1 

Model IS – LM

 

Model  IS-LM  pozwala  na  rozważenie  problemu  równowagi  na  dwóch  rynkach 
jednocześnie tj. rynku dóbr i rynku pieniądza. Pokazuje on współzależności za-
chodzące  pomiędzy  obu  rynkami,  a  tym  samym  -  skutki  prowadzenia  różnych 
polityk na obu rynkach równocześnie:  

 

polityki fiskalnej na rynek dóbr i rynek pieniądza,  

 

polityki pieniężnej na rynek pieniądza i rynek dóbr.  

Model  IS  –LM  pozwala  też  w  swojej  rozszerzonej  wersji  łączyć  rynki  dóbr  i 
pieniądza z rynkiem pracy. Schemat wzajemnych powiązań tych trzech rynków 
jest następujący:  
 
 
 
 
Ze  schematu  widać,  że  rynek  pieniądza  i  rynek pracy  są  ze  sobą  powiązane  za 
pośrednictwem rynku dóbr. Pokazane za pomocą strzałek powiązania wskazują 
na  istnienie  powiązań  działających  na  zasadzie  sprzężeń  zwrotnych.  Działanie 
rynku dóbr na rynek pieniężny powoduje zmiany na rynku pieniężnym, które z 
kolei  oddziaływują  zwrotnie  na  rynek  dóbr.  Podobnie  działają  mechanizmy 
między rynkiem dóbr i rynkiem pracy. 
Dla zrozumienia problematyki modelu IS-LM konieczna jest znajomość keyne-
sowskiego działania rynku dóbr, szczególnie w zakresie popytu globalnego (co 
to jest popyt globalny, jaka jest jego struktura, funkcja konsumpcji, funkcja in-
westycji,  mechanizm  mnożnika  wydatków  itd.).  Podobnie  jak  dla  rynku  dóbr, 
niezbędne  jest  rozumienie  kształtowania  się  równowagi  na  rynku  pieniądza, 
szczególnie  znajomość  problematyki  podaży  pieniądza  (realna  i  nominalna  po-
daż,  kontrola  podaży  pieniądza  itd.)  oraz  popytu  na  pieniądz  (szczególnie  zna-
jomość czynników wpływających na jego wielkość z dokładnym rozróżnieniem 
sposobu działania popytu transakcyjnego z przezornościowym od popytu speku-
lacyjnego).  
 
Kolejność prezentowanej problematyki: 

1.

 

Wyprowadzenie krzywej IS.  

2.

 

Analiza nachylenia krzywej IS. 

3.

 

Analiza przesunięcia krzywej IS. 

4.

 

Wyprowadzenie krzywej LM. 

5.

 

Analiza nachylenia krzywej LM. 

6.

 

Analiza przesunięcia krzywej LM. 

7.

 

Równoczesna równowaga na rynku dóbr i pieniądza model IS-LM. 

8.

 

Polityka fiskalna. 

9.

 

Polityka pieniężna. 

10.

 

 Łączne działanie obu polityk. 

 

Rynek 

pieniądza 

Rynek 

dóbr 

Rynek 

pracy 

 

2 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Pg 
 
Pg

2

 

 
 
 
 
 
 
Pg

1 

IS 

B 

A 

PKB (Y)

Y

1                                    

Y

2

      PKB (Y) 

Opis wyznaczenia IS 
Górny rysunek pokazuje linię równowagi 
między popytem globalnym i PKB (45˚). 
Dolny rysunek jest wykresem, na którym 
ma być wyznaczona krzywa I-S.  
Zakładamy,  że  poziom  cen,  wydatki  rzą-
dowe (G), podatki, podaż pieniądza, kurs 
walutowy,  zagraniczny  PKB  są  stałe. 
Ponadto,  przyjmujemy,  że  nominalna 
stopa  procentowa  równa  jest  realnej  sto-
pie.  
1.Gospodarka  znajduje  się  w  punkcie  A 
tj. przy PKB = Y

1

 i stopie procentowej R

1

 

– dolny rysunek; popycie globalnym Pg

1 

i 

Y

1

 –górny rysunek. 

2.  Bank  centralny  obniża  stopę  procen-
tową o ∆R do R

2

 – dolny rysunek. 

3. Gospodarstwa domowe stają się bogat-
sze,  ponieważ  przyszłe,  oczekiwane  do-
chody  będą  mniej  traciły  na  wartości 
wskutek  inflacji,  podobnie  dzieje  się  w 
odniesieniu  do  przedsiębiorstw.  Tym 
samym  gospodarstwa  domowe  i  przed-
siębiorstwa  planują  w  przyszłości  więk-
sze  wydatki  (zwiększają  z  Pg

1

  do  Pg

2

)  –

górny rysunek. 
 4.  Gospodarka  osiąga  równowagę  w 
punkcie  B  przy  wyższym  poziomie  PKB 
=  Y

2

  –  górny  rysunek.  Wielkość  tej 

zmiany  wynika  z  wielkości  mnożnika 
wydatków  i  wielkości  wzrostu  popytu 
globalnego.  Opisane  w  punktach  1-4  od-
działywanie  stopy  procentowej  na  popyt 
globalny  przez  zmiany  konsumpcji  i  in-
westycji  określa  się  mianem  mechani-
zmu transmisyjnego. 
5.  Punkt  B  na  dolnym  rysunku  odpowia-
da  nowej  stopie  procentowej  R

2

  i  nowe-

mu poziomowi PKB (Y

2

). 

6. Łącząc punkt A z Punktem B otrzymu-
jemy  krzywą  IS,  czyli  zbiór  punktów, 
którym  odpowiada  każda  zmiana  stopy 
procentowej  R  i  odpowiednia  do  tej 
zmiany  zmiana  PKB,  przy  zachowaniu 
równowagi na rynku dóbr. 
 

Y

1

                        Y

2 

 
1.Co to jest krzywa IS i jak powstaje?

 

B 

A 

∆

R 

R  
% 
 
 
R

1

 

 
 
 
R

2

 

 

3 

Krzywa  IS  jest  wykresem  funkcji  opisującej  wpływ  zmian  stopy procento-
wej, R, na odpowiadający równowadze na rynku dóbr poziom produkcji, Y 
(PKB). 
 
Krzywa  IS  jest  funkcją  odzwierciedlającą  kombinacje  stopy  procentowej  i 
produkcji  (PKB),  przy  których  planowane  inwestycje  (I)  równają  się  pla-
nowanym oszczędnościom (S). 
 
