OCENA POZYCJI I PLAN
1
Konspekt ksiąŜki Karpowa i Macukiewicza
OCENA POZYCJI I PLAN. „DśEJMS” Moskwa 1999
Rozdział 1. U ŹRÓDEŁ
* Refleks nowicjusza - strategia stuleci * Błądzenie we mgle * Philidor - o sto lat przed
innymi * Kometa Morphy * Wielki Steinitz - przełom wieków*
Wystarczy pół godziny aby dowolnemu
człowiekowi objaśnić reguły gry szacho-
wej, nauczyć ustawiać figury na szachow-
nicy, opowiedzieć jak chodzą te figury, co
to jest szach i mat. JeŜeli po takim przy-
gotowaniu zaproponować nowicjuszowi
rozegranie partii to w dziewięćdziesięciu
przypadkach na sto, z miejsca wypro-
wadzi on gońca na c4, hetmana na f3 i
spróbuje dać „szewskiego mata”.
Kiedy jednak miną trzy miesiące, wasz
uczeń dzięki praktyce, zacznie rozumieć,
Ŝ
e wszystko nie jest tak proste, Ŝe nie
osiągnie się celu tak prostymi środkami.
Na to by zrozumieć tą prawdę w
początkach rozwoju szachów, szachiści
całego świata potrzebowali stuleci.
JuŜ w XIII wieku, szachy zaliczano do
siedmiu „cnót rycerskich” wraz z konną
jazdą, władaniem kopią, fechtowaniem,
polowaniem, pływaniem oraz sztuką
układania i śpiewania pieśni.
Czaturanga, czatrang, szatrandŜ....
Powolna, czarowna gra. Najsilniejszą fi-
gurą była wieŜa. Hetman chodził po
prze-kątnej tylko na sąsiednie pole,
goniec tro-chę dalaj, na drugie pole. Nie
było roszady.
Debiut był nieciekawy. Aby przyspie-
szyć grę, mistrzowie szatrandŜa opraco-
wali pozycje debiutowe „tabije” i od
nich zaczynali grę.
MKKKKKKKKN
I?0+47,/@J
I$?@?@?@#J
I?$'$#(#@J
I@?$?@#@?J
I?@!@?"?@J
I@!&!"%"?J
I!@?@?@?"J
I@-*16).?J
PLLLLLLLLO
Najpopularniejsza
tabija
„Dwuskrzydła”.
Reforma szachów z końca XV wieku
doprowadziła do oŜywienia gry i rozkwitu
kierunku romantycznego. Partie z tego
okresu są nasycone pomysłowymi
ofiarami i atakami subtelnymi
pułapkami i odwaŜnymi ideami.
Ofiarowywanie i przyjmowanie ofiar
uwaŜano za sprawę honoru.
Mistrzowie szkoły włoskiej zawsze
widzieli wyraŜnie tylko nieprzyjaciel-
skiego króla. Reszta szachownicy była
jakby we mgle. dlatego większość ope-
racji taktycznych nie była przygotowana
pozycyjnie a efektowne zwycięstwa
następowały jako efekt słabej obrony.
Wybierając z reguły otwartą grę figuro-
wą, mistrzowie szkoły włoskiej
rozpatry-wali kaŜdą konkretmną pozycję
na szachownicy z perspktywy
forsownych wariantów. Nie moŜna
twierdzić, Ŝe pozycyjne zagrania były
im całkiem nie-znane, ale takie zagranie
były czysto intuicyjne i przypadkowe.
Plany realizowane przez romantyków
były chaotyczne, epizodyczne i nigdy
praktycznie nie miały jednoznacznie
logicznego tematu. Ale swoje zadanie
w historii szachów wczesna szkoła
włoska spełniła.
Przepiękne
zamysły
kombinacyjne
Leonardo, Domenico, Polerio, Salvio a
szczególnie Greco wyjawiły dynamikę
figur szachowych, pokazały wielką róŜno-
rodność idei taktycznych, dały przykłady
efektownych ataków matowych.
Gioacchino Greco (1600-1634) urodził
się w Kalabrii na południu Włoch.
Mając 25 lat zakończył opracowanie
OCENA POZYCJI I PLAN
2
wspaniałego
rękopisu
traktatu
szachowego, który został wydany
drukiem w Anglii w 1656 r. a następnie
przetłumaczony na prawie wszystkie
języki europejskie.
Współcześni podkreślali, Ŝe partie zeb-
rane przez Greco „są bogate w zbudo-
wane subtelnie pułapki i, bez względu
na skąpość komentarza, zawierają
mnóstwo łatwozrozumiałych pomysło-
wych kombinacji”. Nie wierzymy
współczesnym, zajrzyjmy do traktatu.
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤c4 ¤c5
4.c3 ¥f6.
W innej partii Greco daje taką konty-
nuację: 4...He7 5.0-0 d6 6.d4 Gb6 7.Gg5
f6 8.Gh4 g5 9.Sg5 fg 10.Hh5+ Kd7
11.Gg5 Hg7 12.Ge6+ Ke6 13.He8+ Sge7
14.#.
5.d4 ed 6.cd ¤b4 7.¥c3 ¥e4 8.0-0
¥c3 9.bc ¤c3 10.£b3 ¤d4 11.¤f7+
¢f8 12.¤g5 ¤f6 13.¦ae1 ¥e7
14.¤h5 ¥g6 15.¥e5 ¥e5 16.¦e5
g6 17.¤h6+ ¤g7 18.¦f5+ ¢e7
19.¦e1 ¤e5 20.¦1e5+ ¢d6
21.£d5#.
MKKKKKKKKN
I/@+@3@?0J
I$#$#@?@#J
I?@?8?@#*J
I@?@1.-@)J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I!@?@?"!"J
I@?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
Typowa gra, bardziej typowy finał.
Musiało minąć jeszcze sto lat zanim
zaczęli grać w szachy inaczej. Spowodo-
wał to wybitny francuski szachista
Francois Andre Danican Philidor (1726-
1795). W historii szachów Philidor zaj-
muje szczególne miejsce nie tylko jako
najsilniejszy szachista Europy w XVIII
wieku, ale przede wszystkim jako
twórca zasadniczo nowego, naukowego
podejścia do szachów, opartego na
obiektywnych cechach pozycji.
Szachistom włoskim wyznającym kult
kombinacji, Philidor przeciwstawił teorię
pozycyjną. Swoje poglądy wyłoŜył w
dziele „Analiza gry w szachy”
wydanym w Londynie (1794 r.).
„Analiza” została przetłumaczona na
prawie wszystkie języki Europy i w
ciągu dwustu lat miała prawie sto
wydań.
„Moim głównym zamiarem - pisał
Philidor we wstępie - jest zapropo-
nowanie nowinki a mianowicie grę
pionami. Piony są duszą szachów, tylko
one tworzą atak lub obronę, od ich
dobrego lub złego ustawienia w całości
zaleŜy zwycięstwo lub poraŜka”.
Była to nieoczekiwana i śmiała idea.
Do tej chwili do pionów odnoszono się
z wyraŜnym lekcewaŜeniem. Oddawano
je z lekkim sercem dla szybszego
ataku. Philidor stanął w obronie
pionów, istot najwierniejszych szachowej
przysiędze, umiejących tylko nacierać.
Strategia Philidora opierała się nie na
przypadkowych atakach i wypadach tak-
tycznych, zrodzonych z własnego natch-
nienia lub ze słabej gry przeciwnika,
lecz na surowej ocenie stabilnych cech
pozycji (konfiguracji pionowej), a takŜe
zabezpieczenia tyłów i bazy do ataku.
Fransuski mistrz chętnie przenosił epi-
centrtum walki na hetmańskie skrzydło,
nie unikał wymian i uproszczeń
dających dobrą końcówkę. PoniewaŜ
partie grane w ten sposób rzadko
kończyły się bez-pośrednim atakiem na
króla, to zdaniem Philidora cel gry
sprowadzał się do pro-mocji pionów i
realizacji przewagi.
Oczywiście, na długo przed Philidorem
szachiści umieli doprowadzać piony do
przemiany, ale tylko u Philidora cała
partia od debiutu do końcówki była
przeniknięta jednym planem, ruchy figur
i pionów stały się przemyślane, a
taktyka podporządkowała się strategii.
Zdaniem
R.
Retiego,
Philidor
był
„najwięk-szym szachowym myślicielem
OCENA POZYCJI I PLAN
3
spośród wszystkich kiedykolwiek
Ŝ
yjących”
Oto jedna z partii przytoczonych przez
Philidora w „Analizie gry w szachy.”
MoŜe, według współczesnej wiedzy,
niektóre z jego zasad wydają się
oczywiste i brzmią trochę naiwnie, ale
w tamtych czasach były one odkryciem,
stały się waŜnymi wskaźnikami do
oceny najróŜniejszych pozycji i zacho-
wały faktyczną słuszność do naszych
dni.
Oddajemy słowo Philidorowi.
1.e4 e5 2.¤c4 ¤c5 3.c3 ¥f6 4.d4.
Przesuwasz piona na d4 aby przeciąć
działanie gońca przeciwnika na piona f2
i aby zająć pionem centrum
szachownicy, co daje istotną przewagę.
4...ed 5.cd.
Kiedy masz dwa centralne piony, jak
to ma miejsce w tej pozycji, naleŜy je
tak trzymać, nie przesuwając Ŝadnego z
nich do czasu aŜ przeciwnik
zaproponuje wymianę, czego moŜesz
uniknąć idąc do przodu.
5...¤b6.
Goniec mógł teŜ dać szacha. Wówczas
powinieneś zasłonić się gońcem, a jeŜeli
przeciwnik pobije to odbić skoczkiem
broniąc piony.
6.¥c3 0-0 7.¥ge2.
JeŜeli zagrasz skoczkiem na f3 to
zagrodzisz drogę pionowi f2. Inna
sprawa, Ŝe czarne mogły teraz zabić na
e4 z dalszym d7-d5 co prowadziło do
uczynienia wyłomu w centrum.
7...c6 8.¤d3.
Odchodzisz gońcem aby po ruchu d7-
d5 nie być zmuszonym do wymiany
piona królewskiego.
8...d5 9.e5 ¥e8 10.¤e3 f6.
On gra pionem aby otworzyć linię dla
wieŜy.
MKKKKKKKKN
I/(+4'07@J
I$#@?@?$#J
I?,#@?$?@J
I@?@#"?@?J
I?@?"?@?@J
I@?&)*?@?J
I!"?@%"!"J
I.?@16?@-J
PLLLLLLLLO
11.£d2
Nie powinieneś bić proponowanego
piona: zamiast tego pozwalasz wziąć
swojego królewskiego piona, zastępując
go pionem hetmańskim, którego
wesprze pion królewskiego gońca. Te
dwa zwia-zane wolne piony powinny
zapewnić tobie wygraną.
11...fe 12.de ¤e6.
On robi ten ruch aby następnie pchnąć
piona hetmańskiego gońca.
13.¥f4 £e7 14.¤b6.
Niebezpiecznie jest pozostawić królew-
skiego gońca przeciwnika na tej przekąt-
nej. JeŜeli twój pion „d” nia moŜe prze-
ciąć działania gońca to musisz przeciw-
stawić mu swjego gońca lub wymienić
jego gońca na dowolną inną figurę,
jeŜeli taka moŜliwość istnieje.
14...ab 15.0-0.
Roszujesz w krótką stronę aby wesprzeć
piona „f”, który pójdzie na f4, jak
tylko zostanie zaatakowany pion e5.
15...¥d7 16.¥e6 £e6 17.f4 ¥c7
18.¦ae1 g6.
On robi ruch pionem aby przeszkodzić
marszowi piona „f”, co dałby tobie zaa-
wansowane piony na jego terytorium.
19.h3.
Ty grasz pionem aby w przyszłości
zapewnić pionowi „f” moŜliwość ruchu.
19...d4 20.¥e4 h6.
On robi ruch tym pionem aby skoczek
nie mógł atakować hetmana, co zwolniło
by pole dla twojwgo piona.
21.b3 b5 22.g4 ¥d5 23.¥g3.
Ty grasz skoczkiem aby zapewnić ruch
pionowi gońcowemu, którego teraz
wspierają trzy figury.
23...¥e3.
OCENA POZYCJI I PLAN
4
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I@#@'@?@?J
I?@#@3@#$J
I@#@?"?@?J
I?@?$?"!@J
I@!@)(?&!J
I!@?2?@?@J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
On zrobił ten ruch aby przerwać
więzy pomiędzy twoimi figurami i
pionmi, co osiągnął by z pewnością po
dalszym g6-g5, jednak ty uprzedzasz
jego zamiar ofiarą wieŜy za skoczka.
24.¦e3 de 25.£e3 ¦a2 26.¦e1.
Grasz wieŜą aby wesprzeć swojego
piona królewskiego, który znajdzie się
pod biciem po ruchu piona „f”.
26...£b3 27.£e4 £e6 28.f5 gf
29.gf £d5.
On proponuje wymianę hetmanów aby
uniknąć mata od ataku gońca i hetmana.
30.£d5 cd 31.¤b5 ¥b7 32.f6.
JeŜeli w końcówce masz gońca to
naleŜy pilnować aby twoje piony zajmo-
wały pola róŜne od pól gońca co prze-
szkodzi
figurom
przeciwnika
zablokować twoje piony. Jest to ogólna
zasada dla przypadków, w których ty
atakujesz i masz wolne piony. JeŜeli się
bronisz to działa zasada przeciwna -
piony naleŜy stawiać na polach gońca.
32...¦b2 33.¤d3 ¢f7 34.¤f5.
Oto przykład działania powyŜszej
reguły: gdybyś miał czarnopolowego
gońca to król przciwnika mógłby
umocnić się między twoimi pionami.
34...¥c4 35.¥h5 ¦g8+ 36.¤g4
¥d2 37.e6+ ¢g8 38.f7 ¦a8
39.¥f4+ ¢g7 40.¤h5.
Jakby on teraz nie zagrał, ty dopro-
wadzasz piona e6 i wygrywasz partię.
JeŜeli my uznajemy za twórcę współ-
czesnej
pozycyjnej
gry
wielkiego
Steinitza to zaląŜek jej znajdował się
bezspornie w traktacie Philidora. Przez
całe stulecie, aŜ do Morphy’ego, nie
było człowieka, który wywarł głębszy
wpływ na rozwój myśli szachowej, niŜ
Philidor.
Paul Morphy pojawił się na europej-
skim horyzoncie szachowym w czerwcu
1858 roku. Jego sensacyjne występy
trwały tylko około dziesięciu miesięcy,
ale w tym czasie zdołał on pokonać
przwie wszystkich mistrzów Starego
Ś
wiata.
Philidor i Morphy... Wydaje się, cóŜ
moŜe ich łączyć? Na pierwszy rzut oka
tylko miejsce w historii szachów, gdzie
nazwiska tych wybitnych szachistów
nie-zmiennie stoją obok, i moŜe jeszcze
to, Ŝe współcześni nie umieli pojąć
przyczym ich zwycięstw i pozostawili
rozwiązanie tej zagadki następnym
pokoleniom.
Rozmyślając
nad
fenomenem
Morphy’ego przyszły mistrz świata
Aleksander Alechin napisał w 1913
roku: „Jego siła polegała na głęboko
przemyślanej
agresywnej
grze
pozycyjnej”.
Podczas gdy większość komentatorów
zachwycała
się
powierzchownymi
efektami w nadmiarze upiększającymi
partie Paula, Alechin precyzyjnie
określił podstawowy rys w twórczości
znakomitego Ameryka-nina i potrafił
dotrzeć do prawdziwej przyczyny jego
zwycięstw.
Gra pozycyjna wymaga głęboko prze-
myślanego
planu,
dokładnego
rozstawiania figur i pionów. Ponadto
przy realizacji swoich zamysłów
Morphy doskonale wyczuwał czynnik
czasu. Falanga pionowa odkryta przez
Philidora nabrała w par-tiach
Morphy’ego nowej jakości- szybkość.
OCENA POZYCJI I PLAN
5
Morphy - Boden. 1858
MKKKKKKKKN
I/@?4?0?@J
I$#@?@#@7J
I?@?$?$+$J
I(?$!@?@?J
I?@?@!@!@J
I@?2)@%@!J
I!"?@?"?@J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
21.¥h4 b6 22.f4 ¢g7.
Zasadniczy moment. Teraz narzuca się
23.f5 co na zawsze wyłącza gońca z gry.
Tak, po 23.f5 białe z pewnością
powinny wygrać otwierając grę na
skrzydle hetmańskim. Ale to przedłuŜa
walkę więc Morphy podejmuje inna
decyzję.
23.¥g6! fg 24.e5.
Czarne powinny przegrać z powodu
słabości piona g6. Nie ratuje np. 24...de
25.fe Hd5 26.ef+ Kf7 27.Gg6+. Dlatego
czarne próbują zablokować pozycję.
24...¦e8 25.¤b1! ¢f7 26.ef+ ¢g7
27.£d3 f5 28.gf £f6 29.fg £b2
30.f5 £f6 31.e7.
Ostatnia kreska. Na 31...We7 nastąpi
32.We7+ He7 33.f6+.
31...c4 32.£g3 c3 33.¦e6 £d4+
34.£f2 £d5 35.f6+. [1:0].
Morphy miał zaostrzone wyczucie
tempa. Za główną regułę gry w debiucie
uwaŜał zasadę szybkiego rozwoju: z kaŜ-
dym ruchem do gry powinna wchodzić
nowa figura! Obecnia ta zasada wydaje
się elementarną, ale ktoś musiał odkryć
ją pierwszy. Był nim Morphy.
Wyprzedzając przeciwnika w mobili-
zacji sił, amerykański mistrz śmiało
rzucał do boju piony w celu otwarcia
gry i przełamania wrogich umocnień.
Nie na próŜno znakomity Ŝartowniś
Tartakower celnie zaznaczał: „Piony!...
Według Morphy’ego są głównym instru-
mentem wygrywania”.
Podzielał to zdanie Maroczy, autor
najlepszej ksiąŜki o Morphym: „Jedną z
charakterystycznych cech jego twórczoś-
ci było akuratne natarcie pionowe przy-
gotowujące atak figurowy”.
MoŜna
uogólnić:
Morphy
nie
kombinował lepiej niŜ inni ale lepiej
przygotowywał kombinacje. Zasada
szybkiego rozwoju była znana juŜ
dawno ale dopiero Morphy nadał jej
właściwe formy. Przed Morphym
ofiarowywano teŜ piony dla otwarcia
linii, ale on robił to jedynie w
przypadku jeŜeli liczenie albo intuicja
obiecywały mu przewagę w siłach na
właściwym odcinku boju.
Schulten - Morphy. 1857.
1.e4 e5 2.f4 d5 3.ed e4 4.¥c3 ¥f6
5.d3 ¤b4 6.¤d2.
MKKKKKKKKN
I/(+47@?0J
I$#@?@#$#J
I?@?@?(?@J
I@?@!@?@?J
I?,?@#"?@J
I@?&!@?@?J
I!"!*?@!"J
I.?@16)&-J
PLLLLLLLLO
6...e3!
Ofiarowując drugiego piona czarne
otwierającentralną
linię.
To
zagranie
weszło do wszystkich podręczników
debiutowych.
7.¤e3 O-O 8.¤d2 ¤c3 9.bc ¦e8+
10.¤e2 ¤g4 11.c4.
Beztroskie Ŝycie. NaleŜało uwolnić się
od związania: 11.Kf2.
11...c6.
Takie podrywy rekomendował teŜ Philidor.
12.dc ¥c6 13.¢f1 ¦e2! 14.¥e2
¥d4 15.£b1 ¤e2+ 16.¢f2 ¥g4+
17.¢g1.
A teraz - mat w siedmiu ruchach.
17...¥f3+ 18.gf £d4+ 19.¢g2 £f2+
20.¢h3 £f3+ 21.¢h4 ¥e3 22.¦g1
¥f5+ 23.¢g5 £h5#.
Poza blaskiem kombinacji współcześni
nie umieli zobaczyć istoty głębokiej gry
pozycyjnej amerykańskiego championa.
Ale
przed
następnymi
pokoleniami
OCENA POZYCJI I PLAN
6
Morphy stanął jako wybitny strateg
pozycji otwartych.
M. Botwinnik: „Do tej pory Morphy
jest niedościgłym mistrzem otwartych
gier. Jak wielkie jest jego znaczenie
widać stąd, Ŝe po Morphym nic istotnie
nowego w tym zakresie nie stworzono”.
Paulsen - Morphy 1857
Paulsen - Morphy 1857
Paulsen - Morphy 1857
Paulsen - Morphy 1857
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¥c3 ¥f6
4.¤b5 ¤c5 5.O-O O-O 6.¥e5 ¦e8
7.¥c6.
Lepsze jest 7.Sf3 ale to stwierdzono
dopiero w kilkadziesiąt lat póŜniej.
7...dc 8.¤c4 b5.
Oczywiście przegrywa 8...Se4 wobec
9.Se4 We4 10.Gf7+.
9.¤e2 ¥e4 10.¥e4 ¦e4 11.¤f3
¦e6 12.c3?
MKKKKKKKKN
I/@+4?@7@J
I$?$?@#$#J
I?@#@/@?@J
I@#,?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@?"?@)@?J
I!"?"?"!"J
I.?*1@-6?J
PLLLLLLLLO
Struktura pionowa rozstrzyga wynik
partii, jest to podstawowa idea Philidora.
Białe nieostroŜnie osłabiły łańcuch
piono-wy (poprawne było 12.d3) i w
powstały wyłom natychmiast wchodzi
czarny hetman.
12...£d3!
WaŜny jest nie tylko rozwój własnych
figur ale równieŜ hamowanie rozwoju
nieprzyjaciela.
Skrzydło
hetmańskie
białych jest czasowo sparaliŜowane.
13.b4 ¤b6 14.a4 ba 15.£a4 ¤d7
16.¦a2 ¦ae8 17.£a6.
MKKKKKKKKN
I?@?@/@7@J
I$?$+@#$#J
I1,#@/@?@J
I@?@?@?@?J
I?"?@?@?@J
I@?"3@)@?J
I-@?"?"!"J
I@?*?@-6?J
PLLLLLLLLO
17...£f3!!
W tamtych czasach, taka ofiara wyda-
wała się wielu główną treścią efektownej
partii i tylko najbystrzejsi współcześni
oraz potomkowie potrafili ocenić precy-
zyjną pracę przygotowawczą wykonaną
przez Morphy’ego.
J. R. Capablanca: „Wbrew powszechnej
opinii główną siłą Morphy’ego nie był
talent kombinacyjny lecz gra pozycyjna
i styl gry. PrzecieŜ kombinację moŜna
prze-prowadzić dopiero wtedy gdy
pozwala na to pozycja. Właśnie w tej
prostej i logicznej metodzie zawiera się
prawdziwe piękno gry Paula Morphy”.
18.gf ¦g6+ 19.¢h1 ¤h3 20.¦d1
¤g2+ 21.¢g1 ¤f3+ 22.¢f1 ¤g2+
23.¢g1.
Później znaleziono, Ŝe w poprzednim
ruchu do mata w czterech posunięciach
prowadziło 22...Wg2, a obecnie
najkrótszą drogą do mata było
23...Ge4+ 24.Kf1 Gf5 25.He2 Gh3+ 26.
Ke1 Wg1#.
23...¤h3+ 24.¢h1 ¤f2 25.£f1 ¤f1
26.¦f1 ¦e2 27.¦a1 ¦h6 28.d4 ¤e3
Białe poddały partię wobec 29.Ge3
Whh2+ 30.Kg1 Weg2#.
Działając na szachownicy Mophy
wspa-niale planował grę i daleko
przewidywał bieg zdarzeń. Inny los
towarzyszył jego planom w Ŝyciu...
Kiedy Morphy porzucił nieoczekiwanie
szachy liderstwo przejął Andersen, który
wygrał
drugi
Londyński
międzynarodowy turniej a 1862 r.
Ale w tym turnieju szóste miejsce
zajął 26-letni Wilhelm Steinitz, przyszły
pierw-szy oficjalny mistrz świata,
wybitny sza-chowy myśliciel, od którego
rozpoczęła się nowa epoka sztuki
szachowej.
W cztery lata później Steinitz pokonał
Andersena w meczu 8:6 i juŜ wtedy
stał się najsilniejszym szachistą świata.
Oto
jedna
z
partii
tego
bezkompromisowego pojedynku (nie
było w nim ani jednego remisu!) z
komentarzami Em. Laskera.
OCENA POZYCJI I PLAN
7
Anderssen - Steinitz 1866
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤b5 ¥f6 4.d3
d6 5.¤c6+.
Białe bez Ŝadnego powodu rezygnują z
niewielkiej przawagi wynikajacej ze
zwią-zania skoczka c6. W efekcie
goniec c8 i wieŜa a8 uzyskują duŜą
ruchliwość..
5...bc 6.h3.
Aby uprzedzić ruch Gg4 białe tracą
tempo. Naturalnie Andersen uwaŜa, Ŝe
skoczek jest silniejszy od gońca co nie
ma uzasadnienia. Ponadto tym ruchem
białe osłabiają pionowe przykrycie
króla. Być moŜe ta partia pobudziła
Steinitza do badań nad pionową
falangą.
6...g6.
Przygotowanie do szturmu pionowego
w stylu Philidora. Ponadto czarne chcą po
Gg7 wywrzeć nacisk na punkt d4 aby
paraliŜować centrum w czasie ataku.
7.¥c3 ¤g7 8.O-O O-O 9.¤g5 h6
10.¤e3 c5. Tym ruchem czarne w
porę zamykają centrum.
MKKKKKKKKN
I/@+4?07@J
I$?$?@#,?J
I?@?$?(#$J
I@?$?$?@?J
I?@?@!@?@J
I@?&!*%@!J
I!"!@?"!@J
I.?@1@-6?J
PLLLLLLLLO
11.¦b1.
Białe nie mają Ŝadnych przewag ale
decydują się na atak w stylu tej epoki.
Czarne zaś wykorzystują czas na przygo-
towanie energicznego kontruderzenia.
Gdyby Andersen podzielał poglądy
Steinitza to przeszedł by do obrony,
wzmocnił swoją pozycję i pozbył się
słabości, skoczka z f3 przestawił na h2
albo na f1 i ograniczył się do środków
przeciwdziałających
atakującym
operacjom przeciwnika.
11...¥e8 12.b4 cb 13.¦b4 c5
14.¦a4 ¤d7 15.¦a3 f5.
Falanga pionowa rozpoczyna marsz.
16.£b1 ¢h8 17.£b7 a5 18.¦b1 a4.
Białe nie znajdują obiektu do ataku i po
wyczerpaniu środków muszą się cofnąć.
