asystent_osoby_niepełnosprawnej_346[02].O1.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Iwona Grudzień

dr Iwona Kłóska

Opracowanie redakcyjne:

mgr Tomasz Sułkowski

Konsultacja:

mgr Hanna Całuń

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].O1.04
„Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zdrowie i opieka nad zdrowiem człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wpływ różnych czynników na zdrowie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działania na rzecz poprawy i utrzymania zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Polityka zdrowotna państwa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu profilaktyki i promocji

zdrowia.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie nabędziesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone umiejętności,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań otwartych. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

346[02].O1

Podstawy świadczenia usług

socjalnych

346[02].O1.01

Charakteryzowanie psychofizycznych

i społecznych aspektów rozwoju

człowieka

346[02].O1.02

Doskonalenie

umiejętności

interpersonalnych

346[02].O1.03

Kształtowanie umiejętności

rozwiązywania problemów

346[02].O1.05

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

udzielanie pierwszej pomocy

346[02].O1.04

Prowadzenie

profilaktyki

i promocji zdrowia

346[02].O1.06

Stosowanie przepisów prawa

w działalności socjalnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określać psychofizyczne i społeczne mechanizmy funkcjonowania człowieka,

−

charakteryzować strukturę psychofizyczną człowieka,

−

różnicować okresy rozwoju człowieka,

−

określać wpływ procesów motywacyjnych na aktywność człowieka,

−

stosować wybrane metody poznawania osobowości,

−

określać znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi,

−

określać rodzaje sytuacji problemowych i zaplanować strategie rozwiązywania
problemów,

−

charakteryzować strukturę pomocy społecznej,

−

charakteryzować potrzeby człowieka,

−

charakteryzować wzorzec asystenta osoby niepełnosprawnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić pojęcie zdrowia i choroby,

–

scharakteryzować czynniki wpływające na stan zdrowia jednostki i zbiorowości,

–

określić przyczyny powstawania i drogi szerzenia się chorób,

–

określić wpływ środowiska naturalnego, zamieszkania, nauki i pracy na zdrowie
człowieka,

–

zapobiec negatywnemu wpływowi czynników środowiskowych na funkcjonowanie
organizmu człowieka,

–

sklasyfikować potrzeby zdrowotne człowieka,

–

scharakteryzować zachowania zdrowotne,

–

określić strategie promocji zdrowia,

–

scharakteryzować cele, zadania i kierunki działań profilaktycznych,

–

scharakteryzować zasady zdrowego stylu życia,

–

zastosować metody i formy edukacji zdrowotnej,

–

wdrożyć działania profilaktyczne eliminujące czynniki ryzyka choroby,

–

podjąć współpracę z instytucjami, organizacjami medycznymi i społecznymi
działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych,

–

scharakteryzować sytuację zdrowotną populacji polskiej,

–

scharakteryzować cele i zadania polityki zdrowotnej państwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zdrowie i opieka nad zdrowiem człowieka

4.1.1. Materiał nauczania

Koncepcje zdrowia

Pogląd na definicję zdrowia zmieniał się na przestrzeni lat. W kulturze europejskiej

jednym z pierwszych, który uporządkował całokształt poglądów na zdrowie, był Hipokrates,
nazywany „ojcem medycyny europejskiej”. W myśl jego poglądów dobre samopoczucie –
zdrowie, złe – choroba zależy od równowagi między tym co nas otacza, a nami.

Poglądy Hipokratesa na zdrowie i chorobę funkcjonowały do czasu pojawienia się nowej

filozofii  kartezjańskiej,  czyli  mechanistycznego  widzenia  świata  i  człowieka.  Zgodnie  z  tą
teorią  organizm  człowieka  był  porównywany  do  wielkiej  maszyny,  działającej  z  ogromną
doskonałością i precyzją. Teoria ta doprowadziła do poznania jego funkcji, ale spowodowała,
że  reakcja  na  chorego  człowieka  została  zawężona  do  perfekcyjnego  naprawiania  jego
zdrowia jak uszkodzonej maszyny biologicznej. Taki sposób widzenia człowieka doprowadził
do  szybkiego  rozwoju  nauk  ścisłych  a  w  medycynie  do  ogromnego  postępu  technicznego,
który  pozwolił  na  wykorzystanie  metod  analitycznych  w  badaniu  ciała  człowieka  i  jego
funkcji.  Powstały  naukowe  podstawy  medycyny  i  biomedycznego  pojęcia  zdrowia.  Zaczęto
jednak  dostrzegać,  iż  wpływ  na  zdrowie  mają  również,  obok  czynników  biologicznych  –
czynniki  społeczne.  Zdano  sobie  sprawę,  że  zdrowie  nie  jest  wyłącznie  domeną  medycyny,
ale  wielu  nauk.  Powstała  socjomedyczna  koncepcja  zdrowia,  według  której  „człowiek  to
przede  wszystkim  zespół  elementów  powiązanych  względnie  prostymi  relacjami,  wiedza
o każdym elemencie i każdej relacji to wiedza o człowieku jako całości”. Przedmiotem uwagi
medycyny  była  choroba,  zatem  wszelkie  działania  w  medycynie,  takie  jak:  diagnostyka,
terapia,  rehabilitacja,  nastawione  były  na  walkę  z  chorobą  oraz  walkę  o  utrzymanie
i przedłużenie życia. Takie podejście sprzyjało uprzedmiotowieniu pacjenta.

Momentem przełomowym w określaniu zdrowia było wejście na obszary medycyny obok

nauk społecznych – ekologii. Przedmiotem badań stały  się  „zachowania otaczające chorobę”
Powstała  w  ten  sposób  socjoekologiczna  koncepcja  zdrowia,  zwana  inaczej  holistyczną.
Biomedyczne  aspekty  zdrowia  stały  się  jednym  z  wielu  wyznaczników  działania,  gdyż
o treści  działań  decydować  miał  w  równym  stopniu  cały  psychologiczny,  społeczny
i kulturowy kontekst, w jakim żyje jednostka ludzka.

W ujęciu holistycznym zdrowie jest zjawiskiem wielowymiarowym, obejmującym

wzajemnie zależne  od  siebie  aspekty  fizyczne,  psychologiczne  i  społeczne,  których  nie daje
się  ostro  odgraniczyć  od  choroby.  Przechodząc  z  biomedycznego  do  holistycznego  modelu
medycyny  nie  można  całkowicie  odrzucać  osiągnięć  i  nauk  medycznych.  Holizm  musi
ogarnąć  i  włączyć  bezcenne  zdobycze  medycyny  naprawczej  oraz  stworzyć  warunki  do  jej
humanizowania.  Muszą  następować  ciągłe  zmiany  w  kształceniu  medycznym.  Należy
wyeksponować takie dziedziny jak promocja zdrowia i profilaktyka.

Niełatwo jest zdefiniować czym jest zdrowie. Jak pokazano wyżej, poglądy na ten temat

wciąż ewoluują. Zdrowie, według definicji ogłoszonej przez Światową Organizację Zdrowia,
to całkowity fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby
lub niedomagania.

Choroba polega na zaburzeniu funkcji organizmu lub uszkodzeniu jego struktury. Jeszcze

do niedawna chorobę definiowano jako odwrotność zdrowia. Obecnie przyjmuje się, że
choroba jest takim stanem organizmu, kiedy to czujemy się źle, a złe samopoczucie jest

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spowodowane dolegliwościami wywołanymi przez zmiany strukturalne lub zmienioną
czynność organizmu.
Klasyfikacja chorób

Największą i najlepiej poznaną grupą chorób są choroby zakaźne. Inne grupy chorób to:

–

choroby genetyczne,

–

choroby wywołane urazem lub przeciążeniem organizmu,

–

choroby psychiczne,

–

choroby autoimmunologiczne,

–

choroby hormonalne,

–

choroby z niedożywienia, przekarmienia lub niedoborów pokarmowych,

–

choroby pasożytnicze,

–

choroby o nieznanej etiologii.

Choroby klasyfikuje się ze względu na:

–

etiologię: zakaźne, niezakaźne,

–

postawy anatomiczno-topograficzne: serca, nerek, płuc, itp.,

–

wiek i płeć: kobiece, wieku dziecięcego, wieku podeszłego,

–

mechanizmy czynnościowe: alergiczne, zwyrodnieniowe,

–

dyscypliny medyczne: internistyczne, chirurgiczne,

–

dziedziczne,

–

wrodzone.

Czynniki warunkujące zdrowie.

Obecnie przyjmuje się, że zdrowie zależy od czterech grup czynników określonych

w 1973 roku przez Lalonda jako tak zwane pola zdrowotne. Poglądowo przedstawiono je na
rysunku 1.

16%

21%

53%

10%

styl

życia

środowisko fizyczne

czynniki genetyczne

opieka zdrowotna

Rys. 1. Czynniki wpływające na zdrowie [9]

Największy, bo 53% wpływ na zdrowie człowieka ma styl życia, na który składają się

między  innymi  takie  elementy:  aktywność  fizyczna,  sposób  odżywiania  się,  umiejętności
radzenia sobie ze stresem, stosowanie używek (nikotyna, alkohol, środki psychoaktywne) czy
zachowania seksualne. Środowisko fizyczne warunkuje stan zdrowia człowieka w około 21%.
Korzystny  wpływ  na  zdrowie  ma  czyste  powietrze,  woda,  zdrowa  i  bezpieczna  szkoła  oraz
zakład pracy. Negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym stopniu
z  degradacji  środowiska  naturalnego,  promieniowania  jonizującego,  hałasu,  szkodliwych
substancji  chemicznych  oraz  czynników  biologicznych.  Zdrowie  człowieka  w  16%

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uwarunkowane jest przez czynniki genetyczne, zaś jedynie 10%, czyli w najmniejszym
stopniu poprzez opiekę zdrowotną, jej strukturę, organizację, funkcjonowanie czy też
dostępność do świadczeń medycznych i ich jakość.
Potrzeby zdrowotne człowieka

Pojęcie „potrzeba” oznacza taki brak, który występuje w człowieku i który musi być

uzupełniany, aby mógł on żyć i osiągać dobrostan oraz coraz wyższy poziom realizacji
swoich możliwości rozwojowych.

U człowieka braki mogą występować zarówno ze względu na biologiczną, jak

i psychiczną strukturę organizmu. Dlatego też klasyfikacja potrzeb ludzkich jest dokonywana
ze względu na te dwie struktury. Szczegółowo hierarchia potrzeb człowieka omówiona
została w innej jednostce modułowej.

Podstawą do planowania wszelkiego rodzaju działań prozdrowotnych jest rozpoznanie

potrzeb  zdrowotnych.  Pojęcie  potrzeb  zdrowotnych  jest  szeroko  stosowane  w  procesie
planowania.  Potrzeby  zdrowotne  dzielimy  na  wyrażone  i  niewyrażone.  Potrzeby  wyrażone
stanowią  20%  potrzeb  rzeczywistych,  80%  jest  niezidentyfikowanych,  niewyrażonych.
Potrzeby  niewyrażone  to  działania  mające  za  zadanie  niedopuszczenie do pogorszenia  stanu
zdrowia.  W  skład  tych  działań  wchodzą  przede  wszystkim  szeroko  pojęta  profilaktyka,
programy zdrowotne oraz wczesna diagnostyka.