Krzywa  IS  ukazuje  wszystkie  kombinacje  stopy  procentowej  i  dochodu, 
które spełniają: 
  tożsamość dochodu  Y = C + I + G + E

n

 

  funkcję konsumpcji C = a + c(1-h)Y 
  funkcję inwestycji I = e – dR  (gdzie: e – poziom autonomicznych inwestycji; 
d – współczynnik wrażliwości inwestycji na stopę procentową) 

  funkcję eksportu netto  E

n

 = Ex – I

m

 = g – iY – nR         (gdzie: g -wielkość 

autonomicznego  eksportu  netto;  i  –  współczynnik  skłonności  do  importu;           
n - współczynnik wrażliwości eksportu netto na stopę procentową). 
Matematycznie  przez  podstawienie  można  podstawową  tożsamość  dochodu 
przedstawić w postaci: 
 
Y = C + I + G + E

n

 =  a + c(1-h)Y + e – dR  + g – iY – nR +G  

 
Krzywa IS pokazuje, więc jak działa rynek pieniądza przez mechanizm transmi-
syjny  na  rynek  dóbr.  Stopa  procentowa  powoduje  przesunięcie  punktu  równo-
wagi  wzdłuż  krzywej  IS  do  nowego  punktu  równowagi  przy  nowej  wielkości 
PKB. Przesunięcie to jest możliwe pod warunkiem istnienia niewykorzystanych 
czynników wytwórczych (planowany popyt globalny mniejszy od potencjalnego 
PKB)  i  przy  zachowaniu  stałości  cen,  podatków,  podaży  pieniądza  itd.  Skala 
wzrostu PKB jest uzależniona od wrażliwości popytu globalnego na zmianę sto-
py procentowej i mnożnika wydatków.  
 
2. Nachylenie krzywej IS 
Na  rysunku  kolorem  czerwonym  zaznaczono  przebieg  zmian  prowadzący  do 
innej krzywej IS, w tym przypadku mniej nachylonej (bardziej pionowej). Stąd 
widać, że taka sama zmiana R prowadzi do mniejszego wzrostu Y. A zatem wi-
dać, że gospodarka może różnie reagować (być wrażliwa, elastyczna) na zmiany 
stopy  procentowej.  Im  mniejsza  zmiana  stopy  procentowej  potrzebna  jest  do 
zmiany PKB  o ∆Y,  tym gospodarka jest wrażliwsza, a krzywa IS bardziej pła-
ska. Można to zilustrować graficznie. 
 
 
 

 

4 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Od czego zależy nachylenie krzywej IS? 
 
Poniższe  rozważania  na  temat  nachylenia  krzywej  IS  prowadzone  są  w  nieco 
innych warunkach, niż przy opisie wyznaczania krzywej IS. Odmienność ta po-
lega na rezygnacji z jednego lub więcej założeń (z wyjątkiem stałości cen oraz 
równości  stóp  procentowych  nominalnej  i  realnej).  W  analizie  pomocne  może 
być algebraiczne podejście. 
Przekształcając tożsamość: 
 
Y = a + c(1-h)Y + e – dR  + g – iY – nR + G 
 
 można otrzymać wyrażenie na wartość stopy procentowej (R): 
 

                         

G

n

d

Y

n

d

i

h

c

n

d

g

e

a

R

+

+

+

+

−

−

−

+

+

+

=

1

)

1

(

1

 

 
 
Krzywa IS będzie najbardziej płaska dla najmniejszej wartości R. Stąd z równa-
nia wynika, że przyjmując: 

 

ż

e wydatki państwa (G) są stałe 

 

ż

e  suma  wyrażeń:  a  +  e  +  g  (suma  autonomicznych  wydatków  na  kon-

sumpcję, inwestycje i eksport netto, które są niezależne od poziomu do-
chodu) jest stała w krótkim okresie, więc ich wpływ na krzywą IS jest tu 
niejako stały, 

to nachylenie krzywej IS zależy od współczynnika przy Y tzn. od:  

 

 

∆

R

 

R  
 

     Y

1

                        Y

2

         Y 

Z  rysunku  widać,  że  im  bardziej 
płaska  krzywa  IS  tym  bardziej  jest 
wrażliwa  na  zmiany  stopy  procen-
towej (

∆

R). Dla najbardziej pła-

skiej  krzywej  IS  (czarnej  po-
trzebna 

była 

najmniejsza 

zmiana  ∆R,  aby  Y  zwiększyło 
się  z  Y

1

  do  Y

2

.  Największy 

wzrost  stopy  procentowej  po-
trzebny  jest  dla  krzywej  IS 
oznaczonej  na  niebiesko,  a 
więc  najmniej  płaskiej  (naj-
bardziej  stromej). 

 

 

5 

-

n

d

i

h

c

+

+

−

−

)

1

(

1

 

Jednak

 

na  wstępie  założyliśmy  stałość  parametrów  wchodzących  w  skład  tego 

współczynnika. Stąd widać, że dla zmiany nachylenia krzywej IS trzeba zrezy-
gnować przynajmniej z części wstępnych założeń. Jeśli przyjmiemy, że parame-
try te mogą być zmienne, to nachylenie IS zależy od: 

1.

 

wrażliwości inwestycji na stopę procentową (d): d rośnie - IS bardziej 
płaska, 

2.

 

wrażliwości eksportu na stopę procentową (n): n rośnie - bardziej płaska 
IS, 

3.

 

krańcowej skłonności do konsumpcji (c): c rośnie - bardziej płaska IS, 

4.

 

stopy podatkowej (h): im mniejsze h - tym bardziej płaska IS, 

5.

 

skłonność do importu (i):  im mniejsze i  - tym bardziej płaska IS. 

W tych pięciu przypadkach współczynnik rośnie, a więc R maleje, czyli gospo-
darka jest wrażliwsza na zmiany stopy procentowej. 
Rozważenia  wymaga  pierwszy  z  powyższych  punktów,  dotyczący  wrażliwości 
inwestycji  na  stopę  procentową.  Skrajnie  keynesowskie  podejście  przyjmuje 
niezależność  inwestycji  od  stopy  procentowej,  a  więc  ma  krzywą  inwestycji 
pionową, przez co również IS przybiera pionowy przebieg. Natomiast w podej-
ś

ciu klasycznym, a także w mniej ortodoksyjnym keynesowskim, inwestycje są 

zależne od stopy procentowej, co w funkcji inwestycji wyraża się nachyleniem 
krzywej inwestycji: im bardziej stroma funkcja inwestycji (niewrażliwa na stopę 
procentową),  tym  bardziej  stroma  jest  też  IS.  Przypadek  zmiany  wrażliwości 
inwestycji na stopę procentową zilustrowany jest  czerwonymi liniami na rysun-
kach.    Spadek  wrażliwości  inwestycji  na  stopę  procentową  powoduje  zmniej-
szenie nachylenia krzywej popytu globalnego na górnym rysunku, a tym samym 
zwiększenie  stromości  krzywej  IS.  Tym  samym  mechanizm  transmisyjny  da 
mniejszy efekt niż przy czarnej krzywej. Czyli identyczne zmiany stopy procen-
towej dadzą różne zmiany PKB.  
Mechanizm działania w pozostałych przypadkach jest następujący. Każdy z pa-
rametrów  wyszczególnionych  w  tych  punktach  decyduje  o  wartości  mnożnika 
wydatków.  Przykładowo,  spadek  c,  wzrost  h,  lub  wzrost  i  zmniejsza  wartość 
mnożnika wydatków m, bo: 

i

h

c

m

+

−

−

=

)

1

(

1

1

  . 

