a nie król. Wycofanie si z decyzji uczyni go w adc bardziej szanowanym, cz owiekiem, a nie
potworem. Mimo, e Hajmon wyst puje w obronie demokracji w pa stwie, jego ojciec go nie s ucha.
Kreon uwa a si za nieomylnego. Nie zwa a na wskazówki syna, który jest m odszy od niego. W
przyp ywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
4.4.3
Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze
Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej czy si z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna
zostaje postawiona wobec konieczno ci wyboru warto ci przeciwstawnych ale jednakowo wa nych.
Dzia ania bohatera s z góry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezale nie od tego, które z
warto ci zostanie wybrana musi doprowadzi do katastrofy.
W "Antygonie", oboje g ównych bohaterów to postacie tragiczne:
1. Antygona
Wybiera pomi dzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zw ok brata bez
wzgl du na kar , jaka mo e j spotka za strony w adcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie
pozwala pochowania zw ok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizj
drugiego. Z amanie prawa boskiego to kl twa i przekle stwo, ludzkiego - mier .
2. Kreon
Tak e jest bohaterem tragicznym. Wyda rozkaz obowi zuj cy w kraju, ale jednocze nie z ama prawo
boskie. Dlatego zgin li jego bliscy. Gdyby uniewinni i uwolni Antygon , móg straci ca y swój autorytet a
to mog o doprowadzi do anarchii i zguby Teb.
4.4.4
"Antygona" jako utwór o pa stwie i w adzy
Kreon reprezentuj c losy pa stwa wyda zakaz pochowania Polinejkesa. Chcia pokaza , e jest w adc
bezwzgl dnym dla innych. Kreon wyst powa jako w adca, który chcia przestrzec innych w adców przed
jak kolwiek form przeciwstawiania si w adzy. Kreon nie zmieni decyzji za namow ludu, gdy nie chcia
pokaza , e jest cz owiekiem, który atwo, za namow innych zmienia zdanie. Boi si ludu. Chce pokaza ,
e on jest w adc i panem. Podporz dkowuje sobie ca e pa stwo zamiast si
nim opiekowa . Hajman
uwa a natomiast, e Kreon nadu y swojej w adzy, oraz e wycofanie si z tej decyzji mog oby podnie
autorytet w adzy.
4.4.5
Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach "Antygony"
Stasimon pierwszy
Pochwa a rozumu ludzkiego i pa stwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywa trudy i czyni ziemi
poddan cz owiekowi. Dzi ki rozumowi cz owiek stworzy pa stwo i musi przestrzega jego praw.
Stasimon drugi
To pie
o winie i karze. Chór wskazuje, e wina jest ród em cierpienia, ale zosta a ona wpisana w ludzki
los.
Stasimon trzeci
Jest pie ni o pot dze mi o ci. Nikt si przed mi o ci nie uchroni, ani bogowie, ani miertelnicy. Mi o
nie idzie jednak w parze z rozs dkiem.
"Szcz
liwi, których ycie nie zna cierpienia"
"Niezwyci
ona twoja moc, Herosie"
"Wiele jest mocy natury, lecz nie ma wi kszej nad cz owieka"
4.4.6
Formalne wyznaczniki dramatu antycznego
Elementy budowy dramatu antycznego:
1. parodos - pie
na wej cie chóru
2. sksodos - pie
na zej cie chóru
3. komos - scena lamentu i alu
4. stasimon - pie
chóru
5. epejsodion - dialogi bohaterów
Istot budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie si stasimonów i epejsodionów.
Epejsodiony tworz akcj utworu.
Kompozycja tragedii antycznej:
1. prolog - wprowadzenie akcji i problematyki utworu
2. rozwini cie akcji
- wszystkie wydarzenia w utworze
a) perypetie - punkt kulminacyjny
b) katastrofa - mier g ównego bohatera
3. epilog - ogólne rozwi zanie akcji
Chór spe nia rol opinii publicznej w utworze i pe ni nast puj ce funkcje:
1. wypowiadanie ogólnych refleksji
2. komentowanie wydarze akcji
3. zapowiada pojawienie si bohatera na scenie
Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie by o tylko trzech aktorów. Scen zbiorowych nie by o,
a o zdarzeniach, w których bierze udzia wiele osób opowiada a specjalnie do tego przeznaczona osoba.
G ówna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedno ci:
1. jedno
czasu
(akcja krótsza ni jedn dob )
2. jedno
miejsca
(akcja rozgrywa si w jednym miejscu)
3. jedno
akcji (jest tylko jedna akcja)
Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu j zykowego pe nego wznios o ci i patosu, za
w komedii redniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej.
Zasada jedno ci stylowej wymaga utrzymania ca o ci utworu w jednym nastroju. Nie mog y wyst powa
sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.
5.
Literatura staro ytnego Rzymu
5.1
Horacy - liryk antyczny
5.1.1
Utwory Horacego - charakterystyka
Horacy by twórc gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworów by a ró norodna.
Przedstawia swoj filozofi
yciow . Pisa pie ni powa ne, patriotyczne ("List do Pizona"), filozoficzne,
refleksyjne, biesiadne, mi osne, o sztuce poetyckiej.
5.1.2
Filozofia horacjanizmu
W odzie "O co poeta prosi Apollina"
zaprezentowa swoj postaw filozoficzn . Swoje pogl dy opar na
dwóch szko ach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szcz
cia i celu ycia w zaspokajaniu
przyjemno ci duchowych) i stoikach (g osili piel gnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu,
uniezale nienie od pokus i smutków wiata a otaczaj cy wiat przyjmowali ze spokojem - "stoicki spokój").
W odzie tej po czy obie te ideologie. Od stoików wzi rozum i umiar jako g ówne kryteria w korzystaniu z
dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani ycia w dostatku. Epikureizm zauwa amy w ch ci
do ycia agodnej staro ci. W yciu najbardziej licz si rozum, sprawny umys , dobre zdrowie i pogodna
staro
. Nale y y zgonie z otaczaj c nas natur .
Podsumowanie:
1. afirmacja ycia
2. nale y cieszy si wszystkim
3. zdrowie psychiczne
4. nie pragnienie bogactwa
5. aktywno
"Exegi monumntum..."
Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi pot
nych monumentów. Stwierdza, e jego
utwory b d trwalsze od królewskich piramid poniewa poezja jest niematerialna. "Nie wszystek umr " -
b dzie y w swoich wierszach i pami ci czytelników.
"Do mecenasa"
Charakterystyka duszy poety. Jest na dwoista. Gdy poeta tworzy, jego dusza niczym ptak odrywa si od
ziemi i widzi wi cej ni zwykli ludzie.
5.2
Wergiliusz - epik starorzymski
Wergiliusz to poeta rzymski, autor eposu "Eneida", w którym przedstawi przygody Eneosa i jego tu aczk .
Wed ug "Eneidy"
by on protoplast cesarzy rzymskich. Napisa sielanki "Bukoliki"
ukazuj ce
wyidealizowane ycie pasterzy, którzy dogl daj owiec prowadz mi osne rozmowy ze swymi ukochanymi
lub dyskutuj o poezji. Napisa te "Georgiki"
(poemat o rolnictwie) omawiaj c kolejno upraw roli, nauk
o drzewach, hodowl byd a i bartnictwo. W opisy zaj
wiejskich wplót refleksje filozoficzne. Zajmowa si
te problematyk wojny i powstania pa stwa. Pisa on tak e o patriotyzmie
6.
Biblia - jeden z najdawniejszych zabytków j zykowych,
literackich, religijnych
Biblia:
1. ukazuje dzieje narodu izraelskiego
2. zawiera pouczenia - ma charakter dydaktyczny
3. wprowadza poj cia dobra i z a, nagrody i kary
4. formu uje nakazy i zakazy moralne
Zawiera wiele rodzajów literackich:
Epika
1. poemat opisowy (ks. Rodzaju)
2. biografia (Ewangelia)
3. powie
obyczajowa
4. przypowie
5. kroniki (ks. Kronik)
6. epistolografia (listy aposto ów)
7. zbiór praw
Liryka
1. pie
mi osna ("Pie
nad Pie niami")
2. hymn ("Hymn do mi o ci")
3. psalm
4. tren
Dramat
1. "Pie
nad Pie niami"
2. ks. Hioba
6.1
Tre ci, ich uk ad, cechy typowe Starego Testamentu
Biblia to zbiór ksi g religijnych, uznanych za wi te przez dwie religie: Judaizm i Chrze cija stwo.
Wszystkie ksi gi dziel si na dwie cz
ci: Stary i Nowy Testament. Ksi gi Starego Testamentu
powstawa y przez ponad 100 lat (XIII w. p.n.e.- I w. n.e). Na tre
tego utworu sk adaj si zagadnienia
filozoficzne, etyki i prawa kultu religijnego. Ksi gi Starego Testamentu napisane by y w j zyku hebrajskim,
aramejskim i greckim. Dziel si na ksi gi dydaktyczne, prorocze i historyczne.
6.1.1
Kosmogonia biblijna
Badacze twierdz , e opis stworzenia wiata jest poematem, a nie kronik wydarze . Sze
dni
stworzenia wiata to jakby sze
strof swoistej pie ni z refrenem. W pocz tkowych trzech strofach jest
mowa o oddzieleniu wiat a od ciemno ci, mórz od l dów i o pojawieniu si ro linno ci. Kolejne trzy
zwrotki mówi o stworzeniu nieba ze s o cem, ksi
ycem, gwiazdami, w wodzie ryb, w powietrzu ptaków,
na ziemi stworzenie zwierz t i cz owieka. W siódmym dniu Bóg odpoczywa .
6.1.2
Wizja cz owieka i wiata w "Ksi dze Koheleta"
Tre cia tej ksi gi s rozwa ania nad sensem ycia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie
jak jest droga do prawdziwego szcz
cia. Stwierdza tylko, e szcz
cia nie przynosz ani bogactwa, ani
s owa, ani u ywanie rozkoszy, ani te wys awiana m dro
i wiedza. Cz sto w utworze tym powtarzaj si
s owa "Wszystko jest marno ci ". ycie jest pe ne utrapie , niesprawiedliwo ci i trudów, a przy ko cu
bytowania czeka wszystkich mier . Kohelet wierzy w Boga, od którego zale
radosne i jasne strony
ycia, które nale y traktowa jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba b dzie zda relacj Bogu.
Kohelet jest przekonany, e wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedy b dzie s dzi cz owieka.
6.1.3
Ksi ga psalmów - tematyka, walory formy
Psalmy to utwory do piewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to Dawid,
Moj esz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit.
Dzielimy je na:
1. pochwalne
2. b agalne
3. dzi kczynne
4. m dro ciowe
5. pokutne
Charakter psalmów:
1. pie ni liryczne mówi ce o kondycji ludzkiej
2. o mi o ci cz owieka wobec Boga
3. zwieraj
wiadomo
przemijania i przekonanie, e grzech i cierpienie to nieod czne atrybuty ludzkiej
natury
4. maj charakter modlitwy
Psalmy:
1. maj wielk si ekspresji
2. zawieraj wiedz o cz owieku
3. sposób obrazowania to: porównania, epitety itp.
Wizja cz owieka jest tutaj inna ni w ksi dze Koheleta. Cz owiek to istota pot
na. Umi owany przez Boga,
który oddaje mu pod w adanie ca y wiat.
6.1.4
Wa ne wskazania moralne w historiach biblijnych
6.1.4.1 "Kain i Abel"
Adam i Ewa mieli dwóch synów, Kaina i Abla. Podczas sk dania ofiary Bogu Kain zabija brata poniewa
jego ofiara nie by a przyj ta bo zosta a z o ona z owoców, a nie ze zwierz t, tak jak chcia Bóg. Za swój
czyn zostaje przekl ty i musi ucieka . Bóg daje Kainowi znami i mówi, e je eli go kto zabije to poniesie
siedmiokrotn kar . Chodzi tu o to, e zabójstwo jest najwi ksz zbrodni . Zazdro
i zawi
to ludzkie
uczucia (negatywne), prowadz ce do ró nych przewinie . Bóg jest wszechwiedz cy, sprawiedliwy i
mi osierny. Reakcj na z o mo e by przebaczenie, trzeba umie znie
pora k . Cz owiek ma szans
wróci na dobr drog .
6.1.4.2 "Samson"
Anio objawia si bezp odnej kobiecie i mówi jej, e powije syna. Tak te si staje. Syn mia d ugie w osy,
w których tkwi a jego si a. W osy obci a mu jego kochanka, a jej sprzymierze cy wypalili mu w osy. Po
jakim czasie w osy odrastaj mu
i Samson m ci si . Mi o
prowadzi do zguby, nie nale y ka demu ufa ,
z o jest zawsze ukarane, zazdro
i zawi
prowadz do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i s abych,
mówi o godnej mierci, z si y nale y korzysta w ostateczno ci.
6.1.4.3 "Hiob"
Hiob by bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namow diab a spad y na niego
nieszcz
cia, a sta si biedny. Straci dzieci. Ogoli wtedy g ow , podar szaty, ale nadal pozosta silnie
wierz cym. Diabe sprawi , e Hiob zachorowa i
zosta okaleczony. Hiob jednak nadal wierzy . Z pomoc
spieszyli mu przyjaciele, aby znale
przyczyn nieszcz
. Do czy do nich cz owiek, który powiedzia ,
e Bóg cz sto wystawia cz owieka na próby. Hiob wytrwa w wierze i jego dobra zosta y mu zwrócone.
Wiara i lojalno
zostaj nagrodzone. Ka da przyja
przechodzi prób . Nale y posiada siln wol ,
wytrwa o
. Ka de post powanie zostanie pó niej os dzone.
6.2
Tre
i znaczenie Nowego Testamentu.
Nowy Testament to zbór pism chrze cija skich. Sk ada si z 27 ksi g (historyczne, dydaktyczne,
prorocze). Nowy Testament przedstawia dzieje Jezusa Chrystusa (ewangelie), historie pierwszych gmin
chrze cija skich. Przedstawione s tam zasady moralno ci, kultu, pogl dy filozoficzne. My l przewodni
jest to, e
mi o
Boga obejmuje wszystkich ludzi, którzy w niego wierz .
6.2.1
Uniwersalizm przypowie ci biblijnych
6.2.1.1 Cechy gatunkowe przypowie ci
1. utwór narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiaj cym dwie rzeczywisto ci, z których
pierwsza jest obrazem ycia codziennego, druga za , jest nieuchwytna zmys owo ale znajduje si w
sferze poj ciowej
2. sk ada si z 3 trzonów: dwa pierwsze to przyk ady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiej prawdy,
pouczenia
3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne
4. nie wa ne s osoby i wydarzenia ze wzgl du na swoj jednostkowo
, ale istotny jest moralizuj cy
jego charakter
5. maj zamkni t fabu
6. przekazuj prawdy moralne
7. posiadaj sens o ponadczasowym wymiarze
6.2.1.2 "O siewcy"
Cz owiek wyszed na pole by zasia ziarna. Jedno upad o na drog i zosta o wydziobane przez ptaki,
drugie upad o na ska k i zosta o wypalone przez s o ce, trzecie zosta o zag uszone przez ciernie, ale te
które pad y na gleb wyda y plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest s owo bo e, a gleb
wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Mo na je albo przyj
, albo odrzuci , ale skutki s
jednoznaczne.
6.2.1.3 "O synu marnotrawnym"
Jest to opowie
o ojcu i jego dwóch synach. M odszy syn postanowi opu ci
rodzinny dom. Zabra swoj
cz
maj tku i wyruszy w wiat. Maj tek roztrwoni jednak szybko na zabawy. Zacz pa
winie dla
bogatego cz owieka. Cierpia g ód i n dz . Kiedy skruszony syn wróci do ojca ten si bardzo ucieszy i
wyda uczt . Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzia , e cieszy si z powrotu syna, który by jak
umar y, a teraz znów o y . Ojcem jest Bóg, który cieszy si z ka dego nawróconego grzesznika. Jest to
wezwanie do dostrzegania swoich b dów i ich naprawy.
6.2.1.4 "O mi osiernym Samarytaninie"
Samarytanin okaza wspó czucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzy go, piel gnowa i
zap aci za pobyt w gospodzie. Wcze niej pomocy odmówili mu duchowni, których zadaniem jest nie
pomoc innym. Przes anie to, to e ludzie powinni okazywa innym ludziom mi o
i mi osierdzie.
6.2.2
Charakterystyka ewangelii
S cztery ewangelie. Wszystkie obfituj w przypowie ci b d ce nauk Jezusa. Chcia on by zrozumia y
przez wie niaków i prostych ludzi. Musia wi c pos ugiwa si obrazami a nie abstrakcyjnymi poj ciami.
Przypowie ci w ewangeliach s zmy lone, gdy wa na jest w nich nauka, a nie szczegó y. Przyk ady
wyst puj ce w ewangeliach s dos owne i daj przyk ady postaw moralnych.
6.2.3
Charakterystyka i znaczenie ewangelii w. Jana ("Apokalipsa w. Jana")
Jest to ostatnia ksi ga Biblii. "Apokalipsa" znaczy objawienie, ods oni cie. Jest to jedyne proroctwo
Nowego Testamentu. Jest tam wiele znaków, symboli, alegorii oraz nawi za do ksi g Starego
Testamentu. Wizja s du ostatecznego. Prezentuje walk dobra ze z em, upadek ludzko ci i przywracanie
adu wiata. Autor przedstawia wizj baranka, który otwiera kolejne siedem piecz ci. Potem pojawiaj si
cztery zwierz ta. Potem pojawiaj si konie z je d cami apokalipsy. Na bia y koniu je dziec z ukiem, na
ognistym je dziec, który zabierze pokój, na czarnym je dziec z waga w r ku, blady ko niesie na grzbiecie
mier . wi ty Jan przewiduje przysz e losy, pociesza i poucza.
Zawarte symbole:
Liczb
1. 7 - oznacza niesko czono
, nieodkryte tajemnice
2. 4 - znak sko czono ci (4 pory roku, 4 strony wiata)
Kolorów
1. bia y - chwa a, zwyci stwo (zwyci zcy wkraczali do zdobytych miast odziani na bia o)
2. ognisty - wojna, cierpienie
Przedmiotów
1. piecz ci - wyroki Bo e dotycz ce wiata
2. ksi ga - s owa Bo e, plany Boga wobec ludzi
3. uk - zwyci stwo
4. wielki miecz - zabijanie, wojna, niszczenie ludzkiego ycia
5. waga - dzielenie, odmierzanie, g ód, n dza
Postaci
1. baranek - Chrystus, zbawiciel
2. mier - czwarty je dziec apokalipsy, przemijanie
Zwierz t
1. lew - zwyci stwo
2. wó - wojna
3. orze - g ód
4. zwierze z ludzk twarz - zapowied
mierci
7.
Realne i etymologiczne znaczenie wybranych poj
mitologicznych i biblijnych
Poj cie
Znaczenie etymologiczne
Znaczenie realne
Chaos bez ad, zamieszanie, zam t, rozgardiasz, ba agan
bezkszta tna, nieuporz dkowana
materia, z której powsta wiat
Atlas
zbiór map, pierwszy kr g szyjny d wigaj cy, wspieraj cy
tytan, brat Prometeusza skazany przez
Zeusa na d wiganie sklepienia niebieskiego
Syzyf praca wymagaj ca ogromnego wysi ku, ale nie przynosz ca efektu
król miasta Eryty
skazany przez bogów na kar polegaj c na wtaczanie g azu w Tartarze, g az u szczytu wymyka mu si
z r k
Prometeusz
okre lenie cz owieka, którego czyny s
mia e, buntownicze, ale dobre dla ludzko ci
skrad ogie z Olimpu i da ludziom, za kar zosta przykuty do ska Kaukazu, gdzie orze
wyszarpywa mu ci gle odrastaj c w trob
Pi ta Achillesa
s aby punkt
Achilles za m odu k pany by w Stykrze, co zapewnia mu odporno
na
ciosy, w czasie k pieli by jednak trzymany za stop i to by jego s aby punkt
Puszka Pandory
ród o nieko cz cych si k opotów, smutków i nieszcz
pierwsza
kobieta na ziemi otrzyma a w posagu puszk , której nie mog a otwiera , namówi a jednak m
a do
otwarcia jej, z wn trza wydosta y si nieszcz
cia i choroby
W ze gordyjski
bardzo skomplikowana sprawa w mie cie Gordian sta stary królewski rydwan, którego
jarzmo przywi zane by o do dyszla kunsztownym w z em z yka, ten kto rozwi za by w ze zosta by
królem Azji Mniejszej
Hiobowa wie
z a, katastroficzna, przera aj ca wiadomo
Hiob by uosobieniem poddania si woli
bo ej mimo najdotkliwszych nieszcz
Samsonowa si a
si a nadludzka w Biblii osoba z nadludzk si a zale na od w osów
Kainowa zbrodnia
morderstwo, bratobójstwo
Kain by morderc brata - Abla
Zakazany owoc rzecz pozornie warto ciowa i zach caj ca, a w rzeczywisto ci szkodliwa, sprowadzaj ca
z o
Szatan namówi Ew by da a owoc w raju Adamowi, tego owocu Bóg nie pozwoli je
, zostali za
to wygnani z raju
Judasz zdrajca, osoba fa szywa, podst pna
ucze Jezusa, zdradzi go
Syn marnotrawny
cz owiek, który zb dzi , ale potrafi si do tego przyzna
("Przypowie
o synu
marnotrawnym")
Apokalipsa
uosobienie nieszcz
wojny, koniec
("Apokalipsa w. Jana")
Sodoma i Gomora
miejsce gdzie odbywaj si rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty
dwa miasta
ukarane przez Boga za grzechy mieszka ców
Dawid i Goliat okre lenie dwóch osób, z których jedna pokonuje
drug sprytem i m dro ci , drugi
posiada natomiast wi ksz si
Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba m drzejsza, pokonuje
pierwszego sprytem
Samaryta ska przys uga
przys uga bezinteresowna
("Przypowie
o mi osiernym
samarytaninie")
Arka przymierza
symbol porozumienia i braterstwa
poz acana skrzynia z drzewa
akacjowego, poz acana, zawieraj ca kamienne tablice praw
Arka Noego
wybawienie, ratunek
arka, w której prze y potop Noe i po jednej parze z ka dego
gatunku zwierz t
Wie a Babel
zam t, ba agan, zbiorowisko ludzi o ró nych j zykach
potomkowie Noego chcieli
zbudowa wierz tak wysok , aby dorówna Bogu, za to Bóg pomiesza im j zyki
R E D N I O W I E C Z E
8.
Ramy czasowe
Pocz tek: IV w. - upadek imperium Rzymskiego
Koniec: 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba
1450 - odkrycie druku
1453 - upadek Konstantynopolu
9.
CHARAKTERYSTYKA YCIA POLITYCZNEGO I SPO ECZNEGO
476 (upadek cesarstwa Rzymskiego)- 1492 (odkrycie Ameryki)
W Polsce pocz tek to rok 966.
W redniowiecznej Polsce (i nie tylko) panowa ustrój feudalny, którego istotnym elementem by a
pa szczyzna, czyli ch opski wyczerpuj cy obowi zek pracowania na pa skim polu. Duchowie stwo by o
najwi ksz pot g . Rozwijaj si miasta, handel, gospodarka. Rycerstwo jest stanem, który zacz
domaga si w adzy i ograniczenia praw ko cio a. Kultura religijna przemieni a si w wieck . Rycerze
bogacili si podczas wypraw krzy owych organizowanych przez ko ció . Cech charakterystyczn jest:
Uniwersalizm
Pa stwa Europy podporz dkowane by y jednej w adzy ko cielnej i wieckiej. Ko ció dominowa w ca ej
Europie, a wszystkie pa stwa uzna y zwierzchnictwo papie a. Drugim j zykiem urz dowym sta a si
acina. Fakty te sprawi y, i Europa stanowi a uniwersaln ca o
® st d uniwersalizm.
Teocentryzm
Filozofia ta umieszcza a Boga w centrum wiata. Bóg stworzy wiat. Jest uosobieniem dobra, pi kna i
prawdy. Ludzie uznali wy szo
dóbr duchowych nad doczesnymi. Ró ne zjawiska przyrodnicze
interpretowano jako znaki od Boga. Dominowa a my l o yciu po mierci. Religii i jej za o eniom
podporz dkowana by a sztuka i religia.
10. KULTURA
10.1 DUALISTYCZNA
Mia a charakter duchowny, a potem rycerski.
Dwa:
style architektoniczne
1. roma ski (kamienne, masywne, rola obronna, ma o wiat a)
2. gotycki (katedry, ko cio y, strzeliste, smuk y, witra e, du o wiat a)
wzorce osobowe
1. asceta (cz owiek umartwiaj cy sw dusz i cia o aby uzyska zbawienie)
2. rycerz doskona y (walczy za wiar , ojczyzn )
j zyki
1. acina (urz dowy)
2. narodowy
przeciwstawne wiaty
Bóg
Szatan
dobro
duch
idealizm
dusza z o
materia
materializm
cia o
10.2 AKADEMIA KRAKOWSKA
O rodek naukowy wybudowany przez królow Jadwig . Uczelnia ta cieszy a si sporym autorytetem. Jej
cech by o przezwyci
enie typowej dla redniowiecza postawy jak by a scholastyka (nauczanie
wyja niaj ce problemy, pos uguj ce si bibli )
10.3 FILOZOFIE
10.3.1
w. Augustyn
Cz owiek jako istota znajduje si mi dzy bytami wy szymi (anio ami) a ni szymi (zwierz tami). Bóg
anio y - cz owiek - zwierz ta. Bóg ma prawo ocenia ludzi, którzy sami kieruj swym losem. Cz owiek jest
rozdarty pomi dzy duchowo ci a cielesno ci . Cielesne - z o, duchowe - dobro. Cz owiek jest dobry i z y
jednocze nie. Ma zdolno
my lenia.
10.3.2
w. Tomasz
Cz owiek musi walczy ze swymi pokusami, by etyczny, moralny, cnotliwy, stabilny, pos uszny Bogu.
- Bóg } istota najdoskonalsza
anio y \ czysta
wi ci / inteligencja
ludzie
zwierz ta
ro liny
rzeczy
wiat jest harmonijny, odpowiednio zaplanowany przez doskona ego Boga. Ka dy cz owiek powinien
stara si wznie
wy ej. Problemy etyczne ® harmonijny i rozumny wiat jest odbiciem Boga.
10.3.3
w. Franciszek
Nale y y w harmonii ze wiatem i wszystko kocha . Wiara powinna by radosna, prosta i wyp ywa z
mi o ci. Nakazywa : ubóstwo, braterstwo i mi osierdzie. Wszystko co stworzy Bóg jest dobre i pi kne, a
z o wynika ze s abo ci ludzi.
11. NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PI MIENNICTWA POLSKIEGO
1. "Geograf bawarski"
IX w. - spis nazw polskich plemion
2. "Dagome index"
X w. - najdawniejszy polski dokument, Mieszko I oddaje pa stwo pod opiek papie owi, nazwy
geograficzne
3. "Kronika Theimara"
X-XI w. - nazwy plemion ( l zanie), nazwy rzek (Odra, Bóbr) i nazwy miast (Krosno)
4. "Bulla Gnie nie ska"
XII w. - rejestr dóbr ko cielnych, "Z ota Bulla j zyka polskiego"
®
zawiera 410 nazw polskich
5. "Ksi ga Henrykowska"
XIII w. - pierwsze polskie zdanie: "Da a ja pobrucz a ty poczywaj"
6. Kazania wi tokrzyskie
XIV w. - autor-kaznodzieja stara si nada swoim kazaniom artystyczn form , utrzymane s w tonie
podnios ym, adresatem tych kaza s wykszta ceni ludzie
7. "Kazania Gnie nie skie"
XV w. - 103 kazania aci skie, 10 polskich, zabytek trój j zyczny: niemiecki, aci ski, polski
8. "Bogurodzica"
pierwszy tekst napisany po polsku maj cy charakter religijny
9. "Psa terz Floria ski"
najstarszy zachowany przek ad Psalmów Dawida, zawiera tekst psalmów w trzech j zykach: aci skim,
polskim i niemieckim, psa terze pe ni
w redniowieczu funkcj modlitewnika
10. "Psa terz Pu awski"
XV w. - modlitewnik zawieraj cy komentarz do ka dego psalmu
11. "Apokryty"
przedstawiaj
ywoty wi tych
12. "Roty s dowe"
formu y przysi g s dowych
13. "Biblia Szaroszpatacka"
pierwszy i jedyny polski przek ad Biblii
12. POEZJA KO CIELNA
12.1 RODOWÓD I RODZAJE
Polska redniowieczna literatura religijna jest ilo ciowo do
obszerna, cho do naszych czasów
zachowa a si tylko jej niewielka cz
. W swoich utworach anonimowi najcz
ciej autorzy oddaj uczucia
zwi zane z prze ywaniem wiary, cz sto szukaj c w wydarzeniach biblijnych pretekstu do wypowiedzenia
si na temat wiata i jego spraw, na które patrz przez pryzmat wiary.
12.2 "BOGURODZICA"
Jest to pie
po wi cona Bogu. Adresat to Maryja i Jan Chrzciciel. Zbiorowy podmiot liryczny zwraca si
bezpo rednio do Maryi a
po rednio do Boga. Pro ba dotyczy dostatniego
ycia na ziemi i szcz
cia.
rymy parzyste
precyzja kompozycji (regularno
)
parabolizm sk adniowy (podobie stwo sk adniowe, wyst puj regularnie te same elementy)
wiersz zdaniowy (koniec wers, koniec zdania)
rozka niki
apostrofy
Trzy hipotezy powstania
schy ek X w.
XII/XIII w.
hymn dynastii Jagiellonów - XIV w.
Archaizmy
leksykalne (wyrazy dzi nie u ywane)
fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu)
sk adniowe (dawne zasady budowy zdania, które dzisiaj ju
nie funkcjonuj )
fleksyjne (wyrazy u ywane ale w zmienionej formie gramatycznej)
semantyczne (znaczenie wyrazu zosta o zmienione)
12.3
"ROZMY LANIA PRZEMYSKIE"
Tre ci tego zabytku jest opowiadanie o yciu Marii i Chrystusa, oparte na tekstach Ewangelii., napisane
ywo i barwnie, pe ne refleksji i realiów obyczajowych. Jako gatunek literacki "Rozmy lania przemyskie"
s typowym dla redniowiecza apokrytem, czyli opowie ci opart na tek cie Biblii, ale wzbogacon o
elementy maj ce niekoniecznie swe historyczne ród o, które by y wytworem wyobra ni autora. Apokryty
s w czym w rodzaju redniowiecznej powie ci.
12.4 "LAMENT WI TOKRZYSKI"
(" ale Matki Boskiej pod Krzy em")
Utwór sk ada si z 20 zwrotek. Reprezentuje gatunek tzw. skargi, alu Matki Boskiej p acz cej pod
krzy em Chrystusa. Ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania a po przybicie go do krzy a. Ca y
czas wspó cierpi z nim. Prosi ludzi o u alenie si nad ni . Autor widzia w niej przede wszystkim cechy
ludzkie, chwile s abo ci i sprzeciw wobec wydarze , w których uczestniczy a.
12.5 GATUNKI LITERACKIE
LIRYKA
pie
hymn
satyra
mi osna
psalm } modlitewnik
EPIKA
kronika
kazanie
hagiografia ( ywoty wi tych, opisuj c idealizuj
je, propaguj wzorzec osobowy ® asceta)
apokryt (gatunek literacki przedstawiaj cy ywot naj wi tszej rodziny)
romans rycerski
epos rycerski
traktat
DRAMAT
liturgiczny
misterium
moralitet
13. POLSKA POEZJA WIECKA
pojawia si szereg utworów nie maj cych charakteru religijnego, utwory te spe nia y funkcj
dydaktyczn i pouczaj c
13.1 Tematyka
obyczajowa
"O zachowaniu si przy stole"
Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania si przy stole ® funkcja wychowawcza i
dydaktyczna. Utwór rozpoczyna wezwanie pomocy Bo ej - apostrofa. Nast pnie autor opowiada o
tym co ro nie na polu i nied ugo zostanie zebrane i znajdzie si na biesiadnym stole. Udziela rad
kobietom i m
czyznom. Pod koniec zach ca do przyswajania sobie dobrych obyczajów. Prosi te
Boga o odpuszczenie grzechów i zas anie rado ci na wszystkich ludzi.
satyryczna
"Rozmowa mistrza Polikarpa e mierci "
mier ukazana jest jako rozk adaj cy si trup kobiety z kos ® obraz szkaradny, odra aj cy. W czasach
redniowiecza ludzie interesowali si
mierci . Jej istot i cechami. Obraz pojawia si w tekstach,
obrazach. Wszyscy ludzie podlegaj
mierci. mier podlega Bogu.
"Satyra na leniwych ch opów"
Jest to utwór gani cy ch opów, którzy nie spe niaj obowi zków jak by tego chcia podmiot liryczny. Ch opi
wykr caj si i unikaj pracy. Wiersz ten ukazuje rozbie no
interesów ch opów i w a cicieli ziemskich.
ch opi pracuj tylko pod okiem pana, gdy odejdzie leniwi si
odpoczywaj zbyt cz sto
ob udnie udaj prac
kradn w asno
pana
wiadomie psuj narz dzia
Archaizmy:
leksykalne
fonetyczne
fleksyjne
semantyczne
historyczna
" mier o zamordowaniu J drzeja T czy skiego"
Zamo ny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobi p atnerza. Wzburzony t um wyst pi przeciwko
okrutnemu szlachcicowi. Ten ukry si w ko ciele lecz zosta tam zabity.
14. EPIKA REDNIOWIECZNA
14.1 "PIE
O ROLANDZIE"
Ma przejrzyst kompozycj trójdzieln . Wst p to przygotowanie zasadzki przez zdrajc Ganeleona.
Rozwini cie akcji przedstawia bohatersk walk i mier Rolanda oraz jego towarzyszy. Zako czenie
ukazuje zemst Karola Wielkiego na Saracenach za mier siostrze ca. Roland by rycerzem Karola
Wielkiego i w 778 wzi udzia w wyprawie do Hiszpanii zaj tej przez Saracenów. Duma i redniowieczne
poczucie honoru nakazywa y mu samodzielno
dzia ania. Mimo trudnej sytuacji nie wezwa pomocy, a
tym samym narazi swoich rycerzy na mier . Zgin li wszyscy czne z nim, ale honor redniowiecznego
rycerza zosta obroniony.
14.1.1 ARTYZM FORMY
Nieznany poeta stara si nada epopei podnios y charakter. Utwór cechuje patos (nastrój podnios y,
pe en odwagi) oraz hiperbolizacja (wyolbrzymienie cech jakiego przedmiotu lub zjawiska). Narrator
cz sto w cza w tok opowiadania bezpo rednie wypowiedzi poszczególnych osób. Z tego powodu
stosowa on na przemian form epick i dramatyczn .
14.2 KRONIKI
14.2.1 Cechy i zadania
brak krytycyzmu (nie sprawdzano wiarygodno ci faktów)
elementy fikcyjne (listy, mowy, pie ni, anegdoty)
funkcja dydaktyczna (wnioski wyci gane z wydarze )
przesadne wychwalanie w adców
chronologia wydarze
j zyk prosty, cho nie pozbawiony metafor i gry s ów
pytania retoryczne, wykrzykniki, wo acze, apostrofy dla utrzymania patetycznego stylu
14.2.2 Polscy kronikarze i ich dzie a
"Kronika Polska"
Galla Anonima
"Kronika Wielkopolska"
Goc awa Baszka XIII w. (zawiera daty, wyst puje narracja historyczna -
przyczynowo-skutkowa)
"Kronika Janka z Czarnkowa" (fikcyjne za Kazimierza Wielkiego)
"Kronika Wincentego zwanego Kad ubkiem"
XIII w. (parta na fantastycznych zmy leniach, opis
zwyci skiej bitwy legendarnych w adców polskich
z Juliuszem Cezarem, Kad ubek chcia u wietni
nasz przesz o
narodow )
"Kronika Jana D ugosza"
XV w. (opis dziejów pa stwa polskiego do XV wieku, opis konfliktu polsko-
krzy ackiego)
14.3 KRONIKA GALLA ANONIMA
Gall Anonim
- y na prze omie XI i XII w.
Francuz, mnich z zakonu benedyktynów
przebywa na dworze Boles awa Krzywoustego
napisa tam kronik na zamówienie
14.3.1 Tre
Dzieje pa stwa polskiego i jego w adców. Celem i zamiarem by o opisanie czynów króla Boles awa
Krzywoustego. Przedstawi on najpierw dzieje jego przodków, ca ego rodu Piastów i czyny samego króla.
Wed ug niego Chrobry i Krzywousty to idealni w adcy. Opisywa tak e wydarzenia militarne. 3 cz
ci:
1.historia pocz tków pa stwa polskiego 2.czasy panowania Piastów 3.dzieje
i chwa a Boles awa
Chrobrego. Kronika ta nie zawiera adnych dat.
Utwór ten powsta na zamówienie dostojników. Mia nie tylko opisywa dzieje pa stwa polskiego, ale
przede wszystkim wys awia i wychwala odwa ne i waleczne czyny królów polskich (Boles awa
Krzywoustego) jako wzorców do na ladowania.
14.4 UTWORY O TEMATYCE MI OSNEJ
14.4.1 "TRISTAN I IZOLDA"
Tristan by synem króla Kornwalii. Jego rodzice zostali zabici podczas najazdu. Dotar na wysp króla
Marka. Wys a Tristana aby ten znalaz mu królow . W czasie powrotu Tristan i Izolda wypili napój mi osny
i zakochali si w sobie. Spotykali si
e sob potajemnie. Kiedy król dowiedzia si o tym skaza ich za to
na mier . Oni uciekli i ukryli si w lesie. Po pewnym czasie Tristan odda j królowi a sam wyjecha z
kraju. Po powrocie ci
ko zachorowa i umar . Izold i Tristana pochowano obok siebie. Codziennie krzew
wyrasta z grobu Tristana i przerasta do grobu Izoldy.
14.4.2 "HELOIZA I ABELARD"
Abelard by filozofem i teologiem francuskim. Maj c 34 lata zakocha si w swojej uczennicy, nieletniej ale
urodziwej Heloizie. Ona odwzajemnia a jego uczucia. Kiedy zasz a w ci
nie chcia a aby ewentualne
ma e stwo zniszczy o jego karier . Ten jednak o eni si z ni . Mieli syna. Kiedy wuj Heloizy dowiedzia
si o tym nas a zbójców na Abelarda, którzy go pobili i wykastrowali.
Heloiza posz a to zakonu a Abelard zosta mnichem. Kochankowie pisali do siebie listy i wyznawali sobie
mi o
.
15. TYPY TEATRU REDNIOWIECZNEGO
1. liturgiczny
- ci le obrz dowy
2. misterium
- opowie ci o tematyce religijnej (sceny ze Starego i Nowego Testamentu)
3. moralitet
- gatunek dramatyczny o charakterze dydaktyczno-alegorycznym
- pokazana walka dobra i z a o dusz cz owieka
4. intermedia
- przerwy podczas sztuki nie zwi zane z Bibli
16. WZORCE PARENETYCZNE
16.1.1 ASCETA
yje w ubóstwie
przyjmuje pogard i cierpienie z pokor
ucieka od s awy, rozg osu
modli si do Boga
umartwia swoj dusz i cia o
anonimowo
pokora
w. ALEKSY
Rozda swój maj tek i ruszy
na w drówk po wiecie. Ca y czas sp dza na modlitwie, ebra , inni ludzie
go nie obchodzili. Chodzi o mu o ca kowit anonimowo
. Chcia aby nikt go nie zna i móg ca kowicie
po wi ci si Bogu. Zosta uznany za wi tego (Maryja zesz a z o tarza i kaza a klucznikowi wpu ci
go do ko cio a). Ponownie wyrzek si s awy i powróci do rodzinnego miasta i zamieszka na
schodach w asnego domu. Po jego mierci wszystkie dzwony w Rzymie zabi y.
16.1.2
WI TY
w. FRANCISZEK
W Asy u za o y zakon franciszkanów. Rozda swój maj tek. W drowa po kraju wyg aszaj c kazania,
które nawo ywa y do mi o ci do bli niego.
16.1.3 RYCERZ REDNIOWIECZNY
bogobojny
odwa ny
zawsze dotrzymywa s owa
dba o honor i s aw
patriota
uwielbienie Boga i po wi cenie dla obrony wiary
wzorzec dydaktyczny
zyskiwa w adz , stawa si godnym szacunku
propagowa postaw wygodn ko cio owi
ko ció akceptowa rycerzy, bowiem w nich upatrywa szerzenie chrze cija stwa
16.1.4 W ADCA DOSKONA Y
troszczy si o kraj i o poddanych
dobry rycerz
dobry chrze cijanin (mi osierny)
sprawiedliwy i wyrozumia y
broni granic
szybko
podejmowania trudnych decyzji
dobro ogó u przedk ada nad dobro w asne
16.1.5 Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych
ko ció zyskiwa w adz i wzbogaca si (bogaci ludzie chc c zosta ascetami cz sto oddawali swój
maj tek ko cio owi)
ycie doczesne jest chwilowym, krótkim etapem ycia ducha
upokorzenie sz o w parze ze zbawieniem
17. CECHY POETYKI
17.1 CECHY LITERATURY REDNIOWIECZA
1. alegoryczno
2. plastyczno
, zmys owo
3. idealizacja wiata
17.2 NAWI ZANIA W LITERATURZE EPOK PÓ NIEJSZYCH
"Bema pami ci a obny rapsod"
Nie jest to realny opis pogrzebu:
nie pasuj rekwizyty
nie pasuj postaci
przeno nie
p aczki
Taki kondukt charakterystyczny by dla redniowiecza. Jest to pogrzeb stylizowany na pogrzeb rycerza.
Da wyraz uwielbienia Bemowi, nada mu cechy idealnego ruchu.
Opis dynamiczny oddzia ywuje na zmys y.
nazwy barw
topory pob kitnia e od nieba
pozielenia e wawrzynem
czarne czelu cie
nazwy ruchu
porównania do innych ruchów
obraz dynamiczny
nazwy d wi ku
t uk ce si naczynia
plusk
muzyka ko cielna
g os tr b
"Miniatura redniowieczna"
dziwno
j zykowa: najwy szy stopie przymiotników - abstrakcyjny
wykreowanie obrazu idealnego: delikatny wspania y
brak smutku
( redniowiecze idealizowa o wiat)
18. NAWI ZANIA DO NAST PNYCH EPOK
Wraz z zako czeniem epoki warto ci jej nie znikaj lecz istniej dalej. Kultura nie istnieje tylko w jednym
okresie literackim. Nawet gdy kierunek jest inny ni te, które dominuj . Wspó czesna poetyka uznaje
ascetyzm za ide egoistyczn :
"Opowie
ma onki w. Aleksego"
ona go kocha lecz nie rozumie. Ma mu za z e, e j opu ci , zmarnowa jej m odo
, ycie. Przez niego
sta a si brzydka, zgorzknia a, zimna. Ocenia ascetów jako pe nych chwa y ale plugawych, ebraków.
Gardzi, brzydzi si nimi.
Nawi zanie do honoru, s awy:
"Gra yna"
Gra yn kierowa patriotyzm, po wi cenie dla honoru. S u y ojczy nie nie Bogu. Walczy o chwa swoj i
swej rodziny.
"Konrad Wallenrod"
"Don Kichot"
Parodia etosu rycerskiego.
"Bema pami ci a obny rapsod"
Zw oki odziane s w pancerz. S p aczki, or
nie pasuj cy do danej epoki. Cechy redniowieczne.
Stylizowany jest na rycerza doskona ego.
19. UZUPE NIENIE
19.1 SZTUKA
Malarstwo:
Hans Merling "Wizja s du ostatecznego"
Albert Durer
Hieronim Bosck
19.2 LITERATURA OBCA
"Rycerze okr g ego sto u"
"Pie
o Nibelungach"
Villon
Dante Aligieri "Boska Komedia"
® prze om epok
19.3 POJ CIA
hagiografia ( ywoty wi tych, idealizacja)
apokryt (historia oparta na Biblii ale nie zawarta w kanonie)
dramat liturgiczny (wpleciony w obrz d mszy)
memento mori (pami taj o mierci)
danse macabre (taniec mierci; wszyscy s równi wobec mierci, demokratyzm, galitaryzm)
chansons de geste (pie
o czynach)
pareneza (wzorce osobowe)
R E N E S A N S
20. Ramy czasowe
W OCHY
Pocz tek: prze om XII i XIV w.
Koniec: XVI w.
EUROPA
Pocz tek: XV w.
Koniec: XVI w.
21. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU
Epoka ta narodzi a si we W oszech w XIV wieku. Bogate mieszcza stwo przejmowa o w adz w
republikach w oskich. Wielkie rody skupia y w swoich pa acach uczonych, artystów i poetów. O rodkiem
zainteresowania si uczonych i twórców sta si cz owiek i jego doczesne sprawy. Chciano zjednoczy
kraj i przywróci Italii rol dawnego imperium Rzymskiego. Ponownie odkryto pi kno staro ytnej sztuki.
Na rozwój renesansu, jako epoki w dziejach kultury europejskiej, z o y o si wiele czynników
historycznych. Do g ównych nale y kryzys papiestwa i rozwój reformacji, rozbicie jedno ci cesarsko-
papieskiej Europy oraz powstawanie, po okresie rozbicia feudalnego, zjednoczonych pa stw (m.in.
Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Polska).
21.1 NAZWY EPOKI
Renesans
Nazw epoce da pó niejszy w oski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta mia a wyra a
przeciwstawienie nowej epoki czasom redniowiecza. Termin ten oznacza powrót do staro ytno ci,
do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie cz owieka i kultury. Z pocz tku u ywano tej nazwy w
znaczeniu odrodzenia pa stwa na wzór starorzymski, pó niej dotyczy o to te literatury, filozofii i
idea ów antycznych. Pó niej znaczy o to równie odnow i rozwój ludzko ci.
Odrodzenie
Z w oskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej, ludzko ci (renovatio hominis), przesz o ci
,odnowienie,
podnoszenie si jej na wy szy poziom, odnowienie staro ytno ci (renovatio antiquitais), odrodzenie
przesz o ci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapocz tkowane w XIV w.
"Z oty wiek kultury polskiej"
Nazwa polskiego renesansu. Podobnie jak z oty wiek staro ytno ci, odrodzenie polskie obfitowa o w
wietne wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki (architektura, malarstwo, muzyka, literatura).
21.2 PODSTAWOWE PR DY UMYS OWE I RELIGIJNE
21.2.1 Humanizm
Pr d wiatopogl dowy rozwijaj cy tradycje antycznej wiedzy o cz owieku jako o jednostce (psychika i
wra liwo
). D
y do rozwoju osobowo ci uznaj c warto
jego rozumu. Humani ci g osili
potrzeb poznania i kszta towania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W my l humanizmu
cz owiek jest wielce warto ciowy, liczy si jego talent, liczy si ka de odr bne istnienie. Poznawano
przyrod , pi kno, patriotyzm. By to antropocentryzm. Usytuowanie cz owieka w centrum wiata.
Has em humanistów sta o si zdanie Terencjusza: "Cz owiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi
obce"
21.2.2 Reformacja
Oderwa a ok. 1/3 Europy od ko cio a katolickiego. Przyczyni a si ona do rozwoju tolerancji religijnej,
rozkwitu kultur, j zyków i literatur narodowych. Sprzyja a kszta towaniu si stosunków
wczesnokapitalistycznych i republika skich teorii pochodzenia w adzy. Za formalny jej pocz tek
uznaj si og oszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powsta y nowe pr dy religijne. Reformacja by a
powodem wybuchu d ugoletnich wojen religijnych np. wojn ch opsk rozp tano w 1525 roku
poprzez nietolerancj religijn . W roku 1529 - protest mniejszo ci lutera skiej w Spirze na sejmie.
Rozbi y one wspólnot wyznaniow Europy.
21.2.3 Luteranizm
(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, W gry, Polska)
Twórc by Marcin Luter. Istotne jest podej cie wyznawców do Biblii. G osili bowiem, e mo na j
interpretowa indywidualnie, e nale y t umaczy je na j zyki narodowe, e Ko ció nie jest
jedynym autorytetem rozumiej cym Bibli . Ko ció na ziemi nie mo e dawa udzielenia
rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od m k czy
cowych czy piekielnych.
21.2.4 Kalwinizm
(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)
Twórc by Jan Kalwin. Kalwini ci g osili teori predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, e ka dy
cz owiek ma swój los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piek o, a ycie to
realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali idea pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie to
zas uga, a bezczynno
to grzech.
21.2.5 Anglikanizm
Nurt powsta y w Anglii. Ruch ten powsta z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcia po lubi Ann
Boleyn, a ko ció katolicki zabrania mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianowa
siebie zwierzchnikiem ko cio a anglika skiego i po lubi ukochan , któr i tak skaza na ci cie.
21.2.6 Arianie
Zwani te jako bracia polscy. Nurt ten rozwin si w Polsce i by nurtem radykalnym bo g osi oprócz
za o e religijnych równie has a spo eczne. Arianie pot piali podda stwo ch opów, g osili potrzeb
wyrzeczenia si maj tku. W po owie XVII wieku wygnano ich
21.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA)
wyzwolenie si z ciemnoty
interesowanie si jednostk ludzk (jako warto
, godne zainteresowania).
powrót do wzorców kultury (sztuki obyczajów) antycznej - utwory Platona, Horacego itp.
afirmacja ycia
21.4 ZNACZENIE DRUKARZY
Znajomo
dzie sztuki renesansowej nie by a tak powszechna jak dzie literatury powielanych w wielu
egzemplarzach i przez to atwo dost pnych, zw aszcza wobec wzrastaj cej konkurencji drukarni i
obni aj cych si przez to cen. W RP liczba warsztatów drukarskich wzrasta a od 1503 roku. Drukarnia
sta a si broni i narz dziem ideologii, post pu, walki na pióra toczonej o istotne problemy (wiara i religia).
Ograniczy o ono obieg r kopi miennej literatury.
22. INDYWIDUALNO CI RENESANSU POLSKIEGO I
EUROPEJSKIEGO
22.1 DOKONANIA
22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321)
"Boska komedia"
Obszerny poemat w stu pie niach i podzielony na trzy cz
ci (Piek o, Czy ciec, Raj). Dante podró uje, a
jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskona a
kobieta uosabiaj ca pi kno, dobro , mi o
, doskona a kobieta. Mi o
do niej zbli a Dantego do Boga. W
piekle widzi przest pców (równie w asnych wrogów politycznych), dusze cierpi ce za grzechy,
najpodlejsze wyst pki, ma ostkowo
, zdrad , fa szerstwo, ob ud , chciwo
. Po przez zobrazowanie
ludzkich m k chcia przestrzec przed grzeszeniem i ukaza konieczno
wyrzeczenia si wojny. W
czy
cu skruszonych pokutników (s tu te jego przyjaciele). W raju s zjawy za ywaj ce wiecznego
szcz
cia. W drówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie si cz owieka z grzechu i
upadku po przez poznanie swoich win oraz pokut ku wi to ci. Utwór napisany w redniowieczu. Pomys
w drówki po za wiatach, wymowa moralizatorska utworu s zgodne z programem poezji redniowiecznej.
Jednocze nie jednak w utworze przejawia si humanistyczna wiara w cz owieka, troska o jego ludzkie
potrzeby i prawo do szcz
cia. Renesansow tendencj jest te to i utwór napisany jest po w osku, a nie
po acinie. Obecno
liczby 3 i wielokrotno
liczby 10 (3 ksi gi i 100 pie ni) to symbole doskona o ci w
redniowieczu.
22.1.2 JAN BOCCACIO (1313 - 1375)
"Dekameron"
Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesi
dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy
schronili si na wsi uciekaj c z miasta przez zaraz . Opowiadaj sobie historie znane im z autopsji.
G ównym tematem ich historii jest mi o
cielesna, zmys owa i nami tno
przedstawiona jako
przyjemno
i dobro. Nowele Boccaccia ukazuj
ycie we wszystkich jej przejawach, s to humor, ironia,
troska, wzruszenie. Jest te erotyzm, zbrodnia, po wi cenie, chciwo
, cnota.
22.1.3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 - 1375)
"Sonety do Laury"
Cykl ten sk ada si z oko o 317 utworów napisanych po w osku. Prezentuje tu poezj mi osn - erotyki. S
to jej pocz tki. W sonetach tych stara si on opisa mi o
, uczucie doczesne, zajmuje si w asnymi
uczuciami, analizuje swoj psychik . Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobiet ziemsk czyli idea
doskona o ci i pi kna. Zauwa a harmoni jej cia a i ducha. Autor dzie naukowych, po wi conych kulturze
staro ytnego Rzymu.
22.1.4 MICHA MONTAIGNE (1533 - 1592)
"Próby"
Zbiór lu nych przemy le o yciu (charakter autobiograficzny). By inspirowany przez staro ytnych
filozofów. Dzie o to stanowi g ówny dokument literatury renesansowego sceptycyzmu powi zanego z
hedonizmem i stoicyzmem. Ma ona charakter antropocentryczny. Wyst puje tu afirmacja niezale no ci i
swobodnego rozwoju jednostki. Montaigne g osi tolerancj religijn , racjonalizmu i relatywizmu etycznego
oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancj rozstrzygaj c . Zajmowa on postaw laick .
22.1.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 - 1553)
Francuzki pisarz i humanista, a z zawodu lekarz.
"Gargantua i Pantagruel"
Fantastyczno-satyryczna epopeja. Propagowa on swobodny i wszechstronny rozwój cz owieka zgodnie z
prawami i wymogami natury. W dziele swym zawar obraz wspó czesnego mu spo ecze stwa, ostro
wyszydzaj c przestarza e instytucje feudalne. Niezwyk e bogactwo wyobra ni, rubaszny humor
przechodz cy w grotesk i parodi , realizm i cz sto dosadno
opisów, wielka swoboda s owotwórcza
stanowi o walorach artystycznych dzie a.
22.1.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 - 1536)
By to holenderski filolog, filozof, literat, teolog i pedagog. By te czo owym humanist renesansu.
Pi tnowa nadu ycia duchownych (korupcja, handel relikwiami itp.). G osi umi owanie wolno ci, prostoty i
pokoju. Zabiega o pog bienie duchowej wi zi z Jezusem Chrystusem przez modlitw i dobre uczynki.
Nie przyst pi do reformacji i polemizowa z Marcinem Lutrem broni c wolno ci woli ludzkiej i warto ci
uczynków cz owieka. Wywar du y wp yw na umys y swej epoki (równie w Polsce). "Korespondencja
Erazma z Polakami", "List do króla Zygmunta I", "Podr cznik o nierza Chrystusowego".
22.1.7 TOMASZ MORE (1478-1535)
"Utopia"
Angielski m
stanu i pisarz polityczny. Reprezentowa idee spo eczno-polityczne i filozofie. Przedstawi
obraz pa stwa idealnego i systemu spo ecznego. Zosta oskar ony o zdrad i osadzony w wi zieniu gdzie
pisa listy. Skazany na mier . Wyrok wykonano.
22.1.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616)
Wybitny dramaturg angielski uchodz cy za twórc nowo ytnego teatru. By aktorem, dramaturgiem a sta
si dyrektorem. Gdy si wzbogaci stworzy grup
teatraln "The Globe". Odgrywa a ona jego sztuki.
Napisa ich oko o 37.
komedie
"Sen Nocy Letniej", "Wieczór trzech króli", "Jak wam si podoba"
kroniki
"Juliusz Cezar", "Ryszard III"
tragedie
"Romeo i Julia", "Hamlet", "Otello", "Król Lear", "Makbet"
W komediach opisywa uroki ycia i pi kno przyrody. G osi wiar w cz owieka i jego warto ci w
zwyci stwo dobra i sprawiedliwo ci. Pod o em zmiany nastroju w tragediach sta a si obserwacja
rzeczywisto ci, która ostudzi a wiar w ludzi, tragiczne zawi o ci ludzkiego losu, zw tpienie w mo liwo
urzeczywistnienia pi knych idea ów. Tak wi c w wielkich tragediach ukazywa dramatyczne ludzkie
prze ycia:
"Makbet"
-
dza w adzy, ambicje.
"Romeo i Julia"
- mi o
nieszcz
liwych kochanków
"Hamlet"
- tragizm ycia cz owieka o pi knej niepospolitej duszy
"Otello"
- okrutna si a niszczycielskiej nami tno ci jak jest zazdro
.
Cechy dramaturgii Szekspira:
1. mistrzostwo w kre leniu charakteru cz owieka (dramat psychologiczny) i miotaj cych nim sprzecznych
uczu (dramat ludzkich nami tno ci).
2. nastrój grozy i niesamowito ci (sceny wizyjne i fantastyczne).
3. zerwanie z trzema jedno ciami
4. rezygnacja z chóru
5. sceny zbiorowe
6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne pot guj ce nastrój)
7. swobodna i umowna inscenizacja
8. odej cie od zasady decorum
9. j zyk patetyczny pe en ozdób retorycznych, ale równie zindywidualizowany. Dostosowany do
postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przys owia, celne powiedzenia.
22.1.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616)
Hiszpa ski pisarz, twórca nowo ytnej powie ci europejskiej. Autor "Don Kichota". Napisa oko o 20
utworów dramatycznych, wystawianych przez trupy aktorskie. Wyda w jednym tomie 8 komedii
wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyle intermediów (scenki obyczajowe) stanowi c
najwarto ciowsz cz
jego dzie .
"Don Kichot"
Parodia redniowiecznej powie ci rycerskiej. Krytykuje jednocze nie spo ecze stwo hiszpa skie. Don
Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach ogólnoludzkich.
22.2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE
22.2.1 KONRAD CELTIS
niemiec, humanista
znalaz si w Akademii Krakowskiej
za o y towarzystwo Humanistyczne
pisa ody, elegie, epigramaty
pos ugiwa si klasyczn acin
22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH)
prze ladowany przez papiestwo W och
wykszta cony, zna acin i pos ugiwa si ni
nauczyciel synów Kazimierza Jagielo czyka oraz doradca Jana Olbrachta
pisa elegie i epigramaty
22.3 WIELCY POLACY I ICH WK AD
22.3.1 MIKO AJ REJ
ojciec polskiej literatury pi knej
pisa dzie a oryginalne, ukazuj ce obraz ycia narodu, w Renesansie Naród to szlachta i ludzie z
wy szych warstw spo ecznych
pierwszy wiecki autor
mia oryginalny styl i pisarski j zyk,
który przypomina j zyk mówiony
by gaw dziarzem
chcia po przez swoje utwory stworzy dla szlachty szko
mówi jak y i post powa
realistycznie opisa obyczajowo
pierwszy wprowadzi do literatury ch opa i to wypowiadaj cego i krytykuj cego
wy sze stany
s ynne s jego s owa "Polacy nie g si i swój j zyk maj "
twórca pisz cy po polsku, samouk
zostawi po sobie du y dorobek, pisa du o i szybko bez zbytniej pieczo owito ci ® dlatego jego styl
okre la si jako ma o wypracowany.
22.3.2 JAN KOCHANOWSKI
najwybitniejszy twórca renesansu
dba o swój styl, form uprawianych gatunków, artyzm j zyka i wszechstronn wiedz
zna acin , grek , hebrajski
studiowa epok staro ytn (filozofi i sztuk )
zna dzie a Erazma z Rotterdamu i innych mu wspó czesnych twórców
nawi zywa do antyku min. w gatunkach literackich (pie ni, fraszki, dramat klasyczny, elegie)
propagowa staro ytne filozofie i odwo ywa si do twórczo ci Horacego
podejmowa motywy mitologii i literatury greckiej
przet umaczy psalmy Starego Testamentu (Psa terz Dawidów)
uwa a , e wiat to jedna harmonia
widzia wielkie warto ci natury i wsi
wielbi cz owieka
g osi epikureizm i stoicyzm.
23. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA
23.1 OBRAZ ZANIEDBA SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY
23.1.1 "O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ" ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA)
Dzie o to nawi zuje do my li Arystotelesa i Cycerona i zwi zane jest z ówczesn my l spo eczno-
polityczn zapocz tkowan przez Erazma z Rotterdamu. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w
Polsce, stosunków politycznych, spo ecznych, ekonomicznych i religijnych w niej panuj cych. Jest to
pi cioksi gowy traktat polityczny. Moraczewski uwa a , e s trzy wyznaczniki prawid owego pa stwa:
uczciwe zwyczaje
srogie, ale sprawiedliwe s downictwo
bieg o
w sztuce wojennej
KSI GA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwo ci i rozumie, który ma wspomaga dzia anie ka dego cz owieka. Mówi te o
sprawiedliwo ci; wszyscy s równi. Za najwy sz cnot uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie
ebractwa przez przytu ki.
da opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu
zagranic zbo a, aby nie by o g odu w kraju. Pragnie wprowadzenia urz du czuwaj cego nad jako ci i
cen towarów. Nale y kultywowa tradycje i obyczaje ka dego narodu.
KSI GA III
Pot pia on wojn i uwa a, e walczy mo na tylko w obronie. Krytykuje wydarzenia wojenne ( mier ,
cierpienie). Spory nale y rozstrzyga pokojowo - dyplomatycznie. Wojny s wywo ane przez w adców,
którzy chc da uj cie zap dom przywódczym. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru, granic i statusu
narodu, a nie wojna zaborcza. Jest ona przyczyn kalectwa fizycznego i psychicznego. To pro ci ludzie
cierpi , a nie w adcy, którzy je wywo uj .
KSI GA IV
Nawo anie do reformy ko cio a. Duchowie stwo zas uguje na krytyk . Powinno propagowa warto ci
duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno
, jednocze nie pragn c w adzy.
KSI GA V
Krytyka ludzi nie pragn cych wykszta cenia i le traktuj cych nauczycieli. Pieni dze zamiast wydawa na
zabawy i stroje nale y wyda na nauk . Korzy ci p yn te dla pa stwa i religii. Nauczycielami nie powinni
by ksi
a lecz ludzie wieccy. Ucz cy w duchu wiary.
czenie moralno ci i wykszta cenia
intelektualnego.
23.1.2 "PIE
O SPUSTOSZENIU PODOLA" JAN KOCHANOWSKI
Jest to V pie
. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole upi Tatarzy.
Nazywa ich zbójcami. Jednocze nie zach ca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony
zachowaniem si Polaków. Poddali si oni niemal bez walki. Zwyci
yli ich innowiercy, koczownicy, nie
godni Polaków. Wstydzi si za nich, e doprowadzili do takiej ha by. Jest oburzony oboj tno ci szlachty,
brakiem zainteresowania, apatii, bezwolno ci Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walk , by
p acili na wojsko, na bro , by walczyli. Uwa a, e nale y opodatkowa szlacht i zorganizowa sta
doborow armi . Kochanowski chce by walczy ca y naród.
da patriotyzmu. O jego oburzeniu wiadczy
ironiczne zako czenie i Polak jest g upi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraj si oni naprawi
b du. Nie ucz si na nich. Nie dbaj o ojczyzn , a o prywat . Nie wyci gaj z tragedii wniosków. Nie
umiej ustrzec si przed podobn sytuacj w przysz o ci.
23.1.3 "ODPRAWA POS ÓW GRECKICH"
Akcja tej tragedii rozgrywa si w staro ytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego.
Dylemat bohaterów dramatu: czy odda Helen pos om i uchroni ojczyzn od wojny czy pozostawi j w
Troi wed ug yczenia królewicza, a ojczyzn narazi na wojn . Staje si to uniwersalnym problemem
przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (pose przekupny).
Troja to alegoria Polski, wiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej
Rzeczypospolitej, podobie stwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cia . Pouczenie
polskich rz dz cych. W adcy otrzymali w adz od Boga , a to poci ga za sob odpowiedzialno
. Maj
dba o swoich poddanych. Poddani za musz umacnia pa stwo umys em, szlachetno ci i m dro ci .
Trwa o
i pot ga pa stwa zale y od poszanowania prawa i przez rz dz cych jak i poddanych.
23.1.4 "NA SOKOLSKIE MOGI Y"
Jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie. Przes anie jego jest nast puj ce: Nie ma nic ponad ojczyzn ,
cz owiek powinien nawet z rado ci umiera za ni .
23.1.5 "KAZANIA SEJMOWE" PIOTR SKARGA
Polska w XVI wieku nie mia a pot
nej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. W ród szlachty
szerzy a si anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowi t sytuacj po przez odwo anie si do sumienia i
przekona szlachty. Piotr Skarga by doradc króla i kaznodziej królewskim. Chcia on poprawi sytuacj
poprzez jedno
wiary. Chcia wzmocni w adz centraln . Wed ug niego Polska cierpia a na pewne
choroby:
nie yczliwo
i chciwo
- brak patriotyzmu
niezgody s siedzkie
naruszenie jedno ci katolickiej
os abienie w adzy i dostojno ci królewskiej
niesprawiedliwe prawa
grzechy i jawne z o ci
W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i ton cego okr tu. Na tym okr cie wszyscy dbaj tylko o siebie,
tak jak w Polsce. Poprzez brak wspó pracy gubi si , a nale y uratowa "okr t" czyli Polsk by uratowa
siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to odda a wszystko dzieciom, a one s niewdzi czne. Matk
trzeba szanowa bo ona nas chroni. Mi o
do ojczyzny powinna by szczera, prosto z serca,
bezinteresowna. Ojczyzna te da a swym dzieciom wszystko bezinteresownie.
Skarga zaleca podnie
rang Senatu oraz umocni centraln w adz . Szlacht za podda krytyce.
Kazanie VIII pokazuje t anarchi , ba agan, niesprawiedliwo
w kraju w którym szlachta mo e grabi ,
upi i mordowa . W "Kazaniach" zawarty zosta patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Ch
pokierowania narodem i wskazania mu w a ciwej drogi.
23.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI
"KRÓTKA ROZPRAWA MI DZY TRZEMA OSOBAMI" MIKO AJ REJ
Utwór ten to rozmowa przedstawicieli trzech stanów przebywaj cych na wsi: jej w a ciciela, proboszcza i
wójta. Pan gromi Plebana za nadu ycia duchowie stwa, jego chciwo
i rozpust . Zauwa a, e ksi
a nie
wykonuj swoich obowi zków, nadu ywaj alkoholu, nak adaj op aty. Pleban wytyka Panu z e
funkcjonowanie instytucji szlacheckich, zw aszcza s downictwa oraz przekupywanie pos ów na sejm, brak
troski o sprawy ojczyzny. Wójt za czuje si "straszno" w tej rozmowie dochodzi do wniosku, e
duchowie stwo i szlachta porozumiej si , "a nam prostym zawsze n dza", ch op bowiem ponosi
najwi ksze ci
ary na rzecz pa stwa, p aci podatki i nara ony jest na rabunki o nierskie, a nie posiada
prawa obywatelskich.
Utwór ten to krytyka s downictwa, systemu obronnego, niedoli ch opów, ci
arów szlacheckich na rzecz
ko cio a. Narzekanie na w adców, Senat i króla s pe ne aluzji.
Pleban
le odprawia msze, na niej ka dy robi co chce, brak wiary, nie zach ca ludzi do wiary, msze s
nieregularne, spiera si z Panem, ale to ch opu jest le. Jest t usty, a powinien by ubogi, dba o pieni dze,
pija stwo, ob arstwo, pró niactwo, lenistwo, nie wype nia obowi zków, niesprawiedliwy
Pan
Wykorzystuje ch opów, prywata przed ojczyzn , zabiega o urz dy, szlachta nie p aci daniny. Podejmuje
nie s uszne i nie przemy lane decyzje. Jest przekupny i bierze apówki - zaniedbuje obowi zki na sejmie.
Jest obraz antagonizmów spo ecznych. Duchowie stwo walcz ce o w adz i bogactwo ze szlacht .
ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI " ASKI, ALBO O KARZE ZA M
OBÓJSTWO" ; "O POPRAWIE..."
Modrzewski zastanawia si czy kara za m
obójstwo grzywn czy mierci . Za kar grzywny
przemawiaj nast puj ce argumenty:
- rodzina zmar ego uzyska finansow rekompensat
- skoro zgin jeden obywatel to drugi musi y by s u y RP i wynagrodzi swój b d
- nale y mie na wzgl dzie zas ugi stanu szlacheckiego
KSI GA II
Opisana jest sytuacja gdy plebeusz i szlachcic pobili szlachcica, który zmar . Plebeusz straci g ow , a
szlachcic nie zap aci nic. Autor wyra a si z niech ci o niesprawiedliwym prawie, ludzie nie mog by
szlachetni, szcz
liwi i spokojni. Ka dy cz owiek powinien by s dzony ze wzgl du na win .
da
równouprawnienia wobec prawa i s du.
" E CY" SZYMON SZYMONOWIC
Obraz pracuj cych w polu e ców. W trakcie pracy rozmawiaj trzy osoby Oluchna, Pietrucha, Starosta.
Oluchna i Pietrucha narzekaj na ci
ar pracy i okrucie stwo Starosty, który nahajk pogania
pracuj cych. Pie
b d ca oskar eniem, przekle stwem pod adresem Starosty. Jednak z orzeczy mu gdy
ten jest daleko. Gdy ten nadchodzi to dziewczyna piewa pie
pochlebn , yczliw co chroni Pietruch
przed biciem. Przedstawienie konfliktu mi dzy Panem i ch opem, który jest ca kowicie zale ny,
ubezw asnowolniony, podleg y Panu. Jedyn pociech ch opów by y arty i pie ni. ycie na wsi
przedstawione zosta o bez upi ksze i poetyckiej dowolno ci. Jest to obraz okrutnych stosunków na wsi.
Ukazuj trud pracy w polu, daj obraz zwyczajów. Pokazuj charakter "dyscypliny" i nadzorców. Utwór
oskar a niesprawiedliwo
ówczesnych stosunków spo ecznych i okrucie stwo pilnuj cych.
24. OBYCZAJOWO
POLSKI XVI WIEKU
24.1 WIE I JEJ UROKI
JAN KOCHANOWSKI
S to fraszki Czarnoleskie w których poeta zawar pochwa spokojnego, szcz
liwego ycia na wsi, gdzie
zaistnia y odpowiednie warunki do uprawiania twórczo ci poetyckiej, a czarnoleska lipa uros a do rangi
symboli.
"Na lip "
Poeta wyzna , e w jej dobroczynnym cieniu chroni si ch tnie, tu bowiem nie dochodzi y promienie
s oneczne nawet w po udnie, w najwi kszy upa . Znajdowa ukojenie w powiewie wiatru i piewie ptaków.
Pochwa a odpoczynku, wiejskiego ycia. Fraszka o charakterze pochwalnym. Fraszka przedstawia
idylliczn natur arkadyjsk , która dostarcza cz owiekowi ró nych po ytków, za
ycie zgodne z ni daje
ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szcz
cie.
"Na dom w Czarnolesie"
Charakterystyka podstawowych idea ów yciowych cz owieka renesansu. S to przede wszystkim czyste
sumienie, zdrowie, yczliwo
ludzka i skromno
obyczajów. Dom ten jawi si jako arkadia spokoju i
rado ci.
"Pie
wi toja ska o sobótce"
Utwór liryczny o charakterze sielankowym. Sk ada si z krótkiego wst pu, opisuj cego obchody Sobótki
na wsi w wieczór wi toja ski. Potem nast puje pie ni dwunastu panien. Obok nuty mi osnej, w pie niach
poszczególnych panien brzmi pochwa a ycia na wsi, znana z utworu Reja " ywot cz owieka poczciwego".
Panna XII
Pochwa a wsi gdzie ludzie yj bezpiecznie i spokojnie. Ci co yj w miastach, na dworze lub s
marynarzami to nara aj si na niebezpiecze stwo. Na wsi cz owiek spokojnie zajmuje si swoim polem.
Uczciwie zaopatruje rodzin i zajmuje si dobytkiem. Dobytek gospodarzowi przynosi po ytek. Woko o
piewaj ptaki. Skrz tna gospodyni krz ta si i pomaga m
owi, a dobrobyt pomaga unikn
awantur.
Dzieci ucz si
ycia skromnego i umiarkowanego.
MIKO AJ REJ
"Mnich"
Rej otwarcie krytykuje mnichów (bestie, wyzyskiwacze, pró niacy). Porównuje ich do starych diab ów,
szalonych i bezdusznych ludzi, którym bark wiary, nauki i bogobojno ci. Na miewa si z ludzi, którzy
uwa aj kleryków za wi tych, bogacili si . Tych nazywa najwi kszymi szale cami.
