Kilka sposobów na dobra pracę maturalna

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Kilka sposobów

na dobrą pracę maturalną

Jest kilka zasad, które gwarantują napisanie dobrej pracy i zdobycie maksy-
malnej ilości punktów.

Pisz na temat

Zanim napisze się pierwsze zdanie wypracowania maturalnego (czy jakiegokolwiek
innego), trzeba zrobić bardzo, bardzo ważną rzecz. Uważnie przeczytać temat. Brzmi to
może zabawnie, bo jest oczywiste… Niestety, brak punktów na maturze często wynika
z tego, że uczeń nie zrozumiał polecenia. Tymczasem tematy na nowej maturze sta-
wiają bardzo konkretne zadania.

Dlatego poprawnie:

Przeanalizuj polecenie

Rozwiń, scharakteryzuj, omów, rozważ.

Jeśli temat zawiera polecenie „rozwiń” czy „udowodnij” jakąś myśl, nie można tej myśli
podważać! Taką możliwość dają natomiast tematy, w których znajdziemy polecenie „roz-
waż” czy „skomentuj”.

Komentarz może wówczas udowadniać prawdziwość danego poglądu, równie do-

brze jednak macie prawo nie zgadzać się z nim.

Polecenie wpływa też często na wybór takiego, a nie innego kształtu pracy. Jeśli

trzeba coś udowodnić, dobrą formą będzie rozprawka. Jeżeli jesteś proszony o rozważe-
nie problemu, możesz wybrać esej.

Po drugie: wyłuskaj z tematu istotę zagadnienia: Co mam rozważyć? Koncepcję,

obraz, myśl. Jedno tu ustal i tego się trzymaj.

Pisz spójne teksty!

Praca jest całością logiczną. Niezależnie czy to praca maturalna czy nie – jeśli nie
będzie spójna, nie otrzymasz punktów za kompozycję i język.

Jak w takim razie konstruować pracę? Przede wszystkim zastanowić się, dlaczego

dany fakt (np. przykład literacki) znajduje się w tym, a nie innym jej miejscu. Nie powin-
no to być dziełem przypadku!

Pierwszym – i koniecznym! – krokiem jest walka z wewnętrznym chaosem w pracy:

Zrób plan

Zastanów się, co chcesz napisać! Uporządkuj argumenty. Pamiętaj, że realizacja tema-
tu maturalnego nie polega na opisywaniu lektury, ale rozważaniu problemu. Niech Twój
konspekt nie przybierze kształtu wyliczanki lub streszczenia.

„Brak spójności”,

„nie widzę związku”,

„brak powiązania”…

Jeżeli w Twoich pracach
powtarzają się ciągle takie
uwagi, przeczytaj dokład-
nie ten rozdział. Brak
spójności jest jedną z po-
ważniejszych usterek
kompozycyjnych!

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Kilka przydatnych sformułowań:

•

Ten wpływ łatwo dostrzec w…

•

Zupełnie inaczej pokazuje tę kwestię… (przy porównywaniu tekstów)

•

Z tego wynika, że…

•

Podobny pogląd zawarł w swych dziełach…

•

Z poglądem tym polemizuje…

•

Z drugiej jednak strony…

•

Nasuwa się pytanie…

•

Załóżmy, że…

•

Jak widać…

Zastanów się nad wstępem i zakończeniem

Konieczne jest zachowanie odpowiednich proporcji – wrażenie chaosu powodują i zbyt
długie rozpoczęcie, i szczątkowe zakończenie (dwie najczęściej spotykane wady). Te
części są bardzo istotne! Nie może ich zabraknąć i nie mogą nie dotyczyć tematu. Wstęp
wprowadza w istotę problemu – może się zaczynać od kwestii ogólniejszych, ale musi
doprowadzić do wyraźnego powiązania z tematem. Stale ośmieszany błąd: zaczynanie
od życiorysu autora („Adam Mickiewicz urodził się w Zaosiu koło Nowogródka…”).
Zakończenie to miejsce na podsumowanie i pełny wniosek.

Zadbaj o językowe zespolenie elementów

Unikaj powtórzeń, stosuj odpowiedni szyk (przydatne jest np. takie sformułowanie wy-
powiedzi, by treść zakończenia jednego zdania wiązała się z początkiem kolejnego ze
zdań), używaj wyrazów spajających (zaimków, spójników itp.).

Czasem wystarczy jeden wyraz

Niespójność tekstu często jest powodowana przez brak jakiegoś istotnego elementu
treści – z tego powodu odbiorca nie jest w stanie zrozumieć całego rozumowania. Zda-
rza się, że istotna informacja bywa formułowana w nielogiczny sposób – to również utrud-
nia odbiór tekstu. W tym miejscu pisanie wypracowania przypominałoby nieco matema-
tykę: po A nie może pojawić się C, wcześniej konieczna jest informacja B.

Spójność nie jest jednak trudna do uzyskania i zazwyczaj wcale nie wymaga stosowa-

nia skomplikowanych konstrukcji.

Pomagają drobiazgi:

• zaimki: Przykładem jest Juliusz Słowacki. W jego utworach…,
• spójniki i grupy wyrazów o podobnej funkcji: więc, toteż, ponieważ, mimo że, w rze-

czywistości, ponadto, oprócz tego, żeby, następnie, jednakże, przede wszystkim, poza
tym, natomiast, z drugiej strony…

Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.

Ważna też oryginalność, unikanie schematów – to cenna umiejętność, podnosząca war-
tość pracy, a tym samym jej ocenę. Na szczęście nasz język jest bogaty, daje dużo możli-
wości wyboru, podsuwa wiele ciekawych propozycji, atrakcyjnych rozwiązań.

Oto niektóre z nich:

A. Zamiast wciąż pisać „kolejny utwór”:

•

Powyższe dzieło nie jest jedynym na ten temat. Oto…

•

Pragnę przytoczyć jeszcze jeden przykład…

•

Przejdźmy do następnego utworu prozatorskiego, a jest nim…

•

Nie koniec na tym. Niedawno czytałam książkę…

•

Jeśli przyjrzymy się utworowi pt. … autorstwa X…

•

Znajduję ów (ten, powyższy) temat także w utworze pt. …

•

Myślę, że doskonałym przykładem będzie też…

Uwaga – akapity

Dla większej przejrzystości pracy,
która podniesie jej atrakcyjność
i ułatwi czytanie, każdą nową myśl
najlepiej zaczynać od akapitu.
Chodzi jednak nie tylko o estety-
kę, ale przede wszystkim o to, aby
nowa treść pozostawała w logicz-
nym związku z poprzednią i była
w zgodzie z koncepcją pracy.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

•

Wywarła na mnie wielkie wrażenie inna jeszcze książka…

•

Sądzę, że można tu śmiało przytoczyć…

•

Nie sposób nie wspomnieć o bardzo poczytnym utworze…

•

Następny utwór, który świetnie obrazuje zagadnienie tematu, to…

•

Temat ten jest także głównym problemem utworu pt. …

•

Wydaje mi się, że temat ten można znaleźć także w…

•

Podobną tematykę podejmuje utwór pt. …

•

Pragnę przejść do analizy następnego dzieła literackiego.

•

Tymczasem kolej na następny przykład.

B. Jak wprowadzić nową myśl?

•

Czas na wniosek dotyczący powyższych rozważań.

•

Spójrzmy teraz na tę sprawę z innej strony…

•

Rozważmy inny aspekt tej kwestii…

•

Zadam teraz kolejne pytanie…

•

Pragnę przejść do następnego problemu…

•

Sprawa, którą omówiłem, pociąga za sobą temat następny.

•

I oto rodzi się nowy problem, który trzeba przeanalizować.

•

Myślę, że ta praca nie może obejść się bez przytoczenia następującego problemu. Jest
nim…

•

Nie pomińmy obrazu (skojarzenia, problemu, faktu) tak ważnego, jak…

•

Jak powyższe wnioski dają się zastosować we współczesności?

•

Bezsprzecznie warto omówić jeszcze jeden problem.

•

Jest coś jeszcze, co zmusza do rozmyślania na ten temat.

•

Omówiłem prozę – czas i miejsce, by zwrócić uwagę na wartość dramatu.

•

Moją koncepcję potwierdza także myśl zawarta w…

C. Argumenty przeciwne:

•

Przeciwnikom tezy zawartej w temacie odpowiem teraz sumą wniosków.

•

Teraz pragnę przytoczyć argumenty przeciwników tej tezy.

•

Pozostają jeszcze inni bohaterowie i inne poglądy. Aby zachować obiektywizm, należy
je przywołać.

•

Inną cechą (osoby, utworu, wydarzeń) jest…

•

Druga strona tej sprawy wygląda następująco…

•

Okazuje się, że nic nie jest jednoznaczne. Moje twierdzenie też.

•

Chciałbym zwrócić uwagę na coś jeszcze…

•

Przeanalizujmy jeszcze jedno zagadnienie. Mianowicie…

•

Czas, by popatrzeć na to wszystko z innego punktu widzenia.

•

Co pozostało jeszcze niewyjaśnione?

•

A teraz popatrzmy na całą rzecz z perspektywy zgoła odmiennej.

•

Wyżej stawialiśmy pytania. Teraz czas na odpowiedzi…

•

Nie mogę pominąć poglądu pana X, tak ważnego dla tematu, który rozważamy.

•

Oto jeszcze jeden człowiek, osobowość, która musi tu być przywołana.

•

Czy można spojrzeć na tę kwestię inaczej? Myślę, że tak.

D. Bliżej zakończenia:

•

Stawiam pytanie: co może wydawać się istotą problemu?

•

Czas na podsumowanie…

•

Pora na wniosek:

•

Jakie będą konkluzje powyższych rozważań?