19.£d5 £c8 20.¦b6 ¦a7.
Czarne groŜą 21...fe z dalszym Gh3.
Teraz rozpoczyna się powaŜny atak.
21.¢h2 f4 22.¤d2 g5 23.£c4 £d8
24.¦b1 ¥f6 25.¢g1 ¥h7.
Pion g5 jest obroniony i czarne mogą
ruchami piona „h” ponownie zbudować
falangę i przesunąć ją dalej.
26.¢f1 h5 27.¥g1 g4 28.hg hg 29.f3
£h4 30.¥d1 ¥g5.
MKKKKKKKKN
I?@?@?0?8J
I0?@+@?,?J
I?@?$?@?@J
I@?$?$?(?J
I#@1@!$#4J
I.?@!@!@?J
I!@!*?@!@J
I@-@%@5&?J
PLLLLLLLLO
Czarne figury zajmują groźne pozycje
za plecami falangi pionowej. Szybko
nastąpi otwarcie linii i dla cięŜkich
figur zwolni się droga do białego króla.
31.¤e1 £h7 32.d4.
Rozpacz! Białe chcą wprowadzić do
waki wieŜę a3 za cenę waŜnego piona.
Ale Steinitz nie zadawala się taką
skromną zdobyczą.
32...gf 33.gf ¥h3 34.¤f2 ¥g1 35.dc
£h3+
36.¢e1 ¥f3+ 37.¦f3 £f3,
i
czarne szybko wtgrały.
Steinitz wszedł do historii szachów
jako twórca nowej nauki o grze pozycyj-
nej, której sens jest następujący: kaŜdy
plan w partii szachowej powinien powi-
nien mieć podstawy; naleŜy ich szukać
nie w osobowości ani chęciach
szachisty, zdolnego w jakimś olśnieniu
znaleść dobry ruch albo kierunek ataku
ale w stojącej na szachownicy pozycji,
w jej ocenie.
Zatem plan powinien mieć swoje
pozy-cyjne przesłanki a kaŜdy atak
powinien być uzasdniony. Dlatego nie
moŜe być obliczony na błąd
OCENA POZYCJI I PLAN
8
przeciwnika. W ten sposób plan zawsze
powinien być oparty na konkretnej,
realistycznej ocenie pozycji. Jakie są
wskaŜniki dla takiej oceny?
JeŜeli siły materialne są równe, to
według Steinitza główne znaczenie ma
gromadzenie drobnych przewag. Steinitz
wymienił następujące wskaźniki:
1) przewaga w rozwoju i opanowanie
centrum, zapewnienie ruchliwości figur;
2) opanowanie otwartych linii i
punktów oparcia;
3) przewaga materialna (choćby chwi-
lowa), zmuszająca przeciwnika tracić
tempa dla uzyskania odpowiedniej
rekompensaty;
4) dobra struktura pionowa;
5) istnienie słabości w obozie przeciw-
nika, stanowiących obiekt ataku.
Dopiero wówczas gdy równowaga sił
jest naruszona, strona która ma
przewagę pozycyjną moŜe rozpoczynać
aktywne działania. I nia tylko moŜe, ale
i powinna szukać energicznych dróg
ataku. Inaczej przewaga przejdzie do
przeciwnika.
Em. Lasker: „Steinitz był myślicielem
godnym uniwersyteckiej katedry. On nie
był graczem, na to był zbyt głęboki.
Został pokonany przez gracza i umarł
niedoceniony przez świat”.
Rozdział 2. OCENA POZYCJI. WSKAŹNIKI
* Siedem niestarzejących się wskaŜników * Szachowa buchalteria * Groźba w kaŜdym
ruchu * Odciągnąć, aby się uratować * Wielkie skutki maleńkich manewrów *
Oceny pozycji dokonuje się
porównując siedem wskaźników:
1. Stosunek materiału.
2. Istnienie bezpośrednich gróźb.
3. Usytuowanie króli i ich bez-
pieczeństwo.
4. Panowanie na otwartych li-
niach.
5. Struktura pionowa, słabe i sil-
ne pola.
6. Centrum i przestrzeń.
7. Rozwój i pozycja figur.
Po porównaniu tych elementów
szachista dokonuje statystycznej oceny
pozycji,
nakreśla
plan
działań
i
przystępuje
do
poszukiwania
konkretnych ruchów i liczenia
wariantów.
Pierwszy etap - porównanie wskaźników
Anand - Karpov, 1998
MKKKKKKKKN
I/@+4?07@J
I$#@?(#$#J
I?@?@#,?@J
I@?@'@?@?J
I?@?")@?@J
I@?&?@%@?J
I!"?@?"!"J
I.?*1.?6?J
PLLLLLLLLO
Analiza porównawcza wskaźników:
1. Na szachownicy jest równy materiał.
2. Brak jest niebezpiecznych gróźb.
3. Pozycje królów są bezpieczne.
4. Otwarta linia „c” nie jest zajęta. Białe
mają nacisk po półotwrtej linii „e”.
5. Białe mają izolowanego piona d4, co
oddaje czarnym punkt d5, pozostawiając
punkt e5 i pewną inicjatywę na skrzyddle.
6. Sytuacja w centrum jest wyrównana.
7. Figury partnerów są ustawione harmo-
nijnie.
OCENA POZYCJI I PLAN
9
Podsumowanie oceny.
Pozycja jest mniej więcej równa. Białe
mają niewielką przewagę, gdyŜ
wcześniej mogą rozpocząć aktywne
działania na skrzydle królewskim.
12. h4!?
Cel ruchu wyjaśnia agresywny wariant:
12...Gd7 13.Hd3 h6 14.Sg5!? g6 15.Sf3
Gg7 16.h5 g5 17.Sg5!! hg 18.Gg5‚.
12...¥f5!? 13.£d3 ¥c3 14.bc h6
15.h5 ¥d6 16.¥e5 ¥e4 17.£e4
¤e5 18.de f5!
MKKKKKKKKN
I/@+4?07@J
I$#@?@?$?J
I?@?@#@?$J
I@?@?"#@!J
I?@?@1@?@J
I@?"?@?@?J
I!@?@?"!@J
I.?*?.?6?J
PLLLLLLLLO
19.£e2?!
Białe przeceniają swoje moŜliwości.
NaleŜało grać 19.ef Hf6 20.Hd4.
19...¤d7
20.¦d1
¤b5!
21.£f3 £e8 22.¤f4 ¦c8 23.¦d4
¦c4 24.¦ad1 £f7!? [… Wfc8]
25.¦c4 ¤c4 26.a3 ¦c8
Czarne jak najlepiej wykorzystały
swoje szanse. Mają one wyraźne cele do
ataku i podstawy do optymizmu. Białe
nie mają kontrgry a słabości pionowe
a3, c3 i h5 czynią ich obronę bardzo
trudną.
27.¦d4 ¢h7 28.¤d2 ¤d5 29.£h3
b5 30.a4 ba 31.¦a4 ¦c4! 32.¦c4
¤c4 33.£h4 ¤b5 34.c4 ¤e8 35.c5
£d7 36.¤c3 £d3 37.£d4 £d4
38.¤d4 a5
Mimo róŜnopolowych gońców, koń-
cówka jest dla białych bardzo trudna.
39.c6?!
Bardziej uporczywe było 39.Gc3 a4
40.Gb4 Gh5! 41.c6 Ge2 42.c7 Ga6°.
39...¤c6 40.f3 f4! 41.¤b2 ¤e8
42.¤c1 a4 43.¤f4 a3 44.¤e3 ¤h5
45.¢f2 ¤e8 46.¤d4 ¤c6 47.¤c3 a2
48.g3 h5! 49.g4 h4! [0:1]
Capablanca - Alechin, 1927
MKKKKKKKKN
I?@/4?07@J
I@+@',#$?J
I#@?@#(?$J
I@#@?@?@?J
I?"?&?@?*J
I"?&?"?@?J
I?@?@)"!"J
I@?.1@-6?J
PLLLLLLLLO
Ruch białych
Analiza porównawcza wskaźników:
1. Na szachownicy jest równy materiał.
2. Brak jest niebezpiecznych gróźb.
3. Pozycje królów są bezpieczne.
4. Dwie otwarte linie są pod wzajemną
kontrolą przeciwników.
5. Piony są ustawione symetrycznie, co
zapewnia równy podział silnych punktów:
dla białych: d4 i c5, dla czarnych d5 i c4.
6. Stuacja w centrum jest wyrównana.
7. CięŜkie figury są ustawione symetrycz-
nie. U białych aktywniejsze są skoczki, u
czarnych gońce.
Podsumowanie oceny.
Pozycja jest równa. Wobec tego przy
dokładnej grze obu stron, prawdopodob-
nym wynikiem jest remis. Próby
wzmoc-nienia pozycji są związane z
zajęciem punktów kluczowych c5 i c4.
Czarne są juŜ gotowe do manewrów
Sd7-e5-c4 lub Sd7-b6-c4, ale białe
powinny zawsze mieć moŜliwości
neutralizacji.
16.¤g3
Odpiera tylko jeden z moŜliwych
mane-wrów skoczka. Dwa manewry
odparłby kontrmanewr Sd4-b3-a5.
16...¥b6 17.£b3 ¥fd5
Wszystko do walki o punkt c4. Po
wymianie 18.Sd5 Gd5 takŜe goniec
moŜe atakować waŜne pole. Ponadto
została stworzana pozycyjna groźba
18...Sc3 19.Wc3 Gd5 20.Hb2 Wc3
21.Hc3 Ha8 i dalej Wc8. z
OCENA POZYCJI I PLAN
10
opanowaniem duŜej przekątnej i linii
„c”.
18.¤f3 ¦c4!
MKKKKKKKKN
I?@?4?07@J
I@+@?,#$?J
I#(?@#@?$J
I@#@'@?@?J
I?"/&?@?@J
I"1&?")*?J
I?@?@?"!"J
I@?.?@-6?J
PLLLLLLLLO
W stosunku do pozycji wyjściowej,
wiele zmieniło się na korzyść czarnych.
Ich figury zajęły silne punkty, a
wymiana na d5 pozwoli szybko zająć
linię „c”.
Teraz naleŜało cofnąć gońca na e2.
19.¥e4 £c8 20.¦c4? [Hb2] ¥c4
21.¦c1 £a8!
Grozi 22...Sb4 lub 22...Sde3.
22.¥c3 ¦c8 23.¥d5 ¤d5 24.¤d5
£d5 Przewaga czarnych się uwypukla:
grozi 25...e5.
25.a4 ¤f6 26.¥f3 ¤b2!
Biały król nie ma „furtki”, dlatego po
27.Wb1 moŜe nastąpić 27...Sa3!
27.¦e1 ¦d8 28.ab ab 29.h3 e5
30.¦b1 e4
31.¥d4 ¤d4
32.¦d1
¥e3 [0:1]
Fischer - Larsen, 1970
MKKKKKKKKN
I/@+@?07@J
I@#4',#$#J
I#@'$#@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?&!@!@J
I@)&?*?@?J
I!"!@1"?"J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
Ruch białych
Analiza porównawcza wskaźników:
1. Na szachownicy jest równy materiał.
2. Brak jest niebezpiecznych gróźb.
3. Pozycje królów są narazie bezpieczne,
ale po przeciwnych roszadach, kaŜdy z
nich powinien się spodziewać figurowo-
pionowego szturmu.
4. Białe mają nacisk po półotwartej linii
„d”, czarne, po linii „c”.
5. Czarne mają słabego piona d6, jako
przeciwwagę powinny one szykować
wtargięcie na słaby punkt c4.
6. Białe mają trochę więcej przestrzeni i
są nieco aktywniejsze w centrum.
7. Figury przeciwników są ustawione
równie dobrze. Czarne muszą jeszcze
rozwinąć gońca c8.
Podsumowanie oceny.
Powstała pozycja równowagi dynamicz-
nej. Pewna przewaga przestrzeni pozwala
białym wybrać aktywny plan gry. Ten
plan, zgodnie z oceną pozycji, powinien
polegać na kombinowanej grze na
skrzydle królewskim i w centrum.
MoŜliwy był taki rozwój wydarzeń:
12.g5 ¥c5 13.£h5 ¦d8 14.¥f5!
¥b3 15.cb! ef 16.¥d5 £d7
17.¦hg1 £e6 18.e5! ¥e5 19.¤b6!
Czarnym nie jest łatwo obronić się
przed niebezpiecznymi groźbami.
W partii Fischer wybrał mniej
efektywny plan pionowego szturmu na
skrzydło królewskie. Ten plan, przy
braku słabości pionowych u przeciwnika
i dostatecznie mocnym centrum okazał
się błędny:
12.h4 Sc5 13.g5 b5 14.f3
Gd7 15.Hg2 b4 16.Sce2 ¥b3 17.ab
a5 18.g6 fg 19.h5 Sd4 20.Sd4 g5! i
czarne, uzyskały zwycięstwo po
odparciu ataku.
PowyŜsze przykłady pokazują, Ŝe takŜe
przy spotkaniach szachistów ekstraklasy,
jednym z rozstrzygających czynników
sukcesu bywa bardziej prawidłowa
ocena pozycji.
Etap drugi - wybór planu.
Wyboru aktywnego lub obronnego
planu, w kaŜdej konkretnej sytuacji,
uczy obiektywna ocena pozycji. ChociaŜ
OCENA POZYCJI I PLAN
11
te pozycje, z reguły, są niepowtarzalne
i kaŜda wyróŜnia się specyficznymi
cechami, to istnieją całkowicie
określone zasady dotyczące metod walki
w lepszych (1), gorszych (2) i równych
(3) pozycjach.
1. W lepszych pozycjach - przy
przewadze w rozwoju - naleŜy starać się
przeszkodzić przeciwnikowi w dokończe-
niu mobilizacji sił. W tym celu trzeba,
w miarę moŜliwości, wybierać takie
ruchy, które zawierają konkretne groźby,
zmuszające przeciwnika do straty czasu
na ich odparcie. Często takie ruchy
wiąŜą się z uderzeniami taktycznymi,
pomagającymi otworzyć grę i szybciej
dobrać się do króla przeciwnika.
Smysłow - Kottnauer, 1946
MKKKKKKKKN
I?@?47,?0J
I0+@'@#$#J
I#@?$#(?@J
I@?@?@?@?J
I%@?&!@?@J
I@?@?@)@?J
I?"!@1"!"J
I.?*-@?6?J
PLLLLLLLLO
Ocena pozycji:
Błędy debiutowe spowodowały, Ŝe,
czarne odstały w rozwoju o dwa tempa:
Ge7 i 0-0. JeŜeli jednak zdąŜą one
nad-robić te dwa ruchy bez strat to
pozycja znacznie się wyrówna. Dlatego
białe roz-poczynają grę tempową, starają
się stwo-rzyć konkretne groźby.
13.e5! ¥e5 14.¤b7 ¦b7 15.£a6
£b8 16.¥c6! ¥c6 17.£c6 ¥d7
18.¥c5!! dc
Na 18...Wa7 nastąpiłoby 19.Sd7 Wd7
20.Wa8.
19.¤f4! ¤d6
Albo 19...Hf4 20.Hc8 Ke7 21.Hb7 Kf6
22.Wd78.
20.¤d6 ¦b6 21.£d7! [1:0]
Czarne poddały partię, zanim im udało się
wykonać zaprogramowane ruchy.
Larsen - Spasski, 1970
MKKKKKKKKN
I?@70?@?0J
I$#$?4#$#J
I?@#@?(?@J
I@?,?@+@?J
I?@!@#"?@J
I@!@?"?@?J
I!*1")@!"J
I.%@?6?@-J
PLLLLLLLLO
RównieŜ tutaj, niedokładna gra w
debiucie doprowadziła białe do
odstałości w rozwoju o dwa tempa: Sc3
i 0-0-0. Jak i w poprzedniej partii,
czarne po uzyskaniu przewagi, działają
tak, aby kaŜdy ich ruch zawierał
konkretną
groźbę,
nie
dając
przeciwnikowi zakończyć rozwoju.
10...¥g4!µ
Na 11.Sc3 nie ma juŜ czasu: grozi
11...Hh4 12.g3 Hh3.
11.g3 h5
Teraz trzeba się bronić przed 11...h4.
12.h3 h4! 13.hg hg 14.¦g1 ¦h1!!
15.¦h1 g2 16.¦f1 £h4 17.¢d1 gf£
[0:1].
2. W gorszych pozycjach takŜe trzeba
często uciekać się do chwytów taktycz-
nych. Podstawową regułą gry w
gorszych pozycjach jest stworzenie
maksymalnych trudności w działaniu
atakujących figur przeciwnika,
zwolnienie tempa jego natarcia.
Jednym z lepszych sposobów na to jest
uproszczenie pozycji przez wymianę ak-
tywnych
figur.
JednakŜe
przeciwdziałając maksymalnie rozwojowi
inicjatywy prze-ciwnika, naleŜy pmiętać,
Ŝ
e najlepszą obroną jest atak. Dlatego
po odparciu pierwszego nacisku naleŜy,
przy pierwszej okazji, szykować
kontratak.
OCENA POZYCJI I PLAN
12
Tal - Botwinnik, 1960
MKKKKKKKKN
I?@70?@?@J
I$?4?,#@?J
I?@#@#@#@J
I@#@#"'@?J
I?@?@?@?@J
I"?@?@!*?J
I?"!2)"?@J
I@5@?@?@-J
PLLLLLLLLO
Czarne mają piona więcej, za którego
białe
nie
mają
praktycznie
rekompensaty.
Prawidłowy plan gry dla czarnych, to
rozwijanie inicjatywy w centrum i na
skrzydle hetmańskim poprzez Gc5, nas-
tępnie Gd4 (albo Gb6) i szturm
pionowy.
Obronny plan białych polega na
odciągnięciu czarnych figur ze skrzydła
hetmańskiego.
27.¦h7 ¦f8
Lepsze było 27...Gc5 i 28...Wd7.
28.¤f4 £d8 29.¤d3 ¦h8 30.¦h8
Oczywiście, nie wolno 30.Wf7 wobec He8.
30... £h8 31.£a5!
Czarny hetman poszedł na skrzydło
królewskie więc białe pilnie organizują
kontrgrę na hetmańskim. Obecnie na
31...Kb7 nastąpi 32.Gb5! cb 33.Hb5! Kc7
34.Ha5 Kc8 35.Ha7 z realnymi kontr-
szansami.
31...£h1 32.¢a2 £f3 33. £a6 ¢b8
34.£c6 £f4 35.¤b5 £e5 36.£e8
¢b7 37.£c6 ¢b8 [½:½]
Tajmanow - Uhlmann, 1970
MKKKKKKKKN
I?0+@?07@J
I@?@'@#,#J
I#$)@3@#@J
I@?$?$?@?J
I!@?"?@?@J
I@?"?"1*?J
I?@?@%"!"J
I.?@-@?6?J
PLLLLLLLLO
Czarne nie unikną straty piona.
18...¦d8 19.de ¤e5 20.¤d5 £e7
21.£f7 £f7 22.¤f7 ¢f7 23.¤e58
¦b7 24.¤f4 ¦e8 25.f3 c4!
Wygląda jak ruch rozpaczy. Wydaje się,
Ŝ
e białe mogą bezkarnie wygrać tego
piona. W rzeczywistości ruch 25...c4 jest
chytrą próbą odciągnięcia biłych od roz-
poczętego prawidłowego planu.
26.¦d4 ¥c5 27.¦c4 ¤e6 28.¦b4
a5 29.¦b2 ¤d7 30.¦ba2 ¥b3
31.¦d1 ¥c5 32.¦d4 ¥e6 33.¦c4
g5
Rzeczywiście białe wygrały drugiego
piona, ale w harmonii ich działań juŜ
pojawił się pewien zgrzyt.
34.¤d6 ¥c5 35.¥d4 ¥a4! 36.¦ca4
¤a4 37.¦a4 ¦e3 38.¥b5 ¦e1
39.¢f2 ¦b1 40.c4? [Sd4]
Przez stworzenie niestabilnej sytuacji,
białe sprowokowały przeciwnika do
działań chaotycznych. Wolny pion daje
czarnym kontrszanse, które przyniosły
im remis po dalszych 20 ruchach.
40...¦d7 41.¤e5 ¦d2 42.¢e3
JuŜ moŜna było wpaść w tarapaty:
42.Kg3 Wg1 43.Kg4 Kg6.
42...¦g2 43.¢e4 ¦b4!
Uzyskawszy wolnego piona, czarne
zapewniły sobie kontrszanse i zremisowały
w 64-tym ruchu.
3. W równych pozycjach walka nosi
szczególny charakter. Z reguły jest pro-
wadzona spokojnie: nierozwaŜne działa-
nia mogą szybko wszystko popsuć.
Zwykle rozpoczyna się długotrwałe
manewrowanie, podczas którego obie stro-
ny dąŜą do stworzenia słabości w obo-
zie przeciwnika, bez osłabienia własnej
pozycji.
OCENA POZYCJI I PLAN
13
Alechin - Fejgin, 1937
MKKKKKKKKN
I/@?4?0?@J
I@#@?@#,7J
I#(?$+(#$J
I@?@?@?@?J
I?@?"?*?@J
I@?&)@%@!J
I!"?2?"!@J
I.?@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Przeciwnicy wyszli z debiutu z równą
pozycją. śaden z nich nie ma znaczących
słabości. Stąd plany stron: przy pomocy
manewrów, stworzyć u przeciwnika
chćby
niewielką
słabość
lub
dysharmonię w rozstawienie jego figur.
15.¦fe1 £d7 16.¤h2 ¥fd5 17.¥e2
¦fd8 18.¥f4 ¤f5?!
Niewielka niedokładność, pozwalająca
białym poprawić nieco pozycję. Lepsze
było 18...Sf4 19.Hf4 Sd5 i 20...b5=.
19.¥d5 ¥d5 20.¤c4! ¤e6 21.a4
¦ac8 22.¤b3 £c7 23.a5
JeŜeli manewry czarnych wydają się
bez-planowe, to kaŜdy ruch białych
podlegał ogólnej idei. Dlatego białym
udało się nieco ścieśnić przeciwnika.
23...£d7 24.¤a4 £e7 25.¤g3 ¦c7
26.¤b3 £d7 27.¤h4 ¦b8 28.¤a4
£c8 29.¦ac1
Jeszcze jedna seria manewrów, i jeszcze
jedno niewielkie osiągnięcie: czarne
cięŜ-kie figury odeszły z centralnych
linii, wieŜa na b8 stoi źle. Mimo to, po
29...b5 pozycja byłaby jeszcze prawie
równa.
29...¦c4?! 30.¤g3 ¤f8 31.h4! ¥f6
32.¤b3 ¦c1 33.¦c1 £d7
Czarny król jest bezpieczny niemniej
manewry białych przyniosły nowe
płody: czarne figury są ścieśnione
jeszcze bar-dziej, linia „c” naleŜy do
białych a pole b6 jest słabe.
34.d5 ¤f5 35.£b4 ¤e4 36.£d4!
£f5 37.¥d2! ¤d5 38.¤d5 ¥d5
39.¥e4 ¤g7
Groziło 40.Hd5.
40.¥d6 £e6 41.£d2 ¥f6 42.£c2
b6 43.£c7! ¥d7 44.¥f7! ¦f8
45.¥d8 £f6 46.¦d1 [1:0]
Tak więc pozornie niemrawe manewry
białych, pomimo braku wyraźnych
błędów przeciwnika, stopniowo doprowa-
dziły do duŜej przewagi i do
zwycięstwa.
Spasski - Petrosjan, 1966
MKKKKKKKKN
I?@?@/07@J
I@#@'@3$#J
I#@+@?@?@J
I@?@#$?@?J
I?"?@?@?@J
I"?&)@!2?J
I?@!@?@!"J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
Czarne w pełni wyrównały grę.
Dobrym planem było teraz zdwojenie
wieŜ po linii „e” i marsz piona e5. Ale
z przyczyn sportowych (prowadzenie w
meczu) Petrosjana zadawalał remis, i on
postanowił przejść do końcówki.
21...£f4 22.£f4 ¦f4 23.¦f2
Celem tego ruchu jest skłonienie
czarnych do przesunięcia jednego z cen-
tralnych pionów, aby następnie
atakować drugiego, odstającego.
23...g6 24.¦d2 ¥b6 25.¦de2 ¥d7
26.¥d1
Słusznie unikając powtarzania ruchów.
26...b5 27.c3 ¦f7 28.¤c2 ¢g7
29.¤b3 h5 30.¥e3 ¥b6 31.¥c2
¥d7 [Wfe7!?] 32.¦e3 h4 33.h3 ¦f6
34.¥d4 ¤b7 35.a4! ¦d8 36.¥e2 ba
37.¤a4 ¥b6 38.¤b3
OCENA POZYCJI I PLAN
14
MKKKKKKKKN
I?@?0?@?@J
I@+@?@?8?J
I#(?@?0#@J
I@?@#$?@?J
I?"?@?@?$J
I@)"?.!@!J
I?@?@%@!@J
I@?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
38...e4
Czarne są zmuszone do tego posunięcia
w niewygodnej sytuacji. Nie było dobre
38...We8 39.Sd4 Sd7 40.Ga4.
39.¥d4 ¢h6 40.¦d1 ¦c8 [Wd7]
41.fe de 42.¥e6! ¥c4 43.¤c4 ¦c4
44.¥c5 ¦f7 45.¦a1 ¢g5 46.¦a5
¢f4 47.¢f2 ¤d5 48.¥b3!
Przewaga białych ciągle rośnie i one
wygrały w 68 ruchu. Podkreślmy, Ŝe w
tej partii białe nie musiały szukać
obiektu do ataku. Był on określony
przez pozycję („wiszące” piony w
centrum).
OCENA POZYCJI I PLAN
15
Rozdział 3. M A G N E T Y Z M K O N K R E T N E G O C E L U
* Ścisła suma ocen * Niestandartowe szanse ratunku * Czujność do ostatniego ruchu*
* Na celowniku król
1. Stosunek materiału.
JeŜeli równowaga materialna jest naru-
szona, to przy pozostałych równych
wskaźnikach, silniejsza strona jest zobo-
wiązana wygrać. Najczęściej do celu
prowadzą
planowe
wymiany,
zmniejszające liczbę działajacych figur i
czyniące prze-wagę materialną coraz
znaczniejszą.
W końcu gra sprowadza się do jednej
z końcówek teoretycznych, w których
trzeba się orientować dostatecznie pewnie.
JuŜ Philidor twierdził, Ŝe „znajomość
końcówek oznacza umiejętność grania”.
Broniąca się strona zwykle próbuje
stworzyć taktyczne komplikacje, sprowa-
dzić grę do pozycji irracjonalnych, w któ-
rych przewaga materialna przeciwnika
straciłaby znaczenie.