Tym samym zmniejsza się nachylenie krzywej popytu globalnego, a więc rów-
nowagę osiąga się przy niższym poziomie produkcji (PKB) - ilustracją tego jest 
zmniejszenie nachylenia krzywej popytu globalnego zaznaczone linią czerwoną.  
Jednocześnie widać, przy rezygnacji ze stałości wydatków państwa, że wzrost G 
daje  wzrost  R.  Innymi  słowy  zwiększanie  wydatków  państwa  zwiększa  stopę 
procentową, bo następuje efekt wypierania wydatków sektora prywatnego przez 
sektor publiczny. Krzywa IS staje się bardziej stroma, czyli  mniej wrażliwa na 
oddziaływanie stopy procentowej. 

 

6 

3. Przesunięcie krzywej IS  
Rozważania dotyczące przesunięcia krzywej IS prowadzi się w warunkach stałej 
stopy  procentowej.  Czyli  można  zadać  sobie  pytanie,  co  się  stanie  przy  stałej 
stopie  procentowej,  jeśli  zmieni  się  jeden  ze  stałych  (w  założeniach)  parame-
trów, a więc jeśli zmienią się wydatki rządowe (G) albo podatki albo podaż pie-
niądza albo kurs walutowy, czy zagraniczny PKB? Zmiana każdego spowoduje 
przesunięcie krzywej IS. Można to zilustrować na rysunku: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W  gospodarce  rzeczywistej  następują  przeważnie  zmiany  wielu  parametrów, 
czyli następuje jednocześnie przesunięcie krzywej IS, jak i zmiana jej nachyle-
nia. Tym samym efekty oddziaływania na PKB mogą się częściowo znosić lub 
potęgować.  
 
 

Y

1                                    

Y

2

      PKB (Y) 

Opis przesunięcia IS 
Zakładamy,  że  poziom  cen,  podatki,  po-
daż pieniądza, kurs walutowy, zagranicz-
ny  PKB  są  stałe.  Ponadto,  przyjmujemy, 
ż

e  nominalna  stopa  procentowa  równa 

jest realnej stopie i jest ona stała.  
1.Gospodarka  znajduje  się  w  punkcie  A 
tj. przy PKB = Y

1

 i stopie procentowej R

1

 

– dolny rysunek; popycie globalnym Pg

1 

i 

Y

1

 –górny rysunek. 

2.  Rząd  zwiększa  autonomiczny  poziom   
wydatków o ∆G. – górny rysunek. 
3.  Popyt  globalny  rośnie  do  Pg

2

  –górny 

rysunek.

 

 

4.  Gospodarka  osiąga  równowagę  w 
punkcie  B  przy  wyższym  poziomie  PKB 
=  Y

2

  –  górny  rysunek.  Wzrost  PKB  na-

stąpił  zgodnie  z  formułą:  ∆Y=  m  ∆G, 
czyli  wielkość  przyrostu  PKB  jest  ilo-
czynem przyrostu wydatków rządowych i 
mnożnika wydatków  
5.  Punkt  B  na  dolnym  rysunku  odpowia-
da  nowej  wartości  PKB  (Y

2

)

 

przy  do-

tychczasowej

 

stopie  procentowej  R

1. 

Punkt ten wypada na nowej krzywej IS

2

 i 

nowemu poziomowi PKB (Y

2

). 

 
 

∆

Y= m ∆G 

B 

A 

Pg 
 
Pg

2

 

 
 
 
 
 
 
Pg

1 

PKB (Y)

Y

1

                        Y

2 

IS

2

 

 
 
IS

1

 

B 

A 

R  
% 
 
 
 
 
R

1

 

 
 
 
 

∆

G

 

Pg

1

 

Pg

2

 

 

7 

4. Co to jest krzywa LM i jak ją wyznaczyć? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Opis wyznaczenia krzywej LM 
Pamiętamy o założeniu, że poziom cen na dobra i usługi jest stały. W rozważa-
niach dotyczących popytu na pieniądz ustaliliśmy, że jest on zależny od pozio-
mu dochodu (PKB), cen dóbr i stopy procentowej. Ponieważ ceny dóbr są stałe, 
więc ograniczamy się jedynie do działania PKB i stopy procentowej. 

1.

 

Na rysunku lewym pokazana jest zależność pomiędzy popytem na pieniądz 
realny (MD) i stopą procentową (R). Popyt ten rośnie wraz ze spadkiem sto-
py  procentowej.  Wynika  to  z  większej  skłonności  do  trzymania  zasobów 
pieniądza  (popyt  spekulacyjny),  co  jest  o  tyle  łatwiejsze,  że  trzymanie  pie-
niądza w formie gotówkowej jest mało kosztowne – niewielka strata utraco-
nych odsetek. 

2.

 

 Jeżeli realny PKB wzrasta to przy danej stopie procentowej, np. R

1

, rośnie 

popyt na pieniądz, bo potrzeba więcej pieniędzy dla celów transakcyjnych i 
przezornościowych.  Czyli  przy  każdym  poziomie  stopy  procentowej  popyt 
na pieniądz jest większy, czyli krzywa popytu MD przesuwa się w prawo. 

3.

 

Gospodarka znajduje się w punkcie wyjściowym A, tzn. przy PKB równym 
Y

1

 i stopie procentowej R

1

 (rysunek prawy). 

4.

 

Odpowiada to, przy danej podaży pieniądza (MS), i popycie MD

1

 punktowi 

A na lewym rysunku.  

5.

 

Następuje wzrost PKB do poziomu Y

2

 - rysunek prawy. 

6.

 

Przy  zachowaniu  przez  bank  centralny  nominalnej  podaży  pieniądza  (MS), 
wskutek wzrostu PKB  wzrośnie popyt na pieniądz (potrzeba więcej pienię-
dzy na zawarcie transakcji kupna), czyli krzywa popytu przesunie się do po-
łożenia  MD

2

  i  ustali  się  nowy  poziom  równowagi  na  rynku  pieniądza  przy 

stopie procentowej R

2

, co ilustruje punkt B na lewym rysunku. 

7.

 

Na prawym rysunku punkt B odpowiada PKB równemu Y

2

 i stopie procen-

towej R

2.

.  

8.

 

Łącząc punkty A i B otrzymujemy krzywą LM (na prawym rysunku). 

 

 MD

1

 MD

2 

B 

A 

LM 

A 

B 

MS

1

 

R 

 
 
 

R

2

 

 
 
R

1

 

 
 

R 

Y

1

      Y

2

              

 

PKB (Y) 

Podaż pieniądza       MS 
Popyt na pieniądz    MD 

 

8 

Krzywa  LM  jest  wykresem  funkcji  opisującej  wpływ  zmian  PKB  (Y)  na 
wysokość  odpowiadającej  równowadze  na  rynku  pieniądza  stopie  procen-
towej (R). 
Krzywa LM przedstawia wszystkie kombinacje stopy procentowej (R) i do-
chodu  (Y)  spełniające  równanie  popytu  na  pieniądz  przy  stałym  realnym 
poziomie podaży pieniądza i przy stałym poziomie cen. 
 