Uwaga!

Dobrze określ i pilnuj… siebie!

•

Jeśli przyjąłeś w pracy konwencję
wypowiedzi pierwszoosobowej –
konsekwentnie się jej trzymaj.

•

Jeśli nadałeś pracy charakter wy-
wodu naukowego, i piszesz
w 1. osobie liczby mnogiej:

przejdźmy…
zbadajmy…
przeanalizujmy…

to też utrzymuj tę samą formę
przez całą pracę.

Sformułowania
zużyte, schematyczne:

•

reasumując...

•

podsumowując wnioski...

•

na zakończenie napiszę...

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Pisz poprawnie

cytowanie i interpunkcja – punkty za język i zapis

Jak cytujemy?

Załóżmy, że wybrane cytaty akurat pasują Wam do argumentacji w pracy, a chcecie
przytoczyć inne jeszcze ważne cudze słowa. Jak zrobić to poprawnie?

Kilka zasad warto zapamiętać

Zawsze używamy cudzysłowu!
Jest to znak interpunkcyjny oddzielający wypowiedź przytoczoną od naszego wywodu.
Jak wygląda, wiemy doskonale.

•

Cudzysłów apostrofowy, którego najczęściej używamy, wygląda tak: „”,

•

zaś ostrokątny tak: » « . Ten ostatni stosujemy, by w cytacie wyodrębnić drugi cytat, np.:

Muszę na jutro napisać pracę na temat: „Na czym polega dylemat Hamleta »być
albo nie być?«”.

W całej pracy należy stosować konsekwentnie ten sam cudzysłów, doradzamy apostrofo-
wy (przecinkowy).

Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?

Wiadomo, że nie. W cudzysłów ubieramy tytuły utworów, czasopism, filmów, dzieł sztu-
ki, pseudonimy, choć niekoniecznie, a także wyrazy, kiedy nie mają być rozumiane do-
słownie, np. o wydźwięku ironicznym, np.:

A to dopiero „partyzant”!
Ten „książę” nie miał dachu nad głową.

Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?

Zdanie zawsze musi się kończyć kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem. Zatem
jeśli wypowiedź kończy się cytatem, kropkę stawiamy po cudzysłowie. Jeśli chodzi o znak
zapytania, zasady są następujące: jeśli dotyczy całej wypowiedzi, stawiamy go po cudzy-
słowie, jeśli tylko słów cytowanych – to przed nim.

Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?

Gdy cytujemy od początku zdania – to, oczywiście, używamy wielkiej litery.

Zapytał: „Kto to zrobił?”.
Pamiętacie zdanie Mickiewicza: „Czucie i wiara więcej mówią do mnie…”?
Przytoczę fragment „Pana Tadeusza”: „Litwo, ojczyzno moja”.

A jeśli cytujemy zdanie nie od początku, czyli tylko jego część, nie stosujemy wielkiej litery.

Gombrowicz pisze, że „miłość, jasność, ład itd.”.
Konwicki uważa, że zło „włączyło się w nasze kody etyczne”.
Życie jest „powieścią idioty”, jak twierdzi Makbet.

Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?

Oczywiście, chodzi o dłuższy cytat, fragment wiersza lub obszerną wypowiedź, bo słów
cudzych włączonych w nasze zdanie nie wyodrębniamy inaczej jak cudzysłowem. Otóż co
do graficznego układu pracy – rzecz zależy od koncepcji. Jeśli zależy Wam, aby praca była
przejrzysta, to wyodrębnienie od nowej linii, pośrodku strony, strof wiersza, a od nowego
akapitu – prozy, na pewno będzie sprzyjało estetyce. Warto też zostawić większy odstęp
między Waszym wywodem a cytowanym dłuższym fragmentem. Nie jest to wymóg obo-
wiązujący, ale polecamy stosowanie tych zasad. Takie prace po prostu lepiej się czyta.

Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?

Użyć myślników (pauz). Jeśli wtrącamy coś od siebie w środku cytowanego zdania, to po
drugim myślniku kontynuujemy cytat, bez konieczności powtórnego otwierania cudzy-
słowu, i małą literą:

Cytat to także problem
natury ortograficznej
i interpunkcyjnej. Zwróć
uwagę na wielkie i małe
litery oraz kwestię kropek
i przecinków po cudzy-
słowach.

Kogo i co cytować?

•

Mądre myśli i dowcipne afory-
zmy.

•

Piękne i obfite w znaczenia frag-
menty wierszy, literatury pięknej.

•

Znaczące i pasujące do naszych
rozważań słowa samych twórców
(np. z dzienników, autobiografii).

•

Wypowiedzi badaczy literatury,
krytyków literackich (z różnych
opracowań, recenzji podręczni-
ków akademickich).

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

„Precz z moich oczu – pisał poeta – precz z mej pamięci”.

A jeśli wtrąciliśmy się, a potem cytujemy zdanie od początku, potrzebujemy znów cudzy-
słowu i wielkiej litery:

„Kochaj bliźniego swego jak siebie samego” – przypomina Temple. „Zupełnie inną
kwestią jest, jak to zrobić” – dodaje.

Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje

Jest ich dokładnie 10:

kropka, przecinek, średnik, dwukropek, myślnik zwany też pauzą, wielokropek, pytajnik,
wykrzyknik, nawias i cudzysłów.

A oto ich dokładnie sprecyzowane funkcje:

•

Kropka, średnik, przecinek – oddzielają.

•

Dwukropek – zapowiada wyliczanie.

•

Wielokropek – mówi, że tekst został przerwany, zawieszony.

•

Pytajnik – wskazuje intonację zdania (zaznacza pytanie).

•

Wykrzyknik – niesie ładunek emocjonalny (rozkaz, okrzyk, gniew, przestrach).

•

Cudzysłów – znak cytowania.

•

Nawias (dwa myślniki) – wyodrębnia w tekście inny, drugorzędny człon lub wpro-
wadza dopowiedzenia, uzupełnienia tekstu głównego.

Po co nam średnik (;)?

Średnik jest czymś pomiędzy kropką a przecinkiem, jest „silniejszy” od przecinka –
oddziela tylko równorzędne w sensie logiczno-składniowym człony. Przydaje się, gdy
musimy użyć bardzo rozbudowanego wyliczenia, takiego, które w środku ma i tak mnó-
stwo przecinków. Wówczas średniki porządkują sprawę:

Janek kupił warzywa: seler, pietruszkę, ogórki; owoce: jabłka i pomarańcze; mięso:
schab i żeberka; słodycze: ciastka i cukierki.

Po co nam wielokropek (…)?

Zaznaczamy nim przerwanie tekstu. Przydaje się do zastąpienia słów brzydkich. Zawie-
sza intonację zdania – pozostawia w domyśle dalszą część wypowiedzi. Jeśli wypadł
w środku zdania, dalszą część zdania piszemy małą literą. Jeśli jest na końcu zdania,
pełni funkcję kropki – nie należy jej wówczas dostawiać!

Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?

Niewielkie, a jednak. Stawiamy dwukropek przed cytatem (o tym była już mowa) i przed
wyliczanką, i… wielką literą czy małą zacząć wyliczać? Jeśli przytaczamy dokładnie
czyjąś wypowiedź, od początku zdania, to wielką:

Poeta mówi: „Syn minie, pismo, lecz ty pomnisz wnuku”.

Jeśli wyliczamy przedmioty, pojęcia, czynności, cechy – piszemy je małymi literami:

Zabierz: śpiwory, materace, namioty itd.

Do dwóch wyliczeń nie ma sensu stosować dwukropka!

I na koniec – gdzie nie wolno stawiać kropki?

•

Po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi:

Było to w XVI w.

•

W dacie, gdy miesiące piszemy słowem lub liczbą rzymską:

20 VI 1987, 20 maja 1997 r.

•

Po liczebnikach głównych:

Jechał 180 km!

•

Po skrótach jednostek miar i wag: cm, m, km, i po skrótowcach: MON, PTTK.

PRZECINEK !

•

Pamiętaj, postaw przecinek
przed: ŻE, ALE, LECZ, KIEDY,
KTÓRY, WIĘC, ABY, ŻEBY.

•

Pamiętaj, aby oddzielać prze-
cinkami wyliczenia i zdania
podrzędne oraz wtrącone!

•

Pamiętaj, aby NIE stawiać prze-
cinka przed ORAZ, I, LUB, ANI
– jeśli użyte są tylko raz. Właś-
nie w tych przypadkach najczęś-
ciej robicie błędy i właśnie tu
są najbardziej rażące.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Odmiana nazwisk

Wiele nazwisk będziecie przywoływać w trakcie pisania prac maturalnych. Aby uniknąć
błędów, które mogłyby zaniżyć ocenę Waszych prac, przypomnijcie sobie podstawowe
zasady odmiany. Dwie główne to:

•

Nazwy własne piszemy wielką literą.

•

Zasady dotyczące pisowni nazw pospolitych dotyczą również pisowni nazw własnych.

Kolejne dwie ogólne zasady mówią:

•

Jeśli tylko można przyporządkować nazwisko (i polskie, i obce) jakiemuś wzorcowi

odmiany, należy je odmienić. O wzorcu odmiany decyduje: płeć, narodowość, zakoń-
czenie nazwiska.

•

Warto wiedzieć, że nazwiska osób, które żyły przed rokiem 1800, piszemy zgodnie

z ortografią dzisiejszą: np. Mikołaj Rej, Jan Zamojski, zaś nazwiska postaci historycz-
nych działających po roku 1800 piszemy zgodnie z ówczesną pisownią, np. Jakub Gieysz-
tor, Andrzej Zamoyski.