Alechin - Euwe, 1927
MKKKKKKKKN
I?@?@?(7@J
I@#@?4/0?J
I#@#@#@#@J
I"?"#"?@?J
I?"?@#"!@J
I@?@?"?*?J
I?@?@?@-@J
I@?@1@-6?J
PLLLLLLLLO
Sprawy czarnych nie wyglądają dobrze.
Mają wyraźnie mniej przestrzeni. Ponadto
grozi He1 i Ga4. Zagrać 36...Wh7 teŜ
nie moŜna wobec 37.f5! Euwe szuka
szans w taktyce.
36...¢h8!
Białe powinny teraz grać 37.Wh2 Wh7
38.Wh7 Wh7 39.Kg2 z dalszym Wh1
oraz He1.
37.¤h4 £h4!
Oto w czym chytrość! Czarne tracą
materiał ale zajmują jedyną otwartą
linię.
38.¦h2 ¦h7 39.¦h4 ¦h4 40.£e2
¦fh7 41.£g2 ¦h3
Sytuacja mocno się zmieniła i teraz
białe muszą się bronić. TakŜe ich
ratuje taktyka.
MKKKKKKKKN
I?@?@?(?8J
I@#@?@?@/J
I#@#@#@#@J
I"?"#"?@?J
I?"?@#"!@J
I@?@?"?@/J
I?@?@?@1@J
I@?@?@-6?J
PLLLLLLLLO
42.f5! gf 43.gf ¦g7 44.fe ¥e6
45.¦f6 ¦hg3 46.£g3 ¦g3 47.¢h2
¦e3 48.¦e6 d4 [Wf3!] 49.¦g6!=.
Capablanca - Nimcowicz, 1928
MKKKKKKKKN
I?@?@?07@J
I@?@?@?@#J
I#@?@?4/@J
I@#@?@#@?J
I?@#"?2?@J
I@?"?@!&?J
I?@?@!6?"J
I@?@-@?@?J
PLLLLLLLLO
Czarne mają przewagę jakości i groźną
falangę pionów na hetmańskim skrzydle.
Zwykłymi ruchami partii się nie uratuje.
31.d5! £c3 [¹Hd6] 32.d6 £f6 33.d7
c3.
Rozpoczyna się walka taktyczna, w której
przewaga materialna czarnych traci
znaczenie.
34.¥f5 c2 35.¦d6 £d8
Mniej więcej równą pozycję dawał
efektowny wariant 35...Hd6 36.Sd6 Wf4
37.d8H Wf8 38.Hc7 Wd6 39.Hc2.
36.£e5! ¦f5
Nie pomagało teŜ 36...Wg2 37.Kg2 Hg5
38.Kf2 c1H wobec wiecznego szacha.
37.£e8 ¦f8 38.¦g6 hg 39.£g6 ½:½.
OCENA POZYCJI I PLAN
16
Istnieją i inne moŜliwości ratunku,
zwią-zane z poszukiwaniem i
wykorzystaniem wyjątkowych pozycji.
Oto niektóre z nich.
Michalczyszyn - Frois, 1986
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@7@?@J
I@?@?@?$?J
I?@?6?@%@J
I@?@?@?&?J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Oddawszy przed chwilą dwie figury za
dwa piony przeciwnika, czarne przeszły
do rzadkiej końcówki. Czy to jest remis?
Troicki udowodnił, Ŝe końcówke z
takim materiałem moŜna wygrać, jeŜeli
czarny pion jest zablokowany na
jednym z pól: a4,b6,c5,d4,e4,f5,g6,h4
lub wyŜej. Tak więc pion g5 zapowiada
remis.
Bronsztejn - Barcza, 1949
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I+@?&?@?$J
I$?@%(#8?J
I!@?@?@?@J
I@!@?@?6?J
I?@?@?@?"J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Białe mają pewną przewagę, gdyŜ mogą
wyrobić
oddalonego
wolnego
piona.
Nastąpiło: 41...¥c6 42.h4 ¢g6
43.¢f4 ¤d3 44.¥b7 ¤c2 45.¥c5
¥d4 46.b4 ab 47.¥b4 ¤a4
Najprostsza droga do remisu.
48.¥a4 ¢h5 49.¥d3 ¢h4 50.¥c3
¥e6 51.¢f5 ¥g7 52.¢g6 ¥e8
53.¥e4 ¢g4 54.¢h6 ¥f6 55.¥f6=.
Benko - Bronsztejn, 1949
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?&?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@?@5@#@?J
I?@?@?@7(J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
I tutaj Bronsztejn ma prawo grać na
wygraną.
89.¥e4 ¥g4 90.¢d2 ¥e5 91.¢e3
¥c4 92.¢d4 ¥a3 93.¢d3 ¥b5
94.¢d2 ¥d4 95.¢d3 ¥e6 96.¢e3
¥c7 97.¢d3 ¥d5 98.¢c2 ¥e3
99.¢c3 ¥f5 100.¢d2 ¥g3
Po długiej drodze, czarny skoczek spycha
swego oponenta i pionek robi krok.
101.¥f6 f2 102.¥g4 f1¥ 103.¢c3
¢f3 104.¥h2 ¥h2=.
Pietsch - Fuchs, 1963
MKKKKKKKKN
I?@?@?@7@J
I@?@?4?@?J
I?@?@'@?@J
I@?$5*?@1J
I#@!$?@?@J
I"?@!@?@?J
I?"?@?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Białe mają piona więcej i bardziej
aktywne figury. Czarne mają ruch
i wspaniałą ideę.
37...£d7 38.¢e4 £c6 39.¢f5
A co dalej?
39...¥g7 40.¤g7 £g6!!
Po dowolnym biciu hetmana: pat.
Smysłow - Wasiukow, 1961
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?2J
I@3@?@?@#J
I?@?@?@#8J
I@?@?@-@?J
I?@?@?@?"J
I@?@?,?"?J
I!@/@?"?@J
I@?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
17
Zdaje się, Ŝe białe skapitulują. Ale...
43.£f8 £g7 44.¦h5!! gh 45.£d6
£g6 46.£f8. Remis wiecznym
szachem.
Poługajewski - Zacharow, 1963
MKKKKKKKKN
I?@?@?@7@J
I@?0?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@?@?6?@#J
I?@?@?@?$J
I@?@?@!$!J
I?.?@?@!@J
I@?@?,?@?J
PLLLLLLLLO
Zwyczajny plan w takich pozycjach:
strona mająca przewagę materialną
powinna dąŜyć do wymian.
53...¤c3 54.¢d6 ¤b2? 55.¢c7
¢f7 56.¢d6! ¢f6 57.¢d5! ¢f5
58.¢c4!=.
Król zdąŜy do twierdzy na f1.
Petrosjan - Hazai, 1971
MKKKKKKKKN
I?@7@?@?@J
I4?$?@?@?J
I?@?$?@?@J
I$!$!$?$#J
I%@!@!$?@J
I"?@?@!,!J
I52?@?@!@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Sytuacja czarnych jest bardzo nieprzy-
jemna. I one i preciwnik wyraźnie
widzą plan: Hd2, Kb3, Sb2, Ka4 itd.
Czarne nie mogą temu przeszkodzić
więc grają na pułapkę.
37...£b6! 38.¥b6?? cb 39.h4!? gh
40.£d2 h3!! 41.gh h4!=.
MKKKKKKKKN
I?@7@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?$?$?@?@J
I$!$!$?@?J
I?@!@!$?$J
I"?@?@!,!J
I5@?2?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
To juŜ wszystko. Remis. Unikalna
twierdza.
2. Istnienie bezpośrednich gróźb.
„Co mi grozi? Co jeszcze moŜe przeciw-
nik? Co jeszcze mogę ja?” Te pytania
powinny być stale obecne przy ocenie
kaŜdej pozycjii, lepszej, równej lub gor-
szej. Nie moŜna grać skutecznie stałej
koncentracji uwagi w czasie partii.
Euwe - Keres, 1938
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I$+@/@?@?J
I?@?@3@#8J
I"!$'@#@#J
I?@)@#@?"J
I@1@?"?"?J
I?*?@?"?@J
I@?@-@?6?J
PLLLLLLLLO
Pozycja czarnych jest krytyczna.
Jeszcze trochę i na przekątnej a1-h8
pojawi się biały hetman. Na pomoc
przywołuje się taktykę.
35...f4! 36.ef
Roztargnienie.
Do
zwycięstwa
prowadziło przejście do końcówki z
róŜnopolowymi gońcami: 36.Gd5! Wd5
37.Wd5 Hd5 38.Hd5 Gd5 39.gf. Następnie
białe reali-zują plan Kg1-g2-g3, f4-f5!,
Kg3-f48.
36...e6! 37.¤d5! e2! 38.¦e1 £d5.
Nie 38...Gd5 39.Hc3 He4 40.Hh8 Wh7
41.Gg7#.
39.£d5 ¦d5 40.f3 ¦d1. Remis.
Yates - Tartakower, 1927
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@#@7@?@?J
I#.?@?@?@J
I"!@?@?@?J
I?@?4?@?@J
I@5@?@?@?J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
18
UwaŜając, Ŝe pionowa końcówka jest
łatwo wygrana, Tartakower zagrał
56...£b4? 57.ab ab 58.¢b2 ¢c4
59.¢a3 b2
Teraz po 60.Kb2 Kb4 wygrana jest prosta.
60.¢a2!! i tylko remis.
Marshall - Yates, 1929
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I#@?6?@?@J
I@?@1@?@?J
I7$?@?"?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Białe łatwo wygrywały, grając 58.Hc2!
a3 59.Kc3 Ka1 60.Hb3, ale...
58.¢c4? b1£ 59.£b1 ¢b1
60.¢b4 ¢b2!=.
Oczywiście, bardzo jest nieprzyjemnie
wypuścić z rąk pewną wygraną. Ale
jescze gorzej jest gdy niawłaściwa
ocena pozycji prowadzi do wielkich
strat moralnych.
Colle - Grinfeld, 1929
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?@?@J
I$?@?@?@#J
I!@?@?6?"J
I@?@?@?@?J
I?@?@7@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Grinfeld poddał partię, chociaŜ grając
77...¢d3 78.¢g5 ¢e4 79.¢h5 ¢f5
80.¢h6 ¢f6 81.h5 ¢f7 82.¢g5
¢g7 83.¢f5 ¢h6 84.¢e5 ¢h5
85.¢d5 ¢g6 86.¢c5 ¢f7 87.¢b5
¢e8 88.¢a5 ¢d8 89.¢b6 ¢c8=
czarne ratowały pół punktu.
Poługajewski - Parma, 1929
MKKKKKKKKN
I?@?@?8?@J
I.?@?@?$?J
I!@?@?@?@J
I@?@?@?@!J
I?@?@?@/@J
I@?@?6?@?J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Rozpatrzywszy naturalny wariant
60...Wa4 61.Wa8 Kf7 62.a7 Wa1 63.h6,
Parma uznał, Ŝe ratunku nie ma i poddał
partię. Tymczasem 63...Kg6!
dawało
remis.
3. Usytuowanie króli.
Pozycja króla jest jednym z
waŜniejszych, a w wielu przypadkach,
najwaŜniejszym, składnikiem oceny.
Czigorin - Znosko Borowski, 1906
MKKKKKKKKN
I/@?@7@?0J
I$#@?@#$#J
I?@#@#@?@J
I4?@?@?@?J
I?@!"'@+@J
I*?@?@%@?J
I!"?@)"!"J
I.?@1@-6?J
PLLLLLLLLO
Ogólna ocena pozycji jest wyraźnie na
korzyść białych poniewaŜ biały król jest
zabezpieczony a czarny nie. Na
13...0-0-0 białe mogą zagrać 14.Se5!.
13...¤f3 14.¤f3 ¥d2
Wygląda na udany wypad, Po 15.We1
Sc4 czarne poczują się wspaniale. Ale
teraz na pierwszy plan wychodzi zła
pozycja czarnego króla.
15.d5!
Typowe zagranie. PoniewaŜ król zatrzy-
mał się w centrum, trzeba otwierać
linie.
15.. cd
Na 15...Sf1 nastąpiłoby 16.dc Sd2
17.cb Sf3 18.Hf3 Wd8 19.Hc6 Wd7
20.Ha6 Ha6 21.b8H Wd8 22.Hg3±.
16.cd O-O-O
OCENA POZYCJI I PLAN
19
W tej sytuacji i na hetmańskim
skrzydle nie będzie spokoju. Na 16...Sf1
Czigorin zaproponował taki wariant:
17.de Sd2 18.Gb7 Wb8 19.Gc6 Kd8
20.Wc1! fe 21.Hg4, z groźbami 22.Hg7
i 22.Hd4.
17.¦e1 ¥c7 18.de fe 19.¤g4 ¦he8
Odpierając zagroŜenie króla, czarne
potrafiły zroszować i połączyć wieŜe.
Ale drogo t kosztowało bo Sd2 okazał
się odcięty od glównych sił.
20.£e2!
¢b8
21.¦ac1
¦d5
22.£e3 g6 23.¤c5 e5 24.a3 ¥b5
25.¤b4 £d8 26.¤d2.
Czarne poddały partię. JeŜeli 26...Wd2
to 27.Wc8.
Steiner - Colle, 1926
MKKKKKKKKN
I/@+@7@?0J
I$#@3,?$#J
I?@#@?$?@J
I@?"#@?*?J
I?@?"?@?@J
I@1&?@?@?J
I!"?@?@!"J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
Czarne liczą, Ŝe po odejściu gońca,
zrobią roszadę i zakończą rozwój. Białe
masją piona mniej więc muszą działać
zdecydowanie.
21.¦f6! gf 22.¤f6 0-0
Król wreszcie uciekł ale na siódmej
linii pojawia się biała wieŜa.
23.¦e7 ¦f6 24.¦d7 ¤d7 25.¥e4!
¦f7 [Wg6™] 26.£g3 ¦g7 27.¥f6
¢h8
Mało pocieszające było teŜ 27...Kf7
28.Hf4. Zła pozycja króla stała
dominują-cym składnikiem oceny
pozycji.
28.£e5! ¤h3 29.¥h5. [1:0].
W następnej porywającej partii,
głównymi bohaterami znowu były króle.
Kopyłow - Korolew, 1981/82
1.e4 c5 2.¥f3 ¥f6 3.e5 ¥d5 4.¥c3
e6 5.¥e4 ¥c6 6.c4 ¥db4?!
Odejście od normalnych kontynuacji -
szybko prowadzi do zadziwiających
zdarzeń.
7.a3 £a5 8.£b3 [Wb1 Sa2!] d5 9.ed
e5 10.¦b1 ¥a6 11.g4!?
Zadaniem białych jest utrzymanie, za
wszelką cenę placówki d6.
11...£d8 12.d4 ed 13.¤f4 £d7
14.¤g3 h5!
OCENA POZYCJI I PLAN
20
MKKKKKKKKN
I/@+@7,?0J
I$#@3@#$?J
I'@'"?@?@J
I@?$?@?@#J
I?@!$%@!@J
I"1@?@%*?J
I?"?@?"?"J
I@-@?6)@-J
PLLLLLLLLO
Na 15.g5 czarne zagrają 15...h4, a na
15.gh, 15...f5.
15.¢d2! hg 16.¦ e1 ¢d8 17.¥e5
¥e5 18.¤e5 £c6 19.¥g5 ¦h5
20.¤g7!
Po 20.Sf7 Ke8 atak białych się
kończył. A teraz na 20...Hh1 nastąpi
21.Sf7 Kd7 22.Gf8 ze straszną groźbą
23.We7.
20...¤d6 21.¥f7 ¢c7 22.¥d6 £d6
23.¤g2 ¦g5 24.¤h8 £h6
Inicjatywa białych jakby zmalała.
Goniec jest zagroŜony. Kiedy jednak
atakuje się króla to nie moŜna
dokonywać ogolnej oceny pozycji. Teraz
o wszystkim roz-strzyga konkretny
rachunek.
25.£g3 ¢b6 26.¢d1! £h8 27.£d6
¢a5 28.¢d2!
Król białych drepce w miejscu, ale to
oznacza mądrość wodza. Grozi 29.b4
Ka4 30.Gc6! bc 31.Hc6 b3 32.Hb5.
28...¤f5 29.¤b7 ¦g6 30.b4 ¢a4
31.¤c6 ¢b3 32.£g3 ¢b2
MKKKKKKKKN
I/@?@?@?4J
I$?@?@?@?J
I'@)@?@/@J
I@?$?@+@?J
I?"!$?@#@J
I"?@?@?2?J
I?8?6?"?"J
I@?@?.?@-J
PLLLLLLLLO
Królewski pojedynek wkracza w ostat-
nią fazę.
33.¦b1! ¤b1 34.¦b1 ¢b1 35.£b3
¢a1 36.¢c1!
Decydujące słowo miał biały król. Po
36...Hh6 37.Kc2 d3 36.Hd3 następuje
koniec.
Przy jednostronnych roszadach jednym
z głównych sposobów dobrać się do
króla jest wykorzystanie osłabienia jego
pionowej osłony.
Stahlberg - Keres, 1967
MKKKKKKKKN
I+@3@?,?8J
I$#@?@#$?J
I?@?@?@?@J
I@?@?(?*?J
I?@#$)@+@J
I"?@?@?"?J
I?"1@!"?"J
I.?.?@?6?J
PLLLLLLLLO
WaŜne pole f3 jest bronione przez
piona e2. Jeśli ten pion zniknie, to atak
czanych otrzyma nowe impulsy.
20...d3! 21.de
Narazie sytucja nie wygląda szczególnie
strasznie. Po 21...Sf3 22.Gf3 Gf3 moŜna
spokjnie grać 23.Hc4 Hh3 24.Hh4.
21...¤f3 22.¤f3 ¥f3 23.¢g2 ¥g5
24.f4 £c6 25.¢f2 £f3 26.¢e1 ¦fe8.
[0:1].
Uhlmann - Bonsch, 1976
MKKKKKKKKN
I?@?4/@7@J
I@#@?$#@#J
I?"?$?,#@J
I@?@!@?@!J
I#@!@?@)@J
I"'@1*?"?J
I?@?@?"5@J
I@?@?.?@?J
PLLLLLLLLO
Natarciem piona wieŜowego białe
przygotowały otwarcie skrajnej linii.
38.¦h1 ¥c5 39.£b1!
Hetman
zmierza
na
skrzydło
królewskie, ale narazie odchodzi tak aby
kontrolować pola centralne.
39...¦f8 40.hg
ZauwaŜmy, Ŝe w otwarciu linii pomógl
wysunięty pion broniący króla.
40...hg 41.£g1! ¤g7 42.£h2 f5
Po 42...We8 kończyło walkę 43.Hh7
Kf8 44.Gh6.
43.£h7 ¢f7 44.¤f5.
OCENA POZYCJI I PLAN
21
Finał ataku. Osłona króla zostanie
rozbita.
44...gf 45.£f5 ¢g8 46.£h7 ¢f7
47.¦h5! e6
Albo 47...Sd7 48.Gh6 Wg8 49.Wg4 Hf8
50.Hg6#.
48.¦g5 ¦g8 49.£g6 ¢e7 50.¤c5.
[1-0].
Kasparow - Karpow, 1986
MKKKKKKKKN
I/@?@7@?0J
I$#$?,#$#J
I3@?@'@?@J
I@?@?@?@?J
I!"?@)@?@J
I@?@?2?@?J
I?@?@?"!"J
I.?*-@?6?J
PLLLLLLLLO
Po 17...Gb4 białe miałyby druzgoccą
inicjatywę. 18.Gb2 0-0 19.Hh3 g6 20.Wd3!
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I$#$?@#@#J
I3@?@'@#@J
I@?@?@?@?J
I!,?@)@?@J
I@?@-@?@1J
I?*?@?"!"J
I.?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
Grozi 21.Hh7! Kh7 22.Wh3 Kg8
23.Wh8#. Na 20...h5 nastąpi 21.Hh5!
17...0-0 18.£h3 g6 19.¤b2
TakŜe teraz 19...Gb4 jest niebezpieczne
wobec 20.Wd3 ze znanymi motywami.
19... £c4! 20.¦d7 ¦ae8
Nowa fala ataku następowała po
20...He4 21.Hc3!
21.¤d5 £b4 22.¤c3 ¥f4!
Ten ruch wywołuje kryzys w partii.
Atak kończy się gdyŜ białe muszą się
zgodzić na minimalnie gorszą
końcówkę.
23.¤b4 ¥h3 24.gh ¤b4 25.¦c7 b6
26.¦a7 ¢g7 27.¦d7 ¦d8 28.¦d8
¦d8 29.¦d1 ¦d6 30.¦d3 h5,
i partia zakończyła się remisem.
JeŜeli króle roszują w róŜne strony,
to środki ataku bardzo się rozszerzają.
Aktywna rola w natarciu przypada nie
tyko figurom ale i pionom ustawionym
naprzeciw nieprzyjacielskiego króla.
Szturm pionowy uwaŜa się za typowy
plan natarcia. Zadanie polega na
zniszczeniu osłony wrogiego króla, i
otwarcia linii dla rozstrzygającego ataku
własnych figur. O wiele łatwiej jest
otworzyć linię przy wysuniętej pozycji
pionów osłaniających króla.
Gligoric - Larsen, 1940
MKKKKKKKKN
I?@70?@/@J
I@+$?4#@#J
I?$'$?(?@J
I$?@?$?$?J
I!@!"!@?@J
I@%")@!@?J
I?@?@1@!"J
I.?*?@-6?J
PLLLLLLLLO
Obie strony są gotowe do szturmu pio-
nowego, ale białe zaczynają wcześniej.
15.c5! ed 16.cb dc 17.¤e3
Jeszcze niedawno ten ruch byłby
niecie-kawy, a teraz stał się aktywny i
niebez-pieczny.
17...g4 18.bc £c7 19.¦ac1
Pionowa osłona czarnego króla została
zniszczona, do boju wchodzą figury.
19...d5 20.¦c3 gf 21.£f3 d4
22.£f5 ¦d7 23.¤f4 £b6 24.¦c6!
Finał ataku.
24...¤c6 25.¥c5 ¥g4 26.¦b1 £a7
27.¥d7 ¤d7 28.£c5 [1:0].
Keres - Pietrow, 1940
MKKKKKKKKN
I/@+@?07@J
I$#$?@#@#J
I?@'@3,#@J
I@?@?&?@?J
I?"?@1"?@J
I@?@)@?@?J
I!*!@?@!"J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
22
Białe muszą się śpieszyć. Ich zadanie
komplikuje wysunięty pion b4, co obie-
cuje przeciwnikowi dobre kontrszanse.
15.h4 h5 16.g4!
Teraz na 16...hg nastąpi 17.h5.
16...¤e5 17.fe £g4 18.£e3 ¥b4
Źle było brać piona h4: 19.e6 Ge6 20.
Hh6, a na 18...Ge6 nieprzyjemne było
19.Wdg1 Hb4 20.Hh6.
MKKKKKKKKN
I/@+@?07@J
I$#$?@#@?J
I?@?@?@#@J
I@?@?"?@#J
I?(?@?@3"J
I@?@)2?@?J
I!*!@?@?@J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
19.e6!
W takiej pozycji piony się nie liczą.
WaŜne jest otwarcie drogi figurom.
Keres liczył taki wariant: 19...Sd3 20.cd
fe 21.Wdf1! Wf5 22.Whg1 Kf7 23.Wg4
Wf1 24.Kc2 hg 25.He5! z wygraną.
19...¥d5 20.ef ¦f7
Na 20...Kh7 jest moŜliwe 21.Gg6! Hg6
22.Wd5.
21.¤c4! c6 22.¦d5 £c4
Albo 22...cd 23.He8 Wf8 24.Gd5.
23.£e8+. [1:0].
RóŜne rodzaje ataku na króla występują
w wielu przykładach prezento-wanych w
ksiąŜce.
Rozdział 4. W S K A Ź N I K - O T W A R T E L I N I E
* Przełom w centrum * Między centrum i skrzydłem * Atak po brzegu szachownicy *
* Niebezpieczne przekątne *
Kontrola nad waŜnymi liniami i
przekąt-nymi istotnie wpływa na ocenę
pozycji i przy innych równych
wskaźnikach zwykle daje lepszą grę.
Rozpatrzymy niektóre typowe plany
strategiczne, oparte na zawojowaniu
otwartych linii róŜnego rodzaju.
Przełom w centrum
Na początek, przykład z klasyki.
Steinitz - Showalter 1898
1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5 c5 4.dc ¥c6
5.¥f3 ¤c5 6.¤d3 ¥ge7 7.O-O ¥g6
8.¦e1 ¤d7 9.c3 a5 10.a4 £b8
11.£e2 ¤b6 12.¥a3 O-O 13.¥b5
¥a7 14.¤e3 ¤e3 15.£e3 ¥b5
16.ab b6 17.¥d4 f5 18.f4 ¥e7
19.£f2 £d8 20.¦e3 g6 21.¦h3 ¦f7
22.¢h1 ¢g7 23.¥f3 h6 24.¦g1 h5
25.£g3 £h8 26.¥g5 ¦ff8 27.£h4
¥g8.
Czarnym udało się odeprzeć atak
skrzydłowy. Ale w efekcie ich figury
mocno ugrzęzły w kącie szachownicy,
kontakt
między
figurami
został
naruszony. Jednocześnie białe zachowały
moŜliwość przerzucania cięŜkich figur
po wolnych liniach na dowolny odcinek
szachownicy.
28.c4!
Dalsze otwarcie linii jest nieuniknione.
28...dc 29.¤c4 ¦fe8 30.¦d3 ¦a7
31.¦d6 ¦b7 32.¦gd1.
OCENA POZYCJI I PLAN
23
MKKKKKKKKN
I?@?@/@'4J
I@/@+@?8?J
I?$?.#@#@J
I$!@?"#&#J
I?@)@?"?2J
I@?@?@?@?J
I?"?@?@!"J
I@?@-@?@5J
PLLLLLLLLO
W ciągu pięciu ruchów wszystko się
zmieniło. Białe gospodarzą w centrum,
partner nie uniknie strat.
32...¤c8 33.¥e6+ ¤e6 34.¤e6
£h7 35.¦d7+ ¦e7 36.¦e7+ ¥e7
37.£f6+ ¢h6 38.¦d8 ¦c7 39.h3.
[1:0].
A teraz nowsze przykłady.
Furman - Lipnitsky 1951
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥c3 ¤b4 4.e3
O-O 5.¤d3 d5 6.¥f3 dc 7.¤c4 ¥c6
8.O-O ¤d6 9.¤b5 e5!
