1
CZYM JEST EMISJA GŁOSU?
Naukowo zagadnienie to definiowane jest przez róŜnych autorów w następujący sposób- emisja głosu:
•
to proces tworzenia i osadzania głosu w mowie i w śpiewie;
•
to skoordynowana czynność oddychania, fonacji, rezonansu i artykulacji,
•
to wydobywanie głosu przy udziale drgań strun głosowych, pracy mięśni wdechowo-
wydechowych, artykulacji głosek i rezonansu przestrzeni rezonacyjnych- klatki piersiowej, krtani,
gardła, jamy ustnej i jam czaszki;
•
jest zespoleniem czynności fonacyjnych, artykulacyjnych i oddechowych w połączeniu z funkcją
rezonansową komór rezonansowych części twarzoczaszki, krtani, klatki piersiowej;
•
to właściwe kształtowanie, ustawianie, wydobywanie, emitowanie głosu mówionego lub
śpiewanego;
•
to nauka wydobywania głosu polegająca na skoordynowanej pracy aparatu głosowego i mięśni
oddechowych w celu uzyskania rezonansu;
•
to nauka, w zakres której wchodzą wszystkie problemy związane z procesem wydobywanie głosu
zgodnie z prawami fizjologii oraz wymogami estetycznymi: sprawność mięśni wdechowo-
wydechowych, praca mięśni krtani, praca narządu artykulacyjnego, zdolność wysyłania impulsów
ruchowych z odpowiednich pól kory mózgowej do mięśni krtani (głównie do strun głosowych);
•
to sztuka oddziaływania na ucznia, na jego psychikę, wyobraźnię muzyczną, na wszystko co jest
związane z procesem wydobycia głosu.
Ruch, intelekt i psychika.
Emisja głosu, co naleŜy podkreślić, jest czynnością intelektualną i ruchową. To znaczy, Ŝe tworzenie
dźwięku nie polega tylko na mechanicznym działaniu poszczególnych narządów i mięśni. Intelektualny
charakter emisji głosu oznacza, Ŝe jest ona świadomą i celową czynnością uzaleŜnioną od naszego układu
nerwowego. Układ nerwowy stanowi jej źródło i umoŜliwia świadomą koordynację pracy mięśni oraz
ruchów wykonywanych w czasie tworzenia dźwięków.
Emisja głosu opiera się na pracy poszczególnych mięśni. Ucząc się emisji głosu poznajemy i przyswajamy
sobie nowe odruchy. Tworzymy nowe nawyki głosowe. Uczymy się nowych sposobów pracy mięśni oraz
ich koordynacji, a takŜe utrzymania i regulacji odpowiedniego stanu ich napięcia i rozluźnienia.
Świadomą i systematyczną pracą dochodzimy do automatyzmu w wykonywaniu czynności wchodzących w
zakres tworzenie głosu. Koordynacja dokonuje się w centralnym układzie nerwowym, dlatego świadomość
wykonywanych ćwiczeń jest tak istotna. Mechaniczne wykonywanie ćwiczeń głosowych bez udziału
świadomości i bez konkretnego celu prowadzi do błędów emisyjnych oraz utrwalania złych
nawyków
.
ŚWIADOMOŚĆ
PRZEDE WSZYSTKIM
Trudnością, którą naleŜy przede wszystkim pokonać jest nadmierne napięcie towarzyszące tworzeniu
głosu. MoŜe być ono skutkiem złej techniki głosowej lub wynikać ze stanów spastycznych (skurczowych)
u osób łatwo pobudliwych albo powstać jako efekt lęku przed mówieniem, tremy przed występem i
innych czynników o podłoŜu psychicznym. Jest to dowód na to, Ŝe emisja głosu, zaleŜy od czynników
psychologicznych, od emocji i doświadczeń.
Głos powstaje takŜe zgodnie z naszym zamiarem,
intencją czy nastawieniem. Nasz głos i jego jakość zaleŜy w duŜej mierze od naszego podejścia do siebie
2
samego i do otoczenia oraz od tego czy chcemy się z otoczeniem komunikować. Na tworzenie głosu
wpływa takŜe między innymi nasz nastrój czy przekonania o nas samych i naszych głosach
DLACZEGO WARTO UCZYĆ SIĘ PRAWIDŁOWEJ EMISJI GŁOSU?
Umiejętność prawidłowego posługiwania się głosem jest szczególnie waŜna dla osób, których praca opiera
się na zdrowym funkcjonowaniu narządu głosu.