A teraz bardziej szczegółowo:

Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich

•

Nazwiska zakończone na -owa, -ewa odmieniają się jak przymiotniki:

Kulmowa, D.C.Ms. Kulmowej, B.N. Kulmową

•

Pozostałe nazwiska zakończone na -a odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o po-

dobnym zakończeniu:

Evangelista, D. Evangelisty, C.Ms. Evangeliście, B. Evangelistę, N. z Evangelistą
Lollobrigida, D. Lollobrigidy, C.Ms. Lollobrigidzie, B. Lollobrigidę, N. z Lollobrigidą

Odmiana i pisownia nazwisk męskich

Niektórych nazwisk (głównie zakończonych na -e, -o oraz akcentowanych na ostatniej
sylabie) można nie odmieniać, ale tylko wówczas, gdy będą poprzedzone imieniem lub
rzeczownikiem pospolitym (np. minister, prezydent).

Nazwiska angielskie i francuskie

•

Zachowujemy pisownię oryginału, wyjątek: np.

Shakespeare – Szekspir, Washington – Waszyngton, Chopin – Szopen, Voltaire – Wolter.

•

Nazwiska zakończone w wymowie na: spółgłoskę wymawianą: Eliot, spółgłoskę

niewymawianą: Villon, na -y po samogłosce: Hemingway mają końcówki polskie
bez apostrofu:

Eliot, Eliota, z Eliotem, o Eliocie
Villon, Villona, z Villonem, o Villonie
Hemingway, Hemingwaya, z Hemingwayem, o Hemingwayu

•

Nazwiska zakończone na -e nieme (tzn. mówi się Monteń, choć pisze się: Montaigne)

otrzymują końcówki polskie po apostrofie:

Montaigne, Montaigne’a, Montaigne’owi, z Montaigne’em
Combes, Combes’a, Combes’owi, z Combes’em

•

Jeśli w którymś przypadku gramatycznym brzmienie głoski kończącej temat jest inne

niż w oryginale, wówczas -e nieme i apostrof pomijamy i dajemy koncówkę polską:

Joyce, z Joyce’em, o Joysie
Proust, z Proustem, o Prouście
Remarque, z Remarkiem, o Remarque’u

W liczbie mnogiej omówione nazwiska otrzymują końcówki polskie.

•

Nazwiska zakończone na: -é, -ée, -ai, -eu, po których mogą występować niewymawia-

ne -s lub -x odmieniamy w liczbie pojedynczej jak przymiotniki:

Najpotrzebniejsze
nazwiska:

•

Balzak

Balzak – Balzaka – Balzakowi
– z Balzakiem. Użyj pisowni
spolszczonej.

•

Baudelaire

Baudelaire – Baudelaire’a, Bau-
delaire’owi. Użyj apostrofu.

•

Brontë

Brontë – powieści sióstr…
Brontë. Nie odmieniaj.

•

Camus

Camus – Camusa, z Camusem,
Camusowi, o Camusie. W pi-
sowni odmieniaj, czytając mów
zawsze Kami.

•

Dali

Dali – Dalego – Dalemu. Można
odmieniać.

•

Dante

Dante – Dantego – Dantemu.
Jak wyżej.

•

Defoe

Defoe – nie odmieniaj.

•

Eco

Eco – nie odmieniaj.

•

Goethe

Goethe – Goethemu – Goethe-
go – z Goethem – o Goethem.

•

Hemingway

Hemingway – Hemingwaya –
z Hemingwayem – o Heming-
wayu.

•

Joyce

Joyce – Joyce’a – z Joyce’em –
o Joysie. Użyj apostrofu przy sa-
mogłoskach.

•

Márquez

Márquez – z Márquezem –
o Márquezie – odmieniaj.

•

Nietzsche

Nietzsche – Nietzschego – Nie-
tzschemu – o Nietzschem. Uwa-
ga na pisownię!

•

Picasso

Picasso – Picassa – z Picassem
– o Picassie.

•

Rousseau

Rousseau – nie odmieniaj.

•

Szekspir

Szekspir – pisz po polsku: Szek-
spira – z Szekspirem – o Szekspi-
rze.

•

Saint-Exupéry

Saint-Exupéry – Saint-
Exupéry’ego – z Saint-Exupérym.
Apostrof tam, gdzie samogłoska
na końcu.

•

Voltaire

Voltaire – Wolter

Wolter

Wolter – Woltera –

o Wolterze. Używaj polskiej pi-
sowni.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Merimée, Meriméego, Meriméem
Montesquieu, Montesquieugo, Montesquieum

W liczbie mnogiej nazwiska zakończone w wymowie na -e są nieodmienne.

•

Nazwiska kończące się w wymowie na -y lub -i po spółgłosce odmieniają się w liczbie

pojedynczej jak przymiotniki. W dopełniaczu, celowniku i bierniku nazwiska na -y
piszemy z apostrofem, zaś nazwiska na -i, -ie bez apostrofu:

Lully, Lully’ego, Lully’emu, z Lullym, o Lullym
Christie, Christiego, Christiemu, z Christiem, o Christiem

W liczbie mnogiej tego typu nazwiska nie są odmieniane.

•

Nazwiska zakończone na -o, -oi, -au, -ou, nawet jeśli występuje po nich niewymawia-

ne -s, -x, są nieodmienne:

Hugo, Delacroix, Cocteau, Giraudoux;
wyjątek: Rousseau – Russo.

•

W nazwiskach niemieckich zachowujemy oryginalną pisownię, odmienia się je

zgodnie z zasadami dotyczącymi nazwisk angielskich i francuskich.

•

Nazwiska węgierskie zawsze odmieniamy bez apostrofu.

•

Nazwiska włoskie odmieniamy jak przymiotniki lub jak nazwiska polskie z analo-

giczną koncówką.

Uszlachetnij styl – używaj
potrzebnych terminów

Czasem użycie kilku mądrzejszych słów sprawia, że ten sam tekst brzmi bardziej nauko-
wo i sugeruje, że autor jest erudytą. Namawiamy Was do wykorzystywania terminów
uczonych, z jedną tylko uwagą – trzeba dokładnie znać sens słowa!

•

Adekwatny – czyli taki, który akurat tu pasuje, zgodny. Może to być adekwatne
stwierdzenie, cytat, bo świetnie odpowiada, jest dostosowany do treści.

•

Amnezja – utrata pamięci. Np.

Amnezja jest typową cechą bohaterów prozy Konwickiego.

•

Analogia – równoległość, podobieństwo. Analogiczne mogą być czyjeś losy, ujęcie
tematu, kompozycja utworu. Analogiczna jest np. biografia bohaterów – czyli ich
życiorysy wykazują duże podobieństwa.

•

Antynomia – różnica, odrębność, nawet skrajne przeciwieństwo. Np.

„Antynomia utworów polega na…
W wierszu poeta prezentuje antynomię dwóch światów…”.

•

Beletryzacja – wprowadzenie do tekstu elementów typowych dla literatury pięknej

– fabuły, narracji, co daje utworowi charakter beletrystyki. Np.

„Autor poddał utwór beletryzacji, dokument wzbogacił o opisy, akcję, postaci bohaterów”.

•

Bilateralny – dwustronny, obopólny, wzajemny. Np.

„Korzyści z tego dokonania okazały się bilateralne”.

•

Chronologiczny – ułożony według następstwa czasu, kolejno. Np.

„Wydarzenia w powieści przebiegają chronologicznie”.

Jak wymawiać?

•

Balzak

•

Bodler

•

Bronte

•

Kami

•

Dali

•

Dante

•

Defo

•

Eko

•

Markez lub Markes

•

Gete

•

Hemingłej

•

Dżojs

•

Nicze

•

Pikasso

•

Ruso

•

Szekspir

•

Sęt Egziperi

•

Wolter

Porównaj zdania:

Przeżycia wojenne doprowadziły do
degradacji uczuć, rozpadu syste-
mu wartości moralnych bohate-
rów. Adekwatną formą wyrazu dla
doświadczenia czasów pogardy
okazała się literatura faktu, spora-
dycznie poddawana beletryzacji...

iiiii

Wojna doprowadziła do upadku
uczuć, upadku systemu wartości
bohaterów. Dobrym sposobem
pokazania wojny okazała się litera-
tura faktu, czasem z akcją, jak lite-
ratura piękna.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

•

Corpus delicti – dowód rzeczowy, niezbicie świadczący o przestępstwie, czasem uży-

wany tylko jako niezbity dowód. Np.

„Corpus delicti tej teorii jest wypowiedź, fakt, zdarzenie”.

•

Deformacja – odkształcenie, przeformowanie, zmiana kształtów naturalnych. Może np.

występować deformacja świata w powieści (jest on zupełnie odkształcony, nierealny).

•

Degeneracja – wynaturzenie, zwyrodnienie. Zdegenerowany bohater, zdegenero-

wane pokolenie – czyli negatywne, zwyrodniałe.

•

Degradacja – dosłownie jest to karne przeniesienie na niższe stanowisko. Często
używa się tego terminu przenośnie – jako upadek, obniżenie stopy życiowej, utrata
godności. Zdegradowane wartości – pozbawione swojej wagi, utrata wartości.

•

Deprecjonować – obniżać wartość czegoś. Np. „Deprecjonujesz zasługi pisarza” –
zaniżasz ich wartość.

•

Drakoński – szczególnie surowy, okrutny. Pochodzi od Drakona, ateńskiego prawo-

dawcy z VII w. p.n.e., który wsławił się wyjątkową bezwzględnością. Np.

„Drakoński system sprawowania władzy”.

•

Dylemat – problem, trudny wybór między racjami, alternatywa. Np.

„Bohater stanął wobec dylematu…”.