"Pleban pieska na cmentarzu pochowa "
Rej wskazuje na chciwo
duchowie stwa. Krytycznie ocenia postaw biskupa, który za pieni dze uzna
psa za chrze cijanina. Wskazuje to te na przewrotno
ludzi - czasem nie chc pochowa ludzi na
cmentarzu, ale chowaj psa - zwierz . A akomy na pieni dze biskup "uwierzy " w historyjk plebana aby
zgarn
dukaty.
"Baba co w pasyj p aka a"
Poeta na miewa si z ksi dza i
baby, która p acze podczas wielkopostnego nabo e stwa. Kobieta p acze
bo g os ksi dza przypomina jej g os ukochanego osio ka, który zdech . Docina, mieje si z ksi dza
(zapewne bardzo grubego) przypominaj cego grubego osio ka, spasionego i zadbanego. Jest to te
przytyk do warto ci ksi
y i ich zawzi to ci, w my l przys owia "Uparty jak osio ".
" ywot cz owieka poczciwego"
W utworze tym zauwa amy, e nie obca jest Rejowi regu a "Z otego rodka" czyli ycia zgodnie z natur ,
umiej tno
cieszenia si
yciem. Cz owiek poczciwy wed ug Reja powinien osi
wraz z rodzin w
cichym wiejskim maj tku, bo celem ziemianina jest praca na w asnym wiejskim gospodarstwie. ycie
toczy si powinno tu zgodnie z natur . Cz owiek powinien podporz dkowa si rytmowi przyrody,
zmienno ci pór roku i wynikaj cym z nich obowi zkom. (patrz tak e punkt 25.1)
"Krótka rozprawa..."
Stosunki panuj ce na wsi - patrz punkt 23.2
SZYMON SZYMONOWIC
" e cy"
Szymonowic prezentuje wie dwojako: przynosz c bogactwo i swobodn staro cie (ekonomowi) oraz
ci
k prac i niedol robotników i ch opów. Ch op zale ny jest bowiem od starosty. Musi go s ucha (ile
pracowa , kiedy je
, co mówi ). Starosta ma pe n swobod , pe ni w adzy nad ch opem bo sprzyja mu
prawo i si a (bogactwo i bicz). Ch op pa szczy niany, robotnik folwarczny lub rolnik ma ci
kie ycie,
pe ne cierpienia. Zale ny jest od pana, który jest surowy, ostry i nie a uje bata czy korbacza. Ch op yje
w ci g ym strachu, by nie powiedzie czy nie zrobi czego co rozgniewa o by pana. Ch op nie pracuje w
zgodzie z prawami natury lecz prawami ustanowionymi przez Pana.
Sielanka realistyczna (" e cy") ukazuje prawdziwe oblicze wsi i warunki ycia ch opa wraz ze wszystkimi
jego wadami i ci
arem jakie ono nak ada. Nie ukazuje zgodnie z konwencj renesansu ycia pi knego,
zgodnie z natur , bez trosk i cierpie , brak afirmacji ycia, b d cej podstawow cech utworów
renesansowych. Realistyczna, prawdziwa rzeczywisto
, obraz wsi, obdarty ze wszystkich z udze i
wyobra e o lekkim i przyjemnym yciu na wsi.
24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU
"O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ" FRYCZ-MODRZEWSKI
KSI GA I [o obyczajach]
Jest to traktat o uczciwo ci i rozumie, który ma wspomaga dzia anie ka dego cz owieka. Mówi te o
sprawiedliwo ci; wszyscy s równi. Za najwy sz cnot uznaje on rozum (humanista). Zlikwidowanie
ebractwa przez przytu ki.
da opieki nad starcami i kalekami. Postuluje o ograniczenie wywozu
zagranic zbo a, aby nie by o g odu w kraju. Pragnie wprowadzenia urz du czuwaj cego nad jako ci i
cen towarów. Nale y kultywowa tradycje i obyczaje ka dego narodu
KSI GA IV
Nawo anie do reformy ko cio a. Duchowie stwo zas uguje na krytyk . Powinno propagowa warto ci
duchowe i moralne, a nie zabiega o doczesno
, jednocze nie pragn c w adzy.
KSI GA V
Krytyka ludzi nie pragn cych wykszta cenia i le traktuj cych nauczycieli. Pieni dze zamiast wydawa na
zabawy i stroje nale y wyda na nauk . Korzy ci p yn te dla pa stwa i religii. Nauczycielami nie powinni
by ksi
a lecz ludzie wieccy. Ucz cy w duchu wiary.
czenie moralno ci i wykszta cenia
intelektualnego.
FRASZKI I PIE NI JANA KOCHANOWSKIEGO
"O Kapelanie"
Dowcipna anegdota o kapelanie, który na wymówk królowej, e zaspa i pó no wyszed na msz ,
t umaczy si , e wogóle nie spa tej nocy. Kochanowski na miewa si z ko cio a i z duchownych
rozpustnych, pij cych i nie spe niaj cych swoich obowi zków.
"O Kaznodzieji"
Mowa o duchownych, którzy prawi kazania, ale si do nich nie stosuj . Grzesz , ale pot piaj na
ambonie grzeszników. S
li i przewrotni.
"O Doktorze Hiszpanie"
Opowiada ona anegdot o prawniku królewskim Rozjuszu, który wymkn si z grona zabawiaj cych si
kielichem kompanów, jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamkni te drzwi jego pokoju i zacz li
przepija do niego tak, e nast pnego dnia si dziwi : "Szed em spa trze wo, a wstaj pijany".
"Pie
o spustoszeniu Podola"
Patrz punkt 23.1.2
"Odprawa pos ów greckich"
Symbolem szlachty jest na przyk ad Aleksander. Samolubny egoista, uciekaj cy w swych niecnych
czynach do szanta u i przekupstwa. Ludzie yj cy w zbytku, przepychu. Zepsuta i zdegenerowana
m odzie to przysz o
narodu. M odzi ludzie maj albo m dro
albo bogactwo. Te dwie sprawy nie cz
si nigdy. (patrz tak e w punkcie 23.1.3)
25. CZ OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY
25.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA
" YWOT CZ OWIEKA POCZCIWEGO" MIKO AJ REJ
Jest to utwór parenetyczny czyli propaguj cy pewien typ osobowo ci, który ma by wzorem cnót dla
czytelników wspó czesnych autorowi. W tym przypadku idea em jest szlachcic, w a ciciel dóbr ziemskich,
wiod cy prawy i spokojny tryb ycia. Rej podaje wiele poucze jak wychowywa m odego cz owieka.
Autor k adzie nacisk na wiek dojrza y. Wed ug niego szlachectwo to nie tylko powód do chwa y i
wyró nienie, ale obowi zek, który nak ada cz owiekowi herb , powinno
wobec ojczyzny i szereg cnót.
Rej pokazuje to prezentuj c te scenki negatywne. Wy miewa na ladowców obcej mody,
pretensjonalno
i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny
tryb ycia w posiad o ci wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynosz kolejne pory roku (zbiór
owoców jesieni , rybo óstwo, a zim polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii ycia cz owieka
(dobór ma onków, praca, rozrywka, obowi zki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb
ycia, nie boi si staro ci ani mierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe ycie w zgodzie z natur i
rozumem, rozplanowanie bez zbytnich nami tno ci][epikureizm: nie zakazuje on pe nego korzystania z
dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemno ci wynikaj ce z ycia zapobiegliwego i
gospodarnego cz owieka poczciwego.
KSI GA I
Opowiada o m odo ci, k adzie nacisk na wychowanie, moralno
i obyczajowo
. Nie mówi o nauce.
Zabawy, wiczenia cielesne. Po dzieci stwie mo e znale
si na mo nym dworze (uczy si ) lub i
do
wojska b dzie ono go uczy o po ytecznych zachowa (oszcz dno
, rzemios o rycerskie, cierpliwo
,
pokora wobec niewygodno ci, ycie towarzyskie). Nast pnie powinien wróci do domu, o eni si i wie
ycie rodzinne.
KSI GA II
Szlachcic powinien by cnotliwy. Szlachectwo bowiem zale y od ycia, a nie od urodzenia. Nie nale y by
pysznym, egoistycznym i trzeba dba o warto ci moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. ycie ma by
zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejno
prac gospodarczych. Kontakt z natur doskonali
estetyczno
i moralno
.
KSI GA III
Suma rozwa a nad dostoje stwem, powag wieku starczego. który otoczony jest czci , szacunkiem,
mi o ci , jest autorytetem i doradc .
25.2 IDEA Y YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA ONE W JEGO FRASZKACH
I PIE NIACH
"Stateczny umys ..."
Przestrzega przed popadaniem w skrajno
, dystans przed szcz
ciem i nieszcz
ciem. Nale y cieszy
si
yciem i nie my le o mierci, która dopadnie ka dego. Nale y sp dza dni weso o i pogodnie.
Cz owiek powinien pozostawi co po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do ycia.
"Patrzaj jako nieg po górach si bieli..."
Refleksja nad przemijaj cym yciem. Nie nale y poddawa si losowi, przeciwstawi si nieszcz
ciu.
Je li cz owiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwa o ci ludzkich dokona i ycia.
Nale y pogodnie, mia o i z wiar w dobro i
przez ycie. Docenia w jego warto ci.
"Nie wierz fortunie..."
Ostrze enie o zmienno ci losu. W jednej chwili mo na straci wszystko. Przestroga przed fa szywymi
przyjació mi, których obchodz pieni dze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszcz cych si z bogactwem.
Najwi kszym skarbem jest cnota, która nie zale y od losu. Uznawanie warto ci ycia, dobroci, m dro ci,
szlachetno ci.
"Nie porzucaj nadzieje..."
Ukazanie chwiejno ci i nie stabilno ci losu. Nie nale y si jednak poddawa , bo kieruje nami Bóg i
Fortuna. Nale y mie nadziej na lepsze jutro, cieszy si
yciem - afirmacja ycia. Los jest zmienny,
mo na wszystko straci lub wszystko zyska . Przemija to co dobre i to co z e. Umiar we wszystkim.
Rozumnie i pokornie przyjmowa to co jest nam przeznaczone.
"Mi o szale , kiedy czas po temu..."
Nale y korzysta z ycia, woln chwil przeznaczy na zabaw , ale nale y zachowa umiar, bo nie
zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje warto
jedzenia, picia i ta ca. Nawo uje do zabawy,
cieszenia si
yciem, do zapomnienia o ró nicach stanowych. Nale y po wi ci si ca kowicie zabawie.
Cz owiek jest panem chwili, a o przysz o ci decyduje Bóg. Rado
z ycia. Przy zabawie nale y
zapomnie o wa niach i sporach.
"O ywocie ludzkim"
Fraszka ta mówi o przemijalno ci ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Tre
nawi zuje do filozofii
stoickiej. Daremno
walki z Fortun z ludzkim losem. Nieub agalne przemijanie ycia jest nieod czn
cech ludzkiej egzystencji.
"Na lip "
Ukazana jest tu zaduma nad urokami wiata i pi kna przyrody, pochwa a odpoczynku na onie natury.
Arkadyjska natura dostarcza cz owiekowi ró nych po ytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie
i szcz
cie.
"Do gór i lasów"
Znajdujemy tu humanistyczn akceptacj
ycia i wiata oraz pochwa Carpe diem. "Dalej co b dzie?
Srebrne w g owie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.
"O doktorze hiszpanie"
Omówione - biesiady
"O mi o ci"
Ukazuje on pot g mi o ci. Mi o
jako uczucie nadaj ce sens ludzkiemu yciu. Oraz mi o
jako flirt, gra
mi osna, pe na renesansowego humoru i rado ci ycia.
"Ku muzom"
Pragnie przetrwa w pami ci potomnych.
25.3 POETA DOCTUS W TWÓRCZO CI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO
Klemens Janicki by mecenasem i finansist . Nie czerpa z tego korzy ci. W "Elegii o sobie samym do
potomno ci" ukazuje on swoj biografi . Wspomina ludzi, nauczycieli, ojca, lekarza, poetów staro ytnych,
Zygmunta Starego, Aten i Piotra Kmit . Jest wdzi czny za pomoc, szanuje ich, odnosi si do nich z
ufno ci i ciep em. S jego dobroczy cami. Szanowa siebie i by wiadom swojego talentu. Widzimy tu
typow postaw renesansowych twórców. Szacunek do siebie jako cz owieka, do w asnego talentu,
poczucie indywidualno ci i mocy twórczej
humanista - artysta
g ód wiedzy
satysfakcja i rado
z nauki
otacza czci dokonania artystyczne antyku.
szanuje innych ludzi
oddaje cze
istocie ludzkiej
wierzy w moc twórcz
poczucie w asnej indywidualno ci, dba o ni , rozwija swój talent i osobowo
25.4 IDEA DWORZANINA W UTWORZE . GÓRNICKIEGO
Górnicki napisa "Dworzanina Polskiego". Cechami, które powinny charakteryzowa dworzanina s :
og ada i kultura
szlachcic z poszanowaniem dla szlachectwa
wykszta cony
znawca sztuki (muzyki)
wytworne maniery (wdzi k, us u no
)
pi kno wymowy (szacunek dla ojczystego j zyka)
znajomo
i kultywacja obyczajów narodu
nie mo e na ladowa obcych wzorców kulturowych i obyczajowych
25.5
WIAT PRZE Y OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI
W utworach renesansowych wyst puje bezpo rednia apostrofa do Boga. Bóg jest dobry, wszechobecny.
Ko ció jest znakiem obecno ci Boga w ca ej naturze. Jest nie miertelny. Cz owiek musi mu dzi kowa i
czci go za dobrodziejstwa.
"Czego chcesz od nas Panie..."
Synonimem Boga jest wszystko co on stworzy i ci gle tworzy. wiat jest harmonijny i zgodny tak jak
pot
ny jest Bóg. Obserwuj c natur cz owiek stwierdza jej doskona o
czyli doskona o
Boga. Pie
ta
jest pochwa harmonijnego wiata. Pot ga Boga polega na tym i Ten stworzy wiat. Bóg jest artyst i
doskona ym konstruktorem. Ho d naturze, a przez to Bogu. Cz owiek nie boi si Boga, tylko wyra a
wdzi czno
za to co Bóg stworzy .
"Modlitwa o deszcz"
Cz owiek modl cy si do Boga, mo e oczekiwa spe nienia swoich pragnie .
"Psa terz Dawidów"
Jest to przek ad g ównych my li, które zawieraj psalmy. Przek ad poetycki. Jest to najdoskonalszy
wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego.
26. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH
26.1 GATUNKI LITERACKIE
fraszka
Z w oskiego s owa "frasca" co oznacza ga zka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to
krótki utwór poetycki b d cy odmian epigramatu, najcz
ciej artobliwy i na b ahy temat, dotyczy
jakiego zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkni ty wyrazist puent stanowi c
wyostrzenie my li lub konkluzje. Nazw wprowadzi Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka
renesansowa mia a charakter g ównie sytuacyjny, wspó czesna pos uguje si ch tnie kontrastem form
j zykowych.
figlik
Jest to utwór o miowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tre ci przede wszystkim obyczajowej,
podaj cy cz sto anegdot bez puenty, dla samego zdarzenia. Taki tytu nada Miko aj Rej swoim
wierszom, stanowi cym cz
"Zwierzy ca".
dramat renesansowy
W Anglii w drugiej po owie XVI wieku nast pi rozkwit kultury pod El biet I. Panowa a tam monarchia
absolutna. By a ona dobrym mecenasem dla sztuki, dramatu i teatru. Wi za o si to ze redniowiecznym
teatrem (misteria, moralitety). Teatr by rodzajem rozrywki dla dworu, mieszcza stwa i biedoty.
Przedstawienia odbywa y si pod go ym niebem na dziedzi cach ober y, dopiero jaki czas pó niej
wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przedstawienia odbywa y si popo udniu. Budynek teatru by
wieloboczny lub okr g y. W kszta cie podkowy. Zadaszone miejsca dla bogaczy. Wewn trz na dziedzi cu
znajdowa y si stoj ce miejsca dla biedoty. Scen stanowi a zadaszona platforma. Wokó sceny
znajdowa y si pochodnie. Dekoracje by y sk pe (napisy - "Tu jest las"). Bohaterowie mówili gdzie s , jaka
jest pora dnia - nie trzeba by o u ywa dekoracji. Kostiumy aktorów by y prywatn w asno ci . By y
bogate i strojne. Aktor by to zawód, który mogli wykonywa tylko m
czy ni. Autorami sztuk cz sto byli
sami aktorzy. Twórcami epoki el bieta skiej s :
Thomas Kyd
John Lyly
Christper Marlow
William Shakespeare
Dramat Szekspira:
1. mistrzostwo w kre leniu charakteru cz owieka (dramat psychologiczny) i miotaj cych nim sprzecznych
uczu (dramat ludzkich nami tno ci)
2. nastrój grozy i niesamowito ci (sceny wizyjne i fantastyczne).
3. zerwanie z trzema jedno ciami
4. rezygnacja z chóru
5. sceny zbiorowe
6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne pot guj ce nastrój)
7. swobodna i umowna inscenizacja
8. odej cie od zasady decorum
9. j zyk patetyczny pe en ozdób retorycznych, ale równie zindywidualizowany. Dostosowany do
postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przys owia, celne powiedzenia.
pie
Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza si ze staro ytnej pie ni obrz dowych,
piewanych przy akompaniamencie muzyki. Pie
cechuje uproszczenie budowy, prosta sk adnia, uk ad
stroficzny, wyst powanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiego elementu lub zasady budowy).
Charakter pie ni wynika z jej zwi zków z muzyk ; u atwia ukszta towanie melodii. Do tradycji pie ni
Horacego nawi za Kochanowski. Obok najcz
ciej uprawianej pie ni jako wiersza lirycznego, cz sto o
tematyce mi osnej, wykszta ci y si ró ne jej odmiany, zwi zane z ram sytuacyjn (powitalna,
po egnalna, pochwalna, biesiadna). Istniej pie ni popularne - ludowe, o nierskie, powsta cze,
legionowe.
tren
Od greckiego s owa "threnos" czyli lament, pie
a obna, op akiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie
elegijnym i charakterze a obnym, po wi cony wspomnieniu osoby zmar ej, rozpami tywanie jej zalet i
uczynków. Gatunek ten ukszta towano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzi go Kochanowski.
traktat
Rozprawa obszernych rozmiarów podejmuj ca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Wyst puje
cz sto w tytu ach prac filozoficznych.
kazanie, homilia
Przemówienie o tre ci religijnej, wyg aszane podczas nabo e stwa, obja niaj ce teksty religijne i
zawieraj ce pouczenie moralne. Kazania redniowieczne wprowadza y realia ycia codziennego w
celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kaza przybra y charakter utworów
literackich niekoniecznie pe ni ce funkcje u ytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie
przeciwstawi y idea y heroizmu i patriotyzmu wzorom ycia ziemia stwa.
sielanka
Jest to gatunek poetycki wywodz cy si z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmuj cy utwory utrzymane
w pogodnym tonie.
Opowiadaj one o yciu pasterzy lub wie niaków. Gatunek ten w staro ytnym Rzymie rozwin
Wergiliusz. Znany by równie w czasach nowo ytnych i oznacza wówczas wierszowany utwór o formie
monologu w o onego w usta postaci literackiej na ogó pasterza, z przewa aj cym udzia em elementów
dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadzi Kochanowski. Obok sielanki
narracyjne wyst powa równie sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z ycia
pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana by a w sposób realistyczny lub konwencjonalny (sielanka
konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna by a dwup aszczyznowo
, polegaj ca na
wyst powaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyra a a si
t sknota za yciem natury i niech ci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z w a ciwym jej
pragnieniem zwrotu do ludowo ci.
nowela
Od w oskiego s owa "novella" co oznacza nowo
. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje
zwi z o
kompozycji (wyra ny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie
tylko jednego w tku, skupienie si na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukszta towa a si
ona we W oszech w renesansie. Sta a si
rodkiem wprowadzenia do literatury rodowiska
mieszcza skiego z jego yciem codziennym i lud mi, problematyk obyczajow i psychologiczn , co
wyra nie odró nia o ten gatunek od epiki wierszowanej.
26.2 Religijno
Miko aja S pa-Szarzy skiego
Miko aj S p-Szarzy ski to twórca renesansu, ale wprowadza on elementy barokowe. W jego poezji
zauwa amy brak pogody ducha czy afirmacji ycia. Na pierwszy plaan wysuwaj si sprawy religijne.
Stawia cz owieka wobec si y jak jest Bóg. Utwory jego to zbiór sonetów. Wyda tomik "rymy, albo wiersze
polskie".
Sonet IV
Cz owiek walczy z pokusami i s abo ciami wiata. Pierwsza strofa mówi o sytuacji cz owieka w wiecie.
Ci g a walka z hetmanem ciemno ci-szatanem, który popycha ludzi do z a. Cia o d
y do przyjemno ci i
szkodzi duszy. Pokój duszy jest szcz
ciem, ale dusza ludzka nie ma spokoju i musi walczy . Jest to
dramatyzm ludzkiego ycia. Cz owiek jest skazany na rozdwojenie mi dzy pragnieniem, a niespe nieniem.
Ró ni si to od humanizmu chrze cija skiego w którym nie ma diab a w przeciwie stwie do liryki S pa-
Szarzy skiego.
wiat jest miejscem gdzie czekaj na ludzi pokusy prowadz ce do nieszcz
cia i braku zbawienia.
Cz owiek uzale niony jest od czynników zewn trznych. Dusza i cia o to dwie cz
ci ludzkiej naatury. Cia o
jest prymitywnie ziemskie i pragnie rozkoszy. Dusza za d
y do doskona o ci, obce s jej pragnienia
ziemskie. St d ból w
cz owieku w pragnieniu rozkoszy i jednoczesnym d
eniu duszy do doskona o ci.
Cz owiek mo e zwyci
y tylko przy pomocy Boga. Sam jest s aby i w t y i nie radzi sobie z
rozdwojeniem. W wiecie stworzonym przez Boga, panoszy si szatan, a cz owiek skazany jest na walk ,
której patronuje Bóg. wiat nie jest doskona o ci . Bóg w swej wielko ci pozostaje niewzruszony i
oboj tny.
Sonet V - "O nietrwa ej mi o ci..."
Cz owiek pragnie mi o ci, ale mi uj c traci z oczu cel ycia. Za lepiony mi o ci nie dostrzega
prawdziwych warto ci. Gdy cz owiek nie kocha to cia o si smuci, a dusza raduje. Mi o
to w a ciwo
ludzkiego ycia. Jest nie trwa a i prowadzi do cierpienia. Ponownie widzimy, e cz owiek zawieszony jest
mi dzy pragnieniem, a nie spe nieniem. Cz owiek nie mo e by szcz
liwy. Gdy kocha to te czego mu
brakuje. Nie mo e by szcz
liwy. Czy kocha czy te nie kocha.
Cz owiek zawieszony jest pomi dzy dobrem, a z em.
Cz owiek by by w pe ni cz owiekiem musi podj
walk . Dopiero w chwili mierci cz owiek zyskuje pokój.
Miko aj S p-Szarzy ski tworzy poezj b d c pomostem renesansu i baroku. W utworach
prezentowanych wyrzej elementy renesansu to:
1) mi o
do ycia, fakt i przemijanie nie umniejsza jego warto ci. Poeta pragnie y .
2) Walka z szatanem, ale nie odmalowuje strasznych obrazów szatana i mierci (pe nych grozy)
3) Cz owiek to istota godna i szlachetna cho by przez trud walki jak podejmuje
4) Poeta doctus, uczony w rzemio le poetyckim, na wzór humanistów.
Cechy baroku to:
1) Barokowy styl obrazowania, zmienno
toku zda , ozdobno
wypowiedzi, gwa towno
i uczciwo
wyrazu. Same tytu y sonetów te to potwierdzaj : s d ugie, ozdobne i rozbudowane.
2) Zmiana renesansowego wiatopogl du. Trwoga wynikaj ca ze zmienno ci i znikomo ci ludzkiego
wiata. Cz owiek jest samotny i s aby. ycie to zadanie do wype nienia. Ci g a walka z szatanem,
niepokój, przemijalno
, zagubienie zast puj ad i harmoni renesansu.
3) Barokowy motyw szatana, mierci, przemijalno ci i marno ci rzeczy doczesnych.
B A R O K
27. Ramy czasowe
EUROPA
XVII w.
we FRANCJI nie by o
28. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU
28.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY
czas kontrreformacji
tolerancja religijna zanika a
we Francji rozwija a si kultura
zapanowa a moda na wszystko co francuskie
28.2 ABSOLUTYZM
najdoskonalszy typ ustroju XVII w.
uwa any za najlepszy ustrój pa stwowy
król mia w nim nieograniczon w adz
sam nikomu i niczemu nie podlega
28.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI
kryzys renesansowych idea ów humanistycznych: harmonii, adu ycia, umiej tno ci godzenia warto ci
ziemskich i wiecznych, tolerancji religijnej
spad autorytet Polski na arenie mi dzynarodowej
dominacja szlachty i magnaterii
upadek autorytetu w adzy króla
nast pi oficjalny zakaz nabo e stw protestanckich
wzros o znaczenie duchowie stwa
polska by a pa stwem bardzo rozleg ym
n kana by o wieloma wojnami
walczy a ze Szwedami, Turcj , Kozakami
w 1596 roku Zygmunt II Waza przeniós stolic z Krakowa do Warszawy
dwory magnackie by y namiastk o rodków kultury
28.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ
28.4.1 Geneza
dworski ¬ z renesansu
metafizyczny ¬ ze redniowiecza
sarmacki ¬ z baroku
28.4.2 Barok dworski
Ulega wp ywom zagranicznym. By
nurtem oddalaj cym si od tradycji i wzoruj cym si na hierarchii
warto ci dworów Europy.
Kultura by a zwi zana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim - kultura elitarna. Rozwój tej
kultury mia dowie
o sile magnatów. Przedstawicielami tego nurtu s : Jan Andrzej Morsztyn i Daniel
Naborowski.
28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy)
Nurt ten rozwija si w dworkach szlacheckich. Cechowa go sarmatyzm. Pogl d ten spopularyzowa si u
schy ku XVI wieku. Dowodzi on staro ytnego pochodzenia Polaków od plemienia sarmatów. Plemi to
charakteryzowa wielki patriotyzm. Byli oni bardzo uczciwi i moralni. Uwa ano, e Polacy s
spadkobiercami tych cech. Zakres tych pogl dów ograniczony by do szlachty. Uwa ano, e poniewa
posiadali oni takie cechy powinni mie te w adz . Szlachta by a przekonana o swojej doskona o ci.
Sprzyja o to powszechnej wtedy megalomanii, czyli manii wielko ci, przesadnemu przekonaniu o swej
warto ci i wy szo ci. Sprzyja o to konsolidacji stanu szlacheckiego. Szlachcice uwa ali si wzajemnie za
braci. Nie by y wa ne ró nice maj tkowe. Trzeba by o tylko mie herb. Przedstawiciele tego nurtu to:
Wac aw Potocki i Jan Chryzostom Pasek.
28.4.4 Cechy redniowieczne
W czasie kontrreformacji od y y mistyczne idee redniowiecza, epoki wzorów ascetycznego ycia.
Przeciwstawiono si wi c renesansowej rado ci ycia, "poga skiemu podziwowi", i umi owaniu cia a,
domagano si umartwiania, postów, pokory i surowo ci obyczajów. Spopularyzowane za przez renesans
elementy kultury antycznej w czono w s u b katolicyzmu.
28.5 WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY)
prywata (uwielbienie tego co w asne)
poszanowanie dla tradycji
konserwatyzm
obro ca wiary, wolno ci i ustroju
pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego
niewa ne studia za granic i wyjazdy zagraniczne
wiód stateczny ywot ziemianina - katolika
uwa a, e ma obowi zek decydowa o losach kraju
sk onno
do przepychu, ceremonialno ci i przesady
29. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ
29.1 SZTUKA BAROKU - CECHY
przepych, bogactwo ozdób i z oce
kontrastowo
alegoryczno
celem mia o by zaskoczenie, oszo omienie i ol nienie odbiorcy
29.2 LITERATURA OKRESU BAROKU
29.2.1 Czas trwania i podzia na okresy (W Polsce)
Ustalenie dok adnej daty pocz tku Baroku jest niemo liwe. Pierwsze symptomy baroku by y w latach
sze
dziesi tych XVI wieku. Barok trwa przez ca y wiek XVII. Schy ek baroku to lata trzydzieste i
czterdzieste XVIII wieku. Barok trwa wi c prawie dwa wieki.
29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce
d ugowieczno
dwunurtowo
(nurt dworski i sarmacki)
brak programu, ukszta towanych zasad i poetyk
r kopi mienniczy charakter pi miennictwa
(utwory powstawa y jako r kopisy i nie ukazywa y si w druku bo przesta y funkcjonowa drukarnie i
zanik o zapotrzebowanie na utwory; szlachcic je li chcia mie utwór to przepisywa go do "Silva Rerum";
by y w nim przepisy kulinarne, receptury ró nych mikstur, przemówienia pana domu, które wyg asza na
sejmikach, przemówienia przyjació , dzie a artystyczne - pisa je prawie ka dy szlachcic ale tylko do
prywatnego u ytku)
29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej
bogactwo s ownictwa i jego niezwyk o
zawi y szyk
skomplikowana sk adnia
niezwyk o
metafor i epitetów
paradoks
antytetyczno
(przeciwstawno
, pos ugiwanie si kontrastami, sprzeczno ciami)
29.2.4 Marinizm
Barok pomimo, e nie mia okre lonego programu poetyckiego odwo ywa si do W oskiego poety
Sianbattisty Mariniego. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego - marinizmu
(konceptualizmu).
Cechy:
najwa niejsza jest forma, która ma zadziwia i zaskakiwa
odwo ania do w asnej fantazji i natchnienia
stosowanie niezwyk ych rodków stylistycznych
ka dy utwór mia opiera si na koncepcie, koncept powinien zawiera elementy niespodzianki
utwory powinny mie charakter sensualny (odbierany poprzez zmys y)
odbiorc nale y zaszokowa
PODZIA POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ
METAFIZYCZNA
DWORSKA
SARMACKA
- mier , przemijanie
- Bóg ( redniowiecze + renesans)
- kondycja cz owieka w wiecie
- vanitas
- dualizm natury
- powaga
- refleksyjno
l ejsza, mi o
, zabawa, salonowa, poezja kunsztowna pod wzgl dem artystycznym
a) dworkowa, ziemia ska
pochwa a natury, ycia na wsi
b) mieszcza ska, plebejska
nawi zuj ce do stosunków spo ecznych wyra aj cych skarg na brak odpowiednich przywilejów dla
plebejuszy i mieszczan a) sarmatyzm rubaszny
megalomania, ksenofobia (niech
do obcych), dewocja (prymitywna religijno
), konserwatyzm (niech
wobec zmian), prymitywizm intelektualny, zabawa, prywata, tradycjonalizm
b) sarmatyzm szlachetny
demokratyzm, tolerancja, otwarto
, liberalizm, patriotyzm
- S p Szarzy ski
- Naborowski
- Morsztyn
a) Potocki
b) Jan z Kijan a) Pasek
b) Potocki
29.3 TERMINY I OKRE LENIA RODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W
BAROKU
1. Koncept
(wiersz musia by zaskakuj cy i w miar mo liwo ci nowatorski; "Do trupa" Morsztyn)
2. Wyliczenie
(nagromadzenie kolejnych, podobnych, synonimicznych cech)
3. Anafora
(jest to powtórzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynaj ce si od tego samego wyrazu; "Do Anny"
Naborowski)
4. Antyteza
(zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo elementów wypowiedzi, najcz
ciej zda )
5. Hiperbolizacja
(wyolbrzymienie, przesadne przedstawienie jakiego zjawiska; "Do trupa" Morsztyn)
6. Gradacja
(jest to stopniowanie, wzrastaj ce napi cie ® a do pointy; "Niestatek" Morsztyn)
7. Epitet
(okre lenie)
8. Porównania
9. Przerzutnia
(Zdanie nie mie ci si w jednym wersie i jego cz
zostaje przerzucona do nast pnego; "Do trupa"
Morsztyn
"Ty masz zwi zane r ce, ja, wolno ci
Zbywszy, mam rozum a cuchem powity")
10. Metaforyka
11. Motyw wanitatywny
(marno ciowy, wykorzystywanie tych wszystkich poj
, które kojarz si z przemijaniem i niesta o ci
ycia ® "D wi k, cie , dym, wiatr, b ysk, g os, punkt" ® "Krótko
ywota" Naborowski)
12. Kontrast
(operowanie przeno niami; "Niestatek" Morsztyn)
13. Oksymoron
(zestawienie dwóch wyrazów sprzecznych znaczeniowo, "mróz gorej cy, ogie lodowy")
14. Pytania retoryczne
"Cuda mi o ci" Morsztyn
15. Powtórzenia
16. Pointa
"Niestatek" Morsztyn
17. Figura sumacji
(zebranie w poincie elementów z wiersza; "Do Panny" Morsztyn)
18. Paradoks
(sformu owanie zaskakuj ce swoj tre ci na pozór bez sensu, "Do trupa" Morsztyn )
19. Operowanie brzydot
(ukazywanie bólu, cierpienia)
20. Inwersja
(przestawienie wyrazów)
30. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI
Jan Andrzej Morsztyn by poet zwi zanym z dworem królewskim. Piastowa wiele urz dów. By
dworakiem i intrygantem ale te sprawnym dyplomat . By skazany na banicj i wygnany z kraju. Styl
ycia, który uprawia by odpowiedni barokowi dworskiemu. Po wi ci si ca kowicie polityce. Poezja by a
dla niego tylko t em. By uznawany za twórc bardzo zdolnego. Jego utwory nawi zywa y do marinizmu.
Jego utwory nie podejmowa y tematyki trudnej lecz atw , zwi zan z flirtem dworskim. Utwory by y
zbudowane sprawnie. Charakterystyczny by przejaw formy nad tre ci .
30.1 MI O
JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA
Jan Andrzej Morsztyn najch tniej pisa o mi o ci. Nie by o to jednak bezpo rednie wypowiedzenie uczu o
ukochanej. By y to wiersze b d ce wyrazem flirtu, który odznacza si dworsk elegancj i salonowym
dowcipem.
Zwi zek tematyki mi osnej z biografi autora i jego pogl dem na zadania literatury.
"Niestatek"
Autor wylicza zjawiska, które musia y by si spe ni by jakakolwiek kobieta sta a si stateczna. S to
zjawiska zaczerpni te z przyrody i niemo liwe.
"Starej"
Jest to z o liwy epigramat. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.
"Na Tomka"
Kobieta, do której zaleca si Tomek jest bardzo bogata i chora. Tomek dostrzegaj c te zalety chce zosta
bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie.
"Niestatek II"
Podmiot liryczny wychwala pann tylko jak jest w nim w zgodzie. Gdy s w niezgodzie panna ta jest
brzydka. S tu dwa obrazy. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowan pi kn kobiet . Drugi prezentuje
kobiet szpetn i okropn . W obu obrazach s elementy przesady.
"Do trupa"
Jest to sonet. Z utworu tego wynika wniosek, e lepiej nie y ni by zakochanym. Cz owiek zakochany
ma wiadomo
swojego zniewolenia.
30.2 FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI ZEK Z TRE CI
Tre
utworów Morsztyna jest ma o istotna. Wa na jest natomiast ich forma. Stosowa on wiele rodków
artystycznych np.: anafora, wyliczenie, koncept, gradacja, hiperbolizacja. Pisa tak e utwory bardzo
krótkie np.: "Starej".
30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO NA NAZWA POET
KONCEPTUALIST
Jana Andrzeja Morsztyna mo na nazwa konceptualist , poniewa w swoich utworach u ywa konceptu.
G ównym zadaniem jego poezji by zaskakuj cy, wr cz szokuj cy czytelnika pomys - koncept dotycz cy
formy lub tre ci. Przyk adem mo e tu by utwór pod tytu em "Niestatek", do ko ca utworu nie wiemy po co
podmiot liryczny wylicza zjawiska przyrody. W utworze pod tytu em "Niestatek II"
przeciwstawione s dwa
obrazy kobiety.
31. twórczo
daniela naborowskiego
31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS VANITATUM) W POEZJI D.
NABOROWSKIEGO
Naborowski wprowadza w kr g barokowej literatury zainteresowanie przemijaniem. Wiersze pod tytu ami:
"Marno
" i "Krótko
ywota"
prezentuj postaw cz owieka wobec ycia i mierci. Cz owiek powinien si
cieszy i bawi ale pobo nie i uczciwie. Trzeba si ba Boga. Ca e ycie cz owieka, który my li o
przysz o ci jest napi tnowane pewnym tragizmem. Cz owiek podlega czasowi i jego destrukcyjnej sile.
Naborowski twierdzi nawet, e ycie to ci g e umieranie. Cz owiek ju gdy si rodzi zaczyna umiera .
Naborowski twierdzi, e wiat nale y przyj
takim jaki jest. Cz owiek nie jest doskona y. Bóg jest pot
ny
i cz owiek powinien mu si podporz dkowa . W wierszu pod tytu em "Cnota grunt wszystkiemu"
Naborowski przedstawia cnot jako zalet cz owieka i jego wielk warto
. Cz owiekowi nic nie daj dobra
materialne. Jedyn warto ci , która nie przemija i jest godna uwagi to w a nie cnota. Cnota daje
wszystko: szcz
cie, satysfakcj z ycia. Temu, który nie mia cnoty dobra materialne nie dadz nic po
mierci.
32. WAC AW POTOCKI JAKO G ÓWNY PRZEDSTAWICIEL
LITERATURY DWORKOWEJ
32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO
"Ogród fraszek"
Jest to zbiór 1800 utworów rozmaitej wielko ci i ró norodnej tre ci (O czym mówi bardzo dziwaczny i
bardzo rozbudowany tytu - "Ogród ale nie plewiony, bróg, ale co snop to inszego zbo a..."
wype niaj cy
ca stron .) W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne, spo eczne, obyczajowe, moralne.
Pi tnuje wady ustroju politycznego Polski, a wi c anarchi , bezprawie, z ot wolno
, prywat , brak
obrony granic, s abo
pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego.
"Moralia"
Jest to zbiór zawieraj cy kilkaset utworów rozpoczynaj cych si od jakiego przys owia polskiego lub
aci skiego w t umaczeniu lub przeróbce dokonanej przez Potockiego. Utwory maj charakter
przypowie ci, których zadaniem jest unaoczni okre lon my l najcz
ciej dotycz c niedomaga
Rzeczypospolitej. Wiele w nich krytyki, bolesnej zadumy i pesymizmu.
32.2 geneza "WOJNy CHOCIMSKiej" WAC AWa POTOCKIego
Za tre
tego utworu autor przyj wojn ze szczególnym uwzgl dnieniem jednej bitwy pod Chocimiem.
Potocki powraca do konkretnych wydarze . Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Zosta a napisana na
podstawie jednego z pami tników jednego z dowódców. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym
elementem takiego eposu jest inwokacja. W niej autor zwraca si do Boga. S tam porównania
homeryckie. Jest tam zawarta pro ba o b ogos awie stwo dla dzie a, które w a nie tworzy autor.
32.3 "WOJNA CHOCIMSKA" JAKO PODR CZNIK PATRIOTYZMU DLA
WSPÓ CZESNYCH
Autor charakteryzuje przodków broni cych ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywa si
wspó cze ni. Polacy bior cy udzia w tej bitwie stali w obronie wolno ci szlacheckich, wiary, w asnego
domu, dobytku, w asnej czci, w obronie ojczyzny i jej wolno ci. W dalszej cz
ci tego utworu jest ocena
wrogów. Autor mówi, e nie s oni dobrzy w walce. Uwa a ich za ludzi z ych. S u y to pokazaniu
waleczno ci Polaków. Polska mia a by podmurzem chrze cija stwa i nie dopu ci heretyckiej zarazy,
eby rozpowszechni a si w ród ludzi. Utwór ten mia pokazywa dusz rycersk Polaków. Wed ug
Potockiego o doskona o ci o nierzy wiadczy o ich m stwo i religijno
. Charakteryzuj c przodków
zwraca uwag na ich waleczno
, dum i dba o
o honor. Zas ugi s obserwowane przez Boga i
wynagradzane przez niego. Bóg pomaga zwyci
a . Pociech dla o nierzy jest to, e walcz w jego imi .
W utworze jest alegoria, gdzie bia y orze p acze nad mogi ojczyzny wspominaj c wspania przesz o
.
32.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZO CI W. POTOCKIEGO
Ukazuje swoje przej cia podczas prze ladowa arian (nale a do nich) ® "Kto pierwszy ten lepszy".
32.5 PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓ CZESNYCH
"Nierz dem Polska stoi"
To opinia poety na temat w asnego kraju. Dostrzega gro
ce pa stwu niebezpiecze stwo, wewn trzne
rozpr
enie. Ubolewa nad tym, ze w Rzeczypospolitej ci gle zmieniane jest prawo. Obwinia szlacht za
ich warcholstwo, pieniactwo i prywat .
"Pospolite ruszenie"
Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowi zku wobec
ojczyzny, pokazuje sytuacj w obozie o nierskim w przededniu bitwy. o nierze nie chc walczy . Brak
dyscypliny, ch ci do walki. o nierze pobyt w obozie traktuj jako odpoczynek. Brak szacunku dla wy szej
hierarchii wojskowej, przewidywania skutków post powania. Niewype nianie obowi zków. Przejaw
postawy niepatriotycznej. Nie bano si odpowiedzialno ci. Polska jest bez obrony i jest atwym upem dla
naje d ców.
"Zbytki polskie"
Autor opowiada o szlachcie, która interesuje si tylko swoim dobrem materialnym. Potocki wymienia
najwa niejsze przyjemno ci do których d
y spo ecze stwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokaza .
Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty, która nie jest zainteresowana obron Rzeczypospolitej. Utwór
ko czy si pewn przestrog : wszystkie bogactwa mo e cz owiek utraci , Pogo za rzeczami
zbytecznymi powoduje utrat maj tków i os abia polskie spo ecze stwo.
33. TWÓRCZO
PAMI TNIKARSKA OKRESU BAROKU
33.1 PAMI TNIK JAKO GATUNEK LITERACKI
33.1.1 Rodzaje i typy pami tników
Pami tniki w XVII wieku pisali prawie wszyscy. Nie pisali ich tylko ch opi. Mo na wyró ni trzy rodzaje
pami tników:
pami tniki, które powstawa y dla upami tnienia jakiego wydarzenia
pami tniki pisane u schy ku ycia
pami tniki spisywane z dnia na dzie (by y to tzw. diariusze)
33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku
1. opowiadania oparte na faktach historycznych
wojnach jakie Polska prowadzi a w XVII wieku (wojny ze Szwecj , Moskw i Turkami, wojna domowa,
zwana rokoszem Lubomirskiego)
2. kre l realistyczny obraz ycia stanu szlacheckiego w XVII wieku
zabawy, pijatyki, bójki, pojedynki, rokosze, uczty okoliczno ciowe, stosunki z s siadami, obyczaje (np.:
zar czyny), procesy, zajazdy, zami owanie do przepychu, wystawno
i rozrzutno
, przesadne dbanie
o w asny honor, zewn trzna dewocyjna pobo no
3. daj portret duchowy
przeci tnego szlachcica tych czasów
jego sposób my lenia, reakcje i doznania, zachowanie, brak zami owania do wiedzy
4. prezentuj pogl dy typowe dla ówczesnej szlachty
brak szerszych horyzontów my lowych, kpiny z cudzoziemskich obyczajów, brak tolerancji religijnej,
negatywny stosunek do ch opów i mieszczan, wywy szanie si nad innymi narodami, konserwatyzm,
zanik ducha rycerskiego, brak poczucia patriotyzmu, dbanie o w asne interesy, zami owanie do
gospodarowanie na ziemi, wiara w zabobony, czary i cuda.
5. rysuj barwny obraz ycia o nierza
brak dawnych cnót rycerskich, ch
zrobienia kariery, zdobycia upów, pycha, prywata, brak karno ci,
niepodporz dkowanie si rozkazom, walki, utarczki, pojedynki bez przestrzegania regu , dbanie o
w asne wygody itp.
6. stanowi doskona e ród o wiedzy o kulturze ycia obyczajowego i politycznego Polski szlacheckiej
33.1.3 Twórcy pami tników w XVII w.
1. Jan Chryzostom Pasek
2. J drzej Kitowicz
3. Bogus aw Maskiewicz
4. YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA
Jan Chryzostom Pasek urodzi si w 1636 roku. Pochodzi z niezamo nej szlachty, dzier awi cej maj tki
w okolicach Rawy Mazowieckiej. Edukacj zako czy na ni szym kolegium jezuickim w Rawie. Jako 19-
letni ch opak wst pi do wojska. Walczy w Danii, po czym bra udzia w zwyci skich walkach z Moskw
pod Po onk i nad Basi , sk d prowadzi pos ów moskiewskich do Warszawy. Podczas rokoszu
Lubomirskiego stan po stronie króla, bra udzia w elekcji Micha a Korybuta Wi niowieckiego, a w 1667
roku powierzono mu dowodzeniem pospolitym ruszeniem przeciwko Turkom. W tym samym roku
niespodziewanie si o eni i osiad na roli gospodaruj c na do ywociu ony i dzier awi c wsie w
województwie krakowskim. Zmar w 1701 roku w swym maj tku w Niedzieliskach. Pami tnik zacz
spisywa pod koniec ycia.
33.2 PAMI TNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW
SARMATYZMU
33.2.1 Warstwa obyczajowa
Dzi ki bezpo redniemu stosunkowi autorów do przedstawionych faktów, dzi ki ywo ci i barwno ci
wys awiania si pami tniki s znakomitym ród em poznania ludzi i obyczajowo ci tamtych czasów.
33.2.2 Wzorce osobowe
Z pami tników Jana Chryzostoma Paska wy ania si wzorzec osobowy szlachcica - ziemianina
wiod cego spokojne ycie, pe ne towarzyskich, troch rubasznych biesiad, wyró niaj cego si w ród
okolicznej szlachty g ównie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierz t. Zupe nie inny
priorytet rysuj nam jednak ksi gi s dowe. Wynika z nich, e by to znany w okolicy awanturnik, warcho i
pieniacz, na którym ci
y pi ciokrotnie wyrok s dowy, skazuj cy go na banicj . Przekupna i s aba w adza
ówczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowa a.
33.2.3 J zyk i styl utworu
1. wydarzenia historyczne, które prezentowa by y jedynie t em dla zaprezentowania jego przygód
2. szeroka skala realizmu w przedstawianiu ycia wojennego i obyczajowego ówczesnej szlachty
3. u ywane s makaronizmy, latynizmy
4. du o porówna
5. bardzo d ugie zdania z orzeczeniem na ko cu
6. j zyk zbli ony do j zyka potocznego, ywy
7. narracja - styl gaw dziarski, dynamiczny w partiach opisowych, czasami nieco rozwlek y
8. dialogi krótkie, ywe, dynamiczne
9. sceny dramatyczne i komediowe
10. wprowadzenie wiata zwierz cego (np.: ko , wydra)
34. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY
34.1 "LISTY JANA III I MARYSIE KI"
Jan zwraca si do niej: serca mego królewno, najdro sza moja. U ywa wielu zdrobnie aby ukaza sw
czu o
. Zwroty takie dowodzi y mi o ci Jana II i jego sk onno ci do przesady. Listy te s stylizowane na
utwory literackie (romanse). Idealizowa on w nich swoj
on . Wyznania do Marysie ki przeplataj si z
informacjami o kolejnych bitwach. Autor u ywa francuskich zwrotów ( wiadczy to o wykszta ceniu Jana i o
tym, e by przedstawicielem baroku dworskiego). Du o jest w nich przeno ni, epitetów, odwo a do
mitologii, inwersji.
35. GATUNKI LITERACKIE
EPIKA
pami tnik
epos
powie
("Don Kichot")
listy
poemat
LIRYKA
pie
sonet
wiersz mi osny
fraszka
carmen figuratum (wiersze napisane w ró nych kszta tach, np. dzwonu)
DRAMAT
tragedia
komedia
klasycyzm francuski
36. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ
36.1.1 Dwa nurty kultury
szlachecki - rodzinno
magnacki - wzorowany na dworach zachodniej Europy
36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej)
umowno
, konwenans ycia towarzyskiego
hedonizm pod przykrywk etykiety dworskiej
36.1.3 Sytuacja ko cio a
triumf kontrreformacji
instytucja coraz bardziej sprymityzowana, zgnu nia a
gromadzenie ogromnej liczby ludzi w klasztorach
36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce
przywileje dla szlachty
elementy pa stwa policyjnego, niewygodni i zbuntowani byli usuwani z tego wiata
ch
wzbogacenia si Sasów kosztem Polaków
dwór by bardzo rozpolitykowany
W czasach saskich w Polsce panowali Wettini - August II Mocny, August III. Byli oni zwi zani z Saksoni
(byli tam w adcami). Polska by a dla nich tylko spichlerzem i armi potrzebn w czasie zagro enia
Saksonii. Elekcyjni królowie Polski nie byli Polakami. W adcy ci w adali Polsk despotycznie, utrzymywali
spo ecze stwo w ryzach pozornego spokoju.
36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce
aden wzór nie pojawia si w ród kultury obyczajowej, szlacheckiej, dworskiej lub ko cielnej. Kultura
literacka i pi miennicza nie mia a mo liwo ci rozwoju. (W adcy woleli teatry i opery niemieckie oraz inne
rozrywki.) Warto ci sta si przepych, luksus, zbytek bez warto ci artystycznej (nagromadzenie ozdób
tworzy o zwyk y kicz). Nast pi upadek gospodarczy kraju (poza dworem) a to spowodowa o kiepskie
warunki do rozwoju kultury artystycznej. Nie by o rodowiska, które mog oby zaj
si mecenatem
artystów.
36.1.6 Oblicze sarmatyzmu
W czasach saskich zmieni o si oblicze sarmatyzmu. Na pocz tku by on pozytywny, potem jednak sta
si synonimem prymitywizmu i skrajnego zacofania. Szlachta obdarowywana nowymi przywilejami traci a
patriotyzm, stawa a si zadufana w sobie.
O W I E C E N I E
37. Ramy czasowe
FRANCJA
Pocz tek: XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
EUROPA
Pocz tek: pocz tek XVII w.
Koniec: lata 70 XVIII w.
POLSKA
Pocz tek: pocz tek XVIII w.
Koniec: 1822 - wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansów"
38. KLASYCYZM WE FRANCJI
38.1 POJ CIE KLASYCYZMU
Klasycyzm - pewien model kultury powsta y w staro ytno ci (Grecja, Rzym); nawi zanie do antyku (np. w
gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum)
38.2 POD O E FILOZOFICZNE
38.2.1 Kartezjusz
Podbudow filozoficzn my lenia o sztuce by y pogl dy Kartezjusza. Autor "Rozprawy o metodzie". Za
najwi ksz warto
uznawa ludzki rozum. Celem cz owieka by o poznanie prawdy o wiecie,
dost pnej rozumowi ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumia e. Kartezja ska filozofia
nawi zywa a do aforyzmu "My l wi c jestem". Ta sama zasada obowi zywa a w sztuce.
38.2.2 Kant
Nawi zuje
do systemów antycznych. Poznanie prawdy mo liwe jest na drodze dwu ród owo ci: rozumu i
zmys ów. Kant wychodzi z racjonalizmu o wieceniowego i empiryzmu, zrywa z obiektywizmem.
Twierdzi, e wiat, który cz owiek postrzega mo e by przez niego kszta cony.
38.2.3 Locke
Stworzy podstawy teoretyczne empiryzmu. ród a wiedzy szuka w do wiadczeniu zewn trznym -
zmys owym i wewn trznym - refleksji. Propagowa tolerancj religijn . Uwa a , e cz owiek d
y do
szcz
cia, które ka demu obywatelowi powinno zapewni
pa stwo.
38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU)
1. pi kne to co rozumne, rozs dne i harmonijne
2. doskona o
wykonania
3. zasada prawdopodobie stwa
4. kryterium doboru - rozum
5. j zyk wykwintny, ale i pe en prostoty
6. poszanowanie j zyka ojczystego
7. cis e przestrzeganie zasad gatunków literackich
8. typowo
(bohaterowie typowi dla danego rodowiska)
9. klarowno
(przejrzysto
kompozycji)
10. kompozycja musi by regularna
11. powrót do zasady umiaru
12. styl jasny i prosty
13. powrót do zasady Horacego (uczy -bawi c)
38.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER
Molier to twórca francuski. Pisa on komedie. Jego najlepsze dzie a to " wi toszek" i "Sk piec".
W " wi toszku"
Molier krytykuje wady Francuzów. Próbuje o mieszy do
rozpowszechnione przywary.
Jest to satyra na bigoteri i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje te przejawy dewocji. O miesza
naiwno
, k amstwo, atwowierno
i ob ud . Wed ug Moliera zadaniem poezji jest poprawia ludzi bawi c
ich jednocze nie. Molier przeciwstawia si ob udzie na p aszczy nie moralnej.
" wi toszek"
to komedia. Charakteryzuje si wi c komizmem. (Komizm to kategoria estetyczna
oznaczaj ca w a ciwo ci jakiego przedmiotu lub zjawiska. Przybiera ró ne formy. Wyst puje w postaci
satyry, ironii, humoru. S mi dzy innymi nast puj ce rodzaje komizmów: sytuacyjny, s owny, postaci.) W
" wi toszku"
s nast puj ce rodzaje komizmu:
postaci (Pani Peurelia, Tartufe, Doryna)
1. sytuacyjny (Orgon - pod sto em)
2. s owny (rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu)
39. O WIECENIE W EUROPIE
39.1 FILOZOFIE
39.1.1 Racjonalizm
Twórc by Kartezjusz. "Cogito ergo sum" - "my l wi c jestem". Uwa a , ze celem poznania jest
my lenie. Cz owiek poznaje prawd o wiecie za pomoc my lenia. Prawdziwe jest tylko to, co da si
rozumowo wyt umaczy . Odrzucenie przes dów.
39.1.2 Empiryzm
Twórca - Franciszek Bacon. Twierdzi , ze prawdziwe jest to co mo na sprawdzi za pomoc
do wiadczenia.
39.1.3 Ateizm
Odrzuca wszelkie zasady religijne, równie istnienie Boga. Atei ci uznawali kult materii. Warto ci
duchowe by y dla nich niewa ne. Ateizm wyp ywa z racjonalizmu.
39.1.4 Deizm
Za o enie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i pocz tku wiata.
39.1.5 Humanitaryzm
Zwraca uwag na godno
cz owieka, a równo
i braterstwo uznawa za zasad niepodwa aln .
O wiecenie "odkry o" cz owieka, który sta si centrum zainteresowania filozofii, nauki, sztuki i polityki.
D
ono do ul enia jego doli, oszcz dzenia mu cierpie , zapewnienia wolno ci osobistej i odpowiednich
warunków wszechstronnego rozwoju.
39.1.6 "Tabula rasa"
John Locke twierdzi , e cz owiek urodzi si jak czysta tablica i w ci gu swojego ycia zapisuje t tablic
(korzystaj c z rozumu, do wiadczenia). By a ona odzwierciedleniem niewinno ci cz owieka.
39.1.7 Utylitaryzm
Celem jednostki mia o by dobro ogó u.
39.1.8 Sensualizm
ród em wiedzy s wra enia zmys owe, s odbiciem rzeczywisto ci. Dzi ki nim cz owiek mo e dociec
sensu istnienia. Wszystko daje si nazwa , okre li s owami.
39.1.9 Relatywizm
Teoria wzgl dno ci.
39.2 OSI GNI CIA CZO OWYCH PRZEDSTAWICIELI
39.2.1 Encyklopedy ci
W o wieceniu we Francji po raz pierwszy zacz to wydawa pierwsz na wiecie encyklopedi . Sk ada a
si z 28 tomów. Przedstawicielami s :
1. Wolter
2. Diderot
3. Rousseau
Has a w encyklopedii zapisywali wed ug w asnych wiadomo ci o danych poj ciach. Encyklopedia mia a
zrewolucjonizowa sposób postrzegania wiata.
39.2.2 Wolter
By o francuskim pisarzem. Uprawia wiele gatunków literackich: powiastki filozoficzne "Kandyd",
"Prostaczek"; dramaty "Zaira", pisma filozoficzne "Traktat o tolerancji".
39.2.3 Wolterianizm
jest to postawa charakteryzuj ca si krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o konieczno ci
tolerancji dla innych postaw. Charakteryzuje j libertynizm (swoboda, równie obyczajowa,
racjonalizm, podkre lenie niezale no ci).
jest to wzorzec osobowy cz owiek, który broni w asnej niezale no ci, suwerenno ci, rozumu. Ma
wiadomo
, e my li i broni swoich my li. Nie chce by traktowany jako ogó .
wolterianizm to te styl literacki, charakteryzuj cy si dowcipem, paradoksem, elegancj wypowiedzi,
b yskotliwo ci my li. S u y do wyra ania filozoficznych my li o cz owieku i jego miejscu w kosmosie.
S u y do przygl dania si ludzkiemu yciu jako pewnemu stereotypowi.
"Kandyd"
Tre ci tego utworu s losy tytu owego bohatera.
Cz
I
Kandyd zaleca si do Kunegundy. Zobaczy to jej ojciec i wygna go z zamku. Kandyd chowa si wi c w
zamku. Autor dowodzi tu, e nie ma skutków bez przyczyny.
Cz
II
Po wygnaniu Kandyd je dzi po wiecie. Odwiedzi Eldorado. Zobaczy , e yje si tam dostatnio. Jest tam
pe no z ota, ale
tamtejsi nie traktowali z ota jako czego cennego. Panowa powszechny dostatek i dobrobyt. Gdy wszyscy
go maj to nie liczy si on tak dla ludzi.
Cz
III
S tu refleksje na temat z a i dobra. Stwierdzaj , e ludzka natura nie zmieni si Cz owiek ma sk onno
do z a. Mowa jest te o nietolerancji religijnej.
39.2.4 Denis Diderot
By pisarzem, filozofem, stworzy zarys teorii dramatu XVIII wieku pt. "Paradoks o autorze". Znany jest
jako autor powie ci:
"Kubu fatalista i jego pan"
Kubu i jego pan podró uj konno i prowadz rozmowy. Osi fabu y jest podró , chwytem konstrukcyjnym
dialog. Najwa niejsze s przemy lenia bohatera. Wydarzenia s jedynie ilustracj . Wi kszym filozofem
jest Kubu . On roztrz sa problemy dotycz ce przypadku, mi o ci, wolnej woli. Kubu jest wyznawc
fatalizmu. Wierzy w odgórne za o enia co do jego losu. Tego typu zachowanie jest zwi zane z teori
predestynacji Jest to teoria mówi ca, e 'Kroczymy w ciemno ciach, pod tym co zapisane w górze'.
Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Narrator snuje opowie
jak tworzy swoje dzie o. Jest to, wi c
te powie
o stwarzaniu powie ci. Rozmowy dotycz Kubusia, jego mi o ci. Kubu d
y do uogólnie ,
maksym. Z rozmowy mo emy si dowiedzie , e cz owiek wype nia to co jest zapisane. Cz owiek nie wie
jaki b dzie jego cel. Ka de wydarzenie poci ga za sob nast pne. W yciu jest te istotna kwestia
przypadku. Ca y ten utwór kipi jednak optymizmem. Kubu zgadza si na taki los i jest z tego zadowolony.
40. WIEK XVIII W POLSCE
40.1 SYTUACJA SPO ECZNO-POLITYCZNA
W Polsce w odró nieniu od Francji dominowa a szlachta, a nie mieszcza stwo. Nast powa upadek miast.
By z y stan gospodarki. Nast powa rozk ad organizacji pa stwowej. Presti Rzeczpospolitej na forum
mi dzynarodowym upad . Polska sta a si pionkiem w r kach s siadów (rozbiory). Król (Stanis aw August
Poniatowski) przyst pi do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywa ród o z a. Król stara si zaanga owa
ró ne rodki do walki z zacofaniem.
40.2 PREKURSORZY
40.2.1 Stanis aw Konarski
Wszechstronny dzia acz, zajmowa si :
praca nad reform ustroju pa stwa
"Traktat o skutecznym rad sposobie"
Charakteryzuje ówczesn
RP i wysuwa postulaty,
dania maj ce uzdrowi pa stwo. Przeciwstawia si
liberum veto, proponuje, aby ród em decyzji by a wi kszo
g osów. Gani prywat szlachty. Przeciwnik
szlacheckiej megalomanii (manii wielko ci).
o wiata
Zreformowa szkolnictwo,
da wprowadzenia nauczania rozumowego. K ad nacisk na sprawy
wychowania obywatelskiego, ludzi wiadomych sytuacji spo ecznej i politycznej, wiadomych obowi zku
wobec ojczyzny i narodu. Pod
a za nauczaniem pogl dowym, opartym na racjonalnym poznawaniu
rzeczywisto ci, empirystycznych metodach. Wprowadzi obowi zek nauczania j zyka polskiego, historii
literatury, nowo ytnych j zyków. Wprowadzaj c te nauki przyrodnicze, histori , geografi . W 1740 r.
za o y szko dla synów szlacheckich "Collegium Nobilum". Uwa a , e doro li s zbyt zdeprawowani
sarmatyzmem i nie da si ich zmieni .
twórczo
literacka
W szkole dzia a teatr konwiktowy, w którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym,
posiadaj ce mora , maj ce walory wychowawcze, np. "Tragedia Epaminoudas"
Konarskiego. Pisa tak e
traktaty: "O poprawie wad wymowy". Wyszydza skomplikowany, napuszony barokowy styl. Propaguje
czysto
, naturalno
j zyka.
40.2.2 Stanis aw Leszczy ski
Wyda traktat polityczny "G os wolny, wolno
ubezpieczaj cy". Domaga si jak najszybszego
przeprowadzenia reform. Propagowa ograniczenie liberum veto. Króla elekcyjnego ma wybiera ca y
naród, a nie tylko szlachta.
da wzmocnienia administracji pa stwowej, poprawy warunków ch opów.
40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej
Powo ana w 1773 r. przez sejm na wniosek króla. By a pierwszym ministerstwem o wiaty w Europie.
Podstawowe zadania okre la o has o: "Stworzy naród przez wychowanie publiczne". Pod kierownictwem
komisji przeprowadzono reform szkó w ca ym kraju. Po raz pierwszy zezwolono na nauk dziewcz t w
szko ach, zacz to powo ywa szko y ludowe ® dla wszystkich. powo ano równie Towarzystwo do Ksi g
Elementarnych, które opracowywa o i wydawa o nowe podr czniki. W szko ach zwrócono szczególn
uwag
na problem kultury j zyka polskiego, a wzorem polszczyzny sta y si dzie a pisarzy odrodzenia.
40.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE RODKI AGITACJI W S U BIE REFORM
40.3.1 rola Warszawy w XVIII w.
Warszawa sta a si centrum kulturalnym i politycznym. Sta o si to za spraw urbanistycznego
uporz dkowania stolicy. Dwór sta si g ównym o rodkiem sztuki, centrum artystycznym.
40.3.2 dzia alno
króla i znaczenie dworu królewskiego
Poniatowski popiera architektur . Przebudowa zamek królewski, zbudowa pa ac na wodzie. By
mecenasem literatury. Wydawa publiczne, o wieceniowe utwory (u niego pojawi y si po raz pierwszy
utwory Krasickiego).
40.3.3 charakterystyka czasopi miennictwa
40.3.3.1
tytu y czasopism
"Merkuriusz Polski"
Pierwsze polskie pismo - 1661, wchodzi o tylko przez 7 miesi cy.
"Monitor"
Wzorowany na angielskim "Spectatorze". Pierwszy redaktor to Stanis aw Bohomolec. Zamieszcza tam
swoje artyku y tak e Ignacy Krasicki. Monitor ukazywa zacofanie polski,
da reform, walki z
ciemnot i sarmackimi zabobonami.
"Zabawy przyjemne i po yteczne"
Redaktorem naczelnym by Adam Naruszewicz. Celem by o zaznajomienie z twórczo ci ówczesnych
pisarzy. Za wzór uznawano J. Kochanowskiego.
"Gazeta Warszawska"
Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Prezentowa a bie
ce informacje.
"Gazeta narodowa i obca"
Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. By to dziennik. Przetrwa a 160 lat.
"Magazyn Warszawski"
Czasopismo okresu Sejmu Wielkiego. By o to pismo informacyjno-rozrywkowe.
40.3.3.2
funkcja i znaczenie rozwoju czasopi miennictwa
Czasopi miennictwo doby o wiecenia mia o charakter zaanga owany, patriotyczny. Interesowa o si
sprawami polskimi, przede wszystkim spo ecznymi, politycznymi, gospodarczymi i kulturalnymi. By o
g ównym rodkiem masowego przekazu i oddzia ywania na ówczesne spo ecze stwo.
40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie
40.3.4.1
dzieje teatru
17 listopada 1765 roku zosta otwarty polski teatr publiczny dla wszystkich. Powsta w budynku operalni
saskiej. Pierwsz wystawion sztuk by a komedia "Natr ty"
Józefa Bielawskiego. Komedie tworzy
Franciszek Bohomolec. Stworzy mi dzy innymi: "Ma e stwo z kalendarza", utwór o mieszaj cy
Polaków. Jest to przyk ad typowej komedii warszawskiej. W 1767 roku teatr zamkni to. Otwarto go
dopiero w 1774 roku.
40.3.4.2
znaczenie teatru
W okresie o wiecenia teatr publiczny pe ni bardzo wa n rol . Wychowywa ówczesnego obywatela.
Uczy go krytycznie my le i widzie wady ustroju, w którym y . Walczy o j zyk narodowy.
Propagowa post powe reformy pa stwowe. Jego dzia alno
szczególnie wzros a w czasie Sejmu
Czteroletniego. Obok sztuk rozrywkowych wystawia utwory, które w sposób po redni lub bezpo redni
nawi zywa y do ycia politycznego kraju, propagowa y nowe idee o wieceniowe, domaga y si
przeprowadzenia w Polsce reform politycznych i spo ecznych w my l za o e spo ecznych i
humanitarnych.
40.3.4.3
obyczajowa komedia warszawska
Po ponownym otwarciu teatru w 1774 roku nast pi rozkwit komedii warszawskiej. Twórcy teatralni to:
Franciszek Zab ocki ("Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale", "Fircyk w zalotach"). Charakteryzuje si
ona tym, e tematyka polityczna nie jest najwa niejsza, a rzecz kr
y wokó intrygi mi osnej
41. IGNACY KRASICKI - KSI
POETÓW POLSKICH
41.1 WALORY TRE CI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO
Bajka to gatunek z pogranicza epiki i liryki. Jest to alegoryczna opowie
o zwierz tach, ludziach,
przedmiotach, która s u y do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i
powszechnym. Ta prawda jest wyra ana cz sto bezpo rednio jako pointa na ko cu utworu, na pocz tku
utworu w postaci tytu u lub jest tylko zasugerowana czytelnikowi. Prawd t jest mora . Postacie
wyst puj ce w bajce wyposa one s w jednoznaczne i niezmienne cechy. Wykszta ci y si dwa rodzaje
bajek: narracyjna, stanowi ca jakby krótk opowie
o nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna,
bardzo krótka, zazwyczaj czterowersowa. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw. bajka zwierz ca, w
której przedstawione zwierz ta wyst puj jako personifikacje typów ludzkich. Relacje mi dzy zwierz tami
s odpowiednikiem stosunków spo ecznych. Za twórc bajek uznaje si Ezapa, yj cego w VI wieku
p.n.e. W Polsce bajki tworzy w XV wieku Wiernat z Lublina. W epoce klasycyzmu twórcami bajek byli: w
Rosji J Kry ow, we Francji J. La Fontaine, w Polsce Ignacy Krasicki wzoruj cy si na La Fontaine.
Ignacy Krasicki wyda dwa zbiory bajek: "Bajki i przypowie ci"
(dominuj tu bajki krótkie i zwi z e), "Bajki
nowe"
(ukaza si ten zbiór po mierci Krasickiego, zawiera g ównie bajki narracyjne). Krasicki korzysta z
tego gatunku gdy by to typ formy gatunku dydaktycznego. Tre
tych bajek ma poucza czytelnika,
s u y mu rad .
wiat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygn bia. Jest on tragiczny. Zwyci
aj z e instynkty.
Autor opisuje codzienno
, rzeczywisto
. Ludzie s
li i okrutni. Niszcz s abszych. Ludzie s ob udni.
Charakteryzuje ich hipokryzja. Przedstawiony jest tu wiat pesymistyczny. Bajki te nie s weso e.
Pesymistycznie brzmi s owa: 'szlachetno
, uczciwo
mo na w o y mi dzy bajki'.
Walory formy bajek Ignacego Krasickiego:
s zwi z e i oszcz dne
j zyk jest prosty
s pisane trzynastozg oskowcem
maj rytm
zastosowany jest kontrast
Krasicki oddzia ywa na rozum
odwo ywa si do ludzkiego rozs dku i indywidualnej refleksji
lapidarno
(zwi z o
i skrótowo
wypowiedzi po czone z rzeczowo ci )
41.1.1 TRE
BAJEK
"Wst p do bajek"
Jest to pierwsza bajka ze zbioru "Bajki i przypowie ci". Ukazany jest wymy lony, wyidealizowany,
nieistniej cy wiat. Poeta przedstawia swoje poj cie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Mora
mówi, e te zaprezentowane postawy s nieprawdopodobne w realnym wiecie. Wyra a pesymistyczny
stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwo
, prawo
. Autor b dzie kontrastowa
zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno by . B dzie szydzi z tych, którzy post puj
le. Ludzie nie s
szlachetni i dzielni jacy powinni by . W swoich bajkach Krasicki ukazuje wiat z jego wadami.
"Dewotka"
Krasicki w tej bajce pi tnuje i wy miewa religijn ob ud i fa sz moralny, który mo na by zarzuci
niejednemu cz owiekowi. Tytu ow bohaterk charakteryzuje pobo no
na pokaz, dla ludzi, bowiem taka
naprawd w sercu ma z o
i nienawi
. Dewotka potrafi bowiem jednocze nie modli si bez lito ci bi
swoj s u
c z b ahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec
takiej postawy: 'Uchowaj, Panie Bo e od takiej pobo no ci'.
"Groch przy drodze"
Mora : zbytnia ostro no
te mo e zaszkodzi . Gospodarz usi owa by przebieg y i ostro ny. Za zbytni
zapobiegliwo
los si zem ci. Przebieg o
nie pop aca.
"Jagni i wilki"
Wilki zauwa y y w lesie jagni . Mia y go zje
. Jagni spyta o si jednak jakim prawem wilki chc to
zrobi . Wilki odpowiedzia y, e dlatego e one s silne a jagni s abe i same. Mora : ten kto jest silniejszy
ma przewag i jest w stanie dominowa .
"Szczur i kot"
Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedzia on podczas mszy pod o tarzem i chwali si , e go kadz . W
pewnym momencie zakrztusi si dymem i porwa go kot. Mora em jest tutaj to, e tego, który si zbyt
przechwala i jest zbyt pewny, mo e niespodziewanie spotka nieszcz
cie.
"Ptaszki w klatce"
Bajka ta to rozmowa dwóch czy yków. M ody urodzony w klatce mówi, e jest mu w niej dobrze. Urodzony
na wolno ci mówi, e le czuje si w klatce. Mora em jest tutaj to, e je eli nie przebywa o si w lepszych
warunkach to uwa a si swoje
za dobre. Nie nale y dziwi si osobom, które przebywaj c w pozornie
z ych warunkach twierdz , e jest im dobrze, gdy mog y nie widzie nic lepszego. Mo emy te
wnioskowa z tej bajki, e ycie na wolno ci chocia w z ych warunkach jest lepsze ni w niewoli.
"Filozof"
Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzy w Boga. Gdy jednak znalaz si w k opotach uwierzy nie
tylko w Boga ale i w upiory. Mora : Cz owiek w obliczu niebezpiecze stwa jest w stanie zmieni swe
pogl dy. Szukaj c ratunku jest w stanie uwierzy we wszystko.