Podstawową informacją służącą szacowaniu potrzeb zdrowotnych mieszkańców danego

regionu są dane o stanie zdrowia ludności. Od ich rzetelności zależy trafność przedsięwzięć
w zakresie zabezpieczenia opieki zdrowotnej, z uwzględnieniem nie tylko działań w zakresie
medycyny naprawczej, ale także szeroko rozumianej medycyny zapobiegawczej. Największy
nacisk w szacowaniu potrzeb zdrowotnych należy położyć na choroby, które stanowią
najważniejszą przyczynę umieralności.

Do najczęściej wykorzystywanych narzędzi w szacowaniu potrzeb zdrowotnych należą:

1. Analiza sumy pomiarów pojedynczych osób – składa się na badanie zdrowia populacji

w określonym zakresie, jak na przykład charakterystyka przebiegu badanej choroby,
charakterystyka zdrowia określonego zawodu, zdrowie osób w określonych przedziałach
wiekowych.

2. Analiza danych ilościowych z działań opisowych (biernych), to jest z oficjalnych

statystyk  szpitali,  przychodni,  stacji  sanitarno-epidemiologicznych,  danych  o  liczbie
ludności  –  urodzenia  i  zgony,  liczba  chorych,  liczba  chorych  na  choroby  zakaźne.
Wszystkie  te  dane  można  znaleźć  w  rocznikach  statystycznych  ogólnych  i  służby
zdrowia.

3. Badania eksperymentalne – aktywne, doświadczalne lub przesiewowe; służą do

poznawania  rzeczywistych  potrzeb  zdrowotnych  populacji.  Ta  grupa  badań  nazywana
jest  także  badaniami  interwencyjnymi,  wymaga  czynnego  i  aktywnego  podejścia
badaczy.
Analiza  danych  statystycznych  i  danych  z  badań  eksperymentalnych  pozwala  na

dokładne  określenie  potrzeb  zdrowotnych.  Niezwykle  ważne  znaczenie  dla  szacowania
potrzeb  zdrowotnych,  mają  także  dane  demograficzne.  Obserwowany  ostatnio  proces
starzenia  się  społeczeństwa  znacznie  wpływa  na  wskaźniki  zachorowalności,  zwłaszcza  na
choroby  o  przebiegu  przewlekłym  co  zwiększa  zapotrzebowanie  na  opiekę  zdrowotną
ambulatoryjną i szpitalną.
Diagnozowanie jednostki

Diagnozowanie jest procesem ustalania diagnozy, która jest podstawą pomocy dla osób,

grup  dotkniętych  problemem.  Określenie  terminu  diagnoza  przypisuje  się  M.  Richmond,
która punktem wyjścia do pracy z indywidualnym przypadkiem uczyniła rozpoznanie sytuacji
podopiecznego,  a  w  szczególności  wgląd  w  cechy  osobowościowe  jednostki,  rozpoznanie
zasobów,  zagrożeń  i  wpływów  otoczenia  społecznego  na  jednostkę.  Diagnoza  jest  efektem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wielu czynności badawczych, zaś celem jej jest ustalenie stanu faktycznego badanych,
analizowanych, np. badanej sytuacji życiowej podopiecznego, analizowanego problemu.

Podczas diagnozy rozpoznajemy:

−

niezaspokojone potrzeby człowieka, które mogą być źródłem problemów w jego
funkcjonowaniu,

−

problemy, określając ich rodzaj i zakres,

−

przyczyny powodujące niezaspokojenie potrzeb, tkwiące w jednostce i w jej najbliższym
środowisku (np. rodzinie, grupie).

−

siły jednostki i jej najbliższego środowiska, np. możliwości, umiejętności.

Wyniki diagnozy wskazują kierunek oddziaływań, które mogą zmierzać do:

–

zmian w samej jednostce np. jej wiedzy, postawach, stanie psychosomatycznym,

–

zmian w jej otoczeniu społecznym.

Procedura diagnozowania osób indywidualnych składa się z następujących etapów:
1. Zebranie materiału diagnostycznego – z wykorzystaniem techniki zbierania informacji

i narzędzi badawczych (rozpoznanie potrzeb), np. wywiadu, rozmowy, obserwacji,
analizy dokumentów.

2. Opis – polegający na uporządkowaniu zebranych informacji (faktów), składających się na

sytuację życiową, uwzględniających następujące aspekty, np. sytuację zdrowotną,
mieszkaniową, rodzinną, materialną, zawodową (szkolną), prawną, kontaktów
społecznych. Opis (jako rejestr faktów) skupia się nie tylko na dysfunkcjach.

3. Ocena diagnostyczna – jest czynnością wielokierunkową, w której analizowane są

problemy społecznego funkcjonowania jednostki, przy wykorzystaniu podejścia
ekologicznego, rozwojowego, systemowego.

Techniki i narzędzia uzyskiwania informacji

Prawidłowe rozpoznanie potrzeb i problemów jednostki, grupy, środowiska wymaga

zastosowania odpowiednich technik i narzędzi uzyskiwania informacji o opiniach, postawach,
przekonaniach,  pragnieniach  podopiecznych,  a  także  o  faktach  dotyczących  ich  sytuacji
życiowej.  Do  takich  technik  należą:  technika  wywiadu,  rozmowy,  obserwacji,  analizy
dokumentów, ankieta. Z uwagi na ich użyteczność w pracy asystenta osoby niepełnosprawnej
omówione zostaną jedynie wybrane techniki zbierania informacji. W pracy opiekuńczej służą
one nie tylko celom badawczym, ale rozpoznaniu potrzeb w celu przede wszystkim udzielenia
pomocy.

Wywiad i rozmowa – są podstawowym typem interakcji między pracownikiem

a podopiecznym,  w  którym  zachodzą  procesy  komunikowania  się.  Wywiad  to  inaczej
rozmowa  kierowana  i  występują  w  niej  przynajmniej  dwie  osoby.  Podczas  wywiadu
stawiamy pytania kierunkowe dążące do założonego wcześniej celu. Należy pamiętać o tym,
że zarówno wywiad,  jak  i  rozmowa  jest procesem wzajemnego oddziaływania w relacjach
badający – badany. Wyróżniamy typy wywiadu ze względu na:
a)  formę wypowiadania się badanego (respondenta),
b)  sposób przeprowadzania wywiadu,
c)  zachowanie się badającego,
d)  liczbę uczestników.
Do wyżej wymienionych grup należą wywiady:
a)  ustne i pisemne,
b)  skategoryzowane i nieskategoryzowane,
c)  jawne i ukryte,
d)  indywidualne i zbiorowe,
e)  panelowe.

W zależności od rodzaju wywiadu dobierane są odpowiednie narzędzia, np.

kwestionariusz wywiadu, wykaz problemów zawierający listę pytań. W trakcie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeprowadzania  wywiadu  należy  pytać  o  fakty  i  opinie.  Pytania  o  fakty  dotyczą  wieku,
wykonywanego  zawodu,  liczby  osób  zamieszkującym  z  podopiecznym.  Pytania  o  opinie
pozwalają  na  dotarcie  do  subiektywnych  nastawień,  odczuć,  postaw.  W  wielu  przypadkach
wywiad  przeprowadzany  z  podopiecznym  jest  uzupełniany  rozmową  z  rodziną  lub  osobami
bliskimi.

Obserwacja jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością,

planowością,  czyli  metoda  powinna  być  stosowana  zgodnie  z  wcześniejszymi  założeniami
(planem).  Obserwacja  nie  może  być  przypadkowa  i  jednorazowa,  powinna  być  stosowana
w różnych  warunkach.  Obserwacja  polega  na    świadomym,  systematycznym  gromadzeniu
danych o podmiocie opieki przez spostrzeganie tego co robi,  jak się zachowuje w określonej
sytuacji  zdrowotnej,  jak  reaguje  na  ludzi  czy  zdarzenia.  Może  być  stosowana  w  celu
uzupełnienia posiadanych już informacji, sprawdzenia wiarygodności danych zgromadzonych
wcześniej, pochodzących na przykład z wywiadu z pacjentem. Rezultaty obserwacji stanowią
przesłanki  czynności  poznawczych  człowieka,  dokonywanych  za  pomocą  różnych  narządów
zmysłów, takich jak np. wzrok, słuch, węch, smak, dotyk.

Ze względu na sposoby dokonywania obserwacji wyróżnić można następujące jej rodzaje:
a) bezpośrednią i pośrednią,
b) kontrolowaną i niekontrolowaną,

jawną i ukrytą.

Ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnieniu specjalnych

kwestionariuszy,  na  ogół  o  wysokim  stopniu  standaryzacji.  Powinna  zawierać  pytania
dotyczące  stylu  życia,  sposobu  odżywiania  się  i  spędzania  wolnego  czasu,  zachowań
seksualnych, zachowań służących ochronie zdrowia psychicznego – sposobów radzenia sobie
ze  stresem,  czyli  wszystkich  tych  czynników,  które  determinują  zachowanie  zdrowia  lub
ryzyko zachorowań.
Specyfika diagnozowania potrzeb i problemów osób niepełnosprawnych

Choć ogólny schemat postępowania diagnostycznego jest taki sam niezależnie od tego,

czy  jest  to  środowisko  osób  sprawnych,  czy  osób  z  ograniczoną  sprawnością,  to  specyfika
problemów  występujących  w  środowisku  osób  z  niepełnosprawnością  sprawia,  że  należy
zwrócić  szczególną  uwagę  na  niektóre  aspekty  zakresu  diagnozy.  Pełna  diagnoza  społeczna
problemów osoby niepełnosprawnej obejmuje:

−

diagnozę indywidualną, skoncentrowaną na człowieku niepełnosprawnym,

−

diagnozę rodzinną, obejmującą wszystkich członków rodziny,

−

diagnozę społeczności lokalnej.

Diagnoza  indywidualna  –  skupia  się  na  rozpoznaniu  niezaspokojonych  potrzeb,  dysfunkcji,
ograniczeń  osoby  niepełnosprawnej,  wynikających  z  rodzaju  i  stopnia  niepełnosprawności,
np.  ograniczenia  w  wykonywaniu  czynności  życia  codziennego  oraz  potencjału,  sił  osoby
niepełnosprawnej,  zachowanych  sprawności,  np.  zdolności  do  samoobsługi.  Pomiar  i  zakres
niepełnej  sprawności  polega  na  ocenie  samodzielności  człowieka  w  wykonywaniu
określonych czynności:

−

samoobsługi, np. mycie się, kąpiel, jedzenie, czesanie, golenie, obcinanie paznokci,
załatwianie potrzeb fizjologicznych,

−

prowadzenie gospodarstwa domowego, np. sprzątanie, gotowanie, palenie w piecu,
większe porządki itp.,

−

poruszanie się poza domem, np. szkoła, praca, zakupy, urzędy, poczta, lekarz, kościół,
kultura itp.
Pełne rozpoznanie problemów podopiecznego wymaga oceny stopnia zapotrzebowania

na opiekę i pielęgnację. Użyteczne mogą tu być skale oceny samodzielności podopiecznego
przyjęte dla domów pomocy społecznej obejmujące 5 wyznaczników opieki:
1) poruszanie się,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  czynności higieniczne,
3)  odżywianie,
4)  wydalanie,
5)  orientacja w sprawach zdrowia i potrzeba opieki psychospołecznej.

W zależności od dokonanej oceny następuje zakwalifikowanie podopiecznego do jednej

z czterech kategorii wymaganej opieki:

−

minimalnej,

−

umiarkowanej,

−

wzmożonej,

−

intensywnej.