•

Egalitaryzm – pogląd uznający równość wszystkich ludzi wobec czegoś, powszechne

prawo, dotyczące wszystkich. Np. „Egalitaryzm śmierci, miłości, przemijania”.

•

Ekspresja – wyrażanie przeżyć, uczuć. Np.

„Ekspresywny utwór” (bogato obrazujący uczucia).

•

Eksplikacja – uzasadnienie, wytłumaczenie. Np.

„Jest to eksplikacja tezy o…”.

•

Ekspozycja – wystawienie na pokaz, podkreślenie, wystawa (ekspozycja uczuć).

•

Erudycja – wiedza i obeznanie w jakiejś dziedzinie, wszechstronna znajomość rze-

czy, oczytanie, erudyta to człowiek uczony, może popisać się erudycją (wiedzą).

•

Eskalacja – stopniowanie, wzmacnianie czegoś, narastanie – np.

„Eskalacja napięcia”.

•

Euforia – stan świetnego, przesadnie radosnego samopoczucia, radosnego nastroju

hałaśliwej wesołości – popadł w euforię (cieszy się do przesady).

•

Famme fatale – kobieta fatalna, przynosząca pecha, nieszczęście każdemu, kto się

z nią związał.

„Ta bohaterka była prawdziwą famme fatale”.

•

Frustracja – stan napięcia emocjonalnego, przygnębienia, poczucia niemocy i bez-

sensu działań.

„Popaść w stan frustracji”.

•

Frenetyczny – gwałtowny, entuzjastyczny, wręcz szaleńczy, pełen zapału.

•

Futurystyczny – przyszłościowy, wychodzący w przyszłość (futurus = przyszły). „Po-

glądy poetów można nazwać futurystycznymi”.

IIIII

•

Iluminacja – olśnienie, nagłe oświecenie.

„Doszedł do prawdy drogą iluminacji”.

•

Iluzoryczny – oparty na iluzji, złudny, zwodniczy, pozorny

„Iluzoryczne nadzieje, wyobrażenia”.

•

In optima forma – w świetnej, najlepszej formie.

„W tym czasie twórca znajdował się in optima forma”.

Używaj sformułowań:

•

wnikliwa obserwacja

•

autor epatuje dobitnością obrazu

•

akcja implikuje wnioski

•

erudycja bohatera zawstydza od-
biorcę

Zapamiętaj:

•

frenezja romantyczna

•

feeria barw

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

•

Introspekcja – spojrzenie wewnątrz, obserwacja własnych przeżyć psychologicz-
nych, samoobserwacja. Np.

„Pisarz dokonuje introspekcji”.

•

Komparatystyka – badanie polegające na porównywaniu, obserwowaniu zależno-

ści. Np.

„Analiza komparatystyczna utworów poetyckich” (porównawcza).

•

Kompendium – skrót, zbiór podstawowych informacji. Np.

„Kompendium wiedzy”.

•

Korelacja – powiązanie, wzajemna zależność, współdziałanie.

„Korelacja przedmiotów nauczania”.

•

Kreacja – stwarzanie świata, postaci, także strój – wybitnie elegancki, oryginalny.

„Pojawiła się w olśniewającej kreacji”.

•

Megalomania – inaczej mania wielkości. Przesadne mniemanie o własnej wartości.

„Megalomańskie poglądy Izabeli Łęckiej”.

•

Miazmaty – czynniki rozkładowe, szkodliwe (wyziewy), przenośnie: demoralizują-

ce, złe wpływy.

„Społeczeństwo znalazło się pod wpływem niszczących miazmatów”.

•

Mimesis, mimetyczny – naśladowniczy, odtwarzający. Dzieło mimetyczne, mime-
tyzm jako technika twórcza. Pojęcie pochodzi od Arystotelesa, nie oznacza kopiowa-
nia, lecz odwrotnie niż wizja, kreacja, zupełne nieprawdopodobieństwo – oddaje i od-
zwierciedla różne postacie rzeczywistości. „Mimetyzm w literaturze i sztuce”.

•

Modyfikować – zmieniać, przekształcać, unowocześniać.

„Dzieło zostało zmodyfikowane, ulepszone”.

•

Obligatoryjny – obowiązujący, konieczny, należny.

„Wartości te wydają się obligatoryjne”.

•

Oniryczny – dotyczący snów, odtwarzający marzenia senne. Np.

„W prozie Brunona Schulza przeważa obrazowanie oniryczne”.

•

Pacyfizm – ruch, pogląd walczący o pokój, występujący przeciw wojnie. Pacyfista to

miłośnik pokoju.

„Ideą utworu jest pacyfizm, autor był absolutnym pacyfistą”.

•

Parabola – porównanie lub specyficzna konstrukcja utworu, polegająca na przeka-

zaniu treści uniwersalnych za pomocą przykładowej fabuły (przypowieść).

„Proces Kafki to powieść parabola. Ten utwór ma paraboliczny charakter”.

•

Percepcja – proces poznawczy, odbiór, postrzeganie. Np.

„W toku percepcji utworu”,
„Percepcja jest zjawiskiem złożonym”.

•

Persona non grata – osoba niepożądana, zbędna, wręcz szkodliwa i niemile widziana.

„Poczuł się jak persona non grata”.

•

Pluralizm – wielość, jednoczesne istnienie wielu elementów, składników, poglądów.

Pluralizm polityczny – wielość partii, ugrupowań politycznych.

•

Porte-parole – osoba prezentująca poglądy autora, wyraziciel głosu twórcy. Np.

„Witold jest porte-parole Orzeszkowej”.

•

Profetyzm – przepowiadanie przyszłości, proroctwo, także jako głoszenie woli Boga,

bóstwa.

„Jest to utwór o charakterze profetycznym”.
„Profetyzm w Dziadach Mickiewicza”.

Nie myl introspekcji
z retrospekcją!

Introspekcja

Introspekcja może dotyczyć ob-
serwacji i charakterystyki bohate-
ra, retrospekcja jest cofnięciem się
w czasie i przywołaniem minionych
zdarzeń.

Mimesis czy
kreacjonizm?

Często właśnie taki dylemat pod-
daje się pod rozwagę maturzystom.
Warto uzmysłowić sobie zagadnie-
nie: wolisz dzieła naśladujące świat,
opisujące go niczym fotografia czy
też zupełnie odkrywcze, fantastycz-
ne, nieprawdopodobne przestrze-
nie? Wolisz, nie wolisz, rozpozna-
wać musisz…

Zwróć wagę!

Utwór może być polemiczny, pa-
raboliczny, profetyczny, a nawet
pacyfistyczny! Lepiej użyć powyż-
szych określeń niż pisać, że autor
kłóci się z kolegą, nie mówi wprost
tylko dookoła, przewiduje przy-
szłość, i do tego nie lubi wojny…

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

•

Replika – odpowiedź na zarzuty, może być ustna lub pisemna.

„Pisarz zareplikował natychmiast”.

Ale też dokładne powtórzenie czegoś, wierna kopia.

•

Retrospekcja – „spoglądanie w tył”, odwołanie się do przeszłości, odtwarzanie prze-

żyć psychicznych, dzieciństwa itp. Mamy do czynienia z retrospekcją, z ujęciem retro-
spektywnym, np. w Granicy Nałkowskiej.

•

Retardacja – opóźnienie, zatrzymanie. Chwyt używany w literaturze – by opóźnić
dalszy ciąg akcji, autor wprowadza opis, dygresję. Retardacja jest cechą eposu.

•

Schematyzacja – układanie utworu według wzoru, szablonu, schematu. Np.

„Socrealiści stosowali schematyzację treści”.

•

Specyficzny – oryginalny, swoisty, typowy dla danej dziedziny. Np.

„Specyfika zawodu”.

•

Spektakularny – widowiskowy, pokazowy, posiadający wartości sugestywnego obrazu.

„To był spektakularny gest”.

•

Subiektywny – indywidualny, prywatny, tylko z indywidualnego punktu widzenia.

„Subiektywizm ocen. Subiektywna interpretacja”.

•

Sugestywny – przekonywający, trafiający do przekonania, zniewalający. Np.

„Ogromnie sugestywny obraz”.

•

Symultanizm – jednoczesność; sposób prezentowania akcji jednocześnie w kilku
miejscach. Np.

„Sztukę średniowieczną charakteryzował symultanizm”.

•

Tabelaryczny – w formie tabeli, ułożony w tabelę. Np.

„Tę interpretację można przedstawić tabelarycznie”.

•

Transcendencja – istnienie na zewnątrz, ponad czymś. Np. Filozofia transcenden-

talna – uznająca istnienie absolutu poza rzeczywistością. Transcendentalny – znajdu-
jący się poza zasięgiem doświadczenia. Np.

„Według Kanta świat transcendentalny to świat «rzeczy samych w sobie», przekra-
czających granice świadomości”.

•

Uniformizm – jednolitość, brak zindywidualizowania, „ubranie” wszystkich w jeden

mundur. Np.

„Autor dokonał uniformizacji postaci”,
„Na świecie zapanował uniformizm”.

•

Uzurpować – przypisywać sobie prawo do stawiania werdyktów, sprawowania wła-

dzy, rościć niesłuszne pretensje. Np.

„Nie uzurpuję sobie praw do wydawania opinii”,
„Człowiek ten to uzurpator, bo bezprawnie zagarnął władzę”.

•

Waloryzacja – od walor – czyli wartość, zaleta, cenna cecha. Waloryzacja to ustalenie

wartości (ocena wartości), a także przywrócenie wartości rzeczom, które ją utraciły. Np.

„Waloryzacja śmierci w poezji baroku”.