Ponieważ popyt na pieniądz można wyrazić równaniem: 

MD = kY – bR 

gdzie:  k  –  współczynnik  preferencji  płynności,  mówiący  o  tym  jaka  część  do-
chodu  jest  przetrzymywana  w  postaci  gotówki  ze  względu  na  motyw  transak-
cyjny,  przezornościowy  i  spekulacyjny;  b  –  parametr  wrażliwości  popytu  na 
pieniądz na stopę procentową,  
więc: 

MD

b

Y

b

k

R

1

−

=

 

 

Krzywa LM pokazuje wpływ zmian produkcji (PKB), a więc rynku dóbr na ry-
nek pieniądza. Dla zachowania równowagi na rynku pieniężnym, przy stałej po-
daży nominalnej pieniądza, na skutek zmian realnego PKB, niezbędne są zmia-
ny stopy procentowej. 
 
5. Nachylenie krzywej LM 
 
Krzywa LM może mieć różne nachylenie, co wpływa na wielkość zmian stopy 
procentowej na rynku. Nachylenie to zależne jest od wartości współczynnika k/b 
przy Y. Na rysunku kolorem czerwonym pokazano krzywą LM bardziej piono-
wą.  Identyczna  zmiana  Y,  jak  w  poprzednim  wypadku  spowodowała  większą 
zmianę stopy procentowej.  
Od czego zależy nachylenie krzywej LM?   

1.

 

Wrażliwości  (elastyczności)  popytu  na  pieniądz  względem  aktywności 
gospodarczej,  czyli  wrażliwości  na  zmiany  PKB.  Krzywa  jest  tym  bar-
dziej  stroma,  im  większa  jest  elastyczność  popytu  na  pieniądz  (k)  na 
zmiany  PKB.  Czyli  im  większe  zmiany  PKB  tym  w  większym  stopniu 
muszą one być skompensowane stopą procentową.  

2.

 

Wrażliwości  popytu  na  pieniądz  na  zmiany  stopy  procentowej  (b).  Im 
większa  wrażliwość  tym  bardziej  stroma  krzywa  LM.  W  przypadkach 
skrajnych krzywa LM może być: 

 

pionowa  –  tzw.  „układ  klasyczny”,  czyli  sytuacja  doskonale  nieelastycz-
nego popytu na pieniądz na zmiany stopy procentowej, 

 

pozioma    -  popyt  na  pieniądz  jest  doskonale  elastyczny  względem  stopy 
procentowej, co odpowiada sytuacji pułapki płynności. 

 

 

9 

6. Przesunięcie krzywej LM   
Przesunięcie krzywej LM następuje przede wszystkim w wyniku zmiany podaży 
pieniądza.  W  tej  części  rezygnujemy  więc  z  przyjętego  na  wstępie  założenia  o 
stałej podaży pieniądza MS. Ponieważ utrzymujemy stałość cen, to zmiany po-
daży pieniądza, MD, są skutkiem polityki pieniężnej. Poniższy rysunek ilustruje 
procesy zachodzące na skutek zmian podaży pieniądza. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.

 

Następuje  wzrost  podaży  pieniądza  z  MS

1

  do  MS

2

,  jednocześnie  nie 

zmienia  się  położenie  krzywej  popytu  na  pieniądz  MD

1

,  pamiętamy  też, 

ż

e w dalszym ciągu ceny dóbr są stałe. 

2.

 

Równowaga  na  rynku  pieniądza  może  być  osiągnięta  przy  niższej  stopie 
procentowej R

2

. Skutkiem tego  musi być albo wzrost PKB do Y

2

, odpo-

wiadającego  aktualnemu  popytowi  transakcyjnemu  i  przezornościowemu 
na pieniądz, albo 

3.

 

Musiałaby  wzrosnąć  stopa  procentowa  do  R

1

  –  taki  przebieg  (pokazany 

niebieską linia przerywaną na lewym rysunku) oznacza jednak przesunię-
cie krzywej popytu, co wykluczyliśmy w punkcie 1. Jednocześnie widać, 
ż

e każda zmiana popytu na pieniądz, przy stałej podaży pieniądza powo-

duje przesunięcie krzywej LM.  

4.

 

Podobny  efekt  jak  zwiększenie  podaży  pieniądza  może  zostać  spowodo-
wany obniżeniem przeciętnego poziomu cen, a więc przy odrzuceniu pod-
stawowego założenia keynesowskiego podejścia. 

Uwaga. W celu rozróżnienia przesunięcia wzdłuż krzywej LM od przesunięcia 
krzywej LM należy pamiętać, że każda krzywa LM jest wyprowadzona przy sta-
łych  zmiennych:  podaż  pieniądza  i  ceny  dóbr.  Dopóki  te  zmienne  nie  ulegną 
zmianie  dopóty  gospodarka  jest  na  tej  samej  krzywej  LM  i  ruch  następuje 
wzdłuż  tej  krzywej.  Natomiast  każda  zmiana  choćby  jednej  z  tych  zmiennych 
powoduje przesunięcie krzywej LM. 

 MD

1

 

 

B 

A 

LM

1

      LM

2

 

B 

A 

MS

1

  MS

2 

R 

 
 
 

 
 
 
R

1

 

 
R

2

 

 
 

R 

Y

1

      Y

2

              

 

PKB (Y) 

Podaż pieniądza       MS 
Popyt na pieniądz    MD 

 

10

 
Jak duże jest przesunięcie krzywej LM? 
Zależy to od elastyczności popytu na pieniądz (b) względem stopy procentowej. 
Widać to na poniższych rysunkach: 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.

 

Mamy wyjściową krzywą LM

1

 przy podaży pieniądza MS

1

. 

2.

 

Następuje wzrost podaży pieniądza do MS

2

. 

3.

 

Wielkość  przesunięcie  krzywej  LM  jest  zależna  od  elastyczności  popytu 
na pieniądz względem stopy procentowej według zasady: 

 

mniej elastyczny (sztywniejszy) popyt na pieniądz na stopę procen-
tową (krzywa popytu czerwona na prawym rysunku) większe prze-
sunięcie krzywej LM (do czerwonej LM

2

 na lewym rysunku);  

 

bardziej elastyczny popyt na pieniądz na stopę procentową (krzywa 
popytu niebieska na prawym rysunku) mniejsze przesunięcie krzy-
wej LM (do niebieskiej LM

2

 na lewym rysunku). 

 
Uwaga.  Łatwiej  sobie  uświadomić  zróżnicowaną  wielkość  przesunięcia  pamię-
tając  o  tym,  że  niższej  stopie  procentowej  odpowiada  większy  popyt  na  pie-
niądz,  co  wymaga  większej  ilości  dóbr  (PKB)  aby  zaspokoić  zrównoważyć  na 
rynku dóbr ten popyt na pieniądz. 
 
