1 

oprac. Justyna Kowalczyk 

 

Ontologia 

Wykład 5 – 4. X .2008r. 

Dr Adam Bastek 

 

1.

 

Filozoficzne pojęcie bytu 

 

W oparciu o „Ontologia” Władysława Stróżewskiego, Aureus, Znak,  Kraków 2006r,         
str. 59 -60, 

 

 

Wychodząc od potocznego, a zarazem całkowicie uprawnionego rozumienia 
„bytu”, określić możemy byt jako „to, co jest”. Kłopoty zaczną się dopiero wtedy, 
gdy, przyjdzie do bliższego sprecyzowania każdego z wchodzących tu w grę 
terminów: „to”, „co” i „jest”. Tym samym okaże się, że pojęcie bytu 
determinowane jest w wysokim stopniu przez określoną ontologiczną teorię, od 
której jest zależne: pojęcie bytu (a w każdym razie jego rozumienie) nie jest więc 
całkowicie neutralne. Niemniej pewne czysto formalne cechy tego pojęcia zostają 
zachowane. I tak: 
1.

 

Pojęcie bytu jest pojęciem 

najogólniejszym. 

Wszystko, co jest, jest bytem i 

nie istnieje nic, co nie wchodziłoby w zakres tego pojęcia. Zakres ten 
ograniczony jest jednak przez „jest”; gdybyśmy przyjęli 

 

możliwość rzeczy 

nieistniejących (np. jako tylko możliwych), zakres „bytu” nie byłby 
najogólniejszy. 

2.

 

Pojęcie bytu jest materialnie (treściowo) 

nieokreślone 

: jego wskaźnik 

kierunkowy (od którego zależy zakres pojęcia) jest dzięki temu właśnie 
maksymalnie „wielopromienny”. 

3.

 

Pojęcie bytu jest 

niedefiniowalne , 

przynajmniej wedle kryteriów klasycznej, 

wywodzącej się od Arystotelesa, teorii definicji. Jeśli definiowanie polega na 
wskazaniu najbliższego rodzaju i różnicy gatunkowej definiowanego 
przedmiotu, to spełnienie tego warunku wobec bytu jest niemożliwe, bytami 
bowiem są zarówno definiowany przedmiot (definiendum) jak i definiujące go 
określniki (definiens). Taka definicja z góry naraża się na błąd idem per idem. 
((łac., dosł. ‘to samo przez to samo’) określenie czegoś przez to samo, błędne 
koło, błąd polegający na definiowaniu jakiegoś wyrażenia za pomocą tegoż 
wyrażenia) 

 

 

Byt: czysto formalne cechy pojęcia wg Władysława Stróżewskiego. 

•

 

Ogólność, 

•

 

Nieokreśloność, 

•

 

Niedefiniowalność, 

 

 

OGÓLNOŚĆ  
1.

 

„Pojęcie bytu jest pojęciem najogólniejszym”, 

•

 

Hipoteza: 

 

                                 Byt nie jest pojęciem najogólniejszym 

            
 

            Można wskazać pojęcie ogólniejsze  (np. „przedmiot”, „wszystko”) 

  
 

 
                          Genus = byt (to, co jest) + „reszta” (to, co nie jest)  
 
 

 

2 

 
                       Genus („przedmiot”, „wszystko”) jest (tym, co jest) i ( tym, co nie jest)  
 

2. Zakres nazwy (zakres nazwy „byt”) 

 

Ekspozycja zakresu nazwy – cel: 

•

 

 To, co nie jest S – jest nie – S (S’) 

•

 

S’ czymś jednak w ogóle jest, 

•

 

S’ współtworzy z S klasę uniwersalną dostęp do obu wydzielonych sfer ( S oraz S’)   

 

w przypadku zakresu nazwy „byt” nie ma możliwości odróżniania go od tego, co nim nie jest. 

 

najwyższa ogólność gatunkowa bytu 

•

 

konieczność jednostronnej ekspozycji jego granicy, 

•

 

byt wyznacza granicę / zakres widzianą od środka, 

•

 

immanentna perspektywa opisu 

 

3. 