Atakując skoczka białe jakby przeszko-
dziły temu ruchowi. Mimo to przełom
w centrum następuje: białe ofiarowują
piona za inicjatywę.
10.¤c6 ed 11.¤b7 ¤b7 12.¥d4
£d7.
Ujawniły się plany stron. Czarne swoją
grą zobowiązały się do ataku skrzydła
królewskiego. Białe wykorzystają piona
„e” do neutralizacji przeciwnika i spró-
bują wymienić przynajmniej jednego
niebezpiecznego gońca.
13.¥db5 £c6 14.f3 ¤e5 15.£c2
¦fd8 16.a4 £c4.
Grozi 17...Hh4 lub 17...Gh2+.
17.£f2 ¦d3 18.¢h1 ¦ad8.
Wzięcie piona drogo kosztowało białe.
Nie zdąŜyły one zakończyć rozwoju,
goniec c1 izoluje skrzydła, figury nie
współdziałają.
19.e4 a6 20.¥a3 £b3 21.¥ab1 ¤d4
22.£e2 ¤c5 23.¦e1 a5!
Białe obroniły wszystkie wejścia. Ale
teraz do ataku włącza się takŜe goniec
b7. Grozi 24...Ga6.
24.¥d2 £c2 25.¥f1 £e2 26.¦e2.
Na 26.Se2 nastąpi 26...Gf2.
26...¦d1!
MKKKKKKKKN
I?@?0?@7@J
I@+$?@#$#J
I?@?@?(?@J
I$?,?@?@?J
I!@?@!@?@J
I@?&?@!@?J
I?"?@-@!"J
I.?*/@%@5J
PLLLLLLLLO
Pełny tryumf centralnej strategii. Partia
jest rozstrzygnięta.
27.¥d1 ¦d1 28.h3 ¦f1+ 29.¢h2
¤g1+ 30.¢g3 ¥h5+ 31.¢g4 g6
32.b3 ¤c8+ 33.¢g5 ¤d4 34.¤b2
¤b2 35.¦f1 ¤f6+ 36.¢h6 ¤g7+
37.¢g5 h6+ 38.¢h4 ¤f6#
Smyslov - Polugaevsky 1970
1.¥f3 ¥f6 2.g3 g6 3.b3 ¤g7 4.¤b2
d6 5.d4 O-O 6.¤g2 e5 7.de ¥g4 8.h3
¥e5 9.¥e5 de 10.£d8 ¦d8 11.¥d2
¥d7 12.O-O-O ¦e8 13.¥c4 ¥b6
14.¥a5 ¦b8.
Walka debiutowa zakończona z korzyś-
cią dla białych. Ich figury są rozwinięte
bardziej harmonijnie a chociaŜ skoczek
stanął na bandzie to nacisk na piona b7
na długo przywiązał do jej obrony
wieŜę b8. Daje to czas białym na
opanowanie centralnej linii.
15.¦d2 c6 16.¦hd1 f6.
Chciało by się zagrać 16...Ge6 ale na
to jest 17.Sb7 Wb7 18.Gc6 Wbb8
19.Ge8 We8 20.Wd8 z wygraną.
17.¦d8.
MKKKKKKKKN
I?0+./@7@J
I$#@?@?,#J
I?(#@?$#@J
I&?@?$?@?J
I?@?@?@?@J
I@!@?@?"!J
I!*!@!")@J
I@?6-@?@?J
PLLLLLLLLO
Porównanie z poprzednim diagramem
pokazuje niemał zbieŜności. obecnie nie
moŜna 17...Ge6 18.We8 We8 19.Sb7.
17...¢f7 18.¦e8 ¢e8 19.¤a3 ¥d5.
OCENA POZYCJI I PLAN
24
Nadal nie jest dobre 19...Ge6 wobec
20.Sb7, a na 19...Gf8 po 20.Gf8 Kf8
21.Wd8 Kf7 22.c4 - czarne nie mają
ruchu.
20.¤d6 ¦a8 21.c4 ¥e7 22.¤c7.
TakŜe druga wieŜa przenika na d8.
czarnym jest coraz trudniej bronić się.
22...f5 23.¦d8 ¢f7 24.c5 ¥d5
25.¤d6.
MoŜna było wygrać piona ale dla bia-
łych waŜniejsze jest zachowanie nacisku
na skrzydło hetmańskie.
25...¤f6 26.¦f8+ ¢g7 27.¥c4.
Białe uzyskały oczywistą przewagę. Jej
realizacja wymaga jednak dokładności i
uwagi.
27...e4 28.f3 ef 29.¤f3 ¤g5+
30.¢d1 ¥c3+ 31.¢e1 ¥b5 32.¦e8
¢f7 33.¦h8 ¤f6 34.¥e5+ ¢g7
35.¦e8 h5 36.e3 ¥c3 37.¥c6! bc
38.¤c6 ¤b7 39.¦a8 ¤c6 40.¦a7+
¢g8 41.¦a6 ¤d5 42.c6 ¥e4 43.c7
¤b7 44.¦a8+ ¢f7 45.¤b4 [1:0]
Evenson - Alekhin 1916
1.e4 e5 2.¥f3 d6 3.d4 ¥f6 4.¥c3
¥bd7 5.¤c4 ¤e7 6.O-O O-O 7.de de
8.¤g5 c6 9.a4 £c7 10.£e2 ¥c5
11.¥e1.
Wymieniając na e5, białe jakby
określiły dalsze działania stron: po
pewnym przy-gotowaniu na otwartej
centralnej linii powinno się odbyć starcie
cięŜkich figur. Ale białe nieoczekiwanie
i niesłusznie zmieniają strategiczny plan.
koncentrują figury na królewskim
skrzydle, gotowe są oddać linię „d”
licząc na zasłonę Sd3.
11...¥e6 12.¤e3 ¥d4 13. £d1 ¦d8.
Czarne przyjmują szczodry prezent.
Teraz ich plan będzie czteroczęściowy:
zdwojenie wieŜ po linii „d”, usunięcie
skoczka d3, wtargnięcie na terytorium
przeciwnika i realizacja osiągniętej
przewagi. Wypełnienie tego planu zajęło
czarnym 30 ruchów.
14.¥d3 ¤e6 15.¤e6 ¥e6 16.£e1
¦d7 17.f3 ¦ad8 18.¤f2 ¥h5.
MKKKKKKKKN
I?@?0?@7@J
I$#4/,#$#J
I?@#@'@?@J
I@?@?$?@'J
I!@?@!@?@J
I@?&%@!@?J
I?"!@?*!"J
I.?@?2-6?J
PLLLLLLLLO
Pierwszy etap zakończony i rozpoczyna
się atak na skoczka d3.
19.¥e2 c5 20.b3 ¥hf4 21.¥ef4
¥f4 22.¥f4 ef.
Połowa roboty wykonana. Teraz naprzód,
po otwartej drodze.
23.c3.
Zagrano przeciwko c5-c4-c3 ale to
osłabia pole d3.
23...£e5 24.¦a2 ¦d3 25.¦c2 b6
26.£c1 £e6 27.£b1 ¤f6 28.b4 c4
29.£c1.
MKKKKKKKKN
I?@?0?@7@J
I$?@?@#$#J
I?$?@3,?@J
I@?@?@?@?J
I!"#@!$?@J
I@?"/@!@?J
I?@-@?*!"J
I@?2?@-6?J
PLLLLLLLLO
Sytuacja stała się wyraźnie korzystna
dla czarnych. Ich figury zajmują idealne
pozycje. Zaczyna się końcowa część
duŜego planu.
29...g5 30.h3 ¤e5 31.£a1 h5
32.a5.
Próba dywersji na drugim skrzydle.
32...g4 33.ab ab 34.¤h4 f6 35.¤e1
g3 36.£a6 £c6 37.£a3 b5 38.£b2
£b6+ 39.¢h1 ¦d1.
MKKKKKKKKN
I?@?0?@7@J
I@?@?@?@?J
I?4?@?$?@J
I@?@?,?@#J
I?"?@!$?@J
I@?"?@!$!J
I?2-@?@!@J
I@?@/*-@5J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
25
Całkowity sukces! Grozi 40...He3
41.We2 Hc3.
40.¦c1 £e3 41.¦a1 ¤c7 42.£a2
¦a1 43.£a1 £e2 44.¦g1 ¤b6,
i czarne wygrały.
Mimo niepowodzenia, naleŜy uznać
plan obmyślony przez białe w tej partii
za bardzo interesujący. Wciągnąć przeciw-
nika w grę po otwierającej się linii,
następnie przesłonić ją figurą a jedno-
cześnie przerywać się po skrzydle jest
głębokim i śmiałym zamysłem.
W następnej partii to się udało.
Wilner - Romanowski, 1924.
MKKKKKKKKN
I?03@?@7@J
I@?@?0#,?J
I?@#@?@#@J
I@?@?$?"#J
I?$!@!@?@J
I$!@?@1@!J
I!@)@?"?@J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
28...¦e6!
Początek głębokiego planu. Czarne mają
zamiar oddać przeciwnikowi centralną
linię, następnie postawić gońca na polu
d4, umocnić go i po otwarciu linii „f”
wedrzeć się po niej do obozu przeciw-
nika.
29.¦d3 ¤f8 30.¦hd1 ¤c5 31.£e2
¤d4 32.¢b1.
Białe decydują się na pasywną obronę.
Lepszą szansą była ofiara jakości
32.Wd4 ed 33.Wd4.
32...c5.
MKKKKKKKKN
I?03@?@7@J
I@?@?@#@?J
I?@?@/@#@J
I@?$?$?"#J
I?$!,!@?@J
I$!@-@?@!J
I!@)@1"?@J
I@5@-@?@?J
PLLLLLLLLO
Goniec jest umocniony a teraz trzeba
zagrać f7-f6. To jednak trzeba zrobić
po starannym przygotowaniu gdyŜ
otworzy się takŜe linia „g” po której
białe mogą napaść na piona g6.
33.¦f3 £d8 34.h4 £e7 35.¦g1 ¦f8
36.¤d3 ¢h7 37.¦fg3 ¦d6 38.¦1g2.
MKKKKKKKKN
I?@?@?0?@J
I@?@?4#@7J
I?@/@?@#@J
I@?$?$?"#J
I?$!,!@?"J
I$!@)@?.?J
I!@?@1"-@J
I@5@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Praca przygotowawcza jest zakończona
i pora otwierać drogi.
38...f6! 39.gf ¦ff6 40.¦g5 £f7
41.¤c2 ¦f4 42.¦h2 ¦df6.
Czarne opanowały linię „f”. Dalszy
etap to wtargnięcie do obozu przeciwnika.
43.¦gg2 ¤f2 44.¤d1 ¤d4 45.¢c1
¦f1 46.¢c2 ¦6f3 47.£d2 ¦c3+
48.¢b1 £f3.
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@7J
I?@?@?@#@J
I@?$?$?@#J
I?$!,!@?"J
I$!0?@3@?J
I!@?2?@-.J
I@5@)@/@?J
PLLLLLLLLO
Wzorcowa pozycja.
49.¦e2 ¦b3+ 50.ab £b3+ 51.¢c1
¤b2+. [0:1].
Między centrum a skrzydłem
W tym planie najczęściej mówimy o
liniach „c” i „b”.
Stahlberg - Taimanov, 1953
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥f3 b6 4.g3 ¤a6
5.£a4 ¤e7 6.¤g2 O-O 7.¥c3 c6
8.¥e5 £e8!
Subtelny ruch przygotowawczy. Hetman
nie tylko wzmacnia punkt c6 ale teŜ
oddziaływuje na punkt b5, co pozwala
białym zagrać programowe b6-b5.
OCENA POZYCJI I PLAN
26
9.O-O d5 10.¦e1 b5! 11.cb cb
12.£d1 b4 13.¥b1 ¥c6 14.¥c6
£c6.
Linia „c” jest otwarta i jest oczywiste,
Ŝ
e w walce o nią czarne są lepsze.
15.¥d2 £b6 16.e3 ¦ac8 17.¤f1
¦c6 18.¤a6 £a6 19.¥f3 ¦fc8.
MKKKKKKKKN
I?@/@?@7@J
I$?@?0#$#J
I3@/@#(?@J
I@?@?@?@?J
I?$?"?@?@J
I@?@?"%"?J
I!"?@?"?"J
I.?*1.?6?J
PLLLLLLLLO
Pierwsze zaanie zostało wykonane.
Dalszy plan zawiera: przeniknięcie wieŜ
do obozu przeciwnika, związanie jego
sił, przygotawanie ataku na upatrzony
obiekt.
Drugiej części planu nie będzie łatwo
wykonać, gdyŜ narazie w pozycji białych
nie ma wyraŜnych słabości.
20.£b3 ¥e4 21.¥d2 ¦c2 22.¥e4
de 23.a3 h5.
Czarne rozpoczynają atak na skrzydle
królewskim. Dobre byłoby teŜ 23...Hd3
24.Hd3 ed.
24.d5 ¦8c4! 25.¦d1.
Po 25.de He6 powstawała groźba
26...Wc1 27.Wac1 Wc1.
25...ed 26.¤d2 £f6 27.¦ab1 h4
28.£a4.
Trzeba bronić się przed atakiem czar-
nych. Na 28...h3 białe zagrają 29.Hd7.
28...£f5 29.£a7 ¤f8 30.£b8 g5
31.gh gh 32.£f4 £f4 33.ef d4.
MKKKKKKKKN
I?@?@?,3@J
I@?@?@#@?J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
I?$/$#"?$J
I"?@?@?@?J
I?"/*?"?"J
I@-@-@?6?J
PLLLLLLLLO
Pouczająca pozycja. Czarne zrealizowa-
ły swój plan w pełni.
34.b3 ¦c6 35.ab f5 36.h3 ¦a6
37.¦bc1 ¦c1 38.¦c1 ¦a2 39.¤e1
¦b2 40.¢g2 ¦b3 41.¦c8 ¦b1
42.¤d2 e3. [0:1].
Botvinnik - Alekhin 1938
1.¥f3 d5 2.d4 ¥f6 3.c4 e6 4.¥c3 c5
5.cd ¥d5 6.e3 ¥c6 7.¤c4 cd 8.ed
¤e7 9.O-O O-O 10.¦e1 b6 11.¥d5
ed 12.¤b5! ¤d7 13.£a4 ¥b8.
Oczywiście taki powrót nie sprzyja
rozwojowi czarnych figur, jednakŜe na
naturalne 13...Wc8 mogło nastąpić 14.Gd2
z dalszym Wac1.
14.¤f4 ¤b5 15.£b5 a6 16.£a4
¤d6 17.¤d6 £d6 18.¦ac1 ¦a7
19.£c2.
MKKKKKKKKN
I?(?@?07@J
I0?@?@#$#J
I#$?4?@?@J
I@?@#@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?@?@%@?J
I!"1@?"!"J
I@?.?.?6?J
PLLLLLLLLO
Białe dominują na otwartych liniach.
Wcentrum czarne jeszcze mogą walczyć
ale nie mają sił do przeciwdziałania
wtargnięciu po linii „c‘.
19...¦e7 20.¦e7 £e7 21.£c7!
£c7 22.¦c7.
WaŜne jest Ŝe skoczek b8 nie moŜe
wejść do gry. alszy ciąg partii to reali-
zacja przewagi.
22...f6 23.¢f1 ¦f7 24.¦c8+ ¦f8
25.¦c3 g5 26.¥e1 h5 27.h4 ¥d7
28.¦c7 ¦f7 29.¥f3 g4 30.¥e1 f5
31.¥d3 f4 32.f3 gf 33.gf a5 34.a4 ¢f8
35.¦c6 ¢e7 36.¢f2 ¦f5 37.b3 ¢d8
38.¢e2 ¥b8 39.¦g6! ¢c7 40.¥e5
¥a6 41.¦g7+ ¢c8 42.¥g6 ¦f6
43.¥e7+ ¢b8 44.¥d58;
i białe wygrały.
OCENA POZYCJI I PLAN
27
Portisch - Petrosjan, 1966
MKKKKKKKKN
I?@?0/8?@J
I@'@?4#@#J
I?@?$?@#,J
I$-$!@+@'J
I?@!@%"?@J
I@1*?"?@?J
I!@?&?@)"J
I@?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
Białym
udało
się
powstrzymać
sposobem niestandartowym inicjatywę
przeciwnika w centrum (skoczek e4!) i
na skrzydle królewskim (piony e3 i
f4!). Obecnie rośnie znaczenie linii „b”
na której gos-podarzą białe.
26...¤c8 27.¥f1! ¦d7.
Na 27...f5 skoczek mógł odejść na f2,
ale moŜliwy był teŜ taki rozwój
zdarzeń: 28.Seg3 Sf6 29.Hb2 Gg7
30.Wb1 Wd7 31.e4 fe 32.Gh3 z niebez-
pieczną inicjatywą.
28.¥fg3 ¥g3 29.hg ¤g7 30.£b2!
Do nacisku po linii „b”
nieoczekiwanie dołączył atak po duŜej
przekątnej.
30...f5 31.¤g7+ £g7 32.¥f6. [1:0]
Atak po brzegu szachownicy
Otwarcie linii „a” przy krótkich rosza-
dach ma swoją specyfikę. Linia „a” jest
oddalona maksymalnie od skrzydła królew-
skiego i dlatego podstawowe wydarzenia
do pewnego czasu nie dotyczą roszad.
WaŜne jest i to, Ŝe strona planująca
opanowanie skrajnej linii powinna na
niej zgromadzić znaczne siły, odciągając
je ze skrzydła królewskiego. Osłabia to
pozycję króla i w pewnych przypadkach,
pozwala przeciwnikowi zadać tam
równie silne kontruderzenie. Taki
przypadek jest jednak dość rzadki, gdyŜ
i przeciwnik aby jakoś przeciwdziałać
wtargnięciu po skrajnej linii musi tam
zgrupować duŜe siły.
Marko - Mueller, 1899
MKKKKKKKKN
I/@?0?4?@J
I$?@?@?@7J
I?$?@#@#@J
I"!@#@#"#J
I-@#"?"?@J
I@?"?"5@!J
I-@?@?@?@J
I@?@?2?@?J
PLLLLLLLLO
Białe są gotowe do otwarcia i opanowa-
nia linii „a”. JuŜ teraz niezłe jest 33.ab
ab 34.Ha1! Wa4 35.Wa4 i linia naleŜy
do białych, co w powiązaniu ze
słabością pionów b6 i e6 powinno
rozstrzygnąć partię na ich korzyść.
Niemniej 35...Wd7! pozwoliło by
czarnym na zorganizo-wanie uporczywej
obrony.
33.£a1!
Typowe zagranie. Trzy cięŜkie figury
ustawia się jedna za drugą przy czym
hetman działa od dołu wspierając
wieŜe. Aby nie stracić piona czarne
muszą zabrać wieŜę z pola a8 i skrajna
linia całkowicie znajdzie się w rękach
białych.
33...¦ab8 34.ab ab 35.¦a7+ ¢h8
36.¦c7 ¦a8 37.¦aa7 ¦a7 38.£a7.
MKKKKKKKKN
I?@?0?4?8J
I2?.?@?@?J
I?$?@#@#@J
I@!@#@#"#J
I?@#"?"?@J
I@?"?"5@!J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Białe niebezpiecznie przegrupowały się
i opanowały sódmą linię. Koniec jest
bliski.
38...¦b8 39.¦h7+ ¢g8 40.¦h6
£e8 41.£h7+ ¢f8 42.¦g6. [1:0].
OCENA POZYCJI I PLAN
28
Yudovich - Klaman 1947
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$#@',+(#J
I?@#@?$#@J
I@?"#@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?&?@%@!J
I!"?2?"!*J
I@?@-.)6?J
PLLLLLLLLO
Białe mają przewagę przestrzeni. Inna
sprawa, Ŝe działania po otwartej central-
nej linii nie obiecuje nic szczególnego,
gdyŜ wszystkie pola wtargnięcia (e5, e6
i e7) są kontrolowane przez czarne.
Oceniając pozycję, nietrudno zauwaŜyć,
Ŝ
e wysunięta pozycja piona c5 i
władanie przekątną h2-b8 stwarzają
przesłanki do ataku na skrzydło
hetmańskie.
18.b4! b5.
Inaczej nastąpi 19.b5 i białe trwale
opanują linię „b”.
19.a4 a6 20.ab ab 21.¦a1 ¦e8
22.¦a2!
Typowe zagranie w celu opanowania
otwartej linii. W osiągnieciu celu
pomaga białym władanie przestrzenią na
skrzydle.
22...£c8 23.¦ea1 £b7 24.£b2.
Ostatnie przygotowania.
24...¥e6 25.¦a3 ¥c7 26.¦a5 ¦a5
27.¦a5 ¥a6 28.£a3 ¥ab8.
Nie udała się przesłona linii. Na
28...Wa8 było moŜliwe 29.Sb5! cb
30.Gb5 i czarne tracą materiał.
29.¦a7 £c8.
MKKKKKKKKN
I?(3@/@7@J
I.?@',+@#J
I?@#@?$#@J
I@#"#@?@?J
I?"?"?@?@J
I2?&?@%@!J
I?@?@?"!*J
I@?@?@)6?J
PLLLLLLLLO
Cel został osiągnięty. Nastał etap reali-
zacji przewagi.
30.¥b5.
Efektowna ale nie obowiązkowa droga.
Wystarczało 30.Wc7 Hd8 31.Ha7.
30...cb 31.¤b5 ¢g7 32.¤b8 ¥b8
33.¤e8 £e8 34.b5 ¤f8 35.£e3 £c8
36.£f4. [1:0].
Przed groźbami 37.Se5 i 37.Wa8 nie
ma ratunku.
Kuzmin - Rukavina, 1973
MKKKKKKKKN
I/@?4/,7@J
I@+@?@#@#J
I#@?$?(#@J
I@#(!$?@?J
I!@#@!@?@J
I@?"?*%&!J
I?")2?"!@J
I.?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
Na szachownicy jest komplet figur.
Powstała typowa struktura z partii
hiszpańskiej. Nie ma tu ścisłych recept
dla Ŝadnej ze stron, ale praktyka juŜ okreś-
liła podstawowe kierunki planowania.
Czarnym moŜna zaproponować przegru-
powanie Gg7, Sfd7, Wf8 przygotowującą
do gry i na królewskim i na
hetmańskim skrzydle.
18...¦b8.
Oczywiście nie naleŜało odchodzić
wieŜą z linii, która za chwilę będzie
otwarta.
19.¦a3!
Przed otwarciem linii białe podciągają
rezerwy.
19...¤g7 20.¦ea1 ¤c8 21.ab ab
22.£e1 ¤b7.
Potwierdzenie faktu, Ŝe czarne nie mają
aktywnego planu i czekają na działania
przeciwnika. Jest juŜ jasne gdzie roze-
grają się główne wydarzenia. Dlatego
naleŜało grać 22...Sfd7.
23.¦a7.
Wszystko według planu: opanowanie
otwartej linii, wtargnięcie do obozu prze-
ciwnika i rozstrzygający atak.
23... ¥fd7 24.¦1a5 £b6 25.£a1!
OCENA POZYCJI I PLAN
29
MKKKKKKKKN
I?0?@/@7@J
I.+@'@#,#J
I?4?$?@#@J
I.#(!$?@?J
I?@#@!@?@J
I@?"?*%&!J
I?")@?"!@J
I2?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
Linia opanowana zgodnie z wszystkimi
regułami: wieŜe na czele; hetman za
nimi.
25...¤f6 26.£a3 ¤d8 27.£b4 ¤a6.
To pozwala rozstrzygnąć walkę taktyką.
Ale i po 27...Gc8 czarne tacą piona b5
po Sf3-d2-b1-a3.
28.¦d7 £a5 29.£a5 ¤a5 30.¦d6.
Za jakość białe uzyskały silnego wol-
nego piona i co waŜniejsze, pozbawiły
oparcia skoczka c5 i piona e5. Czarne
nie unikną dalszych strat.
30...¤c7 31.¦c6 ¦bc8 32.¤c5
¤b7 33.¦c7! ¦c7 34.¤d6 ¦cc8
35.¤e5 ¦a8 36.¤c7 ¦a2.
Czarne próbują kontratakować ale nie
mają sił aby przeszkodzić natarciu
białych w centrum.
37.¥d4 ¦b2 38.¥f1 ¦a8 39.¥e3
¦a3 40.d6 ¤c8 41.¥d5. [1:0].
Oczywiście przeciwnik nie zawsze ustę-
puje bez walki waŜną linię. Najczęściej
trzeba ją zdobyć pokonując duŜy opór.
Karpow - Unzicker, 1974
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I@'4+,#$#J
I?@?$?(?@J
I@#$!$?@?J
I?"?@!@?@J
I@?"?*%@!J
I?@)2?"!@J
I.?@?.%6?J
PLLLLLLLLO
Wydaje się, Ŝe obie strony mają na
linii „a” równe prawa, ale to wraŜenie
jest fałszywe. Koordynując działania
figur białe mogą przygotować przez
Gc2-d3 i Wa1-a2 zdwojenia wieŜ,
czego czarne nie mogą zrobić.
19...¦fc8.
Na uwagę zasługiwało 19..Wfb8 20.Gd3
Wc8, przeciwdziałając planom białych.
20.¤d3 g6 21.¥g3 ¤f8 22.¦a2 c4
23.¤b1 £d8.
TakŜe po 23...Sd8 walka o linię „a”
kończyła się na korzyść białych:
24.We2 Wa2 25.Ha2 Hb7 26.Ha1! Wa8
27.Wa2 Wa2 28.Ha2.
MKKKKKKKKN
I/@/4?,7@J
I@'@+@#@#J
I?@?$?(#@J
I@#@!$?@?J
I?"#@!@?@J
I@?"?*%&!J
I-@?2?"!@J
I@)@?.?6?J
PLLLLLLLLO
24.¤a7!
Pod zasłoną tego gońca białe ustawią na
skrzydle hetmańskim grupę uderzeniową.
Wszystkie ich figury zajmą naturalne i
mocne pozycje. Czarnym znacznie trud-
niej to zrobić gdyŜ przeszkadza Sb7.
24...¥e8 25.¤c2 ¥c7 26.¦ea1
£e7 27.¤b1 ¤e8.
Czarne przygotowały się do gry na
skrzydle hetmańskim łącząc swoje siły.
Ale białe mają większy wybór: korzys-
tając z przewagi przestrzeni i większej
ruchliwości figur zaczynają działania na
drugim skrzydle.
28.¥e2 ¥d8 29.¥h2 ¤g7 30.f4 f6
31.f5 g5.