•

Werbalizacja – wypowiedź , ubranie myśli w słowa, nadanie myślom kształtu wypo-

wiedzi.

„Zwerbalizował swoje poglądy – wygłosił mowę”.

•

Weryfikacja – sprawdzanie, badanie prawidłowości czegoś.

„Poddaj weryfikacji/ zweryfikuj swoje poglądy”.

Uwaga, błędy!

Niestety śmieszne i deprecjonu-
jące autora pracy błędy wynikają
często z używania terminów bez
dokładnej znajomości ich sensu.

Wniosek:

Wniosek: używaj słów mądrych
tylko wtedy, gdy na pewno znasz
ich znaczenie. Jeśli pomylisz per-
cepcję z recepcją może być nie-
przyjemnie.

Często występują
w parze…

•

schematyzacja z uniformizacją

•

transcendencja z mistycyzmem

•

retardacja z epickością

•

spektakularność z sugestyw-
nością.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Dobrze wybierz formę
i konsekwentnie ją realizuj

Rozprawka

Główna cecha – uporządkowanie

Rozprawka jest chyba najczęściej wykorzystywaną w szkole formą wypowiedzi. Pasuje
także do realizacji tematów maturalnych. Ważną cechą tej formy wypowiedzi jest
uporządkowanie materiału. To wcale nie takie łatwe! Trzeba umieć wyciągnąć z fak-
tów odpowiednie wnioski, wybrać udowadniające je przykłady literackie i jeszcze to
ze sobą odpowiednio połączyć. Wszystkie te umiejętności przydadzą się i na starej,
i nowej maturze.

Przypominamy teraz najbardziej znany schemat rozprawki (obowiązkowo
trójdzielny!):

•

wstęp, w którym zostaje sformułowana teza,

•

rozwinięcie – uporządkowane argumenty uzasadniające tezę,

•

zakończenie – powrót do tezy, podsumowanie.

Pokazany wyżej układ materiału nie jest jedynym możliwym. Rozprawkę można napi-
sać w trochę trudniejszy, ale jednocześnie mniej schematyczny sposób:

•

we wstępie – hipoteza (jeszcze nie macie zdania na jakiś temat),

•

rozwinięcie – zestawienie argumentów za i przeciw, rozważanie problemu,

•

zakończenie – podsumowanie rozważań, ostateczna decyzja dotycząca postawio-
nej we wstępie hipotezy.

Taki układ materiału, wykorzystujący tezę i antytezę, argumenty i kontrargumenty, po-
zwala na napisanie pracy znacznie ciekawszej.

Esej

Jakie tematy

Esej jest utworem bliskim publicystyce, gdzieś z pogranicza literatury i nauki. Może
mówić o bardzo różnych zagadnieniach: filozoficznych, literackich, naukowych… Cha-
rakteryzuje go to, że temat ujmuje w sposób ciekawy, oryginalny, pokazując indywidual-
ne spojrzenie autora (subiektywizm!). Istotą eseju nie jest – jak w rozprawce – rozumo-
wanie (argument › wniosek), ale swobodne rozważanie problemu.

Mniej do niego pasują tematy czysto rozprawkowe:

„udowodnij prawdziwość słów…”,
„polemizuj z tezą…”.

Ich celem jest jednoznaczne rozstrzygnięcie problemu, podczas gdy w eseju wywód myślowy
jest raczej otwarty.

Wybór tej formy pisarskiej powinien Wam podyktować nie tyle konkretny typ
tematu, ale przeświadczenie, że na dany temat możecie powiedzieć coś nowego,
odkrywczego, odległego od powszechnie znanych prawd.

Oto konkretny przykład:

Temat „Obrazy miłości w dwóch przytoczonych tekstach kultury”.

Nie ma sensu silenie się na napisanie eseju, jeśli mamy do powiedzenia tyle, że obrazy
miłości są różne i że to uczucie przynosiło szczęście, ale także cierpienie. W eseju nie ma
miejsca na truizmy i banały! Taki temat może jednak zostać zrealizowany zupełnie ina-

Sformułowania
przydatne przy pisaniu
rozprawki:

•

Zauważmy, że…

•

Przypuśćmy, że…

•

Załóżmy, iż…

•

Jeśli założymy, że…

•

Jeżeli zaś chodzi o…

•

A w kwestii…

•

Trudno zaprzeczyć, iż…

•

Trudno polemizować z tezą…

•

Moja teza brzmi…

•

Nie sposób zgodzić się z twier-
dzeniem…

•

Nie sposób nie zgodzić się z po-
glądem…

•

Ponadto

•

Zatem

•

Więc

•

Niewątpliwie

•

Fakty przemawiają za tezą…

•

Chyba udało mi się udowodnić,
iż…

Sformułowania zużyte:

•

Tezę tę udowodnię poniższymi
argumentami…

•

Argumentem pierwszym jest…

•

Kolejny argument to…

•

W świetle przytoczonych argu-
mentów…

•

Po przytoczeniu powyższych ar-
gumentów…

Esej

To ciekawa i trudna forma pisar-
ska: daje wiele możliwości, ale też
równie wiele wymaga. Czego? Ory-
ginalności, lekkiego pióra, boga-
tego słownictwa, a przede wszyst-
kim wiedzy, wiedzy, wiedzy…

Trudność tego gatunku

bierze się stąd, że od autora eseju
oczekuje się czegoś, co Tadeusz
Kotarbiński określił jako „jaskół-
czą zwrotność lotu”. Swobodne
kojarzenie odległych faktów, bły-
skotliwe wnioski, dostrzeganie pa-
radoksów, w końcu swobodne
przechodzenie od treści szczegó-
łowych do ogólnych i odwrotnie.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

czej. Można np. przeanalizować zależność obrazów miłości od wydarzeń historycznych czy
wpływu konkretnych wzorów literackich. Albo porównać odmienność spojrzeń na miłość
w utworach pisanych przez mężczyzn i przez kobiety. Na esej trzeba mieć pomysł.

Jedną z ważnych cech eseju jest refleksyjność, przejawiająca się np. obecnością od-

wołań filozoficznych. W omawianiu wspomnianych wyżej obrazów miłości można się
odwołać nie tylko do literatury, ale też filozofii, historii, psychologii, socjologii…

Trzeba jedynie mieć tę wiedzę, a także trochę odwagi w wyciąganiu nieszablono-

wych wniosków.

Swobodna kompozycja

Esej jest formą otwartą, nie musi prowadzić do jednoznacznego rozstrzygnięcia problemu.

Jego cechą jest także swoboda kompozycji – może być ona luźna, fragmentaryczna,

niekoniecznie trójdzielna, może zawierać dygresje.

Ta cecha wyraźnie podoba się uczniom, którzy błędnie interpretują ją jako pozwole-

nie na chaos. Nic bardziej mylnego! Całkowita wolność eseju jest pozorna, a kształt
pracy wyraźnie podporządkowany rozważaniom autora.

Oryginalna myśl w pięknej formie

Błyskotliwym wnioskom musi w eseju towarzyszyć wielka dbałość o stronę językową. Ta
forma pisarska wymaga niełatwej do osiągnięcia harmonii między wiedzą i artyzmem.
Niektórzy twierdzą, że złego eseju nie można napisać – wówczas po prostu „to coś” prze-
staje być esejem. W skrajnych wypadkach esej zbliża się do prozy poetyckiej (gdy piękna
forma dominuje nad rozważaniami) lub rozprawy filozoficznej (przy niewystarczającej
dbałości o piękno stylu), zazwyczaj jednak twórcy dążą do pewnej równowagi elementów.

Kilka rad jak pisać esej:

•

Dbaj o bogactwo języka – stosuj różne konstrukcje składniowe, unikaj powtórzeń

(chyba, że są zamierzone!). Możesz wykorzystywać różne odmiany stylistyczne – wpro-
wadzać np. słownictwo naukowe czy potoczne. Warunek: musi to czemuś służyć, nie
może wynikać jedynie z nieumiejętności używania wyrazów we właściwych kontek-
stach (dotyczy to zwłaszcza elementów potocznych).

•

Wplataj w swoją wypowiedź cytaty z utworów, aforyzmy, anegdoty – dzięki

nim wypowiedź staje się ciekawsza, a poza tym to właśnie sposób, by pochwalić się
erudycją. Ciekawa anegdota pomoże Ci efektownie zacząć pracę (lub ją zakończyć).
Cytat możesz uczynić mottem pracy. Pamiętaj, że możesz ją także zatytułować.

•

Stosuj środki stylistyczne – tylko tam, gdzie uznasz to za niezbędne (nic na siłę!)

i niekoniecznie od razu porównania homeryckie (bardzo rozbudowane). Ciekawa
metafora pomoże lepiej wyrazić myśl, epitety czynią pracę obrazową, onomatopeje
– wpływają na jej brzmienie, muzyczność. Sprzeczności istniejące w omawianym
problemie łatwiej będzie Ci wyeksponować dzięki zastosowaniu oksymoronów czy
antytez. Staraj się – podobnie jak w przypadku wniosków – unikać banałów, sche-
matyczności.

•

Wykorzystuj elementy retoryczne – nie tylko w postaci pytań retorycznych, ale też

apostrof czy powtórzeń. Ich obecność urozmaica stylistykę tekstu, ale także pomaga
w nawiązywaniu kontaktu z odbiorcą, zaciekawieniu go.

Interpretacja porównawcza

Czy interpretacja porównawcza jest trudniejsza od omawiania jednego tekstu? I tak,
i nie. Przy analizowaniu dwóch utworów nie wystarczy samo odczytanie sensów, trze-
ba je jeszcze ze sobą połączyć. Z drugiej strony zazwyczaj nie wymaga się np. do-
kładnej analizy środków językowych czy kontekstu, a raczej skupienia się na podo-
bieństwach i różnicach między tekstami. I jeszcze coś ważnego – polecenie to nie
dotyczy wyłącznie poezji! Równie dobrze można dokonać interpretacji porównaw-
czej fragmentów prozy czy utworów dramatycznych.