Warto się uczyć emisji głosu, bo efekty tej nauki pozwolą zachować narząd głosowy w zdrowiu i
aktywności przez wiele lat; pomogą pracować bez zbędnych obciąŜeń i uniknąć powaŜnych schorzeń
krtani spowodowanych przeciąŜeniem głosu.
Warto uczyć się emisji, poniewaŜ poznając swój głos, poznajemy siebie.
odkrywać swój potencjał, wyzwalać kreatywność oraz pozwalać sobie na osobisty rozwój
. Nauka
emisji głosu moŜe stać się dla nas rodzajem radosnej zabawy, środkiem antystresowym
•
korzyści zdrowotnych:
•
W wyniku ćwiczeń (zwłaszcza oddechowych) poprawia się jakość oddychania,
•
regulacji ulega akcja serca i przemiana materii.
•
Oddychanie- głębsze niŜ za zazwyczaj- wpływa rozwojowo na klatkę piersiową i jej muskulaturę,
pobudza do pracy takŜe czynność mięśni pleców.
•
Głębsze oddychanie powoduje, Ŝe organizm jest bardziej dotleniony i rozluźniony.
•
Łatwiej jest utrzymać prawidłową postawę ciała, gdy dbamy o prawidłowy oddech.
•
Poza tym ćwiczenia oddechowe wpływają korzystnie na mózg, układ nerwowy oraz
funkcjonowanie całego ciała.
KaŜdy głos moŜe być szkolony, emisji głosu moŜe nauczyć się kaŜdy przy systematycznej i
wytrwałej pracy, o ile nie ma przeciwwskazań medycznych i anatomicznych.
3
RODZAJE EMISJI GŁOSU
Emisja głosu (łac. emissio- wysłanie, wypuszczanie) to jego wydobywanie na zewnątrz,
nadawanie. W zaleŜności od przyjętych kryteriów moŜemy dokonać jej podziału.
Ze względu na rodzaj czynności głosowej moŜemy wyróŜnić:
•
emisję głosu mówionego (emisja oracjalna)
•
emisję głosu śpiewanego (emisja kantoralna)
Mimo róŜnic, jakie między nimi zachodzą, są one odmianami czynności ruchowej człowieka polegającej na
wydobywaniu głosu. Obie zachodzą dzięki narządowi głosowemu. Zasady emisji głosu mówionego są
bardzo podobne do zasad emisji wokalnej
W zaleŜności od tego, kogo dotyczy emisja głosu wyodrębniamy:
•
indywidualną emisję głosu
– poszukiwanie indywidualnej barwy głosu, od której zaleŜy wartość
narządu głosowego;
•
zbiorową emisję głosu
- poświęcenie indywidualnej barwy głosu w celu stworzenia zespołowej
harmonii wokalnej; powinna opierać się na prawidłowej technice wokalnej, doskonałej artykulacji
i precyzyjnym wykonaniu dźwięków.
Mistrzowie scen teatralnych mówią równieŜ o dwóch sposobach prowadzenia głosu i dzielą emisję
głosu na:
•
kozią („memiczną”)
Jest to tzw. emisja becząca, płaska, w której głos wydobywa się z wysiłkiem; jest on osadzony w gardle.
Dźwięki najkrótszą drogą przepływają na wargi, co sprawia, Ŝe rezonans znajduje się w gardle.W emisji
koziej brakuje rezonansu klatki piersiowej; pojawia się on w głowie.
•
krowią („mumiczną”)
To tzw. emisja mucząca, którą cechuje głębokie, nośne i bogate brzmienie dźwięków. Są one odczuwane
na masce. Rezonatory w tej emisji są maksymalnie wykorzystane. Fala dźwiękowa skierowana zostaje na
przednią część podniebienia miękkiego i wargi. Wszystkiego częstotliwości dźwięku są wzmacniane, dzieki
czemu głos jest pełny. Jest to prawidłowa i poŜądana emisja głosu.