7. Równoczesna równowaga na dwóch rynkach 
Równoczesną równowaga na rynkach dóbr i rynku pieniądza zostanie osiągnięta 
w  punkcie  przecięcia  krzywej  IS  i  krzywej  LM.  Punkt  ten  (E)  wskazuje,  przy 
danym  (stałym)  poziomie  cen,  wartość  PKB  (Y

E

)  i  wartość  stopy  procentowej 

(R

E

),  przy  których  oba  rynki  są  w  stanie  równowagi.  Punkt  ilustruje  poniższy 

rysunek. Jednak gospodarka pod wpływem różnych zdarzeń, czy nawet nietraf-

 

 

 

 

LM

1

      

LM

2

     

LM

2

 

 

 

MS

1

  MS

2 

R 

 
 
 

R

1

 

 
 

R

2

 

 

R

2

 

 

R 

  Y

1

  

Y

2

  

Y

2

         

 

PKB (Y) 

Podaż pieniądza       MS 
Popyt na pieniądz    MD 

 

11

nej polityki gospodarczej może stracić równowagę na jednym lub obu rynkach. 
Sytuacje braku równowagi na jednym z rynków przedstawiają punkty A,B,C,D. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Co się stanie gdy gospodarka straci równowagę? 
 
Nierównowaga na rynku pieniądza: 
Punkt A .Zbyt duża podaż pieniądza. Przy R

1

 mamy produkcję równą tylko Y

1

, 

a dla takiej stopy procentowej potrzebna byłaby produkcja równa Y

2

. Powinien 

więc  nastąpić  spadek  stopy  procentowej  do  poziomu  R

2

,  co  z  kolei  spowoduje 

wzrost popytu na pieniądz transakcyjny, a więc wzrośnie popyt globalny na do-
bra,  a  ponieważ  istnieją  niewykorzystane  moce  produkcyjne  skutkiem  będzie 
wzrost PKB. Gospodarka przesunie się do punktu E. 
Punkt  C.  Jest  to  jakby  odwrotność  punktu  A.  Gospodarka  przy  stopie  procen-
towej  R

2 

charakteryzuje  się  nadmiernym

 

popytem  na  pieniądz.  Dla  jego  zrów-

noważenia potrzebny jest wzrost stopy procentowej do R

1

. Z kolei wzrost stopy 

procentowej  spowoduje  spadek  popytu  na  pieniądz,  a  tym  samym  popytu  glo-
balnego, co obniży PKB, i gospodarka znajdzie się w punkcie E. 
Nierównowaga na rynku dóbr: 
Punkt B. Podaż na rynku dóbr (Y

2

) jest zbyt wysoka względem popytu global-

nego.  Dla  stopy  procentowej  R

1

  wystarczyłby  PKB  na  poziomie  Y

1

.Skutkiem 

tego będzie obniżanie się stopy procentowej do poziomu R

2, 

przy produkcji Y

1

. 

Z kolei skutkiem obniżenia stopy procentowej będzie wzrost popytu na pieniądz 
i wzrost produkcji co ostatecznie doprowadzi gospodarkę do punktu E. 
Punkt  D.  Tym  razem  przeciwieństwo  sytuacji  B.  Nadwyżka  popytu  na  dobra. 
Przy  stopie  procentowej  R

1 

-  PKB  musiałoby  wynieść  Y

2.

  Skutkiem  nierówno-

wagi na rynku dóbr będzie wzrost stopy procentowej. Z kolei to wywoła spadek 
popytu na dobra i przesunięcie gospodarki do punktu E. 
 
Można  sobie  oczywiści  wyobrazić  sytuacje,  gdy  gospodarka  utraci  równowagę 
na obu rynkach równocześnie. Sytuacje takie przedstawia rysunek: 
 

●

 C 

IS                               LM 

R 
 
R

1 

R

E 

 

R

2

 

            Y

1

       Y

E

         Y

2 

     Y 

  E 

●

 B 

 ● A 

●

 D 

Równowaga na rynku 

Punkt 

dóbr 

pieniądza 

Rodzaj  

nierówno-

wagi 

Skutek 

nierównowagi 

A 

Tak 

Nie 

MS>MD 

Spadnie R 

B 

Nie 

Tak 

Pg<Y 

Spadnie R 

C 

Tak 

Nie 

MD>MS 

Wzrośnie R 

D 

Nie 

Tak 

Pg>Y 

Wzrośnie R 

 

 

12

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
W  takich  sytuacjach  przebieg  procesów  jest  nieco  bardziej  skomplikowany. 
Wymaga podejmowania działań zarówno względem rynku dóbr, jak i pieniądza. 
 
8. Polityka fiskalna 
 
Rozpatrujemy  tu  działanie  polityki  fiskalnej,  które  powoduje  zmiany  popytu 
globalnego, produkcji (PKB), stopy procentowej. Polityka fiskalna realizowana 
jest przez zmiany stopy opodatkowania (h)lub zmiany poziomu wydatków pań-
stwa (G). W zależności od rodzaju działań i ich kierunku można mówić o nastę-
pujących rodzajach polityki fiskalnej:  
A. Ekspansywna (łagodna):  
1.

 

Wzrost wydatków państwa (+G) – skutek to przesunięcie krzywej IS w pra-
wo, 

2.

 

Obniżenie stopy podatkowej (-h) – zmiana nachylenia IS na bardziej pozio-
me,  następnie  może  nastąpić  przesunięcie  krzywej  w  prawo  IS  w  wyniku 
zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji. 

B. Restrykcyjna (twarda): 
3.

 

Obniżenie wydatków państwa (-G) – skutek przesunięcie krzywej IS w lewo, 

4.

 

Podniesienie stopy podatkowej (+h) – zmiana nachylenia krzywej IS na bar-
dziej  pionowe.  Następnie  może  nastąpić  przesunięcie  krzywej  IS  w  lewo  w 
wyniku zmiany poziomu inwestycji, eksportu netto i konsumpcji. 

Uwaga.  Gdy  łączymy  dwa  rodzaje  polityki,  pieniężną  i  fiskalną  to  zmiana  w 
jednej z polityk (np. na  ekspansywną)  bez zmian w drugiej, to tę drugą uwa-
ż

amy za restrykcyjną. Tak jak to ma miejsce w poniższym przypadku. 

 
 
 
 
 
 
 
 

●

 C 

IS                               LM 

R 
 

 Y 

  E 

●

 B 

●

 A 

●

 D 

 

Rodzaj  

nierównowagi na rynku 

Punkt 

dóbr 

pieniądza 

A 

Pg<Y 

MS>MD 

B 

Pg<Y 

MS<MD 

C 

Pg>Y 

MS<MD 

D 

Pg>Y 

MS>MD 

 

 

13

 
Przypadek 1. Ekspansywna polityka fiskalna i twarda polityka pieniężna. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kiedy taka polityka jest skuteczna? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

R 

 

R

1

 

 
R

E 

LM 

IS

1 

E 

              Y

E

      Y

1

  Y=Pg 

IS 

1.

 

Gospodarka znajduje się w punkcie E. 

2.

 

Zwiększamy wydatki państwa o ∆G; źródłem finan-
sowania zwiększonych wydatków jest sprzedaż ob-
ligacji, czyli nie zmienia się podaż pieniądza, stąd 
można mówić o twardej polityce pieniężnej (brak 
zmian MS). 

3.

 

Krzywa IS przesuwa się do położenia IS

1, 

czyli na-

stępuje wzrost PKB do Y

1

 , który powoduje wzrost 

stopy procentowej do R

1

, a więc spadek popytu na 

pieniądz z motywu transakcyjnego i przezornościo-
wego, czyli

 

4.