Korzystaj z dobrych
wzorców

Esej narodził się w okresie rene-
sansu – nazwa pochodzi od Essa-
is Michała Montaigne’a (pisanych
w latach 1580 – 1588); drugi
z twórców gatunku to Franciszek
Bacon (Essays, 1597). Od tamte-
go czasu forma ta była bardzo chęt-
nie stosowana. Takie teksty pisali
Kartezjusz i Pascal, Wolter i Go-
ethe, Stendhal i Nietzsche. Zwłasz-
cza wiek XX przyniósł niezwykłą
popularność przedstawianego
gatunku. Skorzystaj z innych esejów,
zanim pomyślisz o napisaniu wła-
snego: zwróć uwagę na sposób
przedstawiania problemu, styl, kom-
pozycję. Szukaj inspiracji. Jeśli na-
wet nie zdecydujesz się później na
napisanie eseju, i tak skorzystasz –
dowiesz się wielu ciekawych rzeczy.

Podpowiadamy kilka konkretnych
utworów o bardzo różnej tematyce:

a) eseje dotyczące literatury i kul-

tury

•

Rodzinna Europa Czesława Mi-
łosza

•

Barbarzyńca w ogrodzie czy
Martwa natura z wędzidłem Zbi-
gniewa Herberta

•

Szekspir współczesny Jana Kotta

b) eseje filozoficzne

•

Mini-wykłady o maxi-sprawach
Leszka Kołakowskiego

•

Mit Syzyfa Alberta Camusa

•

O szczęściu Władysława Tatarkie-
wicza

c) eseje historyczne

•

Zniewolony umysł Czesława Mi-
łosza

•

Rzeczpospolita Obojga Narodów
Pawła Jasienicy

Uwaga!

Słowem „anegdota” określa się nie
tylko humorystyczną historyjkę! To
krótkie opowiadanie o jakimś cha-
rakterystycznym wydarzeniu (oczy-
wiście, może być także komiczne),
zazwyczaj przedstawia epizod z ży-
cia jakiejś znanej osoby.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?

Dlaczego w poleceniu łączy się właśnie te, a nie inne? Z pewnością nie decyduje o tym
ślepy przypadek! Teksty muszą mieć ze sobą coś wspólnego i często nietrudno to coś
zauważyć: podobny problem, motyw, tytuł, kompozycja... Zdarza się, że polecenie od
razu każe skupić uwagę na konkretnym zagadnieniu, tak jak w poniższych przykładach:

•

Zinterpretuj wiersze Wisławy Szymborskiej „Może to wszystko” i Jana Twardowskiego

„Wiersz z banałem w środku” jako refleksyjne spojrzenie na życie człowieka – jego
stosunek do Boga, świata oraz wyroków losu.

•

Porównaj sposób ujęcia motywu tułacza w sonecie Adama Mickiewicza „Pielgrzym”

i w wierszu Kazimierza Wierzyńskiego „Kufer”.

Co z poleceniem typu: „Dokonaj interpretacji porównawczej utworów...”. W takim przy-
padku piszący musi sam znaleźć punkt zaczepienia. Jak? Na przykład przyglądając się
tytułom. Widać wyraźnie, co łączy Schyłek wieku Szymborskiej i Koniec wieku XIX
Przerwy-Tetmajera. Albo Pieśń XII (Pieśń o cnocie) Kochanowskiego i wiersz Herberta
Pan Cogito o cnocie. Pewne problemy powtarzają się w literaturze, występują od czasów
najdawniejszych. Miłość, śmierć, ojczyzna, przyroda... – w2iele jest tematów uniwersal-
nych. Jednak inaczej się o nich pisało np. 200 lat temu, a inaczej się pisze współcześnie
– te różnice wiążą się z odmiennymi realiami świata, sytuacją społeczną czy polityczną,
innymi wzorcami postaw, kierunkami artystycznymi.... Niekiedy też współcześni sobie
autorzy różnie podchodzą do tej samej kwestii.

Najczęściej zestawia się ze sobą właśnie teksty, które łączy temat, a różni

sposób czy zakres jego ujęcia.

Mogą się ze sobą „spierać” lub się uzupełniać. Porównywanie utworów najczęściej

rozpoczyna się właśnie od przedstawienia tematu (tematów) i sposobu (sposobów)
jego (ich) ujęcia.

Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie

Motto występuje raczej rzadko, ale też może wiele powiedzieć, np. w interpretacji wier-
szy Ostatni despotyzm Norwida i Garden party Barańczaka powinno pojawić się spo-
strzeżenie, że cytat z pierwszego utworu stał się mottem drugiego: „Pomarańcza, jak
widzę z Malty – wyśmienita”. Tak silny związek między utworami jest dobrym punktem
wyjścia do dalszej interpretacji. Z łączącą dwa teksty aluzją literacką mamy do czynie-
nia w przypadku Romantyczności Mickiewicza oraz Ballad i romansów Broniewskiego.
Drugi utwór zaczyna się znanym cytatem: „Słuchaj dzieweczko! Ona nie słucha...”.

Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater

Dobrą ilustracją są teksty przywołane już wyżej. Wiersze Norwida i Barańczaka są zapi-
sem dialogów między gośćmi na jakimś przyjęciu, gośćmi, którzy się wzajemnie nie
rozumieją. Utwory Mickiewicza i Broniewskiego łączy samotność i szaleństwo bohate-
rek. Karusia z Romantyczności straciła ukochanego Jasia, Ryfka z Ballad i romansów –
rodziców. Jeden z syllabusowych tematów każe porównać dwa sposoby kreowania boha-
tera: jako męczennika i zwykłego człowieka.

Kto do kogo mówi

Psalm IV Kochowskiego zaczyna się od słów: „Wspomniawszy na Twe dary, Boże, które
widzę”, początek Modlitwy Pana Cogito – podróżnika Herberta brzmi: „Panie/ dziękuję
Ci że stworzyłeś świat piękny”. Łatwo zauważyć, że w obydwu wierszach mamy do czy-
nienia z „ja” lirycznym (liryka bezpośrednia), a adresatem wypowiedzi jest w obydwu
przypadkach Bóg. W przypadku tej warstwy trzeba poddać analizie formy czasowników
i zaimków, a także pamiętać, że autor i podmiot liryczny nie są tą samą osobą.

Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)

W obydwu omawianych utworach może pojawić się np. konwencja baśniowa, mogą one
być sonetami czy balladami. Zdarza się, że to będzie kwestia wysuwana na plan pierw-
szy, jak w tym temacie maturalnym:

Czy małe formy poetyckie są tylko igraszkami słownymi? Rozważ problem, interpre-
tując „Do Magdaleny” J. Kochanowskiego i „Niestatek” J. A. Morsztyna.

Zwróć uwagę na…

Interpretacja porównawcza wyma-
ga takich samych umiejętności jak
omawianie jednego utworu i także
polega na analizowaniu kolejnych
warstw tekstów. A jednak nie ma
co liczyć na jedną receptę. W róż-
nych utworach różne rzeczy są naj-
ważniejsze! W jednym przypadku
istotna będzie kwestia np. gatun-
ku literackiego, w innym – walory
brzmieniowe.

Uważaj!

Zawsze zamysł, dla którego zesta-
wiono te właśnie, a nie inne utwory
jest ważny. Czasem chodzi po pro-
stu o podobieństwo zauważone
przez polonistów. Ale często po-
eci sami odpowiadają wierszem na
wiersz polemizują albo używają
aluzji literackich.

Najczęściej występujące
podobieństwa:

•

temat

•

podobieństwo postaw czy zain-
teresowań autorów

•

epoka (wspólne przeżycia twór-
ców, światopogląd itp.)

•

gatunek literacki

•

dominanta kompozycyjna (np.
podobne obrazy poetyckie czy
warstwa brzmieniowa)

Najczęściej
występujące różnice:

•

stosunek twórcy do omawiane-
go problemu

•

sposób ujęcia tematu, np. róż-
ne kreacje bohatera

•

epoka (odmienne doświadcze-
nia autorów)

•

różne poetyki (styl, sposób kon-
struowania utworu)

Z czym łączyć wiersz?

Gdzie szukać kontekstów?

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Motywy, symbole, słowa klucze, metafory

Nie chodzi o znalezienie wszystkich, ale o pokazanie tych, które są naprawdę ważne (np.
występujących w obydwu utworach). Zdarza się, że nakazuje to sam temat:

Jaką funkcję pełni motyw róży wiatrów w wierszach „Spadanie” Różewicza i „Róża
wiatrów” Wierzyńskiego?

Świat przedstawiony utworów – nastrój, obrazy poetyckie

Może się zdarzyć, że porównywane teksty będzie łączyć jedynie fakt wywoływania po-
dobnych emocji albo podobny sposób pokazywania rzeczywistości (np. impresjonistycz-
ne obrazy przyrody w liryce Młodej Polski).

Warstwa brzmieniowa

Czasem w ogóle nie ma znaczenia (np. w jakimś fragmencie prozy), czasem jest bardzo
istotna (np. w wierszu Staffa Deszcz jesienny). Nie ma sensu liczenie sylab w wersach,
jeśli nie doprowadzi to do jakiegokolwiek wniosku.

