Agnieszka Filas 

Emilia Pietrzak 

APiŚ, III rok 

Dyfuzjonizm 



Orientacja w naukach o kulturze, a także w innych 
naukach społecznych, przypisująca dyfuzji kulturowej 
szczególne znaczenie w procesie zmiany oraz rozwoju 
kultury, badająca dzieje i skutki przenikania wytworów 
kultury z jednych obszarów do drugich. Uznaje 
kontakty międzykulturowe za główną przyczynę 
decydującą o dynamice rozwoju kultury, traktuje 
kulturę jako zbiór elementów tworzących kompleksy    
o odmiennej dla poszczególnych obszarów kombinacji 
cech, koncentruje uwagę na zapożyczeniach, 
minimalizuje rolę ewolucji kulturowej oraz preferuje 
interpretację historyczną i geograficzną.              
Powstał w odpowiedzi na ewolucjonizm. 

Podstawowe zagadnienia 

dyfuzjonistów 



Koncepcja kręgów kulturowych 



Zapożyczenia przez dyfuzję 



Wszelkie podobieństwa między kulturami 
widać w dyfuzji, a nie w stadiach rozwoju 
tych kultur 



Zapożyczenia dokonują się na obrzeżach 
kulturowych, w największych oddaleniach 
od centrów kręgów kulturowych 

Założenia 



Przedmiotem badań antropologii jest mobilność 

elementów kulturowych w czasie i przestrzeni – 

podobieństwo kultur wynika z migracji elementów 

kultury, które zachodząc w częstszą interakcję między 

sobą stają się coraz bardziej do siebie podobne. 

Przeciwieństwem tutaj jest powszechność praw 
ewolucji. 



Odstąpienie od całościowego ujmowania kultury – 

koncentracja na poszczególnych elementach 

społecznych całości. Kultura jest zbiorem elementów, 

nie zaś wewnętrznie powiązanym systemem, czy też 

„organiczną całością”. 

 



Dystrybutywne rozumienie kultury – kultura będąc 
atrybutem ludzkości, również stanowi własność 
zbiorowości określonych czasowo i przestrzennie, 
różniących się od siebie. 



Antropologia jako nauka idiograficzna – nauki 
społeczne mają na celu poznanie konkretnych procesów 
i zdarzeń, nie zaś wykrywanie ogólnych praw rozwoju 
kulturowego. Charakteryzuje się nastawieniem na 
badania empiryczne i przejściem od przyrodniczej 
perspektywy o kulturze do humanistycznej historii 
kultury. 



Odrzucenie ewolucjonizmu i zastąpienie systemów 
ewolucyjnych ujęciami konkretno-historycznymi 

Pojęcia i narzędzia analityczne 

wprowadzone przez dyfuzjonizm 



Kompleks kulturowy 



Krąg kulturowy 



Obszar kulturowy 



Środowisko etniczne 



„Teoria” areału kulturowego 

Dyfuzjonizm  

niemiecko - austriacki 

Dyfuzjonizm brytyjski 



Szkoła Kulturkreis 
zapoczątkowana przez       
F. Ratzla i rozwijana 
przez B.Ankermanna     
i F. Graebnera 



Rekonstrukcja 
rozprzestrzeniania się 
określonych 
wynalazków 
kulturowych z danych 
centrów. 



Zainicjowany przez 
Williama H.R. Riversa 



Podstawowe wynalazki 
ludzkości zostały odkryte w 
dolinie Nilu i stamtąd 
zostały rozprowadzone na 
cały świat. 

Dyfuzjonizm amerykański 



Zapoczątkowany przez F. Boasa 



Rekonstrukcja przebiegu zasiedlenia                  
i rozwoju kultury na danym obszarze 



Archeologię i antropologię łączy historyzm, cel 

i przedmiot badań, którym są historyczne formy 
kultury 



Archeologia jako niezbędna nauka pomocnicza 
etnologii, a etnologia archeologii 



Historyzm faktograficzny, skierowany na 
badania antropologiczne 

Dyfuzjonizm europejski 



Powstał ze szkoły kulturowo-historycznej 



Ma odmienne założenia niż dyfuzjonizm 
amerykański 



Jest psychologizmem 



Cechuje go atomizm 



Na rozwój kultury może działać dyfuzja bądź 
rozwój wewnętrzny danej jednostki 
kulturowej 

Dyfuzjonizm archeologiczny          

i etnologiczny 



Pojawił się w reakcji na klasyczny ewolucjonizm 
antropologiczny 



Oparty jest na przekonaniu o uniwersalnym 

postępie ludzkości 



Kultura nie rozwija się liniowo i teologicznie lecz 

wielokierunkowo i stanowi rezultat przenikania się 

wytworów wielu kultur 



W wyniku przemieszczeń ludnościowych wytwory 

kulturowe stają się przedmiotem zapożyczeń w 

różnych kręgach, tworząc różnorodność kultury 
ludzkiej 

 

 



Historia kultury to rozprzestrzenianie się jej 
wytworów w wyniku dyfuzji i migracji oraz 
mieszanie się ich z wytworami innych 
kultur, a tym samym różnicowanie się 
względnie jednorodnej pierwotnej kultury. 

Dyfuzjonizm w archeologii 

kulturowo-historycznej 



Wszystkie wynalazki i nowinki powstawały 
w określonym centrum skąd jak fale 
rozchodziły się na peryferia 



Inwencja twórcza ludności na obszarach 
peryferyjnych była ograniczona  



Ma udowadniać tubylczość społeczeństw 
zamieszkujących dany obszar 

Bibliografia 



Mamzer H., Ostoja-Zagórski J. 2007. Orientacje badawcze w polskiej 
archeologii, Nauka 1/2007: 131-148 



Minta-Tworzowska D. 1994. Klasyfikacja w archeologii jako sposób 
wyrażania wyników badań, hipotez oraz teorii archeologicznych. 
Poznań: Adam Mickiewicz University Press, 34-38 



Tabaczyński S., Marciniak A., Zalewska A., Cyngot D. (red.) 2012. 
Przeszłość społeczna: próba konceptualizacji, Poznań, Wydawnictwo 
Poznańskie, 690-694