 

Następuje wyparcie inwestycji i konsumpcji przez 
wydatki państwa. Łącznie tak zaprezentowany me-
chanizm nosi nazwę efektu wypierania. 

 

IS

1 

R

 

 
 

E

 

        Y

E

 

Y

1

 

    

Y

1

 Y=Pg 

IS

 

Łatwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od 
nachylenia krzywej LM. 
1.

 

Przy bardziej pionowej krzywej LM (niebieska) po-
lityka ta jest mało skuteczna. Bowiem nastąpił sto-
sunkowo niewielki wzrost Y, jednocześnie okupiony 
wysokim wzrostem stopy procentowej. 

2.

 

Przy płaskiej LM (czerwona) polityka ta jest sku-
teczna, bo duży wzrost Y i niewielka zmiana R. 

        Y

E

 

Y

1

 

Y

1

 

Y=Pg 

 

R 
 
 

E 

 

Łatwo zauważyć, że skutek jest różny, w zależności od 
nachylenia krzywej IS. 
1.

 

Przy bardziej pionowej krzywej IS (niebieska) poli-
tyka ta jest bardziej skuteczna. Nastąpił stosunkowo 
większy wzrost Y, jednocześnie okupiony wyższym 
wzrostem stopy procentowej. 

2.

 

Przy płaskiej IS (czerwona) polityka ta jest mniej 
skuteczna, bo  mniejszy  wzrost Y  choć mniejszy 
wzrost R. 

 

14

 
 
Podsumowanie. 
 Skuteczność jest duża gdy: 

1.

 

pionowa krzywa IS  -   mała wrażliwości popytu inwestycyjnego, a także 
eksportu netto na stopy procentowe, 

2.

 

płaska krzywa LM – duża wrażliwości popytu pieniężnego na stopy pro-
centowe  (bo  przy  dużej  wrażliwości,    zwiększenie  popytu  na  pieniądz, 
który wzrasta wskutek zwiększonych wydatków państwa, spowoduje ma-
ły wzrost stóp procentowych),  

3.

 

wysoka wartość mnożnika wydatków – im wyższa wartość mnożnika tym 
skuteczniejsza polityka, bo bardziej  pionowa krzywa IS. 

 
Na  zasadzie  przeciwstawienia  łatwo  określić  warunki  nieskuteczności  polityki 
fiskalnej. Warunkami tymi są: 
1.

 

płaska krzywa IS - duża wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksportu netto 
na stopy procentowe, 

2.

 

stroma krzywa LM - mała wrażliwość popytu na pieniądz (czyli duże skoki 
stopy procentowej pod wpływem zmian w wydatkach państwa), 

3.

 

niska wartość mnożnika wydatków.  

 
Należy  jednak  dodać,  że  w  każdej  sytuacji  wysoka  wartość  mnożnika  podnosi 
skuteczność polityki fiskalnej. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

15

 
 
9. Polityka pieniężna 
 
Polityka pieniężna jako instrument oddziaływania na popyt globalny, a tym sa-
mym  PKB  jest  dopuszczalna  w  podejściu  keynesowskim.  Podejście  klasyczne 
odrzuca  taką  możliwość.  Polityka  pieniężna  realizowana  jest  głównie  przez 
zmiany  nominalnej  podaży  pieniądza..  Politykę  pieniężną  w  zależności  od  kie-
runku zmian podaży pieniądza określamy mianem ekspansywnej (łagodnej) lub 
restrykcyjnej (twardej). Dla przypomnienienia, poniżej podano podstawowe za-
sady dla każdej z tych polityk. 
1.

 

Ekspansywna polega na zwiększaniu podaży pieniądza (+MS) – skutek prze-
sunięcie krzywej LM w prawo. 

2.

 

Restrykcyjna (twarda) polega na zmniejszaniu podaży pieniądza (-MS) - sku-
tek przesunięcie krzywej LM w lewo 

 
 
Przypadek 1. Ekspansywna polityka pieniężna i twarda polityka fiskalna. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

R 

 

 
R

E

 

R

1 

LM 

LM

1 

E 

         Y

E

 Y

1

     Y=Pg 

IS 

1.

 

Gospodarka znajduje się w punkcie E. 

2.

 

Zwiększamy  podaż pieniądza o ∆MS. 

3.

 

Krzywa LM przesuwa się do położenia 
LM

1

, co powoduje spadek stopy procen-

towej do R

1

 i wzrost PKB do Y

1

. 

 

 

16

Kiedy polityka pieniężna  będzie skuteczna? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Podsumowanie. 
Skuteczność  jest zależna od tego czy zmiany podaży pieniądza wywołują duże 
zmiany stopy procentowej i wyraźnie kształtują inwestycje i eksport netto. Sku-
teczność rośnie gdy:  

1.

 

stroma krzywa LM - zmiana podaży pieniądza wywołuje stosunkowo du-
żą

 zmianę stopy procentowej, czyli popyt na pieniądz jest mało wrażliwy 

na stopy procentowe, 

2.

 

płaska krzywa IS - wrażliwość popytu inwestycyjnego i eksport netto na 
zmiany stopy procentowej jest duża (silnie reagują na zmiany stopy pro-
centowej).  

Polityka jest nieskuteczna w warunkach przeciwnych: 
1.

 

płaska  krzywa  LM  –  zmiany  podaży  pieniądza  wywołują  niewielkie 
zmiany  stopy  procentowej,  czyli  duża  wrażliwość  popytu  na  pieniądz  na 
stopy procentowe, 

2.

 

stroma IS – eksport netto i inwestycje słabo reagują na zmiany stopy pro-
centowej (słabo reagują na zmiany R). 

R 

 

 
R

E

 

R

1 

R

1 

LM 

LM

1 

E 

       Y

E

 

Y

1

 

Y

1

    Y=Pg 

IS 

Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia drugiej z krzywych, a więc tym razem 
od IS. 

1.

 

Przy bardziej pionowej IS (niebieska) 
przesunięcie krzywej LM daje stosunko-
wo niewielki przyrost Y, mimo dużego 
spadku stopy procentowej. 

2.

 

Przy płaskiej IS (czerwona) zmiana Y jest 
znacznie większa, mimo niewielkiej tylko 
obniżki stopy procentowej.

 

 

R 

 

 
 
R

E

 

R

1

 

R

1

 

 

 

 

       Y

E

 

Y

1

Y

1

    Y=Pg 

 

Ponownie widać, że uzależnione jest to od na-
chylenia krzywej, tym razem LM. 
1.

 

Przy bardziej pionowej LM (czerwona) prze-
sunięcie krzywej LM daje stosunkowo duży i 
przyrost Y, przy większym spadku stopy 
procentowej. 

2.

 

Przy płaskiej LM (niebieska) zmiana Y jest  
mniejsza, mniejsza jest też zmiana stopy 
procentowej.

 

 
 

 

 

17

10. Łączne działanie obu polityk 
 
Przeważnie w praktyce wykorzystuje się obie polityki równocześnie, czyli wy-
stępują  różne  mieszanki  polityk,  jak  np.  ekspansywna  fiskalna  i  ekspansywna 
pieniężna, ekspansywna fiskalna i restrykcyjna pieniężna. Im bardziej bank cen-
tralny jest niezależny od pozostałych instytucji państwa, tym częściej spotykamy 
przeciwstawne polityki. Poniżej przedstawione niektóre, z wielu możliwych sy-
tuacji, łącznego działania polityki fiskalnej i polityki pieniężnej. 
 