"Kruk i lis"
Bajka ta ukazuje jak pewien lis podst pem zdoby ser. Wychwala on pewnego kruka, który trzyma ser w
pysku. Gdy chwali g os ptaka ten chcia go zaprezentowa . Zacz
piewa i ser wypad mu z pyska na
ziemi . Mora em jest tutaj to, e nale y uwa a je eli kto nas zbytnio chwali, gdy mo e to robi
wy cznie dla swojej korzy ci.
"Malarze"
By o dwóch malarzy. Jeden - Piotr malowa adnie, by dobry ale biedny. Drugi - Jan malowa ma o, by z y
ale bogaty. Jan upi ksza portrety, Piotr malowa natomiast prawdziwe twarze. Mora : K amstwo mo e
przynie
korzy ci, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest pró no
. Cz owiek lubi by chwalony.
W ludzkiej naturze jest sk onno
do idealizowania siebie samego.
41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO OWY XVIII WIEKU - MIKO AJ
DO WIAD-CZY SKI - WZORZEC OSOBOWY DOBY O WIECENIA
41.2.1 Cechy powie ci
W 1775 roku Ignacy Krasicki napisa pierwsz polsk powie
literatury nowo ytnej pod tytu em: "Miko aja
Do wiadczy skiego przypadki". By to utwór, w którym Krasicki skoncentrowa trzy typy powie ci: cechy
utworu satyryczno-obyczajwego (I ksi ga), cechy powie ci przygodowo - awanturniczego (II ksi ga) oraz
cechy powie ci utopijnej (III ksi ga). Utwór ten by napisany w formie pami tnika. Motywem jego
napisania by o zabicie czasu w po yteczny sposób. Utwór ten bawi, uczy i wychowuje. By a to
autobiografia ówczesnego Polaka, przeci tnego szlachcica drugiej po owy XVIII wieku.
41.2.2 Dzieje bohatera
Opisuje m odo
i lata dojrzewania m odego szlachcica Miko aja Do wiadczy skiego w domu rodziców.
Jest w tej ksi dze przedstawiona charakterystyka jego rodziców. Byli oni patriotami i szczerzy. Jego ojciec
jest niewykszta cony, ca y czas przebywa na sejmikach. Jest sarmat . Matka jest kur domow . Nigdzie
nie wychodzi a poza swój maj tek. Rodzice nie dbali o edukacj Miko aja. Wynaj to pana guwernera,
Który zajmowa si edukacj i kszta ceniem Miko aja. Potem Do wiadczy ski zosta pos any do szko y, ale
jej te nie sko czy . Znów pojawi si oszust, który mia kszta ci Miko aja. Sprzedawa on jednak
Miko ajowi jedynie sposoby oszukiwania w grze w karty. W ko cu Miko aj wraz z guwernerem umkn z
rodzinnego domu. Gra w karty i straci wszystko co posiada . Obraca si w towarzystwie awanturników i
oszustów. Ten fragment to krytyka i o mieszenie sarmackiego sposobu kszta cenia. Po tych
wydarzeniach Miko aj wyje d a do Pary a. Jest tam tak d ugo, a
cigany przez du
liczb wierzycieli
wyje d a stamt d. W Amsterdamie jako majtek zaci gn si na statek. Statek ten rozbi si jednak, fale
Miko aja wyrzuci y na brzeg wyspy Nipu, utopijnego wiata, w którym nie znano k amstwa i z a. M drzec
Xaoo uczy Miko aja zasad panuj cych w tym pa stwie. Po wielu perypetiach Miko aj powróci do
ojczyzny. Osiad na wsi w maj tku odziedziczonym po rodzicach i zacz prowadzi
ycie ziemianina -
filozofa. Zbudowa nawet gospodarstwo funkcjonuj ce na zasadach, jakich nauczy si na wyspie Nipu.
41.2.3 Funkcja powie ci
Krasicki ukazuje w swej powie ci wychowanie m odzie y w ówczesnych czasach, p ytko
zainteresowa
ówczesnej szlachty, jej ciemnot , nieuctwo, samowol i pieniactwo, a tak e pija stwo, bezkrytyczn
pogo za zagranicznymi nowinkami, okrucie stwo wobec s u by i lenistwo umys owe. Wskazuje na
konieczno
powrotu do natury oraz autentycznych warto ci moralnych, zabitych przez destrukcyjny
wp yw spo ecze stwa, jego obyczajowo ci i kultury. Pouczaj cy przyk ad Miko aja ma by ostrze eniem, a
zarazem wskazówk w wyborze yciowej filozofii.
41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - O MIESZANIE I DRWINA Z WAD
SPO ECZE STWA
41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku
Satyra to gatunek literacki znany od staro ytno ci. Jego twórc by Horacy. Jest to gatunek z pogranicza
liryki i epiki. Autor satyry przedstawia swój negatywny stosunek do jakiej osoby lub rzeczy. Mo na
wyró ni nast puj ce typy satyr: portretowe, sytuacyjne (zdarzenie jest ilustracj zjawiska), obyczajowe.
41.3.1.1
Sposób o mieszania wad
Krasicki napisa 22 satyry o tematyce obyczajowej. Pisa je po to aby pi tnowa
to co z e oraz nosicieli z a.
Zadaniem satyry jest bezlitosne ch ostanie z a. By y one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu:
narodowej megalomanii, ciemnocie i zacofaniu, yciu ponad stan, pija stwu, sk onno ci do hazardu, braku
krytycyzmu, powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. Krasicki kre li obraz ycia w
XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Jest to doskona a ilustracja, a jednocze nie obna enie i o mieszenie
najwi kszych wad spo ecze stwa polskiego z czasów wspó czesnych poecie.
"Do króla"
Satyra ta to typowy przyk ad satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski.
Królowi stawiane s nast puj ce zarzuty:
nie wywodzi si z rodziny królewskiej
jest za m ody na to stanowisko
jest wykszta cony
jest zbyt agodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych
jest królem i jest Polakiem
Pogl dy te wyra a szlachcic sarmata. Robi to kto kto nie skorzysta na wyborze tego króla. Jest to portret
króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, e portret króla sk ada si tu z zarzutów to jest to
portret pochwalny. Kto kto uwa a zalety króla jako wady jednocze nie sam siebie o miesza.
"Pija stwo"
Satyra ta to próba walki z na ogiem pija stwa jaki rozpowszechni si u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i
szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyn swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.
" ona modna"
Jest to satyra napisana w formie dialogu mi dzy panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada
o swoim o enku i yciu ma e skim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego ona pochodzi z
miasta. S to zupe nie przeciwstawne postacie. Powodem o enku by a jedynie ch
zysku. Ju po
zawarciu umowy przed lubnej dotycz cej maj tku pan Piotr zaczyna tego a owa . ona po przyje dzie
do domu pana Piotra nie mog a zrozumie wiejskiego stylu ycia i tamtejszych obyczajów. By a
przyzwyczajona do wygód. Brakowa o jej nawet pokoi. Do s u by odnosi a si z wielk pogard . Nie
podoba si jej te ogród. Chcia go przebudowa . Pan Piotr nie chc c s ucha rozkazów ony odsun si
na bok (uciek ). ona przebudowa a wtedy dom. By a bowiem zwolenniczk stylu francuskiego. Podoba
si jej wszystko co pochodzi o z tamtego kraju. Zacz y si przyj cia. Pan Piotr straci znaczenie w swoim
domu. Go cie ony miali si z m
a. ona ci gle mówi o wsiach, które maj pokry koszty jej
zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. S w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style):
szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski ( ona). ona otacza si wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje
maj tek. Oba style s uwa ane za niew a ciwe i naganne. W tej satyrze s one skonfrontowane.
" wiat zepsuty"
W satyrze tej s skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje si z ymi
cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedy , w przesz o ci) by o inaczej. Panowa a cnota, prawda,
porz dek. Pojawia si te motyw ton cego statku. Jest to nawi zanie do "Kaza sejmowych" Piotra
Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.
41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIE STWA - "MONACHOMACHIA"
41.4.1 Tre
utworu
Na wiecie dziej si ró ne rzeczy. "Nieraz rycerzem bywa s uga bo y". Taka wojna mi dzy mnichami
zdarzy a si pewnego razu w miasteczku, którym: "By o trzy karczmy, bram cztery u omki, Klasztorów
dziewi
i gdzieniegdzie domki". ycie toczy o si tu leniwie, a do pewnego dnia "J dza niezgody"
pojawi a si nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragn y rywalizacji. Bracia dominikanie
wyzwali karmelitów na pojedynek - uczon dysput . Zakonnicy do tej pory niewiele czasu sp dzali w
klasztornej bibliotece. Cz
ciej mo na ich by o zasta przy posi ku czy kuflu. Scholastyczna dysputa
okaza a si ponad ich si y. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której prowadzono dysput ) szybko
przemieni si w pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentów lata y kufle, talerze i ci
kie ksi gi. Ból
by niezwykle zaciek y, ale gdy mi dzy zwa nione strony uroczy cie wniesiono vitrium gloriosum, s awny
puchar pe en alkoholu, natychmiast nast pi a zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplót mi dzy wiersze
swojego poematu tak e my li dydaktyczne: "I miech niekiedy mo e by nauk , Kiedy si z przywar nie z
osób natrz sa", i zgodnie z zasad : "Prawdziwa cnota krytyk si nie boi" radzi: "Szanujmy m drych ,
przyk adnych, chwalebnych, miejmy si z g upich, cho i przewielebnych".
41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego
Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany ju w staro ytno ci, b d cy parodi eposu
bohaterskiego. Stosowano parodi jako rodek s u
cy do o mieszania zjawisk, osób poprzez ich
nieudolne na ladowanie , odgrywanie.
Cechy poematu heroikomicznego:
zastosowanie parodii
charakter artobliwy, cz
ciej satyryczny
celem jest o mieszenie zachowa pewnych rodowisk
styl wysoki, typowy dla eposu
obecno
inwokacji, porównania homeryckiego
naruszenie zasady decorum
zderzenie patetycznego j zyka z b ah tematyk
42. TWÓRCZO
OKRESU SEJMU WIELKIEGO
42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
42.1.1 Dzia alno
i program spo eczno-polityczny Stanis aw Staszica.
Stanis aw Staszic swoje pogl dy i program spo eczno-polityczny zawar mi dzy innymi w poni szych
utworach.
"Uwagi nad yciem Jana Zamojskiego"
By to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19
rozdzia ów. Ka dy rozdzia traktuje o innym problemie. Najwa niejsze s nast puj ce rozdzia y:
"Sposób ratowania Polski od podzia ów"
Staszic przewidywa rozbiory. Prezentuje on swoje pogl dy i s one zgodne z pogl dami Jana
Zamojskiego, który by wówczas wielkim autorytetem.
"Edukacja"
Podstaw nauki jest nauka moralna i religia. Cz owiek powinien pracowa w swoim zawodzie. Edukacja
powinna dzia a jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywa ludzi wiat ych.
Propaguje on szko y rycerskie.
"Prawodawstwo"
Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi pos ów. Ustawy powinny przechodzi wi kszo ci g osów.
Chodzi o dobro wi kszo ci.
"W adza wykonywaj ca"
Opisane s w tym rozdziale trzy rodzaje w adzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o
wzmocnienie w adzy królewskiej.
"Rozdzia w adza s downicza"
Ka dy obywatel nie mo e by s dzony bez wyroku niezawis ego s du.
"Wolne obieranie królów"
Staszic sugeruje eby tron by dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerowa obcym krajom w sprawy
polskie.
"Polska"
Mowa jest o tym, e ch opi emigruj z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwo
. W Polsce nie mog oni
y godnie.
42.1.1.1
"Przestrogi dla Polski"
Utwór ten mia uzmys owi szlachcie konieczno
uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla
niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowo
mieszkaj ca na danym terenie.
Staszic zwracaj c si do szlachty stawia jej nast puj ce zarzuty:
brak poszanowania prawa
zbezczeszczenie sprawiedliwo ci
ucz podst pu, zdrady, pod o ci
warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje
Za s abo
narodu Staszic oskar a szlacht . Bardzo du o miejsca po wi ca on te miastom. Propaguje
on rozwój przemys u i handlu w miastach. Chce on, aby mieszcza stwo by o bogate. Inne postulaty to:
konieczno
zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie sta ej armii, zmiana pa szczyzny na czynsz,
wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej.
42.1.2 Hugo Ko
taj
W swoich pogl dach nie ró ni si zbytnio od
Stanis awa Staszica. Ró ni o go jedynie to, e mia bardziej
radykalne pogl dy w sprawach przywilejów dla ludzi ni szego stanu.
da wolno ci osobistej ch opów.
Ch op mia mie wolno
osobist , ale grunt ma by w asno ci pana.
"Dobra wietnej deputacji"
W odezwie tej Ko
taj mówi o równomiernym obci
eniu prawami i obowi zkami wszystkich stanów.
42.1.3 Rola publicystyki
Publicy ci poprzez swoj dzia alno
pisarsk nawo ywali do walki z anarchi i z obro cami przywilejów
feudalnych. Proponowali post powe reformy ustrojowe i spo eczne, domagaj c si wcielenia ich w ycie.
42.2 "POWRÓT POS A" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
42.2.1 Charakterystyka bohaterów
W tym utworze s zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz
reform). Zalicza si do nich: Podkomorzy z on , Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny,
konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytkni te s tu ich wady.
Obóz reform
dzia acze stronnictwa patriotycznego
zwolennicy reform dotycz cych naprawy pa stwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i
polepszenia doli ch opa
rozumiej cy potrzeb reform kraju
pragn cy pozyska sobie jak najwi cej zwolenników w ród redniej szlachty
ludzie godni na ladowania
Podkomorzy:
przedstawiciel drobnej szlachty, urz dnik ziemski z wyboru, rozs dzaj cy spory graniczne, ciesz cy
si dobr opini
wzorowy i dobry ojciec
o wiecony patriota, opowiadaj cy si za patriotycznym wychowaniem m odzie y
zwolennik reform
wzór cnót obywatelskich
dobry i ludzki opiekun swoich poddanych
Podkomorzyna:
zwolenniczka reform
narzekaj ca na skutki cudzoziemszczyzny i b ahe wychowanie m odzie y
oddana bez reszty rodzinie
Walery:
uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu
uczciwy, sta y w uczuciach
przywi zany do rodziców
patriota, rozumie potrzeb reform
g osi potrzeb zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i podda stwa ch opów
pot pia obóz wsteczny
Obóz wsteczny, konserwatywny
obro cy starych porz dków feudalnych, broni cy Liberum Veto, wolnej elekcji i podda stwa ch opów
sami si o mieszaj ich g upot , tym co mówi
bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody
konserwatywny pogl d na wychowanie dzieci
Starosta Gadulski:
nie cieszy si dobr opini
skompromitowany we wszystkich dziedzinach ycia
reprezentuje ciemn , zacofan szlacht , konserwatysta
nieuk
boj cy si nowo ci
oboj tny na sprawy publiczne
gadatliwy, chciwy, leniwy, k ótliwy, z y, pijak
Staro cina:
zwolenniczka francuszczyzny
sentymentalna dama
wodz ca za nos swojego m
a, szanta uj c go rozwodem
Szarmancki:
utracjusz, fircyk, cwaniak, cynik, nierób
modny kawaler
goni cy za uciechami ycia dworskiego
pogardzaj cy ni szymi stanami
oboj tny na sprawy narodu
niegodnie post puj cy z kobietami
42.2.2 "Powrót pos a" jako komedia klasycystyczna
"Powrót pos a"
porusza problematyk polityczn kraju, spraw nowego ustawienia w Polsce w adzy
ustawodawczej i wykonawczej. Jest to komedia zwi zana ci le z pracami Sejmu Czteroletniego w
okresie szczególnego napi cia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Jest to echo wszystkich
wa niejszych wydarze rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego. Jest to najostrzejsza w literaturze
polskiej satyra na sarmatyzm w yciu politycznym, apeluj ca do sumie ludzkich. Jest to utwór o
charakterze okoliczno ciowym, grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego.
43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ CE
KLASYCYZMOWI ORAZ TWÓRCZO
REWOLUCYJNA
43.1 NURT SENTYMENTALNY
Sentymentalizm jest nurtem literackim. Mia on charakter pewnej postawy filozoficznej. Nazwa wywodzi
si od powie ci "Podró sentymentalna". Sentymentalizm powsta jako reakcja przeciwko racjonalizmowi i
dydaktyzmowi. Przejawia si on pod koniec wieku XVIII w modzie, stylu bycia, yciu towarzyskim,
ogrodnictwie. S owo sentymentalizm ma nast puj ce znaczenia:
1. nurt artystyczny drugiej po owy XVIII wieku
2. przesadna i uwidoczniona uczuciowo
i wra liwo
Modne sta o si przebywanie na onie natury i prostota ycia. W Polsce sentymentalizm rozwin si w
latach 80 i 90 XVIII wieku. O rodkiem jego rozwoju by y Pu awy (siedziba ksi
t Czartoryskich).
G ównym mecenasem by a Izabela Czartoryska.
Drugim nurtem literatury sentymentalnej by a poezja grobów. Przedstawiano: al, smutek, groz i rozpacz.
43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu
By francuskim pisarzem; autor "Emila", "Nowej Heloizy". Stworzy podstaw dla sentymentalizmu. G osi
tez : "Cz owiek jest cz stk natury". Podkre la rol ludzkich uczu , zw aszcza mi osnych.
"Umowa spo eczna"
Odrzuci w tym utworze styl ycia salonów i cywilizacj , która godzi w cz owieka. Rzuci has o powrotu do
natury. Centrum zainteresowania by cz owiek, ten który kieruje si uczuciem i emocjami. Na pierwszym
miejscu powinna by spontaniczno
, a rozum na ko cu. Cz owiek to ten, który kieruje si sercem, jest
uczulony na pi kno natury, potrzebuje czu o ci.
43.1.2 Karpi ski - poeta sentymentalny
By to polski twórca sentymentalny. Pisywa utwory mi osne, religijne, refleksyjne, patriotyczne. Zas yn
jako twórca pie ni erotycznych i sentymentalnych.
"O wymowie w prozie albo w wierszu"
Postuluje tam aby pisano jak najpro ciej i zrozumiale, aby dano upust swojemu natchnieniu.
"Pie
dziada Sokolskiego"
Jest to utwór patriotyczny. Przedstawiony jest w nim obraz n dzy, ubóstwa, ruiny. Wskazuje on na rych y
koniec pa stwa.
"Do Justyny. T skno
na wiosn "
J zyk w tym utworze jest atwy w odbiorze, prosty i potoczny. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Rymy s
bardzo dok adne. Jest opis przyrody. Ostatnia strofa to pointa. Jest to wiersz o uczuciu i o t sknocie.
Uczucia s zaprezentowane za pomoc przyrody i na tle przyrody.
"Laura i Filon"
Jest to pie
sentymentalna (sielanka). Jest to sielanka konwencjonalna. Nawi zuje ona do nurtu sielanek
Wergiliusza. wiadcz o tym:
imiona bohaterów (Lura, Filon) s wystylizowane na t konwencj
g ównym tematem jest mi o
, uczucie i mimo przeszkód i trudno ci zako czenie jest szcz
liwe
Jest to te
sielanka sentymentalna poniewa :
zaprezentowana jest na tle przyrody
tematem s uczucia
bohaterowie kieruj si uczuciem
wyolbrzymione s reakcje i uczuciowo
prymat uczu nad rozs dkiem
literackie wyznaczniki uczuciowo ci
wyst puj elementy ludowe
Karpi ski wyg asza filozofi mówi c o pot dze mi o ci.
"Pie
dziada Sokolskiego w kordonie cesarskim"
Ludzie szli za zbytkami. Wolno
porównywana jest do ptaka. Jest to pie
alu za utracon
suwerenno ci . Utrata niepodleg o ci spowodowana by a niegodnym post powaniem Polaków. Jest to
utwór patriotyczny.
Cykl utworów: "Pie
nabo na"
Pisane by y te utwory z my l o czytelniku ludowym, niewykszta conym. Karpi ski usi owa kszta towa
postawy obywatelskie. Propagowa zasady wiary, etyk chrze cija sk . Boga prezentowa jako dobrego i
sprawiedliwego ojca. Jedna z tych pie ni to "Pie
o narodzeniu pa skim". Zawarte s w niej elementy
religijno ci. Bóg cierpia i by dobrym ojcem dla ludzi. Opiekowa si i darzy uczuciem lud. Bóg kocha
wszystkich. Jest wszechmocny. Utwór ten zawiera elementy patriotyczne. Propaguje powrót do natury.
Bóg czuje to samo co ludzie.
43.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA
Nurt ten obejmuje obyczajowo
, styl ycia i sztuk (malarstwo). Styl ten zrodzi si we Francji. Mi owano
huczne zabawy, przepych, nadmiar. W sztuce objawia si jako zwrot ku miniaturyzacji. Tematyk sta a
si mi o
(ale konwencjonalna). Dbano o wytworno
i elegancj . Styl ten znalaz uznanie na dworach
królewskich. W tym nurcie usi owa tworzy Józef Szymanowski "Listy o gu cie".
43.3 POEZJA JAKUBA JASI SKIEGO
By on czo owym przedstawicielem nurtu Jakobi skiego w polskim o wieceniu. Jakobinizm skupia
radykalnych zwolenników przemian spo ecznych i ustrojowych. W wi kszo ci byli to dzia acze: Ku nicy
Ko
tajowskiej, post powi publicy ci i pisarze. Domagali si oni przemian spo ecznych i ustrojowych, jak
równouprawnienia mieszczan, zniesienia pa szczyzny i podda stwa ch opa, a w czasie insurekcji
ko ciuszkowskiej ukarania zdrajców i króla. W swoich utworach ostro krytykowali istniej cy porz dek
spo eczny, przywileje szlachty, samowol magnaterii, ugodowo
króla. Jakub Jasi ski napisa wiele
utworów. Jego wiersze patriotyczne przemawiaj si a uczu rewolucyjnych. G osz jedno
idei wolno ci
narodowej i wyzwolenia spo ecznego, wzywaj do walki i zwyci stwa. Dzi ki tym warto ciom sta si
Jasi ski poet rewolucyjnym, który walczy u schy ku Rzeczypospolitej ze wiatem gin cego feudalizmu.
"Sprzeczki"
Powsta y na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i sk onno ci do
demaskowania ob udy kleru. W tek poematu dotyczy sporu mi dzy probostwem a klasztorem i jest on
w a ciwym t em do dygresji dotycz cych ró nych dziedzin ycia. Satyra ta uderza nie tylko w ob arstwo,
pró niactwo i pija stwo mnichów ale tak e w chciwo
i niemoralno
.
"Do wi toszka"
Wiersz ten wyra a pochwa rozumu i daje wyraz deistycznego pogl du autora na wiat. Do g osu
dochodz
takie sprawy jak tolerancja religijna oraz równo
spo eczna.
"O sta o ci do exulantów polskich"
Jest to utwór skierowany do emigrantów po drugim rozbiorze. Jest to wezwanie do walki z carski
naje d c , pochwa a Ko ciuszki i wskazanie na rewolucyjn Francj jako ojczyzn wolno ci. Za
przyk adem Francji has o: "wolno
i równo
" rozszerzy si po ca
ym wiecie. Wolno
mo na zdoby jedynie w walce, w której tyrani i despoci zgin .
"Wiersz w czasie obchodzonej a oby przez dwór po Ludwiku XVI"
Nawi zuje do wydarze maj cych miejsce w Warszawie po dotarciu informacji o ci ciu króla Francji.
Dwór królewski przewidzia sze ciotygodniow
a ob . Czasopisma pot pia y wyrok wykonany na królu.
Listy pasterskie tak e. Poeta pyta czy nale y zajmowa si sytuacj we Francji je li w Polsce sytuacja jest
tak e bardzo dramatyczna i wa na dla narodu, kiedy dziej si rzeczy straszne i przejmuj ce, ojczyzna
traci wolno
a jej obro cy honor i maj tki. Zaborcy traktuj ludzi jak zwierz ta, naród cierpi. Wiersz
ko czy si akcentem antymonarchistycznym. wiat mo e by wolny dopiero wtedy kiedy nie b dzie
królów.
"Do narodu"
Napisany zosta ten wiersz w przeddzie wybuchu powstania ko ciuszkowego. Poeta zwraca si do
narodu by ten nie poprzestawa w walce z zaborc . Wzywa tak e do walki ze zdrajcami w asnego narodu.
Utwór ten czy gor cy patriotyzm z umi owaniem ludu i nienawi ci do tyranów.
44. DOROBEK CZASÓW STANIS AWOWSKICH
44.1 ZAS UGI WOBEC J ZYKA (WALKA O CZYSTO
J ZYKA)
Twórcy pisali i
dali w swoich utworach czysto ci j zyka polskiego. J zykiem wyk adowym w szko ach
sta si j zyk polski zamiast dotychczas obowi zuj cej aciny. Tak e teatr walczy o j zyk narodowy.
Tak e bohaterowie bajek Krasickiego mówili j zykiem potocznym, ale czystym i poprawnym.
"O poprawie wad wymowy"
Jest to dzie o autorstwa Stanis aw Konarskiego. Dzie o to krytykuje napuszony, zawi y i skomplikowany
styl budowy. Chce on aby j zyk polski by czysty i naturalny.
"Gramatyka dla szkó narodowych"
Podr cznik autorstwa Onufrego Kopczy skiego. Mia on kszta towa poprawno
j zykow ówczesnych
Polaków.
44.2 GATUNKI LITERACKIE
EPIKA
powie
powiastka filozoficzna
poemat heroikomiczny
(parodia poematu heroicznego czyli eposu bohaterskiego)
satyra dialogowa
bajka
powie
epistolarna
publicystyka
LIRYKA
sielanka
wiersz
erotyk
oda
hymn
DRAMAT
komedia
tragedia
44.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ OWIEKA O WIECONEGO
cz owiek o wiecony
racjonalista
encyklopedysta
wróg ciemnoty i zabobonu
optymista wierz cy w ludzki umys i przysz e królestwo "rozumu"
nale
cy do wolnomularstwa, czyli masonerii
cz owiek og adzony
ma wykwintne maniery
elokwentny
wszechstronnie wykszta cony
elegancki
racjonalista
b yskotliwy
entuzjasta nauki i przeciwnik zabobonów
cz owiek rewolucyjnego czynu
wietny mówca
zwolennik radykalnych rozwi za
g osz cy idea y równo ci i braterstwa
cz owiek sentymentalny
kieruj cy si sercem
uczuciowy
dobrotliwy
R O M A N T Y Z M
45. Ramy czasowe
EUROPA
Pocz tek: koniec XVIII w.
Koniec: 1848 r. - Wiosna Ludów
POLSKA
Pocz tek: 1822 r. - wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansów"
Koniec: 1864 r.
46. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ
46.1 FILOZOFIA EPOKI
Za twórców tej filozofii uwa anie byli niemieccy filozofowie: Hegel, Schlegel, Scheling. W procesie
poznawania wiata nale y kierowa si intuicj , przeczuciami i wyobra ni . Rozum mo e by zawodny.
wiat sk ada si z materii i ducha. Wa niejszy jest duch. Spirytualizm mówi o duchowej postawie wiata.
Poezja i umiej tno
jej tworzenia to bosko
w ciele cz owieka.
46.1.1 Irracjonalizm
Artysta dociera do Boga poprzez sztuk opieraj c si na intuicji i uczuciu.
46.1.2 Mistycyzm
Wiara w istnienie wiata pozazmys owego i czenie si z nim.
46.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH
46.2.1 Goethe - "Król olszyn"
46.2.1.1
Tre
Jest to ballada romantyczna. Posiada fabu . Ojciec i syn wracaj noc , w ród zamieci przez las. Syn jest
umieraj cy. Nawi zuje si dialog pomi dzy ojcem a synem. Syn mówi, e widzi króla olszyn. Widzi te
jego córki. Postrzega je jako realne postacie. Ojciec mówi, e nie s to realne osoby. Próbuje
wyt umaczy synowi jego wyobra enia. Król olszyn grozi ch opcu, e we mie go si je li nie przyjdzie
dobrowolnie. Ch opiec nie chce jednak rozsta si z ojcem. Syn jednak umiera. S tu dwa wiaty: ojca -
realny, racjonalny; syna - nierealny, ch opiec nie postrzega drzew, szumu wiatru i szelestu li ci, widzi króla
olszyn, to co postrzega syn jest niedost pne dla ojca. Autor chcia wp yn
na emocje czytelnika. Mog tu
by dwie interpretacje fina u. wiaty realny i fantastyczny s równoprawne. Oba wiaty kontaktuj si
poprzez osoby nale
ce do tych wiatów.
46.2.1.2
Cechy romantyczne
istnienie dwóch wiatów (irracjonalny i racjonalny)
mistycyzm
wiat mistyczny i rzeczywisty przenikaj si nawzajem
ukazane s ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (mi o
ojcowska, strach,
przera enie, podekscytowanie, ból)
operowanie nastrojem; tworzenie nastroju grozy i tajemniczo ci; natura kszta tuje nastrój
ludowo
(elementy fantastyczne s przekazywane w ród ludu)
46.2.2 J.W.Goethe - "Faust"
46.2.2.1
Tre
i problematyka
Jest to dramat, ale nietypowy w porównaniu ze wcze niejszymi. Nie ma regularno ci. Utwór nawi zuje do
postaci pewnego alchemika, którego celem jest stworzenie z ota. Utwór jest jednak o czym innym. Faust
chce rozszyfrowa zagadk
ycia. Chce zdemaskowa cz owieka i jego sens ycia. Cecha
charakterystyczna bohatera to aktywno
. Chce wszystkiego sam do wiadczy . Zawiera pakt z diab em.
Faust zyskuje m odo
i mo liwo
poruszania si w czasie i przestrzeni. Faust uwa a, e nauka nic nie
daje. Odrzuca wiedz ksi
kow , racjonaln , teoretyczn . Ma wiadomo
, e cz owiek sam nie mo e
pozna
wiata. wiat pozaziemski mo e pomóc w poznaniu wiata ziemskiego. Ca e ycie d
y do
poznania pewnych racji. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co si przed nim odkrywa. Jego
tragizm polega na tym, e ucz c si ca e ycie nie uzmys owi sobie, e nic nie wie. Boli go to, e musia
korzysta z pomocy diab a w celu poznania wiata. Czuje si nic nie warty. Cz owiek musi wybiera . Jest
do tego zmuszony. Ludzka natura nakazuje cz owiekowi zdobywanie wiedzy, ale nie daje mu do tego
adnych narz dzi.
46.2.2.2
Nowe motywy romantyczne
1. dwa wiaty: racjonalny i irracjonalny
2. nie interesowanie si nauk ksi
kow
3. zainteresowanie przyrod
4. brak prawdopodobie stwa
5. przedstawianie uczu
6. tragizm
7. cz owiek jest zagubiony w wiecie i jest marionetk w r kach pot
nych si natury; zawodz go w asne
zmys y
46.2.3 Werteryzm
46.2.3.1
Tre
i problematyka
Utwór ten ma cechy powie ci epistolarnej. Sk ada si z listów jednej osoby. Narracja w pierwszej osobie.
Ka dy list jest oznaczony dat . wiat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listów. W drugiej cz
ci
jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk po o ony jest na prezentacj uczu bohatera. Jest to
historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, który w tamtej epoce by uwa any za wyraziciela emocji
i uczu tamtego pokolenia. Werter przyje d a do ma ego miasteczka, aby za atwi sprawy spadkowe
matki. Na pocz tku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu. Snuje refleksje dotycz ce
w asnego ycia. Po wi ca si lekturze dzie Homera. Werter próbuje zbli y si do ludzi z ni szych klas
spo ecznych. Odkrywa, e oni nie s gorsi. Podoba mu si ich szczero
, naturalno
, prostota ycia,
blisko
obcowania z natur , spontaniczno
, brak zak amania.
Werter wr cz idealizuje tych ludzi. Jest to
pogl d typowo sentymentalny. Werter jest szczególnie wra liwy na pi kno. Zafascynowa go widok
ch opca trzymaj cego swojego brata umo liwiaj c matce swobodn prac . Wyciszy o go to. Zachwyca go
natura i naturalno
. Werter pozna Lott . Od razu zafascynowa si jej pi knem. Ostrzegano go by si w
niej nie zakocha , bo jest ona ju zar czona. Werter czuje si jednak z ni szcz
liwy. Kocha j ale wie,
e nie mo e by jego. Nastrój Wertera ulega b yskawicznym zmianom. Otrzymuje propozycj pracy w
poselstwie i wyje d a. Ma nadziej , e w pracy zmniejszy si jego ból. T skni jednak jeszcze bardziej.
Mia d y to jego osobowo
. Jest op tany mi o ci , nie mo e jednak z mi o ci do Lotty i pragnienia jej
szcz
cia zniszczy jej ycia z Albertem. Prze ywa depresj . Werter prosi o dymisj . Spotyka si z Lott .
Zaczynaj wspólnie czyta Ojsona i ca owa si . Lotta zrozumia a, e te kocha Wertera. Werter nie
potrafi by jednak ju
y z Lott . Po ycza pistolet od Alberta i pope nia samobójstwo.
46.2.3.2
Tragizm Wertera
Tragizm Wertera polega na nieszcz
liwej mi o ci, jego wybuja ej uczuciowo ci i wra liwo ci. eby by
szcz
liwie zakochany musia by unieszcz
liwi inna osob . Werter czu si inny od wszystkich. Nie móg
pogodzi si z rzeczywisto ci . By w niej zagubiony. Jego uczucia dominowa y nad racjonalnym
post powaniem.
46.2.3.3
Cechy postawy yciowej - werteryzmu
sentymentalizm
(wyra a si w kulcie natury i egzaltacji; wywy szanie, stan zachwytu spowodowany uczuciami, o ywienie,
uzewn trznianie w asnych uczu i nami tno ci)
przesada, wybuja a uczuciowo
spogl danie na otaczaj cy wiat poprzez pryzmat marze , poezji, sztuki, jego idealizacja
wieczne niepogodzenie si ze wiatem, niemo no
znalezienia sobie miejsca na nim
wyobcowanie z ludzkiej spo eczno ci
odczuwanie bólu wiata (choroba wieku)
46.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO
46.3.1 Rousseau
Jego has a znalaz y swój wyraz w "Nowej Heloizie".
Powie
epistolarna. Temat:
mi o
dwojga kochanków
listy pe ne wyzna
on starszy m
czyzna
nie mog si kocha gdy ona jest bogatsza, du o m odsza
nieszcz
liwa mi o
utwór nawi zuje do sentymentalizmu
czu o
46.3.1.1
Elementy sentymentalne
1. jest du o o przyrodzie
2. utwór o uczuciach
3. wykrzykniki, które wiadcz o emocjach
4. wyolbrzymiona uczuciowo
46.3.2 Germaine de Staël
Teoretyk epoki romantyzmu. Zafascynowana tym co tajemnicze. Literatur dzieli a ze wzgl du na
po o enie geograficzne. Wykreowa y si dwie postawy:
1. aktywna, ch tna do radykalnych zmian, energiczna
2. bierna, pesymistyczna, charakteryzuj ca si ucieczk od rzeczywisto ci
46.3.3 Rene Chateaubriand
Napisa powie
poetyck "Rene". Od postawy g ównego bohatera powsta nurt - reneizm.
46.3.4 Wiktor Hugo
By on dramaturgiem. Napisa "Cronuwell", ze wst pem, w którym zaprezentowa artystyczn deklaracj
romantyzmu.
da w niej:
aby dramat romantyczny powinien si ga do dramatów historycznych
zburzenia zasady trzech jedno ci
mieszania si
scen tragicznych i szcz
liwych
nadawania cech realizmu (poprzez zgodno
z epok )
pos ugiwania si zró nicowanym j zykiem, który wskazywa by na pochodzenie i si emocji bohatera
mo e by wprowadzona mowa potoczna
46.3.5 Aleksander Dumas
Tworzy powie ci awanturnicze. Fabu a by a fikcj . Nagromadzenie przygód i perypetii, z których wydaje
si , e nie ma wyj cia. Zako czenie zawsze jest szcz
liwe. Obecny jest w tek romansowy.
46.3.6 Alfred de Mussel
Napisa utwór "Spowied dzieci cia wieku".
46.4 ROMANTYZM W ANGLII
46.4.1 Byronizm
Nurt ten rozwin si w latach 1812 - 1830. Cz owiek, który wyznawa byronizm by zazwyczaj sk ócony ze
wiatem i innymi lud mi.
Cechy byronizmu:
nienawi
do wiata ucisku
nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobod
46.4.2 Cechy bohatera byronicznego
cz owiek dumny i wynios y
cz owiek wyobcowany z otaczaj cego go wiata
indywidualista (w swój w asny sposób postrzega wiat)
jest obci
ony tajemnic z przesz o ci
nie jest sk onny do pokory i skruchy
jest sk onny do mia ych i desperackich czynów
jest odwa ny, mia y i niezwyk y, dotyczy to te si y charakteru
przedk ada uczucia i emocje nad rozs dek i rozum, bywa bardzo impulsywny
bohater tragiczny (tragizm pot gowany jest przez nieszcz
liw mi o
)
nie ma sojuszników
jest sk ócony ze wiatem i nie chce zgodzi si na rz dz cy nim porz dek
po wi ca w asne ycie osobiste dla wy szej idei
jest bohaterem aktywnym, który walczy o wolno
i swobod
46.4.3 Cechy powie ci poetyckiej ("Giaur")
utwór fabularny
posiada akcj
narracja w trzeciej osobie
kilku narratorów (pierwszy to narrator wszechwiedz cy, drugi narrator bohater)
narratorzy s cz sto subiektywni
brak chronologicznego u o enia wydarze
narrator reguluje prezentowanie fabu y, tak aby ukaza tragiczne elementy
nastrój ponury, tajemniczo ci, grozy
przyroda wzmaga nastrój
egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przesz o ci (sceneria orientalna)
s ownictwo orientalne
wyst powanie bohatera byronicznego
powi zanie narracji z innymi rodzajami literackimi
46.4.4 Tre
i problematyka utworu "Giaur"
Giaur (niewierny) przyby z Grecji, z Wenecji. By chrze cijaninem ale zmieni wiar na muzu manizm.
Prowadzi ycie rycerza. By wykszta cony i zacnie urodzony. Zabi on Hassana z ch ci zemsty za zabicie
ukochanej. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. Utraci kobiet , któr kocha . Sprzeniewierzy si
prawom natury (zabi ), z drugiej za strony czyni to w imi mi o ci, czyli prawu natury. Giaur cierpi.
Wst puje do zakonu. Odsuwa si od wiata zewn trznego i chce odprawi pokut , która polega na
ograniczeniu wolno ci i swobody, czyli tego czego w swoim post powaniu by rzecznikiem. Zawsze by
cz owiekiem czynu i nagle pozbywa si tego. Nie zwierza si nikomu. Nie chce zapomnie o swoim
czynie. Przed mierci postanawia si wyspowiada . Nie by to jednak typowa spowied . Nie okazuje
skruchy. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje wspó czucia. Nie
wstydzi si tego co zrobi i nie ukrywa tego. Chce spowiadaj cego przerazi tym jakim jest otrem.
Pokazuje mu jak bardzo jest niezale ny.
46.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO
W pierwszej po owie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwija si bardzo s abo. Istnia y w pe ni stosunki
feudalne. Wszelkie przejawy ycia poddane by y cis emu nadzorowi policyjnemu, najmniejsze lady
wolnej my li by y t umione w zarodku, rós ucisk pa szczy niany ch opów. Przeciwko temu wyst powali
m odzi przedstawiciele ówczesnej literatury rosyjskiej. W ten sposób romantyzm rosyjski wyra a walk
narodu z carskimi rz dami i prze ytkami feudalizmu. By wyrazem walki z uciskiem spo ecznym i
politycznym. Reprezentowa wolno ciowe d
enia szerokich mas narodu rosyjskiego. Romantyzm trwa
jednak w Rosji stosunkowo krótko. Od pocz tku nurtowa y w nim tendencje realistyczne, które szybko
doprowadzi y do zaniku typowych cech poezji romantycznej, jak fantastyka, wybuja o
uczu ,
indywidualizm.
46.5.1 Aleksander Puszkin
"Eugeniusz Onegin"
Jest to poemat. Jest to obraz ówczesnego ycia arystokracji i ziemia stwa rosyjskiego na wsi i w mie cie.
Bohaterem poematu jest znudzony yciem, pe en sceptycyzmu, szarpany wewn trznymi sprzeczno ciami
Eugeniusz Onegin. Jest on typowym wytworem warunków w jakich dorasta a ówczesna rosyjska
m odzie . Prowadzi y one do bierno ci, pesymizmu, do u wiadomienia sobie bezsensu w asnego ycia i
uczucia pustki duchowej. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolno ci, zabija przyjaciela w niepotrzebnym
pojedynku, unieszcz
liwia siebie i zakochan w nim Tatian . W utworze tym przedstawiony jest obraz
ycia ziemia stwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. Utworze wyst puj dwa w tki
mi osne (mi o
Le skiego i Olgi oraz mi o
Tatiany do Onegina).
Kondratij Rylejew
Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski t umacz Mickiewicza. Prze o y ballad Mickiewicza "Lilije".
Aleksander Bestu ew
Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powie ciopisarz.
Aleksander Gribojedow
Niko aj Gogol
Micha Lermontow
47. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZE OM
ROMANTYCZNY W POLSCE
47.1.1 Spór pokoleniowy
Spór klasyków z romantykami by sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiada o si za
klasycyzmem. M odsze, w kwestiach wiatopogl dowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi
popiera o tak e uczucia i emocje. Wi za o si to z d
eniami wolno ciowymi i demokratycznymi. By to
spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i wiatopogl dowe oraz polityczne. Polemika ta mia a charakter
czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza.
47.1.2 Kazimierz Brodzi ski
1818r. W "Pami tniku warszawskim"
zacz y ukazywa si pierwsze fragmenty rozprawy Brodzi skiego
"O klasyczno ci i romantyczno ci". D
y do pokojowego po czenia klasycyzmu i romantyzmu. Uwa a ,
e nowe idee romantyczne mo na po czy z klasycystycznymi. Wed ug niego rozwój literatury polskiej
powinien i
w asn drog .
Trzy g ówne elementy, jakie wed ug niego powinna spe nia literatura:
1. narodowo
prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwo ania
do przesz o ci, wydarze historycznych)
2. oryginalno
nie kopiowanie obcych wzorów, utwory nie powinny by przeróbkami
3. ludowo
która wi za a si z narodowo ci . Brodzi ski uwa a , e w ród ludu, mieszka ców wsi mo na odnale
spontaniczno
, szczero
, zdrow moralno
, kszta towan w wyniku kontaktu z przyrod
Brodzi ski propagowa sielank , gatunek, który spe nia wszystkie 3 jego za o enia. Uwa a , e narodow
cech Polaków jest umi owanie pokoju, prostoty, bezpo redniego kontaktu z przyrod . Jego rozprawa
rozp ta a dyskusj na temat klasycyzmu, jako kierunku, który do tej pory dominowa i romantyzmu,
który zacz zdobywa popularno
.
47.1.3 Jan niadecki
W 1819 napisa rozpraw "O pismach klasycznych i romantycznych". By intelektualist , racjonalist .
Atakowa tendencje romantyczne. Romantyzm uwa a za zagro enie dla rozwoju literatury i o wiaty.
S dzi , e mo e mie zgubny wp yw
na czysto
polszczyzny, a wiatopogl d romantyczny mia by
zagro eniem dla zdrowego rozs dku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna).
47.1.4 Maurycy Mochnacki
Bra udzia w sporze. By jednym z przywódców powstania listopadowego. Wyst pi po stronie
romantyków. Napisa "O literaturze polskiej w wieku XIX". Przedstawi tu takie my li:
domaga si literatury narodowej, w utworach polskich mia y odbija si charakterystyczne elementy z
ycia Polaków. Literatur klasycystyczn uwa a za z , bowiem by a na wzór innych utworów, innych
narodów. Os abia a ducha narodu.
literatura, poezja mia a odwo ywa si do twórczo ci ludowej, przesz o ci historycznej (zwyci stwa i
kl ski), uczu narodowych.
konieczno
odrzucenia wszelkich kanonów i regu w sztuce, gdy kr puj one twórc . Literatur
czyni pozbawion spontaniczno ci.
natchnienie i bezpo rednie prze ycie twórcy jest najlepsz inspiracj do tworzenia
konieczno
g bokiego prze ycia i odwo ywania si do w asnej wyobra ni.
48. TWÓRCZO
ADAMA MICKIEWICZA
48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W "PIE NI FILARETÓW" i "ODZIE DO
M ODO CI"
W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie za o one zosta o Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna,
m odzie ze starszych roczników). Mia a za cel samokszta cenie. Postulaty spo eczne i moralne. Chcieli
wypleni egoizm, zawi
, k amstwo. Program by nierealny. Istotne by o powi zanie przyjacielskie
pomi dzy cz onkami towarzystwa. Has a:
"B dziemy wzorem i sami sobie chlub ", "Ojczyzna, nauka,
cnota". Mia y one przy wieca ich dzia alno ci.
"Pie
filaretów"
Po brzmieniu mo emy zauwa y , e twórc jest cz owiek m ody.
My li, wezwania:
wezwania patriotyczne
u ycie ycie
potrzeba walki o prawa
potrzeba braterstwa, jedno ci
potrzeba korzystania z wiedzy i pog biania jej
nawi zania do antycznej kultury
czyni spontanicznie, ywio owo
Cechy romantyzmu:
pragnienie wolno ci i swobody najwy szych warto ci
entuzjazm, zabawa
dominacja uczucia nad rozumem
fascynacja m odo ci , arliwo
, nie zwracanie uwagi na regu y to przywilej m odo ci; apoteza
m odo ci: ubóstwienie, idealizowanie, wys awianie
bunt wobec zastanej rzeczywisto ci, inno ci, bunt aktywny
Tre
i problematyka:
Jest to tekst wskazuj cy na to, e jego autorem i adresatem jest cz owiek m ody. Podmiot liryczny wysuwa
ró ne has a. Wzywa by korzysta z ycia. Nale y walczy o wolno
. Jest tam wezwanie do braterstwa i
wzajemnej jedno ci. Nale y korzysta ze zdobytej wiedzy i doskonalenia si poprzez ni . S nawi zania
do antycznej kultury. Spontaniczno
i ywio owo
w dzia aniu, nieograniczone mo liwo ci powinny
charakteryzowa filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorów antycznych.
"Oda do m odo ci"
1820r. - napisana dla Filomatów. Wyra a a pogl dy m odego pokolenia. Oda (utwór pochwalny,
patetyczny, wyra aj cy wiatopogl d autora) upodobana przez klasyków, uprawiano j powszechnie.
Prezentacja dwóch wiatów:
1. zastanego
gnu ny, nie d
do nowo ci, nie kieruj si uczuciami, s egoistyczni, nie dbanie o szcz
cie ogó u,
wiat martwy, ludzie bez uczu i duszy, kr puj cy wiat
2. powstaj cego dopiero
wiat dla m odych ludzi, musimy si jednoczy , szcz
liwa m odo
, wiat lepszy, nieograniczona
swoboda, ludzie otwarci na nowo ci, nieprzes dni, walcz cy, droga nie b dzie atwa, prze ama
s abo ci, ludzie uczciwi, m odo
dzielona z innymi daje rado
, jedno
, braterstwo, ycie wed ug
pragnie
Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do m odych. Scharakteryzowane dwa
odmienne wiaty. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary wiat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze
wszystkim co nast puje.
Podmiot liryczny nawo uje do dzia ania:
mamy poszerzy horyzonty, przyj cie nowych wiatopogl dów
zjednoczy si
warto ci m odo
, m odzi b d kszta towa
wiat dla samych siebie
szcz
cie innych szcz
ciem wszystkich
ludzie zawsze m odzi czynem
istotna jest m odo
ducha
umiej tno
po wi cenia
Mowa o idei wolno ci i swobody. Wiara w zwyci stwo m odo ci, oda pe na optymizmu.
Jest to utwór z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu.
Elementy romantyczne:
apoteza m odo ci, jawna
wyra ny bunt
wy szo
uczu , spontaniczne reakcje, emocje
obecno
dwóch wiatów, przeplatanie si ich
najwy sze warto ci: swoboda, wolno
, nieskr powanie
przezwyci
enie norm racjonalnych, empirystycznych
skre lenia, epitety, które nie mia y miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania mia y oburza
klasyków
Elementy klasycystyczne:
gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel
odwo anie do cech antycznych
Tre
i problematyka:
Powsta a ona w 1820 roku. Zosta a ona napisana do filomatów. Sta si to utwór bardzo popularny.
Wyra a pogl dy m odego pokolenia. Jest tu prezentacja wiata rzeczywistego zastanego i wiata, który
ma powsta , który jest dopiero w zamys ach. Obecnie ludzie zadowalaj si tym co maj . Ukazany jest
wiat klasycyzmu. Ludzie widz tylko to co da si wyt umaczy . Ludzie starego pokolenia s egoistami.
Ludzie s bez serca. wiat jest gnu ny, kr puj cy. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza m odo ci i
pewnego braterstwa. Nowy wiat b dzie o wiele lepszy. B dzie swoboda i wolno
. Nieograniczone
mo liwo ci dla m odzie y. Nale y walczy cho pocz tki b d ci
kie. Ludzie powinni trzyma si razem i
kierowa si uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedno
, wspólnota i braterstwo. B d ludzie wtedy
mogli y tak jak tego b d pragn
. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. wiadczy o tym cz sto
wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest m odzie . Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych
zmian. Kontrastowany jest tu wiat stary, obecny z nowym, z marzeniami. S tu
dania walki z tym co
ogranicza wolno
i swobod . Aby nasta nowy wiat nale y si jednoczy . M odzie powinna patrze
dalej ni stare pokolenie. Nie wolno si przejmowa niepowodzeniami. Je eli nie zacznie si dzia a to
pozostanie si w starym wiecie. Nowy wiat ma by rozpocz ty przez m odo
. Oni b d nim w ada . Ci
którzy walcz nigdy nie zestarzej si duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawo ywanie
do walki o wolno
. Oda wyra a optymizm wierz c, e wiat zostanie zmieniony. Jest to utwór z
pogranicza romantyzmu i klasycyzmu.
48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD
48.2.1 Programowy charakter ballady "Romantyczno
"
Wyst puje tam Karusia, starzec i gawied gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmar ego
kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mówi, e ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator te wierzy
Karusi. Zwraca si ona do Jasie ka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje si jak osoba
nienormalna. Literatura romantyczna lubi robi bohaterów z osób ci
ko chorych, pó przytomnych
poniewa twierdzi, e ujawniaj oni bez adnych zahamowa
wiat nieracjonalny, nierzeczywisty. S oni
najbardziej spontaniczni i szczerzy. T um dziwi si post powaniem dziewczyny. Nie wiedz jednak, czy jej
wierzy , czy nie, ale w ko cu staj po jej stronie. Staje si tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek
cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia si starzec. Przekonuje
on, e duchy nie istniej i e
Karusia nic widzie nie mo e. Przekonuje on, e nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia si
starcowi i nadal wierz Karusi. Teraz zjawia si narrator i opowiada si po stronie ludu. Mówi "Dziewczyna
czuje", co ma wiadczy o prawdzie. Czuje i emocje s narz dziami sprawdzenia realno ci i prawdy.
Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiaj ni dowody empiryczne. Ca a ballada ko czy si apelem,
wezwaniem: "Miej serce i patrzaj w serce". Narrator zarzuca starcowi to, e widzi wiat w rozsypce, nie
ca o ciowo. Prawdy, które zna to prawdy martwe. Narrator pos uguje si prawdami ywymi, np.: "Czucie i
wiara silniej mówi do mnie, Ni m drca szkie ko i oko". Z utworu wynika, e postrzegamy zarówno okiem
jak i dusz . Przes anie o dwoisto ci wiata zosta o potwierdzone.
48.2.2 Prawdy ywe w balladach
"Lilije"
"Nie masz zbrodni bez kary".
" wite "
"Godna kary jest ciekawo
ludzka".
Tre
:
Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywaj si ro ne odg osy. Aby je zbada za o ono sie i
wy owiono kobiet , która opowiedzia a histori miasta (zatopionego). W adca poszed z odsiecz innemu
miastu, pozostawiaj c swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie o nierze Rusi. Ludzie wo ali wtedy o
mier do Boga, aby si nie sha bi . Miasto zosta o wtedy zatopione. Ludzie stali si ro linami, które je li
dotknie jaki Rusin to zginie.
" witezianka"
"Kto przysi g naruszy, ach bieda jemu, za ycia biada i biada jego z ej duszy".
Tre
:
Ka dej nocy spotyka si ch opiec z dziewczyn . Ch opiec chce aby dziewczyna z nim zamieszka a.
Wymusza na niej przysi g . Ona ch tnie j sk ada. Dziewczyna znikn a. Ch opak wraca do domu, a
z wody witezi wy oni a si pi kna dziewczyna, która namawia a go aby z ni pozosta . On
oczarowany idzie do niej. Gdy si zbli y pozna dziewczyn , która sk ada a mu przysi g . Zostaje on
ukarany. B dzie zakl ty wiecznie wspomina t dziewczyn pod modrzewiem.
"Rybka"
Tre
:
Dziewczyna zwierza si
witeziankom, e jej narzeczony zdradzi j i eni si z kim innym. Rzuca si do
wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmi . Krysia wyp ywa z rzeki jako syrena i karmi je.
Raz jednak zdarzy o si , ze nie wyniesiono dziecka nad rzek dziecka bo wyszed sam pan. Krysia
zamieni a dawnego kochanka z on w kamienie.
48.2.3 Cechy ballady romantycznej
1. Ludowo
wiara w obecno
nimf, rusa ek, duchów
obecno
ludzi, mieszka ców wsi
du a rola przyrody
j zyk stylizowany na j zyk ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) ca y tekst ma charakter
zwyk ej, ludowej o
powie ci
w ka dej balladzie zawarte jest przys owie ludowe, z ota my l, która kszta tuje moralnie ludzi
autor (uto samiony z narratorem) solidaryzuje si z lud mi (ze wsi)
2. Obecno
przyrody
jest t em dla wszystkich wydarze
tajemnicza, gro na i niesamowita, tworzy gro ny nastrój
si sprawcz wydarze
surowym trybuna em os dzaj cym cz owieka
stoi na stra y wierno ci i lojalno ci, honoru i cnoty itp.
zwi zana ze wiatem ludzkim
3.
wiatopogl d romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie "Romantyczno
". S
wydarzenia, które maj swój wymiar duchowy. Uczucia dominuj nad faktami. wiat mo na pozna
poprzez empiri ale te poprzez uczucia.
48.3 II TOM "POEZJI"
Ukaza si w 1823 roku. Wywo a on wiele sporów. Zawiera mi dzy innymi nast puj ce utwory: "Gra yna",
"Dziady" cz. 2 i 4.
48.3.1 Idea pe ni spo ecze stwa w II cz. "Dziadów"
Jest tu prezentacja ludowego obrz du. Dzieje si to w kaplicy. Jest okre lony czas. Obrz d odbywa si
wed ug ci le okre lonego
rytua u. Prowadz cym jest Gu larz. We wst pie Mickiewicz chce przybli y
czytelnikowi co to s dziady. By to obrz d poga ski, ale utrzymuj cy si w krajach chrze cija skich.
Odbywa y si one w pobli u cmentarza. Przywo ywano duchy ró nej kategorii. Starano si ich nakarmi .
Ludzie pojawianie si duchów uwa ali za oczywiste. Na pocz tku maj si pojawi dusze najmniej winne.
Przybywaj dusze Juzia i Rózi pod postaci anio ków. Dzieci mówi o swoim yciu. Mówi , e by o to
ycie pe ne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w yciu nie zazna y goryczy i prosz o ni , bo inaczej nie
zaznaj szcz
cia w niebie, "Kto nie zazna goryczy ni razu, Ten nie dozna s odyczy w niebie". Na pe ni
ycia sk ada si i dobro i z o. Nie mo na pozna dobroci w niebie, je li nie zna si z a. Nast pnie
przywo ywane s duchy , które charakteryzuj najci
sze grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z
gromad ptaków, które s duchami ludzi, którzy zgin li przez pana. Pan za ycia nie dawa ludziom
pomocy, jedzenia, wi c ich duchy mszcz si . Kruk mówi, e jego przyczyn
mierci by a kradzie kilku
jab ek z pa skiego sadu. Sowa zamarz a wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje
odes any. "Kto nie by ni razu cz owiekiem, Temu cz owiek nic nie pomo e". Pan nie by czu y na ludzkie
cierpienia. Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najci
szymi, ale i nie najl ejszymi.
Przybywa dziewczyna, któr za ycia by a oboj tna na zaloty ch opców ze wsi. Nie da a nikomu
szcz
cia. Wraca wi c po mierci prosz c o pomoc. Nie zwraca a ona uwagi na sprawy ziemskie. y a w
wiecie marze . Dziewczyna y a samotnie, pogardza a uczuciami. "Kto nie dotkn ziemi ni razu, Ten
nigdy nie mo e by w niebie". Wszystkie duch w yciu doczesnym grzeszy y. Jest tu wi c zawarty
problem winy i kary. Po mierci ludzie musz ponie
kar i konsekwencje swoich grzechów.
48.3.2 Gustaw- kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz. "Dziadów"
IV cz
"Dziadów"
zaczyna si sielankowym nastrojem. Nastrój zmienia si od czasu pojawienia si
pustelnika. Nie wiadomo, czy jest on duchem, czy osob
yw . Gustaw (pustelnik) przybywa do ksi dza
poniewa by on jego ksi dza i szuka u niego pomocy, chce si wyspowiada . Zwraca si do ksi dza jak
do cz owieka, który go dobrze zna. To on wprowadza Gustawa w wiat. Przedstawi mu wiedz o wiecie
uporz dkowanym (klasycystycznym). Gustaw pozna jednak inny wiat. wiat uczu (cierpienia i mi o ci).
Wtedy to zawali a si ca a wiedza, któr przekaza mu ksi dz. G ówn tre ci spowiedzi Gustawa s
dzieje jego mi o ci . Barier stanowi inny stan maj tkowy wybranki. Oboje byli w sobie zakochani.
Rozmawiali ze sob . Mi o
okazywali tak e czynami (trosk o siebie, opiek ).
czy y ich pogl dy na
temat ycia, uczu .
czy a ich tak e literatura (Homer, "Cierpienia m odego Wertera").
czy y ich
wspólne zainteresowania. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Gustaw wyjecha
jednak a po powrocie dowiedzia si , e jego ukochana wysz a za kogo innego. To, e wysz a za m
by o decyzj jej rodziców. Nie
kocha a swojego m
a. Prowadzi to do takich cierpie Gustawa, e
pope nia samobójstwo. Uczucie mi o ci zmieni o wi c ca e jego ycie. Mi o
jest ogromn si a, któr ma
moc sprawcz . Mi o
to zgodno
idea ów i pogl dów. Mi o
romantyczna to mi o
platoniczna, która
stanowi o warto ci istnienia, i która, je li zaistnieje, jest najwa niejsza dla cz owieka. Mi o
ta polega
g ównie na zwi zku dusz. Istnieje równie po mierci. Jest wi c wieczna i nie miertelna. Ca a wypowied
Gustawa jest dok adn analiz
psychiki ludzkiej w obliczu nieszcz
cia. Wyeksponowane jest wszystko to
co dzieje si w duszy Gustawa. Wydaje si , e pustelnik popad w ob d , e zachowuje si nienormalnie.
Uczucie mi o ci jest silniejsze od strachu przed mierci . Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidzi
kobiety. Od ksi dza oczekuje zrozumienia i wyt umaczenia. Ksi dz nie pojmuje (pomimo, e przytakuje)
ogromu cierpie Gustawa. Odruchy serca nie przemawiaj do niego. Obydwaj mówi jakby innymi
j zykami. Ksi dz stara si racjonalnie
wyt umaczy post powanie Gustawa. Próbuje poj
to wszystko za
pomoc zmys ów, co jest niemo liwe. Gustaw przebija si sztyletem. Ksi dz samobójstwo próbuje
zrozumie te w sposób racjonalny. Nie mo e jednak poj
zmys ami tego, e Gustaw dalej yje.
Rozmowa ksi dza z Gustawem to polemika na temat wiata. Gustaw mówi, e umar , ale umar dla
wiata. Koniec jest do
nieoczekiwany. Ko czy si pewn my l . "Kto za ycia cho raz by w niebie,
Ten po mierci nie trafi od razu". Je li za ycia cz owiek by op tany mi o ci to opó nia tym drog do
szcz
cia w niebie. My l t powtarza tak e, niespodziewanie chór. Gustaw chce o wszystkim opowiedzie
ale nikt go nie mo e zrozumie . Musi wi c pozosta ze swoimi uczuciami sam. Jest indywidualist . Dla
niego samotno
jest konieczno ci bo nikt nie potrafi odczuwa tak silnie jak on sam.
48.3.3 Postawa patriotyczna Gra yny
Jest to utwór o konflikcie pomi dzy korzy ciami materialnymi a dobrem ojczyzny. Litawor sprzymierzaj c
si z Krzy akami stawia nad dobro podw adnych swoje w asne korzy ci. Jego ona stara si nie dopu ci
do najazdu na Litw . Pod koniec bitwy rozpocz tej przez Gra yn pojawia si tajemnicza posta . Dzi ki
jej rozkazom Litwini zwyci
aj nad Krzy akami. Ginie jednak Gra yna (przebrana za m
a). Zostaje te
zdemaskowany tajemniczy rycerz. By to Litawor, który pod wp ywem bohaterskiej postawy ony zmienia
si i pomaga ojczy nie. Jest to pierwszy utwór Mickiewicza o tematyce politycznej. Przynosi on prawd
uniwersaln - konieczno
zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny, zw aszcza gdy ta jest w
biedzie i znajduje si w zagro eniu. Tre
utworu by a wa na. Za mask historyczn kryj si
polityczne aluzje dla tych, którzy godz si z zaborcami.
Cechy romantyczne:
nastrój romantyczny i gro ny
przypisanie ogromnie wa nej roli ludowi
48.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMI TNIK LIRYCZNY POETY
Sonety odeskie prezentuj :
mi o
i t sknot do ukochanej kobiety i do ojczyzny ("Sonet do Niemna")
realistyczne scenki rodzajowe z ycia odeskich salonów, z ycia towarzyskiego
zadum nad w asn twórczo ci i w asnymi dokonaniami poetyckimi ("Ekskuza")
"Ekskuza"
(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, e pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych.
Ludzie maj pretensj , e pisze o sprawach banalnych i ma o istotnych. Zajmuje si swoimi uczuciami, a
nie tym co istotne dla ca ego narodu. W drugiej cz
ci mówi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych.
Mówi, e b dzie pisa dla tych, którzy go rozumiej . Usprawiedliwia si , e tworzy tak poezj jakiej
oczekuj ludzie, którymi si otacza. Usprawiedliwia si , e jest na wygnaniu, w ród obcych ludzi.
Przyznaje si do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.
48.5 RÓ NE OBLICZA BOHATERA "SONETÓW KRYMSKICH"
Zosta y wydane w 1826 roku. Wyra aj zachwyt orientem, krajobrazem górskim. Kultura orientalna by a
dla romantyków tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone s ownictwo orientalne. Tymi sonetami
Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Ka dy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór.
Elementem g ównym i wiod cym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyra ania uczu podmiotu
lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gór, krajobrazów, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja
odczu poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny.
"Pielgrzym"
Podmiot liryczny mówi, e podoba mu si krajobraz orientalny. Znajduje si w krainie dostatku i pi knych
ludzi. Zachwyca si pi knem, ale t skni za swoj ojczyzn i przesz o ci . Nie mo e teraz wróci do swojej
ojczyzny. Wi
e mu si ta rzeczywisto
z Litw . Wyra a tutaj nostalgi . Woli Litw , cho jest
niedost pna ni pi kne obszary orientalne. Sceneria jest pi kna, ale uczucia ulokowa gdzie indziej.
Potrafi kontemplowa pi kno przyrody, ale nie mo e zdoby si na poruszenie uczu . Tekst ko czy si
zastanowieniem si podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pami ta. Pielgrzym to cz owiek wygnany z
ojczyzny. T skni za ni i tu a si po wiecie. Poszukuje miejsca dla siebie. D
y do miejsca wi tego dla
siebie. Jest to trudna w drówka. D
y do celu poprzez my li, wspomnienia. Pielgrzym zawsze wraca do
swojego miejsca. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczu .
"Stepy akerma skie"
Porównanie jazdy przez zielony step do eglowania przez ocean. Trawy to fale, krzewy to wysepki.
Podmiot liryczny s yszy motyle, w
e, pomimo, e panuje cisza. Wspomina Litw . Wydaje mu si , e
s yszy j . Wyt
a s uch, ale nikt go nie wo a, zapomnieli o nim. Podmiot liryczny jest samotny, wygnany,
odosobniony. Cisza mo e oznacza brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru.
"Burza"
Jest to czwarty sonet. Autor u ywa tu równowa ników zda aby wytworzy nastrój grozy, szale stwo
ywio u burzy. Pokazany jest atak ywio u na statek. Pokazane s bezradne próby ratowaniu statku.
Ukazane s reakcje ludzi. W cz
ci refleksyjnej ukazane s uczucia poety. W godzinie mierci ludzie
p acz , modl si , s przera eni. Tylko jeden podró ny nie post puje tak. Martwi si natomiast, e jest
samotny, nie ma si z kim egna . Nie ma nikogo bliskiego obok siebie, nie ma wiary. Nie jest zwi zany
emocjami z nikim i z niczym.
"Czatyrdach"
Czatyrdach to góra. Podmiot liryczny opowiada o pi knie tej góry. Podmiot liryczny jest tamtejszym
przewodnikiem. Czatyrdach jest porównany do su tana Tureckiego. Szczyt ten jest gro ny, wspania y. Jest
uwa any za rzecz wi t przez ludzi wschodu. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysi clecia.
Jest pot
na, wielka. Podmiot liryczny wyra a zachwyt nad jej majestatem. Zwraca uwag na jego
monumentalno
.
"Widok gór ze stepów Koz owa"
Pielgrzym opisuje krajobraz. Hiperbolizuje go. U ywa przeno ni aby uwydatni ten obraz. Od Czatyrdachu
bije wiat o (odbite s o ce od lodu). Jest to wysoka góra. Chmury ko cz tam swój bieg. Ca a wypowied
pielgrzyma jest w formie pyta i domys ów. Podmiot liryczny jest niepewny. Dopiero Misza, który jest
specjalist zapewnia o tym wszystkim .By tam. Opisuje krajobraz jako osoba, któr zna go z autopsji.
Podziwia krajobraz. Jest pe ni epitetów i innych rodków
stylistycznych. Na zako czenie jest wyraz
zachwytu i zdumienia ca t gór .
"Bakczysaraj"
Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. Jest to dawna stolica Krymu. Ludzie pozostawili tam ca y
dorobek swojego ycia. Miasto staje si coraz bardziej tajemnicze. Co co kiedy oznacza o pot g , teraz
obraca si w ruin . W cz
ci refleksyjnej jest opis fontanny, której woda uto samia zy mieszka ców.
Ludzie opu cili ju miasto, ale ród o wci
bije. Ludzie przemijaj , a natura pozostaje. Jest to refleksja
nad przemijalno ci
wiata. Natura odrodzi si , b dzie trwa .
48.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W "KONRADZIE WALLENRODZIE"
48.6.1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny
dzia a samotnie
jest sk onny do desperackich czynów
nieszcz
liwie zakochany w Aldonie
po wi ca ycie osobiste dla ojczyzny
bohater aktywny, walczy
indywidualista
sk ócony ze wiatem, walczy z porz dkiem rz dz cym nim
kieruje si emocjami i uczuciami
impulsywny
pope nia samobójstwo
popada ze skrajno ci w skrajno
d
y do osi gni cia za o onego celu
bohater dynamiczny, przekszta ca si w czasie trwania utworu
48.6.2 Funkcja poezji i poety w yciu narodu pozbawionego wolno ci
"Pie
Wajdeloty"
Poezja ma:
by pomostem cz cym literatur klasycystyczn i romantyczn
powinna ocali od zapomnienia historii
zagrzewa do czynu
przechowywa najcenniejsze skarby narodowe
by
wiadectwem to samo ci narodowej, jest gwarancj jej zachowania
nie ma si y, która by zabi a literatur
ma by
zdolna do sterowania zbiorow
wiadomo ci
oddzia ywa na czytelnika
by kluczem do zrozumienia narodowych dziejów
by form przetrwania i odnowienia narodu
ukazywa dzieje narodu, jego przesz o
i yw tradycj
musi czy naród by nie by podzielony i rozbity
ma budzi uczucie patriotyczne
by adresowana do ca ego spo ecze stwa i zrozumia a dla wszystkich
by piel gnowana przez naród
by przewodniczk narodu
wyra a uczucia i my li ca ego narodu
Poeta:
ma do spe nienia misj w literaturze jak pe ni Tyrteusz (zagrzewa do walki)
czy pokolenia ca ego narodu
spaja tera niejszo
, przesz o
i przysz o
48.6.3 Cechy powie ci poetyckiej
1. Jest kilku narratorów
- narrator autorski, wszechwiedz cy, opisuje dzieje Konrada
- narrator, bohater, jest nim Wajdelota w swojej pie ni
- narrator bohater, jest nim Konrad Wallenrod
2. brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza, potem jest opisane
jego ycie)
3. nastrój tajemniczo ci i grozy
4. egzotyka scenerii odnosi si do g bokiego redniowiecza
5. obecny jest bohater byroniczny
6. po czone s elementy liryckie, epickie i dramatyczne (do liryki nale y "Hymn", do epiki "Pie
Wajdeloty", do dramatu pie
Aldony z Wallenrodem)
48.7 III cz. "DZIADÓW" - DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ CY DRAMAT
NARODU
48.7.1 Spo ecze stwo polskie
m odzie
Aresztowania najcz
ciej dotycz m odzie y. S oni wiadomi tego co robi , s nieugi ci, wierni idea om,
patrioci, solidarni, zawzi ci. Dla niektórych z nich walka sta a si cz
ci ich ycia. Walcz do ko ca.
Ich rodowisko: bohaterskie, ludzie konsekwentnie potwierdzaj cy swe idea y, warto ci; w r kach
wroga walcz jeszcze bardziej zaciekle, broni polsko ci, sprawy o która walcz i ludzkiej godno ci.
rodowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej ®
patriota musi znosi cierpienie i zachowa wiar w sens tego cierpienia. Dlatego wi
niowie nie
popadaj w rozpacz, która by aby zabójstwem dla sprawy.
arystokracja
Potomkowie magnatów, którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. Przyjmuj Rosjan,
sytuacj uwa ali za normaln , Rosjan nie traktowali jak wrogów, nie zauwa ali problemów Polski,
zajmowali si zabaw . Nie interesuj si kultur , tradycj , nauk polsk . Pogardzaj tym co polskie.
Mówi o swojej znajomo ci j zyka francuskiego. Mieszkaj c na Litwie dowiaduj si o losach Polski z
gazet francuskich. Arystokracja chce przypodoba si moskalom ® ch
zysku. wiadomie izoluj si
od kultury. S to ludzie pró ni, ob udni. Wolno
ich nie obchodzi bowiem nie czuj si uwi zieni.
Wsz dzie czuj si dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Kosmopolici - ludzie, którzy nie czuj
zwi zku ze swoim krajem. Ich zainteresowanie skupia si na sprawach b ahych: w asnej wygodzie,
zabawie, flirtów. Chc wej
w towarzystwo ludzi obdarzonych du
w adz . Konformi ci -
dostosowuj si tak do sytuacji aby by o im wygodnie. Wed ug arystokracji Polska po rozbiorach
zyska a opiekuna. Uwa aj , e potrzebuj dworu takiego jak Rosjanie.
Sam fakt obcowania z lud mi
posiadaj cymi du
w adz czyni ich nietykalnymi. Uwa aj si za wiod cych w narodzie.
Megalomani. W sposób bezkrytyczny przejmuj obce wzory. Wyst puj przeciwko zmianie sytuacji
politycznej w Polsce.
inteligencja
Przedstawieni negatywnie. Nie spe niaj swojej roli. Nie pisz utworów, nie zagrzewaj do walki.