Diagnoza  rodzinna  –  ten  rodzaj  rozpoznania  skoncentrowany  jest  na  określeniu  obszarów
zagrożeń  i  dysfunkcji  normalnej  egzystencji  rodziny,  tj.  niezaspokojonych  potrzeb  rodziny.
Czynności  diagnostyczne  zmierzają  więc  do  oceny  czynników  wewnątrzrodzinnych
i zewnątrzrodzinnych wpływających  na funkcjonowanie osoby  niepełnosprawnej  w rodzinie.
Istotnymi elementami rozpoznania sytuacji rodzinnej jest poznanie jej potencjału, możliwości
w sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. Celem diagnozy rodzinnej
jest więc określenie zakresu wydolności opiekuńczo-pielęgnacyjnej, na którą składają się:
a)  poziom sprawności fizycznej i psychicznej członków rodziny,
b)  pełność i niepełność rodziny,
c)  wielodzietność,
d)  dyspozycyjność członków rodziny,
e)  sytuacja bytowa (sytuacja materialna),
f)  wiedza i umiejętności członków rodziny,
g)  poziom wykształcenia osób dorosłych w rodzinie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak zmieniały się poglądy i definicje zdrowia?
2.  Jakie czynniki decydują o zdrowiu?
3.  W jakim celu przeprowadzamy badania potrzeb zdrowotnych?
4.  Jakie narzędzia wykorzystujemy do badania  potrzeb zdrowotnych?
5.  Jakie znasz typy wywiadu?
6.  Na czym polega diagnozowanie potrzeb i osób niepełnosprawnych?
7.  Jakie znasz grupy chorób?
8.  Jak klasyfikuje się choroby?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw na forum grupy charakterystykę jednego z wylosowanych zagadnień

dotyczących zdrowia:

−

mechanistyczna koncepcja zdrowia,

−

socjomedyczna koncepcja zdrowia,

−

podejście holistyczne do zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zdrowia
2)  wylosować zagadnienie do scharakteryzowania,
3)  zaprezentować wylosowane zagadnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Korzystając z roczników statystycznych z ostatnich 5 lat przeanalizuj zachorowalność na

choroby układu krążenia i choroby nowotworowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zachorowalności na choroby układy

krążenia i choroby nowotworowe,

2) wyszukać w rocznikach dane statystyczne dotyczące zachorowań na choroby układu

krążenia w ciągu ostatnich 5 lat,

3) wyszukać w rocznikach dane statystyczne dotyczące zachorowań na choroby

nowotworowe w ciągu ostatnich 5 lat,

4) określić podczas dyskusji w grupie czy zachorowalność na te choroby spada, czy się

zwiększa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

roczniki statystyczne,

−

roczniki statystyczne służby zdrowia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia zdrowia i choroby?

¨ ¨

2) określić czynniki wpływające na zdrowie?

¨ ¨

3) scharakteryzować techniki i narzędzia wykorzystywane w diagnozowaniu

potrzeb zdrowotnych?

¨ ¨

4) zanalizować dane statystyczne dotyczące stanu zdrowia społeczeństwa ?

¨ ¨

5) ocenić stan zdrowia na podstawie danych statystycznych?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wpływ różnych czynników na zdrowie

4.2.1. Materiał nauczania

Zachowania zdrowotne

Styl życia, czyli zespół zachowań i postaw zdrowotnych, jest najważniejszym

czynnikiem  warunkującym  zarówno  stan  zdrowia  jednostki,  jak  i  populacji.  Zachowania
zdrowotne  lub  zachowania  związane  ze  zdrowiem  to  każde  zachowanie  lub  aktywność
jednostki będące elementem codziennego życia, a ponadto wpływające na stan jej zdrowia. Są
to  działania  polegające  na  praktycznym  stosowaniu  posiadanej  wiedzy  na  temat  zdrowia
i choroby. Stanowią one przedmiot względnie wolnych i indywidualnych wyborów i decyzji.
Zachowania zdrowotne mogą być:
1.  Biopozytywne  (prozdrowotne)  –  wykazujące  pozytywny  wpływ  na  zdrowie,  mające  na

celu lub dające w efekcie podtrzymanie, umacnianie, przywracanie zdrowia i sprawności.
Należą do nich:

–

aktywność fizyczna, racjonalne żywienie,

–

utrzymywanie czystości ciała i otoczenia,

–

zachowanie bezpieczeństwa,

–

utrzymywanie właściwych relacji między ludźmi,

–

radzenie sobie ze stresem,

–

poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym.

2. Bionegatywne (antyzdrowotne) – mające negatywny wpływ na zdrowie, wywołujące

jego zagrożenie, chorobę lub utratę sprawności. Do tej grupy można zaliczyć:

–

palenie tytoniu,

–

nadużywanie alkoholu i używanie innych substancji psychoaktywnych,

–

siedzący tryb życia,

–

lekceważenie objawów chorobowych,

–

ryzykowne zachowania seksualne.

Zachowania zdrowotne można również podzielić na:

–

zachowania zdrowotne w profilaktyce – wiążą się z ochroną zdrowia i zapobieganiem
chorobom,

–

zachowania zdrowotne w chorobie – obejmują zachowania człowieka chorego, które
mają wpływ na przebieg i rezultat leczenia,

–

zachowania zdrowotne w rehabilitacji – obejmują zachowania zdrowotne osób
niepełnosprawnych i chorych, które mają związek z przebiegiem i efektem rehabilitacji.
Styl życia i zachowania zdrowotne ludzi najsilniej determinowane są przez płeć i wiek,

a w  dalszej  kolejności  przez  takie  czynniki,  jak  wykształcenie  czy  zamożność.  Badania
polskie  wykazują,  że  kobiety  częściej  niż  mężczyźni  realizują  wzór  zachowań
prozdrowotnych,  przejawiają  też  większą  niż  mężczyźni  dbałość o zdrowie.  Ponadto istnieje
wprost proporcjonalna zależność między stylem życia a wykształceniem.

Zachowania zdrowotne są w znacznym stopniu kształtowane czynnikami związanymi

z życiem społecznym jednostki.
1. Uwarunkowania kulturowe – system norm i przekonań, wzorów postępowania, a także

ogół wytworów materialnych, niematerialnych wytworzonych przez grupę społeczną.
a) Kultura zdrowotna – jest to pewien standard zdrowotny, typowy dla określonej

zbiorowości, uzyskany dzięki powiązaniom kultury tej społeczności z jej zdrowiem.
Kultura reguluje:

−

wyobrażenia o zdrowiu i chorobie,

−

sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych,

−

stan wiedzy dotyczącej przyczynowości chorób,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

postawy i zachowania wobec własnej choroby,

−

styl życia uznany za decydujący czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności.

b) Zależność wzorów kulturowych od:

−

sposobów spędzania wolnego czasu,

−

dbałości o higienę osobistą i otoczenia,

−

stosunku do używek typu: papierosy, alkohol, narkotyki, który ma niewątpliwie
związek ze społeczną sankcją ich stosowania w danej grupie.

2. Uwarunkowania stratyfikacyjno-ekonomiczne:

−

im niższa klasa społeczna, tym gorsze wejście w różne układy społeczne, tym
większa tolerancja na objawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie
z usług medycznych,

−

wymagania w zakresie opieki zdrowotnej są wyższe u ludzi żyjących
w korzystnych warunkach niż u tych, którzy mają warunki gorsze,

−

zależność między wykształceniem a stosunkiem do własnego zdrowia.

W ostatnich dziesięcioleciach jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju nauki

i techniki.  Ludzie  pochłonięci  troską  o  wygodniejsze  życie,  coraz  częściej  zapominają
o swojej  biologicznej  egzystencji.  Technika  ułatwia  człowiekowi  życie,  czyni  je  bardziej
wydajnym,  jej  stały  postęp  jest  nieodwracalny.  Rozwój  techniki  i  urbanizacji  eliminuje
z ludzkiego  życia  ruch  i  pracę  fizyczną,  a  także  prowadzi  do  dewastacji  i  zanieczyszczaniu
naturalnego  środowiska.  Udogodnienia  cywilizacyjne,  środki  komunikacji,  automatyzacja,
różnego  rodzaju  maszyny  –  zmniejszają  do  minimum  aktywność  fizyczną  w życiu
codziennym  ludzi. Również środki masowego przekazu, szczególnie telewizja, z roku na rok
zabierają człowiekowi coraz więcej wolnego czasu i zmuszają go do siedzącego trybu życia.

Styl życia można zmienić. Składają się na niego pewne zachowania zdrowotne, których

należy przestrzegać, na przykład spożywanie 3–4 posiłków dziennie o stałych porach, kolacja
2–3  godziny  przed  snem,  nie  dojadanie  między  posiłkami,  spożywanie  pokarmów
o optymalnej  temperaturze  i  nie  przejadanie  się.  Systematyczna  aktywność  fizyczna
dostosowana  do  indywidualnych  potrzeb,  nie  tylko  wpływa  stymulująco  na  wzrastanie
i dojrzewanie  oraz  na  utrzymanie  zdrowia  i  kondycji  fizycznej  w  latach  dojrzałości,  ale  jest
naturalnym  środkiem  spowalniania  procesów  starzenia  się  i  łagodzenia  objawów  inwolucji
osobniczej oraz dolegliwości nasilających się pod koniec życia.
Stres, radzenie sobie ze stresem

Stres jest naturalną, nieuniknioną częścią naszego życia i towarzyszy każdemu z nas. Jest

reakcją na codzienne wyzwania i życiowe zmiany – nie tylko negatywne, ale i pozytywne.

Istnieje kilka definicji stresu, które można ująć w trzy podstawowe kategorie:

1. Stres jako bodziec – przykry, przeszkadzający i odrywający od aktywności. Kategoria ta

próbuje opisać różnorodne, nieprzyjemne sytuacje wywołujące stres, na przykład hałas
w miejscu pracy, strata pracy lub choroba.

2. Stres jako reakcja na przykry bodziec ze środowiska zewnętrznego. Kategoria ta próbuje

opisać reakcje, które pojawiają się w ciele i umyśle człowieka w odpowiedzi na
nieprzyjemne sytuacje, na przykład gorsze wykonanie zadania.

3. Stres jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem, a otoczeniem – która może być

oceniana przez jednostkę albo jako wymagająca określonego wysiłku adaptacyjnego,
albo przekraczająca możliwości jej sprostania.
Czynniki stresogenne można podzielić na:

−

zewnętrzne – presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub
mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy, choroba, wypadek,

−

wewnętrzne (tkwiące w jednostce) – nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia
sprawowania

kontroli,

przynależności,

kwalifikacji,

przesądy,

kompleksy,

nieodpowiednie nawyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wpływ stresu na efektywność działania przedstawiono na schemacie (rys. 2).

Rys. 2. Wpływ stresu na efektywność działania [opracowanie własne]

Rozróżniamy trzy typy reakcji na stres:

1. Eustres to stres mobilizujący pozytywnie do działania. Eustres jest potrzebny – pobudzając

nas wzmacnia nasze reakcje, podnosi próg naszej reaktywności. Umożliwia skuteczne
działanie.

2. Strumień bodźców, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości

oddziałuje na nas negatywnie i nosi nazwę dystresu. Dystres jest reakcją organizmu na
zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka,
pojawia się w momencie zadziałania bodźca zewnętrznego lub wewnętrznego.

3. Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on

eustresowy lub dystresowy.