4
PRAWIDŁOWA EMISJA GŁOSU
CECHY PRAWIDŁOWEJ EMISJI GŁOSU
Prawidłowa, fizjologicznie i psychicznie właściwa emisja głosu to:
•
swobodna i elastyczna postawa ciała,
•
rozluźnienie fizyczne całego organizmu i odpręŜenie psychiczne,
•
harmonijne i skoordynowane współdziałanie mięśni zaangaŜowanych w tworzenie głosu,
•
właściwe dozowanie napięć mięśni zaangaŜowanych w tworzenie głosu i rozluźnienie mięśni nie
biorących udziału w tym procesie,
•
estetyczny wygląd twarzy i całej postawy,
•
prawidłowy sposób oddychania- prawidłowy tor oddechowy, umiejętność ekonomicznego
operowania oddechem, wydłuŜona faza wydechowa, podparcie oddechowe,
•
miękki atak głosowy,
•
oczywisty sposób wydobywania dźwięku,
•
mówienie w średnicy głosu- czyli na najbardziej wygodnej i ekonomicznej dla głosu wysokości,
•
dźwięczność i nośność głosu,
•
swobodna artykulacja i precyzyjna dykcja,
•
modulowanie głosu zapobiegające monotonii w mówieniu,
•
jednolitość głosu,
•
indywidualna barwa głosu,
•
moŜliwość wyraŜania emocji w głosie,
•
stwarzanie szerokich moŜliwości interpretacyjne i improwizacyjnych,
•
moŜliwość pracy głosem bez nadmiernego wysiłku organu głosowego.
Prawidła emisja powoduje, Ŝe nasz głos wywołuje pozytywne wraŜenia u odbiorców. Jeśli nas samych boli
wydobywanie dźwięków, to równieŜ bolesne jest ich odczuwanie przez naszych słuchaczy. Poza tym praca
głosem i nad głosem, jeśli trzyma się wyŜej wymienionych zasad, pozytywnie oddziałuje na aparat głosowy
i funkcjonowanie całego organizmu.
W tworzeniu głosu kieruj się zawsze zasadą: minimum wysiłku- maksymalny efekt.
5
NASTAWIENIE GŁOSOWE
Nastawienie głosowe, inaczej sposób atakowania dźwięku czy sposób zapoczątkowania dźwięku
jest pojęciem, które w praktycznym wymiarze ma ogromne znaczenie dla osób pracujących
głosem. Jest jednym z czynników decydujących o wysiłku głosowym, zmęczeniu i problemach z
głosem lub ich braku.
Czym jest nastawienie głosowe?
W czasie spokojnego oddychania szpara głośni jest otwarta. Powietrze moŜe przemieszczać się poprzez
krtań podczas wdechu i wydechu. Fonacja, czyli tworzenie dźwięku wymaga zamknięcia szpary głośni i
zbliŜenia do siebie fałdów głosowych.
Sposób, w jaki zwierają się wówczas fałdy głosowe oraz synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza wydychanego z płuc
określane jest jako nastawienie głosowe, atakowanie dźwięku.
Rodzaje atakowania dźwięku
Rodzaje nastawienia głosowego wyodrębnione zostały na podstawie sposobu i siły zwarcia fałdów
głosowych oraz ich zgrania z wydechem. WyróŜniamy zatem:
Twarde nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
•
silne zwarcie strun głosowych; fałdy napierają na siebie tak mocno, Ŝe utrudnione są ich
swobodne drgania
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
•
najpierw następuje zwarcie fałdów, później wydech - prąd powietrza musi z siłą przedzierać się
przez zwarte fałdy
rezultat:
•
głos tworzony jest siłowo, niezgodnie z fizjologią narządu głosowego
•
do fonacji zuŜywana jest duŜa ilość powietrza,
•
dźwięk jest twardy, krzykliwy, wybuchowy,
•
głos szybko się męczy,
•
stałe mówienie/ śpiewanie z takim nastawieniem powoduje problemy głosowe i prowadzi do
stanów patologicznych (np. guzki głosowe).
Aby zrozumieć, jakie szkody moŜe poczynić twardy atak w naszej krtani wyobraźmy sobie, Ŝe uderzamy o
siebie poziomo ułoŜonymi dłońmi. Jeśli będziemy uderzać tak przez dłuŜszy czas, to najpierw na skórze
dłoni pojawią się zasinienie, ból i przekrwienie, a dłonie spuchną. Gdybyśmy kontynuowali tę czynność
pojawiłoby się zgrubienie skóry, które z czasem stałoby się twardą naroślą.
W przypadku zwiotczenia i osłabienia strun głosowych twarde nastawienie głosowe moŜe być wyrazem
dąŜenia do wyrównania ich brakującego napięcia; jednak bardzo szybko prowadzi do męczenia się narządu
głosowego.