Literatura nie podtrzymuje wiadomo ci narodowej (celowo). Zbyt d ugo trzeba czeka na skutki
utworów. Literaci uciekaj od aktualnych problemów, od odpowiedzialno ci.
Boj si pisa o
tera niejszo ci. Nie s silni duchem. Obawiaj si konsekwencji. Najwa niejszy jest dla nich dwór.
Maj
wiadomo
sytuacji politycznej ale w niej nie uczestnicz , uciekaj od wa nych spraw narodu.
Nie wa ne jest przes anie utworu, ale to
czy si spodoba.
kolaboranci
Ludzie ob udni, dwulicowi. Aby zachowa stanowiska gotowi s zniszczy innych. Wa ne dla nich s
dobra materialne, donosiciele, pochlebcy. Zdaj sobie spraw z w adzy Nowosilcowa i chc , aby ich
ochrania , uprzedzaj jego zachcianki, chc si zas u y . Eliminuj przeszkody. Dzia aj poprzez
zastraszenie, k amstwo, szanta . Interpretuj fakty tak aby im by o wygodniej.
48.7.2 Prometeizm
Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Zosta uwi ziony za udzia w spisku przeciw carowi. W celi
wi ziennej nast puje jego przemiana wewn trzna. Uwa a si za jedynego, który móg by by przywódc
duchowym Polaków. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmow .
da od niego "rz du dusz", który
poka e drog zbawienia. Dopuszcza si aktu blu nierstwa wobec Boga. Wytyka Mu brak serca i mówi, e
jest "tylko m dro ci ", nie obchodzi Go los wiata. Bóg nie umie wskaza Polakom drogi do zwyci stwa,
za to Konrad jest do tego zdolny. Chce obwo a si nowym przywódc duchowym ludzi, których "kocha i
za milijony cierpi katusze", gdy tylko one chce przeciwstawi si w adzy ziemskiej i boskiej.
Charakter prometejski:
Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza, chce zbawi ludzko
, sam
wybiera sobie walk z Bogiem i realizowanie swojej idei. Nie boi si skutków swojej dzia alno ci. Liczy si
z pot pieniem wiecznym, ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.
48.7.3 Mesjanizm
mia zjednoczy naród
Polacy s narodem wybranym i od nich zale y wyzwolenie ca ej Europy
cierpienie narodu ma przynie
Polsce zwyci stwo
przelana krew m odych romantyków ma sens, bowiem przez ni wiedzie droga do odzyskania
niepodleg o ci
mia podtrzyma Polaków na duchu i umacnia wiar w zwyci stwo
tajemniczy m
44 ma by wskrzesicielem narodu, mia jako jedyny ocale z rzezi, ma wszystkie cechy
apokaliptycznego wybawcy
48.7.4 Stosunek do Rosji i Rosjan
patrz: spo ecze stwo polskie - arystokracja
48.7.5 Wiersze "Ust pu" jako reporta z krainy despotyzmu
"Droga do Rosji"
Tereny puste, niezaludnione. Ukazana si a, ogrom przyrody. Kraj przykryty niegiem, który cz sto bywa
niebezpieczny. Zbiorowisko wielu niedu ych, takich samych chatek. Spotkani ludzie s pot
ni,
zdrowi. Ich twarze s jednak bez wyrazu, w oczach nie wida
adnych uczu . Ludzie Ci jeszcze nie
zacz li si przeciwstawia , ale kiedy nadejdzie czas, gdy przeciwstawi si despocie i w adzy.
W ród ludzi panuje strach, bezgraniczne pos usze stwo. Zimowy krajobraz zwi zany tak jakby z
ch odem tam panuj cym. Ludzie bezwolnie poddaj si despotyzmowi. Nie przeciwstawiaj mu si .
"Przedmie cia stolicy"
Podwalin stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich ycia. Aby powsta o miasto musia o wielu zgin
, ale car
o to nie dba .
"Petersburg"
Miasto porównane do wielkich stolic Europy. Wzniesione na ich podobie stwo. W Petersburgu yj ludzie
trzymani przez cara. S zastraszeni. Spo ecze stwo hierarchiczne. Ka dy ma okre lone prawa i
przywileje. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków spo ecznych w Rosji.
"Pomnik Piotra Wielkiego"
Dwa pomniki - dwie postacie polityczne. Pomnik cara - mówi w szalonym p dzie na brzegu ska y; wygl da
tak jakby mia spa
. Poeta mówi, e nadejdzie kres tyrana, despoty. Aureliusz - przyjemny narodowi,
opiekun; jedzie wolno, aby poddani mogli do niego podej
, by z niego dumni. Wiersz ko czy si
pytaniem co stanie si z tyranem, gdy lud zechce si wyzwoli .
"Przegl d wojska"
Charakteryzuje stosunki spo eczne w Polsce. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnosz si do tego z
ironi . Gardz nim, jego przegl dem wojsk. Wojsko to ludzie ró nych narodowo ci. Brak im powo ania
i ducha walki. Ludzie w wojsku s zabawkami cara.
Mowa o stosunku ludzi do cara. Ich strachu. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego aski. Jest on z ym
w adc . Bezmy lne oddanie si carowi. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas
ceremonii. Ko czy si to dla o nierzy cz sto mierci . Ludzie boj si mu przeciwstawi .
"Do przyjació Moskali"
Podmiot liryczny zwraca si do przyjació dekabrystów. Naród jest przestraszony. Pozosta y tylko
jednostki walcz ce dalej. Dekabry ci przedstawieni s jako ofiary, zniewoleni. To co pochodzi od cara
jest ha b , kar niebios. Ofiary carskiego tyranizmu - powieszeni, zes ani na Syberi . Mickiewicz
udawa poddanego carskiego. W rzeczywisto ci by
jego wrogiem. Zosta ukarany za swe utwory.
Pobudza do walki z carem.
"Widzenie Ewy..."
Ewa widzi pe no kwiatów, którymi uwie czy a czo o Matki Boskiej na obrazie. Ewa prosi Boga, aby mog a
ju zawsze y w ród kwiatów. Jedna z ró rozwija si i p acze. Ewa t umaczy jej, e zerwa a j nie
dla zabawki, a dla Matki Boskiej, skropi a j zami alu. Ró a za pragnie by kochana. Ró a to naród
polski, który ma do spe nienia jak
, rol , cierpi on nie dla zabawki.
"Sen Senatora"
ni on o swojej przysz o ci, o tym, e zostanie odznaczony, wyró niony, b dzie ksi ciem. Jednak car i ci
wszyscy, którzy wcze niej mu si k aniali w ko cu odwróci si od niego, zostawi go, b d z niego
szydzi , drwi . Ten kto osi gn znacz c pozycj na yczenie cara, na jego rozkaz mo e j te straci
Gdy by na asce cara okazywa innym sw wy szo
, poni a ich, by samolubny. Car jednak odwróci si
od niego. Jego kl ska zwi zana jest te z dzia alno ci innych urz dników. Ci d
c do w adzy nie liczyli
si z innymi. Nowosilcow sta si ofiar . Zgin od w asnej broni, one te tak kiedy robi . Teraz ludzie
gardz nim. Z o zosta o pokonane.
48.7.6 Cechy dramatu romantycznego
zrywa z trzema jedno ciami
brak jedno ci stylowej
synkretyzm formy
wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych
pojawienie si bohatera romantycznego
indywidualizacja j zyka bohaterów
obecno
elementów fantastyki i ludowe
48.8 MESJANIZM W "KSI GACH NARODU POLSKIEGO" I "KSI GACH
PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO"
Ksi gi by y najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. By y one przygotowaniem do ostatecznego
rozprawienia si z zaborc . S one kodeksem zasad przysz ego po czenia, wyzwolenia ojczyzny. Mia y
za zadanie m.in. pojedna emigracj , wskaza jedn drog do niepodleg o ci, konieczno
zaprzestania
swarów i politycznych antagonizmów w imi ojczyzny, wolno ci religijnej i wiary.
"Ksi gi Narodu Polskiego"
Wyk ad systemu histografii, ukazuj cy dzieje ludzko ci, a na tym tle dzieje pa stwa polskiego (od zarania
po kl sk powstania listopadowego). Mickiewicz przeprowadza tu dok adn analogi mi dzy czasem
przed pojawieniem si Chrystusa a wspó czesno ci . Dawniej cezarowie to zabory. Chrystus to naród
polski. Ksi gi pisane w sposób stylizowany ma styl biblijny, prawda w nich zawarta to prawda objawiona.
S tu odwo ania do s ownictwa archaicznego, wyst puje specyficzna sk adnia (d ugie okresy zdaniowe,
orzeczenie na ko cu zdania), wyra enia zaczerpni te z Biblii, wyst puj tu przypowie ci na kszta t
ewangelicznych.
Polska jest symbolem wolno ci i wiary, które s nierozerwalne. Polska przy cza innych mi o ci nie
gwa tem. Po czenie z Litw to nagroda. Jest wst pem do po czenia wszystkich ludów chrze cija skich
w imi wiary i wolno ci.
"Ksi gi Pielgrzymstwa Polskiego"
Polacy to nie tu acze a pielgrzymi, których celem, miejscem wi tym jest wolna, niepodleg a ojczyzna.
Polacy b d do niej d
y tak d ugo, a j osi gn . Wszyscy musz si jednoczy . Polacy s bardzo
wa ni, maj by aposto ami, zasiewa mi o
do ojczyzny i ch ci
po wi cenia si , bo jest to droga do
wielkiej i pi knej Rzeczypospolitej. Mickiewicz zwraca si do pielgrzymów, emigracji, w drówka do ziemi
wi tej. Naród polski najbardziej wierny, kochaj cy Boga. Emigranci s dusz narodu, maj obowi zek
aposto owania, bycia przyk adem zw aszcza moralnym. Los Polaków ma by lekcj demokracji. Pielgrzymi
polscy to ci, którzy b d pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. Ojczyzna odrodzi si dzi ki mi o ci. Trzeba
walczy mi o ci , a po zwyci stwie wszystko si u o y, b dzie l ej, powstanie rz d. Mickiewicz uczy
szacunku dla tradycji,
da powi zania walki politycznej o wolno
Polski z walk o wolno
osobist ,
obywatelsk , zwraca uwag na walory moralne. Ksi gi zako czone s modlitw . Musz modli si
skrycie, prosz o wolno
modlitwy, i pokój. Niewola poza krajem, mowa o tradycji, które chce
podtrzyma , prosi o dodanie wiary, pro ba o umo liwienie dzia ania na polu bitwy, która powinna
zako czy si sukcesem.
48.9 "PAN TADEUSZ" - NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKO CI
48.9.1 Geneza w wietle epilogu
Epilog - zako czenie, powiadomienie o losach bohaterów, ko cowe wyja nienia.
Epilog w "Panu Tadeuszu"
jest liryczn wypowiedzi narratora wyja niaj c zmierzenia utworu, jest to
geneza utworu. Autor przedstawia si na tle emigracji paryskiej. Oskar a siebie i innych o ucieczk .
Emigracja jest sk ócona. Atmosfera niezrozumienia i k amstw. Stara si t umaczy przegran powstania.
Brak perspektyw na przysz o
. Woli nie mówi o wspó czesno ci, gdy rzeczywisto
jest zbyt
przyt aczaj ca. Kraj lat dziecinnych by pe en szcz
cia i beztroski. Warto jest go wspomina . Mickiewicz
chce powróci do przesz o ci, gdy Polacy byli panami swoich dzia a . Próbuje oderwa si od
rzeczywisto ci w sfer marze i wspomnie . Mickiewicz chce, aby odbiorc jego utworów by ca y naród.
Utwór mia by
ród em tradycji, kultury, historii, ma zagrzewa do walki. Autor pragnie by jego utwór
zyska statut pie ni gminnej. Mickiewicz wiadomie odwo uje si do poezji ludowej. Chce, aby jego utwór
jedna wszystkich, by by odwo aniem do wspólnych uczu . U róde powstania utworu le y t sknota za
ojczyzn . Ch
powrotu do kraju przez wspomnienia. Utwór by napisany ku pokrzepieniu serc. Ukaza si
w 1834r.
48.9.2 Historia w utworze
Wszystkie wydarzenia rozgrywaj si na tle wa nych wydarze historycznych okresu napoleo skiego.
Akcja: lato 1811-wiosna 1812.
Wprowadzone retrospekcje (odwo anie si do przesz o ci) - si gaj ko ca XVIIIw.
Historia ukazana jest w trzech p aszczyznach:
1. przesz o
- historia polityczna i obyczajowa
2. tera niejszo
w dwóch wymiarach
- tera niejszo
czasu akcji
- tera niejszo
pisania utworu
3. przysz o
- zasugerowana w formie pragnie , przewidywa
48.9.3 Romantyczny charakter utworu
celowe mieszanie gatunków i rodzajów literackich
wiadome czenie ró nych nastrojów: lirycznego, tragicznego, komicznego
ludowo
cudowno
, niesamowito
, ba niowo
(objawia si w opisach)
a) personifikacje
obecno
typowego bohatera romantycznego
48.9.3.1
Romantyzm Jacka Soplicy
nieszcz
liwa mi o
dr czy y go wyrzuty sumienia
nie doczeka si rezultatów swoich dzia a
przeciwstawienie si naturze
by samotny jako cz owiek
uczucia doprowadzi y do tego, e zabi , wybuja y temperament
unieszcz
liwi
swoj
on
y obok syna nie daj c mu si pozna jako ojciec
mier ze wiadomo ci kl ski
48.9.4 Patriotyzm utworu
temat Polska, zainteresowanie dla Polsko ci
wspomina przesz o
serdecznie, ale te krytykuje
eksponuje polsko
, przywi zanie do tradycji w domu s dziego, pochwa a
t sknota za krajem
opisy, dok adne
48.9.4.1
Patriotyzm Robaka
powraca do kraju lat dziecinnych, idealizuje przesz o
przywi zanie do tradycji, eksponuje polsko
wprowadza now koncepcj polityczn
t sknota za krajem
uczucie towarzysz ce opisowi ojczyzny
48.9.5 Cechy epopei
Epopeja to d u szy utwór epicki, ukazuj cy losy narodu, w prze omowym jego momencie, ukazany na tle
natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.
1. wyst puje akcja, narrator,
dominuj ca forma podawcza: opowiadanie, dialog, opis
2. obecno
inwokacji (zwrot do Matki Boskiej, Litwy z pro b o natchnienie)
3. porównanie homeryckie
4. opis zajazdu przypomina opis bitwy
5. trzy splecione ze sob w tki:
- polityczne (zwi zane z osob ks. Robaka)
- osobiste (1. mi osny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomi dzy s dzi a Hrabi )
- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wp ywaj na akcj ale rozbudowywuj fabu )
6. trzy rodzaje komizmu:
- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)
- sytuacji (np. kiedy Telimen napad y mrówki)
- s owny (np. wasal - w sal)
7. j zyk charakteryzuje prostota, jasno
ale i bogactwo s ownictwa; du o rodków stylistycznych:
epitety, onomatopeje
8. utwór realistyczny, odtwarza w sposób pe ny realia obyczajowe, polityczne
9. przedstawia obyczaje szlacheckie, uchwyca procesy zachodz ce w spo ecze stwie
- ubo enie magnaterii, utrata politycznego znaczenia (np. Hrabia)
- bogacenie si drobnego ziemia stwa (np. S dzia)
- ubo enie szlachty za ciankowej (np. Bartek Prusak)
- szerzenie si kosmopolityzmu, wyra nie odrzucanie tradycji narodowych (np. Hrabia, Telimena)
10. napisane wierszem
11. splatanie elementów komicznych i patetycznych
48.9.6 Charakterystyka szlachty polskiej
W "Panu Tadeuszu"
jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie s szlachcicami).
Ró ni si maj tkami, stanami spo ecznymi, ale czy ich przestrzeganie zasad, obyczajów.
Obyczajowo
:
Go cinno
. Szlachta bardzo dba a o go ci. Pan chcia pokaza ca sw zamo no
a tak e jak
doskona ym jest gospodarzem. Podczas nieobecno ci pana go
mi zajmowa si zarz dca, który
dba , aby go cie jak najlepiej si bawili. Dbano równie o maj tek.
Przestrzeganie hierarchii spo ecznej. Ludzie starsi byli szanowani, ze wzgl du na swoje
do wiadczenie i m dro
. Najwy ej ceniono równie ludzi na wysokich urz dach. Damy równie
zajmowa y uprzywilejowane miejsce przy stole. Na Litwie bawiono si hucznie.
K adziono nacisk na tak zwan nauk grzeczno ci, na wychowanie m odzie y.
Na niadanie m
czy ni jedli co innego ni kobiety. By a przyk adana wielka waga do przyrz dzania
potraw.
Tradycyjn polsk potraw by bigos, przyrz dzany na polowaniach.
Zastawa pe ni a funkcj estetyczn , cieszy a swoj pi kno ci .
Wa n rol spe nia alkohol. Polacy pili bardzo du o. Przy wódce wznoszono toasty. By to wa ny
obrz d.
Wiejskie rozrywki: polowanie, grzybobranie. Zwi zane one by y tak e z tradycjami. By y okazj do
konkurencji, rozstrzygania ró nych sporów.
48.10 ARCYDZIE A POEZJI LIRYCZNEJ
48.10.1 "Liryki loza skie"
Od 1839r. Mickiewicz przebywa w Lozannie. Powsta wówczas szereg drobnych wierszy,
odzwierciedlaj cych uczucia i emocje poety. Na smutek, nostalgi , przygn bienie wp ywaj :
sytuacja polityczna we wspó czesnej Europie
brak jednomy lno ci emigracji
ci g a t sknota za utraconym krajem
choroba psychiczna ony
To wszystko wp ywa o na atmosfer panuj c w utworach. S to utwory, w których my li przedstawiane
s prostymi s owami. Rozrachunek Mickiewicza z samym sob , bilans dokona artystycznych, literackich i
politycznych.
"Gdy tu mój trup"
" al rozrzutnika"
"Snu mi o
"
"Pola y si zy"
48.10.2 "Do matki polki"
Tematyka patriotyczna, utwór jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Zaczyna si
apostrof do Matki Polki. Podmiot liryczny zwraca si do matek z gorycz , cierpieniem, mówi jak
wychowa Polaka. Ostrzega, e geniusz dziecka, duma, wynikaj ce z historii, przesz o ci narodu powoduj
u niego mier i kl sk w przysz o ci. Polak zapatrzony w przesz o
prze ywa b dzie tragedi i sprawi
matce cierpienie. Poeta przewiduje przysz o
. Synowie Matki Polki b d walczy bez chwa y,
podst pem. B dzie to walka m cze ska ale bez nadziei powstania po miertnego. Przewiduje
m cze stwo narodu w przysz o ci - szubienica, uwi zienie, zes anie. Wychowanie matki musi
przyzwyczaja do takich przysz ych losów jej syna, do cierpie , wyrzecze , mierci. Spo ecze stwo jest
ca y czas trapione niewol , ale nie poddaje si . To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w
trudnych chwilach narodu. Pojawia si formu a patriotyzmu cz owieka, polegaj ca na uporczywym,
m cze skim dzia aniu przeciwko wrogu. Oprócz tej formu y jest te obraz cz owieka czasu niewoli,
zniewolonego, strace ca, który od dziecka przyzwyczaja si do przysz ego po wi cenia w imi wy szego
celu. Wie, e tak w a nie b dzie. Utwór pot guje ide walenrodyzmu. Tu mit ten to postawa ca ego
zniewolonego narodu, spo ecze stwa. Wiersz ten to pomnik tym, którzy si po wi cili, m czennikom. Jest
ho dem Matce Polce, która przygotowa a syna do m cze stwa, do bohaterstwa bez chwa y, tak aby byli
godni miana wojowników o wolno
i niepodleg o
.
"Reduta Ordona"
49. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S OWACKIEGO
49.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZO CI J. S OWACKIEGO
Reprezentant drugiego m odszego pokolenia romantyzmu. Odwo ywa si te do powstania
listopadowego. Przed powstaniem nast puje jego debiut literacki. Utwory powsta e wtedy to cykl powie ci
poetyckich, wprawki dla S owackiego (tematyka historyczna, motywy orientalne). Bohaterowie tych
powie ci poetyckich byli skrzywdzeni, sk óceni ze wiatem, chc cy zamanifestowa indywidualno
. Pisze
pierwsze tragedie historyczne. Utwory nasycone smutkiem, rozpacz , uczuciami, które dominowa y w
okresie romantyzmu.
W tym czasie powstaje te powie
poetycka "Lambro". Akcja - wojna grecko-turecka (tak jak w
"Giaurze"). Lambro postanawia zniszczy flot tureck , po wi caj c swe ycie i dobre imi . Po wi ca
siebie, aby zyska jako sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm).
Wybuch powstania - S owacki przyj to z entuzjazmem. Efekt to wiersz "Bogurodzica". Nawi zanie do
redniowiecznej pie ni, utwór ma spe nia tak funkcj i mie takie skutki jak "Bogurodzica". Wezwanie do
pomocy Polakom przez Litwinów i rewolucjonistów rosyjskich. Nawo anie do powstania i przy czenia si
innych. W utworze du o wiary, entuzjazmu; wiersz ma charakter odezwy. Jest dynamiczny. Ch
pobudzenia do aktywno ci.
W momencie wybuchu powstania listopadowego S owacki skierowany zosta do prac administracyjnych.
By ni zniech cony. Opuszcza Polsk i wyrusza do Francji. Znajduje si w ród popowsta czej emigracji.
Po powstaniu listopadowym móg wróci do Polski. 1834 - wydanie "Kordiana". Utwór ten to ocena
powstania. Powrót do Polski sta si niemo liwy.
49.2 "KORDIAN" - typowy dramat romantyczny ?
49.2.1 Tre
Akt I
15 letni ch opiec zastanawia si nad sensem ycia. Nie mo e odnale
celu. My li o samobójstwie. Nie
mo e okre li swych pragnie . Pro ba do Boga o cel w yciu, do którego b dzie d
y . Wiele pragnie ,
my li, w ród których jest zagubiony. Odczuwa wewn trzny niepokój, dr enie, rozgor czkowanie.
Odnajdujemy u niego "choroby wieku" - bezsens ycia, bezcelowo
wszystkich dzia a , uczucie nudy i
pustki egzystencjalnej. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajk o Janku (rzekomo nieudolny ch opiec
osi gn sukces poprzez podj cie ryzyka), opowie
o wojnach napoleo skich i opowie
o Kazimierzu.
Kordian zapala si lecz pot guje si jego nico
, pustka i samotno
. Pesymista, negatywnie my li o
swym yciu i jego celu. Ma poczucie bezczynno ci i bezradno ci. Nieszcz
cie pot guje nieszcz
liwa
mi o
. Nie znajduje wzajemno ci. Laura starsza o par lat drwi z Kordiana, nie widzi jego prawdziwych
uczu . Emocjonalna niedojrza o
Kordiana powoduje jego rozterk . Postanawia pope ni samobójstwo,
którego jednak nie dokonuje.
Akt II
Proces dojrzewania Kordiana. Konfrontacja m odzie czych idea ów, wyobra e z rzeczywisto ci .
Podró uje po Europie.
Anglia - u wiadamia sobie, e zaszczyty mo na kupi , tak jak i tytu lecz nie szacunek ludzi. Przekonuje
si o w adzy pieni dza. W ochy - Kordian zawsze poszukiwa mi o ci jako zwi zku dusz, trwaj cego ca e
ycie. Spotykaj c Wiolett przekona si , e takie uczucie nie istnieje. Mi o
mo na kupi . Rozczarowuje
si , jego marzenia s zszargane przez rzeczywisto
. B d c na audiencji u papie a przekonuje si , e on
uwa a Polsk za kraj szcz
liwy, ka e czci prawos awnego cara. Rozczarowa on Kordiana. Papie a nie
interesuje los Polaków. Opowiada si za silniejszym. Pot pia powstanie listopadowe. Nie chce
pob ogos awi garstki ziemi z kroplami krwi. W Kordianie za amuje si wiara w religi . Na Monte Blanc
wyg asza liryczny monolog. Pierwsza faza to rozczarowanie, próba zabójstwa, druga to zniech cenie dla
wiata i ludzi, trzecia za to odnalezienie celu ycia. Kordian ma poczucie si y, chce po wi ci si dla
ojczyzny, poderwa naród do walki z tyrani . Chce udowodni swoje bohaterstwo i po wi ci si za naród
tak jak Winkelried.
Akt III
Narada spiskowców. Próba wyst pienia przeciw carowi, zabójstwo tyrana. Kordian nie dba o przysz o
Polski, nie ma jej wizji. Chce dokona tylko jednego czynu. Nie ma programu politycznego. Kordian sam
decyduje si na zbrodni . Podczas próby zabójstwa waha si . Nie znajduje wystarczaj cej motywacji
moralnej i politycznej. Zostaje powalony przez strach i imaginacj . Zostaje z apany, oskar ony, skazany
na mier - niewiadome u askawienie.
49.2.2 Portret psychologiczny tytu owego bohatera (dynamizm postaci)
Kordian ulega przemianie. S owacki wyra a krytyk wobec niedojrza ego bohatera. Tacy ludzie walczyli o
Polsk .
Kordian to bohater romantyczny. Cechuje go:
1. samotno
2. niezgoda z zastanym wiatem, próba zmiany go
3. nieszcz
liwa mi o
4. indywidualizm i tajemniczo
5. sk onno
do desperacji
6. dominacja uczu nad racjonalizmem
7. poczucie odpowiedzialno ci za z o wiata
8. dynamiczny
9. tragiczny (nie dokona tego, czego chcia )
10.
wewn trzne rozdarcie (pragnie zabi cara ale przeszkadzaj mu argumenty prezesa)
Wi cej na ten temat w punkcie 49.2.1
49.2.3 Wymowa polityczna utworu
S owacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym. W III akcie krytykuje sfery rz dz ce.
Prezes - Julian Ursyn Niemcewicz boi si dzia ania, hamuje zapa sprzysi
onych. Argumenty:
1. królobójstwo jest wbrew polskiej tradycji
2. obawa przed reakcj innych w adców i konsekwencjami
3. odwo ania do wiary zabraniaj cej zbrodni
4. honor nie dopuszcza do z amania przysi gi pos usze stwa (nawet caru)
5. z amanie honoru rycerskiego walk ukryt
Na niepowodzenie powstania mia a te wp yw przesadna ostro no
przywódców, hamowanie przez nich
zapa u powsta ców. Niedobra praca sejmu, nieudolno
, kadra oficerska nie spe niaj ca wymaga ,
przesadnie rozs dna. Kordian to szlachcic rewolucjonista, nosi cechy ludzi z powstania. Swoj postaw i
deklaracjami dowodzi niedojrza o ci politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm.
Niedojrza o
polityczna Kordiana:
1. samotnictwo, dzia anie bez poparcia
2. chcia zabi cara
3. nie potrafi oceni obiektywnie sytuacji
4. naiwny, jeden cz owiek nie zniszczy ca ego aparatu w adzy
5. brak politycznego programu
6. kierowanie si tylko emocjami
7. jego poetycka wra liwo
, górowanie emocji nad racjonalnym post powaniem, sk onno
do
desperacji
8. brak zdystansowania si do dzia ania
9. niezdolno
do wyzwolenia si spod argumentów prezesa
10.
s aba psychika
Odpowiedzialno ci za kl sk powstania S owacki obarcza tak e ideologi szlacheckiego
rewolucjonizmu. Na przyk adzie sceny z domu wariatów sugeruje, e jest on te urojeniem szale ca.
49.2.4 Winkelriedyzm
S owacki wysuwa pewnego rodzaju propozycj , która jest w pewnym stopniu opozycj do mesjanizmu.
Jest to koncepcja, która polega na tym, e Polska ma skupi na sobie zainteresowanie zaborcy, ma by
aktywna, zaanga owa wroga, w tym czasie inne narody zwyci
zaborc . S owacki dostosowuje swoj
ideologi do warunków historycznych i politycznych. Winkelriedyzm rodzi si na szczycie góry Monte
Blanc. Walcz c pod tym has em Kordian te ponosi kl sk , wi c zaproponowana przez S owackiego
koncepcja nie wytrzymuje, poniewa zak ada ona czyn nielicznych.
49.2.5 Polemika z Mickiewiczem w utworze
Mickiewicz ju za ycia uznany zosta klasykiem, rola S owackiego za zosta a pomniejszona. Pojawi a si
zazdro
poczucie niedocenienia. Ró nice wiatopogl dowe sprawi y, e S owacki niejednokrotnie
polemizowa z Mickiewiczem.
rozbie no
co do zada poezji i poety (prolog)
I osoba (Mickiewicz) - poezja ma u mierzy ból, ma da sen, letarg, aby zapomnie o cierpieniach.
Zaleca ona bierno
, chce by osob , na której skupi si ca y ból. Koncepcja takiej poezji zwi zana jest z
mesjanizmem - poeta jako prorok, wieszcz.
II osoba (Lelewel) - przeciwnik mesjanizmu, nie popiera bierno ci. Poezja ma by broni , aktywno
,
walka or
na, zbrojna, poezja ma rani g upich i wrogów. Model poezji walcz cej, tyrtejskiej, wezwanie do
walki.
III osoba (S owacki) - po czenie si , jednoczenie narodu, poezja odwo uj ca si do ludowych tradycji,
wzbudzaj ca ducha walki, zachowanie narodowych warto ci, piel gnowanie ich, poezja zbiornic historii,
tradycji, zachowywanie ducha narodu.
postawa wodza, przywódcy narodowego
S owacki tak jak i Mickiewicz uwa a, e poezja ma by tytrtejsk . Naród kierowany przez poet
przegrywa. Egoizm poety, który u ywa narodu do inspiracji i natchnienia.
ideologia
S owacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawi winkelriedyzm.
krytyka poezji przedpowsta czej
49.2.6 Walory Formy utworu
Utwór ten jest dramatem romantycznym:
1. zerwanie z kanonem trzech jedno ci
2. synkretyzm formy (monolog Kordiana - liryka, opowiadania Grzegorza - epika, dialogi - dramat)
3. wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych
4. obecno ci fantastyki i ludowo ci
5. indywidualizacja j zyka bohaterów
6. wyst powanie bohatera romantycznego
49.3 "BALLADYNA" jako zabawa konwencjami literackimi
49.3.1 Ba niowo ludowy charakter dramatu
Elementy fantastyki:
1. ludzie w utworze to katolicy, akcja za rozgrywa si w g bokim redniowieczu, gdy katolicyzm nie by
popularny
2. obyczaje stylizowane na sarmacki styl
3. istnienie wiata irracjonalnego
4. ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty
5. istnienie postaci fantastycznych
6. nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logik
yciow .
O charakterze ludowym wiadcz :
1. imi Balladyna
2. obyczaje, wierzenia ludowe
3. j zyk niekiedy archaiczny, elementy gwarowe
49.3.2 Demitologizacja romantycznych przekona
1. romantyczna mi o
(w "Balladynie"
nie ma jej, zwi zku dusz, idea ów, wspólnych zainteresowa , uczucia a do mierci)
2. mit arkadyjskiej przyrody
(wie to nie tylko sielanka, blisko
przyrody i jej nakazów, niebezpiecze stwo)
3. ludzie nie s dobrzy, wra liwi, szczerzy, patriotyczni
49.3.3 Nawi zania do twórczo ci Szekspira
1. motyw zbrodni
2.
dza w adzy
3. w obu utworach wyst puj podobne sceny
4. podobna aura emocjonalna, grozy, duchów, zachowanie niecodzienne postaci
5. istnienie wiata irracjonalnego
6. pos ugiwanie si kontrastami
7. takie samo ród o tragizmu - czyny cz owieka a nie fatum tak jak w antyku
49.4 "BENIOWSKI" JAKO POEMAT DYGRESYJNY
Dygresje zawarte w utworze.
O charakterze politycznym, o polskiej emigracji
S owacki wierzy w twórczo
. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a tak e emigracj i brak kontaktu z
narodem. Uwa a dzia alno
sejmu za nie przynosz c
adnych korzy ci narodowi. Jest on
uciszeniem sumienia arystokracji, która uciek a z kraju. Dramatyczna sytuacja emigrantów
przekonanych o swoim patriotyzmie. S owacki nie wierzy w skuteczno
sejmu i sens dzia alno ci
takiej emigracji. Na ko cu tego tekstu mamy wiar w post p, w to, e sytuacja taka nie mo e d u ej
trwa , e przysz e pokolenia stan si rzeczywistymi bojownikami o wolno
.
O mi o ci
T cz
utworu S owacki po wi ca swojej wybrance, Ludwice niadeckiej. Podmiotowi lirycznemu
wydaje si , e j widzi, czuje. Ogarnia go nostalgia i smutek. Tylko na tej kobiecie móg polega , tylko
ona by po nim p aka a. Ona jedyna rozumia a jego cierpienia. Rozstanie z ni by o trudne, lecz
nieodwo alne. Podmiot liryczny wierzy, e mi o
ich b dzie nie miertelna - powrót do koncepcji mi o ci
romantycznej. S owacki bole nie odczuwa samotno
, rozstanie pot guje jego cierpienie.
O poezji
Jest to program poetycki S owackiego. My li wypowiadane w sposób gi tki, aby mo na by o dostrzec
ka dy aspekt, komunikatywnie i klarownie. Forma nie powinna ogranicza tre ci, która to ma by
g ównym bohaterem. Ma ona tylko podkre la tre ci i dostosowa si do niej. Podmiot liryczny mówi z
dum o swej poezji, porównuje si do Kochanowskiego, podziwia go, uwa a za swojego mistrza. Z
dum mówi o swych zas ugach w rozwoju poezji. Podkresla, e Kochanowski
zrozumia by go. Poezja
powinna by duchowa, inspirowana natchnieniem, wynika z wewn trznej potrzeby.
O Mickiewiczu
S owacki mówi, i jego utwory s w cieniu Mickiewicza, który cz sto drwi z niego, e nie walczy za
ojczyzn . By on ci gle w cieniu i cierpia z tego powodu. Dygresja to ostateczny rozrachunek
pomi dzy nimi, ostateczne wyja nienie. Mickiewicz wed ug S owackiego to zwiastun pokory, jest on
bowiem zwolennikiem mesjanizmu. Siebie uwa a za wieszcza, skupia swe si y na przysz o ci. Nie
pochwala on tak e tego, e Mickiewicz szuka uznania w Watykanie, wi za przysz o
z Rosj , nie
wyst powa przeciwko niej, uwa a , e Polsk mo na wskrzesi dzi ki niej. S owacki uwa a sw drog
za lepsz . Mówi , e Mickiewicz nie jest poet narodowym skoro nawi zywa do cierpienia. Za poezja
S owackiego jest czysta. Uznaje on jego wielko
, oddaje mu ho d, lecz nie zgadza si z jego
koncepcjami politycznymi.
49.5 WIELOW TKOWO
"GROBU AGAMEMNONA"
Wiersz mo emy podzieli na dwie cz
ci. Pierwsza z nich odnosi si do prze y osobistych poety
wywo anych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. Lutnia,
która jest symbolem weny twórczej, jest mu potrzebna do opisania uczu i prze y . Nastrój jest
przygn biaj cy - poczucie ma o ci wobec Homera i walcz cych bohaterów. Poeta-pielgrzym czuj si
bardzo ma y w porównaniu z wielko ci pogrzebanych. Czuje wobec nich pokor .
W drugiej cz
ci utworu S owacki scharakteryzowa spo ecze stwo polskie. Podda ostrej ocenie szlacht
polsk , któr obarczy win za upadek powstania listopadowego. Skrytykowa ów "czerep rubaszny",
którym przykryta jest "anielska dusza narodu". Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki
hamowa dzia alno
si politycznych o charakterze demokratycznym i post powym. Wed ug niego:
Polacy dbaj tylko o pieni dze, zapominaj o tym co najwa niejsze
musz zmieni swój system warto ci
powinni mie wodza takiego jak Leonides
powinni by waleczniejsi, po wi ca si
szlachta nie pozwala wybuchn
uczuciom, wi c naród jest s aby
S owacki proponuje:
odrodzenie pa stwa
prawdziwe uczucia narodu musz górowa , przezwyci
enie czerepu
zjednoczenie
Polska kiedy by a "pawiem i papug " narodów, teraz jest niewolnic
zatraci a uczucia, emocje, zdolno
logicznego my lenia
Chce obudzi emocje, zjednoczy , poruszy sumienie. Poeta-romantyk nie mo e opisa drugich - tym
razem polskich - Termopil (dzie o staro ytnych, dowód odwagi i wielko ci), mo e jedynie opowiedzie o
kl sce narodu. Brak mu nadziei na zwyci stwo, wstydzi si za Polaków. Jednocze nie kieruje do nich
ostrze enie. Dopóki szlachta b dzie uwa a a si za jedyn warstw narodu i nie da wolno ci ca emu
spo ecze stwu, dopóty nic si nie zmieni. Polacy musz zacz
walczy z zaborc ,.
49.6 S OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY
"Smutno mi Bo e"
Hymn ten powsta w czasie podró y S owackiego na wschód. Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia
podczas podró y statkiem do Aleksandrii. Podkre la pi kno wiata, postrzega przyrod , zjawiska i
wspania o ci natury, co wiadczy mo e o wra liwo ci, o tym, e doznania estetyczne wp ywaj na
doznania emocjonalne. Odczuwa smutek, al, t sknot , samotno
, sw krucho
i ma o
. Uczucia te
powoduj , i nie zna swych dalszych losów. Przybieraj one posta ró nych obrazów:
1. lec ce bociany, s uciele nieniem Polski, kieruj jego my li ku niej
2. daremna modlitwa dziecka, które i tak nie powróci do kraju
3. obraz grobu, nie wiadomo gdzie zostanie pochowany, po mierci nie zazna spokoju, odpoczynku w
ziemi ojczystej
4. odej cie matki od dziecka i jego al, tak jak on utraci sw Matk Ojczyzn , t skni i a uje
Pi kno i atmosfera sprawiaj , e otwiera si , ujawnia swe uczucia, a monolog kieruje do Boga. Nie jest on
wyrazem buntu, a raczej wypowiedzi wra liwej, refleksyjnej jednostki. Podmiot liryczny wierzy w Boga, jest
on powiernikiem jego my li. Dla innych ludzi jest zamkni ty w sobie, oni widz go jednakowo,
powierzchownie. Jest samotny, mo e zwróci si tylko do Boga, szuka zrozumienia. Jest to forma pro by
do Boga.
"Roz czenie"
Obraz wewn trznych emocji zwi zanych z rozdzieleniem dwóch osób. Jedynym ich po czeniem jest bia y
go b. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontek cie przyrody. Zna ukochan doskonale, mo e
przewidzie jej zachowanie, to co teraz robi. Mi o
wieczna trwa mimo roz czenia. Podmiot liryczny
widzi j w wyobra ni. Góry s symbolem muru, tego co ich dzieli, trudno ci nie do przebycia. Ca y tekst
zaopatrzony jest w wiele emocji, mi o ci, t sknoty i alu. Emocje sprawiaj , e podmiot liryczny
przekszta ca realno
w taki obraz, jaki narzucaj mu jego my li, wspomnienia.
"Uspokojenie"
Podmiot liryczny uspokaja tych, którzy boj si rewolucji. Mówi, i przyniesie ona wi cej korzy ci ni
szkód, b dzie stopniem w rozwoju ludzko ci. Rewolucja przedstawiona jest jako nag a, wielka si a, która
przyjdzie nagle, zabije wielu, poczyni ogromne spustoszenia, b dzie krwawa, wizja apokaliptyczna, ko ca,
zag ady wiata. Wizja ta porusza nie tylko ludzi, ale i samo miasto, domu, wprowadza na teren walki
ciemne moce. Po zniszczeniu ma nast pi odrodzenie doskonalszego wiata. Po okrutnych czasach
nast pi lepsze. Dramat tu opisywany jest ofiar na o tarzu doskonalenia si .
Wymow wiersza nale y rozpatrywa na przestrzeni wieków. Wiersz ten okre la historiozofi S owackiego
- post p dokonuje si zawsze poprzez zniszczenie starej formy.
"Testament mój"
Wiersz ten jest stylizowany na testament, zawieraj cy po egnanie artysty ze wiatem, rozrachunek z
pogl dami i warto ciami, wyra aj cy jego wol i yczenia skierowane do przyjació lub potomnych. Poeta
zwraca si do odbiorcy, którym jest ca e pokolenie romantyków, wszyscy ci, którzy znali poet oraz
potomni, którzy b d czytali jego poezj . Podmiot liryczny przyznaje si do zespolenia z lud mi - " y em z
wami, cierpia em i p aka em z wami", których kocha. Porzucenie przyjació nie jest dla niego atwe.
Wywo uje to uczucie smutku, jest bolesne, gdy nie pozostawia on potomka. Nie maj c go nie ma nikogo,
kto móg by podj
si kontynuowania jego my li twórczej. Prosi tych, którzy go znaj , aby przekazali
pokoleniom pami
o jego yciu, czynach i wielkiej mi o ci do ojczyzny. Matce pragnie przekaza swoje
serce i a uje, e mo e jej ofiarowa tylko tyle. Jednocze nie jest osamotniony, gdy nikt nie docenia jego
poezji. Ma nadziej , e przysz e pokolenia nie przejd oboj tnie obok jego spu cizny poetyckiej.
Pozostawia on wa ne przes anie. Rodacy musz wierzy , e wolno
nadejdzie, a kiedy zajdzie potrzeba
musz po wi ci si dla ojczyzny.
49.7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZO CI S OWACKIEGO
W "Genesis z ducha"
S owacki przedstawi swoj filozofi zwan genezyjsk .
Wszystko co istnieje ma duchow istot , materia jest konsekwencj aktywno ci ducha. To co materialne
jest kruche, przemija. Duch si doskonali, aby to zrobi musi star form materialn ci gle rozbija , zrobi
z niej ofiar . Post p ducha zwi zany jest ze zniszczeniem tego co materialne. St d konflikt pomi dzy tym
co duchowe a tym co materialne. Rewolucja jest tak e pewn zmian formy, s u y osi gni ciu wy szego
stopnia rozwoju.
50. CYPRIAN KAMIL NORWID
50.1 CREDO POETYCKIE
(sformu owanie zasad, pogl dów).
Norwid by zdecydowanie m odszy od Mickiewicza i S owackiego. To wp yn o na kszta t jego twórczo ci.
Nie prze y tragedii powstania listopadowego tak jak oni. Inaczej spostrzega otaczaj c go rzeczywisto
,
wydarzenia wokó których obraca a si ówczesna twórczo
innych. Norwid By obok tego. Jego wyjazd
mia inne powody. By dobrowolny, m.in. za pieni dzmi. Jego
utwory literackie nie by y traktowane jako
literatura, nie mia y uznania. W Pary u trzyma si z daleka od emigracji, stroni od polityki. Odr bno
twórczo ci literackiej wp yn a na ch ód, z jakim j traktowano. Jako poet odkry go dopiero pod koniec
XIX w. Zenon Przesmycki. Norwida uznawali twórcy epoki M odej Polski za swego prekursora.
W epoce, gdy twórczo
poety mia a by darem Boga, pochodzi z uczucia, natchnienia, Norwid twierdzi ,
e sztuka jest bezpo redni konsekwencj pracy intelektualnej zarówno twórcy jak i odbiorcy. Poet si
nie jest, nim si bywa, gdy si intensywnie pracuje.
nie opisuje rzeczywisto ci
nie nazywa problemów, uczu ale raczej je sugeruje, stawia pytanie; Ukazuje problemy, sk aniaj c
odbiorc do udzielania odpowiedzi na pytania.
artysta ma przede wszystkim chroni tradycje narodowe, pi kno i dobro
- to dla niego wiod ce warto ci
poezja
b d ca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem post pu, bowiem doskonali umys y
odbiorców
d
y do maksymalnego skrótu
u ci lenia sposobu wyra ania my li, niekiedy kosztem komunikatywno ci, zrozumienia znaczenia
zadaniem poezji jest obrona tradycji i przesz o ci
jest konieczna do zachowania to samo ci narodowej
trzeba o ywi przesz o
, wci gaj c je w sprawy wspó czesne
poprzez przesz o
chcia nawi za dialog z tera niejszo ci ; jest tylko po cz
ci poet doby
romantyzmu, tworzy w niej ale j przekroczy
"Pióro"
Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny okre la tu jaka powinna i czym by poezja:
powinna nie na ladowa poprzedników
nie powiela tego co by o
wnosi nowe rzeczy
nie nazywa uczu j zykiem, bowiem nigdy nie b dzie to doskona e
ma by oryginalna, ka dy artysta powinien mie swój styl
uniwersalna, ma zawiera
warto ci
nie powinna si zmienia wraz ze zmian pogl dów politycznych i etycznych
powinna by aktualna
50.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - "FORTEPIAN SZOPENA"
Wiersz ten jest ho dem z o onym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powsta z inspiracji
pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w
Królestwie Polskim. W odezwie, carscy o nierze zdemolowali Pa ac Zamoyskich. Wyrzucono fortepian
Szopena, który by pami tk narodow . Naród wspomina te ostatnie spotkanie z Szopenem. Ca y wiersz
posiada wiele tematów. Cz
ci: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje
nad muzyk , kultur i sztuk ; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatni
cechy, które uwa a za najwa niejsze w muzyce Szopena.
Szopena
ukazuje jako doskona ego kompozytora. By on z yty ze swoj muzyk . Kreuje go na mistrza
porównuj c do s awnego rze biarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego
dokonania artystyczne b d d ugo znane.
Charakter muzyki Szopena:
doskona a, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwag na pierwiastki
ludowe. Jest odwo anie do biblijnych warto ci; muzyka ta ma zdolno
do moralnego odradzania
s uchaczy. Podtrzymuje ona tradycj ; jej warto ci s uniwersalne.
O sztuce:
Norwid widzi w niej d
enie cz owieka do osi gni cia pe nej doskona o ci. wiat nie jest
doskona y. Do doskona o ci nie mo na doj
. Tylko kilku artystów si do niej zbli y o: Dawid, Szopen,
Eschyleos. Umieszczenie mi dzy nimi Szopena jest wyrazem najwy szego uznania.
Dalsza cz
to powrót do wydarze w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego.
Spokojny opis nabiera coraz wi cej dynamizmu a do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielko
muzyki rodzi strach i nienawi
u tych, którzy nie znosz
adnego post pu, wszystko co wielkie i nowe u
ludzi maluczkich budzi sprzeciw, który odbija si dygresj . Rodzi si sprzeciw u tych, którzy nie s w
stanie zrozumie tej warto ci, dorówna wielko ci temu co powszechnie jest nieosi galne. Zako czenie
jest optymistyczne - nadejd czasy, gdy ludzie doceni warto
muzyki Szopena.
50.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU "DO OBYWATELA JOHNA
BROWNA"
Wiele postaci doby romantyzmu sta o si dla Norwida inspiracj . By y dla jego twórczo ci symbolem,
bohaterami utworów (Szopen, Bem).
Tu posta zwi zana jest z histori USA. John Brown
- dzia acz spo eczny, który walczy o zniesienie
niewolnictwa murzynów.
Niewolnictwo
uderza w ludzk godno
, wszystkich, jego obecno
to ha ba dla
tych, którzy si go
dopuszczaj .
Opanowa arsena wojenny, aby wymusi zniesienie niewolnictwa. Chcia go wysadzi , nie chcia si
podda . Zosta aresztowany i skazany na mier . To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu.
Wiersz ten napisany jest w formie listu. Jego postaci jest mewa, która ma szybko dotrze do Browna.
Zastanawia si czy zastanie go ona jeszcze w ród ywych.
Wykonanie owego wyroku by oby zamachem na wolno
ludzi w USA, zaprzeczeniem wolno ci i
demokracji. Poeta w tpi czy Ameryka jest krajem wolnym. Walczyli o wolno
Ko ciuszko i Waszyngton.
Obawa przed tym jak mo e by ta mewa przyj ta, powitana. Egzekucja mo e spowodowa agresj .
Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Uderzenie w obro ców demokracji, wolno ci.
Ludzie nie dojrzeli do nowo ci, do nowej warto ci, zmian st d agresja. Brown wobec mierci jest
heroiczny i nieugi ty. mier odizoluje go od brutalnego wiata. Si a idei, której nosicielem jest Brown jest
pot
na, e ci, którzy wykonuj wyrok nie s w stanie
uwierzy , ze przestanie ona istnie . Po mierci
Browna zdesperowani murzyni b d walczy w imi swej godno ci. Nasilenie cierpie i okrucie stwo,
pogorszenie losów jednych i drugich. Po mierci Browna mo e nast pi nasilenie niewolnictwa, zanikanie
swobód obywatelskich dla murzynów. Nastanie noc, ciemno
spo ecze stwa.
Wiersz ko czy puenta. Zanim w ludziach dojrzeje idea, przywódcy zgin . Potrzebny jest czas
przygotowa , a w ko cu przyjdzie pokolenie, które j zrealizuje. Idea trwa dopóki nie zostanie
zrealizowana. Zanim przekonania doczekaj si swych kreacji. Cz owieka mo na zabi , ale jego
pragnienia wolno ci zniszczy si nie da. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem ka dego
cz owieka. Ludzie s równi, nie ma podzia ów, nie namawia do okrucie stwa, cz owiekowi nale y si
szacunek. Dba o
o cz owieka, jednostki musz przetrwa . Humanizm zwi zany z g bokim szacunkiem
dla cz owieka, obrona ludzkiej godno ci i honoru ludzkiej istoty i tych, którzy zha bieni s niewolnictwem.
Ci którzy dopuszczaj
do istnienia niewolnictwa zaprzeczaj tym swojej ludzkiej postaci. Ludzie powinni
by sobie równi. Mie takie same prawa i obowi zki.
" Jedynie od ludzi dzielnych mo na oczekiwa ludzkiego zachowania si wobec pokonanego
nieprzyjaciela, tchórze dowodz swej odwagi okrucie stwem".
Nie jest sztuk pokonanie cz owieka, ale sztuk jest jego dobre traktowanie. Walka twarz w twarz jest
walk s uszn . Ludzie, którzy nie maj argumentów na swoje idee musz odwo ywa si do okrucie stwa.
Tchórze chc
sami sobie udowodni , e maj racj . Forma traktowania równego wiadczy o traktuj cym.
trzeba umie oszcz dzi wroga.
50.4 "BEMA PAMI CI A OBNY RAPSOD"
Gen. Józef Bem by w XIXw. znany i popularny. Uczestniczy w powstaniu listopadowych, powstaniu na
W grzech, Wio nie Ludów, wojnie z Turcj . Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolno ci.
Tre ci utworu jest g ównie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów redniowiecznych
(u yte s rekwizyty: topory, uki, tarcze, towarzyszy y panny a obne).
W okresie redniowiecza Polska by a pot g . Norwid stylizuj c pogrzeb na wielkiego wodza, nawi zuje do
tej wietno ci. Okre la tu rang wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskona ego w adcy. W
pogrzebie bierze udzia wojsko, ca y naród, a tak e
ca a ludzko
i natura.
Cz
V - mowa o mierci, której ludzko
nie jest w stanie si oprze . Cz owiek jest miertelny, nie mo e
si obroni . Rumak jest symbolem warto ci, które s nie miertelne, które b d anga owa wiele osób.
Cz owiek nie mo e oprze
si
mierci w przeciwie stwie do niektórych warto ci. Rumak jest w asno ci
Bema, a wi c symbol wolno ci jest jedn z tych warto ci.
Korowód zmierza do dzia ania, ma do niego wszystkich obudzi , poruszy , zaanga owa ich do
wyra enia swojej niezgody na niewol . S to ludzie uj ci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolno ci jest
wstanie ich obudzi . Ludzie, którzy przekroczyli czelu
, to ci, którzy uwierzyli w t ide , to nowe
pokolenie. mier Bema nie ko czy jego misji. Jego my l b dzie kontynuowana w przysz ych
pokoleniach. S uszna idea jest nie miertelna. B dzie rozwijana przez potomków.
Podczas ca ego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje si bardziej
dynamiczny. Nadaje to nastrój grozy, patetyczno ci, a oby. Oddzia ywanie na zmys y czytelnika
wyobra ni , tak jakby uczestniczy on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywo a nastrój
uwiarygodni go.
50.5 LIRYKA UCZU NORWIDA
50.5.1 "Co ty Atenom zrobi , Sokratesie..."
Norwid Odwo uje si do konkretnych postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Ko ciuszki,
Napoleona, Mickiewicza.
czy ich to, e nie byli doceniani za ycia, wygnani, skazani na mier ,
zdobywali uznanie du o pó niej. Znakiem tego uznania by drugi grób, wspania y pogrzeb. Zwrotka
po wi cona Mickiewiczowi zawiera pytanie: "Co ty uczyni ludziom, Mickiewiczu ?". Niedopowiedzenie
zawiera wró b , e los Mickiewicza b dzie podobny jak poprzedników.
Dalsze cz
ci wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek, które wyprzedzaj swój czas.
Zwyk a glina ludzka wtapia si w glin atwo - ta metafora oznacza, e mo emy atwo rozumie to, co nam
bliskie. Twórczo
wybitnych jednostek nie jest akceptowana. Ich idee s zbyt rewolucyjne. Zostan
docenione dopiero przez przysz e pokolenia.
50.5.2 "W Weronie"
Wierz zawiera aluzj do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozosta o: gruzy domów, "rozwalone
bramy" i groby pod stra
cyprysów. Ponad nimi niebo "sp ukane deszczem, poruszone gromem", ksi
yc
- " agodne oko b kitu" i spadaj ca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotów i zjawisk sk ania do refleksji o
przemijaniu. Norwid ukazuje postaw intelektualn ludzi uczonych, polegaj c na jednostronnym
spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbie na z postaw starca z "Romantyczno ci" Mickiewicza (patrz
punkt 48.2.1). "Cyprysy mówi ", e spadaj ca gwiazda to za nad losem kochanków. Mówi ca przyroda to
element z wierze ludowych. Meteoryty, wed ug tych wierze , to zy anio ów. Mamy tu do czynienia z
bliskimi romantykom " ywymi prawdami" z tradycji ludowej. Ludzie uczeni mówi , e s to meteoryty.
Zestawienie wiedzy o wiecie z prawd o nim, i cho Norwid nie wypowiada si po adnej ze stron,
domy lamy si , e bli sza mu jest poetyka wizja ludowa. Wiersz posiada dwie p aszczyzny:
1. Poetycka zaduma nad pot g mi o ci. Niszcz ca si a z a, dzia anie czasu dla materii i wieczne trwanie
ducha.
Ruiny
domów, groby. Wieczno
ci g a poruszaj ca natur tragedia.
2. Refleksja nad postaw racjonalistyczn i uczuciow .4
50.5.3 "J zyk ojczysty"
G ówn my l jest to co wa niejsze, my li czy czyny. Zawarte s dwie opinie na ten temat:
1. najpierw my l, potem czyny
2. walka
Poeci te mog walczy czynem. Twórczo
ich ma by gromem, a nie tylko s owem. Norwid mówi, e
trzeba dzia a . Pozornie sprzeczne opinie mog stanowi jedno
. Jedni czynem, drudzy j zykiem
(arcydzie em) pokonuj wroga.
50.5.4 "S owa nie tylko nas wyra aj ale i s dz "
Wiersz ten mówi o samotno ci Norwida jako twórcy i cz owieka. Przez wspó czesnych mu, uznany jest za
trudno rozumianego. Adresatem jest przysz e, odleg e pokolenie. Poprzez wspó czesno
pisze do
przysz o ci. Twórczo
to nie tylko wyra anie tego co si my li. Pogl dy poety i jego twórczo
wiadcz
o nim samym. Nowe przekonania Norwida ukazuj to, e jest otwarty na nowe propozycje, e potrafi
doceni nowo
.
50.6 poezja nie tylko romantyczna
Norwid w swojej twórczo ci odbiega od konwencji swej epoki, ale i te wiele go z ni
czy:
1. Elementy tematyczne - poparcie przejawów walki o niepodleg o
, umi owanie swobody, wolno ci i
narodowej ("Bema pami ci...") i spo ecznej ("Do obywatela...").
2. Bezkompromisowo
w d
eniu do celu. Sprawiedliwej idei nie da si zniszczy , nie ginie ona z
cz owiekiem. Trwa z pokolenia na pokolenie, a do zwyci stwa.
3. Ho d dla niepospolitych ludzi, indywidualistów.
4. Bohaterowie romantyczni to indywidualno ci, którzy sw dzia alno ci i desperacj w dzia aniu potrafili
zadziwia . Oddawa szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego.
Norwid odbiega od romantyzmu, id c w swym w asnym kierunku. Sztuk traktowa jako form pracy
twórcy i odbiorcy. W dziedzinie form literackich stworzy wiele artystycznych konwencji, które w
romantyzmie jeszcze nie istnia y.
Charakterystyczne cechy jego twórczo ci:
1. tworzenie neologizmów
2. lapidarno
, oszcz dno
s owa, d
enie do maksymalnego skrótu
3. nadawanie wyrazom nowych znacze
4. przemilczenie, niedopowiedzenie do ko ca pewnej my li
5. stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie; wiersze nie ko cz si z regu y
puent ale zach t do intelektualnej pracy
6. pos ugiwanie si elips (pomini cie pewnego elementu zdania b d cego jego cz
ci sk adow )
7. pos ugiwanie si aluzj , symbolem
8. synteza rodków wyrazu, synteza sztuki, stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez
zaatakowanie ró nych zmys ów czytelnika
P O Z Y T Y W I Z M
51. Ramy czasowe
EUROPA
Pocz tek: 1850 r.
Koniec: 1890 r.
POLSKA
Pocz tek: 1864 r.
Koniec: 1890 r.
52. sytuacja w polsce po powstaniu styczniowym
52.1 zabór rosyjski
rozpocz to bardzo brutaln akcj rusyfikacji (administracja, szkolnictwo)
j zyk rosyjski sta si j zykiem narodowym
likwidacja polskich szkó i uczelni
terytorium zaboru rosyjskiego - Kraj Nadwi la ski - zmiana nazwy, aby nie by o mowy o Polsce
dekret uw aszczeniowy og oszony przez Rosjan dla ch opów
52.2 zabór austryjacki (galicja)
Galicja uzyska a autonomi (cz
ciow niepodleg o
polityczn )
istnia dla Galicji osobny sejm polski
literatura nie podlega a cenzurze
nie by o zainteresowania odzyskaniem niepodleg o ci poniewa biedni d
yli tylko do prze ycia a
bogaci do utrzymania maj tku
brak przemys u, n dza wsi, dysproporcje maj tkowe
52.3 zabór pruski
bezwzgl dna akcja germanizacyjna
j zyk urz dowy - niemiecki, zakaz modlitwy w j zyku polskim
Polacy nie mogli zamieszkiwa na sta e w danym miejscu
istnia y towarzystwa piewackie i sportowe (pod nimi kry a si konspiracja)
ch opi niejednokrotnie pozbawieni byli ziemi
urz dy obsadzone przez Niemców
53. filozofie epoki
53.1 august comte
W rozprawie "Kurs filozofii pozytywnej"
sformu owa swe g ówne pogl dy:
przedmiotem nauki powinno by rejestrowanie faktów i spostrze e , bowiem godne poznania jest to co
sprawdzalne, udowodnione empirycznie
da ci g ego weryfikowania wiedzy, adne twierdzenie nie jest do ko ca prawdziwe; twierdzi , e
wiedza jest relatywna
badania naukowe powinny prowadzi do konkretnych wynalazków, wzbogaca ludzkie ycie
odrzucenie psychologii
53.2 herbert spencer
Dostrzeg analogi pomi dzy prawami rz dz cymi biologi a istnieniem spo ecze stwa ludzkiego.
Twierdzi , e podstaw egzystencji jest harmonijna wspó praca pomi dzy organami i klasami spo ecznymi.
Je eli jedna z klas spo ecznych nie domaga to ca e spo ecze stwo jest chore, st d wniosek, e walka klas
jest zgubna, jest zjawiskiem szkodliwym. Harmonia jest bowiem podstaw spo ecze stwa. Jedyn i
prawdziw form rozwoju jest ewolucja, rozwój przy ci g ym doskonaleniu si .
53.3 hipolit taine
Stworzy kierunek zwany DETERMINIZMEM - jakiekolwiek dzie o literatury jest zdeterminowane przez 3
czynniki dotycz ce twórcy:
rasa (czynniki psychiczne i biologiczne)
rodowisko (geograficzne, spo eczne)
chwila dziejowa (tradycja, przesz o
, tera niejszo
)
Taine twierdzi , e w ten sposób trzeba bada literatur , w sposób socjologiczny. Literatura dostarcza
bowiem wiedzy o spo ecze stwie. Ma ona gromadzi fakty o nim.
Cz owiek jest zdeterminowany warunkami w jakich si urodzi , pozycj spo eczn , stanem maj tkowym.
53.4 karol darwin
Jest twórc EWOLUCJONIZMU. Przyczyny ewolucji:
walka o byt
dobór naturalny
Walka o nie kszta tuje ewolucj . Przetrwaj tylko osobniki najsilniejsze, na tym polega
doskonalenie si
rasy, eliminowane s bowiem najs absze jednostki. Konsekwencja tej teorii to praca "O pochodzeniu
cz owieka". Udowodni , e cz owiek nie jest centrum wszech wiata , jest jednostk biologiczn , wytworem
ewolucji, podlega jej prawom.
53.5 stuart mill
Stworzy teori filantropijnego utylitaryzmu. Wed ug niego ka dy cz owiek powinien by u yteczny
spo ecznie, dzi ki temu zmniejszaj si antagonizmy klasowe.
53.6 scjentyzm
Zaufanie do nauki, która mia a by jedynym kryterium poznania. Stosowanie tych samych zasad
naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. Tymi zasadami s : obserwacje,
do wiadczenie, analiza, wnioskowanie. Scjentyzm mia kierowa my l ludzk ku konkretnej
rzeczywisto ci.
53.7 ewolucjonizm
Tworzenie wiedzy o spo ecze stwie i cz owieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe przekszta canie
si form ycia w coraz doskonalsze. Wytworzenie przekonania, e im wi ksze osi gni cia nauki i techniki
tym lepsze warunki ycia cz owieka i moralne i intelektualne.
53.8 utylitaryzm
Moralno
ludzk okre la si stopniem jego altruizmu (troska o dobro innych ludzi). Ka da jednostka
powinna wnosi jaki wk ad do wspólnego dobra. Miernikiem warto ci cz owieka jest praca.
54. has a POLSKIEGO pozytywizmu
1. praca u podstaw
podniesienie poziomu umys owego i kulturalnego najni szych podstawowych warstw spo ecze stwa
2. praca organiczna
praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju
3. solidaryzm spo eczny
wspó praca wszystkich warstw spo ecznych ze sob
4. emancypacja kobiet
przygotowanie kobiet do ycia i pracy, prawo do nauki
5. asymilacja ydów
zaborcy d
yli do przeciwstawienia sobie ró nych grup etnicznych.. Pozytywi ci sprzeciwiali si temu w
imi zasad demokracji.
6. kult filantropii
wspieranie biednych, nie tylko finansowo
7. nauka to pot ga
rozwój intelektualny ludzi, szacunek dla nauki, kult ludzi my l cych, wykszta conych
55. cechy pozytywizmu polskiego
nie by ruchem jednolitym ideowo, zawiera przeciwstawne pogl dy
program spo eczno-gospodarczy propagowa ustrój kapitalistyczny
wrogo odniós si do rewolucji jako do ruchu niszcz cego naturaln , ewolucyjn drog rozwoju
spo ecze stwa
56. spór pomi dzy romantykami a pozytywistami
Ju w romantyzmie literatura d
y a do roli przewodniczki narodu, a poeta przywódcy. W pozytywizmie
te . Ale tu podstawa poezji to rzetelna wiedza, nie natchnienie. Aby pisa trzeba mie t wiedz poniewa
pisarz mia edukowa . Literatura mia a uczy .
M odzi studenci Szko y G ównej to ludzie marz cy o karierze pisarskiej. Zaczynali zawsze od
dziennikarstwa poniewa pras omija a cenzura. W prasie koncentrowa o si
ycie kulturalne. Nowy
program ideowy zosta sformu owany na amach prasy i tam by forsowany.
Prasa zosta a podzielona na m od
(zwolennicy m odych pogl dów) i star
(chciano zachowa stary stan
rzeczy). Pomi dzy dwoma antagonistycznymi pokoleniami ró nice wiatopogl dowe pokrywa y si z
wiekiem.
Obóz m odych skoncentrowa si wokó "Przegl du Tygodniowego", "Opiekuna domowego", "Niwy",
"Prawdy". Stara prasa to "Bluszcz", "K osy", "Biblioteka warszawska".
Spór pomi dzy romantykami i pozytywistami rozwija si na amach czasopism i wszed do literatury
polskiej jako spór m odej i starej prasy.
Adam Wi licki w artykule "Groch o cian " z "Przegl du..."
skrytykowa epigo sk (wyznawanie
pogl dów minionej epoki) literatur pseudoromantyczn . Od tego artyku u i ostrej krytyki rozpocz si
spór romantyków z pozytywistami.
W artykule "My i wy" w "Przegl dzie..."
wi tochowski
scharakteryzowa oba stronnictwa. Ich stosunek
do siebie.
Pomi dzy oboma stronnictwami panowa y stosunki antagonistyczne. Wiele sobie zarzucali, nie widzieli
mo liwo ci ust pu i porozumienia.
Starzy:
danie spokoju w literaturze
zapatrzenie w przesz o
, bezkrytyczne jej uwielbienie
brak arliwo ci, energii, zdecydowanego dzia ania
ho dowanie konserwatywno ci
podlegaj regu om, kanonom
opó niaj post p my li, wiedzy, mani spo ecze stwo
M odzi:
popularyzacja pracy i nauki
pobudzenie ywotnych si w spo ecze stwie
kierowanie uwagi w przysz o
spontaniczni, swobodni i arliwi w dzia aniu
nie kieruj si prywat , wa ne s dla nich korzy ci narodu
demokratyczni
Artyku ten nie konstruuje adnego konkretnego programu. To konfrontacja dwóch pokole . Krytyka
konserwatyzmu, zapatrzenia w przesz o
, bezczynno ci. M odzi pozytywi ci byli rzecznikami o wiaty,
kapitalizmu (jako ustroju i nowej formy gospodarowania). Likwidacja n dzy i wyzysku to bogacenie si
kraju, a efekt to niepodleg o
. St d fascynacja wynalazkami i post pem.
Orzeszkowa przedstawi a wizj idealistyczn , pe n optymizmu, wizj po czenia ró nych klas, rodowisk
narodowych w imi dobra teraz i niepodleg o ci pó niej.
Pozytywi ci przesuwali niepodleg o
na pó niej. Koncentrowali si na dzia alno ci ekonomicznej, która
mia a doprowadzi do od czenia si od zaborców i scalenia ziem polskich.
57. cele i zadania literatury
Literatura pozytywistyczna mia a by spo ecznie zaanga owana. Jej twórca to nauczyciel spo ecze stwa a
pisarstwo to s u ba publiczna. Orzeszkowa twierdzi a, e literatura wspó czesna nie mówi prawdy o yciu i
ludziach, nie zajmuje si
ywotnymi sprawami wspó czesno ci, obraca si wokó tematów nieaktualnych,
nie nad
a za yciem. Literatura i ycie spo eczne rozwijaj si . Orzeszkowa
da a aby pisarz po czy
si sercem i my l z ogó em ludzi. Chcia a aby twórca sta si sercem ogó u. Mia to by twórca czuj cy,
opowiadaj cy o problemach zbiorowo ci. Tematów mia szuka w ród ludzi i wspó czesno ci.
Tym tematem zajmowa si tak e Sienkiewicz. Zaleca odrzucenie egoizmu, dostrzeganie problemów
innych ludzi, wed ug niego preferowany powinien by gatunek literatury - powie
. Ma ona przysz o
, jest
po yteczna. Dostrzeg on w niej form literack , która najskuteczniej s u y propagandzie i agitacji. Zgadza
si tak e z tym Orzeszkowa.
W pozytywizmie nast pi zwrot ku powie ci i noweli. Stwarza y one bowiem okazj do wnikliwego
zaprezentowania rzeczywisto ci. Proza by a atwiejsza w odbiorze, bardziej komunikatywna. Mog a
dotrze do wi kszego kr gu odbiorców.
57.1 powie
jak zwierciad o odbija rzeczywisto
to co jest zawarte w niej musi by prawdopodobne
powinna odda prawdziw atmosfer spo ecze stwa
oddzia ywa na wyobra ni
mo e przekazywa uczucia
aby by a u yteczna powinna posiada dwie strony: zewn trzn odnosz ca si do formy i wewn trzn
uwydatniaj c my li i d
enia
ma by
ród em wiedzy o wspó czesno ci
powinna poucza , wyja nia , przedstawia to co dobre
ukazuj c postawy naganne, dawa chwalebne przyk ady
winna mie walor estetyczny, uczy i wychowywa
57.2 literatura tendencyjna
Wykorzystywa a ró ne gatunki prozatorskie. Artysta ma mie cel spo eczny, bez niego literatura jest
pusta.
cel spo eczny
odtwarzanie rzeczywisto ci z przynoszeniem wiedzy
autor ma zaobserwowa fakty, oceni je i wyprowadzi wnioski zaradcze do nagannej sytuacji
Orzeszkowa: "Ch osta przes d, g upot , pod o
i zastój, rozja nia poj cia, zach ca do pracy,
wskazywa
drogi do post powania i wzory do na ladowania - oto dzi zadanie literatury".
Bohater:
oddaje swe ycie idei
heroizmem, arliwo ci , energi przypomina romantycznego
cz owiek przeci tny, g ównie inteligent (lekarz, nauczyciel) nieskomplikowany psychologicznie
cz owiek dobry, altruista
Fabu a:
zazwyczaj jeden w tek
wydarzenia ukazywane chronologicznie, zgodnie z ci giem przyczynowo-skutkowym
Narrator:
ocenia sytuacj i na jej kanwie wypowiada has a ideowe
nakazuje pewne jednoznaczne postawy
poucza poprzez komentarz do sytuacji
zwraca si do czytelnika w formie nakazowej
58. twórczo
elizy orzeszkowej
58.1 "A...B...C..."
58.1.1 tre
Joanna Lipska, córka wydalonego ze szko y pedagoga, po mierci ojca postanawia pomóc bratu w
utrzymaniu domu i zaczyna naucza (bez zezwolenia w adz) dzieci s siadów j zyka polskiego. Nie s to
ludzie zamo ni, ale nawet te grosze, które p ac bohaterce, znacz dla niej wiele. Gdy s d dowiaduje si
o jej pracy skazuje j na grzywn 200 talonów lub 3 miesi ce
wi zienia. Brat jednak po ycza pieni dze u
lichwiarza i p aci kar . Joanna jest bratu bardzo wdzi czna, stara si mu pomaga jak najwi cej. Wraca
tak e do zakazanego zaj cia.
58.1.2 chas a pozytywistyczne zawarte w utworze
praca u podstaw - nauka ubogich dzieci
nauka to pot ga - uczy szacunku do nauki
emancypacja kobiet - Joanna pracuje
praca organiczna - inteligencja z warstw ubo sz , wspó praca z wzajemnym po ytkiem
58.1.3 elementy tendencyjne
g ówna bohaterka czerpie szcz
cie i rado
na przekór wszystkich nieszcz
; w sposób heroiczny
trwa w swoich za o eniach
bohater tendencyjny
fabu a - 1 w tek
chronologia
utwór sugeruje jak post powa
sytuacja przedstawiona klarownie
wyra ne przedstawione co dobre a co z e (ukazanie dobrej podstawy ma tle ca ej sytuacji)
gatunek nowela
charakter panoramiczny utworu
58.2 "dobra pani"
58.2.1 tre
Pani Ewelina Krzycka, bogata dziedziczka, anga uje si w dzia alno
filantropijn . Przygarnia liczn ,
ubog dziewczynk , któr opiekuj si krewni. Dziecko jest rozpieszczane, otrzymuje staranne
wychowanie, uczy si dobry si dobrych manier i j zyka francuskiego. Krzycka zachwyca si
dziewczynk , zabiera j w podró do W och. Po kilku miesi cach wracaj , zainteresowanie pani
dzieckiem zaczyna s abn
. Hela jest odpychana, a jej miejsce zajmuje m ody w oski muzyk. Wkrótce
dziewczynka przenosi si do garderoby, nic nie rozumie z post powania opiekunki. Pewnego razu
s u
ca opowiada Heli histori
ycia pani Eweliny i jej kolejnych podopiecznych. S u
ca te zosta a
kiedy przygarni ta, ale "dobra pani" szybko znudzi a si jej osob . Tak by o z kolejnymi osobami i
zwierz tami. Dziewczynka jest smutna i zdumiona. Wkrótce pani odsy a Hel do ubogiej, wiejskiej chaty,
p ac c jej krewnym za opiek nad dzieckiem. Dziewczynka znów musi y w ubóstwie, jest samotna i
opuszczona.