Pewien optymalny poziom stresu jest niezbędny dla efektywnego funkcjonowania

człowieka. Zbyt niski poziom stresu powoduje spadek motywacji, apatię i znudzenie. Zbyt
wysoki-napięcie, trudności z koncentracją, lęk i zamęt w głowie, fizyczne zmęczenie,
zwolnienie refleksu.

Rozróżniamy fizjologiczne i psychiczne reakcje na stres. Reakcje fizjologiczne to: wzrost

aktywności systemu nerwowego, zwiększony poziom adrenaliny we krwi, co powoduje
palpitacje serca, wzrost ciśnienia, przyspieszony oddech, wzrost cukru we krwi, bóle głowy,
pleców, żołądka. Reakcje psychologiczne to: lęk, stany depresyjne, smutek, irytacja,
rozczarowanie życiem i sobą.

Wysoki poziom stresu może prowadzić do utraty kontroli nad swoim zachowaniem.

Skutki utraty kontroli nad długoterminowym stresem mogą być znacząco bardziej
niebezpieczne. W konsekwencji może dojść do:

−

wyczerpania, przemęczenia,

−

depresji,

−

wypalenia,

−

załamania nerwowego.
To nie sam stres jest niebezpieczny dla człowieka, ale to jak na niego reagujemy.

Niezwykle ważne jest poznanie naszych indywidualnych reakcji na sytuacje stresujące.
Pozwoli nam to bowiem na natychmiastowe zadziałanie, zanim poziom stresu dojdzie do
poziomu, który przerośnie nasze możliwości poradzenia sobie z nim.

Stres
korzystny

eustres

Stres
szkodliwy

dystres

Optymalny poziom

stresu

Pobudzenie stresowe

działanie

wyczerpanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Istnieją dwa sposoby poradzenia sobie z trudną sytuacją:

−

próba  zmiany  niekorzystnych  zdarzeń,  dokonywana  poprzez  ucieczkę  z  trudnej  sytuacji
(co  nie  zawsze  jest  możliwe)  lub  psychiczne  przygotowanie  się  do  mogących  zajść
nieprzyjemnych  wydarzeń  i  odpowiedź  na  nie  poprzez  realne  działanie  –  na  przykład
ucząc się do egzaminu zamiast martwić się o niego,

−

próba osłabiania wpływu stresu poprzez zaprzeczanie zaistniałym trudnościom lub
odcięcie się emocjonalne od trudnej sytuacji, by uniknąć przeżywania smutku czy lęku.
Oba sposoby mają za zadanie chronić nas przed trudnościami. Istnieje jednak

niebezpieczeństwo,  że  mogą  one  utrudnić  realne  sprostanie  trudnościom.  Niestety  są
w naszym  życiu  momenty,  kiedy  tragiczne  zdarzenia  całkowicie  nas  pochłaniają.  Śmierć,
rozwód, utrata pracy, bankructwo.

Przy wyborze metod zwalczania stresu, należy wziąć pod uwagę źródło jego

pochodzenia. Jeśli wywołują go czynniki zewnętrzne – efektywne będą techniki
wyobrażeniowe i pozytywne myślenie, jeżeli stres odczuwalny jest jako silny przypływ
adrenaliny w ciele – ważny będzie relaks i obniżenie adrenaliny.

Techniki redukcji stresu można pogrupować w trzech kategoriach:

1. Metody środowiskowe, w których chodzi o zmniejszenie znaczenia stresorów tkwiących

w otoczeniu. Do nich należą:

−

redukcja wagi wydarzenia,

−

redukcja niepewności,

−

słuchanie uspokajającej i relaksującej muzyki.

2. Techniki fizjologiczne – odpowiednie przy nagłym wzroście adrenaliny. Należą do nich:

−

relaksacja mięśniowa

−

kontrolowanie oddechu.

3. Techniki umysłowe – odpowiednie gdy czynniki psychologiczne mają znaczący wpływ

na poziom stresu. Należą do nich:

−

relaksacja wyobrażeniowa,

−

racjonalne, pozytywne myślenie,

−

medytacja,

−

autohipnoza i autosugestia.

Istnieje ścisła zależność między stresem a zachowaniami zdrowotnymi, które składają się

na określony styl życia. Osoby nie potrafiące skutecznie radzić sobie ze stresem stosują często
destrukcyjne w konsekwencji środki służące zaspokajaniu ich potrzeb. Alkohol, leki,
narkotyki nie tylko nie przynoszą im rozwiązania problemów, ale doprowadzają do
pogłębienia się trudności osobistych, rodzinnych, zawodowych itp.
Długotrwały stres może być przyczyną wielu chorób:

–

schorzeń układu krążenia,

–

owrzodzeń układu pokarmowego,

–

schorzeń układu oddechowego (astma, alergia),

–

nerwic i innych chorób układu nerwowego,

–

ogólnego obniżenia odporności organizmu,

–

zaburzeń układu ruchu (przykurcze mięśni),

–

schorzeń skóry (np. egzemy),

–

zespołu uzależnień od alkoholu.
Choroby, do których powstania przyczynia się przede wszystkim zachowanie zdrowotne

jednostki, określa się mianem chorób zachowaniozależnych lub chorób wyboru. Zachowania
zdrowotne, które mają negatywne oddziaływanie na nasze zdrowie i są przyczyną wielu
chorób to przede wszystkim:

–

palenie papierosów,

–

alkoholizm,

–

niewłaściwe odżywianie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Różne  jest  rozłożenie  w  czasie  realizacji  efektu  zdrowotnego  określonych  zachowań,  np.
w przypadku  związku  picia  alkoholu  z  wypadkami  drogowymi  –  skutek  zdrowotny  danych
zachowań  pojawia  się  prawie  natychmiast,  natomiast  w  przypadku  związku  palenia  tytoniu
z rakiem płuc muszą upłynąć lata.
Skutki zdrowotne palenia tytoniu:
1)  powstanie  nowotworów  w  narządach,  które  mają  bezpośredni  kontakt  z  dymem

tytoniowym (płuca, przełyk, krtań, gardło, jama ustna),

2)  zwiększone ryzyko zachorowań na przewlekłą chorobę płuc i dróg oddechowych,
3)  zwiększona podatność na zakażenia bakteryjne i wirusowe układu oddechowego,
4)  nasilenie procesów miażdżycy i zapadalność na choroby układu naczyniowego.
Alkoholizm  w  polskiej  nomenklaturze  diagnostycznej  nosi  nazwę  zespołu  zależności
alkoholowej. Jest chorobą postępującą, wieloobjawową, a nawet prowadzącą do śmierci. Jest
jednak chorobą możliwą do powstrzymania w wyniku skutecznej terapii. Wpływ alkoholu na
zdrowie nie ogranicza się tylko do możliwości wywoływania uzależnienia, ale jest substancją
toksyczną dla większości narządów i układów organizmu. Nadużywanie alkoholu:

−

zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób (m.in.: choroby nadciśnieniowej, chorób
serca, narządów miąższowych),

−

działa szkodliwie na każdy z elementów przewodu pokarmowego, co powoduje
powstawanie wielu schorzeń,

−

uszkadza układ nerwowy obwodowy i ośrodkowy,

−

sprzyja rozwojowi choroby nowotworowej jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani,

−

działa toksycznie na wątrobę, rozwój komórek krwi, upośledza syntezę czynników
krzepnięcia.

Alkohol pity przez kobiety w ciąży upośledza rozwój płodu.
Błędy w sposobie żywienia mają również wpływ na zdrowie człowieka, są to:

–

błędy żywieniowe związane z nadkonsumpcją,

–

błędy żywieniowe związane ze zbyt niskim spożyciem niektórych składników
pokarmowych.

Błędy  w  żywieniu  sprzyjają  rozwojowi  wielu  chorób,  m.in.:  miażdżycy,  nadwagi  i  otyłości,
anoreksji,  bulimii,  cukrzycy,  próchnicy  zębów,  osteoporozie,  niedokrwistości,  niektórym
nowotworom.  Mają  również  duży  wpływ  na  rozwój  fizyczny  i  dojrzewanie  fizjologiczne
dzieci i młodzieży.
Środowisko a zdrowie człowieka

Od wielu tysięcy lat, a więc od początku istnienia Ziemi, człowiek czerpał i czerpie wiele

ze  środowiska  przyrodniczego,  w  którym  żyje.  Środowisko  przyrodnicze,  w  którym  żyje
człowiek,  jest  jego  naturalnym  miejscem  na  Ziemi.  Człowiek  nauczył  się  z  tego  korzystać,
lecz  nie  zawsze  w  sposób  racjonalny  i  zgodny  z  naturą  istnienia.  Śmieci  i  odpady
przemysłowe,  zanieczyszczone  i  zatrute  wody  rzek,  jezior  i  mórz  oraz  skażone  powietrze
w wielkich  miastach  i  okręgach  przemysłowych  to  dziś  najbardziej  widoczne  skutki
gospodarowania człowieka. Zatrucie środowiska zagraża naszemu zdrowiu, a nawet życiu.

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duże niebezpieczeństwo dla odporności

człowieka.  Przez  zanieczyszczone  środowisko  dochodzi  do  uszkodzenia  mechanizmów
obrony – zwiększona  jest wtedy  skłonność do zachorowań. Wiele chorób w obecnym czasie
nosi  nazwę  chorób  środowiskowych  lub  cywilizacyjnych.  Wdychanie  z  powietrzem
substancji szkodliwych tam się znajdujących powoduje:

−

choroby układu krążenia,

−

choroby układy oddechowego,

−

choroby skóry,

−

alergie i uczulenia,

−

choroby narządu słuchu i wzroku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najbardziej narażone na zachorowania są dzieci, u których odporność nie jest jeszcze

dobrze wykształcona i wszelkie zanieczyszczenia środowiska są szczególnie niebezpieczne.

Zdrowie jednostki zależy nie tylko od stanu środowiska przyrodniczego. Jest ono

kształtowane we wszystkich środowiskach, z którymi człowiek pośrednio lub bezpośrednio
ma kontakt. Należą do nich między innymi: miejsce pracy, szkoła, rodzina, przemysł i inne.

Przez środowisko, rozumie się sumę zewnętrznych warunków oddziałujących na

człowieka. Otoczenie człowieka można podzielić na: biologiczne, fizykochemiczne
i społeczne.

Do czynników biologicznych kształtujących środowisko oprócz mikroorganizmów takich

jak wirusy, bakterie, pasożyty, zalicza się rezerwuary infekcji, przenosicieli, produkty
żywnościowe, alergeny i tym podobne.

Czynniki fizykochemiczne to temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia chemiczne

powietrza atmosferycznego, wody, gleby, promieniowanie, nasłonecznienie i inne,
występujące w otoczeniu człowieka.

Czynniki społeczne to warunki materialno-bytowe, poziom kultury materialnej

i duchowej, struktura i  funkcja rodziny, system ochrony zdrowia, organizacja wolnego czasu
i wypoczynku,  środowisko  pracy,  nauki.  Wzajemne  relacje  i  oddziaływania  pomiędzy
jednostkami  i  grupami,  wynikające  ze  społecznej  organizacji  i  innych  aspektów  życia
społecznego składają się na środowisko społeczne.

Ze względu na wzajemne przenikanie tych czynników trzeba zdawać sobie sprawę z tego,

że nie można ich w aspekcie zdrowia rozpatrywać oddzielnie. Czynniki te są wzajemnie ze
sobą powiązane i działają wspólnie w każdym wymiarze zdrowia człowieka.