MKKKKKKKKN
I/@/(+@7@J
I*?(?4?,#J
I?@?$?$?@J
I@#@!$!$?J
I?"#@!@?@J
I@?"?@?@!J
I-@?2%@!&J
I.)@?@?6?J
PLLLLLLLLO
W pozycji zaszły nowe zmiany i białe
wnoszą poprawki do swoich planów.
32.¤c2!
OCENA POZYCJI I PLAN
30
Goniec wyrusza w daleką wędrówkę
aby wyłączyć z gry białopolowego gońca
czarnych co osłabi białe pola.
32...¤f8 33.¥g3 ¥b7 34.¤d1 h6
35.¤h5 £e8 36.£d1 ¥d8 37.¦a3
¢f8 38.¦1a2 ¢g8 39.¥g4! ¢f8
40.¥e3 ¢g8 41.¤f7+ ¥f7 42.£h5
¥d8.
Ruchem 42...Sh8 czarne odpierały
wtargnięcie hetmana ale wówczas był
moŜliwy taki wariant: 23.Sg4 Hh5
44.Sh5 Kf7 45.Gb6! Wa3 46.Wa3 Wa8
47.Wa8 Sa8 48.Ga5 - zugzwang.
43.£g6! ¢f8 44.¥h5.
MKKKKKKKKN
I/@/(38?@J
I*?(?@?,?J
I?@?$?$1$J
I@#@!$!$%J
I?"#@!@?@J
I.?"?@?@!J
I-@?@?@!@J
I@?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
Czarne poddały partię.
Atakując po skrajnej linii trzeba
zawsze pamiętać o tym, Ŝe odciągając
na ten odcinek szachownicy znaczne
siły osłabiamy osłonę króla co
umoŜliwia przeciwnikowi kontratak.
Przykład:
Biały król jest w niebezpieczeństwie
ale i białe mają ukryte szanse. Ich skoczek
powinien pójść na f6, hetman moŜe
trafić na b7 lub c6 i juŜ czarny król
szuka ratunku.
Lasker - Schovalter, 1896
MKKKKKKKKN
I?@?,?@?8J
I@?@?@?@#J
I?@?@'@#@J
I@?$%"#"?J
I?$!$?"?"J
I@!@-@16?J
I?0?@?*?@J
I4?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
60...¦b1 61.¥f6 ¦h1.
Z groźbą 62...Hf1 ale na to czarne nie ma-
ją juŜ czasu. Uratować mogło je 61...
Wg1+ 62.Gg1 Hg1+ 63.Kh3 Sf4+ 64.Hf4
Hh1+ 65.Kg3 Hg1+ 66.Kh3 Hh1+ itd.
62.£b7 ¥g7 63.£f7. [1:0].
Nieoczekiwany rezultat wywołuje
wątpliwosci czy białe mogły zagrać
lepiej niŜ 60...Wb1? Szanse na wygraną
dawało 60...Hc1 i na 61.Sf6 Hc2. Białe
muszą wrócić skoczkiem na d5. dalszy
plan jest taki: wymienić hetmany,
wrócić wieŜą na b2, króla ustawić na
f7 a skoczka a5.
Niebezpieczne przekątne
Panowanie na waŜnych przekątnych,
nie raz okazywało się rozstrzygające w
wielu rozpatrzonych przykładach.
Praktyka stworzyła całe systemy
debiutowe, w których od początku pod-
stawową treścią była walka o przekątne
dla aktywnej działalności gońców. Więc
w
obronie
królewsko-indyjskiej,
w
warian-cie smoczym obrony sycylijskiej
główną figurą czarnych jest goniec
czarnopolowy. W debiucie Reti’ego lub
w partii angielskiej, z kolei, wielką rolę
wyz-naczają białe swojemu gońcowi
biało-polowemu.
Za panowanie nad wielką przekątną
niekiedy ponosi się dość duŜe ofiary.
Vaganian -
Vaganian -
Vaganian -
Vaganian - Velimirovic 1972
Velimirovic 1972
Velimirovic 1972
Velimirovic 1972
1.d4 ¥f6 2.c4 c5 3.d5 g6 4.¥c3
¤g7 5.g3 O-O 6.¤g2 d6 7.¥f3 e6
8.de.
Zwykłą kontynuacją jest 8.0-0 ed 9.cd
Sbd7 10.Sd2 z wzajemnymi szansami.
Ruchem w partii białe rozpoczynają grę
konkretną, ale bez naleŜytego przygotowa-
nia przynosi im to same rozczarowania.
8...¤e6 9.¥g5 ¤c4! 10.¤b7.
MKKKKKKKKN
I/(?4?07@J
I$)@?@#,#J
I?@?$?(#@J
I@?$?@?&?J
I?@+@?@?@J
I@?&?@?"?J
I!"?@!"?"J
I.?*16?@-J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
31
Wygląda to niebezpiecznie dla
czarnych ale taktyka prowadzi do
obalenia zamysłu białych.
10...¥bd7!
Teraz moŜna brać jakość lub piona ale
w obydwu przypadkach czarne mają
pełną
rekompensatę
władając
przekątnymi.
11.£d6 h6 12.¥ge4 ¥e4 13.¤e4
¦e8 14.O-O ¤c3.
Teraz juŜ białe muszą brać jakość,
całkowicie oddając kontrolę nad
przekątną h1-a8.
15.¤a8 ¤e5 16.£d1 £a8 17.£d7
¤d4.
Grozi 18...Ge6 i 19...Gh3 z matem.
Białe oddają jakość aby tylko uwolnić
się od niebezpiecznego gońca.
18.e3 ¤f1 19.¢f1 ¤f6 20.£a4
£h1+ 21.¢e2 ¦e5 22.£d1 £h2
23.¤d2 ¦f5 24.£g1 £h3 25.¦c1
£g4+ 26.¢e1 £f3 27.¦c4 ¤b2
28.g4 ¦e5 29.£h2 £d5 30.¦c3 ¦e8
31.£h6 ¦d8 32.¦c2 ¤c3! [0:1].
W następnej partii białe nie
poŜałowały wieŜy aby chociaŜ przez
chwilę panować na wielkiej przekątnej.
Geller - Velimirovic 1971
1.¥f3 ¥f6 2.d4 g6 3.c4 ¤g7 4.g3
O-O 5.¤g2 d6 6.O-O c5 7.¥c3 ¥c6
8.d5 ¥a5 9.¥d2 e5 10.e4 ¥g4 11.b3
f5 12.ef e4.
Czarne spieszą się z przejęciem
inicjatywy. Spokojniejsze byłoby 12...gf.
13.f6 ¥f6.
MKKKKKKKKN
I/@+4?07@J
I$#@?@?,#J
I?@?$?(#@J
I(?$!@?@?J
I?@!@#@?@J
I@!&?@?"?J
I!@?&?")"J
I.?*1@-6?J
PLLLLLLLLO
Teraz po 14.Gb2 e3! 15.fe Sg4 czarne
dostawały dobrą grę ale białe znalazły
bardzo efektowną ofiarę.
14.¥de4!!
¥e4
15.¥e4
¤a1
16.¤g5 ¤f6.
W przypadku 16...Hc7 17.Ha1 czarne
muszą grać 17...Hg7 co po 18...Hg7 Kg7
19.Sd6 daje białym lepszą końcówkę.
Podobna sytuacja wynika teŜ po 16...He8
17.Ha1 He5 18.He5 de 19.Sc5.
17.¥f6+ ¦f6 18.£a1 ¢f7 19.¦e1.
MKKKKKKKKN
I/@+4?@?@J
I$#@?@7@#J
I?@?$?0#@J
I(?$!@?*?J
I?@!@?@?@J
I@!@?@?"?J
I!@?@?")"J
I2?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
Białym brakuje wieŜy ale na głownym
placu boju są wyraŜnie silniejsze.
19...¦b8.
Lepszą obroną było 19...Hh8 20.Hc3 b6
21.We6 We6! 22.de+ Ge6 23.Hf3+ Gf5
24.Hd5+ Ge6 25.Hf3+ i wieczny szach.
20.¦e3 b6 21.¦f3 ¤f5 22.g4 £h8
23.¤f6.
Białe przechodzą do wygrnej końcówki.
23...£f6 24.£f6+ ¢f6 25.gf gf
26.¦e3 ¥b7 27.¦e6+ ¢f7 28.¤f3
¦g8+ 29.¢f1 ¢f8 30.¤h5 ¦g5
31.¦e8+ ¢g7 32.¦e7+ ¢h6 33.¦b7
i białe wygrały.
Rozdział 5. STRUKTURA PIONOWA. SŁABE I SILNE POLA
* Zdanie autorytetów * Problem zdwojonych pionów * Lekcję prowadzi Capablanca *
Wieczne skoczki *
OCENA POZYCJI I PLAN
32
Jaką byśmy partię studiowali, jaki epi-
zod byśmy rozpatrywali to ustawienie
pionów bezpośrednio lub pośrednio
będzie wpływało na wybór planów, na
działania stron i na wynik pojedynku.
Em. Lasker: „Pion jest jednym z ele-
mentów pozycji. Przez długie odcinki
czasu pion nie zmienia swojego pola, i
to w znacznym stopniu określa charakter
gry. Zatem pion jest czynnikiem określa-
jącym plan”.
J.R. Capablanca: „Charakter struktury
pionowej odgrywa waŜną rolę nie tylko
w końcówce ale teŜ w debiucie i w grze
ś
rodkowej. Często warianty debiutowe
są odrzucane tylko dlatego, źe w nich
powstają złe pionowe formacje. W
podob-ny sposób złe ustawienie pionów
jest czynnikiem określającym, które
drogi naleŜy odrzucić w grze
ś
rodkowej”.
Na potwierdzenie tych opinii rozpatrz-
my partię:
Lasker - Capablanca 1914
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤b5 a6 4.¤c6
dc.
Powstała typowa struktura wariantu
wymiennego partii hiszpańskiej.
MKKKKKKKKN
I/@+47,'0J
I@#$?@#$#J
I#@#@?@?@J
I@?@?$?@?J
I?@?@!@?@J
I@?@?@%@?J
I!"!"?"!"J
I.%*16?@-J
PLLLLLLLLO
Jakie plany powinny wybrać strony?
Białe mają przewagę pionową w
centrum i na skrzydle królewskim.
Gdyby zdjąć z szachownicy wszystkie
figury to białe łatwiej uzyskają wolnego
piona niŜ czarne. Dlatego białe będą
dąŜyły do wymian.
Czarne oprą swoją grę na szybkim roz-
woju aby w pszyszłości wykorzystać
siłę pary gońców.
5.d4 ed 6.£d4 £d4 7.¥d4.
Pozycja określiła się jeszcze bardziej.
Teraz końcówka pionowa byłaby dla
czarnych nie do przyjęcia.
7...¤d6.
Aktywniejsze byłoby 7...Gd7 z dalszą
długą roszadą.
8.¥c3 ¥e7 9.O-O O-O 10.f4 ¦e8
11.¥b3 f6 12.f5!
MKKKKKKKKN
I/@+@/@7@J
I@#$?(?$#J
I#@#,?$?@J
I@?@?@!@?J
I?@?@!@?@J
I@%&?@?@?J
I!"!@?@!"J
I.?*?@-6?J
PLLLLLLLLO
Odpowiedzialny ruch, pion e4 stał się
odstałym a czarne dostały punkt e5.
Lasker jednak osądził, Ŝe czarnym
bardzo trudno a pion f5 mocno
ogranicza działania gońca c8.
12...b6 13.¤f4 ¤b7.
Bląd. Po partii Capablanca pokazał, Ŝe
czarne miały dobra grę po 13...Gf4
14.Wf4 c5 15.Wd1 Gb7.
14.¤d6 cd.
Czarne pozbyły się zdwojonych
pionów ale białe nowy obiekt: punkt
e6. Tam zmierza skoczek b3.
15.¥d4 ¦ad8 16.¥e6 ¦d7 17.
¦ad1 ¥c8.
Czarne bez potrzeby zwlekają. Ustawie-
nie pionów wymagało aktywnych
działań na skrzydle hetmańskim. dlatego
lepsze było 17...c5 18.Sd5 Gd5 19.ed b5.
Teraz czarne mają dla skoczka trasę c8-
b6-c4-e5. Słabość punktu e5 teŜ jest
waŜnym wskaźnikiem dla oceny pozycji.
18.¦f2 b5 19.¦fd2 ¦de7 20.b4!
¢f7 21.a3 ¤a8 22.¢f2 ¦a7 23.g4 h6
24. d3 a5 25.h4 ab 26.ab ¦ae7
27.¢f3 ¦g8 28.¢f4 g6 29.¦g3 g5+
30.¢f3 ¥b6 31.hg hg 32.¦h3! ¦d7
33.¢g3 ¢e8 34.¦dh1 ¤b7.
OCENA POZYCJI I PLAN
33
MKKKKKKKKN
I?@?@7@/@J
I@+@/@?@?J
I?(#$%$?@J
I@#@?@!$?J
I?"?@!@!@J
I@?&?@?6-J
I?@!@?@?@J
I@?@?@?@-J
PLLLLLLLLO
35.e5!
Charakterystyczne zagranie. Oddając
piona białe zapewniają sobie atak skoczka
na słabe punkty w obozie przeciwnika.
35...de 36.¥e4 ¥d5 37.¥6c5 ¤c8
38.¥d7 ¤d7 39.¦h7 ¦f8 40.¦a1
¢d8 41.¦a8+ ¤c8 42.¥c5. [1:0].
A teraz dwa warianty debiutowe z innego
otwarcia.
Ragozin - Boleslavski, 1942
1.e4 c6 2.d4 d5 3.¥c3 de 4.¥e4
¥f6 5.¥f6+ ef.
MKKKKKKKKN
I/(+47,?0J
I$#@?@#$#J
I?@#@?$?@J
I@?@?@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?@?@?@?J
I!"!@?"!"J
I.?*16)&-J
PLLLLLLLLO
I tutaj widzimy przewagę pionową bia-
łych, tym razem na skrzydle
hetmańskim. Jak w poprzednim
przykładzie dla bia-łych korzystne jest
przejście do koń-cówki ale mają one
teŜ inne moŜliwości planowania
aktywnej gry.
6.¤c4 ¤d6 7.£e2+! ¤e7.
Po 7...He7 8.He7+ Ke7, białe mają
lepsze szanse w końcówce, chociaŜ
reali-zować
minimalą przewagę byłoby trudno.
8.¥f3 0-0 9.0-0 ¤d6 10.¦e1 ¤g4
11.£e4!
Oryginalny plan oparty na fakcie, Ŝe
jeŜeli zdwojone piony po linii „f” ruszą
do przodu to powstają słabości. Np.
11...f5 12.Hd3 Gf3 13.Hf3 Hh4 14.g3
Hd4 15.Gd3 g6 16.Gh6 Wd8
17.Wad1 z
nieprzyjemnymi groźbami.
11...Gh5.
Lepsze było 11...Gf3.
12.¥h4! ¥d7 13.£f5.
Teraz na 13...Gg6 nastąpi 14.Sg6 hg
15.Hg6, a po 13...g6 14.Hh3 grozi 15.g4.
13...¥b6 14.£h5 ¥c4 15.¤h6!
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$#@?@#$#J
I?@#,?$?*J
I@?@?@?@1J
I?@'"?@?&J
I@?@?@?@?J
I!"!@?"!"J
I.?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
Co mają robić czarne? Na 15...gh
białe grają nie 16.Sf5 a 16.b3! Sb6
17.Sf5 Kh8 18.Hh6 Wg8 19.We8.
15...£d7 16.¤g7! ¢g7 17.¥f5+
¢h8 18.¦e4! ¤h2+ 19.¢h1. [1:0].
Levenfisch - Konstantinopolski, 1948
1.e4 c6 2.d4 d5 3.¥c3 de 4.¥e4
¥f6 5.¥f6+ gf.
MKKKKKKKKN
I/(+47,?0J
I$#@?$#@#J
I?@#@?$?@J
I@?@?@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?@?@?@?J
I!"!@?"!"J
I.?*16)&-J
PLLLLLLLLO
Struktura pionowa czarnych jest inna
niŜ w poprzednim przykładzie, inne teŜ
są ich zamiary. Pragną one przygotować
długą roszadę a otwartą linię „g” wyko-
rzystać do aktywnych działań na skrzydle
królewskim. białe, jak poprzednio, są
zainteresowane uproszczeniami.
6.¥f3 ¤g4 7.¤e2 £c7 8.c3 ¥d7
9.£a4.
Prostoliniowa taktyka. Po długiej
roszadzie czarnym ginie pion a7.
Jednak hetman na a4 jest niestabilny co
pomoŜe czarnym w przeprowadzeniu
aktywnych planów.
OCENA POZYCJI I PLAN
34
NaleŜało grać 9.Ge3 0-0-0 10.Ha4 Kb8
11.0-0-0.
9...e6 10.¤d2 ¦g8 11.0-0-0 ¤f5
12.¦de1 ¦g4!
Nie było dobre 12...Wg2 wobec
13.Sh4 Wf2 14.Ge3. Teraz grozi Sd7-c5.
13.h3 ¦e4 14.£b3 0-0-0.
Stało się oczywiste, Ŝe wycieczka het-
mana była tylko stratą czasu.
15.¤e3 c5! 16.¥d2.
Na 16.Gd3 nastąpiłoby 16...We3
17.We3 Ge3 18.Wd3 c4, a jeŜeli 16.dc,
to 16...Sc5 17.Gc5 Gh6+! 18.Ge3 We3
z pogromem.
16...cd! 17.¥e4 ¤e4 18.¤d2 ¥c5
19.£b4.
Po 19.Hd1 dc 20.bc Ha5 pozycja króla
rozpada się.
19...¥d3+ 20.¤d3 ¤b4 21.¦e4
dc 22.¤c3 ¦d3 23.¦b4
¦c3+.[0:1].
Był to przykład udanej strategii
czarnych, które świadomie zaryzykowały
wczesne osłabienie pionowe. JeŜeli
jednak przeciwnik potrafi w dokładnej i
czujnej grze wymienić figury, to słabości
pionowe nierzadko prowadzą do
powaŜnych problemów.
Kon - Rubinstein, 1909
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I$#@?8#$#J
I?@?@#@?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@?@?@J
I@?@?"!@?J
I!"?@?"?"J
I@?6?@?@?J
PLLLLLLLLO
Ze zmianą kolorów struktura pionowa
tej pozycji przypomina ustawienie
pionów na poprzednim diagramie.
Ocenić tą pozycję nie jest trudno.
Pionek g2 przeszedł na f3. To uczyniło
piona h2 bezbronnym i znacznie
osłabiło pole h3. Czarne mają taki plan:
1) przeprowadzić króla na h3;
2) zmuszając białego króla do obrony
piona h2, uzyskać moŜliwość natarcia
pionowego na skrzydło królewskie;
3) Dojść pionem do g3, wymusić
wymia-ny i otworzyć królowi drogę do
białych pionów.
A tak wyglądała realizacja:
1...¢f6! 2.¢d2 ¢g5 3.¢e2 ¢h4
4.¢f1 ¢h3 5.¢g1 e5 6.¢h1 h6
7.¢g1 f5! 8.¢h1 g5 9.¢h1 h5.
Czarne systematycznie podciągają
piony a biały król musi robić ruchy
wyczekujące.
10.¢h1 g4 11.e4 fe 12.fe h4
13.¢g1 g3 14.hg hg. [0:1].
Taka głęboka współzaleŜność pomiędzy
strukturą pionową powstającą w debiucie
i zdaraeniami dalekiej końcówki jest teŜ
charakterystyczna i dla innych otwarć.
Zróbmy na szachownicy znane ruchy
wariantu otwartego partii hiszpańskiej:
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤b5 a6
4.¤a4 ¥f6 5.0-0 ¥e4 6.d4 b5
7.¤b3 d5 8.de ¤e6 9.c3 ¤e7
10.¦e1 ¥c5 11.¤c2 ¤g4 12.¥bd2
0-0 13.¥b3 ¥e6 14.£d3 g6.
J.R. Capablanca: „ZałóŜmy Ŝe gra była
kontynuowana i Ŝe partnerzy wymienili
wszystkie lekkie figury. Wówczas
stanęłaby taka pozycja.
MKKKKKKKKN
I/@?@/@7@J
I@?$3@#@#J
I#@?@?@#@J
I@#@#"?@?J
I?@?"?@?@J
I@?@1@?@?J
I!"?@?"!"J
I@?.?.?6?J
PLLLLLLLLO
Odstały pion c7 w Ŝaden sposób nie
moŜe pójść na c5. Taka pozycja powinna
teoretycznie być przegrana i w praktyce
arcymistrz z pewnością wygra ją
białymi.
Po kilku ruchach pozycja moŜe
przyjąć taką postać.
OCENA POZYCJI I PLAN
35
MKKKKKKKKN
I?@/@?@7@J
I@3@?@#@#J
I#@#@/@#@J
I@#.#"?@?J
I?@?"?@?@J
I2?@?@?@?J
I!"?@?"!"J
I@?.?@?6?J
PLLLLLLLLO
Czarne figury są przywiązane do
obrony słabości. W tych warunkach białe
mogą łatwo zagrać f4 i g4. Aby nie do-
puścić do f4-f5 czarne muszą zagrać f7-
f5, i powstanie mniejwiącej taka
pozycja.
MKKKKKKKKN
I?@/@?@7@J
I@3@?@?@#J
I#@#@/@#@J
I@#.#"#@?J
I?@?"?"!@J
I2?@?@?@!J
I!"?@?@?@J
I@?.?@?@5J
PLLLLLLLLO
Dalsza gra mogłaby przebiegać tak:
1.gf gf 2.£f3 £d7.
Białe groziły ruchem Hd5. Czarne nie
mogły grać 2...Wf8 wobec 3.Wc6.
3.¦5c2 ¦g6 4.¦g2 ¢h8 5.¦cg1
¦cg8 6.£h5 ¦g2 7.¦g2 ¦g2
8.¢g2 £g7 9.¢h2 £g6 10.£g6 hg
11.b4, i białe wygrywają.
Przypuśćmy, Ŝe w pozycji ostatniego
diagramu ruch mają czarne, i Ŝe one
zagrały Wf8. Wówczas białe obroniłyby
piona „f” np. ruchem Hf3, groŜąc Wc6,
a następnie podprowadziły króla na g3
i w odpowiednim monencie przełamały
się tak jak poprzednio. Mogłyby takŜe
ustawić taką pozycję.
MKKKKKKKKN
I?@?@?0?8J
I@?@3@?@#J
I#@#@/@#@J
I@#.#"#@?J
I?"?"?"!@J
I@?.?@?6!J
I!@?@?@?@J
I@?2?@?@?J
PLLLLLLLLO
Czarne musiałyby grać Wc8, a białe
przez Hc2 i Kf3 wymusiłyby bicie na
g4. Przewaga białych zwiększyła się.
Dokładne studiowanie tych pozycji poka-
zuje, Ŝe obok swobody manewrów
białych figur ogromną siłę stanowi pion
e5, i Ŝe właśnie dominująca pozycja i
moŜliwość promocji tego piona stanowi
podstawę wszystkich planów białych.”
Na tym kończymy lekcję Capablanki.
OCENA POZYCJI I PLAN
36
Rozpatrzmy jako przykład partię:
Capablanca - Salve + konultanci, 1913.
MKKKKKKKKN
I/@?4/@7@J
I@?$?@#@#J
I#@?@?@#@J
I@#.#"?@?J
I?@?"?"?@J
I@?@1@?"!J
I!"?@?@?@J
I@?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
23...£d7 24.g4 c6 25.¦ec1 ¦ac8
26.£c3 ¦e6 27.¢h2 ¢h8 28.£a3
£b7 29.£g3 f5 30.£f3.
Grozi 31.Hd5! Gra odbywa się wg
schematów podanych przez Capablankę.
30...£d7 31.¢g3 ¦f8 32.£a3 ¦a8
33.£c3 ¦c8 34.£c2 ¢g8.
Pułapka na trudnej drodze. JeŜeli teraz
brać piona 35.gf gf 36.Hf5 to 36...Wg6!.
35.¢f3 fg+ 36.hg £f7 37.¢e3 ¦f8
38.¦f1 £d7 39.£g2 £e7 40.¦fc1
¦ef6 41.¦f1 ¢h8 42.£c2 £e8
43.£h2 £e7 44.¦f3 ¦e6 45.¢f2 a5
46.f5! gf 47.gf £g5.
Strategicznie pozycja czrnych jest bez-
nadziejna
i
dlatego
one
próbują
wykorzys-tać szanse taktyczne. Na
pospieszne 48.fe nastąpi 48...Hd2
49.Kg3 Wg8+ (albo 49.Kg1 Hd1+) i
wygrywają czarne.
48.£f4! ¦f5.
Ostatnia szansa.
49.£f5
£d2+
50.¢f1
¦g6
51.£f8+ ¦g8 52.£f6+ ¦g7
53.¦g3. [1:0].
Capablanca - Eliskases 1936
MKKKKKKKKN
I?@?4?07@J
I$#@?@/$?J
I?@#@#@?$J
I@?@#"'@?J
I?@?"?"?@J
I@?.?&?"?J
I!"?@?@?"J
I@?@1@-6?J
PLLLLLLLLO
Komentuje Capablanca
25.¥f5 ¦f5.
JeŜeli 25...ef, to struktura pionowa przy-
pomina tą z partii hetmańskiej po Se4.
26.h4! g6.
Słaby ruch skazujący czarne na pełną
pasywność. NaleŜało grać 26...g5! Np.:
27.hg hg 28.Hh5 He8 29.He8 We8 30.fg
Wef8 31.Wf5 Wf5 32Kg2 Wg5 33.Wf3
c5! i czarne powinny zremisować.
27.¢g2 £e7.
Czarne niemogą ruszać pionów skrzydła
hetmańskiego, gdyŜ to doprowadziłoby
do powstania nowych słabości. Dlatego
muszą
czekać
pasywnie
na
obu
skrzydłach.
28.a3 £g7
Mój przeciwnik długo obmyślał ruch
28...g5 i zrezygnował z niego. Rzeczywiś-
cie po 28...g5 29.Hg4 Hg7 30.Wcf3 gf
31.Wf4 Wf4 32.Hg7+ Kg7 33.gf koń-
cówka wieŜowa jest dla czarnych
przegrana.
29.¦cf3! £e7!
Teraz na 29...g5 nastąpi 30.fg hg
31.Wf5 Wf5 32.Wf5 ef 33.Hh5! gh
34.Hh4 itd.
30.£c2!
Przeciwdziałając c6-c5 i groŜąc g3-g4.
30.¢g7 31.g4 ¦5f7 32.¢h3 £d7
33.b4 ¦g8 34.¦g1 ¢h8 35.£d2
¦h7 36.£f2 h5.