58.2.2 elementy tendencyjne
Utwór przestrzegaj cy przed wyrachowanym dzia aniem, które pozornie mo e przypomina realizacj
hase pozytywistycznych.
58.2.3 problematyka
Wy sze klasy spo eczne nie s u yteczne, brak wspólnej pracy. Ukazanie wypacze programu
pozytywistycznego. Pani przyjmuje do domu ma Helenk . Jest to dzia alno
z kaprysu, filantropijna
lecz wyrz dzaj ca krzywd .
58.3 "gloria victis"
58.3.1 tre
Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi histori zbiorowej mogi y powsta czej sprzed prawie
pó wiecza. Z opowie ci drzew dowiadujemy si o losach poszczególnych ludzi, o ich wygl dzie, przyja ni i
wzajemnym po wi ceniu. Snuj opowie
o przyja ni mi dzy Tar owskim i jego siostr Aniel a
arystokrat Jagniczem. Tar owski, w t y i niewy wiczony w walce, uratowa ycie Jagniczowi. Ten
przyrzek jego siostrze, e zawsze b dzie go chroni w boju. W ostatniej bitwie Tar owski zosta
postrzelony. Gdy Kozacy zaatakowali szpital, Jagnicz ze swoj jazd rzuci si broni mordowanych
rannych. Obydwaj przyjaciele zgin li. Po latach na miejsce bitwy przysz a Aniela. Zostawi a na mogile
ma y krzy yk. Wzruszony t opowie ci wiatr zawo a "Gloria victis !" - chwa a zwyci
onym !
58.3.2 problematyka
Orzeszkowa gloryfikuje powsta ców, ale samo powstanie nie jest akceptowane. Ma do nie niego
sceptyczny stosunek, poniewa bohaterowie po wi cili wszystko dla niego. Zas uguj na cze
i
szacunek. Utwór ten jest ho dem z o onym mieszka com przez natur .
58.4 "nad niemnem"
58.4.1 tre
Dworek Korczy skich zamieszkuj Benedykt, jego ona Emilia, ich dzieci Witold i Leonia, którzy
ucz si w szko ach w mie cie, i w a nie przyjechali na wakacje, Marta Korczy ska, krewna Benedykta,
która zajmuje si domem i wspiera kuzyna w prowadzeniu maj tku, Justyna Orzelska - uboga siostrzenica
pana domu, jej ojciec, oraz zabawna, rozanielona wiecznie panna Teresa, nieod czna towarzyszka Emili,
niegdy nauczycielka Leonii.
W s siedztwie mieszkaj Bohatyrowicze, sch opia a szlachta za ciankowa, której ród wywodzi
si , jak mowi legenda o Janie i Cecylii, z XVI wieku. Bohatyrowicze i Korczy scy kiedy
yli w wielkiej
przyja ni i razem walczyli za ojczyzn .
Obie rodziny s sk ócone, a to, co pozosta o z dawnego braterstwa, to wspólna mogila
powstanców, Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczynskiego, która stanowi wi te miejsce dla rodziny
Jerzego. Pewnego lipcowego dnia Marta i Justyna wracaj z ko cio a. Justyna spotyka wtedy po raz
pierwszy Janka Bohatyrowicza, któremu panna ta ju dawno przypad a do gustu. Dziewczyna zaczyna si
interesowa m odzie cem. W domu wszyscy oczekuj przyjazdu dzieci, które maj sp dzi z rodzin
wakacje. Kirlo obra a Justyn , o mieszaj c w towarzystwie jej ojca.
Dwór i za cianek dzieli coraz wi ksza przepa
. Liczne zatargi, bezwzgl dno
Benedykta, który
musi dba o interesy w asnej rodziny (koszty zwi zane z nauk dzieci, potrzebne pieni dze na utrzymanie
domu i sprostanie zachciankom pani Emilii,
wysokie podatki), upór Bohatyrowiczów, yj cych z ci
kiej pracy w asnych r k - to wszystko doprowadza
do procesu. Dawna przyja
i wspó praca, o której mówi Anzelm, wspominaj c serdeczno
dla ch opów
pana Andrzeja, brata Benedykta, popada w zapomnienie.
Podczas imienin pani Emilii Justyna znudzona i zdegustowana atmosfer , jaka panuje we dworze,
wychodzi na spacer. Jest dotkni ta zalotami onatego ju Zygmunta Korczy skiego i natr tn obecno ci
Kir y i Ro yca. W polach spotyka Janka Bohatyrowicza, który zaprasza pann do swojej chaty. Justyna
poznaje zascianek, go cinno
i serdeczno
jego mieszkanców. Czuje si tu lepiej ni w Korczynie.
Panna Orzelska wraz z Janem i Anzelmem odwiedza legendarny grób Jana i Cecylii, protoplastów rodu
Bohatyrowiczow. Anzelm opowiada panience histori
ycia Jana i Cecylii którzy zakochani w sobie
przybyli tu, aby ukry si przed przeciwnymi ich mi o ci lud mi W asnymi r kami karczowali puszcz ,
przekszta caj c j w yzne pola i ki. Mieli liczne potomstwo. Synowie i córki, po za o eniu rodzin,
pracowali razem z rodzicami. Po osiemdziesi ciu latach zjecha w te strony król Zygmunt August, który
nada rodowi szlachectwo i pozwoli u ywa herbu Pomian. Justyna wraca do domu szcz
liwa. Syn
Benedykta, Witold, równie zaprzyja nia si z Bohatyrowiczami. Jest pe en wiary w pozytywistyczne
has a, widzi w prostym ludzie si , która mo e uratowa naród polski. Krytykuje rz dy ojca, pragnie
wprowadzi wiele zmian w zarz dzaniu maj tkiem. Chce za agodzi spór z za ciankiem Benedykt nie
rozumie syna, czuje si dotkni ty jego uwagami, widzi w nim wroga. Justyna coraz bardziej kocha Janka,
interesuje si pracami przy niwach, nawet pomaga w polu. Pewnego dnia Janek i Justyna p yn do grobu
poleg ych powsta ców Janek opowiada, jak ostatni raz widzia swego ojca i odchodz cych do powstania
innych m
czyzn Przypomina sobie dzie , gdy Anzelm przyniós wiadomo
o mierci Andrzeja
Korczy skiego i Jerzego Bohatyrowicza. Po powrocie do chaty Anzelma Justyna wys uchuje historii
mi o ci stryja Janka i Marty. O przyczynach rozstania dowiaduje si panna dopiero od Marty. Odrzuci a
ona o wiadczyny Anzelma, bo bala si pracy w za cianku, a takie z powodu wstydu, jaki odczuwa a, gdy
dwór wy miewa si z jej ch opskiego amanta. Teraz a uje swojej decyzji. Jest samotna, yje na lasce
rodziny, a pracowa i tak musi.
Justyna postanawia ostatecznie rozmówi si z Zygmuntem, który pragnie, aby zosta a jego
kochank . Ta niemoralna propozycja oburza pann Orzelsk , która w ostrych s owach o wiadcza
mu, e go nie kocha. Obra ony Zygmunt wraca do domu. W rozmowie z matk prosi, aby
sprzeda a Osowce i wraz z nim podró owa a po wiecie. Nie chce d u ej pozosta w tych nudnych
i nieciekawych stronach. Nic dla niego nie znacz wspomnienia o ojcu i jego bohaterskiej mierci.
Pani Andrzejowa z przera eniem i bólem s ucha gorzkich i bezwzgl dnych s ów o ukochanym
m
u, którego Zygmunt nazywa szale cem.
Na wesele El uni Bohatyrowiczowny przychodzi ca y za cianek, a takie go cie z dworu: Justyna,
Witold, Leonia - pomimo zakazu matki, a tak e Marta. Bohatyrowicze prosz Witolda, aby wstawi
si u ojca za nimi w zwi zku z przegranym procesem s dowym. Pragn zgody z Benedyktem.
Witold obiecuje, e spe ni pro b gospodarzy. Benedykt Korczy ski prze ywa trudne chwile - nie
potrafi znale
porozumienia z rozkapryszon
on , czuje, e ukochany syn oddala si od niego,
nigdzie nie ma wsparcia w k opotach gospodarskich. Rozmy la nad swoj przesz o ci , której
idea tak bardzo ró ni si od ci
kiej tera niejszo ci. Nastrój przygn bienia pot guje list od brata
Dominika, który na dobre ju urz dzi si w Rosji, obra karier urz dnicz i nie my li wraca do
kraju. Rozwa ania przerywa przybycie Witolda. Ojciec i syn d ugo i szczerze rozmawiaj .
Nazajutrz Witold niesie do za cianka radosn nowin o pojednaniu. Ko cz si gody El uni.
Janek i Justyna nad Niemnem wyznaj sobie mi o
. Nast pnego dnia do Korczyna przybywaj
Kir o z on oraz Zygmunt. Kir owie w imieniu Ró yca prosz o r k Justyny. Panna Orzelska
o wiadcza wszystkim zebranym, e jest zar czona z Jankiem. Benedykt i Kirlowa popieraj jej
decyzj , Witold cieszy si z wyboru kuzynki, Emilia i Zygmunt s wstrz
ni ci. Marta pragnie wraz
z Justyn przenies si do za cianka, ale Benedykt nie chce jej pu ci . Jest ona niezast piona w
gospodarstwie i bardzo mu bliska.
Benedykt odprowadza Justyn do chaty Anzelma. Tam nast puje symboliczna scena -
ostatecznego pojednania dworu z za ciankiem poprzez lub Jana z Justyn i ponowne spotkanie
Benedykta z Anzelmem.
58.4.2 charakterystyka spo ecze stwa
Arystokracja
Zainteresowania
Zajmuj si sztuk - jej uprawianiem i kontemplacj . Nie pracuj na siebie, yj z maj tku, który
posiadaj . Stylizuj si na artystów, cho tak naprawd tej sztuki nie rozumiej . Nie s zadowoleni ze
swego ycia. Uwa aj , e nie maj dobrych warunków do rozwijania. Ich ycie ró ni si od ycia w
utworach, s wi c niezadowoleni. Nie maj przed sob
adnych celi. S ospali, apatyczni, uciekaj w
sentymentalne powie ci, by zabi nud . Sami nie wiedz czego chc . Maj o sobie wygórowane
mniemanie. Egoistyczni, my l tylko o sobie, o zbytkach, rozrywkach (urozmaici monotonne ycie).
Schlebiaj w asnym pragnieniom, cho sami nie wiedz czego chc . Nie zajmuj si losem swoich
bli nich.
Zasady moralne
Nie maj . yj wed ug konwenansów. Z zewn trz - pokrywa, maska; wewn trz - same z e cechy. Nie licz
si z innymi. S wynio li i dumni, honorowi ale i k ami . Gardz innymi. Licz si tytu y a nie szcz
cie.
Ich kryterium oceny
Maj tek, podporz dkowywanie konwenansom.
Ci, którzy nie spe niaj tych wymogów nie s traktowani jako ludzie.
Ziemia stwo
S w hierarchii maj tkowej ni ej ni arystokracja. S to ludzie trze wo my l cy. Post puj wbrew
honorowi lecz musz utrzymywa rodzin i maj tek. Ziemia stwo to klasa ludzi o obliczu ludzi patriotów.
Borykaj si ze sprawami codziennymi, ale korzy ci z ich pracy nie s przeznaczone dla nich. Za wszelk
cen chc zachowa obecny status maj tkowy i nie oddawa ziemi.
Za cianek
Ludzie ci z racji pochodzenia s szlacht , ale warunki ycia zmuszaj ich do pracy - zubo a a szlachta.
Cechuje ich ad, porz dek, dba o
o ad estetyczny. Istotn cech jest praca - szanuj j , nie boj si jej,
s zadowoleni, e j maj , jest ona dla nich ród em utrzymania, kszta tuje wytrwa o
, siln wol i
uczciwo
. Ludzie ci s serdeczni i go cinni, zdolni do g bokich uczu , honorowi, dumni, prostolinijni,
otwarci w swoich reakcjach. Przesz o
to dla nich skarbnica wiedzy, ukazuje wzorce osobowe, dbaj o
ni i tradycj .
59. twórczo
boles awa prusa
59.1 dziennikarstwo
Swoje pierwsze utwory napisa jako dziennikarz. Najpierw pisa artyku y popularno-naukowe. Nie uwa a
pracy dziennikarskiej za do
powa n . Przyj ofert pisania sta ych felietonów (tre
mia a informowa o
wa nych wydarzeniach z ró nych sfer). Idea felietonisty: musi by wsz dzie i wszystko wiedzie ,
czytywa wyci gi z artyku ów, alfa i omega - ch onie wszystko.
W swoich pracach zawar pozytywistyczne has a: praca organiczna, nauka to pot ga, emancypacja kobiet
(jest przeciw niej).
59.2 "lalka"
59.2.1 Problematyka utworu
Tematem "Lalki"
jest kl ska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu, ukazane na tle przemian
dziejowych: wygasania walk narodowowyzwole czych i rodzenia si kapitalizmu. Uwaga autora
koncentruje si wokó zagadnie politycznych, spo eczno-ekonomicznych i kulturalnych. Im te
podporz dkowana jest konstrukcja portretów psychologicznych powie ciowych postaci. "Lalka" posiada
trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne:
1. powie
o polskim spo ecze stwie wieku XIX
2. kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku
3. powie
o nieszcz
liwej mi o ci Stains awa Wokulskiego do arystokratki Izabeli
ckiej
59.2.2 Portret Stanis awa Wokulskiego
Doktor Schuman powiedzia o Stachu: "Skupi o si w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i
pozytywista z 1870". Osobowo
Wokulskiego ukszta towa a si w epoce romantyzmu, ale y i dzia a
przysz o mu w potywi mie. Cechy jakie si w nim skupi y, ich kontrowersyjno
, wywo uj ca brak ideowej,
konsekwentnej postawy, doprowadzi o do kl ski w yciu osobistym g ównego bohatera.
Cechy romantyczne:
1. skomplikowana, niepospolita, wyj tkowa indywidualno
2. sk ócony ze wiatem
3. uczestniczy w powstaniu styczniowym, za co zosta zes any na Syberi
4. traktowa mi o
i kobiet z wielk czci
5. zdolny by do ofiar i po wi ce
6. jego tragiczna i romantyczna mi o
do Izabeli zako czy a si prawdopodobnie samobójstwem
7. zagadkowo
i tajemniczo
jego losów
8. posta bogata wewn trznie, ponadprzeci tna
Cechy pozytywistyczne:
1. kult wiedzy (wychowanek Szko y G ównej w Warszawie)
2. zainteresowanie wynalazkami
3. przedsi biorczo
, dyscyplina i konsekwencja w pomna aniu maj tku
4. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i n dz klas najubo szych
Mi o
do Izabeli przemieni a Wokulskiego z cz owieka krytycznego i rozs dnego w zakochanego do
szale stwa romantyka. Straci pewno
siebie, przesta wierzy w prac , prze ywa rozterki, nie potrafi
znale
dla siebie miejsca na ziemi.
59.2.3 Stary subiekt jako narrator - znaczenie pami tnika Rzeckiego
Pami tnik Rzeckiego to wzruszaj ca, chaotyczna gadanina starego subiekta, który opowiada o wszystkim
co prze y i prze ywa, wzbogacaj c to w asnymi refleksjami. Spe nia tym samym wa ne funkcje. Dope nia
obraz przedstawionej rzeczywisto ci w "Lalce" bardzo istotnymi elementami. Informuje o udziale
Rzeckiego w Wio nie Ludów, Wokulskiego w powstaniu styczniowy, oraz jego pó niejszych losach, przez
co powie
zyskuje perspektyw historyczn . Wprowadzenie pami tnika celowo opó nia akcj , wzmaga
zaciekawienie czytelnika dalszymi losami bohaterów. Z niego poznajemy tak e Warszaw lat 70-tych i
wcze niejszych, jej mieszka ców. Rzecki komentuje tragedi mi osn Stanis awa, wydarzenia w sklepie,
w kamienicy, w mie cie. Dzi ki temu kazde zdarzenie ogl damy z ró nych punktów widzenia, mamy
ro ne interpretacje. Rzecki opowiada przede wszystkim o przesz o ci, wspomina lata wcze niejsze -
okres napoleo ski. Gdy narrator odautorski przedstawia wiat w miar wszechstronnie i obiektywnie to
Rzecki pisze tylko o tym, co sam wie, o bohaterach i zdarzeniach, w których sam bra udzia . Tworzy to
zupe nie odmienny obraz wiata. Pod wi kszo ci s dów Rzeckiego o wspó czesnym wiecie podpisuje
si sam Prus.
59.2.4 Charakterystyka spo ecze stwa
"Lalka"
ukazuje obraz spo ecze stwa polskiego, jego warstw, rodowisk, grup zawodowych w latach
siedemdziesi tych XIX wieku. W powie ci grupy te prezentowane s przez swych przedstawicieli.
Poznajemy miejsca ich zamieszkania, spacerów, tematy ich rozmów.
Arystokracja (Tomasz i Izabela
ccy, baronostwo Krzeszowscy, pani W sowska, hrabia Starski,
hrabia Tek)
Ziemia ska szlachta (prezesowa Zas awska)
Mieszcza stwo:
- niemieckie (Minclowie)
- ydowskie (Szlangbaumowie)
- polskie (Wokulski, Rzecki, pani Stawska)
Proletariat miejski (ukazany w powie ci marginesowo)
Spo ecze stwo zosta o przedstawione w sposób kontrastowy. Obraz Powi la, n dza jego mieszka ców
kontrastuje z wystawnym i beztroskim yciem arystokracji, ich
bogato urz dzonymi pa acami, drogimi
strojami.
59.2.4.1
Krytyczny obraz arystokracji
Arystokracja ma poczucie odr bno ci i wy szo ci nad reszt spo ecze stwa. Gardzi lud mi ni szego
stanu, jest niezdolna do adnej produktywnej pracy. Arystokraci prowadz
pró niaczy tryb ycia, zajmuj
si gr w karty, wy cigami konnymi, rodzinnym swataniem i intrygami, sk adaj sobie wizyty, bywaj w
teatrze i na koncertach. Grupa ta jest moralnie zepsuta, co wida na przyk adzie traktowania spraw
tycz cych mi o ci i ma e stwa. Kobiety z wielkiego wiata, wychowane w duchu konwenansu i pozoru,
s niezdolne do mi o ci, zimne i nieczu e jak lalki, ob udne i cyniczne w post powaniu. Wychodz za m
,
kieruj c si rozs dkiem lub konieczno ci (z sytuacja finansowa rodziców).
Po ród arystokracji nie ma
adnych dzieci. Jest to celowy zabieg autora, który chce w ten sposób podkre li , nie ma ta grupa
mo liwo ci przetrwania, jest biologicznie zwyrodnia a, skazana na wymarcie. Ta "kasta egoistów" sama
nie potrafi stworzy
adnej warto ci i utrudnia to innym.
59.3 "powracaj ca fala"
59.3.1 tre
Gotlieb Adler jest bogatym przemys owcem, w a ciciele fabryki tkani bawe nianych. Ma syna Ferdynanda,
który prowadzi hulaszczy tryb ycia. Ten traktuje go pob a liwie uwa aj c, e praca jest
przekle stwem.
Pozwala synowi korzysta z uroków ycia. Aby sp aci d ugi syna, obni a p ace robotnikom i zwalnia
lekarza. Pewnego dnia w fabryce dochodzi do wypadku. Jeden z robotników zasypia nad maszyn , która
mia d y mu r k . Umiera, gdy w fabryce nie ma lekarza, a przeje d aj cy w pobli u Ferdynard odmawia
odwiezienia rannego do szpitala. S dzia mówi m odemu Adlerowi co o nim my li. Doprowadza to do
pojedynku, w którym ginie Ferdynand. Zrozpaczony ojciec w napadzie szale stwa podpala swoj fabryk .
59.3.2 problematyka
"Powracaj ca fala"
podejmuje problem cywilizacji wielkoprzemys owej, w której rz dz nowe,
bezwzgl dne prawa wyzysku ludzi pracy. Zanikaj dawne warto ci, a jedynym celem jest pieni dz. Mia
da szcz
cie ojcu i synowi lecz sprowadzi na nich nieszcz
cie.
Powracaj ca fala - wa ne jest to co da si innym ludziom, w organizmie spo ecznym wszystko ma swoje
skutki, wszystko jest powi zane. Adler traci syna poniewa w naturze panuje sprawiedliwo
, zosta
ukarany za krzywdy wyrz dzone innym.
Z o jest jak powracaj ca fala. Je li je komu wyrz dzisz zawsze
do ciebie powróci.
60. Poezja czasów niepoetykich
W pozytywizmie poezja sta a si mniej popularna. Pojawi y si gatunki prozatorskie, epickie. Uwa ano, e
s one lepiej zrozumia e i lepiej mog s u y agitacji hase pozytywistycznych.
60.1 Poezja Adama Asnyka - twórcy z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu
Adam Asnyk uwa any jest za jednego z pierwszych twórców polskich erotyków i liryki mi osnej.
Nawi zywa on do Petrarki i jego sonetów.
"Do m odych"
Pierwsze wersy i nie tylko s zwi zane z scjentyzmem. Nie wolno jednak zapomina o przesz o ci.
Przysz o
ma by doskonalsza. Przesz o
jest podstaw do rozwoju. Próba tworzenia pomostu
pomi dzy tym co by o a tym co b dzie. Poeta odnosi si z szacunkiem do przesz o ci. Zachowany jest dla
niej pewien kult. Mowa jest o ci g ym doskonaleniu si
wiata. M ode pokolenie ma obowi zek
doskonalenia wiata.
"Daremne ale"
Adresatami tych s ów s epigoni romantyzmu ci, którzy zatrzymuj
wiat
w biegu, z orzecz , e nie pasuje
on ju do ich konserwatywnych pogl dów. Nale y d
y do doskonalenia si . Ci, którzy nie d
do
post pu s martwi.
"Karmelkowy wiersz"
Ukazuje on, e m ody cz owiek wszystko widzi w pi knych barwach, tak e mi o
. Przedstawiona jest
kobieta jako obiekt westchnie i uczu . Nieprzystosowalno
wyobra e do emocji towarzysz cych
mi o ci.
"Nad g biami"
Jest to cykl sonetów. Jest to próba po czenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. Twierdzi , e s epoki
burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. S one cykliczne i tak ju musi by .
60.2 Maria Konopnicka
"Rota"
Podmiot liryczny, czyli Maria Konopnicka sk ada przysi g na wierno
swojej ojczy nie. Nawo uje naród
do walki o niepodleg o
i o wiar . Wiersz ma wymow patriotyczn ale i kulturow . Wed ug poetki istnieje
bowiem wi
mi dzy tradycj niepodleg o ciow i wiar chrze cija sk . St d te bierze si refren: "Tak
nam dopomó Bóg".
"Contra spem spero"
Wbrew nadziei mam nadziej . Tre
wiersza stanowi refleksj podmiotu lirycznego, który pomimo, e
straci nadziej nadal w co wierzy. Jest on bowiem jak lepiec, który cho nie widzi podnosi oczy w niebo
i wierzy, e co dzie wschodzi promienne s o ce. Podmiot liryczny jest patriot . Wierzy on w swój naród,
który cho jest ju pogrzebany, w mogile nadal ma jeszcze szans na popraw . Nadal wierzy i ma
wiadomo
narodow . Podmiot liryczny wierzy w mo liwo
powrotu narodu do poprzedniego stanu, do
czasów wietno ci, a jego s owa nios z sob troch optymizmu i wiary w popraw , o czy wiadcz
ko cowe wersy wiersza: "
Contra spem spero". I w magii g bi czuj
ycia dreszcze. I ufam jeszcze.
61. Twórczo
Antoniego Czechowa
Antoni Czechow tworzy pod konie XIX stulecia. Korzysta z tendencji literatury realistycznej. Pisywa
nowele i krótkie utwory. Potem pisa utwory d u sze i dramatyczne. Zacz y przejawia si u niego
tendencje modernistyczne. Opowiadania czy y w sobie pierwiastki tragizmu i komizmu. Tragizm to
tragizm codzienno ci. Komizm to nie sytuacja ale stany i w a ciwo ci psychiczne postaci. Jest to humor
pe en ironii i goryczy. Jego pisarstwo demaskuje system spo eczny, który tworzy a w adza carska.
61.1 "Kameleon"
G ówna osoba w tym utworze to genera . W adz sprawuje rewirowy Oczumie ow. Rewirowy nadzoruje
prac stójkowych. Oczumie ow w stosunku do o nierza jest grubia ski, u wiadamia mu swoj wy szo
.
Tak samo odnosi si do t umu. Ludzie do Oczumie owa odnosz si z szacunkiem. Obawiaj si go st d
s uni eni i schlebiaj mu. Oczumie ow czuje si panem i w adc . Nie traktuje jednak w ten sposób
genera a. Boi si go i jest poddany jego w adzy. Jego stosunek do psa zmienia si w zale no ci od tego
kto jest jego w a cicielem. Je li jest to pies genera a - niewinny, je li za jest to zwyk y bezdomny pies -
okropny i w ciek y. W momencie gdy jest to pies genera a to Oczyumie ow oskar a poszkodowanego. Ta
zmienno
dowodzi tego, e licz si ludzie tylko tacy, którzy maj w adz i pieni dze. Inni s dla nich
s u alczy, poddani, schlebiaj im. Spo ecze stwo jest shierarhizowane. D
y tylko do bogactw. Pogardza
ni szymi klasami spo ecznymi. Rewirowy wcale nie chce wyja ni tej sprawy, ale jedynie wyj
z tej
sytuacji obronn r k . Znacz ce jest tu nazwisko - Oczumie ow - g upiec. Rewirowy zmienia swoje
pogl dy tak jak kameleon kolor skóry po to, eby uchroni siebie od niebezpiecze stwa.
61.2 "Cz owiek w futerale"
Opowiadanie to nie ma ju sobie tyle komizmu. Bielikow by z wygl du pospolitym, szarym mieszka cem.
Chcia jednak odgrodzi si od spo ecze stwa. Chcia uciec od rzeczywisto ci. wiat go przerasta i
przera a . Przesadnie obawia si przepisów i wype nia je nadgorliwie. Bielikow dyrygowa ca ym
gimnazjum. Obawiano si go. Przeciwie stwem by Kowalenko i jego siostra Waria. W ich post powaniu
irytowa o go to, e mieli pogod ducha, e zakazów nie traktowali na powa nie, ich ubiór. Wed ug
Kowalenki Bielikow by donosicielem. Bielikowa cechowa bezwzgl dno
. Gdy chcia zg osi donos
kierowa nim jednak strach. Charakterystyczna jest tu wi c obawa jednego cz owieka przed drugim. Na
wiadomo
o mierci Bielikowa ludzie tylko zewn trznie okazywali smutek. Wewn trznie cieszyli si z
tego, e odszed cz owiek, który stwarza tak z atmosfer . Jednak po jego mierci ludzie nie potrafili ju
y inaczej i sami donosili. ród em
zarazy by system spo eczny i sprawowania w adzy. atwiej bowiem
jest kierowa zniewolonym spo ecze stwem
M O D A P O L S K A
62. Ramy czasowe
Pocz tek: 1890 r.
Koniec: 1918 r.
63. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA M ODEJ POLSKI
63.1 Sytuacja kraju
Po zrywie wolno ciowym w epoce romantyzmu, zm czony naród skierowa si ku filozofii
pozytywistycznej. Epoka spokoju i agodno ci w d
eniu do niepodleg o ci. Wiod cymi warto ciami
moralnymi by a praca fizyczna i umys owa. Popularne zawody to lekarz, nauczyciel itp. G ówn warstw
spo eczn by a inteligencja. By a ona odpowiedzialna za doskonalenia w d
eniu do niepodleg o ci. Z
czasem zauwa ono wypaczenie pogl dów. Mieszcza stwo op ywa o w dobrobycie. Wprowadzali
uzale nienie od siebie. Byli zach anni, a to sz o w parze z zak amaniem. Powi kszy y si dysproporcje
maj tkowe. Zrezygnowano z d
e niepodleg o ciowych. By o tak g ównie w Galicji - lojalizm polityczny.
Mia a ona bowiem autonomi . Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by
przechowa polsko
, ale
wr cz sprzyjali Austrii. Mieszcza stwo zrezygnowa o z niepodleg o ci dla maj tku. M ode pokolenie
odnosi o si wi c z niech ci do pokolenia pozytywistów. M odzie z Galicji widzia a bied kraju. Galicja
nie posiada a bowiem rozwini tego przemys u, a rolnictwo znajdowa o si w strukturze feudalnej. Byli
zacofani gospodarczo. Jednak to Kraków by o rodkiem kulturalnym i literackim. Miasto by o ubogie. Rz d
sprawowa tam kler oraz klasa mieszcza ska. Tu mieszka a buntowniczo nastawiona m odzie
uniwersytecka.
Epoka ta obejmowa a wszystkie dziedziny sztuki: literatur , muzyk , plastyk oraz teatr. Mia a p yw na
ycie, zw aszcza artystów. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: M ode Czechy, M ode
Niemcy, M oda Francja. M oda Polska to równie tytu artyku ów Artura Górskiego, opracowanych na
amach czasopisma " ycie"
(Kraków 1898). Zawar on tam charakterystyk nowej sztuki, która powinna:
1. mie charakter rodzimy, polski
2. zawiera atrybuty m odo ci czyli spontaniczno
i arliwo
St d nazwa: M oda Polska.
63.2 inne nazwy zwi zane z epok
63.2.1 Modernizm
(die modern - aktualny, modny, nowoczesny)
1. synonim M odej Polski
2. nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzowa go skrajny indywidualizm, metafizyka,
szokuj cy sposób bycia artystów. Chciano unowocze ni
wiat, zmieni go.
63.2.2 Neoromantyzm
By to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W sposób jawny nawi zywa do romantyzmu i jego twórców -
Mickiewicza, S owackiego, Norwida. Posiada wspólne cechy epoki.
63.2.3 Secesja
Termin dla okre lenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce u ytkowej i
zdobnictwie. Jej cechami s : falista linia, w tki ro linne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.
63.2.4 Dekadentyzm
Schy kowo
. By to ruch artystyczny oraz wiatopogl d, który by g boko przekonany o upadku kultury i
jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niech
do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozwój tak
jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.
63.2.5 Fin de siecle
Koniec wieku. Styl bycia ko ca XIX wieku.
63.3 FILOZOFIe EPOKI
Racjonalizm i empiryzm wi za y si z kierunkiem artystycznym pozytywizmu - realizmem. Gdy w Polsce
panowa realizm to w innych krajach tworzy y si nowe tendencje, które po pewnym
czasie dotar y do
Polski. Przesta by modny realizm.
63.3.1 Fryderyk Nietzsche
Niemiec. By czo owym filozofem okresu. Stworzy on filozofi zwan nitzscheanizmem. By a to filozofia
optymistyczna. Optymizm polega na rzeczywisto ci w r kach cz owieka. Zak ada a ona:
1. kult indywidualizmu, nadcz owieka
Jednostk s ab i pesymistyczn nale y pogardza , a wr cz niszczy . Cz owiek jest jednostk najwy sz
i powinien g osi kult si y, t
yzny psychicznej i biologicznej. Nadcz owiek jest silny, powo any do
w adzy, ma wol dzia ania i nale y do rasy panów.
2. przewarto ciowanie wszelkich warto ci
3. sprzeciw przyj tym hierarchiom, niech
do praw, przyj tych autorytetów i tradycji
4. celem cz owieka powinno by
ycie, urzeczywistnianie jego w asnych zachcianek
5. jest to postawa egoistyczna i egocentryczna
6. pogarda dla przeci tnych ludzi
7. odrzucenie lito ci, altruizmu i wspó czucia
63.3.2 Artur Schopenhauer
By to niemiecki filozof. Stworzy on pesymistyczn ideologi zwan schopenhaueryzmem:
1. ludzkie ycie to pasmo cierpie co powoduje d
enie do szcz
cia, co jest nieosi galne
2. cz owiek jest istot biologiczn i rz dzi nim ch
ycia (pop d ycia)
3. skazany jest na istnienie bez szcz
cia i dlatego cierpi
4. rz dz nim biologiczne pop dy
5. jest zdeterminowany przez biologi i l k przed mierci
6. skazany na ycie b d ce nieustann m k
7. ca y czas d
y do istnienie wiedz c, e umrze
8. cierpi poniewa próby podtrzymania ycia s bezskuteczne
Wyzwoli si od m k mo na tylko poprzez:
odrzucenie pragnie i po
da
nirvana czyli stan niebytu, brak psychicznego kontaktu ze wiatem, by a sposobem na ycie bez m k,
ucieczka od pragnie to jedyny sposób.
kontemplacja sztuki
St d rola sztuki jako warto ci najwy szej, mo liwo
ucieczki przed tragizmem istnienia
63.3.3 Henryk Bergson
Stworzy fiolozofi zwan intuicjonizmem lub bergsonizmem.
1. odrzucenie intelektu
2. wiata nie mo na pozna , tylko przeczu poprzez intuicj
3. odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji
4. Koncepcja Elane Vitale, si a wewn trzna ka dego, która nim kieruje i zmusza do aktywno ci i
dzia ania, si a ta sprawia, e cz owiek przekszta ca wiat, który jest dynamiczny
63.3.4 Zygmunt Freud
Twórca psychoanalizy. W wyniku bada dostrzeg dwoisto
ycia psychicznego: ( wiadomo
i
nie wiadomo
). Dostrzeg on mo liwo
dotarcia do pod wiadomo ci cz owieka. Rola snów i motywów
erotycznych przez które mo na odnale
prawd o cz owieku. G ówna my l to poznanie prawdy o
cz owieku i wiecie poprzez sfer psychiki, pod wiadomo
cz owieka. Centrum zainteresowania to to, co
niepoznawalne.
63.3.5 Karol Marks
Stworzy marksizm. Wywar on wp yw na proletariat. Nie sk ania si ku jednostce. Zainteresowanie
t umem, zbiorowo ci i sytuacj spo eczn , która si
zmienia ze wzgl du na wiod c klas spo eczn .
Od egnanie od indywidualizmu.
Nast pi kryzys w warto ciach literackich:
1. literatura realistyczna by a bezwarto ciowa, warto
to uczucie subiektywne, wp yw liryki - liryzm
2. odrzucenie prawide poetyckich jako kr puj cych swobod i sponataniczno
3. odzwierciedlanie g ównie pejza u psychicznego twórcy i cz owieka.
63.4 CZASOPI MIENNICTWO
To ono g ównie si rozwija o mimo surowej cenzury. Zawiera o ono materia y literackie oraz dyskusyjne
polemiki o kszta cie artystycznym. By y dokumentem ycia literackiego.
" ycie"
Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki ("Miriam") by redaktorem
naczelnym. To on przyswoi twórczo
Norwida. Walczy z tradycyjno ci . Jawnie popiera i nawi zywa
do romantyzmu.
" wiat"
Kraków - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dba o warstw estetyczn i ilustracje. Na jego
amach Zenon Przesmycki og osi studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i
propagowali kultur modernistyczn .
" ycie"
Kraków - Tygodnik ukazuj cy si w drugiej po owie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym by Artur
Górski. Propagowa on kontynuacj hase romantycznych. Jednym z redaktorów naczelnych by
Stanis aw Przybyszewski. Walczy o pe ni swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali
w nim min. Stanis aw Wyspia ski czy Jan Kasprowicz.
"Chimera"
Ukazywa si u schy ku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym by Zenon Przesmycki. Og oszono tu pisma
Norwida oraz has a sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywisto ci.
63.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE
Ukszta towa y si one we Francji, ale oddzia ywa y na literatur innych pa stw.
63.5.1 Naturalizm
Jego twórc by Emil Zola. Utwory jego nawi zywa y do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne
naturalizmu zawar on w przedmowie do utworu pt. "Teresa Raquin":
1. biologizm
a) uto samianie spo ecze stwa z organizmem ywej istoty
b) pojmowanie cz owieka jako cz stki natury, cz owiek zdeterminowany jest przez prawa natury
c) pojmowanie ycia jako wiecznej walki o byt
2. postawa uczonego i badacza, który wiernie odzwierciedla ycie odebrane zmys ami, wierno
szczegó ów
3. maksymalny obiektywizm, bez w asnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje
4. brak tematów tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowa odzwierciedlenie w sztuce
Naturalizm ubezw asnowolnia cz owieka poprzez prawa natury. "Germinal"
(narodziny wiadomo ci
spo ecznej).
63.5.2 Impresjonizm
Najpe niej wyra ony zosta w malarstwie. Nazwa francuska od tytu u obrazu Moneta "Wschód s o ca.
Impresja". Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to g ównie Wyczó kowski,
Fa at, Pankiewicz, Bozna ska. Zerwa on z pierwsze stwem tematów historycznych. Centrum
zainteresowania by pejza . Zmiany ze wzgl du na wiat o - wra enie. Malowano portety i postacie na tle
natury. Cechy:
1. szkicowo
obrazu, rozmycie
2. uwra liwienie na barw zmieniaj c si z o wietleniem
3. dba o
o ukazanie wp ywu wiat a na obraz barw i przedmiotów
4. gra wiate i cienia
Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:
1. zestawienie lu nych scen czy obrazów.
2. zmieniaj cy si pejza , dynamizm przyrody
3. gar wiate w opisach
4. uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wra e towarzysz cych
63.5.3 Symbolizm
By wykorzystywany g ównie w plastyce. G oszono, e dzie o artystyczne ma ukazywa problemy
duchowe cz owieka. Te sfery ludzkich problemów nierozwi zywalnych drog intelektualn . Nawi zanie do
intuizmu. Tematem by a abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. rodek artystyczny to symbol (przedmiot,
sytuacja, obraz, który poza naturalnym znaczeniem kry metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np.
Obraz Malczewskiego pt: " mier ". By on zafascynowany mierci . mier - personifikacja, animizacja,
wieloznaczno
, alegoria.
64. poeci epoki modernizmu
64.1 Charles Baudelaire
Cechy jego utworów:
1. wy szo
artysty nad przeci tnymi lud mi
2. operowanie brzydot i mierci
3. czysty motyw szatana
4. nastrój smutku, pesymizmu, przygn bienia
"Padlina"
Przej cie od sielankowej przechadzki do odra aj cego opisu padliny. Zw oki okre lone s brutalnie i
drastycznie. Budz uczucie wstr tu i obrzydzenia. Padlina jest synonimem mierci. Szcz tki osoby
nie yj cej, pozosta o ci cia a. "...upodobnisz si do tego z ota mój aniele". ycie nie ma sensu bo zawsze
prowadzi do mierci i pozostawienia zgnilizny. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie podlegaj
prawom natury i maj
wiadomo
przemijania. Symbolem przemijania jest ludzkie cia o. Bez woli
cz owieka zostanie po nim padlina. Cz owiek to nie tylko cia o (s abe i bezczynne wobec natury).
Pozostaje uczucie. Cz
boska - dusza jest nie miertelna. Uczucia nie podlegaj przemijaniu. Jest
doskona o ci i wra liwo ci - sztuk .
Naturalizm objawia si :
1. detale opisu
2. biologizm (podleganie prawom natury).
3. ubezw asnowolnienie cia a wobec natury, pesymistyczno
4. bez ogranicze estetycznych, brutalno
, odraza
"Albatros"
Jest to wiersz propagandowy. Albatros to symbol artysty. Charakterystyka sytuacji. Realny obraz:
pochwycenie ptaka, który jest doskona y w locie, a nieudolny b d c w niewoli. Strata pi kna wobec ludzi.
Poeta, kiedy tworzy, przebywa w ród chmur w asnej duszy, ma dar kreacyjny, ale gdy zni a si do
poziomu miertelników to traci sw moc. Artysta
jest indywidualno ci , stworzony do wy szych celów. Nie
mo e by porównywany z innymi miertelnikami. Regu y poetyckie ograniczaj jego swobod . Tylko
cz owiek wolny jest podobny ksi ciu na ob oku. Poeta jest doskona o ci poprzez natur twórcy.
64.2 Artur Rimbaud
"Statek pijany"
Utwór zawiera elementy impresjonistyczne i symboliczne. Podmiotem lirycznym jest ód . Mo e to by
artysta uto samiony ze statkiem. Pocz tkowo dryfuje bez celu, unoszony bezwolnie, zagubiony w
bezmiarze wód. Zachwyca si krajobrazami. Napawa si swobod i pe n wolno ci . Niezale no
.
Prze ywanie pi kna wiata. Urzeczony wspania o ci . Statek (cz owiek) unoszony na falach ycia.
Odczuwa niezale no
. Jest jednak moment gdy pojawia si t sknota do domu, rodziny. Rado
z
wyzwolenia ust puje nostalgi i powrotem do ostoi portu. T sknota do w asnej rzeczywisto ci.,
codzienno ci. Do stabilizacji i umiaru. Ch
na nowo podporz dkowania si regu om. Zm czenie
wolno ci , samodzielnym decydowaniem o sobie, ch
zrzucenia cz
ci odpowiedzialno ci z siebie.
Emocje bior gór nad nim. Pijany wolno ci , rozkoszowany niezale no ci . Stan pija stwa by mu
potrzebny, aby zdecydowa si na prób uwolnienia. Wiersz z o ony. Impresjonizm wyra a si w:
1. operowanie barw
2. opis pejza u z gr
wiate , zmiana odcieni ze wzgl du na o wietlenie
3. dynamika, uchwycenie przemian obrazu, przyroda w ruchu
4. cz sta zmiana tematów
65. HAS A PROGRAMOWE
Na amach czasopism trwa spór ideologiczny. Po artykule T.Komczy skiego o G. d'Annuzio spór zosta
zako czony. Nast pi a reakcja Szczepanowskiego (konserwatysta). Rozpocz to polemik . Roz am
pomi dzy starymi i m odymi. Manifest (ksi
ka zbiorowa) - W. Na kowski, M.Komornicka, C.Jellente -
"Forpoczty". Idea cz owieka intelektualisty, który nie bacz c na przeszkody brnie ku nowej prawdzie.
A.Górski - "M oda Polska". Artyku y by y odpowiedzi na zarzuty kosmopolityzmu Szczepa skiego do
m odych. Stanis aw Przybyszewski by przewodnikiem, który kszta towa wizerunek m odego artysy.
Przywódca wiata sztuki. Mia szokuj ce pogl dy. By uwielbiany przez m odych ludzi. Przet umaczono z
niemieckiego "Z psychologii jednostki twórczej". Dowodzi o to nieuchronno ci konfliktu: artysta -
zbiorowo
. Ró nice interesów i oczekiwa . Artysta to niepokorna indywidualno
, a zatem nie mo e
dochodzi od kompromisu pomi dzy nim, a przeci tno ci .
65.1.1 "Walka ze sztuk " - Zenon Przesmycki
Postulat, e sztuka jest elitarna. Masowy odbiorca jest przeszkod w rozwoju sztuki. Nie wszyscy s
zdolni do kontaktu z ni . Jest przywilejem elitarnym. Do niej dotrze mo na tylkko sfer ducha.
Podkre lenie elitarno ci dost pu do sztuki, jako ludzi wybranych, mog cych zrozumie sztuk . (Norwid).
Postulowa autonomiczno
literatury. Has o: "Sztuka dla sztuki"
"Confiteor"
Sztuka i artysta:
1. niezmienna, sta a, nie podlega dzia aniu czasu, uniwersalna, nie zniszczalna, stoi ponad yciem
2. odzwierciedlenie duszy poety, nie mo e spe nia us ug propagandowych: Sztuka dla sztuki. Sztuka,
to tylko wyraz estetyczny. Nie mo e by na us ugach adnej ideologii. Sztuka jest odzwierciedleniem
nagiej duszy artysty.
3.
cznik ze wiatem ponad zmys owym
4. wszystko co reprezentuje sob artysta uzewn trznia si jego osob , nie kieruj nim adne zasady czy
normy
5. indywidualista, doskonalszy od zwyk ych ludzi, rola przywódcy by aby zbrukaniem jego wy szo ci
6. funkcja duszy artysty, mierzenie jej miar zmys ow by oby pomniejszeniem jej mocy
7. religia, artysta to kap an, prze wiadczenie o jego doskona o ci, przewodnik pomi dzy doskona o ci
sztuki
8. prze wiadczenie o swojej wy szo ci, pogarda dla tych co nie rozumiej jego wielko ci
9. powolno
nakazom lub normom ludzkim, nadaje tendencje lub ludzki cel, przestanie tworzy sztuk
66. CYGANERIA M ODOPOLSKA
Okres modernizmu charakteryzowa si specyficzn atmosfer obyczajow i kulturow szczególnie w
rodowisku artystów. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb ycia. Wielbiono ich i na ladowano lub
odrzucano i t piono. rodowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. Bohem (fr.boheme). Pierwszy raz
to okre lenie pojawi o si w ksi
ce Murger'a gdzie charakteryzowa rodowisko artystów Montmart'u. W
przeno ni okre lenie to oznacza cz owieka p dz cego ycie w ócz gi, który nie troszczy si o jutro, yje
dniem dzisiejszym czerpi c z niego rado
, nie ma sta ego miejsca zamieszkania bo wci
pchany jest na
przód. Nie ulega konwenansom, celowo szokuje innych. Lekcewa y konwencje artystyczne. Cyganeria
agresywnie odnosi a si do norm warto ciowania i post powania. Podkre lali sw inno
(styl bycia,
j zyk, strój). Kwestionowali regu y spo eczne. W Polsce by a to g ównie m odzie krakowska. Konflikt z
filistrami. Pisa o tym Jan August Kisielewski. Wtedy dzia a te Tadeusz Boy- ele ski. Zafascynowany
cyganeri . Wywodzi si ze statycznej rodziny. Staranne wykszta cenie i zawód lekarza.
czy sw
dzia alno
lekarsk z literack . Traktowa j jako margines ycia. Twórczo
o charakterze satyrycznym.
Twórca kabaretu "Zielony Balonik" w Jamie Michalikowej. T umacz literatury francuskiej - "Tristan i
Izolda". Napisa tom wspomnie : "Znaszli ten kraj"
(ukaza sytuacj obyczajowo-spo eczn w Krakowie).
Du o po wi ci miejsca Przybyszewskiemu - "Ku nia intelektu". ycie towarzyskie w kawiarniach.
Tematami ca onocnych rozmów by y wydarzenia artystyczne i polityczne. Panowa w kawiarniach tych
inny rytm ycia i bycia. ycie bohemy zaczyna o si o zmierzchu, a ko czy o nad ranem. Nosili, cz sto
dziurawe, peleryny. By to symbol dekadenta. Prowokacje wobec filistrów. Stylizacja na odmienno
obyczajow . Za pobyt w kawiarni p acili
maluj c ciany. Uwa ali si za osoby nieprzeci tne, wybitne,
indywidualne, wielkich ponad wszystko.
66.1 STANIS AW PRZYBYSZEWSKI
Prowadzi ekscentryczny tryb ycia. Lubowa si w kszta towaniu samego ycia. Nazywano go szatanem,
ksi ciem ciemno ci. Jego uczniowie byli pot pie cami. Posiada wp yw osobisty i literacki. Ze swoj
kochank Mart
mia pi cioro dzieci, byli biedni. Bardzo go kocha a. Odwzajemnia to uczucie, ale jej
pospolito
nudzi a go. Pozna Dagn Jael, muz artystów, zakocha si ze wzajemno ci . Marta Felder
pope ni a dlatego samobójstwo. Podejrzano go o morderstwo, ale zosta uniewinniony kilka lat pó niej.
Dagna zosta a zabita przez kochanka. Sta si alkoholikiem by ukoi ból. Alkohol czy z muzyk .
67. poeci M odej Polski
67.1 KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER
Cechy twórczo ci:
1. subiektywizm
2. nastrojowo
3. subtelno
opisów przyrody
4. wprowadzenie j zyka intymnych zwierze
5. eskapizm (ucieczka od rzeczywisto ci)
Rodzaje liryk dominuj cych w jego twórczo ci:
1. dekadencka
2. mi osna
3. Tatrza ska
"Koniec wieku XIX"
Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu ycia. Odpowiedzi s niech tne, negatywne.
Nic nie nadaje si do realizacji. Wszystko ju by o, nic go nie interesuje. Cz owiek ko ca wieku ma brak
woli dzia ania i ycia. Jest zgubiony w wiecie, bezradny. Bez celu ycia, bierny i apetyczny. Zwieszenie
g owy to znak rezygnacji, poddania si losowi, bierno ci. Brak idei dalszego dzia ania. Kompromitacja
wszystkich warto ci. Rozwa anie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, cz owiek staje si bezbronny
- tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego cz owieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:
1. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywno ci yciowej
2. bezcelowo
wszelkich docieka badawczych
3. niewiara w mo liwo ci przeciwdzia ania panosz cemu si z u
4. niemo no
pe nego korzystania z rado ci ycia
5. poczucie niedorzeczno ci istnienia ludzkiego bytu
"Nie wierz w nic..."
Postawa cz owieka ko ca XIX wieku. Jego uczucia i podej cie do ycia. Brak mu wszelkich ch ci, d
e ,
celów. Ma tylko istnie , do niczego nie d
y . wiadoma rezygnacja z uczu . Nirvana to jedyna droga
ycia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstr t do wszystkiego i wszystkich czynów,
niszczy idea y i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na wiecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od
"bólu istnienia" w niebyt mierci, w nieistnienie.
"Wszystko umiera ze smutkiem i a ob "
Wszystko to dusza i uczucia, które wraz ze mierci odchodz . Wypalaj si . mier nie jest
wybawieniem z cierpie ziemskich, gdy wszystko umiera - mier duszy. Cz owiek zostaje zniszczony.
Po zmartwychwstaniu nie b dzie taki sam.
"Hymn do Nirvany"
Wys awianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego ycia: pod o
, z o
, nikczemno
, cierpienie, z o,
niesprawiedliwo
spo eczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstr t. wiadomo
konieczno ci bytu, który
skazuje go na wieczne cierpienie. Kszta t modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z ycia, cierpienia,
ludzkich wad, które odbieraj ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca j . T sknota za
unicestwieniem.
"Na Anio Pa ski"
Osm tnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i dozna . Los w druje po kach, moczarach,
trz sawiskach, roz ogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, górach, ob okach, cmentarzach. S to
miejsca ponure, przygn biaj ce swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. Osm tnica sieje smutek.
Kolory s zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejza cichej zag ady. Towarzysz mu j ki, zawodzenia,
smutek, rezygnacja, t sknota, al, beznadziejno
. Pejza ten stanowi t o ludzkiego ycia, które jest
smutne. Motyw rzeki: ycie, które zatapia si w ko cu w bezkresnym morzu. Bezcelowo
ycia i
przygn bienia. Osm tnica to artystka, która z wra liwo ci
patrzy na wiat.
"Evviva l'arte"
Obraz ycia: upodlenie, materializm, bieda, g ód, n dza, beznadziejno
ycia. Podmiot liryczny okre la
siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadaj dusz bez warto ci materialnych, w adza
duchowa, uczucia, wyrastaj ponad przeci tno
). Arty ci posiadaj zdolno ci kreacyjne, s powo ani
przez Boga, który im nada te zdolno ci. Dumni i wynio li s
wiadomi swojej warto ci. Or y - porównanie
do ptaka, który nie mo e wzlecie . Dopiero w locie nabieraj pi kna. Artysta podnosi g ow . Jest to
lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca warto ci. Daje im si tworzenia i przetrwania w beznadziejnym
yciu.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer uwa a , e droga ucieczki to mi o
o charakterze seksualnym. Erotyka.
Cia o kobiety pojmowane jako dzie o sztuki, daj ce przyjemno
i ucieczk . mia a, szokuj ca
prezentacja.
"Lubi kiedy kobieta"
Ucieczka polega na zapami taniu si w nami tno ci, uczuciu. Moment rozkoszy po której, niestety,
powraca rzeczywisto
. Chwila daj ca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z natur , przyrod - tworem
Boga.
"Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl "
Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywisto ci. Najwi kszym marzeniem w chwili
ekstazy mi osnej jest umrze , gdy powrót do rzeczywisto ci przywraca cierpienie i ból. Ka de nowe
do wiadczenie seksualne przynosi jedynie wi ksze rozczarowanie. Po prze ytych chwilach szcz
cia
wiat staje si bardzo brutalny. Tetmajer temat mi o ci opracowa w swoich poetykach w sposób mielszy
ni poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest równie ta nami tna mi o
od obrazu
wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka mi osna Tetmajera by a równie wyrazem
zniech cenia wobec panuj cych obyczajów i filisterskiej moralno ci.
"Melodia mgie nocnych"
Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczo
i wielko
. Tematem wiersza jest krajobraz
tatrza ski: mg a, woda, wiatr. Mg a dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu.
Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, b kit, biel - ró norodne
odcienie w wietle ksi
yca. Nastrój tkwi w pejza u: melancholia, niezm cony spokój, wyciszenie,
oderwanie od t pa ycia codziennego. Bogactwo oddzia uje na zmys y odbiorcy (impresjonizm).
Zespolenie s owa, muzyki, plastyki, które oddzia uj nastrojem. Ukazane emocje autora.
"W lesie"
Impresjonizm objawia si tu ró norodno ci barw, dynamizmem kolorów, ruchu w opisywanych obrazach,
szkicowo ci pejza u oraz grze wiate . Zaanga owanie zmys ów, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja,
melancholia
"Widok ze winicy do doliny Wiercichej"
Jest to wiersz impresjonistyczny poniewa barwa, wiat a s ró ne, dynamizm pejza u pod wp ywem
wiat a, iskrzenie promieni s onecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwo
obrazów, promienno ci,
cienie, subtelno
kolorystyki, szczegó y, uczulenie na wiat o. Przyroda daje doznania emocjonalne i
estetyczne. Puenta wiersza to t sknota zjednoczenia si z doskona o ci przyrody, zapami tanie si w
widoku, ch
zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie cz owieka. Przepa
to symbol z a codzienno ci,
rzucaj cy cie na pi kno przyrody, nie pozwalaj ca kowicie o wiecie. Nie ma ca kowitej ucieczki tylko
chwila zapomnienia, zapami tania.
"O Panu Jezusie i zbójnikach"
Pan Jezus szed przez las ze wi tym Piotrem, gdy wtem ko o Luptowic napadli ich zbójcy, którzy kazali
im i
z nimi. Jezus mia k a
ogie i robi jedzenie, a Piotr nosi torby i r ba drewno na opa . Mimo
mo liwo ci ucieczki, nie skorzysta z niej. Po drodze herszt nakarmi g odnego starca ostatnim kawa kiem
chleba, oddali ko uchy zmarzni temu dziecku i sami szli na mróz w koszulach, uratowali dzieci z
p on cego domu. Aresztowano ich. W s dzie przyznali si do kradzie y, mordów i podpale , ale
jednocze nie powiedzieli, e Jezus i wi ty Piotr nie nale eli do bandy. Zbójców skazano na mier , a
Jezusa i wi tego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zacz pisa wyrok na s dziów, okaza o si
bowiem, e oni to kijami wygnali g odnych, pobili do krwi
dziecko, matk wygna z domu. Gdy po wiata
widnia a nad Jezusem to wtedy zbójcy go poznali. Pan zmieni ich w trzy jab onie, a potem znikn .
S dziów wygnano, a pod jab oniami postawiono krzy .
Kierunki artystyczne w twórczo ci Tetmajera:
1. symbolizm - symbole z a otaczaj ce cz owieka. np. osm tnica polna
2. dekadentyzm
3. impresjonizm - opisy przyrody
4. naturalizm - w opowiadaniach "Na skalnym podhalu"
- zwi zek cz owieka z natur
67.2 JAN KASPROWICZ
Pierwszy etap tzw m odzie czy. Tematyka spo eczna. Uj ty realizm i naturalizm. Napisa cykl sonetów "Z
cha upy". Nie s to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Maj charakter nowelek. Inni
twórcy sonetów to: Petrarca (mi osne), Szarzy ski (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn
(mi osne), Asnyk (filozoficzne). Tematem s wznios e uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiaj si losy
mieszka ców wsi. Celem by o podkre lenie wa no ci ycia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla
ich warunków materialnych. Ujawnione s uczucia autora do ludzi i miejsc.
I Sonet
Chaty, piaszczyste wzgórza, sad, stodo y, obory, stare p oty, chude byd o. Zniszczenie, staro
, szaro
,
smutek, ubóstwo. Z tym sm tnym krajobrazem kontrastuje ubiór i witalno
ludzi. Barwy i zdrowie
mieszka ców. Jest on pe en podziwu dla prostoty i kontaktu z natur . Wie , wspomnienia, jako miejsce
wa ne i niepospolite. Poeta zwi zany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam yj cych. S oni
skazani na ubóstwo. Wt oczeni do szarego ycia. Podmiot liryczny zastanawia si nad przysz o ci ,
manifestuje przywi zanie do wsi, tamtego ycia, codziennych problemów. Czuje si cz onkiem wiejskiego
spo ecze stwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozosta e sonety to wierszowe nowelki. Maj
charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.
XV Sonet
ycie kobiety, która po stracie m
a sprzedaje ziemi . Utrzymuje si z pracy r k, a kiedy jest stara to
umiera.
XIX Sonet
M
czyzna, który by zdrowy, silny, wzór pracy na wsi. Nagle zachorowa . Baby go leczy y, ale to nie
pomaga o. Nie sta go na doktora.
XXXIX Sonet
Ch opiec, który si uczy pomimo szyderstw kolegów, kszta ci si w mie cie. Sam zarabia , ale zmar na
suchoty.
"W cha upie"
Charakter opisowy, przedstawia n dz , ubóstwo wiejskie,
zniszczenie domostwa, bied w cha upie.
Pogoda (szaruga, deszcz), nastrój przygn bienia i smutku. Wn trze ubogiej cha upy to obraz realistyczny
i plastyczny. Brzydota, brud, staro
, precyzja opisu. Mieszka cami cha upy jest starsza kobieta
(zniszczona, zm czona, zmartwiona) i m odsza kobieta (marzy). Wprowadzaj kolory do szaro ci ycia.
M odo
, wie o
i spontaniczno
. Warunki ycia jednak ska
j jednak na n dzny ywot i ubóstwo.
Cechy naturalizmu:
1. szczegó y, wierno
drobiazgu
2. tematem jest brzydota, n dza, szokowanie odbiorcy
3. biologizm - brak w asnej woli na dalszy los, przygn biaj ca wizja, walka o byt, przetrwanie
4. obiektywizm i bezstronno
W dalszej twórczo ci Kasprowicza nast pi zwrot ku tendencji m odopolskich. Bunt - utwory
modernistyczne.
"Krzak dzikej ró y w Ciemnych Smreczynach"
Kasprowicz zrezygnowa z opisu wsi i przeszed do opisu górskiego. Prezentacja impresjonistyczna.
Nagromadzenie si efektów d wi kowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra wiate . Ukazano
krajobraz w wietle s o ca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniaj cego si pod
wp ywem czasu dnia.
1. D wi k: j ki, wzdychania, krzyk burzy, wist wistaka, echo
2. Zapach: zio a
3. Wzrok: barwa, kszta t
4. Nastrój: zachwyt, zaduma nad wspania o ci natury, spokój, majestatyczno
.
Elementy limby próchniej cej i krzaku dzikiej ró y
Limba: zwalona przez burz , by a mocnym drzewem, a teraz jest próchniej ca, martwa
Ró a: chowa si pomi dzy ska ami, przeczeka a burz , nadal yje i jest pi kna, chroni si , jest
delikatna, szuka wsparcia by prze y .
Ró nice
Limba Ró a
pot
na
w t a, subtela
pruchniej ca
pi kna
szpetna wspania a
wynios a, dumna
s aba, szuka wsparcia
umieraj ca
ywa
Kontrasty, zastosowanie autonomii (ró ne elementy natury by zasugerowa ich symbolik ).
Limba to symbol
przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostan powaleni.
Ró a to symbol
witalno ci, ycia, pi kna. Delikatni i gi tcy mog atwiej przetrwa burz .
Ró a obawia si burzy dr y przed jej si , ale d
y do przetrwania. Widzi pot
ne drzewo, które nie
podo a o. Wszystko przemija, ale ró a kurczowo trzyma si
ycia. Wiersz o niepokojach, obawach
wspó czesnego cz owieka w obliczu przemijania, zniszczenia, mierci. Konieczno
trwogi przed mierci .
Obawy.
Elementy symboliczne:
1. precyzyjno
2. animizajcja
3. wieloznaczno
symboli
4. sytuacja ogólna
"Dies irae"
Opis dnia gniewu Bo ego. Os dowi podlegaj wszyscy: ludzie ywi, umarli, stworzenia wiata - dzie a
Bo e. Gniew Boga karz cego za grzechy - rozpusta, z o, zawi
, zbrodnia czyli s abo ci ludzkie.
Powodem tego jest Bóg i Szatan. Ewa to narz dzie grzechu. Bóg dopu ci do zaistnienia z a. Stworzy
wiat i przesta si nim interesowa , odda go szatanowi. W "Hymnach" Kasprowicza ukazana jest
przera aj ca wizja dnia przysz ego s du. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskar a
Boga o przyczyn ludzkiego cierpienia. Czu si bosk i prowadzenie do szcz
cia. Bunt przeciw Bogu,
walka o dobro wiata.
Stara si wydrze jego w adz nad yciem. Blu ni, obarcza Go win za cierpienie i
grzechy wiata. Bóg unicestwia swój w asny twór. Konrad te twierdzi , e Bóg nie kocha ludzi.
Katastrofizm:
Postawa g osz ca przekonanie, e ca y wiat d
y do katastrofy, kataklizmu.
Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zag ada wszelkich warto ci.
" wi ty Bo e"
Forma modlitwy. Podmiot liryczny to cz owiek zm czony yciem. Wo anie do Boga. Cz owiek jest
bezbronny wobec z a i niesprawiedliwo ci wiata. Drwi z niego szatan
i mier . Skazany jest na samotn
w drówk by umrze tak e samemu. Jest to katastroficzna wizja. Ca e ycie zmierza do grobu.
Bezsilno
wobec kl ski wiata. Oskar enie Boga. wiat jest pado em ez. Los cz owieka podziela natura.
Za amany cz owiek zwraca si do szatana. Spór z Bogiem - zarzut egoizmu i oboj tno ci. Bóg nie jest
dobry i sprawiedliwy. Ostatnie s owa to blu nierstwo.
W hymnach jest prze wiadczenie o upadku warto ci. Oskar enie Boga. Pozwolenie na rz dy szatana i
cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W pó niejszej twórczo ci pogl dy si jego zmieni y.
"Hymn wi tego Franciszka z Asy u"
Franciszek to idea mi o ci ywego stworzenia - przejawy bosko ci. Jest to hymn ku chwale mi o ci.
Bezinteresowne oddanie bli nim. Stosunek uleg y do Boga. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. Z
pokor skazuje si na cierpienie, zgadza si z boskimi regu ami. Cierpienie to nieod czny element ycia.
wiat bo y to wspó istnienie kontrastów. Tak chcia Bóg i trzeba si z tym pogodzi . Istnieje z o, ale nie
pochodzi ono od Boga. Jest on konsekwencj ludzkich s abo ci i u omno ci. Odszukanie róde z a i
walka z nim. Cz owiek powinien szuka w yciu dobra i szcz
cia. Bóg objawia si w harmonijnym yciu
cz owieka z natur . Nawi zanie do franciszkanizmu. Harmonia z przyrod , postawa pokory i uwielbienia
tego co naturalne. Z o to rezultat sprzeciwu wobec Boga. Cierpienie to konieczno
do dostrze enia
dobra. Istota wiata to harmonia antymonii. M dro
cz owieka yj cego z natur .
W III etapie swej twórczo ci Kasprowicz napisa cykl utworów "Ksi ga Ubogich". Ukazanie harmonii
wiata. Cz owiek mo e uzyska wewn trzny spokój poprzez kontakt z natur i pogodzenie si z kszta tem
wiata. Umi owanie przyrody tatrza skiej. Pogodzenie si z yciem. Zgoda z Bogiem uspokojenie.
"Przeprosiny Boga"
Nawi zanie do franciszkanizmu. Obcowanie i wspó istnienie Boga z lud mi. Ich przyja
, zaufanie i
zawierzenie. Szukanie Go, ale Bóg jest wsz dzie, na co dzie , a nie tylko w ko ciele. Doszukiwanie si
winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie si z dobrem i z em tego wiata.
Biblia pomperum to pokazanie ludziom nieprzemijaj cych warto ci (dobro i natura). Uspokojenie psychiki i
zaznanie szcz
cia.
Twórczo
Kasprowicza wyra a mi o
do cz owieka, jego ycia, natury i krajobrazu.
67.3 LEOPOLD STAFF
Nie mia on do ko ca typowych cech modernistycznych. Np. Egotyzm, introspoktywno
(rozwa ania,
analiza w asnych prze y wewn trznych). Pierwszy jego tomik pt.: "Sny o pot dze". Przeciwie stwo
dekadentyzmu. Cz owiek pragnie si y, mocy. O tym ni.
1. nietzscheanizm - "Kowal" czy "Sny o pot dze", samodoskonalenie siebie
2. dekadentyzm - "Deszcz Jesienny"
- s abo
i upadek cz owieka, bezsilno
i l k przed yciem
3. franciszkanizm - "Przed piew"
- afirmacja wiata, natury i ca ego stworzenia
"Kowal"
Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny, ale tre
odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kszta towa swój charakter. Ma poczucie
w asnej warto ci. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nada im kierunek. Ka dy ma
drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafi nada im odpowiedni kierunek. Niektóre s s abe.
Potencja noszony przez ka dego jest zobowi zany do nadania kszta tu swojemu sercu. Dzia aniem i
czynem. Serce to idea y dzia ania, si a, charakter, osobowo
, uczucia (indywidualno
cz owieka), dusza,
psychika. Ma by zdecydowany, m
ny, dumny, silny, decydowa o w asnym yciu. Nieprzeci tna
indywidualno
. Ka dy musi pracowa nad sob , ale je eli jest to nie doskona e to lepiej zgin
ni by
s abym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywno
, ci g e doskonalenie osobowo ci. Kowal to symbol
t sknoty do mocy, si y uosobienia poety.
"O mi o ci wroga"
Opis walki pomi dzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli si
za dusz drugiego. Cieszy si
yciem, cierpienie przyjmuje z pokor , umie wybaczy i by ponad
krzywdz cym. Je li cz owiek cierpi to atwiej przyjmuje rado
i szcz
cie. Cz owiek, który umie cierpie ,
zna je i przyjmuje je z godno ci . Wierzy w szcz
cie. Jest m dry. Wie, e ycie sk ada si z dobra i z a.
"Deszcz Jesienny"
Obrazy:
1. wizja powiewnych mar, mgie unosz cych si nad wiatem, nastrój smutku, przygn bienia, ponury,
a obny, melancholijny
2. tragedia cz owieka, samotno
, mier , odej cie bliskiej osoby, nieszcz
liwa mi o
, rozczarowanie,
p acz, spot gowanie nastroju poprzedniego obrazu
3. szatan b kaj cy si po wiecie, ogród-pustelnia, kwiaty pod popio em, kamienie na trawie, szatan
smutny miertelnie, przera ony okropno ci swego dzie a, ogród to symbol wiata na którym panuje
szatan, nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez z o
Nastrój smutku stworzony jest przez epitety i przeno nie. Efekty kolorystyczne: szaro
, mg a, czer .
Monotonna rytmika wiersza. Refren to padaj cy deszcz - onomatopeja (d wi k szumu kropel) -
monotonne uderzanie o szyb . Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, s owo, rytm, nagromadzenie tych
cech kszta tuje nastrój (anga owanie my li by wytworzy nastrój).
"Przed piew"
Mowa o arty cie (czciciel gwiazd i m dro ci, wyznawca snów i pi kna, entuzjazm dla sztuki i natury).
Sztuka rodzi si z mi o ci. Twórca do wiadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyra a tylko pi kno
wiata. Sztuka boska, odmienna od ycia. Tre
to sens, m dro
, pi kno. Nie b dzie opisywa
ycia, ale
afirmowa go, wskazywa do doskona o ci ("Confiteor"). Staff czuje si wybra cem boskiej sztuki. Mówi o
swym yciu, jest do wiadczony. Dominuje smutek, przygn bienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny
mówi: "Nic co ludzkie nie jest mi obce". Odwo uje si do renesansu. Afirmacja ycia, odró nienie od
dekadentyzmu. Dope nienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w mówieniu
o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.
67.4 TADEUSZ BOY- ELE SKI
Tadeusz ele ski y w gronie cyganerii. Kompan Przybyszewskiego. By nimi zauroczony. W miar
czasu ten styl bycia traci na spontaniczno ci. Wypaczenie idei modernizmu. Tadeusz chc c zachowa
pami
o pierwszych latach "Znaszli ten kraj" pod pseudonimem Boy. W 1905 roku by znanym autorem i
satyrykiem. By jednym z powo uj cych kabaret "Zielony Balonik". Wyszydza prowincjonalne, filisterskie
spo ecze stwo. By on g ównym dostawc tre ci ("S ówka"). Smaga drobnomieszcza stwo, ob ud , fa sz i
snobizm.
"Nowa pie
o Rydzu"
Cyganeria spotyka a si w kawiarniach. Prowadzili gwarne ycie, ha a liwe. Szokuj cy wygl d
zewn trzny. Lubili zabaw i swawol . Byli biedni, p acili sztuk , któr
byli zauroczeni. yli chwil .
beztroscy. Jan Michalik by w a cicielem kawiarni.
"O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce"
Modernista to cz owiek , który robi wszystko odmiennie. Ciotka strapiona to konserwatyska, któr szokuje
zachowanie m odzie ca. Ceni tradycje, dobre wychowanie, stara si przekaza dzieciom swoje pogl dy.
A Józio demoralizuje dzieci, prowokuje ciotk , denerwuje j , irytuje, daje mu zadowolenie. Ciotka to
pozytywistka. Doktor Tarnowski to przeciwnik modernizmu. Konserwatysta. Józio to modernista, gardzi
tradycj i ideologi pozytywistyczn . Jest nieposkromiony. Ciotka oskar a i obarcza win
Przybyszewskiego jako twórc tej epoki.
"Pie
inauguracyjna na otwarcie Zielonego Balonika"
Za o enia dzia alno ci kabaretu:
1. nauka narodu, dydaktryczno-wychowawcza
2. stworzenie ludzi potrafi cych krytycznie na siebie patrze .
Forma krótka, zwi z a budowa. J zyk zrozumia y, dosadny. Wiersz klasyczny - rymy. Przeciwie stwo do
podnios o ci pozytywizmu. Szyderstwo, obra liwo
, satyra. Biblioteka Boga - T umaczone utwory
francuskie.
67.5 TADEUSZ MICI SKI
By to m odszy modernista. Dramaturg i poeta. W Berlinie spotka si z awangardow m odzie
niemieck . Interesowa go dramat, poezja, malarstwo, metafizyka, inkwizycja. Mieszka w Zakopanem co
wp yn o na jego pocz tkow twórczo
. Korespondent czasopisma " wiat". Poezja jego jest inna bo
wykroczy poza impresjonizm. Prekursor surrealizmu i symbolizmu. Rozwini to je w XX wieku. Tworzy
dramaty, prozy. Nawi zywa do romantyzmu. Prekursor prozy fantastycznej. Mia inne pogl dy, uwa a ,
e nie nale y rezygnowa z walki. wiat jeszcze mo na zmieni , ale trzeba dzia a , walczy . Ró norodna
poezja. Nowatorstwo wykracza ponad konwencje modernistyczne. Korzysta z elementów modernizmu.