Język

Ściśle łączy się ze sposobem kreowania rzeczywistości. Inne środki służą np. pokazaniu
człowieka jako świętego i bohatera (m.in. stylizacja biblijna, hiperbole), inne pozwolą
nam go pokazać jako zwykłego człowieka (niewyszukane epitety czy porównania). Tak-
że w tym przypadku nie chodzi o wypisywanie wszystkich środków stylistycznych, ale
tego, co łączy i różni utwory. Może w jednym występuje język podniosły, a w drugim
potoczny? Zdarza się, że za najistotniejszą zostanie uznana właśnie warstwa językowa,
jak w tym temacie maturalnym:

Dokonując interpretacji wierszy J. Kochanowskiego „Pieśń XIV” i Cz. Miłosza „Do
polityka”, zwróć uwagę na język poetycki wypowiedzi i sposób wyrażania refleksji.

Odpowiednie konteksty, np. związki z

Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą…

filozofią, historią, literaturą…

•

Autor/ autorzy – czasami teksty łączą się z biografiami pisarzy, np. zestawiając

Pielgrzyma Mickiewicza i Kufer Wierzyńskiego, musimy napisać o doświadczeniu go-
ryczy emigracji przez obydwu twórców. Wiersze Baczyńskiego i Gajcego połączy wojna
jako wspólne przeżycie pokoleniowe. Jeśli zestawiamy dwa teksty jednego twórcy,
mamy szansę pokazać np. zmiany w poetyce czy głoszonych poglądach.

•

Związek z epoką – widoczny z jednej strony w treści (filozofia, motywy, tematy),

z drugiej strony w formie (kompozycja, język). Różnice między epokami wyraźnie
widać w interpretacji porównawczej wiersza, który Jan Kochanowski poświęcił swe-
mu bratu Kasprowi, i Nagrobka Perlisi Jana Andrzeja Morsztyna. Renesans chwali
antyczną jasność, prostotę i harmonię, podczas gdy w baroku poezja ma zachwycać,
zaskakiwać licznymi środkami artystycznymi.

Różne sposoby porządkowania materiału

Jak to wszystko ze sobą połączyć? Nowa matura nie kładzie, co prawda, aż tak dużego
nacisku na kompozycję, ale uporządkowanie materiału zawsze pozwala lepiej wyrazić,
co się miało na myśli.

W przypadku interpretacji porównawczej można to zrobić na kilka sposobów:

•

Najpierw omówienie pierwszego tekstu, potem drugiego, wnioski z ich zesta-

wienia – w zakończeniu.

To droga najłatwiejsza, ale też najmniej efektowna. Układ materiału jest schematycz-
ny, zaburzone proporcje (zakończenie będzie zbyt długie!), poza tym trudno uniknąć
powtarzania tych samych treści. Nasza rada: zdecyduj się na taki układ jedynie wtedy,
gdy mimo usilnych starań nic lepszego nie przychodzi Ci do głowy. I, oczywiście, nie licz
później na dużo punktów za kompozycję.

•

We wstępie: prezentacja utworów, próba postawienia hipotez interpretacyjnych.

Dalej dokładna analiza: najpierw omówienie podobieństw między tekstami, później
różnic – i pierwsze, i drugie łączone z wnioskami, które wynikają z zestawienia utwo-
rów. W zakończeniu krótkie podsumowanie (ewentualnie własna ocena).

Pamiętaj!

•

Wyciągaj wnioski! Nie wystarczy
samo dostrzeżenie faktów – po-
staraj się, aby coś z nich wynika-
ło.

•

Przywołuj cytaty z utworów, któ-
re omawiasz – dzięki temu pra-
ca będzie atrakcyjniejsza,
a wnioski potwierdzone argu-
mentami. (Uwaga! Ważny jest
odpowiedni zapis!)

•

Masz prawo wyrazić własne od-
czucia, ocenić utwory.

Pamiętaj!

Konieczne jest łączenie ze sobą tre-
ści i formy. To, co się mówi, jest
ściśle związane z tym, jak się mówi.
Innymi słowy – nie oddzielaj infor-
macji o środkach stylistycznych czy
po prostu formie wiersza od inter-
pretacji zawartych w nich sensów.

Według słowników:

•

Analiza dzieła literackiego – to
działania badawcze zmierzające
do ustalenia, z jakich elemen-
tów i w jaki sposób zbudowany
jest utwór literacki.

•

Interpretacja – działanie badaw-
cze zmierzające do wydobycia
i wyjaśnienia sensu danego zja-
wiska w jakiejś całości wyż-
szego rzędu.

•

Analiza i interpretacja dzieła li-
terackiego stanowią zespół za-
biegów, które w sumie prowa-
dzą do aktu poznania utworu.

Źródło:

Słownik terminów literackich

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Zdecydowanie lepszy układ materiału, bo pozwala na wykazanie się umiejętnością ko-
jarzenia faktów i wyciągania wniosków. Radzimy: omów dokładniej te z podobieństw
i różnic, które są najistotniejsze, od nich też możesz zacząć.

•

Jednoczesne omawianie kolejnych warstw tekstów, np. obrazów poetyckich,

warstwy dźwiękowej, kontekstów itp.

Taka kompozycja może dać wiele satysfakcji i piszącemu, i sprawdzającemu, ale nie
zawsze da się ją zastosować. Wszystko zależy od porównywanych utworów, także kolej-
ność omawianych warstw. Zacznij od tego, co ważniejsze – w jednym przypadku będzie
to bohater, w innym np. muzyczność tekstów.

Interpretacja wiersza

Co autor chciał powiedzieć?

To prawda – wiersz jest pewnego rodzaju zaszyfrowaną informacją, którą czytelnik po-
winien odkodować. Czasem sensy utworu nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Pamię-
tajcie jednak, że autor nieprzypadkowo wyraził swoje myśli w taki właśnie sposób. Może
chce zainspirować do samodzielnych przemyśleń, wzruszyć czy zachwycić piękną for-
mą? A może sugeruje w ten sposób różne możliwości odczytania wiersza? Czytelnik jest
w pewnym sensie współtwórcą dzieła – ważne jest nie tylko to, „co autor chciał powie-
dzieć”, ale też to, co odbiorca odnalazł, odczytał.

Wniosek:

bardzo często nie ma jednej prawdy o wierszu, jednej możliwości odczytania.

Daje to pewną swobodę!

Druga uczniowska obawa: „nie zauważę wszystkiego”. Bardzo możliwe, że nie za-
uważysz, ale w przypadku „normalnego” tematu bywa czasem podobnie, tzn. zdarza się
piszącym pominąć wiele istotnych aspektów problemu. Nie chodzi zresztą o wskazanie
każdej metafory! Dużo ważniejsze są samodzielne przemyślenia autora interpretacji. Wła-
śnie ten typ zadania bardziej niż inne pozwala na napisanie pracy twórczej, oryginalnej.

Obawa kolejna: „nie znam środków stylistycznych”. Jeśli tak, przypomnij je sobie
– wiedza przyda się także przy innych typach zadań, np. przy rozwiązywaniu testu matu-
ralnego. Poza tym, jak już przeczytałeś, w interpretacji wiersza wcale nie chodzi o wska-
zanie każdego środka stylistycznego. Nie pisz więc: „w wierszu występuje wiele meta-
for” i nie wyliczaj wszystkich. Raczej tak:

„Drugą strofę wiersza rozpoczyna ciekawa przenośnia, którą można odczytywać na
różne sposoby. Po pierwsze...”.

Środki artystyczne nie pojawiają się w utworze przypadkowo i pełnią konkretne funkcje.
Jeśli wiersz składa się z wielu pytań retorycznych, może to być znakiem wątpliwości,
rozterek, poszukiwania. Liczne epitety czynią utwór sugestywnym, pozwalają łatwiej go
sobie wyobrazić. Apostrofa zazwyczaj buduje nastrój podniosłości. I tak dalej...

Od czego zacząć?

W pracy nad wierszem – od hipotezy interpretacyjnej, czyli wstępnego ustalenia,
o czym ten utwór mówi. Nie martwcie się, jeśli w toku dalszej pracy dojdziecie do
wniosku, że Wasza hipoteza jest błędna. Zwróćcie uwagę, co Was zwiodło, co pomi-
nęliście. W pisaniu eseju interpretacyjnego odpowiedź na pytanie, od czego zacząć,
zazwyczaj podsuwa sam wiersz albo sposób sformułowania polecenia. Obecnie co-
raz rzadziej pojawiają się – trudniejsze dla ucznia! – tematy bez wskazówki inter-
pretacyjnej, tzn. takie: „Dokonaj analizy i interpretacji wiersza...”. Dużo łatwiejsze
są polecenia zawierające taką wskazówkę:

•

Jak można postrzegać teatr?

•

Jak można postrzegać życie?

•

Odpowiedz na pytania, interpretując wiersz Wisławy Szymborskiej „Wrażenia z teatru”

•

Jak w poezji nazywać rzeczy po imieniu? – czyli interpretacja i analiza wiersza Adama
Zagajewskiego „Sklepy mięsne”.

Utwór możesz
powiązać:

•

Z innymi tekstami literack

Z innymi tekstami literackimi

mi –

nie sposób mówić o Odprawie po-
słów greckich bez odwołania się
do starożytnego mitu czy, jeszcze
lepiej, do Iliady Homera.

•

Z historią

Z historią – jak omawiać poezję
Baczyńskiego bez powiązania jego
poezji z II wojną światową lub pa-
triotyczne wiersze romantyków bez
wspomnienia o zaborach?

•

Z kierunkami artystycznymi i in-

Z kierunkami artystycznymi i in-
nymi dziedzinami sztuki

nymi dziedzinami sztuki

nymi dziedzinami sztuki (np. ma-
larstwem czy muzyką) – tu do-
brym przykładem mogą być liryki
tatrzańskie Przerwy-Tetmajera,
które powinny zostać powiązane
z malarstwem impresjonistycz-
nym.