Rzeczy możliwe 

 zakres bytu nie byłby najogólniejszy,  (

byt potencjalny

) 

 

 

to, co 

JEST 

tylko możliwe          wskazujemy coś co JEST, ale sposób bycia jest różny, 

 

to, co 

JEST 

nierealne                  coś jest jakieś – w ogóle jest  

 

to, co 

JEST 

fikcyjne              

 

 

sposób bycia nie może być argumentem dla nie bycia, 

 

 

niedefiniowalność bytu  

•

 

klasyczna definicja bytu, 

 

 
byt  

 jest

   

            jakiś byt  
 
 

każda definicja bytu jest narażona na idem per idem, (łac., dosł. ‘to samo przez to samo’) 
 

idem per idem – gdy w definiensie ten sam termin, 
 
byt jest bytem (idem per idem) 
       ale 
byt (bursztyn) jest żywicą skamieniałą (nie ma tego samego terminu) 

 

Podsumowanie: 

 

 ogólność bycia i bytu 

 niedefiniowalność bycia i bytu, o ich niedefiniowalności 

przesądza copula (łącznik, czasem zwany 

spójką

), termin oznaczający jakąkolwiek 

formę 

czasownika

 być (lub jego 

negację

) łączącą podmiot i 

orzeczenie

) „jest”.  

 

 

Bycie jest………. (ubytowienie bytu) 

                                     

 

Byt jest………(podrzędność albo tożsamość definiensa)  

                                    

 

 

Niedefiniowalność bycia i bytu (definicja sprawozdawcza) 

 

Definiowalność ( definicja projektująca) 

 

Niedefiniowalność 

 założenie dotyczące interpretacji przedmiotu myślenia, 

 

Definiowalność 

 założenie dotyczące interpretacji przedmiotu myślenia, 

 

  Interpretacja sposobu myślenia 

•

 

Egzystencjalna,  

 

3 

•

 

Nie egzystencjalna,  

  

 

 

(W oparciu o Michała Hempolińskiego „Filozofia współczesna. Wprowadzenie do zagadnień i 
kierunków” PWN, Warszawa 1989r, str. 62 – 63 ,) 

→

 

„Filozofowie godzą się na to, że wszelki przedmiot jest jakiś, czyli jest jakościowo 
uposażony, a więc jest czymś ( tym a tym, takim a takim). Różnice powstają natomiast w 
zagadnieniu związku między pojęciem „przedmiotu” i pojęciem „istnienia” oraz pojęciem 
„przedmiotu” i pojęciem „przedmiotu myślenia”. Zwolennicy egzystencjalnej 
interpretacji przedmiotu rozumieją : jeżeli coś jest czymś, czyli jest jakieś, to w pewien 
sposób jest, czyli istnieję. Treściowe (jakościowe) uposażenie dowolnego przedmiotu 
musi być, w tej interpretacji, związane z jakimś sposobem jego bycia (istnienia). 
Niektórzy dodają także, że nie można uświadomić sobie żadnego przedmiotu bez 
odniesienia go do istnienia, wszelkie zaś ujęcie poznawcze przedmiotu polega na uznaniu 
jego istnienia. Większość filozofów opowiada się jednak za nieegzystencjalnym 
(egzystencjalnie neutralnym) ogólnym rozumieniu przedmiotu, rozumiejąc następująco: 
jeżeli coś istnieje, to jest przedmiotem (jest czymś, jest jakieś), ale stąd, że coś jest jakieś, 
nie wynika, że to coś istnieje. Można mianowicie pomyśleć sobie jakiś przedmiot, a tym 
samym wyznaczyć jego charakterystykę, a jednocześnie nie uznawać jego istnienia. Treść 
przedmiotu pomyślanego nie musi być związana z istnieniem, a treść przedmiotu ujętego 
poznawczo (np. w spostrzeżeniu zmysłowym) może być zawsze od istnienia 
odseparowana.  

 
 

 

Egzystencjalna interpretacja przedmiotu  myślenia:  

•

 

BYT  

→

 

pojęcie najogólniejsze = przedmiot , 

→

 

niedefiniowalne (w sensie sprawozdawczym),  

→

 

byt (przedmiot) obejmuje swoim zakresem wszystko,  

→

 

wszystko jest bytem (przedmiotem), 

→

 

wszystko istnieje, 

→

 

nie można wskazać czegoś, co nie istnieje, tzn. nieistniejącego przedmiotu, 

→

 

stąd 

 każdy przedmiot istnieję  

→

 

byt = przedmiot, 

→

 

bycie = istnienie, 

 
 

 

Nieegzystencjalna interpretacja przedmiotu myślenia:

 

•

 

BYT

 

→

 

nie jest przedmiotem najogólniejszym,

 

→

 

definiowanie (w sensie projektującym)

 

→

 

przedmiot obejmuje swoim zakresem wszystko,

 

→

 

 wszystko jest przedmiotem,

 

→

 

nie wszystko istnieje (nie wszystko jest bytem),

 

→

 

można wskazać to, co nie istnieje, tzn. nieistniejący przedmiot, stąd 

 nie każdy 

przedmiot istnieje, 

 

→

 

byt =/= przedmiot, 

→

 

bycie =/= istnienie,