Cechy liryki modernistycznej:
1. synteza sztuk
2. impresjonizm
3. nastrojowo
4. liczne wi zy mi dzy obrazami
Ekspresje stanów wewn trznych. Mici ski operuje wizjami plastycznymi, nie mówi wprost. Operuje
nastrojem poprzez:
1. motywy senne - koncepcje Freuda
2. mistyka, metafizyka, fascynacja literatur romantyczn .
Erotyka, sadyzm, fantastyka, motyw walki dobra ze z em. Nawi zuje do Nietchego i Shopenchauera
"Jesienne lasy...", "Na hali Mi tusiej"
Wiersz z liryków tatrza skich, impresjonistyczne. Ukazany poranek na hali Mi tusiej. Nastrojowo
,
zaduma, zachwyt nad przyrod . Przyk ad modernizmu.
"Lucifer"
Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Cechuje go:
1. posiada w adz nad przyrod i jej ywio ami
2. ma wielk pot g , ale jest bezsilny
Osoba cierpi ca nie mo e wszystkiego zi ci . Nudzi si on na wiecie. Uosobienie mierci i ohydy.
Wyst puj tu symboliki biblijne:
1. upad y anio
2. syn jutrzenki
3. uosobienie z a
Pragnie on zniszczy
wiat i raj. Podnios a forma utworu. wiadcz o tym, d ugie rozbudowane zdania,
epitety i porównania. Zauwa amy ekspresjonizm i syntez sztuk. Chce ukaza przez to s abo
i
nik o
w adzy, smutek oraz tragizm Lucyfera. Zestawienie ró nych obrazów. Surrealizm oraz symbol.
Lucyfer to symbol z a, a Bóg dobra. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu, dekadentyzm i
nitcheanizm. Lucyferowi s o ce nie okazuje czci. Uosobienie z a to poczucie cz owieka w danym
momencie dziejowym. O wp yw nad cz owiekiem ci gle walczy Bóg i szatan. Cz owiek to pionek.
"Ananke" i "Kain"
Bohaterem jest cz owiek buntuj cy si przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Nawi zanie do Biblii,
cz owiek skazany jest na przeciwstawienia si przyrodzie. Za zuchwalstwo, b d cz owiek jest
niewzruszony i hardy. Silny przez uczucia i w asn wol . Cz owiek podlega przemijalno ci ycia lecz wol
posiada wi ksz ni przyroda. Przyk ad opozycji do dekadentyzmu. Ekspresja. rodki impresjonistyczne,
które oddzia uj na my li. Np. d wi kona ladowcze wyrazy. W asna indywidualna wolno
. Analogia do
wiersza "Kowal".
"Emir Rzywulski"
Nawi zanie do romantyzmu. Podmiot mówi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm). Cechy to
m cze stwo, pokuta, rozwój intelektualny. Nale y si rozwija by odzyska niepodleg o
. Poeta wodzem
narodu. Neoromantyzm.
67.6 BOLES AW LE MIAN
"Fala"
Fala to symbol duszy. W literaturze symbol to dwustopniowa konstrukcja j zykowa, s owo lub zespó s ów
oznaczaj ce zjawisko, osob , przedmiot, poj cie abstrakcyjne. Opis tej fali odzwierciedla zjawisko
przyrodnicze. Poeta traktuje fal jako osob
yw (animizacja), wyposa on we w a ciwo ci psychiczne.
Narodziny - mier . Podlega takiemu samemu cyklowi jak osoba ywa. Obrazy:
1. konkretne przyrodnicze zjawisko
2. metaforyczno
animizacja, fala to istota ywa
Uto samienie istoty ywej ze zjawiskiem przyrodniczym. Fala jest jedna z wielu, bez cech szczególnych.
Ogólno
i konkretno
. S to cechy symbolicznej techniki. Wierny i konkretny opis. Interpretacja jest
ogólna i gramatyczna konstrukcja zda . Zdania oznajmuj ce. Wiedza zawarta w zdaniu jest oczywista.
Zdania dotycz ce duszy s pytaj ce bo wszystko co jej dotyczy jest niejednoznaczne. Mo na to
interpretowa na ró ne sposoby. Fala mo e symbolizowa
ycie cz owieka, rozwój twórczo ci, epoki
literackiej, emocje (gniew), pragnienia, marzenia dochodz ce do jego zrealizowania. Symbol w literaturze
nie daje si wyja ni jednoznacznie. Symbol to mo liwo ci interpretacyjne okre lane przez charakter
tekstu, kontekst pojawiania si w tek cie. Elementy tej techniki to wieloznactwo, konkretno
, ogólno
,
animizacja (nie zawsze).
68.
YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE
U schy u XIX wieku w polskim teatrze zachodz zmiany. W Polsce i Europie proces tych zmian i przemian
nazywany jest reform teatru. Jerzy II von Miningen, ksi
Turyngii za o y zespó MANINGENCZYCY.
Powsta nowy typ teatru, którego cechowa o:
1. zespo owo
gry czyli odej cie od kultu gwiazd, niewielkie role przypada y aktorom du ej miary.
2. autentyzm historyczny, tre ci mia a by przesz o
, autentyczno
dotyczy a realiów typowych dla
epoki., rekwizyty autentyczne
3. malarsko
dekoracji, scena zbudowana zgodnie z prawd
4. perfekcyjno
inscenizacji, zrezygnowanie z improwizacji
Ten typ teatru to naturalizm.
Ryszard Wagner by kompozytorem, autorem oper, inscenizator utworów, teoretyk teatru. Teatr to
dziedzina sztuki synkretycznej. Po czenie dziedzin sztuk w ca o
daje teatr. Teatr to najwy sze
uosobienie cz owieka.
Gerhard Hauptman by dramaturgiem i teoretykiem teatru. Jako pierwszy wprowadzi objawy
symbolizmu. Teatr wewn trzny odchodz cy od autentyzmu, perfekcja realizmu. Wszystko uproszczone,
namiastka rzeczywisto ci.
da prawdy psychologicznej.
Maurycy Maeterling wprowadzi symbolizm do teatru i dramatu. Tre
dramatu by a symboliczna - gest,
nastrój, wyraz twarzy to by y symbole.
Edward Craig podtrzymywa teorie Wagnera o autentyczno ci, twierdzi , e kreatorem i stwórc jest
re yser, Bóg teatru.
Konstanty Stani awski by za o ycielem teatru artystycznego (MCHAT), w asne kompozycje i
wyobra enia o sztuce aktorskiej. Poszed do naturalizmu. Aktorzy prze ywaj swoje role i uto samiaj si
z postaciami granymi przez nich.
W Polsce te zachodzi y zmiany. Dzi ki Tadeuszowi Pablikowskiemu teatr by popularny. Zwi zany by
on z Galicj . W 1893 zosta on dyrektorem teatru miejskiego w Krakowie. Naczelny propagator w
Europie. Wa nymi o rodkami teatralnymi by Lwów i Warszawa. W 1913 roku powsta Teatr Polski
podtrzymuj cy nowatorstwo w Polsce. Posiad a Pablikowski przygotowanie teatralne praktyczne i
teoretyczne. Wspó pracowa z MEINGENCZYKAMI. Polsce chcia da teatr symboliczny. Jego zas ug
jest wprowadzenie na sceny polskie wspó czesnego wiatowego repertuaru. Nowym dyrektorem teatru
miejskiego zosta Józef Kotarbi ski. Wystawi on wielkie dramaty romantyczne. W 1901 "Dziady",
"Kordian", "Nie-boska komedia". Tu te odby a si prapremiera "Wesela". Kolejnym dyrektorem zosta
aktor Ludwik Solski. Uwra liwiony by na sztuk aktorsk . Gdy on by dyrektorem odby a si prapremiera
"Moralno ci pani Dulskiej".
Scenografia, zabudowanie przestrzeni scenicznej, dawniej tylko dekoracje. Tu prekursorem by
Wyspia ski. Aktywnym praktykantem by Karol Frycz. Intensywny rozwój dramaturgii w dwóch
dziedzinach:
1. utwory symboliczne: "Wesele", "Wyzwolenie"
2. utwory naturalistyczne: "Moralno
pani Dulskiej"
Mi dzy nimi istnia o wiele stadiów po rednich. Stanis aw Przybyszewski wywar wp yw jako teoretyk
dramatu i teatru. Wyda ksi
k "O dramacie i scenie". G ówny nacisk k ad na analiz psychologiczn :
" nieg", "Dla szcz
cia". Utwory te rzadko pojawia y si na scenie. Jan August Kisielewski autor
utworów ukazuj cych krytyk filistrstwa - "W sieci", "Karykatury". Dramaty Tadeusza Ryttnera to "G upi
Jakub", "W ma ym domku". By tropicielem konfliktów moralnych, ujawnienie swobody dla w snej duszy.
Tadeusz Mici ski
tworzy liryczne rozbudowane utwory. Nie wystawiano jego utworów ze wzgl du na
ma e mo liwo ci techniczne. "Termopile polskie", "Knia Patiomkin".
W odzimierz Perzy ski
pisa komedie "Lekkomy l ca siostra"
Lucjan Rydel - "Betlejem Polskie"
nawi zywa do idei romantyzmu.
69. Proza epoki modernizmu
69.1 "Dzika Kaczka" - Ibsen
Ibsen by Norwegiem, który porzuci studia medyczne dla pisarstwa. Symbolizm, naturalizm, realizm to
elementy wykorzystane przez "Dzik Kaczk ". Inne utwory Ibsena to "Upiory", "Wróg ludu", "Nora czyli
dom lalki".
Zwi zki mi dzy rodzinami:
1. byli kiedy przyjació mi
2. nielegalny wyr b lasu (jeden uniewinniony drugi skazany)
Odpowiedzialno
skupi a si na starym Egdalu. Jego syn Hjalmar chcia przywróci honor rodzinie.
Cz owiek przeci tny, mimo, e ka dy widzia w nim indywidualist . Zachowywa si jak egoista oskar aj c
rodzin o zdrad , nie umia zachowa si w towarzystwie. Nie panowa nad sob , nie przyznawa
si do
ojca. Otoczenie przypisywa o mu cechy w które nie wierzy . Jako ojciec by kochaj cy, chcia zapewni
córce przysz o
, córka odwzajemnia a jego mi o
(serdeczne powitania). Zwi zek uczuciowy pomi dzy
nimi by silny. y jednak w wiecie u udy, nieprawdziwym. Tak samo yje Egdal.
1. poluje na strychu na króliki, my l c, e poluje na nied wiedzie
2. podtrzymuje marzenia
3. zamyka si w pokoju gdzie pije. My li, e nikt nie wie o jego na ogu. Ucieka przed rzeczywisto ci .
Gregers
Uwa a
za przeznaczenie g oszenie prawdy. Tylko przez prawd i szczero
mo na y we w a ciwy
sposób. Hjelmar opuszcza dom, czuje si oszukany, domy la si , e Jadwiga nie jest jego dzieckiem.
Polemika mi dzy Gregersem, a Relingiem. Uwa a, e ycie opiera i na
prawdzie i szczero ci. Idealista.
Absolutysta moralny, nie widzi kompromisu. Reling inaczej patrzy na te sprawy. Uwa a, e nale y czasem
k ama poniewa cz owiek wierzy w to co chce. Hjalmar wierzy, e jest wynalazc . Pozwala mu to y we
w asnym wiecie.
Prawda nie jest cz owiekowi niezb dna, ludziom potrzebne s z udzenia. Gregers jest
winny zniszczeniu rodziny. Prawd postrzega jako co dobrego. Zwi zek ony Hjalmara z ojcem
Gregersa jest ma o istotny. Nale y d
y do prawdy lecz nie za cen ludzkiego cierpienia. Prawda jako
si a niszcz ca. Gregers to fanatyk prawdy, a jakikolwiek fanatyzm jest z em. Nie ogl da si na krzywdy.
Ludzie s s abi psychicznie i potrzebuj z udze , marze , które pozwalaj cieszy si
yciem.
"Dzika Kaczka" to utwór realistyczny. Naturalizm i symbolizm. Realizm oparty na przeci tnej rodzinie,
mi dzy nimi zachodzi zwi zek przyczynowoskutkowy.
Naturalizm:
1. szczegó y, didaskalia
2. eksponowanie brzydoty i scen drastycznych
3. biogizm, walka o byt, cechy dziedziczne, prawa rz dz ce wiatem.
4. obiektywizm
Symbolizm:
1. Dzika Kaczka postrzelona wpada w wodorosty i ga zie. Wyci gn j pies, a Egdalowie pomagaj jej.
Stwarzaj "sztuczne" warunki ycia. Egzystuje ona w koszu.
podobie stwo losów dzikiej kaczki i Hjalmara (postrzelony przez z o starego Werle, wpada w
wodorosty k amstwa, a na powierzchni prawdy wyci ga go Gregers), podtrzymywanie ycia
bez szcz
cia, ycie kaczki to egzystencja tak samo Hjalmar
2. Strych / wodorosty to symbole fa szu i k amstwa, które oplataj i wci gaj cz owieka. Nie ma
mo liwo ci potem normalnego ycia i ca kowitego wyswobodzenia si
3.
lepota
na któr cierpi Werle, uczyni wiele z a
Choroba jako kara.
Wg bianie si w ciemno
, z o, które przes ania prawd . Na chorob cierpi te Jadwinia czyli
im bardziej wchodzi w wiat doros ych traci szcero
i zag bia si w wiat fa szu i k amstwa.
69.2 Relatywizm etyczny w "Zbrodni i Karze" Fiodora Dostojewskiego
Relatywizm etniczny to wzgl dno
warto ci moralnych.
Powie
ta powsta a w latach 1865-66.
1. autor mia d ugi (ci
ka sytuacja finansowa)
2. negacja tendencji (modernizm - nowe warto ci w obliczu natury)
T em wydarze jest obraz Petersburga, który wytwarza i wp ywa na nastrój ludzi yj cych w nim. Dba
autor o szczegó y. Ukazane dwie cz
ci miasta:
1. Biedna - mieszkaj rzemie lnicy, studenci. Ulice s brudne i cuchn ce. Domy zaniedbane, ludzie
n dznie ubrani. Ludzie smutni, cz sto popadaj w alkoholizm. Brak perspektyw, klimat zniszczonego
miasta, zniszczonych ludzi, nie mog si wyrwa z upodlenia.
2. Bogata jest pe na zieleni i pi kna. Miasto zadbane, a ludzie schludni i szcz
liwi.
Raskolnikow
Urodzi si w biednej rodzinie szlacheckiej. Studiowa prawo, ale zmuszony jest je porzuci bo ma
problemy finansowe. Jest nadziej rodziny. Niezrównowa ony psychicznie, wyobcowany, nie ma
przyjació . Czuje si kim lepszym. Hipochondryk. Jest ateist mimo, e wychowano go religijnie. Nie
wierzy w Boga bo nie ma sprawiedliwo ci. Wra liwy na niedol innych. Osobowo
skomplikowana. Ma o
sobie wielkie mniemanie, ale jest wra liwy - paradoks.
69.2.1 Wizja spo ecze stwa
Spo ecze stwo dzieli si na ludzi zwyk ych i niezwyk ych. Ci ostatni maj prawo zbrodni, zmian prawa
gdy maj predyspozycje. Ludzie normalni musz podporz dkowa . Niezwykli mog przekracza prawo
bo sami je ustanowii, mog pope nia zbrodni , po wi ca jednostk dla ludzi. Naruszaj stare prawa.
Tworz nowy wiat, wi c mog sobie na to pozwoli . Cel u wi ca rodki. Oni mog by mniej lub bardziej
wybitni. Im "lepsi" tym wi ksze maj prawa.
Pogl dy te zbieg y si z wypowiedzi na temat Alony Iwanowny. Ograbia ona najubo szych. Jest sk pa,
okrutna dla siostry. "wesz". Jej zabicie to po ytek dla biednych. Rodia czu si cz owiekiem niezwyk ym
dlatego j zabi . Za jej bogactwo chce pomaga biednym. Intencje szlachetne i altruistyczne. Chce
udowodni , e jest nieprzeci tny. Porównuje si do Napoleona. Pragnie dowie
swego charakteru. Dla
post pu ludzko ci mo e zabija . Oni decyduj o losie innych ludzi - w adcy przysz o ci. Zwykli ludzie s
materia em spo ecze stwa.
69.2.2 Powie
o psychice zbrodniarza i o z o onych motywach zbrodni
Motywy zbrodni
1. udowodnienie sobie przynale no ci do rasy panów
2. chce nie
dobro dla spo ecze stwa. Za pieni dze lichwiarki chce uratowa tysi ce ludzi.
mier
gn bicielki lichwiarki
3. Sprawdzi chcia w asn moc, odporno
na gn bienie sumienia, wy szo
ponad przeci tno
.
Udowodnienie swej nieprzeci tno ci.
4. Próba w asnych si
5. Pomoc rodzinie. Dunia nie musia aby wychodzi za m
dla pieni dzy
6. Niesprawiedliwo
. By m ody, a nie mia rodków rozwoju. Starucha marnowa tylko pieni dze.
Chcia by wyrachowany i zimny, dba o szczegó y. Nie wytrzyma emocjonalnie tu przed mordem. Zabi
obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odby o si tak jak planowa . Komplikacje przy
ucieczce. mier Lizawiety t umaczy jako przypadkow i konieczn (musia móc uciec).
Cel mordu niespe niony
1. nie wykorzysta pieni dzy
2. s abe sumienie, emocje, zaburzenie równowagi psychicznej
3. nie by istot wy sz (my la i rozpami tywa ).
Rola Soni
wskazywa a mu drog na zado
uczynienie i pokut przyznania, które uspokoi jego napi cie.
dodawa a mu otuchy, rozumia a go, nie czu si samotny
wiara i uczucie, szansa przetrwania na Syberii
Uosobienie dobra. Jej zawód to forma ofiary. Kocha ludzi, uwa a, e ka dy jest potrzebny i nikogo nie
nale y wywy sza . U wiadomi a niedorzeczno
idei Raskolnikowa. Wiedz c, e jest niezb dna dla Rodii
idzie z nim na zes anie. Udowodni a mu, e nie ma altruizmu gdy w gr wchodzi cierpienie innych. Jej
wp yw skruszy opór Rodii. Pojecha a za nim bo kierowa ni mi o
, dobro i szlachetno
. Odpowiedzialna
za nawrócenie grzesznika.
Syberia
Zachodzi w nim przemiana wewn trzna. Zaczyna czu potrzeb cz owieka (Soni ). Czeka
go ca e ycie,
które sp dzi chce z Soni . Sta si bardziej pokorny wobec ludzi i boga - mia cel ycia. Z o mo e zosta
zniszczone przez dobro i szlachetno
, a nie przez przemoc.
Pocz tkowo Raskolnikow uwa a , e wolno
to prawo do czynienia wszystkiego. Po pewnym czasie
zrozumia , e nie ma wolno ci ca kowitej bo trzeba bra pod uwag ograniczenia moralne. Rodia powróci
do Boga. Zalety Soni przypisywa religii w któr ona bezgranicznie wierzy a. Jego pierwotna ideologia
doprowadzi a go do cierpienia, a on chcia by szcz
liwy. Widzia jej wewn trzn rado
i te taki chcia
by . Metamorfoza cz owieka pogodzonego z natur .
Jest to krymina nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. Zbrodnia to pretekst do
analizy postaw ludzkich wobec z a. Powie
psychologiczna. Proces my lowy i analiza post powania.
Powie
polifoniczna jest prawie bez narratora. Charakterystyka poprzez dialogi.
Wn trze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizuj cych dzia anie.
Swidrygaj ow
Sprytny, przebieg y, zdemoralizowany, znudzony yciem. Nagina prawo. Wyrachowany, rozpustny,
lubie ny. D
y do celu.
u yn
Egocentryk, poczucie wy szo ci, sk py i wiecznie niedowarto ciowany. Lubi gdy kto by mu oddany,
pokorny i pos uszny. W adczym, niegodziwiec, wyrachowany. Lubi manipulowa innymi, rz dny fortuny.
W mom cie podj cia decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki
Walka z wahaniem i jednoczesna pewno
postanowienia. L k obawa cia a i emocji. Zabi w napadzie
sza u. Ogarn a go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go groz . Przestaje my le
logicznie. Narasta w nim strach, e kto go nakryje. Emocje stworzy y urojenia. Zwraca uwag na
szczegó y w przeb ysku wiadomo ci. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie.
Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza
Anatomia zbrodni ukazana jest przez szczegó owy opis mordu i psychiki mordercy. Wewn trzny spór i
reakcje po kilku dniach od morderstwa. ycie z pi tnem zbrodni. Odci cie od wiata i rozpami tywanie.
Pragnie bez skutku zapomnie . Zachowuje si jak op tany. Dzia a w zamroczeniu, a kieruj nim emocje.
Chce ukry dowody, zmaza
lady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w s owach i czynach
szuka aluzji. Podejrzliwy, zamkn si w sobie.
Osaczony. Pos pny i ponury. Wola by sam. y w ci g e
w niepewno ci, histerii, skrajno ci emocji. wiadomy tej sytuacji. Samotny.
Porfiry i Rodia
Porfiry wprowadza Rodi w ob d. Prowadz ci g walk intelektualn . Rodia zdominowany jest przez
emocje i nie móg racjonalnie rozpatrywa dyskusji. Porfidia by do wiadczonym detektywem i zna reakcje
mordercy na aluzj . Rodia gubi si we w asnych s owach i traci orientacj . By atakowany i musia si
broni . Doprowadzi o to do przyznania si do winy. Nie wytrzyma by d u ej. Zachowa reszty dumy, nie
wyrzeka si swej wy szo ci. Chce zako czy ten rozdzia ycia. Po przyznaniu si do winy emocje
odesz y. Opowiada o wszystkim ze szczegó ami. Pozbywa si wiedzy o mordzie. Pozostaje pusty.
Równowaga psychiczna powraca.
Kara
Nietypowa skrucha. Nie pot pia czynu, ale ma wiadomo
, e nie by do tego zdolny. Potem dopiero pod
wp ywem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Mówi o rzeczach w s dzie, które mo e zatai i
nieobwinia siebie. Mówi dok adn prawd . Dzi ki temu rehabilituje si we w asnych oczach. Powraca
spokój sumienia. Powie
ta jest analiz istoty kary.
69.3 "Lord Jim" - Joseph Conrad (Korzeniowski)
Korzeniowski m odo si usamodzielni . W wieku 38 lat zadebiutowa jako literat. W literaturze istnieje jako
Józef Conrad. W wiecie powie ci jego si nap dow jest zbiór wydarze . ledzenie wewn trznych
filozofii cz owieka, poznanie prawdy o nim. Trudne w odbiorze.
69.3.1 Tres
Syn proboszcza. Jeden z pi ciu synów. Nauczy si sumienno ci i rzetelno ci. Czyta literatur
przygodow , by sk onny do marzycielstwa. Poci ga o go morze by ogarni ty
dz prze ycia przygód.
My li, e morze czyni z cz owieka silnego i odwa nego m
czyzn . Kszta ci si w kierunku marynarki. Po
sko czeniu szko y zosta oficerem i praktykowa na statku. Podczas praktyk wydarzy si wypadek, a on
nie móg bra udzia u w akcji ratunkowej. Nie zd
y . Czu si zawiedzony, pokrzywdzony, gorszy, straci
okazj na sprawdzenie si . Zosta oficerem i zaci gn si na statek. Po wypadku przebywa w szpitalu.
Zosta pierwszym oficerem na "Patnie". Stary, z arty rdz parowiec. Za oga to ludzie nieodpowiedzialni i
rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. By on niemi y. Mechnik by szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie
dbali o za og . Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek wype nili pielgrzymi (Maleje). By statek
przeci
ony (800 osób). Statek wpad na co . Utworzy a si dziura, przez któr dosta a si woda.
Podejrzewano, e by to wrak statku. Wszyscy byli pogr
eni we nie. Za oga gdy zorientowa a si w
sytuacji postanowi a ratowa siebie. Wpadli w panik , a Jim przygl da si temu. W ostatniej chwili
wskoczy na ód odp ywaj c z nimi. My leli, e statek zaton . Decyzja Jima by a bezwolna i
nie wiadoma. Skoczy nie my l c o tym, by przera ony pod wp ywem emocji. Uleg panice, chwili, impuls,
odruch, który zaci
y na jego dalszym losie. Brak usprawiedliwienia dla ucieczki za ogi. Na szcz
cie nikt
nie uton , odratowano wszystkich. Wina pozosta a. Statek odratowany by dowodem ich winy
-
sprzeniewierzenie si kodeksu marynarzy. Jedynie Jim poczuwa si do odpowiedzialno ci. Stawia si do
s du, odpowiada na pytania, przyjmuje swój los. By honorowy, mia wyrzuty sumienia i zasady. Nie chcia
by traktowany jak pozosta a, za oga. Mia wiadomo
winy. Podda si , poni y . Stawi na s d. Wyrok -
pozbawienie dyplomu oficerskiego. Nie móg p ywa , wykonywa tego zawodu. Kara niewystarczaj ca.
We w asnym sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania w asnego strachu. Dalsze losy to
rehabilitacja, pozyskanie zaufania innych ludzi. Tu aczka, w drówka, zmiana pracy. Wsz dzie jest
prze ladowany przez z legend . Jim chce zapomnie , ale wsz dzie spotyka kogo kto przypomina mu o
tej tragedii. Czuje si szykowany i pogardzany. Ucieka od przesz o ci. Nie widzi zrozumienia u nikogo.
Ucieka od wspomnie . Próby swe zaczyna ci gle od nowa. Zdobywa zaufanie jako nieznany cz owiek, nie
chce by go os dzano przez pryzmat wydarze na "Patnie". Chce pokaza si takim jakim jest. Nie chce
by cie z przesz o ci przykrywa tera niejszo
. Szuka odkupienia win. Surowa ocena samego siebie.
Marlow umo liwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Tam mo e si
odnale
na nowo. Widzi dla siebie szans . Zdobywa zaufanie, formuje spo eczne rz dy. Niszczy wyzysk.
Stworzy pa stwo gdzie rz dzi sprawiedliwie, zdoby powa anie i szacunek podw adnych. Ludzie yli
szcz
liwie. Czu si on tam znakomicie. Czu si kochany i potrzebny. Od niego zale a o ycie ludzi.
Pomaga i opiekowa si imi. Uwa ano go za m drca, radzono si go. Bez Jima tubylcy stawali si
bezradni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Mia autorytet. Bezgranicznie mu wierzono. Brawn to
przywódca korsarzy. Chcia ograbi Patusan. Jim nie pozwoli na atak. Zawierzono jego do wiadczeniu.
Brawn wykorzysta sytuacj i ich zaatakowa . Zabi Daina Warisa, przyjaciela Jima. Brawn wykorzysta
zaufanie i dobroduszno
Jima. Chcia on pu ci pirata bo ten pozna prawd . Dobre intencje Jima nie
uda y si . Po mierci przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, który go zabija. Wiedzia Jim o takiej
mo liwo ci bo Daromin bardzo kocha syna. Czu si on odpowiedzialny, przyt acza a go ponownie wina.
Kolejna pora ka. Sam wymierzy sobie kar . Decyzj t podj bo sumienie zawsze mu towarzyszy o. Nie
uciek by od wspomnie . Cz owiek honoru, chcia udowodni , e nie boi si odpowiedzialno ci. Ostatni akt
odwagi. Nie pomy la o ludziach, którzy go kochali (patusa czycy). Klejnot zosta sam, bezbronna posta
tragiczna. Niezale nie od wyroku cierpia by. Zmarnowa nadzieje. Marlowa. Obawia si wyrzutów i
zmaga moralnych. Nie by na tyle silny by rozpoczyna na nowo swoje ycie. Sytuacja bez wyj cia.
Powie
ta sk ania do refleksji nad w asn moralno ci . Trudem wyboru. Z o i odkupienie win.
Kompozycja lu na. Powie
Jima jest pretekstem do wyborów moralnych. Subiektywizm wniosków. Wiele
narratorów, osobiste refleksje, ró ne spojrzenia. Dociekliwo
i dok adno
. Ch
dotarcia do prawdy.
Zaburzenie chronologii (dygresje, epizody).
69.4 "Moralno
pani Dulskiej" - Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska w swojej twórczo ci ukazywa a portrety psychologiczne kobiet. Dostrzega a wszelkie
warto ci. Utwory jej to wierny dokument epoki. Portrety te poddawane by y wnikliwej analizie sfery
duchowej.
Aniela Dulska
W pierwszym wra eniu uwa ana jest za brudn , niesympatyczn kobiet . Wci
krzyczy lub mówi
podniesionym g osem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili mo e zrobi wiele czynno ci. Dla go ci
przebiera si .
dna w adzy nad swoj rodzin . Sk pa, nic j nie obchodzi. Zawsze ma by tak jak ona
chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje si do sytuacji.
Powierzchowna i egoistka. Ob udna, zak amana, konieczno
pozorów. yje w czterech cianach,
oszcz dza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie
zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwy sza czynsz
domowy, trzyma magiel w sieni. Sk pa do ohydno ci, ob udna postawa, brudy pierze pod w asnym
dachem. W s u
cych nie widzi ludzi. Interesuj j tylko pieni dze, oszcz dza wi c na wszystkim i
wszystkich.
69.4.1 Ko tu stwo / Dulszczyzna
Jest to ycie w ob udzie, fa szu i ograniczeniu. Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zak amanie i niech
do szczero ci. Tak postaw zacz to nazywa Dulszczyzn . Skrywanie prawdziwych my li, odczu ,
przekona
pod pozorami. Sk pstwo. Moralno
pozorów bo dostosowuje zasady do ogó u/ Pozorna
moralno
- Dulska udaje wielk dam , a w domu jest inna. Moralno
na pokaz, stwarza ona pozory,
przedstawia siebie jako osob estetyczn . Kryteria jej post powania s cyniczne i wyrachowane.
Felicjan Dulski
Jest podporz dkowany swojej onie. Nie zgadza si z ni , ale jest oboj tny. Ignoruje j , ucieka w
milczenie. Zw tpi w mo liwo ci odmiany ony. "A niech was wszyscy diabli !!!"
Zbyszek
Ma inn postaw . Jest zbuntowany, zabawia si , celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokuj cy.
Aniela zaplanowa a jego ycie. Juliasiewiczowa chcia a pokaza mu prawd , e b dzie si on musia
troszczy i k opota . Ukaza a mu prawdziwe ycie, widmo odpowiedzialno ci, n dz . Jest ko tunem i jest
tego wiadom. Jest s aby, ale chce walczy ze swoim ko tu stwem. Krytykuje matk .
Mela
Te si nie zgadza. Te si poddaje by y przyjemnie. Nie buntuje si . Posta tragiczna bo jest naiwna i
dobra i nie orientuje si w jakiej atmosferze
moralnej yje.
Hesia
Podobna do matki. Pogardza Hank , bije j i si z niej wy miewa. Ma ju wypaczony charakter. Nikim si
nie interesuje. Lubi tylko ta ce, stroje i studentów.
Dulscy mieli by typow rodzin filistrów. Zapolska stworzy a i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna.
"Mena eria ludzka". Ods ania ona temat dra liwy, postawa obiektywna, fotograficzna dba o
obyczajowa.
69.4.2 Dramat naturalistyczny
S tu bohaterowie z ni szych sfer (Hanka, Kucharka), szczegu owe didaskalia. Poruszy a tematy
wstydliwe. ycie ich jest motywowane biologicznie (dulszczyzna dziedziczna). Tylko silni mog przetrwa ,
a s abi przegraj .
70. "Wesele" wyspa skiego jako dramat symboliczny
70.1.1 Stanis aw Wyspia ski - charakterystyka
Stanis aw Wyspia ski reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wi za si z utworem "Warszawianka".
By to tekst realistyczny bez elementów symbolicznych. Inne utwory to "Wesele", "Wyzwolenie". Dramaty
ludowe o tematyce wspó czesnej to "S dziowie", "Kl twa". Dramaty o temacie antycznym to "Achilles",
"Protesilos i Laodamia". Nawi zanie do powstania listopadowego w "Nocy listopadowej" i "Lelewelu". Mia
wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie dzia a i by pracowity. Dramat "Wyzwolenie" to utwór
wspó czesny. Uwa any jest za jego jeden z najlepszych utworów. Oryginalny kszta t. G ówny bohater
Konrad jest re yserem przedstawienia. W kr gu wydarze utworu pojawiaj si sprawy Polski i polityki.
Konrad podobny jest do Wyspia skiego, który przyby by wyzwoli ludzi z mitów, legend od narzuconego
pewnego sposobu my lenia. Jest autorem ró nych lu nych wierszy o charakterze osobistym. Autor
poematów i didaskaliów (np. w "Weselu", pisane s wierszem i traktowane s jako oddzielny utwór
liryczny). Oryginalny malarz. Malowa portrety dzieci i cykl macierzy stwo. Uprawia malarstwo sztalugowe
czyli w pracowni. U ywa farb pastelowych. Uprawia rysunek piórkiem, kredk i w glem. Zajmowa si te
malarstwem ciennym - Polichromie. Projektowa meble, witra e, tkaniny, elementy u ytkowe. Wykonywa
kilka p askorze b i litografii
(rze bienie rysunku w metalu, a pó niej odbicie na papierze). Jego dzia a
sztuki nie nale y rozdziela jest to bowiem wizja pewnej cas o ci - "Teatr mój widz ogromny". Wizje
teatralne. Munumentalizm syntetycznych wizji.
"Skarby Sezamu"
to jeden z obrazów Wyspia skiego - najwi kszy.
czy w nim dwa wiaty. Reprodukcje
jedynie fragmentów obrazu. Oddzia ywuje nastrojem, tajemniczo ci i groz .
Do napisania tego utworu zainspirowa o go wesele i lub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie
impresjonizmu, m odzie zainteresowa a si
wiat em. Malowali cz sto za miastem wykorzystuj c
elementy wietlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich
portrety. Moda na styl ludowy - "ludomania" czyli bratanie si z ch opami. Arty ci skierowali si w stron
ludu, chcieli dotrze do ich szczero ci i moralno ci. W 1920 roku Boy- ele ski napisa "Plotk o
"Weselu""
by zachowa dla potomno ci jak dosz o do powstania tego dzie a. W "Weselu" umie cil ludzi, których zna
- ich odpowiedniki:
1. Gospodarz - W odzimierz Tetmajer, malarz
2. Gospodyni - Anna Miko ajczykówna
3. Pan M ody - Lucjan Rydel - gadu a
4. Pani M oda - Jadwiia Miko ajczykówna
5. Radczyni - profesor Doma ska
6. Haneczka - Hanna Miko ajczykówna
7. Nos - Noskowski
8. Dziennikarz - Starzewski
9. Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
10. Zosia i Maryna - córki lekarza - Pore skie
11. Klimina - swatka
12. Czepiec - amant wiejski
lub ten by szokiem dla spo ecze stwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy si akcja
utworu. Skandal. Wyspia ski by na tym lubie. Fascynowa a go prostota, ycie zamieni w poezj . Ka da
posta ma znane cechy. Prapremiera by a skandalem bo sztuka by a nietypowa (gwara ludowa),
wystawiono j w Teatrze Starym. Na afiszu chcia poda prawdziwe nazwiska. Wiele osób opu ci o sal .
Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Inteligencji ze strony pana m odego oraz ch opstwa ze strony panny
m odej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyró nia si tu dwa rodzaje scen:
1. realistyczne - osoby, bohaterowie tworz nurt satyryczny
2. symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywisto ci wyst puje metafizyka, osoby-duchy.
Ukazane uczucia konkretnych osób.
Ze scen realistycznych wyczyta mo na stosunek Wyspia skiego do zjawisk i uczu .
70.1.2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch opów
Zwracanie uwagi na pi kno zewn trzne. Pan M ody odnalaz tu yw urod , odnajduje tu ycie,
spontaniczno
, chodzi mu g ównie o wygl d. Stylizuje si zewn trznie (chodzi boso, z go g ow ).
Zwraca uwag na ubiór panny m odej. Zafascynowany swym strojem, który i tak zrzuci. Fascynacja
d wi kami muzyki ludowej. Nie zna ch opskich obyczajów, np. Dziennikarz lekcewa y ch opów. Nie zna
ycia na wsi. Inteligencja nie liczy si z
prawami ch opskimi. Zapominaj o niedawnej przesz o ci, o
powodach krwawego wyst pienia ch opów. Nie interesuje go, e ch opi s
dni w adzy. Chce tylko
odpoczywa . Idealizacja ch opów i ich ycia wiejskiego. My li on, e ycie to siedzenie w ród zieleni,
odnajduje tu ucieczk od codzienno ci. Mówi o pospolito ci, o swym pokoleniu, e s przekl ci,
ubezw asnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widz na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i
sensu ycia. Odmiany od pospolitej cz
ci mieszczucha. Podoba im si wie od wi tna, kolorowa, bez
ci
kiej pracy. Nie dociekaj marze ch opskich. Nie interesuje ich to. Podoba im si powierzchowno
.
Ch opi to widz i rozumiej . Czepiec widzi to nieszczere bratanie si z ch opami. yd te traktuje t
stylizacj za zabaw , ba amuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni s bowiem
zwyk ym yciem. Ch opi odczuwaj , e nie s rozumiani, czuj obco
. Ch opi nie s ufni.
Inteligencja
1. Niezdolni do czynu. Pomimo ataku ch opów na szlacht , bawi si razem z nimi, chwilowo zapomnieli
o tym wydarzeniu.
2. Przeklinaj przesz o
, ale nic nie robi . a uj tego co by o lecz nic nie robi by to zmieni . Uwa aj ,
e poprzez przesz o
s niewolnikami.
3. Brak aktywno ci dzia ania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko u pione.
Inteligencja czeka na co lub na kogo .
4. Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza róg Ja kowi, a to przecie on mia na nim
gra .
5. Pogarda dla wspó czesnych. Pokolenie skazane na degeneracj , tylko sztuka, a ona te nie jest na
czasie. Poezja nie o tym co ywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, które maj
by domen . B ahe sprawy s poruszane. Utwory s identyczne. Powierzchowna, bezideowa, s owa
bez pokrycia. Nie zmieniaj si w czyn. Opiesza a poezja.
Ch opi
1. Gotowi do walki, ale potrzebuj przywódcy
2. Podatni na walk ch tnie b d uczestniczyy w dzia aniu
3. Zawzi ci, odwo uj si do chlubnych kart historii
4. Z yci ze sob . Oczekuj , e kto
poprowadzi ich do walki. Ch op czuje potrzeb dzia ania, decyzj o
podj cie dzia a pozostawia inteligencji. Ch tni do walki, ale mierzi ich apatia.
5. Uwa aj , e ludzi z miasta trzeba trzyma krótko by nie przej li kontroli nad ch opami
6. Widz w asn pot g , ale nie s przygotowani bo warto ci materialne stanowi dla nich wi ksze
znaczenie.
7. Nie umiej dobrze gospodarowa i zaci gaj d ugi
8. Nie boj si zawstydzi panów, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.
9. Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garn si do wiedzy, znaj sw pot g i moc, warto
.
Garn si do dzia ania, ale nie doro li do czynu. Zapalni jak s oma. Trze wo i realnie oceniaj .
10. Skorzy do bójek, porywczy, d
do bogactwa, staj si pró ni.
Podczas wesela spotykaj si dwa ró ne wiaty. Ludzie ci nie potrafi si porozumie . Prowadzi to do
rozbie no ci, do oceny przesz o ci i ró nego widzenia narodu. Ch opi skorzy do dzia ania, konkretnej
walki, ale to inteligencja ma przodowa bo ch opi s za s abi. "Wesele" to satyra na wspó czesno
. Nie
zdolno
do czynu ca ego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie si na poszczególn mod . Pod
mask przyja ni i braterstwa kryje si niech
, urazy, nie zrozumienie.
70.1.3 Symbole w "Weselu"
Po koniec aktu I m oda para zaprasza na wesele chocho a, który przybywa. Jest on twórc uroje . W
utworze tym wyst puj trzy rodzaje symboli:
1. rzeczy
2. postaci
3. sceny
Chocho rzuca czar na zebranych, budz si w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnie .
Widmo
Narzeczony Marysi, który zmar na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przyby na wesele. Rozpami tuje
chwile gdy byli razem, gdy istnia a mi dzy nimi jaka wi
. Jest to upostaciowanie wn trza Marysi. Z
jednej strony cieszy si ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodzi a si z jego mierci . Jest to
symbol utraconej mi o ci. Marysia przypomina sobie te chwile i boi si stabilizacji z m
em. Nie wie czy
ma zosta z Wojtkiem,. Wesele sprowokowa o j do tych rozwa a . Raz si cieszy z przybycia
ukochanego, a raz nie.
Sta czyk
Dziennikarz "Czasu"
nale y do organizacji "Sta czyków". Sta czyk to symbol m dro ci. G os
wewn trzny dziennikarza. Wie on, e dziennikarz jako inteligent powinien przewodzi narodowi. Jest te
symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpiecze stwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi
s owne deklaracje. Przyznaje si do bezczynno ci, obwinia za sytuacj przesz o
. Jawi si jako
dekadent, pragnie mierci i to jest jego s owna deklaracja. Sta czyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie
wierzy w deklaracje spo eczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrz sn
spo ecze stwem, by wyrwa
ich z marazmu. Cena jest wi to
tradycji. Nie widzi przysz o ci dla Polski widzi, e z obra drog .
Sta czyk wr cza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyra a pogard dla bratania si z ludem. Widzi
fa sz solidaryzmu. Sta czyk to jego sumienie i dla tego z ironi wr cza mu kaduceusz. Dziennikarz jako
przywódca narodu.
Rycerz
Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnie poety. Poeta ma odczucie si y. Dekadentyzm,
a poeta t skni do mocy i si y. Rycerz jako
symbol mocy, odwagi i zwyci stwa. Zwiastun odrodzenia.
Nazywa poet n dzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz
przypomina czasy Jagie y. Poeta ma szans prowadzenia ludu do walki. Os dzona jest zdegenerowana
poezja m odo polska. Poeta nie chce napisa wielkiego dzie a. Poeta nie jest w stanie podo a
przywództwu narodu. Rycerz to symbol si y poezji oddzia uj cej na spo ecze stwo.
Hetman
Duch hetmana Branickiego, który gardzi ch opami. Symbol fa szu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to
mu zarzuca pan m ody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad ch opami. Polska mu nie pomo e bo
zaprzeda on kraj szatanowi. Pan m ody eni c si z ch opk zdradzi swój stan. T umaczy mu, e to
moda, a nie szczere bratanie si z ludem.
Upiór
Jakub Szela stan na czele powstania ch opskiego. Jest on ca y we krwi bo wielu zabi . Chce si obmy
wod . Dziad stara si go odp dzi . Upiór jako zimny trup. Dla Szeli wa ne s dobra materialne.
Przypomina, e bratanie si ch opów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na
panach.
Wernyhora
Ofiarowuje z oty róg gospodarzowi. Zszed on z obrazu Matejki. Przewiduje przysz o
. Zwiastun czynu i
niepodleg o ci.
1. Z oty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszy spo ecze stwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz
odda róg Ja kowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona
szansa . Braterstwo i solidaryzm ch opstwa. Nie spe ni si to.
2. Czapka z piór to symbol przywi zania do rzeczy b achych i matrerialnych. Ostrze enie by nie
przek ada warto ci prywatnych nad pa stwowe.
3. Sznur to symbol niewoli
4. Dzwon Zygmunta symbol wielko ci Polski
5. Kosy nasadzone na sztorc to mit rac awicki, gotowo
walki
6. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej
Ponownie pojawia si chocho , który jest symbolem ca ego narodu. Scena najbardziej smutna. Go cie
weselni symbolizuj naród, chata to Polska w której krzy uj si wszystkie problemy. Osoby dramatu to
symbole tradycji i przesz o ci. "Wesele" to diagnoza polskiego spo ecze stwa. Ko cowy taniec chocho a
to kwintesencja my li zawartej w utworze. Krzak bez ycia otulony s om na zim . Oznacza u pione
warto ci narodu. Na wiosn si obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodleg o ci.
70.1.4 Artyzm w "Weselu"
S tu dwa ró ne w tki sceniczne:
1. realistyczne
2. wizyjno-symboliczne
Fina polega na spleceniu obu w tków. Zro ni cie komedii obyczajowo spo ecznej. Wyspia ski to satyryk
ideolog i wieszcz. Poezja okresu M odej Polski wytwarza nastrój. W "Weselu" mamy do czynienia z
nastrojem sztuki:
Malarstwo
1. W wypowiedziach, np opis stroju panny m odej
2. Didaskalia - jest tu impresjonizm czyli:
precyzja operowania barw
zatarcie szczegu ów
gra wiat a
3. Rola wiat a: odbijanie si go od twarzy. Osoby zmieniaj cienie co umo liwia gra wiat a
4. Barwy o charakterze symbolicznym
Didaskalia, pisane du
liter . wiat o i czar. Symbolem jest wstawanie nowego dnia, czas ten nie stanie
si bo Jasiek zgubi z oty róg.
5. Wa ne s elementy plastyczne
Muzyka
1. weselna
2. chocho a
3. zawodzenie wiatru
4. odg osy ta cz cych ludzi
5. odg osy wsi (pianie koguta)
6. t tent konia
7. cisza
8. szelest s omy chocho a
9. wiergot ptaków
10. piosenka Ja ka
11. melodyjno
utworu, liczne powtórzenia
Elementy te po z czeniu tworz pewien nastrój
1. Akt I to rozmowy o rzecach b achych, mi ostki, flirty. Motyw polityczny i rozmowa o niej. Motyw sztuki i
poezji. Rozmowa o nich.
- ch opi ubrani na kolorowo
- inteligencja: panowie na czarno, panie na bia o
2. Akt II to zmiana nastroju. Inaczej si mówi w tym akcie. S owa dosadne i dobitne. W ciemno ci
pojawiaj si osoby dramatu. S ycha skrzypienie pod ogi, nastrój grozy i tajemnicy.
3. Akt III oparty na poczuciu nie mocy. Nastrój ot pienia i apatii. Oczekiwanie na cud. Nastrój podkre la
jako
s ów. Uwa ne wypowiedzi. Pokój jest ciemny to wit zmienia sytuacj .
Utwór poprzez syntez sztuk w po czeniu z wydarzeniami zmierza nastrój z aktu do aktu. Akt II to
rozpami tywanie, rozmowa samego ze sob . Akt III to marazm, niemoc, zm czenie i ot pienie. W
"Weselu" mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny.
70.1.5 Dramat romantyczny - porównanie z "Dziadami"
PROBLEM
"DZIADY"
"WESELE"
Podobna problematyka
Przedstawienie poetyckie przyczyn upadku Polski. Charakterystyka
poszczególnych rodowisk
Nie mo no
po czenia si spo ecznie by odzyska niepodleg o
.
Takie samo pokazanie tematu Tre
ukazana poprzez perspektyw czasu, histori . Rozrachunek z
tera niejszo ci poprzez przesz o
.
Odwo anie do historii: Sta czyk to król Zygmunt, Hrabia to
Targowica, Rycerz to Grunwald, widmo to Szela. Ma to pobudzi
wiadomo
narodow . Pouczenie.
Historia to ukazanie chwalebnych i haniebnych kart. Tera niejszo
to wesele, przysz o
to perspektywa
walki zbrojnej.
Przes anie tre ci
Oskar enie spo ecze stwa o kl sk , antidotum to mesjanizm
Oskar enie
inteligencji i ch opów o brak zjednoczenia. Nie dojrzali do przywództwa. Wskazuje drog : solidaryzm.
Rodzaj dramatu
Romantyczny Realistyczno-symboliczny
Sceny mistyczne
Oba wiaty istniej na równych prawach
Oba wiaty istniej na równych prawach
Ludowo
Ludowe obrz d, ludzie pro ci bior w nim udzia , na wsi. Wesele ludowe, sposób odbycia
(oczepiny), , udzia bior mieszka cy wsi, na wsi si odbywa, stylizacja ludowa j zyka.
Synkretyzm formy zast piony przez syntez sztuk. Nastrój.
III b ahych rozmów, bezczynno
,
nuda.
II tajemniczo
, groza
IV sielski nastrój, podobny do weso o ci, potem przygn bienia i tajemniczo ci.
I pogodny, radosny,
weso y
II trwogi, przera enia, respekt przed duchami, tajemniczo
, jest ciszej
III bezsilno
, apatia, senne zachowanie, u pienie, oczekiwanie.
Czas Akcji
Noc zaduszkowa - listopad
23 listopada
Kompozycja taneczna "Bal u senatora" - para za par ta czy Menueta.
Wesele, ta ce
Posta Wernychory
U S owackiego te Wernyhora
Symbol postaci, przysz o ci, odzyskania
niepodleg o ci.
Odpowiedniki postaci Widmo Hetman Branicki
Te podobie stwa to wiadomy zabieg autora. Chcia uwydatni problem o którym mówi, pokaza , e kto
ju poruszy ten problem. Mimo kl sk trzeba próbowa dalej. "Dziady"
mówi o problemach
patriotycznych, narodu. Nie chce by by a to plotkarska tre
o weselu Rydla. G bokie przemy lenia.
"Wesele" na równi z "Dziadami". Tekst oparty na sytuacji bie
cej. Dotyczy ca ego narodu. Tak to
odebrano. Wyspia ski nazwany zosta "czterdzie ci i cztery". Zosta wieszczem.
71. Twórczo
Stefana eromskiego
71.1 "Ludzie bezdomni"
Koncepcja intelektualna utworu mo e by
zawarta w motcie ("Romantyczno
"), w przedmowie od
autorskiej ("Dziady") lub tytule ("Ludzie bezdomni"). W niektórych utworach tytu mo e by sugesti
skierowan do czytelnika dotycz c przes ania intelektualnego utworu. Uogólnienie o charakterze
poznawczym.
Bezdomno
to bark oparcia, poszukiwania domu (w sensie emocjonalnym, rodziny), samotno
, brak
swojego miejsca w wiecie.
Bezdomny
to samotny, ubogi, bez pomocy, nieszcz
liwy, bez miejsca do mieszkania, odrzucony i
wyobcowany.
Ludzie bezdomni w utworze to mog by ludzie ubodzy, biedota, mieszka cy ulicy Ciep ej i Krochmalnej
np. Ciotka Pelagia mieszkaj ca w domu brata b d c na jego asce. Przeludnienie mieszka
robotniczych, robotnicy mieszkaj wraz z krewnymi. Brak odr bno ci i swobody ycia. Bogaci si nimi
brzydz . Odrzuceni przez spo ecze stwo. Wyobcowani. Wykorzystywani s poprzez prac fizyczn , ale
nikt nie zapewnia im warunków do ycia. Brak ciep a rodzinnego.
Bezdomno
to brak domu, bezdomno
spo eczna, duchowa - pragnie , marze . Bezdomno
materialna (ubóstwo, opisy drastyczne, opis brzydoty wiadomie i celowo).
T umy, zbiorowiska budz niech
. Odra aj . Jednak indywidualne postacie budz lito
.
Tomasz Judym
Nie mia prawdziwego ogniska domowego. Sierota bo rodzice zmarli. Wychowywany przez bogat ciotk .
Tam nie zazna szcz
cia rodzinnego. By s u
cym, ch opcem na posy ki, lekcewa yli go wszyscy. Mia
te szans opieki. rodowisko z którego si wywodzi odtr ci o go, straci przynale no
do tej klasy.
Inteligencja (lekarze) odrzucili go tak e, brak zgody z jego pogl dami, nie akceptowano jego pochodzenia.
Tak te post pi a arystokracja z któr si kontaktowa . Judym wywodzi si z biedoty, ale si jej brzydzi .
Nie znajduje te miejsca w ród lekarzy i arystokracji. Nie przynale a do adnego rodowiska. Inna forma
bezdomno ci to samotno
- z wyboru. Tomasz wiadomie rezygnuje z rodziny i ma e stwa z Joann .
Jest on bezdomny bo nie mo e wróci do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Tu a si . Po
pobycie w Warszawie jedzie do Cisów, a potem do Zag bia D browskiego, ale nigdzie nie znalaz
oparcia. By samotny w propagowaniu idei. Z pogl dami jego nikt si nie solidaryzowa . Bezdomno
duchowa - nie mia bratniej duszy, przyjaciela.
Joanna Podborska
Bezdomna. Sierota, po stracie rodziców mieszka a u ciotki w Kielcach. Tam si uczy a, ale nie mog a
liczy na uczucia. Po sko czeniu gimnazjum pojecha a do Warszawy. Pani Niewadzka zatrudni a j jako
guwernantk . Bezdomno ci jest strata maj tku, domu rodzinnegio. Tu a si ona po innych domach.
Joanna nie czuje przynale no ci do adnej klasy spo ecznej. Stara maj tku, brak akceptacji ze strony
ziemia stwa. Wyobcowana. Jest ona samotna, nikt nie akceptuje jej pogl dów (prócz Judyma, który ma
poodobne). Widzi ona na wiecie z o
i stara si z nim walczy , ale jej zapa jest lekcewa ony lub
traktowany z pob a liwo ci . Nie znajduje poplecznika, który by wraz z ni dzia alno
t kontynuowa .
Jest bezdomna bo zostaje odtr cona przez Tomasza i traci nadziej na dom rodzinny. Jej bezdomno ci
jest emancypacja. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw kobieco ci.
Wiktor Judym
Te jest bezdomny. yje w n dzy, ubóstwie (elemennty bezdomno ci biedoty). Sierota bez domu
rodzinnego. Judymowie za granic czuj si obco i nie mog si odnale
w innej rzeczywisto ci.
Bezdomno
polega na braku przywi zania si do domu. Wiktor traci ojczyzn (emigracja zarobkowa) -
te bezdomno
.
Leszczykowski
Wywodzi si ze szlacheckiej rodziny spod Cisów. W wyniku represji straci maj tek. Wyjecha za granic .
T skni do ojczyzny. Pracowity kupiec wspomagaj cy utalentowanych Polaków i rodzinne Zag bie.
Powstaniec i demokrata.
Ko ecki
Dekadent, my li o mierci. Nie jest rozumiany przez ludzi. Cz owiek zagubiony w zdegenerowanym
wiecie. Jego pogl dy s przyczyn odrzucenia. Nieprzystosowany do ycia, pope nia samobójstwo.
Daszkowska
Samotna, nieszcz
liwa widzi kres swojego ycia. Pozbawiona serdeczno ci i ciep a rodzinnego. Umar a.
71.1.1 Wieloznaczno
bezdomno i
1. brak domu, dachu nad g ow
2. ubóstwo, n dza materialna, brak opieki
3. sieroctwo
4. wyobcowanie spo eczne
5. osamotnienie wobec z a i egoizmu na wiecie
6. dobrowolne staranie si o bezdomno
(Judym)
7. samotno
- brak poparcia dla swoich pogl dów
8. metafizyczna wobec idei wiata
9. pozbawienie ojczyzny
Dom dla Joanny to miejsce wype nione szcz
ciem, rado ci i stabilizacj rodzinn . Dom to
ukoronowanie pragnie dla wszystkich, którzy cierpi , s skrzywdzeni. Dom mo e uwi zi Judyma,
pozbawi swobody ruchu. Obawia si swojej s abo ci,
dom by by balastem, przeszkod w pracy
spo ecznej, w urzeczywistnieniu idea ów. Chce by sam by nikt ani nic nie przeszkodzi o mu w realizacji
misji.
71.1.2 Dzieje Tomasza Judyma
Urodzi si w biednej rodzinie szewca, wcze nie zosta sierot . Zaopiekowa a si nim ciotka, pomiata a
nim, ale da a mo liwo
nauki. Wst pi do gimnazjum. Uko czy studia medyczne. Wyjecha do Pary a na
roczne stypendium medyczne. Zwiedza Pary z cz
ci dla biednych i bogatych. Widzi dwoisto
wiata: pi knego, wiata sztuki oraz brzydkiego i biednego. Powróci do Warszawy gdzie odwiedzi
rodzin mieszkaj c na ulicy Ciep ej. Przera a go to, e bratowa pracuje w fabryce cygar w ci
kich
warunkach. Widzi bied w swojej rodzinie. Czuje odraz do biedy i biedaków. Czuje si skr powany tymi
lud mi, ale lituje si nad nimi. Czuje z nimi wi
z poczucia obowi zku. Jego stosunek do nich jest
ambiwalentny bo:
1. wspó czuje im z obrzydzeniem
2. chce im pomóc wyrwa z tej n dzy.
To jest rodzaj d ugu, rodzina go wychowa a wi c czuje za swój obowi zek pomóc jej. Nie jest to wi
emocjonalna. Chce t pi z o, które doprowadzi o ich na skraj n dzy. Poczuwa si odpowiedzialny za nich.
Przekl ty d ug zaci gni ty przez przypadek. wiadomie narzuca sobie misj t pienia z a. Zwiedza
Warszaw , zbiera
notatki i obserwuje. Odczyta te swoj prac na spotkaniu lekarzy u doktora Czernisza.
Opisa im bied w Pary u i Warszawie. Uwa a , e lekarze powinni zapobiega chorobom, a nie tylko je
leczy . Lekarze zacz li protestowa . Judym nazwa ich lekarzami bogatych. Ze wzgl du na swoje
przekonania nie jest on akceptowany. Pragnie by inni porzucili maj tki. To ich oskar a o szerzenie z a.
Pracowa w szpitalu i w prywatnej klinice, ale po wyg oszonym wyk adzie nikt tam nie przychodzi oprócz
kobiet prosz cych o datek. Ludzie biedni nie przychodzili bo mu nie ufali, dziwi o go to. Doktor
W glikowski proponuje mu wyjazd do Cisów. Utopijne pogl dy porzucenia leczenia bogatych na rzecz
biednych. Chce im zapewni ulgowe warunki. W sposób obra liwy prosi o pomoc innych lekarzy.
Przyczynia si on do rozwoju szpitala. Pragnie wysuszy sztuczne sadzawki, które s przyczyn malarii w
czworakach. Administrator i kierownik nie zgadzaj si na to przedsi wzi cie z powodu kosztów. Judym
boryka si z przeciwno ciami losu, walczy
ze wiatem zewn trznym. Ma w tpliwo ci czy walczy skoro
gardzi tym, i o których walczy.
Zalety Tomasza
Cz owiek ofiarny, obowi zkowy, konsekwentny, wierny sobie.Mimo osamotnienia realizuje swoje idee.
Wady Tomasza
Brak taktu i dobrego zachowania. Brak obycia i og ady. Dzi ki tym wadom jest on postaci realn .
Tomasz podejmuje walk wiedz c, e jest uwa any za odmie ca i skrajnego utopist . Szokuj cy dla
innych. Tre ci sztuczne - b dne realizacje.
Zwi zek Judyma i Joanny
Ona widzia a go wcze niej w warszawskim tramwaju. On j pozna w Luwrze. Oprowadzi j po dworze i
zaproponowa wycieczk do Wersalu. Ponownie spotkali si w Cisach. Pocz tkowo zauroczony jest
Natali , ale ona ucieka z Karbowskim. Zaczyna si interesowa Joann . Dostrzega w niej pe n uczu
kobiet do której si on przywi zuje. Fascynuje go zrozumienie dla niego i pi kno zewn trzne. Mia a
podobne d
enia, chcia a pomaga biednym. Delikatna, uczciwa, samodzielna, umia a walczy . Joanna
uwa a go za bardzo atrakcyjnego, zakocha a si w nim co
przys ania jej wszystko. O wiadczyny s dla
nich czym oczywistym.
71.1.3 Motywy decyzji Judyma
1. obawa, e b d c szcz
liwym nie wype ni swej misji
2. idealista, lepow d
y do wype nienia misji
3. pasmo cierpie dla rodziny, przenoszenie si itp.
4. za lepiony ide nie dostrzega tych, którzy mogli by mu pomóc (lekarze).
5. nie robi tego z potrzeby serca czuje, e musi sp aci d ug w asnego sumienia.
6. Odtr caj c Joann sk ada ofiar . Widzi potrzeb pomocy, ale nie potrafi sobie zjedna sojuszników.
71.1.4 Uniwersalno
1. sta y niepokój pozwala mu godzi si na z o wiata
2. znalezienie celu i sensu ycia, uparcie d
y do niego walcz c z przeciwno ciami losu.
3. konsekwencja, ustawiczne cieranie si z przeciwno ciami losu.
4. postawa pe na pasji, altruistycznego spo ecze stwa, chcia j spe ni za wszelk cen .
71.1.5 Idee Judyma
1. Jego zawód jest szczególny i wymaga po wi cenia
2. chce zapewni biedocie odpowiednie warunki ycia.
3. higienizacja
4. bezp atne leczenie
5. lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie si nimi i ich leczenie
6. traktowanie ich na równi z innymi
J zyk klasy robotniczej
Grupy nie formalne to te co oficjalnie nie istniej
argon to j zyk charakterystyczny dla danego rodowiska
1. Gwara fleksyjna - zmiany w ko cówkach (dzieciami - dzie mi)
2. Gwara leksykalna - odmienne znaczenie specyficznego s ownictwa (Bryndza = bieda, facet =
m
czyzna, drynda=doro ka, tacha =w óczy , zruga =skrzycze , granda=osoba skupiaj ca uwag na
sobie)
3. Gwara semantyczna - nauka o znaczeniu wyrazu (ur n
=upi -odci
, wyla =wyprowadzi -rozla ).
4. Gwara fonetyczna - o wymowie wyrazu (mogi , tera, letka, przy dzie)
Nieprawid owo ci polegaj na zwi kszeniu spó g osek g i k. Wprowadzani skróconych form wyrazu. Nie
u ywanie pierwszej osoby w czasie przesz ym, ale trzeciej. Gwara s u y:
1. charakterystyce bohaterów bez wykszta cenia
2. o ywia dialogi i wzbogaca zasób leksykalny
3. uprawdopodobnia postacie
4. nadaj kolor otoczeniu
71.2 "Doktor Piotr"
W utworze tym ukazano krajobraz spo eczny wraz z szeregiem procesów ekonomicznych:
1. Deklasacja szlachty w postaci Dominika Cedzyny i Polichrowicza, gdy obaj wywodzili si z rodzin
szlacheckich. Obaj musieli sprzeda ziemie i przenie
si do miasta. Cedzyna zatrudni si jako
dozorca u in yniera Bijakowskiego przy budowie kolei, pó niej zosta nadzorc . Dominik nie umia
przystosowa si do kapitalizmu, do zmiany systemu. Ma o sobie wysokie mniemanie jako awangarda
narodu, typowe s dy szlacheckie. Bijakowskiego traktuje jak gorszego od siebie bo ten nie legitymuje
si herbem szlacheckim. Pierwszy raz w yciu podejmuje si pracy. Traktuje to jako poni enie, bardzo
cierpi z powodu utraty ziemi.
2. Rozwój gospodarki kapitalistycznej to grunty wykupowane na miejsca gdzie maj stan
nowe
fabryki (cegielnie). Równie kolej przechodzi ma przez nowe grunty.
3. Po o enie ch opów
- wie podupada z braku finansów. Ch opi zmuszeni s do ycia w lepiankach w
których panuje wilgo . Powoduje ona choroby. le si od ywiaj . Zmuszani do pracy za ma e
pieni dze - 30 kopiejek, wyzyskiwani. Obcina si im wynagrodzenie i nie s w stanie si utrzyma .
Nawet je li posiadaj skrawki ziemi to musz si godzi na takie warunki. Ch opów jest wielu, imaj si
ró nej pracy, ale s wykorzystywani. Bieda i skrajna n dza powoduje, e ludzie ci zgadzaj si na
takie warunki.
4. Powstanie inteligencji:
Polichrowicz wyjecha ze wsi zasilaj c t grup spo eczn .
Piotr Cedzyna wyjecha z kraju na nauki, zdobywaj c wykszta cenie i zawód
5. Zmiana systemu warto ci.
Dominik uwa a siebie za przedstawiciela narodu. Dla niego wa na jest
ziemia oraz kultywowanie tradycji. Jako szlachcic sarmacki wierzy, e to on i jemu podobni kszta towali
i edukowali naród. Nie mo e si pogodzi . Jego syn Piotr ma inne pogl dy. Uwa a, e wszyscy s
równi. Dla niego najwa niejsza jest uczciwo
i czysto
sumienia. Wykszta cenie i praca zapewniaj
ycie.
6. Powstanie bur uazji. Przyk adem jest Bijakowski, którego prawdziwe nazwisko jest Bijak. Zmieniaj c
nazwisko chcia pokaza rodowód szlachecki. Urodzi si na ulicy Krochmalnej czyli dzielnicy biedoty
warszawskiej. W a cicielka nauki wys a a go na nauki do szko y. By bardzo zdolny, uko czy studia
matematyczne. Swoj s u alczo ci zas u y na protekcj , wykorzysta to. Pokor i udawan
lojalno ci pozyskiwa sobie ludzi, którzy umo liwiali mu awans. Po studiach rozpocz prac
(budowanie mostów) dzi ki, której dorobi si sporego maj tku. Na budowie asystowa . Maj tku dorobi
si nieuczciwie. Dawa apówki oraz mia znajomo ci. Swoj rodzin tak e wprowadzi do bur uazji.
Zaobserwowa mo na by o u niego brak odpowiedzialno ci z posiadanych pieni dzy. Chytry
dorobkiewicz. Dominika traktuje z wy szo ci i pogard . Stara si wetowa na nim wszystkie
nieprzyjemno ci zaznane w dzieci stwie. Sk py, wie, e Cedzyna wyzyskuje robotników, ale sam go
do tego zach ca . Wady nowobogackich. Bez skrupu ów dorabia si zabiegami ob udy, pochlebstwa i
wyzysku. Klasa ludzi, którzy otrzymali pieni dze, ale nie mogli ich wykorzysta .
71.2.1 Trzy P aszczyzny "Doktora Piotra"
1. opowiadanie o realiach spo eczno-ekonomicznych epoki
2. o krzywdzie spo ecznej
3. o dramatach trudnych wyborów, postaw moralno-etycznych gdzie musi zosta wybrana moralno
,
uczciwo
lub uczucie
Utwór ten mo na interpretowa na wiele sposobów. Utwór prezentuj cy sytuacj ekonomiczno-spo eczn
drugiej po owy XIX wieku. Utwór o dwóch postawach etycznych. O dwóch bohaterach ró nych pokole .
1. Dominik Cedzyna jest wynios y, dumny ze szlacheckiego pochodzenia, gardz cy innymi, nie
dostrzegaj cy krzywdy ch opów. Pracowity, zle nie ma zawodowej etyki (oszujkuje ch opów wiedz c,
e nie jest to moralne). My li dawnymi kategoriami, honorowy. Wykorzystuje ch opów uwa aj c, e tak
ma by , e powinni go s ucha .
2. Piotr Cedzyna jest uczciwy, pracowity, szanuje swoj prac oraz innych gdy ka dy ma równe prawa
do pracy. Pog bia wiedz widz c w niej klucz do dobra przysz o ci. Dla niego nie jest wa ne
pochodzenie, ale wykszta cenie zdobyte prac bezkompromisow . Jest maksymalist etycznym i
bardzo kocha ludzi.
Obu czy wielka mi o
, która sprawia, e Piotr wraca do kraju mimo korzystnych propozycji. Gdy
odkrywa, e ojciec op aca jego studia pieni dzmi robotników chce wraca i odda je. Konflikt moralny
mi dzy mi o ci do ojca, swoimi idea ami. Tragizm bo ka de wyj cie jest z e. Chce odda pieni dze by
uratowa honor ojca. Dominik traci syna przez wielk mi o
, która nakazywa mu okrada robotników dla
niego. Po jego stronie dzia a mi o
bo nie dzia a on z premedytacj . Nie wiedzia , e czyni le. Jednak
racje s po obu stronach. Nie zawsze d
enie do celu jest op acalne np.: "Lord Jim", "Dzika kaczka".
Utwór ten opowiada o samotno ci cz owieka (Dominika):
1. oddalenie od dotychczasowego trybu ycia
2. utrata syna
3. utrata maj tku
4. nowe warunki ycia odsun y go od klasy spo ecznej.
5. nie ma przyjació kogo bliskiego. Nie ma oparcia na innym cz owieku.
6. oddalony od innych ludzi
7. nie czuje zwi zku z innymi. Nikogo nie uznaje za równorz dnego cz owieka
Samotno
Piotra:
1. yje na obczy nie, t skni do kraju
2. yje bez ojca
3. niedoceniony
4. osoba, któr da y szacunkiem i mi o ci nie rozumie go, jego pogl dów, warto ci moralnych
5. nie zgadza si z ojcem i chce mu pokaza , e robi on le. Konflikt pokole
6. Skazuje si na samotno
wyje d aj c z kraju - ostatecznie
Samotno
obojga pot gowana jest przez niemo no
zrozumienia si . Konflikt dwóch sposobów
rozumowania. Dominik to przedstawiciel przemijaj cej ideologii szlacheckiej. Piotr to prekursor nowego
systemu warto ci, nowego sposobu spojrzenia na wiat.
Cech charakterystyczn dla prozy eromskiego jest wyst powanie dwóch kompozycji literackich: Ironii i
liryzmu.
1. Liryzm to opisywanie prze y w sposób dostojny, z szacunkiem dla bohatera. Opisy przyrody, pejza
o charakterze mentalnym (odzwierciedlenie nastroju, emocji i duszy bohatera), dobór rodków
stylistycznych i metafor i porówna . Tu przedstawione s uczucia i mi o
Dominika, al i t sknota -
list Piota i scena ko cowa - bezgraniczna rozpacz.
2. Ironia to dzi ki niej autor osi ga wyraz ironiczny na zasadach kontrastu j zykowego. Mówienie o
sprawach b ahych j zykiem poetycznym i odwrotnie. Tu losy i kariera Bijakowskiego.
Zastosowanie tych elementów s u y autorowi do ukazania swojego stosunku do bohaterów.
Naturalizm: opis prymitywnych warunków ycia i pracy robotników (g ód, choroby, niebezpiecze stwo
pracy).
71.3 "Si aczka"
Stanis awa Bozowska i Pawe Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku.
Postawa pozytywistyczna. Kontrast dwóch postaw:
Stasia Bozowska
Poch oni ta prac , chcia a zniszczy analfabetyzm. Dlatego zosta a nauczycielk i uczy a podstawowej
wiedzy ubogich. Robi o to z przyjemno ciom i jednoczesnym
obowi zkiem, czu a satysfakcj .
Zainteresowa a ludzi literatur . Jej sukces to napisanie ksi
ki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Przej li
si oni jej chorob . Mia a autorytet. Charakteryzowa y j :
1. hart ducha
2. odwaga w pokonywaniu losu
3. bezkompromisowo
w d
eniu do celu
4. upór w dzia aniu
Po wi ci a swoje prywatne ycie dla skromnych objawów wdzi czno ci i sympatii. Wzór moralny, który
autor afirmuje. Stasia nie ma wad, jest krystalicznie idealna - nieprawdopodobne. Jako posta literacka
mo e budzi oburzenie bo jest fa szywa w swej doskona o ci.
Pawe Obarecki
Jest on bardziej realn postaci . Przyjecha do Obrzyd ówka by leczy ludzi. Po wsi je dzi z apteczk .
Przeciw niemu wyst pi aptekarz i balwierz. Wmawiali ludziom, e jest on oszustem, szarlatanem
pos uguj cym si czarn magi . Ludzie nie ufali mu bo chcia leczy za darmo. Nie zgodne to by o z
dotychczasowymi zasadami. Kto kto nie chce zap aty jest podejrzany. Obarecki nie mia argumentów na
obron . Usi owa zgodnie z w asnymi zasadami realizowa zmiany. Zrezygnowa na skutek presji,
z o liwo ci i niech ci ludzkiej. Zabrak o mu si , a ludzie nie traktowali go serio. Nie by w stanie tego
pokona i za ama si . Zrezygnowa i przeszed na mentalno
ludzi, którymi gardzi .
71.4 Opowiadania o rozliczeniu eromskiego z ideologi pozytywistyczn
Obarecki, Bozowska, Piotr to realizatorzy hase pozytywistycznych., których urzeczywistnienie jest
niemo liwe - utopia. Te has a mia y realizowa jednostki. Po Stasi nie by o nast pczy . Ideologia
pozytywistyczna realizowana by a przez jednostki, które nie mog y sobie poradzi . Stosunek eromskiego
do tych idei jest nast puj cy. Jest on czo obij cy dla hase , idei, teoretycznie wielkiej i wspania ej.