Przykłady sektorów i instytucji mających wpływ na kreowanie zdrowia przedstawia

rysunek 3. Umieszczono tam także przykładowe czynniki wpływające na zdrowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Sektory i instytucje kształtujące zdrowie (opracowanie własne)

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jak definiujemy styl życia?
2.  Od czego zależy styl życia?
3.  Jak dzielimy zachowania zdrowotne?
4.  Jakie zachowania sprzyjają zdrowiu?
5.  Jakie znasz zachowania antyzdrowotne?
6.  Jakie znasz środowiska wpływające na zdrowie jednostki?
7.  Czym jest stres i co go powoduje?
8.  Jak dzielimy czynniki stresogenne?
9.  Jaki jest wpływ stresu na efektywność działania?
10.  Jakie są objawy długotrwałego stresu?
11.  Jakie znasz techniki redukcji stresu?
12.  Przyczyną jakich chorób jest nieprawidłowe odżywianie się?
13.  Jakie są skutki zdrowotne wywołuje zespół zależności alkoholowej?
14.  Jakie są skutki zdrowotne palenia tytoniu?

Zakład pracy:

- organizacja pracy

- czas
- stres

- higiena i bezpieczeństwo

Szkoła:

- organizacja

- czas
- higiena

- wzory zachowań
- relacje emocjonalne

Przyjaciele:

- więzi emocjonalne
- spędzanie wolnego czasu

Środowisko fizyczne, ulica

- hałas
- skażenie środowiska

naturalnego

- wypadki
- środki transportu

Sklepy, handel:

-  rodzaj żywności,
-  rodzaj odzieży
-  reklama

Przemysł:

-  produkcja żywności
-  produkcja odzieży
-  opakowania i inne

Służba zdrowia:

- lekarz domowy
- poradnia specjalistyczna
- szpital

Rodzina:

- wzory zachowań

wypoczynek

żywienie

higiena

- relacje emocjonalne

Media:

- kształtowanie wzorów

zachowań

- oddziaływanie na emocje
- kształtowanie gustów,

upodobań

Urzędy administracji

państwowej:

- prawodawstwo
- finansowanie
- organizacja pracy

Instytucje ubezpieczeniowe:
- stymulowanie zachowań

prozdrowotnych

przez

zwiększanie

stawek

ubezpieczeniowych

Elity finansowe:

- możliwość

uzyskania

środków na ochronę
zdrowia

CZŁOWIEK

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj

pojęcia:

styl

życia, zachowania prozdrowotne, zachowania

antyzdrowotne. Określ czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na zdrowie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym czynników wpływających na zdrowie,
2)  scharakteryzować poszczególne pojęcia,
3)  w formie plakatu przedstawić czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na zdrowie,
4)  zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusze papieru,

−

markery,

−

klej,

−

nożyczki,

−

kolorowe kartki.

Ćwiczenie 2

Analizując własne codzienne zachowania określ jaki reprezentujesz styl życia. Określ

który z elementów Twojego stylu życia niesie zagrożenia dla zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym stylów życia,
2)  przeanalizować własne codzienne zachowania,
3)  określić styl życia jaki reprezentujesz,
4)  określić  czy  reprezentowane  przez  Ciebie  zachowania  mogą  stanowić  zagrożenie  dla

zdrowia,

5) przedstawić wyniki swojej pracy,
6) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij tabelę korzystając z gotowych karteczek z podanymi czynnikami

stresogennymi.

Czynniki stresogenne zewnętrzne

Czynniki stresogenne wewnętrzne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym czynników stresogennych,
2)  dokonać selekcji karteczek z czynnikami,
3)  przykleić karteczki w odpowiednich miejscach w tabeli,
4)  porównać swoją tabelę z innymi uczniami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

czynniki stresogenne przygotowane na karteczkach:
-  presja środowiska,
-  nierealistyczne oczekiwania,
-  brak kwalifikacji,
-  choroba,
-  nieodpowiednie nawyki,
-  zmiana pracy,
-  kompleksy,
-  monotonia pracy,
-  wypadek,

−

tabela do uzupełnienia,

−

klej,

−

literatura dotycząca czynników stresogennych.

Ćwiczenie 4

Wskaż techniki redukcji stresu, odnosząc je do sytuacji z życia codziennego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie przynajmniej dwie sytuacje, które Cię stresują i zastanowić się, jak

wówczas reagujesz,

2) przeanalizować techniki redukcji stresu (na podstawie informacji zawartych w Poradniku

dla ucznia oraz korzystając z innych dostępnych źródeł),

3)  dobrać właściwą technikę radzenia sobie ze stresem do rodzaju sytuacji,
4)  wyniki swojej pracy zaprezentować na forum grupy, uzasadniając swój wybór,
5)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Opracuj mapę zagrożeń ekologicznych w Twojej miejscowości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zagrożeń ekologicznych,
2) zidentyfikować źródła zagrożeń dla środowiska naturalnego np.:

–

zakłady przemysłowe,

–

środki transportu.

3)  opracować mapę zagrożeń ekologicznych,
4)  wyniki swojej pracy zaprezentować na forum grupy,
5)  wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartki papieru,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 6

Opracuj poradnik na temat radzenia sobie ze stresem w szkole.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym radzenia sobie ze stresem,
2)  przedyskutować jakie elementy powinny znaleźć się w poradniku,
3)  wziąć udział w ogólnej dyskusji nad ostatecznym kształtem poradnika,
4)  zapisać na tablicy wnioski i opracować poradnik,
5)  umieścić poradnik na stronie internetowej szkoły.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura dotycząca stresu,

−

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcie stylu życia?

¨ ¨

2) określić zachowania wpływające na zdrowy styl życia?

¨ ¨

3) wymienić zachowania antyzdrowotne?

¨ ¨

4) określić czynniki kształtujące określone zachowania zdrowotne?

¨ ¨

5) zidentyfikować czynniki, które mają wpływ na ludzkie zdrowie?

¨ ¨

6) scharakteryzować czym jest stres?

¨ ¨

7) scharakteryzować wpływ stresu na zdrowie?

¨ ¨

8) wymienić czynniki stresogenne?

¨ ¨

9) wymienić techniki redukcji stresu?

¨ ¨

10) określić własny styl życia i wymienić zachowania zdrowotne mogące

mieć negatywny wpływ na Twoje zdrowie?

¨ ¨

11) zidentyfikować czynniki biologiczne, społeczne i fizykochemiczne

wpływające na zdrowie?

¨ ¨

12) określić wpływ czynników społecznych i środowiskowych na

zachowania zdrowotne jednostki?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Działania na rzecz poprawy i utrzymania zdrowia

4.3.1. Materiał nauczania

Strategie promocji zdrowia

Promocja zdrowia, to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie

oddziaływania  na  własne  zdrowie  w  sensie  jego  poprawy  i  utrzymania.  Definicja  ta  została
zamieszczona  w  dokumencie  „Karta  Ottawska Promocji  Zdrowia”,  który  został  opracowany
podczas  Międzynarodowej  Konferencji  Promocji  Zdrowia  w  Ottawie  w  1986  r.  Koncepcja
promocji  zdrowia  wpłynęła  znacząco  na  współczesne  ukierunkowanie  rozwoju  opieki  nad
zdrowiem.  Proces  ten  realizowany  jest  przez  jednostki  i  instytucje  poszukujące  korzystnych
dla  zdrowia  rozwiązań  w  zakresie  polityki  społecznej,  tworzenia  warunków  sprzyjających
dobremu  samopoczuciu,  wzmacnianiu  inicjatyw  i  działań  społecznych  na  rzecz  zdrowia,
rozwijania  indywidualnych umiejętności służących zdrowiu. Duże znaczenie w tym procesie
ma kształtowanie u wszystkich ludzi zdolności uczenia się przez całe życie tak, aby opanować
umiejętność  rozwiązywania  problemów  poszczególnych  etapów  życia,  np.  naturalne
ograniczenie sprawności związane z wiekiem, z chorobą przewlekłą, kalectwem albo zmianą
sytuacji rodzinnej, konieczności opieki nad dziećmi, rodzicami, współmałżonkiem.
Koncepcja  promowania  zdrowia  za  podstawę  przyjmuje  zasadę  odpowiedzialności  każdego
człowieka za własne zdrowie. Do zasad podstawowych zalicza się także:

–

właściwe żywienie,

–

podejmowanie aktywności fizycznej,

–

radzenie sobie ze stresem.
Głównym celem promowania zdrowia jest pomaganie ludziom poprzez budzenie

koniecznej  motywacji  do  podejmowania  decyzji  własnych  w  sprawie  stylu  życia  –  wtedy,
kiedy  jeszcze  nie  występują  u  nich  żadne  symptomy  choroby.  Od  stylu  życia,  związanego
z poczuciem  odpowiedzialności  za  własne  zdrowie,  zależy  w  ogromnej  mierze  jakość  życia
każdego z nas.

Budzenie motywacji do podejmowania decyzji w sprawach odrzucenia z własnego stylu

życia tego, co szkodzi zdrowiu, a wprowadzenie postępowania, które jest dla niego korzystne
wymaga partnerskiego traktowania i odrzucenia wydawania poleceń, nakazów, zakazów.
Dochodzenie do własnych decyzji jest procesem złożonym i trudnym. Nie odrzuca się łatwo
niekorzystnych, czasem głęboko zakorzenionych przyzwyczajeń, jak np. palenie papierosów.

Działalność w zakresie promowania zdrowia podejmowana jest w stosunku do

wszystkich  grup  wiekowych  ludzi.  Opracowane  są  programy  i  formy  ich  realizacji
dostosowane  do  potrzeb  różnych  grup  i  poszczególnych  ludzi.  Działalność  ta  podejmowana
w szkołach,  miejscach  pracy  i  zamieszkania,  w  różnych  organizacjach  społecznych,  za
pośrednictwem środków masowego przekazu i publikacji.

Prowadzenie działalności związanej z promocją zdrowia w stosunku do pojedynczego

człowieka wymaga  wzięcia  pod  uwagę wielu  znaczących  czynników, takich  jak:  wiek,  płeć,
przyzwyczajenia,  historia  zdrowia  własnego  i  rodziny.  Zebrane  dane  są  potrzebne  do
rozpoznania silnych i słabych stron człowieka, aby na tej podstawie dobierać i proponować do
wyboru różne możliwe warianty wprowadzania w stylu życia zmian korzystnych dla zdrowia.
W  Polsce  w  ramach  promocji  zdrowia  realizowany  jest  Narodowy  Program  Zdrowia.
Program  ten  zakłada  rozwijanie  wieloresortowego  współdziałania  na  rzecz  działalności
prozdrowotnej.

Właściwe żywienie, aktywność fizyczna, radzenie sobie ze stresem zostały również

zaliczone do najbardziej znaczących zasad promowania zdrowia. W celu promowania
zdrowia opracowane są programy szczegółowe np. zdrowy dom, zdrowa szkoła, zdrowe
miasto, sami sobie. Programy te są coraz szerzej podejmowane i rozwijane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celem wszystkich działań promocji zdrowia jest umacnianie zdrowia i wyrabianie

odpowiedzialności każdego człowieka za zdrowie własne i innych.