6
Chuchające (przydechowe) nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
•
zwarcie jest niepełne, między fałdami (ze względu na niewłaściwą pracę mięśni głosowych)
pozostaje szeroka przestrzeń
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
•
wydech wyprzedza zwarcie się strun;
•
ze względu na niepełne zwarcie tylko część powietrza przepływającego przez głośnię jest
zamieniona na dźwięk
rezultat:
•
powietrze szybko ucieka (brak odpowiedniego ciśnienia, oporu),cześć powietrza wydechowego
nie zostaje przetworzona na falę głosową, co powoduje słyszalną domieszkę szpecącego szmeru
w głosie;
•
głos jest czasem całkowicie przykryty szmerem, męczy nie tylko mówiącego/ śpiewającego, ale
takŜe słuchaczy.
Takie nastawienie głosowe równieŜ uwaŜane jest za nieprawidłowe, powoduje duŜy wysiłek głosowy i
problemy głosowe. Nastawienie to czasem stosowane jest w celu uzyskania określonego efektu
artystycznego, poza taką sytuacją naleŜy go zdecydowanie unikać.
Miękkie nastawienie głosowe
zwarcie fałdów:
•
fałdy zbliŜają się do siebie, ale nie zwierają się mocno, tworzą wąską eliptyczną szczelinę, co
umoŜliwia im swobodne drgania; umoŜliwia to równieŜ prawidłową regulację ciśnienia powietrza
synchronizacja zwarcia z przepływem powietrza:
•
zbliŜenie fałdów i początek wydechu następują jednocześnie - wydech nie wyprzedza zwarcia,
zwarcie nie odbywa się wcześniej niŜ początek wydechu
rezultat:
•
delikatne zapoczątkowanie tonu (moŜliwe jest zapoczątkowanie tonu przy minimalnej nawet ilości
powietrza);
•
brzmienie głosu pozbawione napięć i wysiłku.
Jest to prawidłowy i zgodny z fizjologią narządu głosu sposób zapoczątkowania dźwięku. Posługiwanie się
takim nastawieniem głosowym zapobiega przeciąŜeniu krtani i wystąpieniu jego skutków.
7
POSTAWA CIAŁA
Aby powstał dobry jakościowo i poprawny głos, konieczne jest spełnienie kilku podstawowych
warunków. Jeden z nich to odpowiednia postawa ciała, która sprawia, Ŝe oddech jest bazą dla tworzonego
głosu. Trzeba zawsze teŜ pamiętać o tym, Ŝe mówi i śpiewa cała osoba stanowiąca jedność
psychofizyczną.
Prawidłowa postawa ciała- pozycja stojąca
Naturalnie zachowane krzywizny kręgosłupa, wydłuŜenie kręgosłupa pozwalają na elastyczny ruch, oddychanie i swobodny
głos. Odpowiednie zrównowaŜenie postawy zapewnia mięśniom i stawom lekkość i ekonomiczne działania.
Postawa ciała odgrywa szczególną rolę w kreowaniu głosu mówionego i śpiewanego, bowiem wpływa na
oddech oraz cechy i jakość powstającego dźwięku. Istnieje zatem ścisły związek między postawą ciała a
głosem. Od niej zaleŜy, czy głos wydobywasz swobodnie i naturalnie, czy zmuszasz aparat głosowy do
nadmiernego wysiłku.
Prawidłowa postawa ciała pozycja siedząca
Zachowane naturalne krzywizny kręgosłupa, cięŜar ciała zrównowaŜony, nogi luźne, mięśnie oddechowe mają pełną
swobodę w wypełnianiu swoich funkcji.
Co zyskujesz dzięki prawidłowej postawie ciała?
1.
Po pierwsze- lepiej- tzn. pełniej i niŜej oddychasz (aktywizujesz dolne obszary oddechowe),
zapewniając odpowiedni start powstającym w Twoim ciele dźwięków
2.
Po drugie- zapobiegasz napięciom i usztywnieniom ciała
3.
Po trzecie- masz większą swobodę i naturalność w tworzeniu dźwięków.
4.
Po czwarte- całe Twoje ciało, mięśnie i instrument głosowy wyraŜają mobilizację, aktywność i
gotowość do prawidłowego działania; nie musisz zatem siłowo przebijać się przez napięcia i
usztywnienia, by wydobyć dźwięk.
5.