Jednoznacznie prezentuje krótkowzroczno
pozytywistów (m odzi, s abi, nieodporni ludzie). Pozytywizm
daj cy przebudowy spo ecznej usi owa za egna z e konsekwencje. Autor poprzez te postacie ukaza
nierealno
spe nienia programu pozytywistów. Odda g os faktom. Stasia nie pdo a a warunkom tak jak i
Pawe . On nie podo a od strony psychicznej ona fizycznej. Ich postawa ideowo-moralna nie opar a si
warunkom w jakich yli. S pe ni woli walki. Przeciwstawiaj si z u na przekór wszystkim, samotni
(bohater romantyczny). Bezgraniczne oddanie i po wi cenie si idei, moralne pi tno dobroci to cechy
wielu bohaterów eromskiego, który odwo ywa si do tradycji bohatera romantycznego.
Bohater pozytywistyczny:
1. spo ecznik, kieruj nim emocje
2. inteligentny
3. samotny z racji swej nieprzeci tno ci, indywidualista
4. altruista
5. reprezentuje nieprzeci tne warto ci moralne, jednostka bierze odpowiedzialno
za z o, los wiata,
narzuca sobie obowi zki, które usi uje bezkompromisowo rozwi za .
71.5 "Zmierzch" i "Zapomnienie"
Pozytywistyczne has o pracy organicznej zak ada o solidaryzacj i wspó prac i solidaryzm obu klas
spo ecznych. Bogatych i najubo szych. Wspiera o to Praca u podstaw. Has o to tak e kapitalistyczne
gospodarowanie wprowadzone do rolnictwa. eromski przygl da si wypaczeniom programu
pozytywistycznemu. W "Zmierzchu"
zmiana dziedzica przynios a rozwój folwarku, maksymalne
wykorzystanie gospodarstwa i maksymalny wyzysk tych, którzy u Palichnowicza pracowali - obni enie
stawek Giba om. Nie wspomina si
o solidaryzmie klasowym. Szlachta nie widzi w ch opstwie obywatela.
Ch op nie jest równoprawnym partnerem. Szlachta nie chce wydobywa ch opa z ciemnoty. Zale no
ekonomiczna pozwalana wy sze zyski i wyzyski. Pog biaj si antagonizmy i rodz nowe - dotycz ce
tak e ludzi reprezentuj cych t sam klas (Lelewicz - Obala. Lelewicz czuje si wa niejszym od obali.
Schlebia i podporz dkowuje si nowemu dziedzicowi. Podwójna moralno
. Wykonuje polecenia
dziedzica by zapewni sobie byt, pó niej przeprasza Obal , t umacz c mu, e musia tak zrobi mimo, e
nie chcia ). Rodz si zale no ci mi dzy klas ni sz i redni . Rz dca obni a prace robotnikom, którzy
musz pracowa , jedyna nadzieja na lepsze ycie. Ch opi yj w n dzy nie maj nadziei na polepszenie
swej sytuacji maj tkowej i finansowej. Pracuj od rana do nocy by utrzyma si przy yciu. Uzale nieni od
dziedzica. Giba owa id c do pracy zostawia niemowl , nie mo e wróci przed wieczorem by je nakarmi i
zaj
si nim. Konflikt mi dzy uczuciem do dziecka i
g osem rozs dku by pracowa . Autor ukazuje jak
prostaccy i prymitywni s ludzie. Traktuje ich jak zwierz ta (naturalistyczny opis Obala porównany do
koby y). Zachowanie ich sprowadza si do zwierz cych instynktów. Ch opi yj w tragicznych warunkach,
które rodz konflikty klasowe. Konflikt moralny w "Zapomnieniu" ma miar antycznej tragedii. Obala musi
ukra
deski na trumn by pochowa syna. Narusza nakaz boski - nie kradnij, ale gdy tego nie zrobi
naruszy nakaz boski dotycz cy gerzebania zmar ych. Konflikt wyboru. Tragizm Giba ów polega na ich
beznadziejnej pracy, dysproporcji ogromnego nak adu si i ma ej zap aty.
Tytu "Zapomnienie"
jest refleksj . Dla ch opów y znaczy zapomnie . S zbyt prymitywni by zda
sobie spraw , e s wykorzystywani. Nie widz
mo liwo ci by to zmieni . Wyzysk jest dla nich naturalny.
Nie mog rozpami tywa przesz o ci bo musz pracowa by y . ycie dla nich toczy si dalej.
Scena fina owa.
Wrona rozpacza nad tragedi
ycia, gdy ludzie zabijaj jej piskle. Przyrównanie wiadomo ci cz owieka
do wiadomo ci zwierz cia. Zapomnienie jest dobrodziejstwem dla ch opów. Nie sposób y normalnie z
tym co ich dotyka.
eromski wyra a protest wobec krzywdy cz owieka. Krytyczny stosunek do realizacji hase
pozytywistycznych - do tych co je propagowali - oskar a ich o brak realizmu i utopijno
. Próba
wprowadzenia ich w ycie prowadzi cz sto do tragedii. Wypaczenie zasad etycznych.
W "Zmierzchu" jest dwoje bohaterów - Giba owie i bohater tytu owy zmierzch. Praca ludzi przedstawiona
jest na tle opisów przyrody. Wiele opisów impresjonistycznych przedstawiaj cych krajobraz -
niekonkretno
barw i konturów. , gra wiate (zachodz ce s o ce). W "Zmierzchu" korzysta autor z
impresjonizmu (ruchliwo
obrazu pod wp ywem zachodz cego s o ca i opadaj cej mg y, przedmioty
trac w niej kszta t, plamy, wiat o i kolor), naturalizmu (porównanie Giba owej do zwierz cia, brzydota
ycia i pracy) i symbolizmu (powi zanie pracy z przyrod . Zmierzch to koniec dnia, symbol zako czenia,
smutku, stopniowo pogarszaj cej si sytuacji, a do zapadni cia ca kowitej ciemno ci).
71.6 "O o nierzu tu aczu"
Sk ada si z dwóch cz
ci. Jedna odwo uje si do przej cia armii francuskiej przez prze cz Grimsel.
Zaprezentowane tre ci historyczne, przypomina to podr cznik historii (elementy topografii, wielko
i
uzbrojenia armii). Cz
druga odnosi si do wydarze tocz cych si na terenie Polski. ("Pan Tadeusz").
Napoleon by nadziej na odzyskanie niepodleg o ci. Romantyzm widzia w czynie zbrojnym szans na
uwolnienie. Opisy walki u eromskiego s straszne. Opisuj okrucie stwo i bestialstwo atakuj cych
Francuzów na bezbronnych Austriaków. Wojna ukazana jako rze - inaczej ni w Romantyzmie Oblicze
wojny z punktu widzenia ofiar. Wyruszaj c, armia francuska kierowa a si szczytnymi celami o wolno
nasz i wasz . Zwyk y szeregowiec walczy o ycie, a nie dla idei. Bohaterstwo, m stwo, odwaga,
szlachetne czyny umkn y przy tych naturalistycznych, pe nych okrucie stwa opisach. Wojna z
towarzysz cym jej upodleniem bior cych w niej
udzia ludzi. Wojna to brutalno
i okrucie stwo. Jest to
typowe spojrzenie tego autora - krytyczne na przesz o
i tradycje. Odheroizowanie romantycznej wizji
walki. Okrucie stwo wojny stoi w sprzeczno ci z teoretyczn wizj kreowan przez romantyzm. Druga
cz
jest oszcz dn reakcj . Opowiada o powrocie z wojny Matusa Puluta i Feliksa. Dziedzin Krzysztof
Opacki dowiaduje si o wrzeniu ch opów w karczmie. Oskar y Puluta o nawo ywanie do zamieszek.
Zawi za rad miejsk , która skaza a go na ci cie. Opacki to konserwatywny szlachcic. yje
przesz o ci , zachowuje wspomnienia. Utrata syna i maj tku na wojnie przyprawia go o cierpienie. Matus
opowiada po powrocie co go spotka o we Francji. W armii francuskiej nauczy si by wolnym. Opowiada
o wolnych ch opach. Tam zatar y so podzia y lepszy - gorszy. We Francji nie by o poda stwa. Do Matusa
zwracano si "Obywatel". Traktowano go jak cz owieka. Miejsce urodzenia i stan nie wiadczy y o statusie
spo ecznym - inna hierarchia. Opowiedzia o tym ch opom, którzy zacz li mówi o odrzuceniu
pa szczyzny. Dziedzic chce zniszczy Puluta bo ten buntuje ch opów i mo e ich za sob poci gn
. Chce
udowodni , e jest panem wsi. Podwa y jego autorytet. Krzysztofem kierowa y pobudki osobiste. Jego
syn zgin na wojnie, a zwyk y ch op powróci . Na zawo anie Puluta przed egzekucj do wspólnoty nie ma
odezwy. Ludzie boj si o w asne ycie. Mo e ich spotka ten sam los co Puluta.Milcz , nie reaguj , nie
zamierzaj go broni przed okrutn niesprawiedliwo ci . Agitacja Matusa nie
przynios a efektu. Dla
ch opa przeciwstawienie si panu jest czym dziwnym i niezrozumia ym. Propagowanie wolno ci
przedwczesne. Ch opi nie doro li by walczy o w asne prawa. Matus to posta tragiczna. Walczy za
wolno
i ojczyzn . Po powrocie z dwunastoletniego pobytu na wojnie czeka go miertelna kara.
Tragiczny jest jego przedwczesny bunt. Zostaje on bez poparcia. Jego sprzeciw przeciw braku wolno ci
osobistej jest te tragiczny. Mimo agitacji ludzie go nie poparli. Jest to odpowied
eromskiego na pytanie
o genez niech ci ch opów w walkach narodowowyzwole czych. Konsekwencje ukazane w "Rozdziobi
nas kruki i wrony".
71.7 "Rozdziobi nas kruki i wrony"
W tytule jest cytat z dramatu eromskiego "Su kowski". Uwa a , e nale y mówi i przedstawia z e
rzeczy historii. Przemilczenie jest równe przyzwoleniu na z o. Tematem opowiadania jest epizod z
powstania styczniowego. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Przedziera si on w
kierunku Nasielska by dostarczy bro . Natkn wszy si na oddzia Rosjan zostaje brutalnie
zamordowany. Zabity jest te ko . Zlatuj si wrony. Potem pojawia si ch op, który zabiera ubranie i
skór konia. Dzi kuje Bogu za dary. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugi ty. Prosi o
lito
gdy chc go zabi . Przypomina on bohatera romantycznego. Jest samotny, ale w obliczu kl ski
walczy do ko ca mimo wiadomo ci pora ki. Zerwanie z tradycj romantyczn . Demitologia walcz cych
jako heroicznych bohaterów. Winrych to realistyczny bohater. Czuje strach przed mierci . Nie pasuje to
do tradycji romantycznych. Ch op nim obszuka powsta ca to pomodli si nad zw okami, niby wierz cy,
ale dzi kuje Bogu za dary. Z po
dliwo ci zabra buty i ubranie powsta ca. Zw oki i konia zepchn do
jednego do u i przykry ga zkami. Brak szacunku dla mierci i martwego cz owieka. Sprofanowanie zw ok,
brak godnego pochówku. Brak wiadomo ci, e depcze podstawowe uczucia ludzkie. Za takie bezduszne
post powanie ch opa autor pos dza system spo eczny, tych co si godzili na ciemnot i zacofanie
najubo szych warstw. Ci ludzie czerpi zyski z ciemnoty. eromski nie usprawiedliwia ch opa i jego
poczyna . Rz dz nim zwierz ce instynkta. System tak go ukszta towa . Ch op znajduje co co mo e mu
si przyda i nie zwraca uwagi, e czyni le. Oboj tny w stosunku do powsta ca. Nie wiadomo czy zdaje
sobie z tego spraw . Wolno
kraju nie zmieni jego sytuacji. Nadal b dzie y w n dzy i wszystko mu
jedno czy panem b dzie Polak czy kto inny. Autor ukazuje brak zrozumienia idei powsta czej przez
ch opa. Nie wiadomo
i ideologiczna nie dojrza o
. Oskar a szlacht , która powinna u wiadomi
ch opów i zainteresowa ich walk . eromski uwa a powstanie za s uszne. Oskar
tych co nie zadbali o
solidarno
z ch opami. Kruki i wrony to symbol zaborców. Je li nie zostanie uregulowana kwestia
przepa ci mi dzy klasami, zaborcy lub inne si y destrukcyjne zniszcz Polsk . Jest to te przyzwolenie na
z o, które doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Ch op i szlachta to dwa rodowiska
nieprzygotowane do akcji powsta czej. Nie u wiadomione, które doprowadzi do zag ady i zniszczenia idei
powsta czej - ostrze enie przed b dami 1863 roku.
Impresjonizm: opisy przyrody
Naturalizm: opis mierci Winrycha, cierpienia rannego konia, widok eruj cych ptaków.
71.8 "Echa le ne"
eromski wróci do tematu powstania styczniowego. Pokazuje dramatyczn sytuacj Polaków pod
zaborami. Wybory moralne i etyczne do których s oni zmuszeni.
Retrospekcja: wspomnienia genera a Roz uckiego z czasów powstania 1863 roku. Jego bratanek
przeszed
z wojsk rosyjskich do powsta ców. Gdy go schwytali to genera skaza go na rozstrzelanie.
Jan ("Rymwid")
Ma cechy bohatera patriotycznego. Sprawy ojczyzny stawia ponad wszystko. Bezkompromisowy,
odwa ny, dumnyy, pe en godno ci, si y woli, pogardy dla wroga i mierci. Po wi ci swe ycie, z ama
przysi g wojskow , podepta honor, przeciwstawi si tradycji rodzinnej, osieroci dziecko. Postawa ta
jest heroiczna i bardzo wynios a.
Genera Roz ócki
Nie jest patriot . Lojalista, konserwatysta, tradycjonalista. Wierny carowi i z o onej przysi dze. W obliczu
sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybra honor. Inaczej ni Rymwid. Dobry o nierz, genera mimo,
e nie Rosjanin. Rang dowodzi lojalno
i oddanie armii. Tradycj rodzinn by o to, e przedstawiciele
m skiej linii rodu s u yli w wojsku. Armia w której Polacy mogli s u y by a rosyjska. Bracia Roz uccy robili
w niej karier . Brat prosi by ten wychowa jego syna Jana jak najlepiej. Byli ze sob z yci, kocha go jak
syna. St d w ciek o
, e Jan zbruka imi rodziny jako zdrajca. Roz ucki by dumny z zachowania Jana
przed plutonem egzekucyjnym. Nieugi ty i dumny. Oboje stoj przed dramatem trudnego wyboru. Jan
stan przed s dem za dezercj i zdrad . Grozi mu kara mierci. Genera przyrzek na honor brata, e
wychowa syna. Teraz skazuje go na mier . Kocha go jak syna, ale wybra honor. Jako s dzia zgodny
musia by z prawem. Musia by obiektywny. Podtrzyma dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego
bratanka dla którego by autorytetem i postaci
która nie ugi a si w trudnej sytuacji. Musia zachowa
twarz bezstronniczego cz owieka lub okaza si stronniczym. Jana czeka a natychmiastowa mier lub
wi zienie czyli m cze ska mier . Dla genera a wa na jest godno
i honor nie istnienie. Zachowa honor
bratanka, a w jego mniemaniu by o to najlepsze rozwi zanie. Kierowa si swoimi zasadami decyduj c o
losie bratanka. Przed egzekucj Jan przekaza wujowi na wychowanie syna. Uzna za s uszny system
warto ci genera a. Wiedzia , e jego synowi zostan zaszczepione takie warto ci jakie mia Jan.
71.9 "Nagi bruk"
Opowiadanie napisane zosta o przez sprowokowanie autora wyst pieniami robotniczymi w 1905 roku w
Rosji i królestwie Polskim. Bunt w Rosji zwi zany by z warunkami ycia, wyzyskiem, wzrostem
wiadomo ci. W królestwie Polskim ruch ten wzmocniony by tendencjami narodowo ciowymi. Tzw
rewolucja 1905 roku. Manifestacje krwawo t umiono.
Opowiadanie to sk ada si z trzech cz
ci:
1. demonstruj cy lud
2. opisy poszczególnych demonstrantów (szewc, kobieta z dzieckiem)
3. wojska wychodz ce na przeciw demonstrantów.
Technika zbli e : najpierw panoramiczny obraz ulicy, potem zbli enie, niby odjazd kamery, na
poszczególnych uczestników. Nast pnie pokazana ponownie ca a demonstracja i wojska. Utwór ten jest
metafor losu robotników.
W ród demonstruj cych s ludzie ró nego wieku. Ma e dziecko czeka odra aj ca przysz o
- los
wpisany w pochodzie, przes dzony. Przewidywany yciorys jest okrutny. Równie przera aj co wygl daj
demonstranci. Opis zezwierz cenia ludzi - brudni, zm czeni, przepracowani. Opis naturalistyczny,
brutalny, okrutny. Ludzie krocz przeciw tym warunkom w którym musz
y . Obywatele s przera eni
t umem. Na widok wojska zamykaj si w domach, przeczuwaj strzelanin na ulicy. Demonstranci na
widok wojska zaczynaj
piewa pie
. Ona ich jednoczy. Tworzy jedno
wzajemn solidarno
. Czuj
si bardziej ludzko. Narrator nazwa to pie ni wolno ci. Odarto ich z wolno ci ludzkiej, mier jest dla
nich wyzwoleniem z okrutnego ycia. T um to " ywy pocisk toruj cy drogi wolno ci". Po wi ca ycia dla
zrealizowania idei, dla dobra innych. Pie
to pierwszy wyraz buntu by ich zauwa ono. Mo e nie
zrealizuj celu, ale zrobi wy om na drodze dla wolno ci, wyzwolenia z okrutnego ycia.
Tytu "Nagi bruk" ma charakter metaforyczny. Nagi bruk to symbol braku zrozumienia reszty
spo ecze stwa dla ich idei. Obywatele izoluj si od nich. Nagi bruk jest ich jedynym sojusznikiem,
symbolem jednego or
a - pie
, liczba, jedno
. Podobnie jak oni sami jest on nagi - oznacza to pustk
ich ycia i n dz . Twardy jak oni i niez omny w swej desperacji.
daj cy ludzkich warunków istnienia.
Symbol ubóstwa i n dzy. Poprzez te odra aj ce opisy robotników eromski przedstawia ich n dz . Nie s
oni do ko ca zdesperowani, cho postanowili walczy do ko ca o sw godno
, manifestowa nie zgod
na tak sytuacj . Wychodz na przeciw uzbrojonemu wojsku. S t umem, silni, zbrojni tylko w pie
,
liczb i wiadomo
konieczno ci takiego protestu.
72. "Ch opi" W ADYS AWa REYMONTa
72.1.1 Kompozycja, narracja, j zyk
Reymont zaj si tematem wsi i yciem ch opów. Dostrzeg on pewien moment dziejowy i chcia go
ukaza w ksi
ce.
Prze om XIX i XX wieku to ró ne procesy zachodz ce na wsi. Dawna struktura wsi przestaje si liczy ,
odchodzi w przesz o
. Pojawiaj si ludzie bardziej wiatli, rozwini ci narodowo ciowo, maj cy
dania
co do swego ycia i oczekiwania od narodu. W swej tetralogii Reymont zwróci uwag na problemy wsi.
Kompozycja utworu to cztery pory roku. Okres od ko ca wrze nia do ko ca sierpnia (10 miesi cy).
Ukazana jest pe nia zada gospodarskich stanowi cych ycie ludzi wsi, ró ne formy obrz dowo ci
ludowej i religijnej. Utwór pokazuje zale no ci ycia cz owieka od rytmu natury, nierozerwalny zwi zek
przyrody i jej wymogów z ludzkim yciem.
Ta kompozycja kszta tuje rozleg o
uj cia tematu. Jest syntez , ka de 10 miesi cy tej wsi lub innej b d
podobne. wi ta, prace gospodarskie, obrz dy b d si powtarza y, zgodnie z rytmem przyrody.
Reymont stworzy syntez
ycia ludzi wsi.
Narrator jest tu specyficzny. Narrator podstawiony. Nie nale y on do wiata przedstawionego w utworze,
nie bierze udzia u w akcji, ale mamy o nim pewn wiedz . Cz owiek znaj cy wie i zaanga owany w jej
sprawy. Pragnie jak najlepiej wyrazi my li i uczucia bohaterów. Ma wgl d w odczucia i emocje. Opisuje
wydarzenia od wewn trz. Zmienia on czasem si i nat
enie zainteresowania np. w s dzie narrator
bardzo si emocjonuje, wchodzi w t atmosfer , czasem z wnikliwo ci przygl da si jednostce np Antek
w ko ciele (z punktu widzenia tej postaci). Narrator mo e te dystansowa si od wydarze . Nie
wyra aj c uczu i emocji. J zyk narratora to stylizacja gwarowa.
J zyk Reymonta jest jego w asnym, indywidualnym tworem, nie odpowiada adnej z istniej cych gwar
cho najcz
ciej korzysta z zasobów gwary owickiej, gdy z tych stron pochodzi. Takie post powanie
mia o na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji. Pod wzgl dem j zykowym nie jest to dzie o
jednolite. W dialogach autor maksymalnie zbli a si do gwary, dbaj c o komunikatywno
. W
wypowiedziach narratora mniej jest elementów gwarowych, w partiach opisowych narrator cz sto
rezygnuje z gwary na rzecz pi kna polszczyzny.
Akcja utworu te jest nietypowa bo nie rozwija losów jednostki, ale prezentuje ogólny zarys ycia
spo eczno ci Lipieckiej. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo, e kilka postaci wysuwa si na
pierwszy plan. Brak jednak bohatera g ównego. Brak centralnego w tku, istnieje zestaw w tków
g ównych.
Tom 1 (Jesie ) - Maciej Boryna, Antek, Kuba
Tom 2 (Zima) - Hanka, mi o
Antka i Jagny
Tom 3 (Wiosna) - Hanka, Antek, chory Boryna
Tom 4 (lato) - Antek, Jagna, Hanka
Poprzez swoj typowo
w tki te s charakterystyczne dla zbiorowo ci wiejskiej. Z nimi wi
si g ówne
problemy poruszone przez autora: spór pokoleniowy o ziemi , problematyka rodziny wiejskiej-spoisto
,
solidarno
, problem autorytetu gospodarza, przewodzenie w ród zbiorowo ci wiejskiej. W tki wpisane w
okre lony czas historyczny - spór o las, walka z kolonistami, budowa szko y rosyjskiej.
S bohaterowie którym autor po wi ca mniej miejsca, ale w tki, które oni rozpoczynaj dobudowuj
informacje dotycz ce panoramy ycia wsi (ksi dz, Ambro y, m ynarz, Dominikowa, Jagustynka, Roch).
Nie s to postacie epizodyczne, dope niaj spo eczno
wiejsk .
Splatanie si ró nych tre ciowo w tków s u y przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. O
bohaterze zbiorowym wiadczy to, e wiele w tków rozpocz tych w utworze nie ko czy si w jego
obr bie. Powie
bez pocz tku i ko ca (co si stanie z Jagn , sprawa Antka). Akcja otwarta, wiele
w tków urywa si bez zako czenia.
"Ch opi"
to synteza polskiej wsi, ludzi, ich problemów, prze y :
1. uogólnianie - w tki indywidualne s u
za przyk ad typowo ci
2. wielowarstwowo
w tków i ich jednakowa wa no
3. otwarta akcja
4. konstrukcja utworu rozpi ta mi dzy czterema porami roku
5. J zyk, gwara. wiadomie nie jest to gwara jednego regionu.
Zbiorowo
wiejska jest bohaterem zbiorowym. Cz sto pokazywana jest ona jako bohater odr bny
(wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - g os opinii publicznej. Nie wiadomo
co kto powiedzia . Wiele osób o podobnej opinii. Zbiorowo
zespala si w jedno
gdy dotyczy to
wszystkich (las). Zbiorowo
to suma istnie indywidualnych, ró nie scharakteryzowanych. Brak postaci
wiod cej.
72.1.2 Charakterystyka postaci
Maciej Boryna
Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmo niejszy pan we wsi. Dobrze prowadzi gospodarstwo, zna si na
tym. Potrafi to robi . Cieszy si
szacunkiem i powa aniem. Mia autorytet, który zdoby jako dobry
gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej ni do rodziny przywi zany by do swej ziemi. Z
Jagn o eni si bo w domu brakowa o kobiety i gospodyni. Zna realia i umia to wykorzysta . Nie by
altruist twierdzi , e przeznaczenie i czyny wiadcz o tym czy si jest bogatym czy biednym.
Potrzebowa gospodyni, ale Jagna nie spe ni a jego oczekiwa . Do czasu jej zdrady bardzo j kocha i
ho ubi , a nawet dba by si nie przem cza a. Potem stosunki do niej zmieni y si radykalnie. Nie kocha
jej, lekcewa y i zagania do pracy. Po k ótni z Antkiem stwarza pozory, e syn jest mu oboj tny.
Niepodwa alna pozycja we wsi. Wa niejsze decyzje konsultowane by y z nim mimo, e nie mia urz du.
Wierzono, e to co on sugeruje b dzie dobre dla wsi. W kontaktach z niektórymi by nieprzyjemny, ale
bywa te kochaj cy. Dumny, nieugi ty, twardy, odwa ny, uparty. Charakteryzowa a go ambicja i godno
.
Zna sw pozycj we wsi. Niezale ny maj tkowo. Autor zaprezentowa go jako ch opa bogatego
posiadaj cego nie przeci tne cechy. Jego stateczno
, honor o który dba i powaga sprawiaj , e czuje si
przed nim respekt. Patriarcha rodu. W sposób bezwzgl dny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotycz ce
rodziny i wsi. Rozpr
enie we wsi gdy go zabrak o. Kocha ziemi i prac i z tej przyczyny nie chce si
pozbawi autorytetu, pozycji pierwszego we wsi. Antek jest zale ny od ojca mimo wieku i rodziny w asnej.
Antek Boryna
Pracowa u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiada ziemi . Uwa a, e za ci
ko pracuje u
ojca, który powinien odpisa mu cz
maj tku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawi
.
Pog bia si ona gdy Maciek pobiera si z Jagn i jej przypisuje cz
maj tku. Antek tak e kocha Jagn .
Pa aj c do niej szalon mi o ci przestaje interesowa si rodzin . Po romansie z macoch zosta
odrzucony przez mieszka ców wsi. Podczas walki o las Antek chcia zabi ojca wykorzystuj c sytuacj ,
ale gdy ycie Macieja by o zagro one to rzuci mu si na ratunek, odrodzi a si w nim mi o
synowska.
Czuje do ojca szacunek i respekt. Kieruj nim emocje. Prze ywa metamorfoz w trakcie utworu.
Zabójstwo borowego odciska pi tno na dalszym jego yciu i post powaniu. Przebywaj c w wi zieniu
traktuje Hank jak obc . Po powrocie z odosobnienia zmienia si . Zwyci
a w nim rozs dek. Podziwia
prac Hanki. Dostrzeg , e ona nigdy go nie opu ci a. Podczas wyp dzenia Jagny solidaryzuje si z
gromad . Jest konfliktowy i wybuchowy. Dum i ambicje odziedziczy po ojcu. Ze zbuntowanego
cz owieka sta si dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie mi o
, ale nami tno
bo
zafascynowany jest jej urod . Gdy zrozumia , e przez ni wpl tuje si w coraz gorsze k opoty porzuca j .
W zwi zku tym brakowa o wi zi emocjonalnej, zwi zku dusz. Nienawidzi jej za to i nie móg si od niej
uwolni . Po powrocie z wi zienia staje si bardziej rozumnym cz owiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie.
Hanka
Wywodzi a si z biednej rodziny. B d c on Boryny wynosi a si wy ej ni inne kobiety. Pocz tkowo
nie mia a i uleg a m
owi. Na nieszcz
cie reagowa a p aczem. Nie potrafi a walczy o swoje prawa i
racje. Cierpia a milcz c. Brakowa o jej mi o ci m
a. Oczekiwa a uznania, ale Antek lekcewa y j . Mimo
to zawsze go kocha a i by a mu wierna. Nie wierzy a w jego romans. Dumna ze swej pozycji we wsi. Jej
bierno
zmienia bieda, której dozna a po wyp dzeniu od Macieja. Zacz a dba o swoje sprawy. Ulega
metamorfozie. Sta a si zaradn , samodzielna i nieust pliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec
si
godno ci. Zorientowa a si , e na mi o
Antka nie ma co liczy . Odezwa y si w niej instynkty
macierzy skie. Jej duma i hardo
wszystkich dziwi a. Te cechy czyni y j w oczach Macieja godn
zaufania. Upewniwszy si o zdradzie m
a wiedzia a, e sama
musi walczy o siebie i dzieci. Po bitwie o
las przenios a si z dzie mi do Macieja. Chcia a wykorzysta mo liwo
by przej
gospodarstwo.
wiadczy to o jej zaradno ci i przebieg o ci. Wierz ca. Prosi Boga o si do dzia ania. Dumna. Nie chcia a
by ludzie plotkowali o niej. Pomaga a innym. Nienawidzi a Jagny. Widzia a w niej przyczyn ca ego z a
jakie j spotka o. K óci y si . Potrafi a jednak stan
w jej obronie i zrozumie j . Umia a przebaczy .
Chcia a zdoby m
a pracowito ci i zaradno ci skoro nie
mog a urod . Nienagannie zajmowa a si
gospodarstwem. Boryna powierzy jej pieni dze i gospodarstwo. Typ kobiety, która przez n dze i
cierpienie dochodzi do idea u. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Wspania omy lna dla innych,
nie tak wynios a jak kiedy . Czuje sw si i przewag nad Antkiem. Silna psychicznie, potrafi a prze y
wszystkie upodlenia.
Jagna
Pochodzi a z bogatej rodziny. Du o si o niej plotkowa o, wyp dzono j . Jej wra liwo
by a odmienna od
wra liwo ci przeci tnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matk . Rozpieszczona, wyros a na delikatn
osob , stworzon do wy szych celów, nie do prac gospodarskich. Nie musia a pracowa . Nie rozumia a
istoty ycia na wsi. By a podobna do matki. Doskonale si ubiera a i mia a wiadomo
, e jest
najpi kniejsza we wsi. Budzi a tym zazdro
innych kobiet. Mia a inn mentalno
bo nie dba a o maj tek i
ziemi . Nigdy nie odczuwa a biedy. Praca nie by a dla niej wa n warto ci . Nie martwi a si o przysz o
,
y a tera niejszo ci poddaj c si losowi. Nie zajmowa a si gospodarstwem Boryny. Nie martwi a si tym
co robi./ Warto ci dla niej by a jej niezale no
. Kieruje si uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla
Hanki, wyrachowania, ch odnej kalkulacji. Cz sto zdawa a si na instynkt. Potrafi a du o marzy i my le
o romantycznej mi o ci. Mi o
dawa a jej si do ycia. By a sensem jej ycia. Wci
t skni za czym
czego szuka sama nie wiedz c dok adnie czego. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolno
i
niezale no
. Chcia a y pe ni
ycia. Nie chcia a mie
adnych obowi zków. Wra liwa i wspó czuj ca,
ale nie ka dy to dostrzega . Nie by a uleg a, pokorn i pos uszn
on . Nie chcia a by przez nikogo
ograniczana. Nie rozumia a, dlaczego ludzie tak na ni nastaj . Utalentowana plastycznie, lubi a zabaw .
Nastawiona na branie od ycia. Posta tragiczna, jej psychika nie nastawiona by a do ycia w wiejskiej
gromadzie. Nieszcz
liwa. Typ m odej rozwichrzonej, wyrywaj cy si z p t osobowo ci. Antek by dla niej
idea em, ale potem ujrza a w nim przeci tnego cz owieka. Nie wi za a ich prawdziwa mi o
. Antek dawa
jej oparcie. By wymy lonym przez ni romantycznym kochankiem. Nie okaza si tak ciekawy. Nie dawa
jej mi o ci jakiej pragn a. W Jasiu poci ga a j jego m dro
. Zafascynowana jego delikatno ci i
inteligencj . Zwi zek dusz bez podtekstu erotycznego. Potrzebowa a obiektu uwielbienia gdy Antek by w
wi zieniu.
72.1.3 Postacie Drugoplanowe
Ksi dz proboszcz
Nie by zawsze dobrym kap anem. W ród ludzi cieszy si autorytetem bo g osi s owo Bo e. Mia ogromny
wp yw na ludzi i ich post powanie. Wielu jednak uwa a o, e ksi dz reprezentuje interesy bogatych.
Zamo ny. Nie odmawia sobie przyjemno ci ycia doczesnego. Niekiedy w asne problemy stawia ponad
problemy wsi. Materialista, chciwy. Pozycja we wsi czyni go cz owiekiem uprzywilejowanym.
Wójt
Jeden z najwa niejszych ludzi we wsi. Gdy przy apano jego z Jagn gdy brakowa o w kasie pieni dzy,
ludzie obwinili j , a nie jego. Rozpustnik nie szanuj cy ony i rodziny. Wykorzystywa stanowisko dla
w asnych celów. Trzyma z dziedzicem nie martwi c si o prawa mieszka ców. Butny, zarozumia y, ma
si za lepszego. Podkre la swój autorytet mówi c "Ja, wójt wam to mówi". Kreuje si na m
a
opatrzno ciowego gromady. Pewny siebie i tego, e nikt nie mo e mu zaszkodzi . Czu si bezkarny,
lekcewa y ludzi, obyczajowo
, moralno
.
Kowal
M
Magdy corki Ma ka. Chciwy i pozbawiony skrupu ów. Wi
e si z lud mi mog cymi przynie
mu
korzy
. Ma e stwo z Magd to dla niego szansa na zdobycie wi kszego maj tku. Zale y mu na spadku.
Chcia po kryjomu wykra
pieni dze Boryny tak, by nikt nie dowiedzia si o jego chciwo ci. Nie dba o
rodzin . Cz owiek przebieg y wykorzystuj cy ludzi (Antka). W cibski, chcia by do wszystkiego
dopuszczony. Chce by zawsze tym, który wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku dla Macieja.
Podjudza ludzi przeciwko Antkowi. Po mierci Boryny szuka pieni dzy. Z o liwy i zdecydowany intrygant.
Ludzi boj si go i czuj respekt bo jest w stanie zaszkodzi najlepszym i najwa niejszym gospodarzom.
Z racji posiadania maj tku nale y do pierwszych gospodarstw, które podejmuj decyzj ogó u.
Szymek
Podporz dkowany matce, ba si jej. Dominikowa dba a o Jagn przez co z bratem musieli wykonywa
kobiece prace. Upokarzaj ce. Zbuntowa si przeciw takiemu traktowaniu gdy pozna Nastk . Matka jest
przeciwna lubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straci a by parobka. Po k ótni z matk zostaje
wygnany z domu. Kupuje ziemi od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). Buduje dom. Jego upór i
samozaparcie sprawi y, e inni pomagali mu wyra aj c swe uznanie dla jego pracy. Dumny i nie prosi
nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychad a podporz dkowanego matce pod wp ywem uczucia zmienia
si w dobrego gospodarza.
Jagustynka
Starsza i biedna kobieta. Zapisa a dzieciom ziemi i posz a na "wygnanie". Mieszka a u ró nych ludzi,
zaci ga a si do pracy. Wszyscy obawiali si jej ci tego j zyka. Wiedzia a o wszystkim co dzia o si we
wsi. Nie mia a szacunku do nikogo i niczego, a by o to wynikiem krzywdy jakiej dozna a od dzieci pracuj c
bardzo ci
ko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkuj ca baba. Jedyna rado
jej
ycia. Na koniec chce godzi si z dzie mi mimo, e jest to dla niej upokarzaj ce. Dwulicowa. Czuje si
skrzywdzona przez los, samotna. St d bierze si jej z o liwo
i osch o
. Nienawidzi ca ego wiata,
bogatych i biednych. Zawsze przyznawa a racj t emu z kim rozmawia a. Przebieg a,cieszy a si gdy
innym przydarza o si nieszcz
cie.
72.1.4 Z o ono
charakterów postaci
By dostrzec z o ono
charakterów postaci, autor prezentuje je w ró nym wietle. Mieszka cy wsi s
schierachizowani. Kryterium podzia u jest maj tek, ziemia, pieni dze, inwentarz Hierarchii posiadania.
Stan zamo no ci równowa ny jest z powa aniem, wi
e si to z umiej tno ci gospodarowania. Elita
wiejska to bogacze: Boryna, m ynarz wójt, kowal. Zajmuj oni pierwsze miejsce w ko ciele, karczmie. Do
nich nale y troska o losy ca ej gromady. Wzór post powania. Decyzje ich s niepodwa lne i
nieodwracalne. Klasa rednio zamo na:
Dominikowa, K bowie, Paczesiowa, Blcerkowie. W trudnych
mom tach musz wysprzedawa inwentarz. Biedota to komornicy, bezrolni, parobkowie, nie posiadaj cy
dachu nad g ow . yj w skrajnej n dzy. Komornicy szczycili si wolno ci , ale s u ba nie traktowana
by a jak ludzie wolni. ród em autorytetu by stan zamo no ci. Dawa o to wst p do elity. W ko ciele bogaci
zajmuj pierwsze miejsce, a biedota musi sta . Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Boryna le
traktowa parobków, ma o p aci , bi
(Witek). Tak hierarchi t umaczono wol Boga. Opisywanuy przez
Reymonta moment to rozdrabnianie si gospodarstw zwi zane to z przeludnieniem wsi co prowadzi o do
jej ubo enia.
72.1.5 Mi o
do ziemi
Posiadanie ziemi zapewnia autorytet, wst p do wiejskiej elity, niezale no
i samodzielno
, gwarancj
dostatku, poczucie godno ci, automatycznie sprawia, e posiadaj cy ziemi zas uguje na szacunek i
pos uch. Opis mierci Boryny jest patetyczny i ukazuje mi o
do ziemi. Ludzie manifestuj swój szacunek
dla przyrody. Mi o
do ziemi wi
e si z mi o ci do pracy, która jest szanowana i czyni cz owieka
szcz
liwym. Wiedz , e ziemia jest ich ywicielk . Ziemia i prace rolne sprawiaj , e "Ch opów" mo na
nazwa encyklopedi zaj
rolnych. Prezentowane s one do
dok adnie. Bez ziemi nie mogli by y .
Jest t warto ci , która wzbogaca ich emocjonalnie. Traktuj ziemi jak partnera, a czasem jak
przeciwnika. Mówi do niej. Ziemia ma charakter upersonifikowany. Jest kim , a nie czym . Ziemia nie
jest t em dla wydarze . Jest ywio em daj cym o sobie zna . Przyroda nadaje tempo ludzkiego ycia, ma
wp yw na ycie osobiste. Gdy tempo robót s abnie ludzie maj wi cej czasu dla siebie. "Ch opi" to tak e
powie
o pracy, poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej porzez ni . Praca jest jednak zawsze
mozolnym trudem, czynno ci pe n dostoje stwa i godno ci. Ch opi czuj swój bezpo redni zwi zek z
ziemi . S cz
ci natury i yj z ni w zgodzie. Praca na roli wp ywa na kszta t rodziny i stosunków w
niej. Ka dy cz onek rodziny mia ci le wyznaczone obowi zki, którym musia podo a . Pozycja w
gospodarstwie by a jednoznaczna z pozycj w rodzinie. Gdy kogo brakuje cz
pracy zostaje nie
wykonana. M
czy ni zajmowali si prac na polu, kobiety zajmowa y si domem i wychowywa y dzieci,
ale cz sto pracowa y w niektórych zaj ciach na polu. Natura narzuca styl ycia. Zale no
cz owieka od
natury wp yn a na uniwersalno
powie ci. Nagroda Nobla w 1924 roku.
72.1.6 Folklor w utworze
Folklor to twórczo
danego rodowiska charakteryzuj ca kultur . Obejmuje on muzyk , plastyk ,
podania i ba nie, pie ni itp. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi.
Wesele
Odbywa y si na zim i jesie - brak prac gospodarskich. Najpierw przysy ano zaufanego do panny by
wiedzie czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysy ano swatów z wódk . Im lepszy swat tym lepsza
pozycja pana m odego. Je li o wiadczyny s przyj te to panna m oda musi wypi kieliszek. Potem id do
karczmy (zmówiny) gdzie ustalany jest posag dla panny m odej i ewentualne zapisy dla panny m odej od
pana m odego. Do domu panny m odej kobiety znosz jad o by jej matka si nie wykosztowa a. Matka
panny m odej b ogos awi obrazem m odych. Do ko cio a idzie si w kolejno ci: m oda z dru bami i
druchnami, m ody, rodzina m odych i reszta wsi. Kolejno
dowolna w drodze do domu weselnego. Panna
m oda musi zata czy z ka dym m
czyzn na weselu jeden taniec. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla
pana m odego. W drugi dzie wesela s oczepiny. Boryna jako najbogatszy we wsi musia mie bogate i
huczne wesele. Wa na jest kolejno
potraw i partnerów tanecznnych dla panny m odej. Wa ne
przy piewki.
Bo e Narodzenie
Przerwa od prac gospodarskich. Nastrój po piechu, gotowania, zam tu. Chleb, m ka do klusek. Ozdoby
wi teczne. Placki z miodem i serem. Jedlin przystrajaj ko ció . W Wigili ko cielny roznosi op atek. We
wschodnim rogu domu stawia si snop siana. Siano jest te pod obrusem. W Wigili ca y dzie post. Po
pierwszej gwiazdce ami si op atkiem. Kolejno
potraw: Barszcz czerwony, ledzie, kluski z makiem,
racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Pij kaw i s uchaj opowie ci o Jezusie.
Gospodyni i parobcy ami si op atkiem ze zwierz tami. O pó nocy pastora ka.
Jesie - prace
Pod koniec wrze nia zbierano kartofle. Robi y to kobiety i dzieci. Orano ziemi lub robiono zasiew. Praca
m
czyzn. Od tych robót zale a o ycie w zimie. Gdy s yszeli bicie dzwonu na Anio Pa ski przerywali
prac i modlili si . Po pracy pod wieczór zaganiano zwierz ta do zagród. Dojono krowy i rozpalano
ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedziel wyprowadzali zwierz ta na
popas i szli do ko cio a. Potem jedli obiad i gromadzili si w karczmie. Wybierali si na jarmark by
uzupe ni zasoby. Gdy zaczyna pada deszcz rozpocz to zbiera kapust . Wieczorami opowiadali o
swojej pracy. W Zaduszki szli rano do ko cio a na Nieszpory. Sk adali ksi dzu i organi cie ofiar by ci
modlili si za dusze zmar ych. Niektórzy k adli na grobach chleb. By to dzie udr ki, a wi to na wpó
religijne.
Zima - prace
Mniej pracy. Niektórzy musieli pracowa w karczmie lub tartaku. Byli to g ównie biedni. Proste prace jak
karmienie zwierz t, m ócono zbo e itp. Mimo ci
kich warunków chodzono po susz do lasu by ogrza
cha upy. Cz
ciej przebywano w karczmie. Zbierano si w cha upach by prz
we n , by to pretekst do
spotka , rozmów, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano histori , zabawa w nied wiedzia,
wycinano ró ne wycinanki. Wykonywano prace w zwi zku ze wi tami. Pod koniec zimy robiono ostatnie
porz dki.
Obowi zywa o to ca zbiorowo
. Kszta towa o to pogl dy i moralno
wiejskiej gromady. Zwyczaje te
kultywowane by y ze wzgl du na szacunek tradycji i nawyk. Zwyczaje odgrywaj wa n rol , stanowi
ca o
z poszczególnymi lud mi. Podporz dkowanie to pokazane jest w czasie samos du, niebezpieczna
psychika, Jagna wyst pi a przeciw ich zwyczajom i tradycjom.
72.2 "Ch opi" jako epopeja wsi
Powie
ta jest panoram
ycia ludzi wsi: obrz dy, prace, utwór o yciu wsi. Syntez zapewnia:
1. znajomo
rodowiska
2. umiej tno
syntetycznego uj cia problemów wsi
3. obiektywizm pisania prezencji zagadnie
4. realizm
5. trójwymiarowa obserwacja - jednoczesno
scen - ich symultaniczno
6. dzie o sztuki i dokument ycia wsi
Epopeja to gatunek literacki, d ugi, cz sto pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohaterów na tle
wydarze historycznych lub losy narodu w prze omowym momencie dziejowym.
"Ch opi"
- zmiana patriarchalizmu na system, gdzie ka dy móg tworzy swe dobro. wiadomo
spo eczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z du ych gospodarstw rozdrabnia y si ma e
gospodarstwa. Kiedy patriarcha mia du o ziemi. Dzieci i wnuki pracowa y u ojca. Teraz m ode pokolenie
chce mie w asn ziemi . M odzi maj wi ksz wiedz Patriarchalny system rodziny
ust puje miejsca
nowemu systemowi gdzie m odzi, ale doro li ludzie maj w asn ziemi . Maj
wiadomo
swych praw
obywatelskich i przywilejów. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierno ci wobec w adz. M odzi si
buntuj i wiedz , e maj do tego prawo. W epopei wyst puje bohater zbiorowy.
Natura:
1. stwarza nastrój (Ja i Jagusia pod drzewem - intymno
)
natura wyznacza rytm ycia ka dego wie niaka. Wszechobecna w ich yciu bo nak ada na nich konkretne
obowi zki. Ich dzia ania warunkowane s przez natur .
2. urasta do rangi odr bnego bohatera. Przeciwnik i sojusznik ludzi. Opis impresjonistyczny, gra wiat a i
barwy, opis plastyczny, nastrój dynamiczny, zmieniaj cy si .
Cechy opisu w epopei:
1. opis rozbudowany, zw aszcza cz
porównawcza porówna .
2. Personifikacja natury.
3. opis dynamiczny
Patos przeplatany z komizmem np.:
1. ch opi ruszaj na las, nastrój powa ny i uroczysty
2. przegnanie kolonistów
3. wypowiedzi Rocha
4. opis niektórych prac polowych ich wa no
dla ludzi wsi.
Patos ma s u y
monumentalno ci bohaterów b d niektórych ich dzia a . Humor jest przeciwwag
patosu:
1. komiczne postacie
- Jagustynka
- Ambro y
2. komiczne sceny
- rozprawa s dowa o ojcostwo Boryny wzgl dem dziecka dziewki
3. komiczne dialogi
- rozprawa na temat chorego m
czyzny, urwana macica
U yte techniki to:
1. realizm (opis prac polowych)
2. impresjonizm
malarsko
dobór kolorów
perspektywiczne spojrzenie
3. symbolizm
mier Boryny na polu. Z ziemi zwi zane by o jego ycie i ziemi zwi zana jest jego mier .
4. naturalizm
podporz dkowanie ycia przyrodzie i jej rytmowi
ekspozycja roli jak pe ni pop d pó ciowy
drastyczne sceny: Kuba obcina nog
X X L E C I E M I D Z Y W O J E N N E
73. Ramy czasowe
Pocz tek: 1918 r.
Koniec: 1939 r.
74. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE WIATOWEJ
W Europie w tym czasie panowa y nastroje przygn bienia i niepokoju. Dla wielu pa stw wojna
zako czy a si kl sk , dowiod a te do jakich zniszcze cz owiek jest zdolny. Za amaniu uleg system
demokratyczny (daj cy
obywatelom swobody i prawa polityczne, uznaj cy wp yw obywateli na rz dy i ich
wspó udzia w sprawowaniu w adzy). Podwa eniem demokracji by a rewolucja pa dziernikowa
1917 w
Rosji, która wprowadzi a rz dy robotnicze. W Europie pojawi y si faszyzm i komunizm.
I W by a pot
nym wstrz sem dla ludzi. Rozwój techniki, nauki, wielkich miast, powstanie kina. To
wszystko wp yn o na styl ycia, sposób widzenia wiata, celów i zada sztuki. Uzewn trzni o to si w
filozofii.
74.1 FILOZOFIE
74.1.1 Intuizcjonizm
Henryk Bergson - akcentowa poznanie wiata poprzez intuicje. Jego teoria wywar a ogromny wp yw na
sztuk .
74.1.2 Pragmatyzm
Wiedza ludzka, kierunki poznania mia y mie charakter praktyczny. Wiliam James - wed ug niego
poznane powinno by tylko to co praktyczne i potrzebne w codziennym yciu.
Behawioryzm
(od s owa zachowanie, post powanie). John Watson. Twórcy tej koncepcji twierdzili, e cz owieka nie
mo na pozna . Cz owieka mo na okre li poprzez obserwacj jego zewn trznych ruchów i zachowa ,
mo na przewidzie jego reakcje. Badania duszy s nieskuteczne, poniewa nie mo na ich empirycznie
sprawdzi . W sztuce cz owiek by prezentowany od zewn trz. Autor nie wnika w g b jego psychiki,
prze y wewn trznych.
74.1.3 Zygmunt Freud
Pos ugiwa si hipnoz , analiz snów, skojarze aby bada przyczyny chorób, nerwic. Bada psychik
ludzk i doszed do wniosku, e jest na z o ona. Tworz j trzy warstwy:
1. ego
- kierowanie rozumem, uzale nienie od wymogów spo ecznych, cz owiek w sposób wiadomy
kontroluje swoim zachowaniem
2. id
- strefa pop dów spychanych do pod wiadomo ci.
3. superego
- zespó norm, warto ci uto samiany z sumieniem
Pomi dzy id (pop d, instynkt) a superego (idea ) tworzy si napi cie. To prowadzi do stresów i chorób
psychicznych.
74.1.4 Karol Jung
Kszta towa stref zwan pod wiadomo ci . Uwa a , ze tam skrywane s u cz owieka pragnienia,
dzia ania, których nie mo na odkry . Dwie odmiany pod wiadomo ci:
1. indywidualna
2. zbiorowa - oparta na archetypach (praobrazach), czyli utajnionych pogl dach i wyobra eniach
pierwotnych odziedziczonych po przodkach.
74.1.5 Iwan Paw ow
Udowodni , e u cz owieka rz dz odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Przewidywanie reakcji ca ej
zbiorowo ci.
74.1.6 Skrajny subiektywizm
Twórc by Franz Kafka. wiat to pot
ny koszmar i udr ka cz owieka z konieczno ci istnienia w nim.
Cz owiek jest ca kowicie wyobcowany. wiat jest nies ychanie tajemniczy, niepoznawalny. Kafka ukazywa
wiat z pogranicza snu i jawy ale nie zawsze pojawia si jako senny koszmar. Wnikliwo
psychologicznej analizy bohatera. Tajemniczo
wiata prezentowanego jako wizja senna z pogranicza
snu i jawy.
74.2 KIERUNKI W LITERATURZE
Najwi ksze zmiany zasz y w poezji i prozie. Na kszta t mia y wp yw tendencje psychologiczne. Sztuka
wymaga a aby zobaczy
wiat inaczej, subiektywnie, zgodnie z w asnym indywidualnym odczuciem.
Sztuka XX lecia by a sztuk rewolucyjn . Sztuk jest wszystko co wyra a uczucie lub widzenie
indywidualne wiata, nie ma ustalonego kanonu pi kna. Wizj sztuki powinno by postrzeganie wiata
przez artyst .
74.2.1 Marsel Proust
"W poszukiwaniu straconego czasu"
Obraz wiata postrzegany przez autora, osobisty. Prezentacja czasów i ludzi wolnych od trosk,
arystokracji oddanych zabawom i mi ostkom.
analiza psychologiczna
zaburzenie chronologii
nawarstwiaj ce si wspomnienia, refleksje
narracja "g b czasu poprzez retrospekcj "
subiektywizm
74.2.2 James Joyce
"Ulisses"
Wydarzenia w tym samym czasie dotycz ce wielu ludzi. Akcja rozgrywa si w ci gu kilkunastu godzin. Te
same wydarzenia widziane przez wiele osób.
symultaniczno
(jednoczesno
wydarze )
monolog wewn trzny bohatera
rezygnacja z uporz dkowanych zda
74.2.3 Franz Kafka
skrajny subiektywizm
opisywa koszmar i udr k cz owieka wobec niepoznanego wiata
wnikliwy, psychiczny obraz cz owieka nieprzystosowanego do ycia
wiat tajemniczy, niepoznawalny
rzeczywisto
z pogranicza snu i jawy
74.2.4 Proza psychologiczna
Andre Gide - "Fa szerze", "Losy Watykanu"
Wirginia Woolf - "W stron latarni morskiej"
Aldous Huxley - "Kontrapunkt"
indywidualizm
szczególna prezentacja wewn trznych prze y
odrzucenie wszystkiego co kr puje jednostk
74.2.5 Sagi rodzinne
Tomasz Mann - "Buddenbrookowie"
du Gard - "Rodzina Tribauld"
Maria D browska - "Noce i dnie"
prezentacja w realistyczny sposób krytycznego obrazu ca ej epoki
proces polityczno-spo eczny zaprezentowany na przestrzeni wielu lat
narrator prezentowa ten proces na przyk adzie rodziny, opisuj c
dzieje poszczególnych jej cz onków
74.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE
Istnieje wiele kierunków artystycznych. Wszystkie nowe poprzedzone by y teoretycznymi programami w
formie manifestów i deklaracji.
74.3.1 Ekspresjonizm
74.3.2 Rozkwit w latach 1910-25. Pojawi
si w epoce poprzedniej, lecz dopiero teraz doszed do g osu.
si a i gwa towno
wyrazu
deformacja obrazu rzeczywisto ci
sztuka mia a wywo ywa wstrz s u odbiorcy, mia a by krzykiem duszy
nie powinna na ladowywa
wiata
d
enia do wyra ania bogactwa psychiki ludzkiej
spontaniczno
artysty
sztuka jest wyrazem duszy
dobór s ów o silnym zabarwieniu emocjonalnym
elementy brzydoty
j zyk wypowiedzi daleki od potocznego, zawiera cechy wznios o ci
74.3.3 Futuryzm (
skrajna awangarda)
Twórc jest Filippo Marinetti. W 1909r. og osi swój I manifest pt. "Futuryzm"
pochwa a energii
odrzucenie przesz o ci, patrzenie tylko w przysz o
pogarda dla dotychczasowych warto ci
fascynacja tym co nowe, cywilizacj , urbanizmem
danie nowej estetyki, nowego idea u pi kna zwi zanego z cywilizacj i technik
oryginalno
i wyj tkowo
nawet za wszelk cen
odrzucali zasady gramatyki i interpunkcji uwa aj c to za jarzmo kr puj ce swobod wypowiedzi
zabawa s owem
prowokacja
dynamizm, energia, gwa towno
, wulgaryzm
Polski futuryzm
mia dwa o rodki
1. Warszaw (Anatol Stern, Aleksander Wat)
2. Kraków
Stanis aw M odo eniec
"Wiek XX"
nazwy wynalazków du ymi literami
fascynacja tym co nowe
neologizmy - w skojarzeniu z pozosta ymi wyrazami tworz element zaskoczenia
gra s ów
Tytus Czy ewski
Bruno Jasie ski
"But w butonierce"
do mnie wiat nale y, kpina z poetów, tradycji
podmiot liryczny mówi sobie, ze jest genialny, jest m ody, lekcewa y ca y wiat
wed ug niego ludzie jeszcze nie dojrzali, nie dba o tych co nie d
za post pem, s oni mu oboj tni
to co nowe daje cz owiekowi wi ksze mo liwo ci
u mierca za ycia innych twórców, wtedy uwa anych ju za klasyków (np. Staffa)
"Rzygaj ce pos gi"
sztuka odesz a, nadchodzi wolny czas; pos gi
- tradycja; rzygaj ce
- obraza, kpina
prowokacja
podmiot liryczny zamierza wyzwoli poezj z szablonu, w który popad a
"Mi o
na aucie"
"Trupy z kawiorem"
"Nó w b uhu"
74.3.4 Dadaizm
(skrajny futuryzm)
Nie rozwin si w Polsce (wojna by a okazj do odzyskania niepodleg o ci - nie by a dla Polaków
absurdem)
negowanie wszystkiego
wykpienie tego co by o dotychczas warto ci
odrzucenie ogranicze sk adni, ortografii, gramatyki, interpunkcji - znamienie wolno ci absolutnej
"Be kot dadaistyczny"
- Tristian Tzara pisa jak stworzy utwór literacki
74.3.5 Surrealizm
(rozwini cie dadaizmu)
"Manifest surrealistyczny"
- Andre Breton
wyzwolenie sztuki z rozumu
utwór artystyczny to wytwór ludzkiej wyobra ni bez udzia u jego autora, mia by wytworem
pod wiadomo ci
dzie a sztuki to zapis wyobra ni
utwory z pogranicza snu i jawy, operuj ce obrazami, nie powinny by interpretowane sposób
rozumowy
74.3.6 Neoklasycyzm
czy klasyczn tradycj literack i poezj symbolistów
Paul Valery
wnosi do poezji pierwiastek intelektualny
74.3.7 Nurt poezji czystej
autorem by ksi dz Henryk Bremond
poezja jest poza granicami sensu
nie nazywa niczego
jest odzwierciedleniem wra liwo ci, uczu
do wiadczenie mistyczne
Wszystkie kierunki maj wspólne cechy:
1. bunt przeciw zastanej rzeczywisto ci, tak e w sztuce, niech
, opozycja
2. wyzwolenie cz owieka, psychiki spod jarzma jakichkolwiek kanonów (estetycznych, moralnych,
religijnych)
3. od wie enie j zyka literackiego poprzez zwrot ku wyobra ni, psychice
4. bunt zaprezentowany wsz dzie w podobny sposób
5. obrona przed rzeczywisto ci jako atak, który ma zdumie , zaszokowa odbiorc
75. POEZJA POLSKA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO
75.1 SKAMADRYCI
Julian Tuwim, Antoni S onimski, Kazimierz Wierzy ski, Jan Lecho , Jaros aw Iwaszkiewicz
satelici: Kazimiera I akowiczówna, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Libert
pocz tki zwi zane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem "Pro Arte et Studio"
tworzyli kabaret "Pod Pikadorem" (1918-19)
wydawali pismo "Skamander" (1920-29, 35-39)
zwi zani z pismem "Wiadomo ci literackie"
nie stworzyli programu poetyckiego
zwi zek poetów z tera niejszo ci
kult codzienno ci, ycia, witalizm, fascynacja wiatem
wolno
w wyborze tematów i rodków wyrazu
prosty j zyk
bohater poezji skamandryckiej to cz owiek z ulicy, zwyk y
poezja dla szarego cz owieka, nie elitarna
m odo
, dojrzewanie w niepodleg ej Polsce, ciekawo
wiata
Tuwim, Wierzynski
S onimski, Iwaszkiewicz, Lecho
optymizm, witalizm, energia,
rado
, pochwa a ycia, miasto
wiersze powa niejsze, symbolika,
przywi zanie do tradycji
75.1.1 Julian Tuwim
debiut "Czyhanie na Boga" w 1918r., "Sokrates ta cz cy"
w 1919r.
poeta codzienno ci
"Poezja"
T. chce by jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisa o zwyk ym cz owieku i jego otoczeniu)
"Nie chc by przewodnikiem,
Ch tnie w t um si wcisn ,
B d Ultimus inter pares" (ostatni w ród równych).
"Do Krytyków"
Podmiot liryczny je dzi tramwajem po mie cie. Jest tym zachwycony, upojony urokiem miasta. Rozpiera
go entuzjazm, energia. Adresatem s krytycy, którzy nazwani s te "wielce szanowni panowie !".
Podmiot liryczny kpi z oczekiwa krytyki. Emocji i uniesie mo e tak e dostarczy codzienno
.
" ycie"
Podmiot liryczny raduje si , bo yje. wiat jest pi kny. Cieszy go taki jaki jest.
"Do prostego cz owieka"
Obrona prostego cz owieka przed szlacht . Polega ona na otworzeniu oczu naiwnemu cz owiekowi na to
na czym polega agitacja polityczna. Autor wyst puje w roli nauczyciela. Ci, którzy maj w swoich r kach
propagand chc wykorzysta zwyk ych ludzi do realizacji w asnych planów.
"Rewizja"
Rewizja mieszkania. Osoby prowadz ce j znajduj to czego szukali i aresztuj podejrzanego. Podmiot
liryczny jest rewidowany. Poznajemy jednocze nie zdarzenie i jego my li. Ca a sytuacja jest dramatyczna.
Podmiot liryczny nie nazywa niczego, jedynie sugeruje co sobie my le .
"Mieszka cy"
Tematem wiersza jest ycie przeci tnego mieszka ca miasta. We wczesnej twórczo ci Tuwim wyra a
pochwa przeci tno ci i zwyk o ci, aprobowa codzienne ycie. Tutaj te s dy uleg y ca kowitej zmianie.
Mieszczanin jawi si w wierszu jako cz owiek g upi, o ograniczonych horyzontach, bezmy lny, zajmuj cy
si rzeczami nieistotnymi. Jego ycie jest schematyczne. Codziennie jego czynno ci s identyczne.
Pozbawiony jest w asnych pogl dów. Wszystkie pogl dy czerpie z gazet i radia. Takie ycie jest puste i
nie ma uzasadnienia. Wiersz jest o mieszeniem trybu ycia mieszcza stwa.
"Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach
Strasznie mieszkaj straszni mieszczanie."
"Pogrzeb prezydenta Narutowicza"
Podmiot liryczny zwraca si do morderców. Wiersz przedstawia kondukt a obny. Oskar a zabójców i ich
czyn. Nie s oni przeciwnikami konkretnej osoby lecz s przeciwnikami ca ego pa stwa i stabilizacji.
"Et Arceo"
Nawi zuj c do Horacego, poeta wyra a dystans do rzeczywisto ci, w której mu przysz o y , nastroje
smutku, zniech cenia, goryczy, wyobcowania. Ukazany wiat jawi si poecie jako "chaos i zgroza, i
pustka miertelna". Poeta zauwa a pospolito
i g upot ludzk . Przera a go panosz ce go z o i
zepsucie.
Nie anga uje si w ycie publiczne. Wyra a te odczucie inno ci i wy szo ci wobec t umu oraz
wynikaj cej st d pogardy.
"Do losu"
refleksja na temat ycia i twórczo ci poetyckiej
poeta mówi o sobie jako o cz owieku hojnie obdarzonym przez los, któremu zawdzi cza mi o
,
m odo
, ambicje a nawet maj tek
najbardziej jednak ceni sobie dar twórczy, natchnienie artystyczne, które wyró nia go spo ród innych
ludzi i sprawia, e zwyk y, szary wiat jawi si jako bogactwo kolorów i muzyka
dzi ki swojemu talentowi poeta mo e w chaosie rzeczywisto ci i nat oku codziennych zdarze szuka
jakiego adu i sensu
w tym wierszu Tuwim wyra a swój program artystyczny, koncepcj twórczo ci pojmowanej jako
klasyczny rygor
widoczna jest rezygnacja ze spontaniczno ci
nawi za do antycznej koncepcji artystycznej, która mia a zapewni poecie nie miertelno
"Sitowie"
"Ziele "
"Rzecz Czarnoleska"
75.1.2 Boles aw Le mian
debiut "Sad rozstajny" w 1912r.
rozpuszczenie wyobra ni
fantastyka
granica dwóch wiatów
wymy lony wiat jest ciekawszy ni normalny
opisuje to co krótkie, chwilowe, niedost pne cz owiekowi w wiecie zmieniaj cej si rzeczywisto ci
pos uguje si symbolem
w wierszach u ywa du o neologizmów, wprowadza oksymorony
intuicjonizm w poznawaniu wiata - wp yw Bergsona
odwo uje si cz sto do literatury ludowej
"Dusio ek"
Wiersz w kompozycji i stylu przypomina ballad . Narrator wykreowany zosta na ludowego gaw dziarza,
opowiadaj cego gromadzie s uchaczy histori Bajda y. U ywa j zyka stylizowanego na gwar . Tematem
wiersza jest pretensja do Boga o to, e na wiecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro, ale i
z o, na które cz owiek jest nieustannie nara ony i z którym musi samotnie walczy .
"Dziewczyna"
Dzieje dwunastu braci, którzy us yszeli g os dziewczyny za murem. Wierz c w jej istnieje, o czym
wiadczy rozlegaj cy si p acz, pokochali j i starali si j uwolni wal c m otami w mur. Wszyscy zmarli.
Po nich prac przej y ich cienie a nast pnie same m oty. Po rozwaleniu muru okaza o si , e nikogo tam
nie by o.
Wiersz ma form ballady. Nawi zuje do ludowych poda , ba ni. Przeznaczeniem cz owieka jest mier
poniewa jest on s amy i kruchy.
"Trupi gi"
Wiersz ten pokazuje problematyk n dzy i ubóstwa, znikomo ci ludzkiej egzystencji. Symbolem tych cech
ycia ludzkiego s trupi gi
- buty z yka, w które ubiera si do trumny n dzarzy. Poeta ma wiadomo
n dzy ycia ludzkiego i wie, e on tak e takiego losu nie uniknie, chocia wola by tworzy poezj
pogodn , radosn , zajmuj c si tematami odleg ymi od ponurej codzienno ci. Uto samia si z
biedakiem, jego losem i nieszcz
ciami. Solidarno
wobec ludzi wywo uje bunt przeciw Stwórcy wiata.
Bóg odpowiedzialny jest za z o dotycz ce ludzi, a zarazem bezradno ci cz owieka, którego gniew i bunt
jest ca kowicie bezsilny, niczego nie mo e zmieni .
"Urszula Kochanowska"
Wiersz ten nawi zuje do trenów J. Kochanowskiego a tak e do jego humanizmu, czyli do przekonania, e
cz owiek jest centrum wiata, jest najwy sz warto ci . Podmiotem lirycznym wiersza jest córka
Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej raj. Jest to dom w
Czarnolesie. Bóg odchodz c stwierdza, e jej rodzice nied ugo nadejd . Urszula czeka na rodziców nie na
Boga. St d jego nadej cie wywo uje rozczarowanie i al. Szcz
cie dla cz owieka jest równoznaczne z
mi o ci i czu o ci . Bóg mimo swej doskona o ci nie mo e zast pi jej rodziców.
"W malinowym chru niaku"
Wiersz rozpoczynaj cy cykl erotyków pod takim samym tytu em. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z
dziewczyn , wspólne zbieranie malin, które sta o si form mi osnego zbli enia, a maliny podawane
ch opcu - pieszczot . Z sytuacj erotyczn wspó gra stan przyrody, opis elementów otaczaj cej
kochanków natury.
"B k z o nik hucza basem, jakby straszy kwiaty,
Rdzawe guzy na s o cu wygrzewa li
chory,
Z achmania ych paj czyn skurczy y si wisiory
I szed ty em na grzbiecie jaki
uk kosmaty."
Opis ten silnie dzia a na zmys y, podkre la takie cechy przyrody, które s przez nie odbierane: przyjemny,
basowy d wi k wydawany przez b ka, mi y w dotyku kosmaty uk, skrz ce si w s o cu paj czyny,
gor co i duchota upalnego dnia, s odki zapach owoców. Wszystko to pobudza wzrok, s uch i dotyk.
Podkre lona zostaje tak e atmosfera intymno ci, zbli enia, poniewa wskazane elementy natury mo na
zobaczy tylko z bliska (owady, paj czyny, guzy na li ciu). Para kochanków ukryta jest przed wiatem i
ludzkimi oczyma w g szczu malinowych krzewów, który stwarza warunki dla prze ycia intymnych wra e .
Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych prze y .
75.1.3 I. Ga czy ski
cech charakterystyczn jego poezji jest czenie liryzmu, osobistej refleksji i ba niowo ci z humorem,
grotesk i satyr
siebie, poeta przedstawia jako artyst -cygana, ale jednocze nie cz owieka zwyk ego, przeci tnego
motywy banalne, pospolite wzbogaca fantastyk i liryzmem
poruszaj c tematy spo eczno-polityczne pos ugiwa si cz sto satyr i grotesk
tematyka codzienno ci
twórczo
sw traktowa jako zabaw
j zyk potoczny
regularny rym i rytm
"Serwus, madonna"
tematem wiersza jest sztuka i artysta
czyni c podmiotem lirycznym poet , przedstawi swoj koncepcj artysty
poeta w wierszu stwierdza, ze nie dba o s aw
pisanie ksi g i s aw pozostawia innym
rezygnuje z tego co by o wa ne
dla artystów od czasów Horacego (celem twórczo ci jest "Stawienie sobie
pomnika trwalszego ni ze spi u")
przedstawia wizerunek artysty-cygana
wiersz adresowany jest do madonny, któr poeta okre la jako matk , kochank i muz
poeta zwraca si do niej "Serwus, madonna" - zderzaj c s owo: madonna, z potocznym: serwus
mo e to wskazywa na brak szacunku ale jest wyrazem silnego i bezpo redniego zwi zku artysty z
jego muz oraz charakteryzuje samego artyst , który czy w sobie sprzeczno ci: codzienn zwyk o
i wi to
sztuki
"Kryzys w bran y szarlatanów"
poeta si ga do cz stych motywów swojej poezji: kultury jarmarcznej, podmiejskiego folkloru, piosenki
ulicznej
przedstawia szarlatana sprzedawaj cego na pustym targu woskowe lalki
bezskutecznie usi uje namówi przechodniów do kupienia od niego czegokolwiek
uwa any jest za oszusta, poniewa sprzedawane przez niego rzeczy s dziwne "lalki od mi o ci, ma ci
od samotno ci i Polikarpa ko
" - s to rzeczy fantastyczne, nierealne, które z jednej strony
przypominaj jarmarczn tandet a z drugiej za jak
dziwaczn w asn twórczo
na tej podstawie szarlatana mo na uzna za jeden z wizerunków artysty
liryzm
osi ga Ga czy ski przez po czenie melancholii z humorem, zwyk o ci i banalno ci z fantastyk
i modlitewnym tonem na ko cu wiersza
"Zima z wypisów szkolnych"
podmiot liryczny zwraca si do dziecka (zdrobnienia, kompozycja bajkowa), które jest uosobieniem
naiwno ci
zima jest dobrodziejstwem administracji pa stwowej, a nie natury
szyderstwo z propagandy, która daje niedorzeczne informacje
"Pro ba o wyspy szcz
liwe"
s one pe ne spokoju, harmonii, ucieczk przed rzeczywisto ci , kontaktem z natur , oaz szcz
cia,
lekarstwem na z o
"Farlandia"
dwie cz
ci tekstu kontrastuj
ze sob
wiat rzeczywisty: smutno, ciasno, duszno, troski
ucieczka przed smutkiem do kraju Farlandii (wymy lonego przez poet )
"O mej poezji"
poezja jest uspokojeniem, ukojeniem, ucieczk przed rzeczywisto ci
jest prosta, przepe niona uczuciami, pomaga mu dostrzec pi kno w banalnych sprawach
codzienno
to dla niego "proste dziwy"
"Ulica towarowa"
charakterystyka proletariackiej dzielnicy
podmiot liryczny próbuje odnale
elementy pi kna takie jak muzyka, poezja
ulica zdominowana jest przez kino i elektrowni (zak ad pracy)
oczekuj od ulicy czego wi cej ni ona mo e im da
rozrywk tych ludzi jest alkohol, kino, chodzenie po ulicy
75.2 LEOPOLD STAFF - POETA KLASYCZNY
"Ars poetica"
wiersz zawiera skrót programu poetyckiego
poezja ma utrwala przelotne, chwilowe uczucia, my li, doznania i zdarzenia
ma by atwa w odbiorze, komunikatywna
echo z dna serca - uczucia najbardziej intymne, doznania, emocje ulotne, nieuchwytne
tre ci ma by to co przemija
cech
charakterystyczn s rymy i d wi ki
podmiot liryczny chce by zrozumia y, szczery
"Poeta"
wiersz ten okre la miejsce poety w spo ecze stwie
uczucia poety s odmienne od odczu innych ludzi
musi by w stanie odzwierciedla wszystkie uczucia
poeta jest wyrazicielem uczu przeciwstawnych nastrojom ogó u
Afirmacja ycia
"Wysokie drzewa"
wiersz ma kompozycj klamrow (rozpoczyna i ko czy si tym samym wersem: "O, có jest
pi kniejszego ni wysokie drzewa")
zachwyt nad krajobrazem, pi knem drzew, które s opisane na tle przyrody
podmiot liryczny jest urzeczony pi knem przyrody, kontempluje j
obraz jest podnios y, wspania y i zachwycaj cy dzi ki wyszukanym rodkom wyrazu
poeta oddzia owuje na ró ne zmys y odbiorcy: wzrok (poprzez bogactwo barw), w ch (zapach wody) i
s uch poprzez na ladowanie przyrody
stosuje synestezj
(przeniesienie wra e pochodz cych z jednego zmys u na inny, np. opis zapachu
przy pomocy barw)
natura wp ywa na stan duszy cz owieka, wyzwala w nim warto ci duchowe, pozwala dozna pe nego
spokoju i ciszy
Zwrot ku codzienno ci
"Kartoflisko"
zwyczajny, banalny temat zaczerpni ty z ycia codziennego wsi
u ycie wysokiej formy dla zwyczajnego tematu uwznio la go, nadaje mu rang poetyck , dodaje
wa no ci
na pierwszy plan wysuwa si opis bardzo realistyczny i plastyczny, bogaty w szczegó y, odzia ywuj cy
na wyobra ni
technika filmowa (zbli enia)
opisowi towarzyszy nastrój powagi, smutku, a oby podkre lony por roku, kolorystyk obrazu
poeta oddaje ho d codzienno ci i realizuje za o enie prostoty poezji - operuje prostymi rodkami
wyrazu
Uwielbienie dla Kochanowskiego
"Lipy"
ho d z o ony poezji Kochanowskiego
zachwyt dla jego twórczo ci (królewski rym, pogodny nastrój, harmonia poezji, tematy humanistyczne)
forma odpowiada klasycznej idei poezji K. - postawa odczu i wyrazu, jasno
, klarowno
Pochwa a dla formy klasycznej, harmonii, porz dku
"Lipy" , "Wysokie drzewa"
75.3 AWANGARDA KRAKOWSKA
avant-garde - stra przednia
Tadeusz Pejper, Julian Przybo
czasopismo "Zwrotnica"
3xM (miasto, masa, maszyna)
metafora tera niejszo ci
j zyk rozwija si wraz z technologi
poezja powinna wspó brzmie z rzeczywisto ci , prezentacja rzeczywisto ci
fascynacja cywilizacj , urbanizmem
sztuka powinna s u y spo ecze stwu
przeciwstawienie si tradycji romantycznej, zerwanie z romantycznym poj ciem natchnienia
poezja ma streszcza
wiat a nie odtwarza wn trze poety
poezja jest wynikiem wiadomej pracy intelektualnej, literatura to rzemios o
nowy typ metafory, która nie by aby stylistyczn ozdob ani sposobem odtwarzania rzeczywisto ci,
jej opisu, porównania
mia a by zwi zkiem poj ciowym, mia a tworzy now rzeczywisto
czysto poetyck
j zyk zbli ony do potocznego
75.3.1 Julian Przybo
"Lipiec""
"Na wiadectwach wzbici w rado
, odlecieli uczniowie
Dr y powietrze po ich mig ym zniku"
"Z Tatr"
metaforyczny obraz wiata (ruch ska , huk wody)
tragedia zmar ej taterniczki obok krajobrazu Tatrza skiego
"Notre - Dame"
poczucie przyt oczenia wobec wspania o ci filarów katedry
podmiot liryczny jest przera ony budowl
zosta a ona wzniesiona ku czci Boga ale sta a si miejscem niezb dnym ludziom a nie Bogu
"Ulica Mi a"
Wiersz o tematyce spo ecznej. Jedna z ulic pe na brudu, n dzy cierpienia, mierci, wywo uje strach. Ulica
ta to synonim ubóstwa, cierpienia. Elementy beznadziejnego ycia.