Na dużą uwagę zasługują działania, jakie można podejmować w zakresie promocji

zdrowia psychicznego. Wyróżnić można pięć strategii stosowanych w pracy opiekuńczej
służących motywowaniu do zachowań prozdrowotnych w tym zakresie:
1) współpraca z naturalnymi systemami wsparcia, które odgrywają znaczącą rolę

w zapobieganiu zaburzeniom psychicznym, np. z sąsiadami,

2) sieć społeczna lub tworzenie koalicji, których celem jest promowanie zdrowego stylu

życia, tworzenie wspólnych inicjatyw przez lokalne organizacje i stowarzyszenia,

3) wsparcie dla opiekunów, asystentów osób niepełnosprawnych,
4) edukacja w zakresie zdrowia psychicznego poprzez:

–

informowanie

społeczeństwa

zagadnieniach

związanych

zdrowiem

psychicznym,

–

uświadamianie praw i możliwości osobom korzystającym z usług w zakresie
ochrony zdrowia psychicznego,

–

wspieranie wszystkich osób opiekujących się ludźmi w sytuacjach kryzysowych, np.:
kapłanów, prawników, nauczycieli,

5) wpływanie na ustawodawców – przekazywanie informacji, nagłaśnianie problemów

dotyczących ochrony zdrowia i promocji zdrowia psychicznego.
Programy promocji zdrowia to przede wszystkim programy edukacyjne, które mają za

zadanie uświadomić zagrożenia i pokazać sposoby zapobiegania.

Przy konstruowaniu programu promocji zdrowia należy:

1.  Ustalić obszar największych zagrożeń zdrowia, stanu zdrowotności populacji – diagnoza.
2.  Ustalić cele działań – cele strategiczne i operacyjne.
3.  Wybrać strategie działania.
4.  Opracować międzysektorowe programy skierowane na cel.
5.  Monitorować programy.
6.  Zmierzyć efektywność działań i ewentualnie wprowadzić korekty działań i strategii.
Przykład konstrukcji takiego programu przedstawiono na schemacie (rys. 4).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Zasady tworzenia programu promocji zdrowia[opracowanie własne]

Profilaktyka

Profilaktyka jest to szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu

niekorzystnemu  zjawisku  zdrowotnemu  przed  rozwinięciem  się,  poprzez  kontrolowanie
przyczyn  i  czynników  ryzyka.  Polega  ona  na  zapobieganiu  poważniejszym  konsekwencjom
choroby  poprzez  jej  wczesne  wykrycie  i  leczenie. Celem  profilaktyki  jest podjęcie  szybkich
i skutecznych  działań  przywracających  zdrowie,  ma  ona  również  na  celu  zahamowanie
postępu  lub  powikłań  już  istniejącej  choroby.  Dzięki  temu  prowadzi  do  ograniczenia
niesprawności  i  inwalidztwa.  Istotnym  elementem  profilaktyki  jest  także  zapobieganie
powstawaniu  niekorzystnych  wzorów  zachowań  społecznych,  które  przyczyniają  się  do
podwyższania ryzyka choroby. Wyróżniamy następujące fazy profilaktyki:
1.  Profilaktyka  wczesna  –  mająca  na  celu  utrwalenie  prawidłowych  wzorców  zdrowego

stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań,
w odniesieniu do osób zdrowych.

2. Profilaktyka pierwotna (I fazy) – mająca na celu zapobieganie chorobie poprzez

kontrolowanie czynników ryzyka, w odniesieniu do osób narażonych na czynniki ryzyka.

3. Profilaktyka wtórna (II fazy) – zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej

wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie
osób chorych).

4. Profilaktyka III fazy, której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu

choroby oraz ograniczeniu powikłań.
W zakresie profilaktyki wtórnej znaczącą rolę odgrywają przesiewowe badanie

skriningowe. Są to zorganizowane działanie polegające na wczesnym wykryciu w populacji

Zagrożenie: choroby

układu krążenia

Cel strategiczny:

spadek

zachorowalności

Praca

edukacyjna

Program zdrowej

szkoły

Działania legislacyjne

wspomagające

propagowanie zdrowego

stylu życia

Działania na rzecz

ochrony środowiska

Programy:

kliniczny,

cholesterolowy,

nadciśnieniowy

i tym podobne

Ustalenie

potrzeb

zdrowotnych

Mężczyźni
40 lat

Polityka fiskalna w celu

uzyskania środków na

międzysektorowe programy

promujące zdrowie

Program

zdrowe miasta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chorób lub stanów patologicznych za pomocą stosowanych masowo prostych, bezpiecznych
i wiarygodnych testów diagnostycznych. Badania skriningowe prowadzone są w odniesieniu
do chorób stanowiących znaczny problem zdrowotny danej populacji, charakteryzujących się
częstym występowaniem stadiów przedklinicznych, dość długim okresem między pierwszymi
oznakami choroby a jej pełnym obrazem i możliwością wyleczenia.

Podobnie jak programy promocji zdrowia, również programy profilaktyczne tworzone są

dla różnych grup wiekowych. Wśród dzieci i młodzieży prowadzone są między innymi:

−

program profilaktyki wad postawy i bocznych skrzywień kręgosłupa u dzieci i młodzieży
– celem programu jest wczesne diagnozowanie wad postawy u dzieci w wieku
przedszkolnym i szkolnym oraz korygowanie nieprawidłowości,

−

program wczesnego wykrywania wad i  schorzeń  narządu wzroku – celem programu  jest
wczesne  wykrywanie  wad  i  schorzeń  narządu  wzroku  oraz  zapewnienie  wykonania
pierwszej  konsultacji  okulistycznej  dzieciom,  u  których  wykryto  wady  i  schorzenia
wymagające pogłębionej diagnostyki i leczenia,

−

program  wczesnego  wykrywania  wad  i  schorzeń  narządu  słuchu  oraz  niedosłuchu  –
celem  jest  przeprowadzenie  wstępnej  diagnozy  epidemiologicznej  zaburzeń  słuchu
i niedosłuchu u dzieci w wieku szkolnym poprzez przesiewowe badania audiometryczne
oraz  wykonanie  konsultacji  otolaryngologicznych  u  dzieci  ze  stwierdzonymi
zaburzeniami.
Dla osób dorosłych:

−

program profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych,

−

program profilaktyki wczesnego wykrywania raka szyjki macicy,

−

program profilaktyki chorób nowotworowych skóry i czerniaka,

−

programy profilaktyki chorób reumatycznych i reumatoidalnych i wiele innych.

Prowadzenie szeroko zakrojonych działań profilaktycznych przynosi w krótszej lub

dłuższej perspektywie czasowej wymierne korzyści dla społeczeństwa w postaci:

−

poprawy świadomości zdrowotnej populacji,

−

poprawy stanu zdrowia ludności,

−

zmniejszenia ilości osób z powikłaniami chorób i trwałym inwalidztwem,

−

zmniejszenia liczby zachorowań i zgonów,

−

zwiększenia wykrywalności chorób we wczesnym stadium rozwoju,

−

zwiększenia odsetka wyleczeń,

−

zmniejszenia absencji chorobowej,

−

obniżenia kosztów leczenia,

−

mniejszych strat finansowych (zasiłki chorobowe, straty produkcyjne).
Tworząc programy profilaktyczne musimy wziąć pod uwagę:

Wzorce zachowań składające się na styl życia.

Czynniki ryzyka sprzyjające danej chorobie.

Sposób oddziaływania na czynniki ryzyka.

Zakres świadczeń udzielanych w ramach programu.

Edukacja zdrowotna

Na każdym etapie działań profilaktycznych znaczącą rolę odgrywa edukacja zdrowotna –

proces, w trakcie którego ludzie uczą się dbać o  zdrowie własne  i  innych osób.  Koncentruje
się  ona  na  uświadamianiu  związków  między  zdrowiem  człowieka  a  jego  stylem  życia  oraz
środowiskiem  fizycznym  i  społecznym.  Edukacja  zdrowotna  to  głównie  działania
informacyjne,  których  bezpośrednim  celem  jest  ukształtowanie  sprzyjających  zdrowiu
przekonań, motywacji i umiejętności, a co za tym idzie postaw zdrowotnych jednostki, które
powinny prowadzić do realizacji zachowań służących zdrowiu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obejmuje ona trzy etapy:

1. Uświadomienie sobie problemów z utrzymaniem i wzmocnieniem własnego zdrowia –

następuje to w wyniku podwyższenia poziomu wiedzy o zdrowiu, nabyciu nowych
umiejętności oceny stanu zdrowia.

2. Podjęcie osobistych decyzji o wprowadzeniu zmian w zachowaniach na bardziej

korzystne dla zdrowia.

3. Podjęcie zaplanowanych działań zmieniających zachowania zdrowotne i stan środowiska

w wyniku ukształtowania postaw prozdrowotnych.

Wykorzystywane są trzy modele edukacji zdrowotnej:
1. Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na chorobę – jako główny cel przyjmuje

zapobieganie określonym chorobom. W tym celu najpierw trzeba przeprowadzić badania
stanu  zdrowia,  stwierdzić  poziom  zagrożenia  określonymi  chorobami,  a  następnie
opracować  i  upowszechnić  konkretne  zasady  prowadzące  do  uchronienia  się  od
zachorowań.  Nie  daje  ona  jednak  oczekiwanych  rezultatów,  gdyż  dla  młodych  ludzi
perspektywa wystąpienia danej choroby w przyszłości nie stanowi argumentu do zmiany
zachowań.

2. Model edukacji zdrowotnej zorientowanej na czynniki ryzyka – kładzie nacisk na

prewencje chorób, które mogą się pojawiać w populacji, niestety nie uwzględnia korzyści
płynących z zachowania zdrowia.

3. Model edukacji zorientowanej na zdrowie – uwzględnia czynniki związane z aktywnym

współuczestnictwem  jednostki  w  zachowaniach  prozdrowotnych.  Polega  na  określeniu
własnej  kondycji  zdrowotnej  i  znajomości  czynników  wpływających  na  zdrowie
w sposób  pozytywny  lub  negatywny.  Model  ten  jest  najkorzystniejszy  i  szczególnie
użyteczny  w  przypadku  dzieci  i  młodzieży,  ponieważ  wpływa  na  zmianę  postaw
zdrowotnych.
Tradycyjna  edukacja  przebiega  dwutorowo:  w  drodze  bezpośredniej  edukacji  jednostek

oraz  poprzez  użycie  w  celach  edukacyjnych  środków  masowego  przekazu.  Działania
skierowane  na  edukację  i  rozwój  jednostek  obejmują  podnoszenie  poziomu  wiedzy
o zdrowiu,  poradnictwo  z  zakresu  zagrożeń  zdrowia,  budowanie  wysokiej  samooceny  oraz
samodzielności.  Proces  edukacji  przebiega  w  ramach  relacji  nauczyciel  –  uczeń,  lekarz  –
pacjent.  Edukacja  poprzez  środki  masowego  przekazu  ma  charakter  bezosobowy  i  obejmuje
podnoszenie  poziomu  świadomości  społecznej,  kreowanie  właściwego  klimatu  wokół
problemów  zdrowotnych  oraz  poradnictwo  z  zakresu  zagrożeń  zdrowia.  Przybierać  może
formę reklamy, marketingu, serwisu informacyjnego, a wykorzystane do tego celu mogą być:
radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji.

Planowanie procesu edukacji obejmuje następujące etapy:

1.  Określenie celów edukacji.
2.  Dobór celów edukacji.
3.  Planowanie form organizacyjnych, metod, środków dydaktycznych.
4.  Wdrażanie przygotowanego programu.
5.  Ocenę uzyskanych wyników.