Czarne chcą uniemoŜliwić przełom f4-
f5.
37.gh ¦h5 38.¦g5 £h7 39.£g3
£h6 40.£g4 ¦g7 41.¦g3 ¢h7.
Naturalny ruch. Na 41...Wh7 białe dwu-
krotnie wymieniają na h5 i biorą piona.
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I$#@?@?07J
I?@#@#@#4J
I@?@#"?./J
I?"?"?"1"J
I"?@?@?.5J
I?@?@?@?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
37
42.¦g2 ¢h8 43.¢g3 ¢h7 44.¦h2
¦e7 45.¦h3 ¢g7?
Ułatwia wygraną ale sytuacja czarnych
jest beznadziejna. Do dyspozycji mają
tylko We7-e8-e7.
46.¦h5! £h5 47.£h5 gh 48.f5! ef
49.¢f4 ¦e6 50.¢f5 ¦g6.
DłuŜszy opór mogły czarne stawiać po
50...Kf7.
51.e6! ¦g4 52.¢e5 ¦e4 53.¢d6
¦d4 54.¦e3. [1:0].
Struktura pionowa zbudowana w
debiucie określa w znacznym stopniu
dalszy przebieg partii. W zaleŜności od
ustawienia pionów następuje klasyfikacja
róŜnych postaci centrum, a takŜe stwo-
rzono naukę o typowych pozycjach gry
ś
rodkowej, scharakteryzowanych dobrze
określonymi planami strategicznymi.
Jedną spośród najbardziej popularnych
formacji pionowych stała się w praktyce
współczesnej struktura karlsbadzka.
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I$#@?@#$#J
I?@#@?@?@J
I@?@#@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?@?"?@?J
I!"?@?"!"J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Ta struktura skupiła na sobie uwagę po
turnieju międzynarodowym w Karlovych
Varach (Carlsbad) w 1923 r. Niektórzy
jego uczestnicy, próbując uniknąć ostrego
warianu Cambridge-Springs (1.d4 d5
2.c4 e6 3.Sc3 Sf6 4.Gg5 c6 5.e3 Sbd7
6.Sf3 Ha5), grali 6.cd po czym powstawała
pokazana struktura. Podobne ustawienie
pionów moŜe pwstać i w innych
debiutach.
Np. w obronie Grunfelda (1.d4 Sf6
2.c4 g6 3.Sc3 d5 4.Sf3 Gg7 5.Gg5 Se4
6.cd Sg5 7.Sg5 e6 8.Sf3 ed), obronie
Nimcowicza (1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4
4.Hc2 d5 5.cd ed), z zamianą kolorów
w obronie Caro-Kann (1.e4 c6 2.d4 d5
3.ed cd 4.Gd3 Sc6 5.c3) itd.
Jakie plany podpowiada przeciwnikom
ustawienie pionów?
Białe mają do dyspozycji atak
mniejszo-ści pionowej: b2-b4, a2-a4, b4-
b5; jest teŜ moŜliwe przygotowanie
przełomu w centrum e3-e4; przy
jednostronnych rosza-dach organizują
niekiedy atak na skrzyd-le królewskim.
Wybór metody obrony przez czarne
zaleŜy od działań przeciwnika.
Zasadniczo jest to kontratak pionowy
lub figurowy na skrzydle królewskim;
pozycyjne meto-dy obrony, związane z
b7-b5 lob z kon-trolą pól c4 i b5, a
takŜe poderwanie centrum lub kontratak
na pozycję długiej roszady.
Atak mniejszości pionowej stał się typo-
wym strategicznym zagraniem dla stwo-
rzenia przeciwnikowi słabego piona na
skrzydle hetmańskim. Oto jedna z
pierw-szych realizacji tego planu.
Pillsburry - Schowalter, 1898
1.d4 d5 2.c4 e6 3.¥c3 ¥f6 4.¤g5
¤e7 5.e3 ¥bd7 6.¥f3 0-0 7.cd ed
8.¤d3 c6 9.£c2 ¦e8 10.0-0 ¥f8
11.¥e5.
Wygląda aktywnie ale tylko pozwala
czarnym korzystnie rozładować sytuację.
11...¥g4! 12.¤e7 £e7 13.¥g4
¤g4 14.¦ae1 £f6
Bardziej agresywne wydaje się
14...Wad8 z dalszym Wd8-d6-h6.
15.a4?!
Dobry pomysł w złym wykonaniu.
NaleŜy grać najpierw 15.b4, gdyŜ teraz
po 15...a5! czarne mogły uzyskać dobrą
grę.
15...¦e7 16.b4.
OCENA POZYCJI I PLAN
38
Przy ataku mniejszości dla czarnych
nie jest dobrze pozostawiać pionka na
a7: przez cały czas trzeba go bronić,
ponadto przy atwartej linii „a” czarnym
łatwiej jest przeprowadzać wymiany i
neu-tralizować inicjatywę przeciwnika.
MKKKKKKKKN
I/@?@?(7@J
I$#@?0#$#J
I?@#@?4?@J
I@?@#@?@?J
I!"?"?@+@J
I@?&)"?@?J
I?@1@?"!"J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
16...¦ae8 17.b5 £g5 18.f4!
Łącząc atak z ostroŜną profilaktyką
(groziło 18...Gf3). Słabość piona e3 nie
odgrywa większej gdyŜ czarne nie
zdąŜą dobrać się do niego.
18...£f6 19.£d2 ¤f5 20.a5 £g6
21.¤f5 £f5 22.a6 cb 23.¥b5 £d7
24.ab a6 25.¥c3 £b7 26.¦b1 £c6
27.¦fc1 £d6.
Oczywiście nie 27...We3 28.Se4!
28.¥d1.
MKKKKKKKKN
I?@?@/(7@J
I@?@?0#$#J
I#@?4?@?@J
I@?@#@?@?J
I?@?"?"?@J
I@?@?"?@?J
I?@?2?@!"J
I@-.%@?6?J
PLLLLLLLLO
Atak pionowy przyniósł białym
wyraźne korzyści: one kontrolują
otwarte linie i gotowe są napaść na
słabe piony a6 i d5.
28...¥g6 29.g3 h5 30.£e2 h4
31.£h5 hg 32.hg ¥f8 33.¦c5 ¦d8
34.¦bc1 g6 35.£f3 ¥e6 36.¦c8
¢g7 37.¦d8 ¥d8 38.¦c5 ¥e6
39.£d5.
Jeden pion zginął - reszta jest techniką.
39...£b6 40.¦c1 £b4 41.¥f2 £d2
42.£e5+! f6 43.£f6+ ¢f6 44.¥e4+
¢f5 45.¥d2 g5 46.d5 gf 47.gf ¥f4
48.ef ¢f4 49.¦c5 ¦d7 50.¥c4 ¢e4
51.d6 ¢d4 52.¦c7. [1:0].
W pierwszym okresie po tym jak struk-
tura karlsbadzka weszła do praktyki tur-
niejowej, uwaŜano Ŝe jedynym
ratunkiem dla czarnych jest atak
pionowy na skrzydle królewskim.
Bogolubow - Rubinstein, 1910
1.d4 d5 2.¥f3 ¥f6 3.c4 e6 4.¤g5
¥bd7 5.e3 ¤e7 6.¥c3 0-0 7.¦c1
¦e8 8.a3 b6 9.cd.
Sprowadza grę do struktury karlsbards-
kiej. jednak przy ataku mniejszości biala
wieŜa bardziej przydaje się na b1, a
włą-czenie ruchów 8.a3 a6 jest
korzystne dla czarnych. Dlatego lepsze
było 9.c5, ścieś-niając przeciwnika na
skrzydle hetmańskim.
9...ed 10.¤d3 c6 11.0-0 ¥f8
12.£c2 ¥h5.
Szybko wyjaśni się, Ŝe jest to plan
bez perspektyw. NaleŜało grać 12...Se4
albo 12...Sg6.
13.¤e7 £e7 14.b4 ¤e6 15.£b2
¦ad8 16.a4 g5 17.b5 ab 18.ab g4
19.¥d2.
MKKKKKKKKN
I?@?0/(7@J
I@#@?4#@#J
I?@#@+@?@J
I@!@#@?@'J
I?@?"?@#@J
I@?&)"?@?J
I?2?&?"!"J
I@?.?@-6?J
PLLLLLLLLO
Walka odbywa się na dwóch
skrzydłach. Jednak jeśli białe mają juŜ
obiekt ataku - piona c6, to czarne nie
mają nic realnego.
19...¤c8 20.¦fe1 f5 21.¥a2 ¦d6
22.bc bc 23.£b6 ¤d7 24.¥b4 ¥f6
25.¦c2.
Nie było dobre 25.Sc6 wobec 25...He6
26.Gb5 Wc8 i ginie figura.
OCENA POZYCJI I PLAN
39
25...¥e4 26.¤e4 fe 27.¦ec1 £f6
28.£b7 ¦e7 29.£a8 ¦f7 30.¥f1 h5
31.¥g3 h4 32.¥h5 £g5 33.£b8
¦h6 34.¥f4 g3 35.¥c6.
Białe pospieszyły się. Po 35.fg hg
36.h3 atak czarnych znikał a słabość
piona c6 pozostawała.
35...gf+ 36.¢f2 ¤c6 37.¦c6 ¦c6
38.¦c6 h3.
Czarne bronią się bardzo pomysłowo,
ale skutki błędnej strategii debiutowej
nie dają się naprawić.
39.gh £h5 40.¢e1 £f3 41.¦g6+
¢h7 42.¦g3 £h1+ 43.¢d2 £a1
44.£c8 £a2+ 45.¢e1 £a1+ 46.¢e2
£b2+ 47.¢f1 ¥g6 48.£g4 ¦f4+
49.ef £c1+ 50.¢f2 £d2+ 51.£e2
£d4+ 52.£e3 £b2+ 53.¢f1 £a1+
54.¢e2 £b2+ 55.¢f1 £a1+
56.¢e2 £b2+ 57.¢d1 £b1+
58.£c1 £c1+ 59.¢c1 ¥f4 60.¦g4!
i białe wygrały tą końcówkę.
Praktyka pokazała, Ŝe bardziej
efektywną metodą kontrgry okazuje się
kontratak. Rozwija się on o wiele szyb-
ciej i białe muszą być bardzo czujne.
Furman - Klovans 1964
1. d4 d5 2. c4 c6 3. ¥f3 e6 4. cxd5
exd5 5. ¥c3 ¥f6 6. ¤g5 ¤e7 7. £c2
¥bd7 8. e3 O-O 9. ¤d3 ¦e8 10. O-O
¥f8 11.¦ab1 ¥g6 12.b4.
MKKKKKKKKN
I/@+4/@7@J
I$#@?,#$#J
I?@#@?('@J
I@?@#@?*?J
I?"?"?@?@J
I@?&)"%@?J
I!@1@?"!"J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Atak się zaczyna. Co zrobią czarne?
12...¥e4 13.¤e7 £e7 14.¦fe1.
Lepsze było 14.Ge4, gdyŜ teraz czarnym
uda się szybko zorganizować nacisk figu-
rowy na skrzydło królewskie.
14...¥c3 15.£c3 ¤g4 16.¥d2
¦ac8.
Atak przeplata się z obroną. Obecnie
złe jest 17.b5 wobec 17...cb 18.Hb3 a6
19.Hd5 Ge6 z lwpszą grą dla czarnych.
17.¦bc1 ¥h4 18.¤f1.
Nie ratowało teŜ 18.f3 Gh3 19.g3 Sf5
20.We2 Hg5 z silnym atakiem.
18...£g5.
Czarne
wyraŜnie
wyprzedziły
przeciwnika w stwarzaniu gróźb.
19.¢h1 ¦e6 20.e4.
RównieŜ po lepszym 20.f3 czarne
zacho-wywały inicjatywę: 20...Gh3!
21.We2 Wg6 22.g3 Gf1 23.Wf1 Sf5 itd.
20...de 21.¥e4 £f4 22.¥c5 ¥f3!
MKKKKKKKKN
I?@/@?@7@J
I$#@?@#$#J
I?@#@/@?@J
I@?&?@?@?J
I?"?"?4+@J
I@?2?@'@?J
I!@?@?"!"J
I@?.?.)@5J
PLLLLLLLLO
23.g3.
Na 23.gf wygrywało 23...Wh6.
23...¦h6 24.h3 ¦h3+ 25.¤h3 £h6.
[0:1].
Taimanov - Nezhmetdinov 1954
Pierwsze dziesięć ruchów jak w poprzed-
niej partii.
11. ¦ab1 a5 12.a3 ¥e4 13.¤e7
£e7 14.b4 ab 15.ab ¥g6 16.b5.
Białe konsekwentnie realizują swój
plan, nie zwracając uwagi na moŜliwości
prze-ciwnika. A przecieŜ moŜna było
pows-trzymać narastającą inicjatywę
przeciwni-ka za pomocą 16.Ge4 de
17.Sd2.
OCENA POZYCJI I PLAN
40
MKKKKKKKKN
I/@+@/@7@J
I@#@?4#$#J
I?@#@?@'@J
I@!@#@?@?J
I?@?"'@?@J
I@?&)"%@?J
I?@1@?"!"J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
16...¤g4 17.¥d2.
Teraz 17.Ge4 było juŜ konieczne.
17...¥d2 18.£d2 ¥h4!
Okazuje się, Ŝe przed groźbami
19...Gf3, 19...Gh3 i 19...Sf3+ białe nie
mają wystarczającej obrony. W partii
Bałaszow-Macukiewicz (1969) białe pod-
jęły próbę 19.Kh1 ale po 19...Sf3! pod-
dały się.
19.f3.
Jedyna szansa. Aby uratować się przed
matem białe oddają piona co jeszcze
nie rozwiązuje ich wszystkich
problemów.
19...£e3+ 20.£e3 ¦e3 21.fg ¦d3
22.bc bc 23.¥e2 ¦d2 24.¦f2 h6
25.¦bf1.
Obecnie najprościej było wymusić
wymianę wieŜ przez 25...Waa2, ale i
po zagranym 25...¥g6 czarne
zachowywały szanse na zwycięstwo.
Niekiedy czarnym udawało się
połączyć atak pionowy z figurowym na
króla.
Zacharow - Macukiewicz, 1968
1.d4 d5 2.c4 e6 3.¥c3 ¤e7 4.¥f3
¥f6 5.¤g5 0-0 6.e3 ¥bd7 7.¦c1 a6
8.cd ed 9.¤d3 ¦e8 10.0-0 ¥f8
11.£c2 c6 12.¦b1.
Wszystko jest gotowe do ataku mniej-
szości.
12...¥e4 13.¤f4.
Na tej przekątnej goniec nie przejawi
naleŜytej aktywności a jego pozycja
okaŜe się niestabilna i da czarnym czas
na wykonanie planu. Lepiej wygląda
13.Ge7 He7 14.Ge4 de 15.Sd2.
13...¥g5 14.¥d2 ¥ge6 15.¤g3 h5.
Białe juŜ powinny myśleć o obronie,
zacząć ją naleŜało od 16.f3.
16.h3 g6 17.¥g7 18.¥a4 ¥f5
19.¤e5 ¥h4 20.¥c5.
Białe nadal nie są dość uwaŜne.
NaleŜało zająć się profilaktyką: 20.Kh1
albo 20.Gg3.
MKKKKKKKKN
I/@+4/(7@J
I@#@?,#@?J
I#@#@?@#@J
I@?&#*?@#J
I?"?"?@?(J
I@?@)"?@!J
I!@1&?"!@J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Wydaje się, Ŝe białe wyprzedzają czarne
w realizacji planów. Skoczek c5 naciska
na skrzydło hetmańskie, do ataku gotów
jest ruszyć pion a2. Czarne jednak stwo-
rzyły niebezpieczne groźby taktyczne,
których głównym bohaterem staje się
skoczek h4.
20...¤h3! 21.gh ¤c5 22.bc ¦e5!
Białe nie mają czasu na bicie wieŜy,
muszą pilnie ratować króla.
23.¢h2 ¦g5 24.¦g1 ¦g1 25.¦g1
£f6 26.f4 ¦e8 27.¦g3 ¦e3!
28.¥f1.
Na 28.We3 nastąpiłoby 28...Hf4+
29.Wg3 Hf2+ z wygraną.
28...£f4 29.£c1 £f2+. [0:1] .
Inną metodą walki przeciwko atakowi
mniejszości stały się dla czarnych
kontr-działania na skrzydle hetmańskim.
Polugaevsky - Spassky 1963
1.c4 ¥f6 2.¥c3 e6 3.¥f3 d5 4.d4
¤e7 5.cd ed 6.¤g5 c6 7.£c2 g6.
Czarne chcą w ten sposób wymienić
gońce białopolowe.
8.e3 ¤f5 9.¤d3 ¤d3 10.£d3 O-O.
Dokładniejsze było 10...Sbd7.
11.¤f6 ¤f6 12.b4 ¥d7 13.O-O.
Teraz na uwagę zasługiwało 13...b5.
13...b5!
OCENA POZYCJI I PLAN
41
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$?@'@#@#J
I?@#@?,#@J
I@#@#@?@?J
I?"?"?@?@J
I@?&1"%@?J
I!@?@?"!"J
I.?@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Czarne osiągnęły wiele. Wymieniły
złego białopolowego gońca. Zatrzymały
atak pionowy. Jeśli jeszcze skoczek z
d7 pot-rafi dostać się na c4, to o
myśleć o wyrównaniu będą juŜ białe.
14.a4 a6 15.a5!
Zamykając skoczkowi droge na c4.
Teraz jednak pozycja zamyka się i
czarne nie mają problemów.
15...¦e8 16.¥e2 ¤e7 17.£b3 ¤d6
18.¥c1 g5 19.¥d3 g4 20.¥d2 ¦e6
21.¦fc1
£g5
22.¦a2
¦ae8
23.¦ac2 £h6 24.¥f1 ¤b8 25.¥c5.
W istocie jest to propozycja remisowa,
białe wzmocnić pozycji juŜ nie mogą.
25...¥c5 26.¦c5 ¦g6 27.£c2
¦ee6 28.g3 ¢g7 29.£f5. [½:½].
Niekiedy czarne przeciwdziałają ata-
kowi pionowemu na skrzydle hetmań-
skim za pomocą zasłony figurowej.
Trifunovic - Pirc 1948
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥c3 d5 4.¤g5
¤e7 5.e3 O-O 6.¦c1 ¥bd7 7.¥f3 c6
8.£c2 ¦e8 9.a3 a6 10.cd ed 11.¤d3
¥f8 12.O-O g6
Ideą dwóch ostatnich ruchów czarnych
jest przygotowanie wymiany białopolo-
wych gońców za pomocą manewru
skoczka Sf8-e6-g7 i Gc8-f5.
13.¥a4 ¥e6 14.¤h4 ¥g7 15.¥c5
¥d7 16.¤e7 ¦e7 17.b4 ¥b6 18.a4
¤f5 19.¥d2 ¤d3 20.£d3.
MKKKKKKKKN
I/@?4?@7@J
I@#@?0#(#J
I#(#@?@#@J
I@?&#@?@?J
I!"?"?@?@J
I@?@1"?@?J
I?@?&?"!"J
I@?.?@-6?J
PLLLLLLLLO
20...¥f5. [½:½].
Czarne w tej pozycji mają juŜ swoje
argumenty. jednym ze skoczków mogą
przeniknąć na c4. JeŜeli białe zagrają
21.b5 to 21...cb 22.ab a5 i czarne mają
aktywnego wolnego piona.
Praktyka daje niemało przykładów róŜ-
nych modyfikacji rozpatrzonych planów.
Stroną aktywną są zwykle białe. Mogą
one np. po przygotowaniu ataku mniej-
szości przejść na grę w centrum związa-
ną z przełomem e3-e4.
Tal - Vaganian 1975
1.¥f3 d5 2.d4 ¥f6 3.c4 c6 4.¥c3 e6
5.¤g5 ¥bd7 6.cd ed 7.e3 ¤e7
8.£c2 O-O 9.¤d3 ¦e8 10.O-O ¥f8
11.¦ae1.
MKKKKKKKKN
I/@+4/(7@J
I$#@?,#$#J
I?@#@?(?@J
I@?@#@?@?J
I?@?"?@?@J
I@?&)"%@?J
I!"1@?"!"J
I@?@?.-6?J
PLLLLLLLLO
Początek oryginalnego planu.
11...¥e4 12.¤e7 £e7 13.¤e4 de
14.¥d2 f5 15.f3.
Wyjaśnoają się zamiary białych.
Wywo-ławszy osłabienia w pozycji
czarnych otwierają centrum aby
wykorzystać taktyczne moŜliwości gry.
15...ef 16.¥f3 ¤e6 17.e4 fe 18.¦e4
¦ad8.
Podobny plan zastosowały białe w partii
Marshall-Rubinstein (1925). Dalej grano
OCENA POZYCJI I PLAN
42
19.We5 h6 20.Se4 Hb4 21.a3 Hc4
22.Hf2 z lepszą grą.
19.¦fe1 h6 20.¦e5 £f7 21.£e4.
MKKKKKKKKN
I?@?0/(7@J
I$#@?@3$?J
I?@#@+@?$J
I@?@?.?@?J
I?@?"1@?@J
I@?&?@%@?J
I!"?@?@!"J
I@?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
Białe figury wyglądają bardzo groźnie,
ale środki obrony czarnych nie są wy-
czerpane. Po 21...Gd5 22.Sd5 We5 białe
mają niewielką przewagę.
21...¦d6 22.£e3 ¥d7 23.¦a5 ¥f6
24.£f4 ¦ed8 25.¦a7 £d7 26.¥a4
¥d5 27.£g3 £c7 28.¥c5 ¤c8
29.¥e5 ¦f6 30.¥e4 ¦f4 31.¥g6
£b6 32.¥f4 £a7 33.¥d5.
Białe zachowywały przewagę, grając
33.Sh5! Hd4+ 34.Kh1 Kh8 35.Sef6 g5
36.Sd5. Teraz szanse wyrównują się.
33...£d4 34.£e3. [½:½].
Białe mogą nie rozdzielać a łączyć
dwa plany gry. Najpierw odciągnąć ata-
kiem mniejszości siły przeciwnika na
skrzy-dło hetmańskie a potem wykonać
przełom w centrum.
Karpov - Spassky 1974
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥f3 d5 4.¥c3
¤e7 5.¤g5 h6 6.¤h4 O-O 7.e3 b6
8.¤e2 ¤b7 9.¤f6 ¤f6 10.cd ed
11.O-O £d6 12.¦c1 a6 13.a3 ¥d7
14.b4 b5 15.¥e1 c6 16.¥d3.
Z wariantu Tartakowera powstała typo-
wa struktura carlsbardzka. Czarne powin-
ny teraz zagrać 16...a5, tworząc białym
słabego piona b4 i otwierając linię „a”.
Następnie mogły pójść skoczkiem na c4
z pełnym wyrównaniem.
16...¥b6 17.a4! ¤d8.
Teraz lepiej wyglądało 17...Sc4 18.Sc5
Wab8 z szansami obrony. zdejmując
nacisk z piona d4, czarne ułatwiają
białym organizację przełomu e3-e4.
18.¥c5 ¤c8 19.a5 ¤c7 20.g3 ¥c4.
MKKKKKKKKN
I/@+@?07@J
I@?,?@#$?J
I#@#4?@?$J
I"#&#@?@?J
I?"'"?@?@J
I@?&?"?"?J
I?@?@)"?"J
I@?.1@-6?J
PLLLLLLLLO
Białe są gotowe do otwarcia gry, po
czym traci wsparcie skoczek c4, otwiera
dostęp do piona c6, czarne figury tracą
współdziałanie.
21.e4 ¤h3 22.¦e1 de 23.¥3e4
£g6 24.¤h5 £h7 25.£f3 f5 26.¥c3
g6 27.£c6 gh 28.¥d5 f4 29.¦e7 £f5
30.¦c7 ¦ae8 31.£h6 ¦f7 32.¦f7
¢f7 33.£f4 ¦e2 34.£c7+ ¢f8
35.¥f4. [1:0].
Obecnie rozpatrzymy jeszcze jedną
odmianę centralnej strotegii, w której
białe grają f2-f3 i e2-e4. Plan taki jest
dość niebezpieczny i wymaga dobrze
przemyślanych kontrdziałań.
Botvinnik - Keres 1952
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥c3 d5 4.cd ed
5.¤g5 ¤e7 6.e3 O-O 7.¤d3 ¥bd7
8.£c2 ¦e8 9.¥ge2 ¥f8 10.O-O c6
11.¦ab1 ¤d6.
Niedokładność prowadząca do straty
czasu. Lepsze było 11...Sh5 z wymianą
gońców.
12.¢h1 ¥g6 13.f3! ¤e7 14.¦be1
¥d7 15.¤e7 ¦e7 16.¥g3.
Białe konsekwantnie przygotowują e3-
e4.
16...¥f6 17.£f2 ¤e6 18.¥f5 ¤f5
19.¤f5 £b6.
MKKKKKKKKN
I/@?@?@7@J
I$#@?0#$#J
I?4#@?('@J
I@?@#@)@?J
I?@?"?@?@J
I@?&?"!@?J
I!"?@?2!"J
I@?@?.-@5J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
43
Wszystko jest przygotowane i nadszedł
czas na zasadnicze działania.
20.e4! de 21.fe ¦d8 22.e5 ¥d5
23.¥e4 ¥f8 24.¥d6 £c7 25.¤e4
¥e6 26.£h4 g6 27.¤d5 cd 28.¦c1
£d7 29.¦c3 ¦f8.
Strategia
białych
przyniosła
pełny
sukces. Czarne nie mają śladu kontrgry
a ich król jest pod atakiem.
30.¥f5! ¦fe8.
Skoczka nie moŜna brać z powodu
mata w trzech ruchach, a odejście wieŜy
e7 przegrywało po: 31.Sh6+ Kh8
32.Hf6+ Sg7 33.Sf7+ Kg8 34.h6+ Kh8
35.Hf8.
31.¥h6+ ¢f8 32.£f6 ¥g7 33.¦cf3
¦c8 34.¥f7 ¦e6 35.£g5 ¥f5
36.¥h6 £g7 37.g4. [1:0].
Jak widzimy, plan ataku w centrum f2-
f3 i e3-e4 wymaga od czarnych
uwaŜnych i przemyślanych działań.
Jedną z prawid-łowych reakcji jest
poderwanie centrum c6-c5.
Botvinnik - Larsen 1965
1.c4 e6 2.¥c3 d5 3.d4 ¥f6 4.cd ed
5.¤g5 c6 6.e3 ¤e7 7.£c2 O-O
8.¤d3 ¥bd7 9.¥ge2 h6.