Przypadek  połączenia  ekspansywnej  polityki  fiskalnej  z  ekspansywną  polityką 
pieniężną: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

E

1 

IS

 

IS

1

 

R 

 

R

* 

R

E

 

R

* 

 

LM 

LM

1 

E 

       Y

E

 Y

*

 Y

1

            Y=Pg 

Przypadek  ilustruje  dobrze  wyważone 
połączenie  dwóch  ekspansywnych  poli-
tyk, które prowadzą do wzrostu PKB, bez 
zwiększenia  się  stopy  procentowej.  In-
nymi  słowy  możliwe  jest  przejście  z 
punktu  E,  w  którym  równowagę  wyzna-
czają krzywe IS i LM do punktu E

1

, wy-

znaczonego  przez  IS

1

  i  LM

1, 

przy  zacho-

waniu  stopy  procentowej  R

E

.    Sama  eks-

pansywna  polityka  fiskalna  (np.  przez 
wzrost  publicznych  wydatków  lub  obni-
ż

enie  podatków  lub  wzrost  eksportu)  do-

prowadzi  do  przesunięcia  krzywej  IS  i 
osiągnięcia  PKB  równego  Y

*

.  Natomiast 

ekspansywna  polityka  pieniężna  (przez 
wzrost  podaży  pieniądza)  także  może 
prowadzić  do  Y

*

  i  to  przy  niższej  stopie 

procentowej.  Działanie  łączne  może  do-
prowadzić do punktu E

1

. 

 

 

W  praktyce  łączenie  obu  polityk 
jest  niezmiernie  trudne,  tym  bar-
dziej,  że  założenie  o  stałości  cen 
jest  mało  realne.  W  gospodarce 
większości  krajów  mamy  do  czy-
nienia z inflacją.  

 

18

Model AS-AD (model agregatowej podaży i agregatowego popytu) 
 
W  modelu  IS-LM  niezmiennie  utrzymywaliśmy  założenie  sztywności  cen.  W 
modelu AS-AD rezygnujemy z tego założenia. Dopuszczamy możliwość wzro-
stu cen (inflacji) towarzyszącą wzrostowi popytu globalnego.  
 
Wyprowadzenie krzywej AD 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Krzywa  zagregowanego  popytu,  AD,  ukazuje  zależność  wielkości  zagrego-
wanego popytu, AD, i produkcji, Y (PKB),, od poziomu cen (C). W każdym 
punkcie  krzywej  AD  zachodzi  równowaga  na  rynku  dóbr  i  rynku  pienią-
dza. 
Krzywa zagregowanego popytu, AD, pokazuje na jaki poziom PKB będzie 
zapotrzebowanie  przy  danych  poszczególnych  poziomach  cen,  przy  zacho-
waniu równowagi na rynku dóbr i rynku pieniądza. 
 
Wzrost  wydatków  państwa  (G)  lub  wzrost  podaży  pieniądza  (MS)  przesuwa 
krzywą  AD  wprawo  (niebieska  linia  na  rysunku),  a  spadek  G  i  MS  przesuwa 
krzywą AD w lewo. 
 
 

∆

C

 

LM 

Wyprowadzenie krzywej AD. 
1.

 

Na  górnym  rysunku  mamy  model  IS-LM. 
Gospodarka znajduje się w punkcie E. 

2.

 

Odpowiada to punktowi E na dolnym rysun-
ku  tzn.  przy  Y

E

  oraz  przeciętnym  poziomie 

cen C

E

. 

3.

 

Jeśli ceny rosną do poziomu C

1 

(dolny rysu-

nek),  to  powoduje  to  przesunięcie  krzywej 
LM w lewo bo spada realna podaż pieniądza 
(za  tę  samą  ilość  pieniędzy  możemy  kupić 
mniej  towarów)  i  rośnie  popyt  na  pieniądz 
(żeby  kupić  tę  samą  ilość  towarów  co  do-
tychczas trzeba więcej pieniędzy), a tym sa-
mym rośnie stopa procentowa do R

1

  (górny 

rysunek). 

4.

 

Zaczyna  spadać  popyt  globalny  (inwestycje, 
eksport netto), a przez to spada PKB do  Y

1

, 

przy  poziomie  cen  C

1

  i  stopie  procentowej 

R

1

. 

5.

 

Łącząc  punkt  E  z  nowym  punktem  o  para-
metrach  C

1

 i  R

1

 (na  dolnym  rysunku)  otrzy-

mujemy krzywą AD. 

 

R 

 
 

R

1

 

 
R

E 

E 

       Y

1

      Y

E

   Y=Pg 

IS 

C 

 
 

C

1

 

 
C

E 

E 

      Y

1

      Y

E

    Y=AD 

AD 

 

19

Krzywa AS 
W modelu IS-LM przyjmowało się, że krzywa podaży jest pozioma (stałość cen 
–    przy  tej  samej  przeciętnej  cenie  możliwy  jest  różny  poziom  PKB).  Odejście 
od  założenia  stałości  cen  implikuje  inny  przebieg  krzywej  podaży.  Ma  ona  na-
chylenie  dodatnie,  tzn.  podaż  zwiększa  się  ze  wzrostem  przeciętnego  poziomu 
cen.  W  sytuacji  skrajnej  krzywa  AD  może  być  pionowa,  co  odpowiada  podej-
ś

ciu klasycznemu, czyli pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospo-

darki (krzywa niebieska na rysunku). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dlaczego jest różne nachylenie krzywej AS? 
Wynika to z odmiennego podejścia do rynku pracy. W ujęciu klasycznym istnie-
je  zawsze  pełne  zatrudnienie  (istnieje  tylko  bezrobocie  naturalne).  Gospodarka 
wytwarza  więc  tyle  ile  maksymalnie  może  –  osiąga  PKB  potencjalny.  Zmiany 
na rynku pracy przesuwają krzywą AS w lewo (obniżenie zasobu pracujących) 
lub w prawo (zwiększenie zasobu pracujących). W ujęciu keynesowskim istnieje 
niewykorzystany  zasób  pracujących  (bezrobocie  przymusowe)  i  gospodarka  w 
każdej chwili może powiększyć liczbę pracujących w odpowiedzi na wzrost po-
pytu globalnego na rynku dóbr. Przy braku założenia stałych cen wzrost ten od-
bywa się już w warunkach inflacji i wzrostu płac (stąd  nachylenie krzywej AS).  
 
Oba  ujęcia,  keynesowski  i  klasyczne,  dają  się  częściowo  pogodzić  przyjmując, 
ż

e w krótkim okresie czasu gospodarka zachowuje się wg zasad keynesowskich, 

a więc z nachyloną krzywą AS, natomiast w długim okresie gospodarka zacho-
wuje się w sposób klasyczny, a więc z pionową krzywą AS. To kompromisowe 
ujęcie ilustruje poniższy rysunek. Wprowadzono na nim długookresową krzywą 
zagregowanej podaży, LAS, do której zmierza gospodarka. Krzywa LAS odpo-
wiada pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych ( PKB potencjalny). 
 