Wybór formy organizacyjnej w pracy edukacyjnej zależy od treści edukacji, miejsca,

wieku, częstotliwości, liczby uczestników.
Praca  indywidualna  –  forma  pracy  polegająca  na  wykonywaniu  przez  ucznia  specjalnie  dla
niego  przygotowanych  zadań,  sformułowanych  na  podstawie  rozpoznania  stanu  i  sytuacji
w jakiej się znajduje.
Praca  grupowa  –  forma  pracy  polegająca  na  wspólnym  wykonywaniu  zadań  przez  grupę
liczącą  kilka  osób.  Podstawą  doboru  uczestników  grupy  może  być  cel  i  treść  pracy  –  na
przykład zapobieganie cukrzycy, wiek uczestników, miejsce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Praca zbiorowa – forma pracy polegająca na tym, że wszyscy uczestnicy zajęć pracując
indywidualnie wykonują tę samą czynność, na przykład słuchają wykładu, oglądają film,
analizują problem.

Metody stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie

stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej
stosowanych powinny należeć:
1. Metoda organizacji środowiska – podejmowane są działania w odniesieniu do właściwej

organizacji  życia  codziennego  i  środowiska.  Organizacja  środowiska  to  przede
wszystkim dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia, prawidłowe oświetlenie, zieleń
w  pomieszczeniach,  warunki  sanitarnohigieniczne.  Właściwa  organizacja  życia
codziennego  akcentuje  zwłaszcza  wielość  i  różnorodność  zajęć  odbywających  się
w różnych pozycjach, stosowanie technik relaksacyjnych.

2. Metoda przekazu wiedzy – dotycząca sposobów informowania, wyjaśniania i instruktażu.
3. Metoda pobudzania zachowań sprzyjających zdrowiu - z jednej strony stawia

wymagania z zakresu zachowań prozdrowotnych, takich jak czystość ciała, jego
hartowanie, profilaktyczne zabiegi zdrowotne, z drugiej inspiruje do podejmowania
działań zmierzających do dbałości o własne zdrowie.

4. Metoda utrwalania pożądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych – powtarzanie

pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach edukacyjnych.

5. Metody aktywizujące – drama, narracja, burza mózgów, techniki twórczego myślenia.

Celem indywidualnej edukacji jest przygotowanie podopiecznego do samoopieki

rozumianej  jako  samodzielne  wykonywanie  przez  człowieka  wszystkich  czynności  życia
codziennego,  które  przyczyniają  się  do  utrzymania  zdrowia,  wzmacniają  zdrowie  oraz
podejmowanie  decyzji  dotyczących  zdrowia  i  życia.  Podstawą  szacowania  zdolności
i możliwości do samoopieki jest:

−

wydolność wynikającą z etapu rozwoju fizycznego, psychicznego, intelektualnego,

−

sytuacja społeczna,

−

stan zdrowia w ujęciu całościowym,

−

w odniesieniu do człowieka chorego stan w aspekcie rozpoznania lekarskiego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie znaczenie ma promocja zdrowia?
2.  Jak konstruujemy programy promocji zdrowia??
3.  Czym się charakteryzuje profilaktyka?
4.  Jakie wyróżniamy fazy profilaktyki?
5.  Jaki cel ma profilaktyka I fazy i II fazy?
6.  Co to jest edukacja zdrowotna?
7.  Jakie znasz metody edukacji zdrowotnej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj scenariusz zajęć na temat profilaktyki próchnicy zębów dla uczniów szkoły

podstawowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zajęć profilaktycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) opracować scenariusz zawierający:

–

cel główny,

–

cele szczegółowe,

–

przebieg zajęć.

3) przygotować pomoce dydaktyczne potrzebne do przeprowadzenia zajęć: plakaty, filmy,

ulotki,

4) przedstawić swoją pracę na forum klasy,

5) wziąć udział w dyskusji podsumowującej ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karki papieru,

–

wzory scenariuszy lekcji,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj i przeprowadź metodą pogadanki zajęcia na temat szkodliwości palenia tytoniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym prowadzenia zajęć,
2) przygotować pytania dotyczące substancji szkodliwych zawartych w papierosach, chorób

spowodowanych przez palenie tytoniu,

3)  uzupełnić odpowiedzi uczestników dodatkowymi informacjami,
4)  zaplanować zajęcia, przeprowadzić je w grupie,
5)  przedyskutować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plakaty obrazujące szkodliwość palenia tytoniu,

–

dane dotyczące substancji szkodliwych zawartych w tytoniu,

–

wykaz chorób spowodowanych paleniem papierosów.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź metodą dyskusji zajęcia na temat szkodliwości nadużywania alkoholu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym szkodliwości nadużywania alkoholu,
2)  wybrać lidera grupy, w której będziesz pracował,
3)  pracując w grupie, poddać pod dyskusję: przyczyny alkoholizmu, zachowania alkoholika,

szkodliwość alkoholu dla zdrowia, społeczne skutki alkoholizmu,

4) zanotować na tablicy odpowiedzi liderów innych grup i wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

broszury i plakaty o przyczynach i skutkach alkoholizmu,

–

tablica i kreda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj plakat informujący o czynnikach ryzyka chorób układu krążenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym czynników ryzyka chorób układu krążenia,
2)  wypisać wzorce zachowania sprzyjające powstawaniu chorób układu krążenia,
3)  wybrać czynniki ryzyka jako najistotniejsze w zachorowaniach na te choroby,
4)  zaproponować działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko zachorowania,
5)  zaprezentować przygotowany plakat.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

broszury informacyjne na temat chorób układu krążenia,

–

arkusze papieru,

–

kolorowe markery, klej, papier kolorowy, nożyczki.

Ćwiczenie 5

Przedstaw i przedyskutuj w grupach:

−

teorię potrzeb Maslowa i jej przydatność w pomaganiu/opiece,

−

znaczenie profilaktyki w dbaniu o zdrowie,

−

związek promocji zdrowia, profilaktyki i edukacji zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym wylosowanego problemu do dyskusji,
2)  scharakteryzować przydzielone zagadnienie,
3)  włączyć się do dyskusji przy omawianiu pozostałych zagadnień przez inne grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) opracować program promocji zdrowia dla danej grupy?

¨ ¨

2) opracować propozycje działań zaliczanych do profilaktyki I, II i III fazy? ¨ ¨
3) określić czynniki ryzyka w chorobach układu krążenia?

¨ ¨

4) przeprowadzić zajęcia na temat szkodliwości działania nikotyny

i alkoholu na organizm człowieka?

¨ ¨

5) wymienić metody edukacji zdrowotnej?

¨ ¨

6) wykazać związek pomiędzy profilaktyką, promocją i edukacją

zdrowotną?

¨ ¨

7) przeprowadzić zajęcia edukacyjne różnymi metodami?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Polityka zdrowotna państwa

4.4.1. Materiał nauczania

Termin polityka zdrowotna obejmuje całokształt działań podejmowanych przez państwo

i społeczeństwo w celu zapewnienia najlepszej ochrony zdrowia ludności. Politykę zdrowotną
można podzielić na:

−

międzynarodową,

−

krajową,

−

regionalną,

−

lokalną.
Międzynarodową Polityką Zdrowotną (MZP) zajmują się liczne organizacje

międzynarodowe,  organizacje  pozarządowe,  Organizacja  Narodów  Zjednoczonych,  która
ukierunkowuje  MPZ,  Światowa  Organizacja  Zdrowia,  Światowe  Zgromadzenie  Zdrowia  -
uchwala  zarządzanie  obowiązujące  wszystkie  państwa  członkowskie,  określa  standardy
i normy, przyjmuje i bada raporty i sprawozdania.

Polska jako kraj członkowski ŚOZ określiła własne założenia i cele polityki zdrowotnej.

Dokumentem  rządowym,  wyznaczającym  politykę  zdrowotną  państwa,  jest  Narodowy
Program  Zdrowia  (NPZ),  który  powstał  w  odpowiedzi  na  europejską  strategię  ŚOZ  pod
nazwą  „Zdrowie  dla  wszystkich  w  2000  roku.  Jego  realizacja  i  kolejne  nowelizacje
przypadały  na  okres  przeobrażeń  politycznych,  gospodarczych  i  społecznych  w  kraju,
niosących w sobie wiele perspektyw i możliwości, ale również ryzyko zagrożeń zdrowotnych
dla społeczeństwa.

Obecna, czwarta już wersja Narodowego Programu Zdrowia na lata 2005-2015, powstała

w okresie po wdrożeniu wielu reform: administracyjnej, ochrony zdrowia, ubezpieczeń
społecznych, systemu edukacji, które w kolejnych latach podlegały kolejnym modyfikacjom.

Generalnie, koncepcja NPZ jest zgodna z merytorycznymi założeniami programu Unii

Europejskiej, dotyczącego monitorowania stanu zdrowia oraz nowej strategii zdrowia
publicznego zaproponowanej przez Komisję Europejską.

Narodowy Program Zdrowia, opracowany na początku XXI wieku, określa główne

kierunki polityki  zdrowotnej państwa, co nadaje mu  szczególną rangę w  stosunku do  innych
programów  polityki  zdrowotnej  oraz  stwarza  szansę  na  bardziej  skuteczną  realizację  jego
zadań.  Podstawowym  warunkiem  osiągnięcia  celu  strategicznego  i  celów  operacyjnych
Narodowego  Programu  Zdrowia  jest  włączenie  się  do  jego  realizacji  wielu  działów
administracji  rządowej  i  funkcjonujących  w  ich  ramach  instytucji,  organizacji
pozarządowych,  a  przede  wszystkim  samorządów  i  społeczności  lokalnych.  Rolą  rządu  jest
tworzenie warunków i wspomaganie tych działań. Tylko wspólnym wysiłkiem i przy ścisłym
współdziałaniu możemy poprawić stan zdrowia Polaków, a tym samym jakość ich życia. Jest
on  ukierunkowany  szczególnie  na  promocję  zdrowia,  na  zmiany  stylu  życia,  kształtowanie
środowiska  sprzyjającemu  zdrowiu  oraz  zmniejszenie  różnic  w  zdrowiu  i  dostępie  do
świadczeń zdrowotnych.
Zadania i cele Narodowego Programu Zdrowia
Cel strategiczny

Przyjęto jeden nadrzędny, długofalowy cel strategiczny "Poprawa zdrowia i związanej

z nim jakości życia ludności". Dla osiągnięcia tego celu wytyczono trzy główne kierunki:

−

zmniejszanie różnic w zdrowiu i dostępie do świadczeń zdrowotnych,

−

kształtowanie prozdrowotnego stylu życia,

−

tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu.

I. Cele ogólne

1. Zmniejszenie różnic terytorialnych i społecznych w stanie zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych na rzecz

zdrowia społeczeństwa.

II. Cele dotyczące czynników ryzyka i działania w zakresie promocji zdrowia

3. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;
4. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie

występowania otyłości;

5. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;
6. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód

zdrowotnych spowodowanych alkoholem;

7. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód

zdrowotnych;

8. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy;
9. Poprawa stanu sanitarnego kraju;
10. Zmniejszenie liczby wypadków i ograniczenie ich skutków;
11. Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym.

III. Cele dotyczące wybranych populacji

12. Poprawa opieki nad matką i dzieckiem;
13. Usprawnienie wczesnej diagnostyki zaburzeń zdrowotnych i czynnej opieki nad dziećmi

i młodzieżą;

14. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;
15. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnym;

IV. Cele dotyczące działania systemu ochrony zdrowia

16. Poprawa jakości i efektywności usług świadczonych w ochronie zdrowia;
17. Rozbudowanie kadr i infrastruktury dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej;
18. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami z chorobami

nowotworami, układu krążenia w tym udarami mózgowymi, chorobami układu
oddechowego oraz chorobami narządu ruchu;

19. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym.