Nie przeciwdziała a raczej sprzyja
planom białych. Ich goniec przechodzi
na lepszą pozycję.
10.¤h4 ¦e8 11.f3 c5.
MKKKKKKKKN
I/@+4/@7@J
I$#@',#$?J
I?@?@?(?$J
I@?$#@?@?J
I?@?"?@?*J
I@?&)"!@?J
I!"1@%@!"J
I.?@?6?@-J
PLLLLLLLLO
Pion d4 jest teraz pod napięciem i bia-
łe nie decydują się na przełom.
12.O-O a6 13.¦ad1 b5 14.¤f2 c4.
Zasadniczy błąd. Teraz e3-e4-e5 jest
nieuniknione.
15.¤f5 ¥b6 16.¥g3 ¤f8 17.a3 ¤b7.
MKKKKKKKKN
I/@?4/,7@J
I@+@?@#$?J
I#(?@?(?$J
I@#@#@)@?J
I?@#"?@?@J
I"?&?"!&?J
I?"1@?*!"J
I@?@-@-6?J
PLLLLLLLLO
Wszystko jest gotowe do rozstrzygają-
cych działań.
18.e4 g6 19.¤h3 a5 20.e5 b4
21.¥ce2 ¥h7 22.f4 ¤c6 23.¦a1
¤a4 24.£b1 f5 25.ab ab 26.¥f5! gf
27.¤f5 £e7 28.¥g3 ¤d7 29.¤d7
¥d7 30.£g6+ £g7 31.£c6 ¦a1
32.¦a1 £f7 33.¦a7 ¥e5 34.de £e6
35.£e6+ ¦e6 36.¥f5.
Białe odegrały figurę i stopniowo wygrały.
Plan opracowany przez Botwinnika
okazał się tak nieprzyjemny dla czarnych,
Ŝ
e wielu zaczęło rozgrywać gambit
hetmański w ten sposób: 1.d4 d5 2.c4
e6 3.Sc3 Ge7. Sens wczesnego ruchu
gońcem jest w tym, aby zmusić białe,
jeŜeli chcą one grać pozycje ze strukturą
carlsbadzką, do zagrania 4.Sf3.
Przy roszadach róŜnostronnych, jeśli
białe robią długą roszadę, czarne muszą
działać bardzo energicznie i po
przygotowaniu zagrać c6-c5.
Polugaevsky -
Polugaevsky -
Polugaevsky -
Polugaevsky - Klovans 1963
Klovans 1963
Klovans 1963
Klovans 1963
1.c4 ¥f6 2.d4 e6 3.¥c3 d5 4.cd ed
5.¤g5 ¤e7 6.e3 O-O 7.¤d3 ¥bd7
8.¥f3 c6 9.£c2 ¦e8 10.O-O-O ¥f8
11.h4 ¤e6 12.¢b1 ¦c8 13.h5 £a5.
Czarne dobrze rozstawiły figury i
zamie-rzają rozpocząć atak ruchem
14...c5. Przewidując, Ŝe atak moŜe być
niebez-pieczny, białe forsują wymiany.
MKKKKKKKKN
I?@/@/(7@J
I$#@?,#$#J
I?@#@+(?@J
I4?@#@?*!J
I?@?"?@?@J
I@?&)"%@?J
I!"1@?"!@J
I@5@-@?@-J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
44
14.¤f6 ¤f6 15.¤f5 c5 16.¤e6 fe
17.£d2 £a6 18.¦he1 ¥d7 19.£e2
£c6.
Błąd, który psuje wszystko i oddaje
inicjatywę przeciwnikowi. Po wymianie
hetmanów białe miałyby świetną grę.
20.h6 gh 21.e4 ¥b6 22.¥b5 £d7
23.¥xa7 ¦a8 24.dc,
i białe wkrótce wygrały.
Ruch c6-c5 jest główną bronią czar-
nych przy roszadach róŜnostronnych.
Trzeba jednak posługiwać się nią
bardzo otroŜnie, gdyŜ białe mogą w
odpowied-nim momencie, zrezygnować z
ataku na skrzydle królewskim i
rozpocząć grę przeciwko izolowanemu
pionowi d5.
Petrosjan - Iliwicki, 1964
1.c4 c6 2.¥c3 d5 3.d4 ¤e7 4.cd
ed 5.¤f4 c6 6.e3 ¥f6 7.¤d3 0-0
8.¥f3 ¥bd7 9.£c2 ¦e8 10.g4 ¥f8
11.h3 ¤e6 12.0-0-0 ¦c8 13.¢b1.
Króle poszły w róŜne strony, dojrzewa-
ją wzajemne ataki. Czarne powinny
teraz zagrać 13...Ha5 wzmacniając
nacisk na pozycję białego króla. Nieco
impulsywny atak piona c6 pozwolił
białym zastosować oryginalny kontrplan.
13...c5?! 14.¤b5! ¤d7 15.¤d7
£d7 16.dc ¦c5 17.£d3.
MKKKKKKKKN
I?@?@/(7@J
I$#@3,#$#J
I?@?@?(?@J
I@?0#@?@?J
I?@?@?*!@J
I@?&1"%@!J
I!"?@?"?@J
I@5@-@?@-J
PLLLLLLLLO
Wyraźna przewaga białych wynika nie
tylko ze słabości piona d5 ale i pól d4
i e5. Ale sprawy czarnych jeszcze nie
wyglądają tragicznie. NaleŜało wzmocnić
gre po linii „c” przez 17...Wec8. Np.
18.Wc1 Se6 albo 18.g5 Wc3! 19.bc e4,
z
kontrszansami
w
obydwu
przypadkach.
17...¦d8 18.¥d4 ¦cc8 19.¥f5
¤b4 20.¤e5 ¤c3 21.¤c3 £e6
22.¥g7! ¢g7 23.g5 ¥d7 24.£d5!
Czarne poddały partię.
Podsumowując wnioski z rozpatrzonych
przykładów moŜna podkreślić uniwersal-
ność
struktury
carlsbardzkiej,
pozwalającej kaŜdemu z przeciwników
realizować roz-maite plany na
wszystkich odcinkach szachownicy.
OCENA POZYCJI I PLAN
45
KaŜdy ruch pionem mimowoli osłabia
jedne pola a wzmacnia inne. Dlatego w
procesie gry w pozycjach obu przeciwni-
ków tworzą się słabe i mocne punkty.
Silnym punktem nazywamy pole na
którym moŜe trwale stanąć któraś z figur.
Silne dla jednego z przeciwników pole
jest naturalnie słabe dla drugiego.
Smysłow - Rudakowski, 1945.
MKKKKKKKKN
I/@?,/@7@J
I$#@?@#$#J
I?@?$?@?@J
I@?@%$!@?J
I?@3@!@?@J
I@?@?@?@?J
I!"!@?@!"J
I.?@?2-6?J
PLLLLLLLLO
Skoczka d5 nie moŜna wygonić ani
wymienić. Kontroluje on wiele pól w
obozie czarnych. Przy wsparciu takiego
skoczka, zwanego „wiecznym” białe mogą
łatwo zorganizować rozstrzygający atak
na króla.
18.c3 b5 19.b3 £c5+ 20.¢h1 ¦c8
21.¦f3 ¢h8 22.f6! gf 23.£h4 ¦g8
24.¥f6 ¦g7 25.¦g3 ¤f6 26.£f6
¦g8 27.¦d1 d5 28.¦g7. [1:0].
Rozpatrzymy jeszcze kilka przykładów,
w których o wyniku partii rozstrzygał
„wieczny” skoczek.
Levenfish - Dubinin 1934
1.e4 e5 2.¥f3 ¥f6 3.¥c3 ¥c6
4.¤b5 d6 5.d4 ed 6.¥d4 ¤d7 7.¤c6
bc 8.£f3 c5 9.¥f5 ¤f5 10.£f5 £d7
11.£f3 ¦b8 12.O-O ¤e7 13.b3 O-O
14. ¤g5.
MKKKKKKKKN
I?0?@?07@J
I$?$3,#$#J
I?@?$?(?@J
I@?$?@?*?J
I?@?@!@?@J
I@!&?@1@?J
I!@!@?"!"J
I.?@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Czarne popełniły wiele błędów.
osłabiły białe pola. Po przygotowaniu
białe gro-Ŝą wymienić na f6 i opanować
punkt d5.
14...¥d5?
Typowy błąd. Biały skoczek będzie
znacz-nie silniejszy niŜ czarny goniec.
15.¥d5 ¤g5 16.£g3 ¤d8 17.¦ad1.
Skoczka nie jest łatwo wypędzić gdyŜ
po 17...c6 mocno osłabi się piona d6.
17...f5 18.e5! ¦e8 19.ed cd
MKKKKKKKKN
I?0?,/@7@J
I$?@3@?$#J
I?@?$?@?@J
I@?$%@#@?J
I?@?@?@?@J
I@!@?@?2?J
I!@!@?"!"J
I@?@-@-6?J
PLLLLLLLLO
Białe zrealizowały pierwszą część
planu: mają juŜ „wiecznego” skoczka w
centrum. Taka przewaga całkowicie
wystarcza do zwycięstwa. W oparciu o
potęŜnego skoczka białe łatwo
zorganizują kończący atak na skrzydle
królewskim.
20.¦fe1 ¦e6 21.¥f4 ¦e1+ 22.¦e1
¤a5 23.¥d5 ¤d8 24.h4 ¦b7 25.c4
¢f7 26.£f3 ¢g8 27.£e2 g6.
Po 27...Gh4 wygrywało 28.Hh5.
28.h5 ¢f8 29.h6 ¤g5 30.£b2 ¢g8
31.f4 ¤d8 32.¥f6+! ¤f6 33.£f6 d5
34.cd. [1:0].
Terpugov - Bronstein 1951
MKKKKKKKKN
I/@?@?@7@J
I@/@?@#@#J
I'@#@?@#@J
I"?4?$!@?J
I?$!@!@?@J
I@?@?@?"!J
I?.?2?@)6J
I.?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
Białe mają znośną pozycję. Na uwagę
zasługuje 32.h4. Bicie na c4 jest dla
czarnych
pozbawione
sensu
wobec
33.Wc1. Białe planują h4-h5, Gh3 i
OCENA POZYCJI I PLAN
46
Wf1 z inicjatywą na skrzydle
królewskim.
32.f6?
PowaŜny błąd pozycyjny. Jest jasne Ŝe
czarne marzą o ustawieniu skoczka na d4.
Tymczasem białe udostępniają czarnym
pole tranzytowe e6 wiodące do celu.
32...¥c7 33.¦a4 ¥a6 34.£h6 £f8
35.£g5 ¥c5! 36.¦a1.
Nie wolno 36.Wab4 wobec 36...Wb4
37.Wb4 Se4 ze stratą jakości.
36...h6 37.£e3.
Oczywiście nie wolno 37.He5 Sd3.
37...¢h7 38.¦d2 ¥e6 39.a6 ¦ba7
40.¦da2 c5 41.h4 £d6 42.h5 g5
43.£f2 ¥d4.
MKKKKKKKKN
I/@?@?@?@J
I0?@?@#@7J
I!@?4?"?@J
I@?$?$?$!J
I?$!(!@?@J
I@?@?@?"?J
I-@?@?2)6J
I.?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
O takim skoczku marzy kaŜdy
szachista.
44.¦d2 ¢g8 45.¦da2. [0:1].
Bronstein - Botvinnik 1951
MKKKKKKKKN
I?,?@?@/@J
I@#@?4+@7J
I?@#@#@?$J
I@?"#@#@?J
I?"?"'&?@J
I@?@?")"?J
I?@?@1@?"J
I@?@?*-@5J
PLLLLLLLLO
46...£e8.
Pozycyjna pułapka, w którą wpadły białe.
47.£d3? ¤f4! 48.ef ¤h5.
Białe stoją przed trudnym wyborem.
Po 49.Gg2 Ha8 czarne opanują otwartą
linię, a w przypadku 49.Ge4 de 50.Ha3
Gf3+! 51.Kg1 Hh5 52.He3 Hh3 53.Hf2
h5 powstaje grźba h5-h4.
Bronsztej pogodził się z pojawieniem
czarnego „wiecznego” skoczka, zajmując
skrajną linię.
49.£a3 ¤f3+ 50.¦f3 ¦g7 51.¢g2
£d8 52.¢f1 £f6 53.¦d3 h5.
MKKKKKKKKN
I?@?@?@?@J
I@#@?@?07J
I?@#@#4?@J
I@?"#@#@#J
I?"?"'"?@J
I2?@-@?"?J
I?@?@?@?"J
I@?@?@5@?J
PLLLLLLLLO
Plan czarnych jest następujący: groŜąc
h5-h4 wymuszają zagranie h2-h4. Potem
atakując powstałe słabe punkty, wiąŜą
ich obroną biała figury i odzyskują linię
„a”.
54.h4 ¦g8.
Czarne ustawiają hetmana na g7 i nas-
tępnie na g4.
55.¦d1 £g7 56.£f3 ¢h6 57.¢g2
¦a8, i czarne uzyskały wygraną
pozycję.
Romanovsky - Smorodsky 1924
MKKKKKKKKN
I?@+0?(?@J
I@#@?8?$?J
I#@#0?$?$J
I@?&!$?@?J
I?"!@!@?@J
I@?&?@!@?J
I?@?@?.!"J
I.?@?@?6?J
PLLLLLLLLO
Białe prowadzą natarcie. Ich grupa
pionowa wdarła się na piątą linię i mocno
ogranicza czarne. Bez wątpienia, białe
mają róŜne drogi realizacji przewagi.
One wybierają plan zajęcia skoczkami
pól d6 i b6.
31.¥b3 ¢f7 32.c5 ¦6d7.
Ponętne wydaje się 33.d6, ale to tylko
pomogłoby czarnym troszkę się uwolnić.
Po Ke8 i Wf7 czarne następnie wykorzys-
tują pole e6 do wprowadzenia do gry
skoczka i gońca. Ponadto pole d6 ma
zająć biały skoczek.
OCENA POZYCJI I PLAN
47
33.¥a5 ¦c7 34.¦d1 h5 35.¦fd2
¦cd7 36.¥a4 ¢e8 37.¥b6 ¦c7
38.¥ac4 ¤d7 39.¥d6+ ¢e7.
MKKKKKKKKN
I?@?0?(?@J
I@#0+8?$?J
I#&#&?$?@J
I@?"!$?@#J
I?"?@!@?@J
I@?@?@!@?J
I?@?.?@!"J
I@?@-@?6?J
PLLLLLLLLO
Cel został osiągnięty. Czarne są tak
ś
cieśnione, Ŝe wynik partii nie budzi
wątpliwości.
40.¥b5! Spokojnie moŜna było
poddać partię ale czarne „walczyły”
jeszcze przez dziesięć posunięć.
Alekhin - Capablanca 1927
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥f3 b6 4.g3 ¤b7
5.¤g2 c5 6.d5 ed 7.¥h4 g6 8.¥c3
¤g7 9.O-O O-O 10.¤f4 d6 11.cd
¥h5 12.¤d2 ¥d7 13.f4.
Początek błędnego planu. Niezłe było
13.e4 z groźbą Sf5, i jeŜeli 13...Shf6 to
wtedy f2-f4.
13...a6 14.¤f3 ¥hf6 15.a4 c4.
Cazrne stabilizują słabe pole b3,
pragnąc zająć je skoczkiem.
16.¤e3 £c7 17.g4 ¥c5 18.g5 ¥fd7
19.f5 ¦fe8 20.¤f4 ¤e5 21.¤g4 ¥b3
22.fg hg 23.¦b1 ¤c3 24.bc £c5+
25.e3 ¥e5 26.¤f3 ¥d3!
MKKKKKKKKN
I/@?@/@7@J
I@+@?@#@?J
I#$?$?@#@J
I@?4!@?"?J
I!@#@?*?&J
I@'"'")@?J
I?@?@?@?"J
I@-@1@-6?J
PLLLLLLLLO
Obrazowa pozycja. Białe są ścieśnione
i nie unikną duŜych strat materialnych.
27.¢h1 ¤d5 28.¦b3 ¥f4 29.¦b1
¦e3 30.¥g2 ¦f3! 31.¦f3 ¥g2
32.¢g2 ¦e8 33.¢f1 ¤f3 34.£f3
£g5 35.¦e1 ¦e1+,
i czarne wygrały.
Równie znacznym, a niekiedy rozstrzy-
gającym osiągnięciem jest wtargnięcie i
umocnienie się na szóstej (trzeciej) linii
gońców, szczególnie na polach d6, e6
lub d3, e3.
Tarrasch - Lasker 1908
MKKKKKKKKN
I?@?@/@?8J
I@?$?@3@#J
I?@#@?$?,J
I@?@#0?@?J
I?@?@!@?@J
I@!@?@1&?J
I!@!@?6!"J
I@?@-.?@?J
PLLLLLLLLO
Teraz niezłe było 25.Sf5 aby na 25...de
odpowiedzieć 26.Sh6, a w przypedku
odejścia gońca: 26.ed powodując wymia-
nę wieŜ. Tarrasch z miejsca pobił ba
d5 obnaŜając pole e3.
25.ed ¤e3+! 26.¢f1 cd 27.¦d3.
Białe niedoceniają siły gońca e3. I teraz
naleŜało grać 27.Sf5 d4 28.Se3 de
29.We2 godząc się na ścieśnioną ale
nadającą się do obrony pozycję.
27...£e6 28.¦e2 f5 29.¦d1 f4
30. ¥h1 d4.
Goniec ustawił się pięknie. Pod jego
osłoną i przy jego pomocy atak białych
rozwija się bez Ŝadnych przeszkód.
31.¥f2 £a6 32.¥d3 ¦g5 33.¦a1
£h6 34.¢e1 £h2 35.¢d1 £g1
36.¥e1 ¦ge5 37.£c6 ¦5e6 38.£c7
¦8e7 39.£d8+ ¢g7 40.a4 f3 41.gf
¤g5. [0:1].
Oczywiście słabe pola mogą zajmować
takŜe inne figury, ale recepta planowania
pozostaje i wtych przypadkach podobna.
OCENA POZYCJI I PLAN
48
Rozdział SZÓSTY CENTRUM i PRZESTRZEŃ
* Pięć typowych struktur * Manewry i kontrmanewry * Czy umiemy planować? *
Pomimo niepowtarzalnej odmienności
kąŜdej partii, jest moŜliwa ścisła klasy-
fikacja typowych pozycji z charaktery-
stycznymi planami strategicznymi.
Podstawową cechą, którą moŜna przyjąć
za podstwę klasyfikacji typowych pozycji
jest rodzaj struktury pionowej w centrum.
Właśnie ten wskaźnik określa wzajemne
plany przeciwników, ukierunkowanie gry,
jej charakter.
Wszystkie moŜliwe struktury pionowe w
centrum moŜna podzielić na pięć podsta-
wowych typów, i kaŜdy z nich określa
mniej lub bardziej dokładnie ułoŜenie
planu
zawrówno
aktywnego
jak
i
obronnego.
1. Centrum zamknięte (w centrum
znajdują się łańcuchy pionowe);
2. Centrum ruchome (w centrum jest
lawina pionowa);
3. Centrum otwarte (w centrum nie ma
pionów);
4. Centrum statyczne (piony w centrum są
unieruchomione);
5. Centrum dynamiczne (w centrum
panuje
napięcie,
sytuacja
jest
niewyjaśniona) .
Te podstawowe pozycje typowe powstają
w określonych systemach debiutowych.
Dlatego szachista rozgrywający takie czy
inne
otwarcie,
powinien
dokładnie
wiedzieć do jakich pozycji moŜe ono
prowadzć, jakie są plany strategiczne dla
tych pozycji.
Pozycje
z
centrum
zamkniętym
najczęściej
powstają
w
królewsko-
indyjskiej, francus-kiej, hiszpańskiej i
szeregu innych partii.
Do pozycji z centrum ruchomym prowa-
dzi obrona Grinfelda, gambit Evansa i nie-
które inne demiuty.
Centrum otwarte lub statyczne powstaje
w wielu wariatach gambitu hetmańskiego
(obrona
słowiańska,
przyjęty
gambit
hetmański), partii hiszpańskiej, gambitu
królewskiego.
Pozycje z centrum dynamicznym są cha-
rakterystyczne dla wielu otwarć półotwar-
tych, głównie dla obrony sycylijskiej.
1. CENTRUM ZAMKNIĘTE
W pozycjach z rozłoŜonymi na central-
nych polach łańcuchami pionowymi gra
ma charakter zamknięty i naturalnie
pzenosi się na skrzydła. Atak jest
prowadzony na tym skrzydle gdzie jedna
ze stron ma przewagę sił albo moŜe ją
szybko
osiągnąć.
Przy
roszadach
róŜnostronnych z reguły atakuje się
skrzydło, na którym znajduje się król
przeciwnika.
Aktywny plan gry:
Przygotowanie ataku skrzydłowego za
pomocą szturmu pionowego. Jego celem
jest otwarcie drogi cięŜkim figurom.
Obronny plan gry:
Przygotowanie kontrataku w centrum,
kontratak na drugim skrzydle i stawianie
zapór na drodze pionów przeciwnika.
Szturm pionowy jako podstawa aktywnego
planu.
Chigorin - Tarrasch 1893
Chigorin - Tarrasch 1893
Chigorin - Tarrasch 1893
Chigorin - Tarrasch 1893
1.e4 e6 2.£e2 c5 3.g3 ¥c6 4.¥f3
¤e7 5.¤g2 d5 6.d3 ¥f6 7.O-O O-O
8.¥c3
Białe prowokują ruch d5-d4 (zamknięcie
centrum) aby bez przeszkód rozpocząć atak
na skrzydle królewskim.
8...a6 9.¤g5 h6 10.¤f4 b5 11.¦fe1
d4 NaleŜało grać 11...Gb7. Teraz
rozpocznie się atak na królewskie skrzydło.
12.¥d1 ¥d7 13.¢h1 ¦e8 14.¦g1
e5 15.¤d2 ¥f8 16.¥e1 ¥e6 17.f4
¤b7 18.f5 ¥g5 19.¥f2 ¦c8
OCENA POZYCJI I PLAN
49
MKKKKKKKKN
I?@/4/@7@J
I@+@?,#$?J
I#@'@?@?$J
I@#$?$!(?J
I?@?$!@?@J
I@?@!@?"?J
I!"!*1&)"J
I.?@?&?.5J
PLLLLLLLLO
20.£h5
Błędny plan! NaleŜało rozpocząć dobrze
przygotowany szturm pionowy: 20.h4 Sh7
21.Sf3 i g3-g4-g5, co powinno dać decydu-
jącą przewagę. Atak figurowy będzie łatwo
odparty.
20...¥h7 21.¥f3 c4 22.¤f1 cd
23.cd ¥g5 24.¤g5 ¤g5 25.¥g4
¢f8!
Białe
groziły
rozpoczęciem
szturmu
piono-wego: 26.h4 Gf6 27.Sf6 Hf6 28.g4.
Czarne temu przeciwdziałają, na 28.g4
nastąpi 28... Ke7 29.g5 hg 30.hg Hd6, i
czane zajmują otwartą linię „h”.
26.¤e2 ¤f6
Przygotowanie Sc6-e7-g8.
27.h4 £d6 28.¥fh2 ¥e7 29.¦af1
¥g8 30.¤d1 ¦c7 31.¤b3 ¦ec8
32.¥f2 ¤d8 33.£e2
Wobec groźby 33...Sf6 białe muszą uznać
bankructwo swojego planu.
MKKKKKKKKN
I?@/,?8'@J
I@+0?@#$?J
I#@?4?@?$J
I@#@?$!@?J
I?@?$!@?"J
I@)@!@?"?J
I!"?@1&?&J
I@?@?@-.5J
PLLLLLLLLO
33...a5
Po odparciu ataku figurowego na skrzydle
królewskim, czane przystępują do szturmu
pionowego na hetmańskim.
34.¥f3 a4 35.¤d1 ¤c6!
Planując
manewr
Gc6-e8-f7-b3
z
wymianą gońca d1, broniącego pola c2.
Temu białe mogą przeszkodzić tylko
atakim na skrzy-dło królewskie. Ale ten
szturm pionowy będzie spóźniony o
szesnaście (!) ruchów.
36.g4 f6
Teraz na 37.g5 nastąpi 37...fg 38.hg hg i
39...Hh6.
37.¥h3 ¤e8 38.£h2 ¤f7 39.a3
¤b3 40.¥f2 ¤d1 41.¥d1 ¦c2
42.£g3 b4! 43.ab £a6! 44.¥f2 ¦b2
45.g5 hg 46.hg ¦cc2 47.¥g4 £d6
48.gf ¤f6 49.£h3 a3 50.¥f6 £f6
51.¦g6 a2! 52.¦f6
Pewne szanse na remis dawało 52.Sg5.
52...gf 53.¦d1 ¦b1 54.£f1 ¦cb2
55.¥d2 ¦d1 56.£d1 ¦d2 57.£c1
¦d3 58.¢g2 ¦c3 59.£a1 ¦c2 60.
¢f3 d3 61.£d1 ¦b2 62.£a4 d2 [0:1]
Wniosek: Czarne przez przedwczesne
zamknięcie centrum (11...d4) dały przeciw-
nikowi moŜliwość rozpoczęcia ataku
pionami na królewskim skrzydle. Białe z
tego nie skorzystały decydując się na nie-
skuteczny atak figurowy (20.Hh5?).
Aktywny
plan
strategiczny
wymaga
konsekwentnej realizacji.
Smyslov -
Smyslov -
Smyslov -
Smyslov - Botvinnik 1941
Botvinnik 1941
Botvinnik 1941
Botvinnik 1941
1.e4 e6 2.d4 d5 3.¥c3 ¤b4 4.e5 c5
5.a3 ¤c3 6.bc ¥e7 7.¥f3 ¥bc6
8.¤d3 £a5 9.£d2 c4 10.¤e2 £a4
11.h4!
Centrum jest zamknięte, czarne figury
odciągnięte na skrzydło hetmańskie, więc
moŜna natychmiast rozpocząć szturm.
MKKKKKKKKN
I/@+@7@?0J
I$#@?(#$#J
I?@'@#@?@J
I@?@#"?@?J
I3@#"?@?"J
I"?"?@%@?J
I?@!2)"!@J
I.?*?6?@-J
PLLLLLLLLO
11...¤d7 12.h5 h6 13.¥h4 ¥f5
14.¥f5 ef 15.¦g1 ¥e7 16.g4 fg 17.
¤g4 ¤g4 18.¦g4 ¥f5 19.£e2 £d7
20.¦f4 £e6
Nie wolno 20...g5 wobec 21.e6!8.