"Bar Pod zdech ym psem"
75.3.2 W adys aw Broniewski
tworzy poezj proletariack
poezja ma powiedzie to, czego nie mog powiedzie inni
popiera proletariat
ma by ostra, zagrzewa
poezja jako forma walki o nowy ad spo eczny
ma wyra a problemy robotników
poeta romantyczny
poezja ma agitowa , podrywa do czynów
obecno
historii
wiara w przesz o
, w jej rol w yciu cz owieka i w yciu ca ego narodu
jej obecno
jest czym niezb dnym
podejmuje tematy spo eczno-polityczne i rewolucyjne
nawi zuje do romantyzmu i do nasycenia wierszy tradycjami rewolucyjnymi
poezja czynna, nawo uj ca do walki
tworzy mi dzy innymi liryki patriotyczne wzywaj ce do walki z wrogami ojczyzny
"Do przyjació poetów"
nazwa si Prometeuszem
nie dba o konsekwencje
jest dobroczy c
(prometeizm - postawa polegaj ca na bezinteresownym po wi ceniu si dla sprawy, idei, która dotyczy
du ej grupy ludno ci)
"Poezja"
wiersz ma charakter programowy, ukazuje stosunek Broniewskiego do poezji i okre la jej zadania
poezja ma towarzyszy cz owiekowi w ka dym momencie ycia
ma zagrzewa do walki, dawa nadziej
ma by
ywio owa, odpowiednia do chwili
po walce ma przypomina s aw tych, którzy zgin li
ma dawa ukojenie, uspokojenie, ma wyniszczy emocje negatywne
"Manlicher"
poezja to sposób walki
to nie walka frontowa ale ideologiczna o prawa
dzi ki poezji ma wi ksze mo liwo ci dzia ania, oczekuje nowego adu
"Zag bie D browskie"
tre ci jest Zag bie D browskie, bieda, n dza
kryzys w przemy le doprowadza robotników do n dzy
poeta wyra a
interesy pokrzywdzonych robotników w sporze z pracodawcami i ca ym systemem
politycznym, który dopuszcza do wyzysku
policjant, który powinien pilnowa adu i porz dku w wiadomo ci pokrzywdzonych górników jest
wrogiem strzeg cym niesprawiedliwo ci
ponury nastrój i poczucie gniewu ilustruje ekspresjonistyczna kolorystyka -czer mocy i czerwie krwi
Zag bie D browskie zamiast by podstaw dobrobytu pa stwa, utwierdza n dz i krzywd
"Elegia o mierci Ludwika Wary skiego"
76. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MI DZYWOJENNEGO
76.1 "PRZEDWIO NIE" S. EROMSKIEGO
Przedwio nie polskiej pa stwowo ci
Wiosna to odzyskanie wolno ci, rozkwit na nowo pa stwa polskiego po 123 latach niewoli. Utwór stanowi
sum obserwacji politycznych i spo ecznych, pa stwowo ci, która narodzi a si na nowo. Konfrontacja
mitu szklanych domów z rzeczywisto ci .
ledz c losy Cezarego Baryki mo na zauwa y jak ró ne rodowiska pozna .
Ziemia stwo
ycie urozmaicone przeja d kami, balami, spacerami, romanse, zabijanie czasu, którego nie ma na co
spo ytkowa .
nie zainteresowanie tym co dzieje si w kraju
monotonne ycie ziemia stwa rz dzi si prawami: dobre pochodzenie, etykieta, dobre wychowanie,
maj tek
Wie
trudne, prymitywne warunki
n dza wsi prezentowana wyrywkowo - dobitnie sygnalizowane s warunki ycia
Przyczyny:
1. od dawna istniej ce stosunki spo eczne, których nikt nie zmienia i nikt nie zamierza zmieni
2. bierno
wyzyskiwanych
3. wyzysk ch opów nie opiera si na gwa cie, bowiem ch opi poddaj si , ycie wsi toczy si od dawna
ustalonym rytmem.
Mieszczanie
n dza klasy robotniczej
polska krajem policyjnym, wi zienia przepe nione, z e warunki, niemo liwe wr cz traktowanie
wi
niów, terror
Niepodleg o
zaskoczy a Polsk , rz d nie bierze losu kraju w swoje r ce. Nie wiele si zmienia
(radykalizuj ce si klasy robotnicze, bezrobotni umieszczani s w wi zieniach, a rz d nic nie robi aby
zapewni godno
Polakom w wolnej suwerennej Polsce).
76.1.1 Rewolucja
Jest gwa townym przewrotem spo eczno-politycznym, maj cym na celu obalenie panuj cego ustroju i
wprowadzenia nowego adu sprawiedliwo ci spo ecznej. Za o enia rewolucji s wi c s uszne, nawi zuj
do hase Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolno
, równo
, braterstwo. Jednak wszelkie nag e zmiany
wi
si te z przemoc i krwawymi walkami..
Rewolucja w Rosji w 1917 r. obali a despotyzm carski. eromski umiejscawiaj c akcj w Baku, daje
dok adny obraz wydarze rewolucyjnych, sugeruje tak e ich ocen . Ocena rewolucji jest
niejednoznaczna, co wynika w du ej mierze ze zmienno ci pogl dów g ównego bohatera. Dojrzewanie
Cezarego sprawia, e zmianie ulegaj jego pogl dy i sposób patrzenia na wiat. Pocz tkowo bohater jako
m ody cz owiek anga owa si - spontanicznie i bezkrytycznie - w dzia ania rewolucyjne. Rewolucja
oznacza a wtedy dla niego wolno
, swobod , ucieczk od codziennych obowi zków, bezkarno
. Cezary
bra udzia w masowych spotkaniach, podczas których wyg aszano przemówienia, a tak e organizowano
samos dy: wiece przeradza y si cz sto w okrutne, samowolne egzekucje wi zionych przeciwników
(genera ów). Dzia ania rewolucyjne by y bezprawiem i okrucie stwem. Rewolucja w Baku wprowadzi a
nie ad i wyzwoli a spory narodowo ciowe pomi dzy Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zacz
zauwa a ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej uwa a , e jest ona konieczno ci i e pokrzywdzeni
ludzie maj moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. Pó niej i ten s d uleg zmianie. Wyzwolone
przez rewolucj spory
narodowo ciowe doprowadzi y do makabrycznych wydarze : masowych mordów,
terroru i skrajnej n dzy, która czyni a ludzi oboj tnymi nawet na mier .
Obalenie starego porz dku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrze enia
potwierdzi a pó niej podró do Polski. Mia wówczas okazj zaobserwowania Rosji obj tej rewolucj .
Rosja zosta a ukazana jako pa stwo pogr
one w chaosie, le funkcjonuj ce, ca kowicie
zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrze enie przed tym, do czego mo e doprowadzi
spo eczna krzywda oraz lekcewa enie problemu, jakim s warunki ycia najni szych warstw i nierówno ci
spo eczne.
Programy polityczne:
1. komunistów
2. rz dowy (Gajowca)
3. bohatera
76.2 "GRANICA" Z. NA KOWSKIEJ
76.2.1 Nowatorstwo formy
Powie
realistyczna zwykle opowiada a histori podczas której dokonywa y si wydarzenia. Skutki
podane by y zawsze na ko cu. Na kowska rozpoczyna powie
od fina u, rozwi zania akcji. Streszczaj c
koniec roz adowuje ciekawo
czytelnika. Nie oczekuje on rozwi zania tylko zastanawia si co si sta o.
Czytelnika maj zainteresowa ró ne sytuacje, interpretacje a nie same zdarzenia. Fabu a jest prosta aby
czytelnik móg zwróci uwag na motywy post powania. yciorys bohatera daje nam ró ne mo liwo ci
interpretacji. Autorka chce zostawi ocen bohatera czytelnikowi. Opinie zale
od ró nych punktów
widzenia. Nie mo e ona by jednoznaczna. Na kowska proponuje aby zestawi je wszystkie nawet je li s
ró ne. Suma ich mo e da jaki obraz. Nie b dzie on jednoznaczny. Zestawienie gestów, ró nych
punktów widzenia, gromadzenie opinii. Rzeczywisto
jest z o ona. G ównym zagadnieniem ksi
ki jest
zestawienie tego co my li o sobie cz owiek a co my l o nim inni. Autorka k adzie nacisk na to, e nie
b dzie jednoznacznie charakteryzowa a bohatera, stara si podkre li swoj obiektywno
. Rezygnuje z
narzucenia odbiorcy swojego pogl du.
76.2.2 Prezentacja warstw spo ecze stwa
Ziemia stwo (Ziembiewicz)
zubo a e, rodzice Ziembiewicza reprezentuj t warstw ze wszystkimi jej wadami
powierzchowno
wykszta cenia przy jednoczesnym du ym mniemaniu o sobie
konserwaty ci, kultywuj c staro szlacheckie tradycje podtrzymywali znaczenie klasy do której nale
ludzie pu ci, ja owi, niewykszta ceni, ho duj cy reliktom przesz o ci, tkwi w niej
kultywowanie wypaczonych tradycji szlacheckich, które mog potwierdzi ich przynale no
do
prymitywnej ju szlachty
pozory dawnej elegancji i kultury pod którymi nie kryje si
adna tre
nie umiej si dostosowa do obecnych warunków (dlatego zubo eli)
podsycanie pozorów etykiety dworskiej
nie potrafi gospodarowa , zarz dzanie maj tkiem jest bezw adne
herb - jedyny znacz cy symbol szlachectwa
stwarzaj sobie wiat zbytku, cho w rzeczywisto ci tak nie jest
trwaj we w asnym wiecie nie zauwa aj c co si wokó nich dzieje
nie maj zbyt du ego wp ywu politycznego
Bogacze (pa stwo Tczewscy)
dzi ki swojemu maj tkowi mog bardziej manipulowa losami pa stwa, wp ywa na sytuacj
polityczn kraju
wp ywowi, przyjmowali zawsze znakomitych ludzi
powa ni i godni
sfera ludzi maj cych mo liwo ci finansowe, op ywaj cy w zbytkach - forma wy szej kultury
chc c zrobi karier trzeba by o im podlega
Mieszcza stwo
* Cecylia, Kolichowska, cukiernik Marian
stwarzanie pozorów zamo no ci
brak wiadomo ci tego, co pi kne
ko tuneria, dulszczyzna
odnosz si do ludzi z ni szych klas z pogard
brak wp ywów i perspektyw
brak prywatno ci
hierarchia co to ludzi i zwierz t
u alanie si nad sob i nie robienie niczego aby zmieni swoj sytuacj
* bogaci inteligenci - Zenon Ziembiewicz
*biedota - Joasia Go bska
Biedota (robotnicy, s u ba, ch opi folwarczni)
ycie w skrajnej n dzy
godz si na takie warunki bo na inne ich nie sta
brak im podstawowych rodków do ycia
yj w strasznych warunkach (piwnicach)
nie maj
adnych praw, nie mog si o nie nawet dopomina
nie posiadaj opieki lekarskiej
poni ani, szykanowani, wykorzystywani
Robotnicy (Franek Borbocki)
gwa townie domagaj si o prawa
coraz bardziej wiadomi swoich praw
prowadz manifestacje, strajki
daj lepszych warunków ycia
76.2.3 Wieloznaczno
utworu
Granica na p aszczy nie spo ecznej. Podzia klasowy odgradzaj cy wiat posiadaj cych od wiata
n dzarzy. Jest mi dzy nimi przepa
. Dziel ich przywileje, mo liwo ci yciowe, prawa, mo liwo ci
wp ywania na ycie. Awans spo eczny jest nieosi galny dla ludzi sfery ubogiej - nieprzekraczalna granica.
P aszczyzna psychologiczna. Poszukiwanie granic tego co ocenia si obiektywnie a subiektywnie. S d
jednostki czy opinia zbiorowa. Ze zbioru subiektywnych opinii mo na zbli y si do obiektywnej prawdy.
Granica oddziela prawd od fa szu.
P aszczyzna filozoficzna. Mowa tu o mo liwo ciach poznania wiata. Cz owiek sam sobie narzuci
granice. Poznaje wiat coraz lepiej, coraz dok adniej. wiat si rozwija. Ruchoma granica poznania.
P aszczyzna moralna. Linia, której nie powinno si przekracza aby nie sprzeniewierzy si w asnym
idea om, pogl dom, by pozosta sob . Granica kompromisu nie polega na rezygnacji z w asnych idea ów.
Szukanie ci gle tej bariery, bo przekroczenie jej oznacza fa sz, ob ud w stosunku do samego siebie.
76.3 "NOCE I DNIE" M. D BROWSKIEJ
dat graniczn tej powie ci jest powstanie styczniowe
wp ywa ono na ycie bohaterów
ka de z nich widzi je inaczej
Barbara
patriotka
niech
i nienawi
do wszystkich i wszystkiego co zwi zane by o z zaborcami
ceni a tych, którzy brali udzia w powstaniu; powstanie uwa a za bohaterski czyn zbrojny
ma swoj dum , honor
razi j to, e Bogumi nie chce mówi o powstaniu
zainteresowa a si Bogumi em poniewa on bra udzia w powstaniu, obdarzy a go szacunkiem
specyficzny stosunek mia a tak e do wuja Klemensa, który bra udzia w powstaniu
uwa a a za swój obowi zek opiekowa si nim
mityzacja powstania (przyczynili si do tego tacy ludzie jak Barbara)
za m
wysz a z obowi zku
Bogumi a traktowa a wielokrotnie lekcewa
co
t skni za miastem
boi si
mierci
jest nietolerancyjna
pe na sprzeczno ci
cechuje j egotyzm
Bogumi
ma inny stosunek do powstania
gdy ono wybuch o by jeszcze m odym ch opcem, musia bardzo szybko wydoro le
powstanie wywar o na nim ogromne pi tno
stara si wymaza je z pami ci
bezpo redni kontakt ze mierci nauczy go ceni
ycie, nie mia du ych wymaga , cieszy si chwil
powstanie ukszta towa o w nim pogl d na ycie
wed ug niego najwi ksz warto ci cz owieka jest praca
jest realist , trze wo patrzy na wiat
nie ma du ych wymaga od ycia
nie pracowa dla pieni dzy lecz z mi o ci do ziemi i pracy
cz sto zaniedbywa przez to on i dzieci
stara si pomaga Barbarze lecz rzadko zgadywa jej pragnienia
kocha Barbar na równi ze swoj prac
du o wymaga od ludzi ale najwi cej od siebie
spotyka na swojej drodze wiele przeszkód
staje na przeciw losowi, jest optymist
by odpowiedzialny za swoje czyny
bohater pozytywistyczny
w powie ci uosabia m dro
yciow
kieruje si rozs dkiem
76.4 "FERDYDURKE" W. G BROWICZA
Powie
ta zrywa z tradycj powie ci realistycznej. Posiada niezwyk fabu , której zdarzenia s
wprawdzie uporz dkowane chronologicznie, ale same w sobie s nielogiczne i nieprawdopodobne.
Zdarzenia przypominaj bardziej sen ni jaw i Gombrowicz wyra nie nawi zuje w kompozycji fabu y do
techniki onirycznej (sennej). Ukazane wydarzenia i postacie s w du ej mierze absurdalne i
przejaskrawione, i sk adaj si na groteskowy obraz rzeczywisto ci. wiat ukazany zosta w krzywym
zwierciadle. Postacie s uosobieniem pewnych postaw i zachowa , wyeksponowanych, wyolbrzymionych
w nich dla spot gowania wra enia. Mamy typowego belfra - Bladaczk , pensjonark , nowoczesn matk ,
typowe postacie z rodziny szlacheckiej, parobka. Ich zachowanie jest przesadne i karykaturalne. Stanowi
w powie ci ród o komizmu. Dwie p aszczyzny interpretacyjne:
rozwa ania psychologiczne dotycz ce uzale nienia post powania cz owieka, sprowadzaj ce si do
teorii formy w yciu ludzkim
krytyka mi dzywojennej rzeczywisto ci i obyczajowo ci nadaj ca utworowi satyryczn wymow
Podstawowym poj ciem, jakim operowa Gombrowicz w swoich wypowiedziach o cz owieku i wiecie by a
"forma" - to dla Gobrowicza sposób wyra ania siebie i s owa, gesty, czyny, decyzje, postawy, styl i
sposób bycia. Jest to postawa wobec ycia, kszta t cz owieka okre laj cy go wobec wiata. Forma jest
sposobem kontaktowania si z innymi lud mi. Tworzy si dopiero w kontakcie
mi dzyludzkim i jest czym
sztucznym, nienaturalnym dla cz owieka. Jest nam narzucana z zewn trz, fa szuje nasz natur . Forma
jest konieczno ci , poniewa ka dy cz owiek chc c nawi za kontakt z innym cz owiekiem, musi przyj
jak
form , która by aby dla tamtego zrozumia a. A poniewa cz owiek yje w spo ecze stwie, jest na t
form skazany, nie mo e przed ni uciec. Forma jest tak e sposobem wyra ania w asnych pogl dów,
sposobem przekazania w asnego widzenia wiata i innych. Na pocz tku utworu narrator wyznaje, ze
poszukuje sposobu na wyra enie siebie. Zdaje sobie spraw z konieczno ci znalezienia dla siebie jakiej
formy, by zaistnie w spo ecze stwie, w ród ludzi, by zosta przez nich dojrzanym i odebranym. Ludzie
narzucaj sobie wzajemnie sposób bycia (np. belferskie zachowanie Pimki w mieszkaniu narratora
sprawia, e zachowuje si on jak ucze ). Ludzie nieustannie zmuszaj innych do pewnych zachowa i
dzia a . Ci g a walka o narzucenie w asnego wiatopogl du (walka na miny pomi dzy Mi tusem a
Pytonem, gwa t przez uszy dokonany na Pytonie). Uczniowie cierpi z powodu narzucenia im sztucznie
formy zdziecinnia ej. Forma zdziecinnia a zyskuje miano "pupy". Pupa nadana zostaje uczniom
gimnazjum, wytwarza j zw aszcza obecno
matek za p otem. Z kolei wszelkie spo eczne maski,
zachowania okre lane s poj ciem "g by". G b przyprawia cz owiekowi drugi cz owiek lub
spo ecze stwo. Gombrowicz ma wiadomo
, e przed g b nie ma ucieczki.
76.5 PROZA BRUNO SCHULZA
By pod wp ywem Kafki:
wiat nierealny
akcja nie jest wa na
dwie p aszczyzny snu i jawy, nie wiadomo gdzie rozgrywa si akcja
realizm jest zachwiany
Kreacjonizm
wiat, który kreuje nie jest rzeczywisty. Jest wymy lony. Schulz nie odwzorowuje wiata, tylko tworzy swój
w asny. Pisze swoje utwory tak, e czytaj c je widzimy wiat przez mg (kolory, brak konturów, mg a,
senno
). W jego utworach nie ma jako takiej fabu y, nie jest ona wa na.
Sensualzim
odbieranie wiata za pomoc zmys ów
dominuj barwy, d wi ki, kszta ty - oddzia ywuj na wyobra ni
nie wa na jest akcja, fabu a
76.6 "PANNY Z WILKA" J. IWASZKIEWICZA - problematyka
1. autobiograficzna
u podstaw fabu y leg y wspomnienia m odzie czego pobytu Iwaszkiewicza we dworze w Byszewach,
gdzie jako gimnazjalista udziela korepetycji. Zapami tane obrazy, osoby, sytuacje wykorzysta pisz c
opowiadanie
2. psychologiczna
le y w centrum zainteresowania pisarza. Wi
e si ze skupieniem uwagi na psychice bohatera - jego
prze yciach, rozterkach, wspomnieniach. wiat jest widziany i oceniany z perspektywy bohatera. Z
problematyk psychologiczn wi
e si rozwa anie na temat pami ci i jej znaczenia.
3. egzystencjalna
widoczna jest w zadumie nad yciem i mierci , w pytaniach o sens ycia i jego istot . W szukaniu tego
co wa ne i nieprzemijaj ce w yciu.
4. filozoficzna
towarzyszy zadumie egzystencjalnej i wyra a si pro b znalezienia ogólnych prawide rz dz cych
yciem, zrozumienia porz dku wiata i zwi zków mi dzy przesz o ci i tera niejszo ci .
5. moralna
wyra a si w pytaniach o powinno ci, obowi zki cz owieka, o warto
tego co robi, a tak e w niepokoju,
który towarzyszy bohaterowi, gdy snuje refleksj dotycz c jego yciowych dokona .
76.7 "BRZEZINA" J. IWASZKIEWICZA
miejsce mierci, wspomnie , mi osnych wzniesie i szcz
cia
niemy wiadek wydarze
nie przemija, wci
trwa
dla bohaterów jest ostoj spokoju, miejscem, które sk ania ich do refleksji
kszta tuje stany psychiczne
opisy maj charakter impresjonistyczny
traktowanie wiata
jako dzie a artystycznego i smakowanie go jako dzie a sztuki
dramatyczne wydarzenia ukazane w sposób melancholijny
splataj si
mier i ycie
Stanis aw ci
ko chory udowodni Boles awowi, e jego ycie podobne jest do mierci
zainteresowanie tera niejszo ci , tera niejszo
góruje nad przesz o ci
77. PROZA XX LECIA MI DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA)
77.1 "PROCES" F. KAFKA
77.1.1 Kompozycja powie ci
chronologiczna fabu a
uk ad zdarze przejrzysty, skoncentrowany wokó g ównego w tku procesu
akcja zmierza ku katastrofie, któr jest mier bohatera
jasny uk ad wydarze , pewna schematyczno
bohaterów, pozorna logika wiata przedstawionego,
który ujawnia sw absurdalno
- to wszystko sk ania do poszukiwania ukrytego sensu opisywanych
sytuacji
"Proces"
jako parabola, czyli utwór, w którym dos owne znaczenia s jedynie ilustracj pewnych
uniwersalnych prawd, ukazanych obrazowo, za pomoc przyk adowej fabu y i postaci.
schematyczno
dwie p aszczyzny interpretacyjne: metaforyczna i realistyczna
pozorna logika wiata przedstawionego, brak konkretyzacji czasowej i przestrzennej
77.1.2 Realizm
racjonalne, rozumne, zgodne z rzeczywisto ci przedstawienie wiata
realizm zak ada prezentacj cz owieka w jego codzienno ci
narrator jest wszechwiedz cy, on przedstawia wiat
zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobie stwem
motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami spo ecznymi w
jakich si znajduje
bohaterzy s niejednokrotnie typowi dla swojego rodowiska
komunikatywno
j zyka
wydarzenia u o one chronologicznie, zwi zek przyczynowo skutkowy
nie ma jasnego zako czenia
bohaterowie to zarówno postacie pierwszo jak i drugo planowe
Kafka odchodzi od realizmu jako na ladowania rzeczywisto ci. Kreuje now rzeczywisto
, która nie jest
zgodna z prawd . G ówny bohater Józef K. jest typowy, bez ycia wewn trznego. Jest on postaci
szczególnie ubog . Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruchów.
Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. W Procesie
wiat przedstawiony pozbawiony jest sensu. Józef K. nie wie za co zosta oskar ony. Ca y wiat utworu
podporz dkowany jest procesowi.
Proces to parabola niewiadomej losu, samotno ci cz owieka wobec wiata, który ujawnia cz owieka jako
bezduszny mechanizm. Bezsilno
, bezradno
. Cz owiek jest podporz dkowany prawu. Bezsilno
jednostki pozbawionej praw. W adza jest nieomylna.
77.2 "NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN" E. M. REMARQUE
wojna jest upiorna
odwrócenie systemu warto ci
to co jest niemoralne, niedopuszczalne, nieetyczne w normalnym wiecie, na wojnie jest normalne
77.3 "ZIEMIa PLANETa LUDZI" A. de SAINT-EXUPERY - humanizm
pozna cz owieka
mi o
do cz owieka, bezinteresowna
ch
poznania, ciekawo
mi o
do ycia
Dzi ki g ównemu bohaterowi autor przedstawi swoje losy podczas pracy lotnika. Lata na samolotach
przewo
c paczki. Ch
poznania wiata z innej strony, z góry, sk d nikt go jeszcze nie widzia . To nim
kierowa o. Podczas lotów prze y wraz z kolegami wiele katastrof. Za ka dym razem mi o
do ycia, ch
przetrwania i odkrywania wiata na nowo kaza a im prze y . Walka z samym sob . Prze ycie katastrofy
sprawi o, ze s silniejsi od okoliczno ci, które skaza y ich na mier . Miejsca odosobnione tj. Sahara, czy
nie ne góry ukazuj warto
cz owieka. Stanowi one tak e gro b
mierci, s dla niego ywio em tak
samo jak niebo po którym lata. Pisarz - pilot móg spojrze na ziemi z lotu ptaka, zmierzy si z si
natury. Kole e stwo, przyja
, g boki szacunek dla ludzkiego ycia.
77.4 "KOMU BIJE DZWON" E. HEMINGWAY - behawioryzm
Hemingway obserwuje cz owieka z zewn trz
ukazanie cz owieka zmagaj cego si z przeciwno ciami losu, w sytuacji podejmowania trudnych
decyzji
rozwa ania natury moralnej, filozoficznej s przedstawione poprzez fabu i szybko przebiegaj c
akcj
bohaterem jest m
czyzna, mocny, konsekwentnie post puj cy, szlachetny, nie ulega
przeznaczeniom losu lecz stara si z nimi zmierzy nawet je li wie, e go przerastaj i ma
wiadomo
pora ki, podejmuje ryzyko, stawia czo o przeciwno ciom, jest w stanie zapanowa nad
emocjami i uczuciami. G ówny bohater staje przed konieczno ci podj cia decyzji, postrze enia
z o ono ci sytuacji. Jest cz owiekiem nieust pliwym, oddanym sprawie. Jordan to cz owiek refleksyjny,
ceni cz owieka jako istot , ceni sobie ludzkie ycie i wszystko to co mo e ono dostarczy . Jest to
cz owiek szlachetny i uczciwy.
czy w sobie irracjonalizm z uczuciowo ci . Optymistycznie patrzy na
wiat. Stara si nie ulega rzeczywisto ci. Cz owiek jest w stanie zapanowa nad emocjami i
uczuciami.
77.5 "MISTRZ I MA GORZATA" M. BU HAKOW - powie
parabola
jest to powie
fantastyczna, mi osna, realistyczna
realizm podszyty jest grotesk
s u y równie kompromitacji wielu cech
wszystkie sposoby wykorzystania groteski s u
temu aby jeszcze bardziej uwidoczni wady
ilustruje zmiany systemu warto ci, chaos
realizm powie ci jest podszyty grotesk aby wprowadzi schematyzm - parabolizm
groteska Bu hakowa umo liwi a omini cie ówczesnej cenzury
77.5.1 Kompozycja
powie
z o ona tre ciowo i kompozycyjnie
przedstawienie wielo ci problemów osi gn Bu hakow dzi ki niejednorodno ci narracji
narrator opowiada jednocze nie jakby o trzech ró nych rzeczywisto ciach
I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszka cy
II - ma charakter ba niowy i fantastyczny, powstaje dzi ki obecno ci Wolanda-szatana i jego wity
III-
opowiadana we fragmentach historia Pi ata i Jeszui Ha-Nocri, nawi zuj ca do ewangelii, ale
ró na od niej
77.5.2 Problematyka
1. metafizyczna
wynika ze z o ono ci wiata przedstawionego. Bu hakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla wiata realnego
jest istniej cy
poza nim porz dek boski, który decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych warto ci
(takich jak: wolno
, odwaga, mi o
). Odrzucenie tych warto ci sprawia, ze wiat traci sens, popada w
chaos
2. moralna
wi
e si z ocen dzia a postaw bohaterów. Pytanie o to, co jest dobre, a co z e, sugeruje ju sama
obecno
szatana
3. egzystencjalna
wi
e si z refleksj na temat ycia, jego sensu, warto ci. Problem ten dotyczy zarówno jednostek jak i
zbiorowo ci
4. psychologiczna
opiera si na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohaterów, ich psychik , z o ono ci ich
prze y , pragnie , przyczynami ich chorób psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B. poddaje
m.in. Ma gorzat , Mistrza, Pi ata
5. spo eczno-polityczna
wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy pa stwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki sposób system
totalitarny wp ywa na ycie spo eczne i indywidualne
6. kulturalna
wi
e si z zainteresowaniem sytuacj artysty i sztuki w pa stwie totalitarnym. Mo na odnale
tak e
rozwa ania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej warto ci
7. obyczajowa
wyra a si w szczególno ci, cz sto satyrycznych opisów codziennego ycia mieszka ców Moskwy, ich
przyzwyczaje , pracy, zainteresowa , reakcji
77.5.3 Artysta i jego dzie o
Bu hakow rozwa a jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jak pe ni rol . Arty ci
wiadomie godz si na ust pstwa, jak wszyscy poddani s presji cenzury. Dobrowolnie rezygnuj z
krytycyzmu i poszukiwania prawdy, o któr w a nie jako
arty ci powinni si upomina . S zdolni wyst pi przeciw artystom niezale nym, je eli b dzie wymaga a
tego w adza. Za t lojalno
maj zapewniony byt, poczucie bezpiecze stwa, wygod i prawo drukowania
swoich utworów. Sztuka oficjalna , popierana i wspomagana przez pa stwo, jest tak samo zak amana i
nieautentyczna jak ca y system. Bu hakow neguje jak kolwiek warto
takiej twórczo ci.
Mistrz jest autorem jednej ksi
ki: opowiadaj cej histori Pi ata i Jeszui Ha-Nocri. Wielko
tego dzie a
polega na tym, e wyra a ono uniwersaln prawd o Bogu, cz owieku i niekwestionowanych warto ciach.
Prawdziwo
opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to, e ma wp yw na czytelnika, wywo uje
sprzeciw wobec z ego, zak amanego systemu. Dzie o to odzwierciedla prawdziwe t sknoty cz owieka,
ujawnia jego obawy, s abo
, ale te pragnienie dobra, odwagi, poszukiwanie Boga jako uosobienia
warto ci, bez których ycie traci sens. Udowadnia, ze w cz owieku jest dobro, ale jest ono wci
wystawiane na prób . Obrona warto ci - zw aszcza w systemach zniewolenia i zak amania - wymaga
odwagi. Mistrz za swoje dzie o zostaje napi tnowany, wykluczony z grona szanowanych i docenianych
literatów. Dzie o oparte na prawdzie i innych warto ciach czyni Mistrza wielkim.
Walka dobra ze z em
w powie ci szatan jest dobry
walka dobra ze z em ma wymiar etyczny
Wspó czesny wiat Rosji lat 20/30
Moskwa jest ukazana przez Bu hakowa jako miasto ilustruj ce problemy wspó czesnego wiata.
Pozostaje ona pod presj rz dów totalitarnych (dyktatorskich), zniewalaj cych spo ecze stwo za pomoc
narzuconej obowi zkowo ideologii, rozbudowanego aparatu policyjnego, ingerencji w ycie prywatne.
Obecno
systemu totalitarnego nie ujawnia si bezpo rednio. Bu hakow skupia uwag na jego skutkach.
Przedstawiona w powie ci rzeczywisto
pozbawiona jest wszelkich warto ci. Opiera si na zak amaniu
we wszystkich dziedzinach ycia. Przyk adem zak amania mo e by kompromitowane przez Wolanda
okre lenie "drugiej wie o ci" produktów ywno ciowych. Zak amanie ujawnia si w powszechnej
ob udzie, w zatracaniu si pierwotnych znacze s ów. Przez to bohaterowie trac rozeznanie, czym jest
prawda, sprawiedliwo
, wolno
, uczciwo
.
System totalitarny - d
y do sprawowania ca kowitej kontroli nad spo ecze stwem, niszczy
indywidualno
, bezwzgl dny, narzuca sposób my lenia, oceniania, odbiera cz owiekowi mo liwo
sprzeciwu, krytyki, wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego my lenia, ludzi zastraszonych.
ycie w Moskwie jest zbiurokratyzowane, podporz dkowane przepisom. Jako
ycia pozostawia wiele
do yczenia - brak mieszka , pieni dzy. Wprowadzenie do rzeczywisto ci pozornie moralnej logiki
demaskuje postawy ludzi.
Bu hakow w o mieszaj cy, satyryczny sposób opisuje rzeczywisto
. wiadome i celowe zdeformowanie
wiata aby ujawni jego absurd, absurd zniewolenia cz owieka w imi ideologii nie s u
cej nikomu.
78. DRAMATURGIA OKRESU MI DZYWOJENNEGO
78.1 " EGLARZ" J. SZANIAWSKIEGO
78.1.1 Cechy dramatu
wartka, spójna akcja
bohaterzy maj charakter realistyczny
logika zdarze , prawdopodobie stwo
78.1.2 Chwyty literackie
obecno
liryzmu, ironii
wprowadzenie szeregu aluzji i niedopowiedze
tematyka utworów dotyka spraw o charakterze uniwersalnym
konfrontacja dobro-z o, ludzkich pragnie , idea ów skonfrontowanych z rzeczywisto ci ,
codzienno ci
Kapitan Nut
- oficjalnie posta bardzo romantyczna, ma kochank , do której pisze wiersze, jest
cz owiekiem honoru, przedk ada go ponad wszystko, nieustraszony, przystojny, zadbany, godzien
na ladowania. Po pojawieniu si Jana okazuje si , ze listy wcale nie s romantyczne, kapitan przewozi
opium, wygl d si nie zgadza , prowadzi hulaszczy tryb ycia, nadu ywa alkoholu i narkotyków, wysp
odkry przez przypadek, bo za oga by a pijana. Dwa obrazy zupe nie ró nych postaci kontrastuj ze sob .
Dotykamy relatywizmu prawdy, która jest wzgl dna. Dwa sprzeczne opisy, aden z nich nie jest do ko ca
prawdziwy. Nie ma potwierdze tylko domniemania.
Ka dy potrzebuje pewnego idea u aby potem móc stosowa go w yciu. Ujawnienie prawdy mo e sprawi
krzywd . Szacunek dla bohaterstwa, odwagi. Ludzie potrzebuj wzorów, bowiem potrzebny jest cel,
ambicje. Idea y wzbogacaj ich, wyzwalaj w cz owieku dum . Mity s dobre, cho mog by
niebezpieczne je li ocieraj si o fanatyzm. Mog s u y manipulowaniu lud mi. Mog prowadzi do
zagro e ale s potrzebne.
78.2 "SZEWCY" I. WITKIEWICZA
78.2.1 Teoria czystej formy w teatrze
Jest to stworzona przez Witkacego koncepcja teatru, maj ca go ca kowicie zrewolucjonizowa .
Teoria czystej formy dotyczy a wy cznie teatru i przeciwstawia a si tradycji - zarówno dramatowi
naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Celem spektaklu nie jest na ladowanie rzeczywisto ci, lecz
wprowadzenie widza w inny ni
yciowy wymiar prze ywania, w sfer uczu metafizycznych. Celem jest
zaskakiwanie widza. Teatr czystej formy mia zrywa z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru, z
logicznym zwi zkiem pomi dzy przedstawionymi zdarzeniami oraz wypowiedziami bohaterów i ich
dzia aniami. Witkacy dopuszcza rozbie no
pomi dzy czynami postaci z wypowiadanymi przez nie
s dami, zmienno
psychiki, przeistaczania si jednych postaci w inne, zamiany ról. Widz ogl daj cy
spektakl Czystej Formy powinie mie wra enie, e ni jaki dziwny sen.
"Szewcy"
posiadaj istotny zwi zek z rzeczywisto ci spo eczn i polityczn , ale mo emy tak e odnale
w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Widoczne jest tu d
enie do rozwijania iluzji,
rzeczywisto ci na scenie, czyli powstrzymywania
widza od wiary, e to, co dzieje si na scenie, rozgrywa
si na prawd . S u y temu kreacja bohaterów. Nie s oni przedstawiani realistycznie, tzn. nie s w pe ni
reprezentatywni dla swojej warstwy spo ecznej (na przyk ad szewcy s tylko umownymi szewcami
poniewa czasami mówi i my l jak filozofowie, pos uguj si skomplikowanymi poj ciami i wypowiadaj
zdania w wielu j zykach). wiat przedstawiony w dramacie Witkacego, cho wi
e si ze wiatem
realnym, to jednak nie pasuje do niego, nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz wykrzywiony,
zdeformowany, groteskowy. Komizm i tragizm wspó istniej obok siebie. Prezentowane zdarzenia
zaskakuj i szokuj widza, natomiast nie maj go wzrusza . Wulgarne imiona bohaterów a tak e wulgarny
i ostry sposób ukazania erotyzmu. Dziwaczny jest tak e j zyk, jakim mówi bohaterowie, b d cy
mieszanin gwary, stylu naukowego i dziwnych przekle stw - neologizmów utworzonych na wzór
popularnych przekle stw.
Porz dki spo eczne i polityczne zmieniaj si kolejno w wyniku przewrotów rewolucyjnych.
* Porz dek kapitalistyczny. Ho duje on ustalonej hierarhii spo ecznej, która narzuca ludziom ograniczenia.
Szewcy musz naprawia buty lepszym, stoj cym wy ej - np. prokuratorowi, który jako przedstawiciel
bur uazji jest poni any przez
ksi
n , reprezentantk arystokracji. Ten podzia spo eczny wywo uje
wzajemne niech ci, nienawi ci, antagonizmy pomi dzy warstwami, zw aszcza, e wi
e si tak e z
ró nicami w poziomie ycia i posiadaczy w adzy. Pojawiaj si marzenia o rewolucji, nag ej zmianie
ca ego uk adu spo ecznego. Przewrotu dokonuje Prokurator, ale w rewolucji tej d
y wy cznie do obrony
w asnej pozycji, w asnych praw i wygodnego ycia. Decyduje si na ten krok w obawie przed rewolucj
szewców, która mog aby przybra krwawy charakter. W swoich dzia aniach wspiera si na organizacji
Dziarskich Ch opów, w której panuje kult si y, lepa wierno
i pos usze stwo przywódcy, rezygnacja z
indywidualnych d
e na rzecz realizacji rozkazów wodza. S to dylematy ustroju faszystowskiego,
totalitarnego, w którym zorganizowana si a panuje nad niezorganizowanym t umem - sk óconymi
szewcami. Gdy szewcy przepowiadaj swoj rewolucj i tworz ustrój komunistyczny, zmiana porz dku
spo ecznego polega na odwróceniu ról, podkre lonym w dramacie groteskowym zachowaniem si
szewców chodz cych w kolorowych pid amach, uznawanych przez nich za dowód panowania i
uprzywilejowanych pozycji. W adz teraz sprawuj szewcy a dotychczasowe warstwy panuj ce zostaj
obalone i poni one. Dzia ania nowej w adzy przypominaj posuni cia w adzy komunistycznej (zniszczony
zostaje przywódca rewolucji, kwestia ch opska zostaje rozwi zana si ). Dochodzi do nast pnego
przewrotu, po którym powstaje nowy bli ej nieokre lony totalitaryzm, w którym ludzie szkoleni s jak
automaty.
S P I S U T W O R Ó W W L I T E R A T U R Z E
AUTORZY
UTWORY
BOHATEROWIE
ANTYK
Homer "Iliada"
Chryzes, Agamemnon, Gryzeida, Bryzeida, Achilles, Tetyda, Menelaos, Diomedes, Ajas, Nestor,
Odys, Patrokles, Helena, Priam, Hektor, Parys, Pandar, Eneasz, Andramacha, Antenor, Dolon, Rezos,
Polidor, Likaon, Deifob
"Odyseja"
Odys, Telemach, Penelopa, Nestor, Menelaos, Kikoni, Lotofagi, Cyklopi
(Polifem), Lastrygoni, Kirke
Sofokles
"Antygona"
Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon, Eurydyka, Tejrezjasz
"Król Edyp"
Safona "Podnie cie w gór dach"
"Zazdro
"
Anakreont
"S odki bój"
"Piosenka"
Symonides
"Los"
Horacy "O co poeta prosi Apollina"
"Exegi monumentum aere perennius"
(Zbudowa em pomnik trwalszy ni ze spi u)
"Listy do Pizonów"
Wergiliusz
"Bukoliki"
Owidiusz
" ale"
Seneka "O yciu szcz
liwym"
REDNIOWIECZE
"Dzieje Tristana i Izoldy"
"Pie
o Nibelungach"
"O królu Arturze i rycerzach Okr g ego Sto u"
"Legenda o w. Aleksym"
"Bogurodzica"
"Lament wi tokrzyski"
"Pie
o Rolandzie"
Cesarz Karol, Roland, Galeon, Oliwier, Turpin, Oda, Ludwik, Pinabel,
Tiery
Przec aw S ota "O zachowaniu si przy stole"
"Satyra na leniwych ch opów"
"Rozmowa mistrza Polikarpa ze mierci "
"Kazania wi tokrzyskie"
"Kazania Gnie nie skie"
"Wiersz o zabiciu Andrzeja T czy skiego"
RENESANS
William Shakespeare
"Romeo i Julia" Kapulet, Parys, Marta, Julia, ojciec Laurenty, Trybalt, Romeo,
Benwolio, Merkurcjo
"Makbet"
Makbet, Dunkan, Banko, Makduf, Siward, Swen, Malkom, Donalbein, Fleance,
Hekate
"Hamlet"
"Otello"
"Sen nocy letniej"
"Poskromienie z o nicy"
"Wieczór Trzech Króli"
Dante Alighieri "Boska Komedia"
Beatrycze
Giovanni Boccaccio
"Dekameron"
Francesco Petrarca
"Sonety do Laury"
Michel de Montaigne
"Próby"
Francois Rabelais
"Gargantua i Pantagruel"
Macchavelli
"Ksi
"
Miguel de Servantes
"Don Kichot"
Thomas More "Utopia"
Erazm z Roterdamu
"Pochwa a g upoty"
Jan Kochanowski
"Odprawa pos ów greckich"
Fraszki
"Na swoje ksi gi"
"Na lip "
"Na sokolskie mogi y"
"Na dom w Czarnolesie"
"O ywocie ludzkim"
"Do snu"
"Do gór i lasów"
"Ku muzom"
"O mi o ci"
"Do fraszek"
"O doktorze Hiszpanie"
"O kapelanie"
"O kaznodziei"
"Na nabo n "
"Do dziewki"
Pie ni
"O spustoszeniu Podola..."
"Pie
wi toja ska o sobótce"
"O cnocie"
"O dobrej s awie"
"Stateczny umys "
"Serce ro cie"
"Mi o szale , kiedy czas po temu"
"Czego chcesz od nas panie ?"
"Psa terz Dawidów"
"Treny" Antenor, Aleksander - Parys, Helena, Ulisses, Menelaos, Priam, Kasandra, Ukagelon
Miko aj Rej
"Krótka rozprawa pomi dzy trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem"
" ywot cz owieka poczciwego"
"Figliki"
"Zwierzyniec"
"Jan Kochanowski"
"Mnich"
"Pleban pieska na cmentarzu pochowa "
Szymon Szymonowic
" e cy"
Klemens Janicki
"Elegia: O sobie samym do potomno ci"
Piotr Skarga
"Kazania sejmowe"
" ywoty wi tych"
ukasz Górnicki "Dworzanin polski"
Andrzej Frycz-Modrzewski
"O poprawie Rzeczpospolitej"
" aski - o karze za m
obójstwo"
Romain Rolland "Colas Bergnon"
Martynka, Glodzia
BAROK
Torquato Tasso "Jerozolima wyzwolona" Godfred, Baldwin, Tankred, Boemund, Rynald, Gwelf
John Milton
"Raj utracony"
Miko aj S p Szarzy ski
"Rytmy albo wiersze polskie"
"O nietrwa ej mi o ci rzeczy wiata tego"
Jan Andrzej Morsztyn "Do trupa"
"Niestatek"
"Cuda mi o ci"
"Do panny"
"Do starej"
"Na Tomka"
Daniel Naborowski
"Marno
"
"Krótko
ywota"
"Do Anny"
"Cnota grunt wszystkiemu"
"Na oczy królewny"
Wac aw Potocki "Moralia"
"Czuj, stary pies szczeka"
"Kto mocniejszy ten lepszy"
"Ogród fraszek"
"Nierz dem Polska stoi"
"Pospolite ruszenie"
"Transakcja wojny chocimskiej"
Jan Chryzostom Pasek "Pami tniki sarmaty"
Jan III Sobieski "Listy do Królowej Marysie ki"
O WIECENIE
Molier "Sk piec"
Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strza ka
" wi toszek"
Harpagon, Kleant, Eliza, Walery, Marianna, Frozyna, Jakub, Strza ka
Pierre Corneile "Cyd" Elwira, Chimena, Sankty, Rodryk, Królewna, Diego, Gomes
Denis Diderot "Kubu fatalista i jego pan"
Voltaire "Kandyd"
Jean Jacques Rousseau
"Nowa Heloiza"
Jean de La Fontaine
"Bajki"
"Wilk i baranek"
Jonathan Smith "Podró e Guliwera"
Daniel Defoe
"Robinson Crusoe"
Stanis aw Konarski
"O skutecznym rad sposobie"
"O poprawie wad wymowy"
Stanis aw Leszczy ski
"G os wolny wolno
ubezpieczaj cy"
Ignacy Krasicki Bajki i przypowie ci
"Wst p do bajek"
"Dewotka"
"Groch przy drodze"
"Jagni i wilcy"
"Szczur i kot"
"Ptaszki w klatce"
"Kruk i lis"
"Filozof"
"Malarz"
Satyry
"Pija stwo"
" ona modna"
" wiat zepsuty"
"Do króla"
"Antymonahomachia"
"Myszeida"
" wi ta mi o ci kochanej ojczyzny"
"Miko aja Do wiadczy skiego przypadki"
Julianna, Damon, baronowa de Grankendorff, Xaoo,
Gwilhelm, Amerykanin
"Monahomachia"
Hilary, Rajmond, Elizeusz, Alfons, Kleofas, Hijacynt, Zefiryn
Julian Ursyn Niemcewicz
"Powrót pos a" Pan Podkomorzy, Pani Podkomorzyna, Starosta
Gadulski, Staro cina, Teresa, Walery, Szarmancki, Agatka, Jakub
Franciszek Karpi ski
"Laura i Filon"
"Do Justyny"
"Pie ni nabo ne"
Józef Wybicki "Pie
legionów polskich we W oszech"
Franciszek Zab ocki
"Fircyk w zalotach"
Wojciech Bogus awski "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"
Stanis aw Staszic
"Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego"
"Przestrogi dla Polski"
Hugo Ko
taj
"Anonima listów kilka"
"Prawo polityczne narodu polskiego"
Franciszek Bohomolec "Rozmowa o j zku polskim"
ROMANTYZM
Johann Wolfgang Goethe
"Król Olszyn"
"Faust" Wagner, Mefistos
"Cierpienia m odego Wertera"
Werter, Lotta, Albert
Jean Jacques Rousseau
"Nowa Heloiza"
Victor Hugo
"N dznicy"
"Cromwell"
Alexandre Dumas
"Trzej Muszkieterowie"
"Hrabia de Monte Christo"
Stendhal
"Czerwone i czarne"
George Gordon Byron "Giaur" Giaur, Leila, Hassan
"Don Juan"
Walter Scott
"Rob Roy"
"Ivanhoe"
Aleksander Puszkin
"Eugeniusz Oniegin"
W adys aw Le ski, arnia, Olga, Tatiana, Zarecki, Guillot
"By tu ród nas"
Micha Lermontow
"Na Aleksandra I"
"Podzi kowanie
Adam Mickiewicz
"Oda do m odo ci"
"Pie
filaretów"
Ballady:
"Romantyczno
"
"Lilije"
" wite "
" witezianka"
"Rybka"
"Ust p" do III cz. "Dziadów"
"Droga do Rosji"
"Przedmie cia stolicy"
"Petersburg"
"Pomnik Piotra Wielkiego"
"Przegl d wojska"
"Do przyjació Moskali"
"Sonety odeskie"
"Ekskuza"
"Do Niemna"
"Wizyta"
"Sonety Krymskie"
"Pielgrzym"
"Stepy Akerma skie"
"Burza"
"Czatyrdah"
"Ajudah"
"Bakczysaraj"
"Widok z gór"
"Ruiny"
"Ksi gi narodu polskiego"
"Ksi gi pielgrzymstwa polskiego"
"Liryki Loza skie"
"Pola y si zy..."
"Nad wod wielk i czyst "
"Gdy tu mój trup"
" al rozrzutnika"
"Su mi o
"
"Do matki Polki"
"Reduta Ordona"
"Konrad Wallenrod"
Alf Walter, Halban, Wajdelota, Winrych, Kiejstut, Aldona
"Gra yna"
Gra yna, Litawor
"Dziady"
egota, Nowosilcow, Tomasz, Jan, Sobolewski, Janczewski, Wasilewski, Feliks,
Konrad, Piotr, Ewa, Rakus, Borus, Cichowski, Piotr Wysocki, Rollison, Doktor, Pelikan, Bajkow
"Pan Tadeusz" Tadeusz, S dzia, Wojski, Rejent Bolesta, Telimena, Gerwazy, Jacek Soplica,
Zosia Horeszkówna, Hrabia Horeszko, Jankiel, Maciek Dobrzy ski, Stolnik, mjr. Plut, kpt. Rykow, Acesor,
Hreczeszczanka, D browski, Protazy
Juliusz S owacki
"Lambro"
"Bogurodzica"
"Testament mój"
"Smutno mi Bo e"
"Grób Agamemnona"
"Odpowied na Psalmy przysz o ci"
"Uspokojenie"
"Roz czenie"
"Kordian"
Mefistofel, Twardowski, Ch opicki, Czartoryski, Skrzynecki, Niemcewicz, Lelewel,
Krukowiecki, Kordian, Grzegorz, Laura, Wioletta, Prezes, Doktor
"Balladyna"
Kirkor, Pustelnik, Goplana, Chochlik, Skierka, Wdowa, Grabiec, Gralon, Kostryn,
Filon
"Beniowski"
Sawa Celi ski, Aniela, Dzieduszycki, Swentyna, ks. Marek, Borejsza
Zygmunt Krasi ski
"Psalmy przysz o ci"
"Przed wit"
"Nie-Boska Komedia"
Orcio, Hrabia Henryk, Pankracy, Maria, Filozof, Mefisto, Dziewica,
Leonard, Bianchelti
Cyprian Kamil Norwid "Bema pami ci a obny rapsod"
"Do obywatela Johna Brown"
"Co
ty Atenom zrobi , Sokratesie"
"Fortepian Szopena"
"Pielgrzym"
"Pióro"
"W Weronie"
"J zyk ojczysty"
"Vademecum"
Józef Ignacy Kraszewski
"Hrabina Cosel"
"Bruel"
"Ulana"
"Dziecie starego miasta"
Aleksander Fredro
"Zemsta"
" luby panie skie"
Pani Dobrójska, Aniela, Klara, Radost, Gustaw, Albin, Jan
Seweryn Goszczy ski
"Przy sadzeniu ró "
Kornel Ujejski "Maraton"
Teofil Lenartowicz
"Duch sieroty"
Narcyza ozi ski
"Poganka"
Ryszard Berwi ski
"Marsz w przysz o
"
POZYTYWIZM
Honoriusz Balzac
"Ojciec Goriot"
Jan Joahim Goriot, Eugeniusz de Rastignac, Jakub Collin, Pani Vauquer, Poiret, Horacy
Bianchon, Pani de Beuseant, Anastazja, Delfina
"Komedia ludzka"
Gustav Flaubert "Pani Bovary"
Charles Dickens
"David Copperfield"
Antoni Czechow
"Kameleon"
Oczumie ow
"Cz owiek w futerale"
Bielikow
Lew To stoj
"Wojna i pokój"
"Anna Karenina"
Henryk Sienkiewicz
"Latarnik"
"Janko muzykant"
"Pan Wo odyjowski"
"Quo vadis"
"Krzy acy"
"Ogniem i mieczem"
Radziejowski, Opali ski, Radziwi , Kmicic,
Micha ko, Stefan Czarniecki,
Billewicz, Ole ka, Chowa ski, Jerzy Lubomirski, Zamojski, Rz dzian, Kiemlicze, szlachta lauda ska
"Potop" Anrzej Kmicic, Aleksandra Billewiczówna, Zag oba, Stanis aw Skrzetuski, Jerzy Micha
Wo odyjowski, Piotr Opali ski, Arwid Wittenberg, Stach Ostró ka, Hieronim Radziejowski, Janusz
Radziwi , Sankowicz, Tomasz Billewicz, Roch Kowalski, Kiemlicze, Augustyn Kordecki, Jerzy Lubomirski
"Nasi dzisiejsi poeci"
Eliza Orzeszkowa
"Nad Niemnem" Benedykt Korczy ski, Justyna Orzelska, Emilia Korczy ska,
Leonia, Janek Bohatyrowicz, Anzelm Bohatyrowicz, Ignacy Orzelski, Teresa Pli ska, Boles aw Kir o,
Jadwiga Darzecka, Teofil Ró yc
"Gloria victis"
Tar owski, Jaginicz, Jagmin, Mary , Anielka
"A...B...C..."
Joanna Lipska
"Dobra pani"
Ewelina Krzycka
"O ydach i kwestii ydowskiej"
Boles aw Prus "Faraon"
"Katarynka"
"Kamizelka"
"Omy ka"
"Wie a paryska"
"Kronika tygodniowa"
"Placówka"
"Emancypantki"
"Lalka" Stanis aw Wokulski, Ignacy Rzecki, Mraczewski, Tomasz
cki, Izabela
cka, Suzin,
Szuman, Wysocki, Julian Ochocki, Starski, Stawska, Schlaungbaum, Minchowie, Hopfer, Zas awska,
W sowska, Krzeczowscy
"Powracaj ca fala"
Gotlieb Adler, Kazimierz Gos awski, Ferdynand
Adam Asnyk
"Do m odych"
"Daremne ale"
"Limba"
"Ach, jak mi smutno !"
"Karmelkowy wiersz"
Maria Konopnicka
"Nasza szkapa"
"Mendel Gda ski"
"Mi osierdzie gminy"
"W poranek"
"Contra spem spero"
"Kubek"
"Rota" rodzina Mostowiaków
Stefan eromski
"Wierna rzeka" Józef Odrow
, Salomea Brynicka, Antoni Brynicki, Szczepan
Podkurek, Pani Odrow
owa, Wiesnicyn
Adam Wi licki
"Groch o cian "
Aleksander wi tochowski
"My i wy"
"Praca u podstaw"
M ODA POLSKA
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
"Koniec wieku XIX"
"Nie wierz w nic"
"Hymn do Nirwany"
"Evviva l'arte"
"Anio Pa ski"
"Melodia mgie nocnych"
"Lubi kiedy kobieta"
"Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl "
"Na skalnym podhalu"
"Jak Józek Sma pojecha wys ucha "
"Widok ze winicy do Doliny Wierchcichej"
"Wszystko umiera"
"W lesie"
Jan Kasprowicz "Z cha upy" - sonety
"W cha upie"
"Krzak dzikiej ró y w Ciemnych Smreczynach"
" wi ty Bo e, wi ty mocny"
"Dies irae"
"Hymn w. Franciszka z Asy u"
"Ksi ga ubogich"
"Przeprosiny Boga"
Leopold Staff
"Sny o pot dze"
"Kowal"
"Deszcz jesienny"
"Przed piew"
"Sonet Szalony"
"O mi o ci wroga"
Tadeusz Mici ski
"Na Hali Mi tusiej"
"Jesienne lasy poczerwienione"
"Anake"
"Emir Rzewuski"
"Lucifer"
Boles aw Le mian
"Las"
"Fala"
"Zmory wiosenne"
Gabriela Zapolska
"Moralno
pani Dulskiej"
Aniela Dulska, Juliasiewiczowa, Hesia, Mela,
Zbyszko, Felicjan Dulski
Stanis aw Wyspia ski
"Wesele"
Pan M ody - Lucjan Rydel
Panna M oda - Jadwiga Miko ajczykówna
Gospodarz - W odzimierz Tetmajer
Gospodyni - Anna Miko ajczykówna
Ojciec - Jacek Miko ajczyk
Dziennikarz - Rudolf Starzewski
Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Radczyni - Antonina Doma ska
Czepiec - B a ej Czepiec
Nos - Tadeusz Czepiec
Rachela- Józefa Singer
Widmo, Sta czyk, Rycerz, Hetman, Upiór, Wernyhora, Chocho
"Warszawianka"
"Noc listopadowa"
Stefan eromski
"Ludzie bezdomni"
Tomasz Judym, Joanna Podborska, Natalia Orsze ska,
Wanda Orsze ska, Wiktor Judym, W glichowski, Leszczykowski, Korzecki
"Syzyfowe prace"
"Zmierzch"
"Zapomnienie"
"O o nierzu tu aczu"
"Echa Le ne"
"Nagi bruk"
"Doktor Piotr" Dominik Cedzyna, Teodor Bijakowsk
"Si aczka"
Stasia Bozowska, Pawe Obarecki
"Zmierzch"
Giba owie, Walek
"Rozdziobi nas kruki i wrony"
Andrzej Borycki - Szymon Winrycha
W adys aw Stanis aw Reymont "Ch opi" Maciej Boryna, Antek, Jagna Pacze , Hanka, Jagustynka, ,
Dominikowa, Kowal, Ksi dz, Roch, Wójt, Szymek, Ambro y, Kuba, Witek, Dominikowa (Marcjanna),
Magda, Jankiel, Jasiek, Mateusz, Bylica, Pan Jacek, Tomasz K b
Stanis aw Przybyszewski
"Confiteor"
"Z psychologii jednostki twórczej"
"Moi wspó cze ni"
Tadeusz Boy- ele ski
"Znaszli ten kraj ?"
"Nowa pie
o rydzu"
"O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej"
"Dziadzio"
"Pie
o inauguracji"
Joseph Conrad
(Józef Konrad Korzeniowski)
"Lord Jim"
Jim, Marlow, Brown, Doramin, Dain, Jewel
Fiodor Dostojewski
"Zbrodnia i kara"
Rodion Romanowicz Raskolnikow, Alona Iwanowna,
Lizawieta Iwanowna, Marmie adow, Pulcheria Aleksandrowa Raskolnikow, Dunia, Zofia Siemionowna
Marmie adow - Sonia, Arkadiusz Swidrygaj ow, Zosimow, Lu yn
Emil Zola
"Germinal"
Charles Baudelaire
"Padlina"
"Albatros"
Jean Arhtur Rimbaud
"Statek pijany"
Henryk Ibsen
"Dzika kaczka" Werle, Hjamar, Gregers, Ekdal, Gina, Relling, Jadwinia
XX LECIE MI DZYWOJENNE
Franz Kafka
"Proces"
Józef K.
Antoine de Saint-Exupery
"Ziemia - planeta ludzi" Giume, Bark
"Ma y Ksi
"
Ernest Hemingway
"Komu bije dzwon"
"Stary cz owiek i morze"
"Po egnanie z broni "
Micha Bu hakow
"Mistrz i Ma gorzata"
Ma gorzata, Mistrz, Woland, Pi at, Jeszua Ha-Nocri,
Nikanor Iwanowicz
Marcel Proust "W poszukiwaniu straconego czasu"
James Joyce
"Ulisses"
André Gide
"Fa szerze", "Losy Watykanu"
Virginia Woolf "W stron latarni morskiej"
"Fala"
Aldeus Huxley "Kontrapunkt"
Erich Maria Remarque "Na zachodzie bez zmian"
Thomas Mann "Buddenbrookowie"
"Mario i czarodziej"
Roger Martin du Gard "Rodzina Thibault"
Julian Tuwim
"Poezja"
"Do Krytyków"
" ycie"
"Do prostego cz owieka"
"Rewizja"
"Mieszka cy"
"Pogrzeb prezydenta Narutowicza"
"Pro ba o piosenk "
"Et Arceo"
"Sitowie"
"Ziele "
"Rzecz czarnoleska"
"Do losu"
"Bal w operze"
"Wiosna"
"Stoj na uboczu"
Jaros aw Iwaszkiewicz "Lato 1932"
"Erotyk"
"Szcz
cie"
"Prolog"
"Maskarada"
"Lato w Nohaut"
"Panny z Wilka" Wiktor Ruben, Zosia, Julcia, Jola, Fela, Tunia
"Brzezina"
Stanis aw, Boles aw, Malina, Micha , Ola
Boles aw Le mian
"Poeta"
"Znikomek"
"W malinowym chru niaku"
"Dusio ek"
"Urszula Kochanowska"
"Trupi gi"
Konstanty Ildefons Ga czy ski
"Kryzys w bran y szarlatanów"
"Zima z wypisów szkolnych"
"Pro ba o wyspy szcz
liwe"
"Farlandia"
"Serwus Madonna"
"O mojej poezji"
"Ulica Towarowa"
"Ulica Mi a"
"Zaproszenie do p aczu"
Leopold Staff
"Kartoflisko"
"Wysokie drzewa"
"Lipy"
"Ars poetica"
"Poeta"
"Do muzy"
Antoni S onimski
"Smutno mi Bo e"
"Niemcom"
"Do córki pisarza"
Kazimierz Wierzy ski
"Manifest szalony"
"Zielono nam w g owie"
"Wiosna i wino"
"Skok o tyczce"
"100 metrów"
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
"Laura i Filon"
"Mi o
"
"Nike"
"Krawiec"
"Poca unki"
Kazimiera I akiewiczówna
"Powrót"
" mier doro karza"
Jan Lecho
"Mochnacki"
"Herostrates"
"Pytasz, co w moim yciu z wszystkich rzecz g ówn "
"Iliada"
"Karmazynowy poemat"
Julian Przybo
"Lipiec"
"Norte-dame"
"Z Tatr"
"Dachy"
W adys aw Broniewski "Poezja"
"Zag bie D browskie"
"Bagnet na bro "
"Mannlicher"
"Ulica Mi a"
"Do przyjació poetów"
"Elegia o mierci Ludwika Wary skiego"
"Nocny go
"
"Przyjacielu..."
"Bar pod zdech ym psem"
Stanis aw M odo eniec
"Wiek XX"
Bruno Jasie ski
"But w butonierce"
"Rzygaj ce pos gi"
Anatol Stern
"Futuryzje"
Stefan eromski
"Przedwio nie"
Cezary Baryka, Szymon Gajowiec, Hipolit Wielos awski, Antoni
Lulek, Jadwiga Barykowa, Seweryn B., Karolina Szar atowiczówna, Laura, Ko cieniecka, W adys aw
Barwicki, Wanda Okszy ska
"Su kowski"
"Uciek a mi przepióreczka"
Zofia Naukowska
"Granica"
Zenon Ziembiewicz, El bieta Bracka, Cecylia Kolichowska,
Justyna Bogutówna, Tczewscy, Jasia Go bska, Niewieska, Karol W browski
"Dom kobiet"
Maria D browska
"Noce i dnie"
Barbara, Bogumi Niechcic, Lucjan i Teresa Kozie , Jadwiga i
Michalina Ostrze ska, Stefania Holsza ka, Zenobia adzina, Wojciech Kr pski
Witold Gombrowicz
"Ferdydurke"
T. Pimko, Józio - narrator, Mi talski - Mi tus, Pylaszewicz -
Pyton, Bladaczka, Ga kiewicz, M odziakowie, Hurleccy, Zosia
Bruno Shulz
"Sklepy cynamonowe"
"Sanatorium pod Klepsydr "
"Ulica Krokodyli"
Jerzy Szaniawski
" eglarz"
Kapitan Nut, Jan, Med., Rze biarz, Przewodnicz cy, Rektor,
Admira , Pawe Szmidt,, Stary Marynarz, Wydawca, Doktorowa, Felcia, Iza, Kapelmistrz, Pan z komitetu,
Student
"Most"
"Murzyn"
"Adwokat i ró a"
Stanis aw Ignacy Witkiewicz
"Szewcy"
Sajetan Tempe, Robert Scurvy, Zbere nicka, Gn bon
Puczymorda
Apolinary Kostrowski
"Most Mirabeau"
"M ody o nierz"
"Prze liczna rudow osa"
WSPÓ CZESNO
Krzysztof Kamil Baczy ski
"Pokolenie"
"Z lasu"
"Elegia o ... (ch opcu polskim)"
"Historia"
"Bia a magia"
"Dni nienawi ci"
"Po egnanie a osnego strzelca"
"Jesie 1941"
"Trzeba umie ludzi pokocha "
"Spojrzenie"
"Pioseneczka"
Tadeusz Ró ewicz
"Ocalony"
"Zostawcie nas"
"List do ludo erców"
"Spadanie"
"Wyga ni cie Absolutu"
"Z yciorysu"
"Za przewodnikiem"
"Przystosowanie"
"Nie miem"
"Powrót"
"Dwa wyroki"
"Rozebrany"
"Moja poezja"
"Kartoteka"
Olga, Wujek, Cyklista, Go
w kapeluszu, Gruby, Pan z przedzia kiem, Bobik,
T usta kobieta, Niemka, Nauczyciel, Starzec 1,2, Sekretarka, Dziennikarz, Kelner, Ch op, M ody
m
czyzna, Stary górnik
Czes aw Mi osz "Campo di Fiori"
"W Warszawie"
"Piosenka o porcelanie"
"Traktat moralny"
"Moja wierna mowo"
"Ganek"
"Przypowie
o maku"
"Ballada"
"Piosenka o ko cu wiata"
"Który skrzywdzi e "
"Ars poetica"
"Zakl cie"
Wis awa Szymborska
"Cie "
"Utopia"
W adys aw Broniewski " o nierz polski"
"Ballady i romanse"
"Grób Tamerlana"
Antoni S onimski
"Na alarm"
Konstanty Ildefons Ga czy ski
"Pie
o o nierzach Westerplatte"
Julian Przybo
"Póki my zyjemy"
Jan Lecho
"Iliada"
Tadeusz Gajcy "Wczorajszemu"
"Do potomnego"
Zofia Na kowska
"Medaliony"
"Profesor Spanner"
"Kobieta cmentarna"
"Przy torze kolejowym"
"Doro li i dzieci w O wi cimiu"
"Wiza"
"Dno"
"Cz owiek jest mocny"
Tadeusz Borowski
"U nas, w Auschwitzu"
"Prosz pa stwa do gazu"
"Dzie na Harmenzach"
"Po egnanie z Mari "
"Ch opiec z bibli "
Gustaw Herling-Grudzi ski
"Inny wiat"
Rusto Karinen, Michai Aleksiejewicz Kostylew, Natalia
Lwowna, Pamfi ow
Miron Bia oszewski
"Pami tnik z powstania warszawskiego"
Miron, Staszek, Stefa, Romanowska,
Swen, Lusia, por. Rados w, Henio, Halina
Jerzy Andrzejewski
"Popió i diament"
Maciek Che micki, Stefan Szczuka, Antoni Kossecki,
Florian Waga, Franek Podgórski, Wrona, Jan Kalicki, Jerzy Szretter, Felek Szyma ski, Marcin Bogucki,
Janusz Kotowicz, Krystyna Rozbicka, Katarzyna Staniewiczowa, Fred Tel y ski, Adam i Ró a Puciatyccy,
wi cki, Pawlicki, Drewnowski
Tadeusz Konwicki
"Ma a Apokalipsa"
Nadzie da-Nadzieja, Halina, Hubert, Rysio Szmidt,
Caban, Jan, W adys aw Bu at, Kolka Nacha ows, or , Sacher, Tadzio Skoro, Towarzysz Kobia ka, Zenek,
Gosia
Hanna Krall
"Zd
y przed Panem Bogiem"
Marek Edelman, Mordechaj Anielewicz, Jurek Wilner,
Micha Klepfisz, Mira, Goliborska, Pola Lifszyc, Szeryski, Wilczkowski, Bubnerowa, Rzewuski, Hanin,
Stronska, Klepfisz, Grabowski, Wolinski, Sejdak, Zbigniew M ynarski
Albert Camus "D uma"
Bernard Rieux, Joseph Grand, Jean Tarrou, ojciec Paneloux, Raymond
Rambert, Cottard, Michel, Castel, Othon
George Orwell "Folwark Zwierz cy"
Major, Squealer, Boxer, Snowball (chy y), Clover, Mollie,
Beniamin, Moj esz, Mania
"Rok 1984"
Wielki Brat, Winston Smith, O'brian, Julia Tom Parson, Syme, Charrington,
Goldstein
Marek H asko "Ósmy dzie tygodnia"
"Pierwszy krok w chmurach"
A. Szczypiorski "Pocz tek"
Irma Seidenman, Henio Fichtelbaum, Jochan Mueller, Stuchler, W.
Suchowiak, Adam Korda, S dzia Romnicki, Siostra Weronika, Pawe Kry ski, Blutman
Aleksander So enicyn
"Jeden dzie z ycia Iwana Denisowicza"
kpt. Bujnowski
Jaros aw Iwaszkiewicz "M. yn nad Lutyni "
Durczok, Jarogniew, Mary , ks. Ryba
Moczarski
"Rozmowy z katem"
Stoop
Leon Kruczkowski
"Niemcy"
Schultz, Hoppe, Jury , Willi, Ruth, Fanchette, Sonnenbruch,
Joachim, Liesel, Peters