Opierając się na ogólnych założeniach NPZ tworzone są Wojewódzkie Programy

Promocji  Zdrowia.  Powstają  one  na  podstawie  diagnozy  demograficznej,  epidemiologicznej
i społecznej  danego  województwa.  Do  współudziału  w  ich  opracowaniu  angażuje  się
potencjalnych realizatorów. Zbierając dane do opracowania programów uwzględnia się:
1.  Sytuację geograficzno-demograficzną województwa.
2.  Główne  problemy  zdrowotne:  umieralność,  zachorowalność,  chorobowość  szpitalną,

choroby zawodowe, niepełnosprawność.

3. Główne zagrożenia dla zdrowia ludności: zachowania zagrażające zdrowiu, czynniki

społeczno-ekonomiczne, zagrożenia w środowisku fizycznym.

4. Bezpieczeństwo publiczne: ochrona przeciwpożarowa, wypadki drogowe i ich skutki,

przestępczość.

5. Zasoby służby zdrowia i zatrudnienie.
Na podstawie zebranych danych określa się cel strategiczny i cele operacyjne programu.

Wojewódzkie Programy Promocji Zdrowia są ofertą zadań dla samorządów, instytucji

i organizacji pozarządowych zarówno kreujących politykę zdrowia publicznego na poziomie
lokalnym, jak i kształtujących środowisko zdrowotne.

Wojewódzkie programy są podstawą do działań na rzecz zdrowia na szczeblach

samorządowych: miastach, powiatach, gminach. Bardziej ambitni mogą stworzyć programy –
odpowiednie do potrzeb, kompetencji oraz zasobów ludzkich i finansowych. Mający
skromniejszy potencjał mogą przygotować harmonogramy działań na poszczególne lata i je
realizować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Struktura opieki zdrowotnej

Opiekę zdrowotną organizują organy administracji rządowej i samorządowej,

współpracując w tym zakresie na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi
i pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi
i prawnymi. Można więc wyróżnić trzy sektory tej opieki:

–

sektor I – publiczny,

–

sektor II – prywatny,

–

sektor III – non-profit.

Sektory i poziomy pomocy społecznej krzyżują się.

W sektorze I administrację publiczną można podzielić na:

–

rządową: centralna i terenowa (wojewódzka),

–

samorządową: wojewódzka, powiatowa, gminna.

Sektor II prywatny to niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, prywatne przychodnie
i gabinety lekarskie.
Sektor III to organizacje pozarządowe, takie jak: stowarzyszenia, fundacje, związki,
działające na szczeblu krajowym, regionalnym, powiatowym i gminnym.

W Polsce system ochrony zdrowia po reformie, jest finansowany z podatków obywateli

(składka na ubezpieczenia zdrowotne, które rozdziela Narodowy Fundusz Zdrowia). Każdy
ubezpieczony znajduje się pod opieką lekarza rodzinnego (podstawowa opieka zdrowotna),
który, jeżeli zachodzi taka potrzeba, kieruje go do specjalistycznego lekarza.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem polityka zdrowotna?
2.  Jakie są główne cele polityki zdrowotnej?
3.  Jakie znasz międzynarodowe organizacje zajmujące się problematyką zdrowotną?
4.  Jakie zadania spełnia Światowa Organizacja Zdrowia?
5.  Co to jest Narodowy Program Zdrowia?
6.  Jakie znasz cele i zadania Narodowego Programu Zdrowia?
7.  Jakie sektory opieki zdrowotnej występują w strukturze opieki zdrowotnej w Polsce?
8.  Na jakich szczeblach administracji one funkcjonują?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Po przeanalizowaniu Narodowego Programu Zdrowia z dnia 3.09.1996 r. wypisz:

–

cele NPZ i zadania dla ich osiągnięcia,

–

oczekiwane zmiany w stanie zdrowia ludności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować Narodowy Program Zdrowia,
2)  opracować w grupie zagadnienie,
3)  zaprezentować wyniki pracy,
4)  wziąć udział w dyskusji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Narodowy Program Zdrowia z dn. 3.09.1996 r.,

−

arkusze papieru,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przedstaw i przedyskutuj w grupach:

−

ideę promocji zdrowia jako podstawę wprowadzania przemian w opiece nad zdrowiem,

−

rolę Światowej Organizacji Zdrowia,

−

strategie polityki zdrowotnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zagrożeń do dyskusji,
2)  omówić wybrane zagadnienie na forum grupy,
3)  przedyskutować jego znaczenie dla zdrowia ludności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Zaprezentuj

organizacje

pozarządowe

zajmujące

się

wspomaganiem

działań

profilaktycznych i promocją zdrowia w swojej miejscowości lub jej okolicy. Zapoznaj się
z ich programem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym organizacji pozarządowych

zajmujących się promocja zdrowia,

2)  odwiedzić stowarzyszenia, fundacje i związki działające w Twojej miejscowości,
3)  zapoznać się z pracą tych jednostek na rzecz profilaktyki i promocji zdrowia
4)  wnioski spisać na jednym arkuszu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru,

–

przybory do pisania,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura z punktu 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wskazać organizacje zajmujące się zdrowiem?

¨ ¨

2) zdefiniować politykę zdrowotną?

¨ ¨

3) określić założenia Narodowego Programu Zdrowia?

¨ ¨

4) określić zasady tworzenia programów promocji zdrowia?

¨ ¨

5) wskazać instytucje zajmujące się polityką zdrowotną?

¨ ¨

6) określić sektory, które działają w opiece nad zdrowiem?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań dotyczących prowadzenia profilaktyki i promocji zdrowia.
5.  Udziel  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi.  Zaznacz  jedną  prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonania zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Według Lalonda największy wpływ na zdrowie mają

a)  czynniki genetyczne.
b)  opieka zdrowotna.
c)  style życia.
d)  środowisko fizyczne.

2. Kartę Promocji Zdrowia opracowano na konferencji w

a)  Ottawie.
b)  Ałma-Acie.
c)  Adelajdzie.
d)  Sundvall.

3. Promocja zdrowia to

a)  uświadamianie zagrożeń dla zdrowia.
b)  podnoszenie poziomu wiedzy na temat zdrowia.
c)  kształtowanie postaw zdrowotnych.
d)  wszystkie powyższe zadania.

4. Polityką zdrowotną nazywamy

a)  całokształt działań podejmowanych w celu najlepszej ochrony zdrowia ludności.
b)  tworzenie programów informacyjnych.
c)  określanie metod leczenia.
d)  tworzenie programów edukacyjnych.

5. Styl życia można zdefiniować jako

a)  zespół postaw, zachowań i ogólną filozofię życia.
b)  sposób ubierania się.
c)  sposób spędzania wolnego czasu.
d)  środowisko, w którym człowiek żyje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Na zdrowie człowieka wpływa środowisko

a)  biologiczne.
b)  społeczne.
c)  fizykochemiczne.
d)  wszystkie te środowiska.

7. Do metody redukcji stresu nie należą metody

a)  środowiskowe.
b)  fizjologiczne.
c)  geograficzne.
d)  umysłowe.

8. W hierarchii potrzeb według A. Maslowa u podstawy znajdują się potrzeby

a)  samorealizacji.
b)  bezpieczeństwa.
c)  szacunku.
d)  biologiczne.

9. Do narzędzi szacowania potrzeb zdrowotnych nie zaliczamy

a)  ankiety.
b)  wywiadu.
c)  pomiaru.
d)  szacowania.

10. Profilaktyka I fazy ma na celu

a)  zapobieganie konsekwencjom choroby przez wczesne jej wykrycie.
b)  kontrolowanie czynników ryzyka, mogących wywołać chorobę.
c)  utrwalanie prawidłowych wzorców zachowań.
d)  zahamowanie postępu choroby.

11. Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zdrowie jako główny cel przyjmuje

a)  zapobieganie określonym chorobom.
b)  prewencję chorób, które mogą pojawić się w określonej populacji.
c)  wiedzę o sposobach radzenia sobie w czasie choroby.
d)  wiedzę o zdrowiu i wzmacnianiu zdrowia.

12. Pomiaru tętna dokonujemy najczęściej na tętnicy

a)  promieniowej.
b)  szyjnej.
c)  udowej.
d)  dowolnej.

13. Nadciśnienie u dorosłego człowieka to wartości ciśnienia tętniczego powyżej

a)  110/70.
b)  140/90.
c)  80/60.
d)  120/80.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Cechą oddechu jakiej nie bierzemy pod uwagę przy ocenie układu oddechowego jest

a)  rytm.
b)  długość.
c)  szybkość.
d)  zapach.

15. Eustres to stres

a)  korzystny.
b)  niekorzystny.
c)  neutralny.
d)  obojętny.

16. Dystres działa na organizm

a)  korzystnie.
b)  szkodliwie.
c)  zdrowotnie.
d)  neutralnie.

17. Neustres jest dla danej osoby

a)  neutralny.
b)  korzystny.
c)  szkodliwy.
d)  zdrowotny.

18. Zmierzony poziom stresu u podopiecznego wynosił 180 punktów. Ryzyko wystąpienia

choroby to
a)  10%.
b)  33%.
c)  50%.
d)  88%.

19. Do technik umysłowych redukcji stresu należą

a)  kontrolowanie oddechu, relaksacja mięśniowa.
b)  medytacja, relaksacja wyobrażeniowa.
c)  redukcja wagi wydarzenia, medytacja.
d)  redukcja niepewności, autohipnoza.

20. Narodowy Program Zdrowia zawiera

a)  główne kierunki polityki zdrowotnej państwa.
b)  programy edukacji zdrowotnej.
c)  programy profilaktyczne.
d)  programy promocji zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Prowadzenie profilaktyki i promocji zdrowia

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Boenish E., Haney C.M.: Twój stress. Sens życia, równowaga i zdrowie. GWP, Gdańsk 2002
2.  Karski J. B.: Promocja zdrowia. Oficyna Poligraficzna MBG, Warszawa 1992
3.  Korczak C.:(red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
4.  Odleżyny,  zapobieganie  i  leczenie  –  praca  zbiorowa.  Naczelna  Rada  Pielęgniarek

i Położnych. Warszawa 2001

5. Pike S., Forster D.: Promocja zdrowia dla wszystkich. Lublin 1998
6. Praca zbiorowa pod red. Ślusarskiej B., Zarzyckiej D., Zahradniczek K.: Podstawy

pielęgniarstwa. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004

7. Praca zbiorowa pod red. Zahradniczek K.: Pielęgniarstwo, Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2004

8. Praca zbiorowa do red. Kulik T. B. i Latalskiego M.: Zdrowie publiczne. Wydawnictwo

Czelej, Lublin 2002

9. Praca zbiorowa pod red. Kulik T. B. i I. Wrońskiej I.: Zdrowie w medycynie i naukach

społecznych. KUL, Oficyna Wydawnicza W Stalowej Woli, 2000

10. Praca zbiorowa pod redakcją Gwiazdkowskiego A.: Zachowania zdrowotne. Instytut

Medycyny Pracy, Łódź 1990

11. www.mpps.gov.pl

Czasopisma:

−

Remedium

−

Zdrowa żywność, zdrowe żywienie,

−

Zdrowie