Po piąte- masz lepszy kontakt z podłoŜem i większe poczucie stabilizacji, a to wpływa na Twoje
poczucie pewności siebie (waŜne w trudnych dla wielu osób sytuacjach, jakimi są wszelkie formy
wystąpień publicznych)
6.
Po szóste- wyglądasz lepiej, bardziej estetycznie, wywierasz bardziej korzystne wraŜenie na
odbiorcy(ach) i wzmacniasz swój przekaz werbalny. Pamiętaj teŜ, Ŝe postawa ciała to Twój
komunikat dla innych, wyraz Twojego nastawienia do nich.
7.
Po siódme- minimalizujesz koszty związane ze stresem oraz zapobiegasz niekorzystnym
napięciom mięśni nie biorących bezpośredniego udziału w tworzeniu głosu; zapobiegasz równieŜ
„głosowym kontuzjom”.
8.
Po ósme- kiedy zachowujesz prawidłową postawę, Ŝadna część twojego ciała nie uciska organów
wewnętrznych i mogą one dobrze spełniać swoje funkcje.
Błędy postawy niestety znacznie wpływają na jakość głosu:
•
odchylanie głowy połączone z podniesieniem brody
powoduje napięcia w obszarze gardła,
utrudnia swobodny przepływ powietrza, a więc pozbawia tworzone dźwięki właściwej bazy
oddechowej; takie ustawienie głowy oznacza równieŜ nieprawidłową pozycję głosu, wysiłek,
nieprzyjemne brzmienie głosu, sprzyja takŜe szybkiemu męczeniu się głosu i jego przeciąŜeniom;
8
•
garbienie się
obniŜa i ściska Ŝebra; upośledza oddychanie poniewaŜ zmniejsza się pojemność
klatki piersiowej; w takiej sytuacji głos jest monotonny, pozbawiony blasku, nośności, siły wyrazu
(garbienie się to wyraz zmęczenia, zniechęcenia, braku energii); jeśli połączone jest ze zbędnymi
ruchami brzucha to głos zostaje pozbawiony oparcia
•
napięcia w odcinku lędźwiowym kręgosłupa
powoduje zwęŜenie części kręgosłupa, która
odpowiada podstawie płuc- wymusza to oddychanie szczytami (tylko górną częścią klatki
piersiowej), a więc oddech jest płytki, gwałtowny, skrócona zostaje faza wydechu, co
uniemoŜliwia wypowiadanie dłuŜszych fraz, głos staje się piskliwy, wydobywanie dźwięków jest
męczące;
•
usztywnianie kolan
(moŜe łączyć się z napięciami dolnego odcinka kręgosłupa i brzucha)
wywołuje niemal automatyczny zacisk głośni; powstający głos jest wynikiem siłowego
przeciskania się powietrza przez głośnię, jest to głos gardłowy, pozbawiony rezonansu, naturalnej
barwy, jego wydobywanie obciąŜa narząd głosu.
PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA
POZYCJA STOJĄCA
STOPY
•
rozstawione na szerokość barków
•
cięŜar ciała równo rozłoŜony na obu stopach oraz rozmieszczony równomiernie na całej stopie –
palce stóp i pięty mają być jednakowo obciąŜone (niektórzy sugerują lekkie przeniesienie go ku
przodowi)
NOGI
•
wyprostowane
•
uda i łydki rozluźnione
•
stawy kolanowe luźne, odblokowane, mogą być minimalnie ugięte
BIODRA
•
rozluźnione, osadzone równomiernie na nogach, delikatnie skierowane do przodu
•
Unikaj zbytniego wypychania bioder ku przodowi i ku tyłowi.
KRĘGOSŁUP
•
wyprostowany, ale nie usztywniony jak w gorsecie ortopedycznym
•
rozciągnięty
•
zachowane są naturalne krzywizny kręgosłupa
•
łopatki jak najdalej od siebie
Pamiętaj- „nie garb się” oznacza, Ŝe Twój kręgosłup jest elastyczny, „długi”, „wyciągnięty” i mobilny.
KLATKA PIERSIOWA
•
pozostaje luźna, w naturalnej pozycji, gotowa do ruchów oddechowych
BARKI
•
opuszczone w naturalny sposób, rozluźnione
•
nie napinają się i nie powodują skrócenia szyi
•
nie podnoszą się w czasie wdechu
Zwróć uwagę, by nie zaokrąglać braków i nie wypychać łopatek.
9