 
 
 

AS 

 

C 

 
 

 
 
C

E 

E

 

                Y

E

         Y 

AD

 

AS

 

Przecięcie krzywych AD i AS wyznacz ceny 
równowagi  w  gospodarce.  Model  dotyczy 
krótkiego  okresu,  przy  zachowaniu  założe-
nia  o  niepełnym  wykorzystaniu  zdolności 
wytwórczych. 
Uwaga.  Taki  model  jest  wewnętrznie 
sprzeczny.  Bowiem  z  jednej  strony  wzrost 
cen prowadzi do wzrostu PKB (od strony AS) 
i spadku PKB (od strony AD). Trzeba jednak 
pamiętać,  że  nadmierne  zmiany  po  stronie 
popytu  lub  podaży  spowodowane  zmianami 
cen wytrącają gospodarkę z równowagi, czyli 
poziom  cen  nie  odpowiada  albo  podaży  albo 
popytowi. 

E

1

 

E

2 

E* 

AS 

 

C 
C*

E 

C

1

 

C

2

 

LAS

 

AS

1 

 

20

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Studium przypadków. 
Przypadek 1 przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. 

1.

 

Gospodarka znajduje się w punkcie E

1

, przy poziomie cen C

1

 i produkcji Y

1 

co odpowiada krótkookresowej równowadze keynesowskiej. 

2.

 

Ekspansywna  polityka  fiskalna  i  pieniężna  prowadzą  do  przesuwania  się 

krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS

1

  czemu towarzyszy wzrost cen. 

3.

 

W  momencie  dojścia  do  cen  C*

E

    osiągnięta  zostaje  długookresowa  równo-

waga  przy  produkcji  potencjalnej,  a  dalsze  przesuwanie  się  krzywej  AD 
prowadzi jedynie do wzrostu cen, bez wzrostu PKB. Gospodarka zachowuje 
się więc od tego momentu wg ujęcia klasycznego. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Przypadek 2 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. 

1. Gospodarka znajduje się w punkcie E, przy poziomie cen C

E

 i produkcji Y

E

, 

a więc w równowadze długookresowej. 
2. Ekspansywna polityka fiskalna i pieniężna lub szoki popytowe prowadzą do 
przesuwania się krzywej AD w prawo, wzdłuż krzywej AS  czemu towarzyszy 
wzrost  cen  i  wzrost  produkcji.  Gospodarka  traci  równowagę  długookresową 
(punkt E

2

 to tylko równowaga krótkookresowa). 

 3. Po upływie długiego okresu niedobór siły roboczej (przekroczony został po-
ziom  pełnego  zatrudnienia)  wywołuje  wzrost  płac  nominalnych  i  cen  (wzrost 

        Y

1

    Y

E

      Y

2

           Y 

E

1

 

E

2 

E* 

      AD

1 

 
  AD 

AS 

 

C 
C*

E 

C

1

 

C

2

 

C

E 

E

 

LAS

 

AS

1 

 

21

kasztów z tytułu wzrostu wynagrodzeń), a tym samym krzywa AS przesuwa się 
w lewo, wzdłuż krzywej AD

1

. 

4.  Następuje  spadek  realnej  podaży  pieniądza  (wywołany  wzrostem  cen)  i 
wzrost stopy procentowej, a tym samym spadek popytu. 
5. W momencie dojścia  krzywej AS do położenia AS

1

 osiągnięta zostaje rów-

nowaga  długookresowa  przy  produkcji  potencjalnej  Y

E

  i  poziomie  cen  C*

E

 

(punktE*).  Gospodarka  zachowuje  się  więc  od  tego  momentu  wg  ujęcia  kla-
sycznego. 
 
 
Przypadek 3 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
1. Gospodarka znajduje się w punkcie E, przy poziomie cen C

E

 i produkcji Y

E

. 

2.  Negatywny  szok  podażowy  (np.  gwałtowny  wzrost  cen  ropy  naftowej)  po-
woduje przesunięcie krzywej AS w lewo wzdłuż krzywej AD do położenia AS

1

. 

 3.  Nowy  punkt  krótkookresowej  równowagi  E

1

  odpowiada  wyższym  cenom 

(C

1

)  i  niższej  produkcji  (Y

1

).  Na  rynku  pracy  spada  zatrudnienie  i  pojawia  się 

bezrobocie. 
 4a. Jeżeli nastąpi teraz spadek płac krzywa AS

1 

może wrócić do położenia AS, a 

więc  do  długookresowej  równowagi  z  niższym  poziomem  cen  i  z  pełnym  za-
trudnieniem (znowu gospodarka wg zasad klasycznych), lub:  
 4b. Jeżeli ropa zostanie zastąpiona innymi surowcami (także spadek jednostko-
wego  zużycia  ropy)  nastąpi  trwałe  przesunięcie  się  produkcji  potencjalnej  do 
poziomu  Y

1

,  przy  niższych  płacach  i  pełnym  zatrudnieniu  (choć  bezwzględnie 

niższym). 
 
 
 
 
 

LAS

 

E

1

 

E

2 

E* 

      AD

1 

 
  AD 

AS 

 

C 
C*

E 

C

1

 

C

2

 

C

E 

E

 

        Y

1

    Y

E

      Y

2

           Y 

AS

1 

 

22

Przypadek 4 przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.  Gospodarka  znajduje  się  w  punkcie  E*,  przy  poziomie  cen  C*

E

  i  produkcji 

Y

E

. 

2.  Pozytywny  szok  podażowy  (np.  gwałtowny    spadek  cen  ropy  naftowej  lub 
obniżka podatków) powoduje przesunięcie krzywej AS

1

 w prawo wzdłuż krzy-

wej AD

1

 do położenia AS. 

 3. Nowy punkt krótkookresowej równowagi E

2

 odpowiada niższym cenom (C

2

) 

i wyższej produkcji (Y

2

). Na rynku pracy rośnie zatrudnienie i pojawia się defi-

cyt rąk do pracy. 
 4a. Jeżeli nastąpi teraz wzrost płac krzywa AS

 

może wrócić do położenia AS

1

, a 

więc  do  długookresowej  równowagi,  ponownie  z  wyższym,  wyjściowym  po-
ziomem  cen  i  z  pełnym  zatrudnieniem  (znowu  gospodarka  wg  zasad  klasycz-
nych), lub:  
 4b.  Jeżeli  gospodarka  zacznie  zużywać  więcej  ropy,  zwiększy  się  wydajność 
pracy  i  wzrośnie  zatrudnienie  nastąpi  trwałe  przesunięcie  się  produkcji  poten-
cjalnej do poziomu Y

2

, przy  wyższych płacach i pełnym zatrudnieniu.  

 
 
 
 
 

LAS

 

E

1

 

E

2 

E* 

      AD

1 

 
  AD 

AS 

 

C 
C*

E 

C

1

 

C

2

 

C

E 

E

 

        Y

1

    Y

E

      Y

2

           Y 

AS

1