•

Z filozofią

Z filozofią – sprawdź, czy wiersz
wiąże się z typowymi dla jego
epoki poglądami filozoficznymi
(np. utwór młodopolski może
łączyć się z filozofią dekadencką).

•

Z biografią autora

Z biografią autora – tego kontek-
stu nie nadużywaj. Nie w każdym
miejscu poeta mówi o sobie
i swoim życiu, nie wszystko da się
w ten sposób wytłumaczyć. Cza-
sem jednak informacje biograficz-
ne pomagają w pełnym zrozumie-
niu tekstu.

•

Z życiem

Z życiem – powiązanie wiersza
z przypadkami otaczającego Was
świata może być cenne, nie po-
winno jednak przybierać kształtu
opowieści o losach koleżanki czy
znanego piosenkarza.

Kontekst – rzecz istotna

Żaden wiersz nie powstał w kul-
turowej pustce! Coś poetę zain-
spirowało, jacyś inni twórcy mo-
gli być dla niego wzorami. Zada-
niem uważnego interpretatora jest
prześledzenie także takich powią-
zań, co jednocześnie pozwala wy-
kazać się szeroką wiedzą.

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Takie sformułowanie polecenia zachęca do szerszego rozważania problemu, nie tylko
do odczytywania sensów konkretnego wiersza. To bardzo ważne! Pamiętajcie, że inter-
pretując, macie prawo (a nawet obowiązek!) przywołać różne skojarzenia, np. z innymi
utworami literackimi, filozofią czy historią. Interpretacja wiersza nie jest też pracą cał-
kowicie dowolną – często popełnianym błędem jest doszukiwanie się rzeczy, których
w tekście po prostu nie ma. Pamiętajcie, że jeśli czwarta zwrotka wywraca do góry noga-
mi Waszą piękną interpretację, nie możecie po prostu pominąć czwartej zwrotki. Jeśli
formułuje się jakiś wniosek, musi on być związany z tekstem.

Badamy wiersz – na co zwrócić uwagę?

•

Tytuł – może dać nam wskazówkę o temacie (np. Nienawiść), gatunku literackim

(Oda do rozpaczy, Psalm IV), czasem adresacie (Do polityka, Do młodych).

•

Motto, dedykacja – występują rzadko, ale mogą nieść ciekawe informacje.

•

Kto mówi, do kogo mówi – bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy

czasowników i zaimków. „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu” – to przykład
liryki pierwszoosobowej, ale podmiot liryczny może wypowiadać się w imieniu ca-
łej grupy („my”). Adresatem bywa jednostka („O, ukochana moja!”), ale także zbio-
rowość. Zdarza się, że zarówno podmiot mówiący, jak i adresat mogą się w wierszu
zmieniać – trzeba zwrócić na to uwagę. Zdarza się też, że występuje bohater, tak
jest np. w balladach Mickiewicza (wówczas mamy do czynienia z liryką narracyj-
ną).

•

Budowa wiersza – również może nam dać informację o gatunku literackim (np.

w przypadku sonetu), ale też podział na strofy obrazuje pewien wewnętrzny podział
utworu. Jeśli jedna ze zwrotek jest wyraźnie dłuższa lub krótsza, należy sprawdzić,
jakie to może mieć znaczenie. Na przykład po dwóch długich strofach pojawia się
na końcu krótka, dwuwersowa – można ją uznać za pointę. Sprawdź też, czy utwór
nie ma jakiejś konkretnej formy, np. opowiadania.

•

Gatunek literacki – wspomniany wyżej dwukrotnie, choć nie zawsze wskazują nań

konkretne elementy wiersza, tzn. tytuł czy struktura. Pomaga go ustalić także temat
(np. erotyk czy tren). Jeśli nie widzisz nic szczególnego, wcale się tym nie martw.

•

Nastrój wiersza – spróbuj także od razu określić, co go tworzy. Może jakieś

szczególne epitety? Może powtórzenia?

•

Słowa – klucze – zdarza się, że w utworze powtarzają się jakieś szczególne słowa,

spróbuj ustalić ich znaczenie.

•

Analiza kolejnych obrazów poetyckich – sprawdź, czy wypowiedź jest statyczna

(więcej rzeczowników i przymiotników), czy dynamiczna (dużo czasowników). A mo-
że zmienia się to w kolejnych fragmentach wiersza? Ustal, jak układają się obrazy
poetyckie w utworze: w jednym przypadku może być jakiś jeden obraz szczegółowo
przedstawiony, w innym obrazy będą swobodnie się zmieniały, mieszały ze sobą.

•

Środki stylistyczne – zastanów się, jakie są szczególnie widocznie. Nie zawsze
konieczna będzie np. analiza rymów czy liczenie sylab w kolejnych wersach. Takie
informacje mają znaczenie na przykład wtedy, gdy wiersz wyraźnie „słychać” –
wówczas konieczna jest analiza składników jego muzyczności (oprócz rymu i rytmu
budują ją także powtórzenia, onomatopeje czy eufonia). W innym utworze ważniej-
sza będzie skomplikowana metaforyka (np. w poezji Przybosia) czy jakieś inne ele-
menty. Staraj się ustalić, czemu służy dany środek stylistyczny.

Zapamiętaj!

Nie ma jednej recepty na dobrą interpretację wiersza. Kolejność podanych wyżej wska-
zówek nie może być traktowana jako wzorzec – wszystko zależy od samego tekstu. Trze-
ba się zastanowić, co w danym utworze jest najważniejsze, co trzeba wyeksponować.

Jeśli nie masz pomysłu, przygo-
towanego cytatu, skojarzenia, od-
wołaj się do zagadnienia zawarte-
go w temacie. W ostateczności
potraktuj go słownikowo:

•

Literatura to…

•

Miłość zawsze była tematem…

•

Człowiek! Człowiek? Kim jest?

•

Życie ludzkie to odwieczny temat.

•

Ulubiony bohater?

•

Dzieciństwo to czas…

•

Czym dla mnie jest polskość?

•

Dwudziesty wiek był wiekiem
dwóch światowych wojen i lotu na
księżyc…

Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną

Ucz się z

Unikaj typowych błędów

Najpopularniejsze błędy

Popularne słabe strony:

•

Piszecie wielkimi literami pojęcia, nazwy epok i wydarzeń historycznych. Nie trzeba!

To tylko empiryzm, romantyzm i powstanie listopadowe. Wyróżniamy tylko: Młodą
Polskę, Wiosnę Ludów, Wielką Rewolucję Francuską i Wielką Rewolucją Paździer-
nikową. Czemu tak? Bo tak każe tradycja.

•

Mylicie „razem i oddzielnie” w takich wyrazach:

na pewno

naprawdę

na niby

pomimo

na co dzień

naraz (nagle)

na biało, zielono (pomalować)

naprędce

na brudno

naprzeciw

na czasie

ponadto

nade mną

powoli

po prostu

ponownie

po części

pozamaterialny

po ciemku

pokrótce

po południu

ponadczasowy

na przemian

•

Nadużywacie słowa „który”. Długie zdanie, bogate w cztery słówka „który” – to

nieprzyzwoitość.

•

Zbyt często powtarzacie takie jeszcze wyrazy: rzecz, pisarz, twórca, utwór, wiersz,

epoka. Te wyrazy mają mnóstwo synonimów. Utwór to także dzieło, poemat, powieść,
konkretny tytuł, strofy, sonet lub liryk, czterowiersz, wypowiedź poetycka itp. itd.

•

Niekonsekwentnie używacie czasów gramatycznych w zdaniu. To nieefektowny błąd.

Najlepiej pilnować konsekwencji: jak postać żyła to pisała i czuła. Nie żyła i pisze,
a czuć dopiero będzie.

•

Zbyt często używacie kiepściutkich, schematycznych zakończeń w rodzaju:

– na zakończenie,
– reasumując,
– sumując wnioski,
– stwierdzam, że się z tematem zgadzam.

A może nie pisać, że się sumuje i zestawia (nauczyciel to stwór myślący), lecz zesta-
wić? To znaczy:

Filozof Ikses rzekł to, pisarz Zytowicz tamto, ja zaś dostrzegam to i to. Zgadzam się,
czy nie – ale sama przygoda intelektualna tych rozważań była pewną wartością...

I można też w zakończeniu umieścić refleksję, myśl cudzą lub własną, pytanie dające
do myślenia lub wypowiedź twórcy, lub krytyka literackiego, nawet tę, od której zaczy-
naliśmy. Nadacie w ten sposób pracy budowę klamrową.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kilka sposobów na usuwanie pestycydów z warzyw i owoców
Pamięć Kilka Sposobów Na?ektywne Uczenie Się(1)
Energia słoneczna-Przepisy budowy kolektorów KILKA SPOSOBÓW NA AMATORSKI KOLEKTOR SŁONECZNY
06 - Kilka Sposobów Na Szybszy Windows XP, Kilka sposobów na szybszy Windows XP
sposób na dobrą informację
kilka sposob w na szybszy windows xp, Dokumenty Textowe, Komputer
Energia słoneczna Przepisy budowy kolektorów, KILKA SPOSOBÓW NA AMATORSKI KOLEKTOR SŁONECZNY
06 Kilka Sposobów Na Szybszy Windows XP(bitnova info)
Kilka sposobów na darmowe filmy, mp3 z chomika
Amulet na dobrą pracę
Kilka sposobów na ból głowy
& sposobów na dobrą apmięć
Sposób na dobrą kondycję
śledzie na kilka sposobów, Przepisy
Sprzedam prace maturalną na ten temat

więcej podobnych podstron