OCENA POZYCJI I PLAN
50
21.£f3 g6 22.a4 O-O-O 23.¤a3 b6
24.¢d2 ¦hg8 25.¦b1 ¢b7 26.a5
¦c8 27.ab ab 28.£g4 ¢c6 29.¦h1
¢d7 Groziło 30.hg fg 31.Wh6.
30.¦h3 ¦ce8 31.¦hf3 ¢c7
MKKKKKKKKN
I?@?@/@/@J
I@?8?@#@?J
I?$?@3@#$J
I@?@#"'@!J
I?@#"?.1@J
I*?"?@-@?J
I?@!6?"?@J
I@?@?@?@?J
PLLLLLLLLO
32.£h3
Początek blędnego manewru. Atak nale-
Ŝ
ało zakończyć tak: 32.hg fg 33.Wf5! gf
34.Hf5, i teraz dwa połączone wolne piony,
wspierane przez gńca i wieŜę dawały
białym dobre szanse zwycięstwa.
32...¦g7 33.£h1
Jeszcze nie było za późno na 33.hg i
34.Wf5.
33...¦a8 34.£c1 ¦gg8 35.£b2
¦a4 36.¤d6 ¢c6 37.£b1 ¦ga8 38.
£h1 ¦a1 39.£h3 ¦g1 40.hg
JuŜ nie ratuje 40.Wf5 gf 41.Hf5 Waa1
42.He6 Wad1 43.Ke3 Wgd1 44.Kf4 fe°.
40...¦aa1! 41.¦e3 ¦ad1 42.¢e2
¥d4 [0:1]
Wniosek: Białe dobrze rozegrały początek
partii i w wyniku planowej gry na skrzydle
królewskim mogły uzyskać duŜą przewagę.
Zmieniając nagle plan na grę na skrzydle
hetmańskim straciły czas i przegrały.
Podstawa planu obronnego to przygoto-
wanie kontruderzenia w centrum i kontrgra
na drugim skrzydle.
Makogonov - Keres 1940
Makogonov - Keres 1940
Makogonov - Keres 1940
Makogonov - Keres 1940
1.d4 ¥f6 2.c4 g6 3.¥c3 ¤g7 4.e4
O-O 5.¤e3 d6 6.f3 e5 7.d5 a5
Czarne chcą umocnić skoczka na c5, ale
przy tym rezygnują z moŜliwego kontrude-
rzenia w centrum po c7-c6, i z kontrataku
na skrzydle hetmańskim: a7-a6 i b7-b5.
Wybrany plan jest niedość aktywny, gdyŜ
niczego nie przeciwstawia szykującemu się
szturmowi pionowemu białych na skrzydle
królewskim.
8.£d2 ¥a6 9.¥ge2 ¥c5 10.O-O-O
¥e8 11.g4 f5
Wymuszone. PoniewaŜ czarne pozbawiły
się moŜliwości kontrgry w entrum i na
skrzydle
hetmańskim,
muszą
osłabić
pozyc-ję króla aby nie zginąć przy natarciu
białych
12.gf gf 13.¤g5 ¤f6 14.h4 f4
15.¤h3!
To ostatecznie osłabia białe pola w
pozycji czarnych.
MKKKKKKKKN
I/@+4'07@J
I@#$?@?@#J
I?@?$?,?@J
I$?(!$?*?J
I?@!@!$?"J
I@?&?@!@)J
I!"?2%@?@J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
15...¤h3 16.¦h3 ¢h8 17. ¦dh1
¦g8 18.¥d1
Kierunek słabe białe pola.
18...£e7 19.¥f2 ¤g5
JeŜeli czarne rezygnują z wygrania piona,
grając np: 19...h5, to białe robią przegrupo-
wanie W3h2, Sh3 i zajmują linię „g”.
20.hg ¦g5 21.¥g4 ¥d7
Nie wolno 21...Se4 wobec 22.Wh7 Hh7
23.Wh7 i 24.Hd3.
22.¥g3 ¥df6 23.¥f5 £f7 24.£h2
Do wygranej prowadziło 24.Wh6 Sg4
25.fg Sf6 26.Hh2 Kg8 27.Hh4 Wg6 28.g5!
24...h5 25.¦g1 £g6 26.¥e7 £f7
Konieczne było 29...Hg7.
27.¥f5 ¦d8 28.¦g2 £g6 29.¥e7
£f7 30. ¥f6 ¦g2 31.¦h5 ¢g7 32.
£g2 ¢f8 33.¥g6 ¢g7 34.¥e5 [1:0]
Wniosek: Czarne całkowicie oddały ini-
cjatywę, pozbawiając się kontrgry w
centrum i na skrzydle hetmańskim. Wady
ich planu w pełni pokazał preciwnik.
Obrona pasywna, zgodna ze wszystkimi
regułami, jest skazana na fiasko.
OCENA POZYCJI I PLAN
51
Lasker -
Lasker -
Lasker -
Lasker - Burn 1909
Burn 1909
Burn 1909
Burn 1909
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤b5 a6 4.¤a4
¥f6 5.O-O ¤e7 6.¦e1 b5 7.¤b3 d6
8.c3 ¥a5 9.¤c2 c5 10.d4 £c7 11.
¥bd2 ¥c6 12.¥f1 O-O 13.¥e3 ¤g4
14.¥g4 ¥g4 15.h3 ¥f6 16.¤e3 ¥d7
17.£e2 ¤f6 18.¦ad1 ¥e7 19.¤b1
¥b6 20.a3 ¥g6 21.g3 ¦fe8
Czarne przygotowały otwarcie centrum
Dlatego białe zamykają je, aby roapocząć
atak pionowy na skrzydle królewskim.
MKKKKKKKKN
I/@?@/@7@J
I@?4?@#$#J
I#(?$?,'@J
I@#$?$?@?J
I?@?"!@?@J
I"?"?*%"!J
I?"?@1"?@J
I@)@-.?6?J
PLLLLLLLLO
22.d5 ¥d7 23.¢g2 £d8
Czarne nie znajdują prawidłowego planu:
naleŜało rozpocząć kontrgrę na skrzydle
hetmańskim: 23...c4 i dalej Sc5.
24.h4 ¤e7 25.h5 ¥gf8 26.¦h1 h6
27.¦dg1 ¥h7
Na polu g5 znajdzie się zapora.
28.¢f1 ¢h8 29.¦h2 ¦g8 30.¥e1
Rozpoczyna się przygotowanie przełomu
f4.
30...¦b8 31.¥c2 a5 32.¤d2 ¤f6
33.f3
Nie wolno 33.f4 gdyŜ otworzy się przekąt-
na czarnego gońca, i nastąpi b5-b4.
33...¥b6 34.¦f2
W odpowiedzi na Sb6-c4 białe chcą
zagrać Se3, ale przy tym nie dopuścić do
Gg5. Na co teraz nastąpi f4.
34...¥c8 35.¢g2 £d7 36.¢h1 ¥e7
37.¦h2 ¦b7 38.¦f1 ¦e8 39.¥e3
¥g8 40.f4 ¤d8 41.£f3
MKKKKKKKKN
I?@?,/@'8J
I@/@3@#$'J
I?@?$?@?$J
I$#$!$?@!J
I?@?@!"?@J
I"?"?&1"?J
I?"?*?@?.J
I@)@?@-@5J
PLLLLLLLLO
Białe osiągnęły cel: ruch f4 w korzystnej
sytuacji. Czarne figury zajmują pozycje
pasywne, i one zbyt późno szukają ratunku
w kontrgrae na skrzydle hetmańskim.
41...c4 42.a4 ¤b6 43.ab £b5
44.¥f5 £d7 45.£g4 f6 46.¤c2 ¤c5
47.¦a1 ¦eb8 48.¤c1 £c7 49.¤a4
£b6 50.¦g2 ¦f7 51.£e2 £a6
52.¤c6 ¥e7 53.¥e7 ¦e7 54.¦a4 ef
55.gf f5 56.e5 ¥f6 57.¦c4 ¥g4
58.¦c5 £e2 59.¦e2 dc 60.d6 ¦a7
61.e6 ¦a6 62.e7 ¥f6 63.d7 ¥d7
64.¤d7 [1:0]
Wniosek: Białe w porę zamknęły
centrum i przystąpiły do operacji na
skrzydle kró-lewskim. Czarne sprytnie
postawiły baryka-dę na drodze piona „g”,
jednak nie połączy-ły tego z kontrgrą na
drugim skrzydle (23... c4 i Sc5). W efekcie
były skazane na pasywną obronę i
przegrały.
Ćwiczenia
1. Czy dobre są plany przeciników w
nas-tępujących partiach? Jaka była
przyczyna poraŜek?
a) 1.c4 e5 2.¥c3 ¥f6 3.g3 ¤e7
4.¤g2 d6 5.e3 0-0 6.¥ge2 c6
7.0-0 ¤e6 8.d3 £c8 9.f4 ¤h3
10.e4
¤g2
11.¢g2
¥bd7
12.¥g1 £c7 13.¥f3 ¦ad8
14.£e2 ¦fe8 15.¤e3 ¤f8 16.f5
d5 17.¤g5 h6 18.¤h4
OCENA POZYCJI I PLAN
52
MKKKKKKKKN
I?@?0/,7@J
I$#4'@#$?J
I?@#@?(?$J
I@?@#$!@?J
I?@!@!@?*J
I@?&!@%"?J
I!"?@1@5"J
I.?@?@-@?J
PLLLLLLLLO
18...d4 19.¥d1 b5 20.¦c1 £a5
21.b3 ¥b6 22.¥f2 bc 23.bc ¥a4
24.¦c2 ¦b8 25.g4 ¦b7 26.g5 hg
27.¤g5 ¥h7 28.¤d2 £c5 29.¢h1
¦eb8 30.¥g4 ¦e8 31.¤c1 ¦d6
32.£g2 ¥f6 33.¦g1 ¥g4 34.£g4
¦b1 £h5 1-0.
b) 1.d4 e6 2.e4 d5 3.¥c3 ¤b4 4.e5
c5 5.a3 ¤c3 6.bc £c7 7.£g4 f5
8.£g3 cd 9.cd ¥e7 10.¢d2 O-O
11.¤d3 b6 12.¥e2 ¤a6 13.¥f4 £d7
14.¤a6 ¥a6 15.£d3 ¥b8 16.h4
¥bc6 patrz diagram:
17.¦h3 ¦ac8 18.¦g3 ¢h8 19.h5
¦f7 20.h6 g6 21.¢e1 ¦ff8 22.¥e2
¥b8 23.¢f1 ¦c4 24.¢g1 ¥bc6
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I$?@3(?$#J
I?$'@#@?@J
I@?@#"#@?J
I?@?"?&?"J
I"?@1@?@?J
I?@!6?"!@J
I.?*?@?@-J
PLLLLLLLLO
25.¤g5 ¥g8 26.¦e1 £f7 27.c3 ¥a5
28.¥f4 ¦c6 29.¤f6 ¥f6 30.ef ¥c4
31.£b1 £f6 32.a4 g5 33.¥d3 f4
34.¦h3 g4 35.¦h1 ¦c7 36.£d1
£g6 37.¦h4 f3 38.g3 ¦cf7 39.¥f4
¦f4 40.gf ¦f4 41.£b1 ¦f5 42.£d3
g3 43.£f1 gf 44.¢f2 ¦g5 45.£h3
¦g2 46.¢f3 ¥d2 47.¢e3 ¦g3 0:1.
2. Jak naleŜy zagrać?
MKKKKKKKKN
I?@?@?07@J
I$+4?@?$#J
I?$?,#0?@J
I@)@#@#@?J
I?@#"?"?@J
I@?"?"-@?J
I!"?*1@!"J
I@?@?.?@5J
PLLLLLLLLO
Białe groŜą ruchem g2-g4 rozpocząć
szturm skrzydła królewskiego. Na czym
plega prawidłowy plan gry dla czarnych?
2. CENTRUM RUCHOME
2. CENTRUM RUCHOME
2. CENTRUM RUCHOME
2. CENTRUM RUCHOME
Alekhin - Marshall 1925
Alekhin - Marshall 1925
Alekhin - Marshall 1925
Alekhin - Marshall 1925
1.d4 ¥f6 2.c4 d5 3.cd ¥d5 4.e4 ¥f6
5.¤d3 e5 6.de ¥g4 7.¥f3 ¥c6
8.¤g5!
Próba utrzymania piona przez 8.Gf4 pro-
wadziła po 8...Sb4 do niejasnych skutków.
8...¤e7 9.¤e7 £e7 10.¥c3 ¥ce5
11.¥e5 £e5 12.h3 ¥f6 13. £d2
Na 13.0-0 nieprzyjemne było 13...g5. A
teraz na 13...g5 nastąpi długa roszada, i
osłabienie królewskiego skrzydła nie
będzie uzasadnione niczym.
13...¤d7 14.£e3
Przeciwdziałając 14...0-0-0 i ograniczając
ruchliwość czarnego hetmana.
14...¤c6? 15.O-O-O O-O
Krótka roszada nie jest bezpieczna ale
prędzej czy później czarne muszą ją
wykonać.
16.f4 £e6
Nie lepsze było 16...Ha5 17.e5 Sd5
18.Sd5 Gd5 19.Gh7 i 20.Hd3.
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I$#$?@#$#J
I?@+@3(?@J
I@?@?@?@?J
I?@?@!"?@J
I@?&)2?@!J
I!"?@?@!@J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
53
17.e5 ¦fe8 18. ¦he1 ¦ad8 19.f5
£e7 20.£g5 ¥d5 21.f6 £f8 22.¤c4!
¥c3 23.¦d8 ¦d8 24.fg! ¥a2
JeŜeli 24...He8, to 25.Gf7 Kf7 26.Wf1
Ke6 27.Wf6 Kd5 28.Wf88.
25.¢b1 £e8 26.e6 ¤e4 27.¢a1 f5
Na 27...fe jest 28.Ge6 He6 29.Hd8 Kg7
30.Hd4 i 31.We4.
28.e7 ¦d5 29.£f6 £f7 30.e8£
[1:0]
Wniosek: Czarne ruchem 2...Sf6 dały
przeciwnikowi moŜliwość stworzenia moc-
nego ruchomego centrum. Jednak po
udanej próbie poderwania go (5...c5),
zajęły się niepotrzebnie operacjami skrzyd-
łowymi, na co białe wygrały przez natarcie
pionowe w centrum.
Przy wystarczjącym ścieśnieniu przeciw-
nilka atak moŜe być przerzucony na
skrzydła.
Kotov - Furman 1949
Kotov - Furman 1949
Kotov - Furman 1949
Kotov - Furman 1949
1.c4 ¥f6 2.¥c3 c5 3.g3 d5 4.cd
¥d5 5.¤g2 ¥b4
Niedobre jest 5...Sc3 6.bc i białe wzmac-
niają centrum. Lepsze było 5...Sc7.
6.¥f3 ¥8c6 7.O-O e5 8.d3 ¤e7
9.¥d2 ¥d4 10.¥c4 f6 11.f4!
Po tym ruchu białe uzyskują mocne
centrum.
11...ef 12.gf O-O 13.a3 ¥bc6 14.e3
¥f5 15.¤d5! ¢h8 16.e4 ¥fd4 17.f5
¤d7
Czarne zgrabnie zablokowały centrum.
Dlatego białe przenoszą operacje na
skrzydło królewskie.
18.¦f4
MKKKKKKKKN
I/@?4?0?8J
I$#@+,?$#J
I?@'@?$?@J
I@?$)@!@?J
I?@%(!.?@J
I"?&!@?@?J
I?"?@?@?"J
I.?*1@?6?J
PLLLLLLLLO
18...¤e8 19.¦h4 ¥e5 20.¢h1 g5
21.fg ¤g6 22.¦h6 ¦e8 23.¦h3 ¤f8
24.¤f4 £d7 25.¦g3!
Powstała groźba ofiary na g6.
25...¦ac8 26.£f1 ¤g7 27.£f2 ¤h5
Białe groziły 28.Ge5 fe 29.Wg6 i 30.Hh4.
28. ¥d2 ¥g4 29. £g2 ¥e5 30. ¦g1
¥g6 31.¤e3 ¥c2 32.¥c4 ¥e3
33.¥e3
Likwidacja ostatniej szansy: ruchu f5.
33...¦e5 34.¥f5 b5 35.£h3 ¥f4
36.£h4 ¦f5 37.ef ¥d5 38.£h5 ¦g8
39.¦h3 ¤f8 40.¦g8 ¢g8 41.¦g3
¤g7 [1:0]
Wniosek: Czarnym udało się skutecznie
zablokować centrum. Wówczas białe,
mające przewagę przestrzeni, przeniosły
atak na skrzydło królewskie.
Dpóki centrum nie jest zablokowane, ope-
racje skrzydłowe mogą się okazać przed-
wczesnymi.
Lilienthal -
Lilienthal -
Lilienthal -
Lilienthal - Wood 1946
Wood 1946
Wood 1946
Wood 1946
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥c3 ¤b4 4.e3
d5 5.a3 ¤c3 6.bc 0-0 7.cd ed 8.¤d3
c5 9.¥e2 £a5
Lepsze było 9...b6. Ruchem w tekście
czarne zaczynają operacje na skrzydle co
przy ruchomym centrum jest jest błędne.
10.0-0 cd
Kontynuacja operacji skrzydłowej: czarne
chcą opanować linię „c” i zająć punkt c4.
11.cd ¥c6 12.f3 ¦e8 13.¤d2 £d8
14.¦c1 ¤d7 15.¥f4 £e7 16.£b3
¥a5
Nadal ten zły plan. Lepsze było 16...Ge6.
17.£a2 ¤a4 18.¦b1 ¤c6
MKKKKKKKKN
I/@?@/@7@J
I$#@?4#$#J
I?@+@?(?@J
I(?@#@?@?J
I?@?"?&?@J
I"?@)"!@?J
I1@?*?@!"J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
19.e4!
Białe centrum naciera.
19...de 20.fe b6 21.e5 ¥e4 22.¤b4
£d7 23.d5 ¦e5 24.dc ¥c6 25.¤e4
OCENA POZYCJI I PLAN
54
¦e4 26.¦bd1 ¥b4 27.ab ¦d4 28.
¥d5! £g4 29.¥e3 1-0.
Wniosek: Po debiucie białe dostały
przewagę w centrum. Czarne wykonały
szereg operacji skrzydłowych (9...Ha5,
16...Sa5, 17...Ga4), które zostały obalone
szybkim natarciem białego centrum.
Podstawą planu obronnego jest blokada
centgrum pionowego przeciwnika.
Konstantinopolski -
Konstantinopolski -
Konstantinopolski -
Konstantinopolski - Kotov 1946
Kotov 1946
Kotov 1946
Kotov 1946
1.¥f3 ¥f6 2.c4 e6 3.b3 d5 4.¤b2
¤e7 5.g3 0-0 6.¤g2 b6 7.0-0 ¥bd7
8.cd ed 9.¥d4 ¤b7 10.¥f5 ¦e8
11.¥e7 £e7 12.¥c3 c6 13.d4 ¥e4
14.e3 ¥df6
Próba przeszkodzenia białym w stworze-
niu ruchomego centrum po f3 i e4.
15.¦e1 ¤c8 16.f3 ¥c3 17.¤c3 ¤f5
18.£d2 h5 19.¦e2 £d7 20.¦ae1
¤h3 21.¤h1 ¦e6 22.e4 de 23.fe
¦ae8 24.¤f3
Groziło 24...Gg4 25.We3 He7 26.Hc2 Sd5.
24...¤g4 25.£f4 ¤f3 26.£f3 £e7
Końcowe manewry czarnych miały na
celu wymuszenie ruchu e4-e5.
MKKKKKKKKN
I?@?@/@7@J
I$?@?4#$?J
I?$#@/(?@J
I@?@?@?@#J
I?@?"!@?@J
I@!*?@1"?J
I!@?@-@?"J
I@?@?.?6?J
PLLLLLLLLO
27.e5 ¥d5 28.¤d2 £a3
Centrum jest zablokowane. Teraz moŜna
przystąpić do operacji skrzydłowych.
29.¦f2 f6 30.£h5 £a2 31.¦ef1
£b3 32.£g6 ¦8e7 33.¤g5 ¦f7
34.ef £c4 35.¤h6 ¦ef6 36.¦f6 ¥f6
37.¤g7 £d4 38.¦f2 ¦g7 39.£f6
£f6 40.¦f6 ¦c7 41.¦d6 a5 42.¦d8
¢f7 43.¦a8 ¢e6 44.¢f2 c5 45.¢e3
¢d5 46.¦b8 ¦c6 47.h4 c4 48.¢d2
¢c5 49.h5 ¢b4 50.¦g8 b5 51.¦g6
¦c5 52.g4 ¢b3 53.¦e6 c3 54.¢c1
¦c4 55.¦e3 b4 56.¦e1 ¦g4
57.¦h1 ¦g2 58.¢b1 ¦b2 0-1.
Wniosek: Czarne pozwoliła białym na
uzyskanie ruchomego centrum pionowego,
ale w porę i dobrze je zablokowały.
Ćwiczenia
3. Przy ruchomym centrum najmniejsza
niedokładność
w
realizacji
planu
rozstrzyga los partii. Jaka jest przyczyna
poraŜek w przytoczonych partiach?
a) 1.d4 ¥f6 2.c4 g6 3.¥c3 d5
4.¥f3 ¤g7 5.£b3 dc 6.£c4 0-0
7.e4 ¤g4 8.¤e3 ¥fd7 9.¦d1 ¥b6
10.£b3 ¥c6 11.d5 ¥e5 12.¤e2
¥f3 13.gf ¤h5 14.f4 ¤e2 15.¥e2
£c8 16.¦c1 c6
MKKKKKKKKN
I/@3@?07@J
I$#@?$#,#J
I?(#@?@#@J
I@?@!@?@?J
I?@?@!"?@J
I@1@?*?@?J
I!"?@%"?"J
I@?.?6?@-J
PLLLLLLLLO
17.f5 ¥d7 18.¦g1 ¢h8 19.fg hg
20.¤d4 ¥f6 21.¦c3 ¥e4 22.¦g6 fg
23.¦h3 ¢g8 24.dc e6 25.cb £c6
26.ba £ ¦a8 27.¤g7 ¢g7 28.£e3
¥f6 29.¥d4 £h1 30.¢e2 £d5
31.¥e6 ¢g8 32.¦h8 ¢f7 33.¥g5
¢g7 34.¦a8 1-0.
b) 1.d4 ¥f6 2.c4 g6 3.¥c3 d5 4.¥f3
¤g7 5.£d3 dc 6.£c4 0-0 7.e4 ¤g4
8.¤e3 ¥fd7 9.¦d1 ¥c6 10.¤e2 ¤f3
11.gf ¥b6 12.£c5 f5 13.d5 ¥e5
14.f4 ¥ed7 15.£a3 fe 16.¥e4 ¥f6
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$#$?$?,#J
I?(?@?(#@J
I@?@!@?@?J
I?@?@%"?@J
I2?@?*?@?J
I!"?@)"?"J
I@?@-6?@-J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
55
17.¥c5 ¥fd5 18.¥e6 £d6 19.£d6
ed 20.¥f8 ¦f8 21.¤f3 ¥f4 22.¤b7
¤b2 23.¢d2 c5 24.¢c2 ¤e5 25¤a6
¢g7 26.¦b1 ¥fd5 27.a3 ¥e3 28.fe
¦f2 29.¢b3 d5 30.a4 ¤d6 31.¦b2
¦f3 32.a5 c4 33.¢c2 ¥a4 34.¦b7
¢h6 35¦d1 ¥c5 36.¦a7 ¥e4
37.¦d5 ¦f2 38.¢d1 ¦h2 39.¤c4
¥c3 40.¢e1 ¤g3 41.¢f1 ¦f2
42.¢g1 ¥e4 0-1.
4. Jak naleŜy zagrać? a)
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I$+4!@#$#J
I?$?@?(?@J
I,?$?@?@?J
I?@)@?@?@J
I@?@?"%@?J
I!"?@1"!"J
I.?*-@?6?J
PLLLLLLLLO
Białe ścieśniły pozycję czarnych awan-
sując daleko piona „d”. Czarny goniec a5
jest wyłączony z gry. Jaki powinien być
plan dalszej gry białych?
b)
MKKKKKKKKN
I?@?@7@?0J
I@+@?@#,#J
I?4?@#@?@J
I@#(/@?@?J
I?@?$?*?@J
I@?@)@%@?J
I!"?@?"!"J
I@?.1.?6?J
PLLLLLLLLO
Po
otrzymaniu
ruchomego
centrum
czarne nie zatroszczyły się o jego naleŜyte
umoc-nienie, co moŜna było osiągnąć
akuratną roszadą z dalszym f6 i e5. Jaki
plan powinny wybrać białe?
3. CENTRUM OTWARTE
3. CENTRUM OTWARTE
3. CENTRUM OTWARTE
3. CENTRUM OTWARTE
Dla pozycji w których nie występują
piony centralne jest charakterystyczna
aktywna gra figurowa. Manewry mają na
celu opa-nowanie centralnych linii i
waŜnych central-nych punktów. Ruchy
pionami z reguły nie występują.
Aktywny plan gry:
Po osiągnięciu przewagi w centrum (prze-
waga w rozwoju) aktywny plan gry polega
na
stworzeniu
słabości
w
obozie
przeciwni-ka. Następnie przeprowadza się
atak figu-rowy na skrzydło, osłabione
poprzednimi manewrami.
Obronny plan gry:
Obrona słabych punktów, figurowa och-
rona atakowanego skrzydła.
Podstawa aktywnego planu to manewry
figur w celu wywołania słabości w obozie
przeciwnika.
Reti -
Reti -
Reti -
Reti - Alekhin 1925
Alekhin 1925
Alekhin 1925
Alekhin 1925
1.g3 e5 2.¥f3 e4 3.¥d4 d5 4.d3 ed
5.£d3 ¥f6 6.¤g2 ¤b4 7.¤d2 ¤d2
8.¥d2 O-O 9.c4 ¥a6 10.cd ¥b4
11.£c4 ¥bd5 12.¥2b3 c6 13.O-O
¦e8 14.¦fd1 ¤g4 15.¦d2 £c8 16.
¥c5 ¤h3!
Teraz nie wolno 17.Gh3 Hh3 18.Sb7
wobec 18...Sg4 19.Sf3 Sde3 20.fe Se3
21.Hf7 Kh8 22.Sh4 Wf8°.
17.¤f3 ¤g4 18.¤g2 ¤h3 19.¤f3
¤g4 20.¤h1 h5!
Atakując piona g3. Białe powinny zagrać
21.a4 i 22.Wa3, broniąc punkt g3, a potem
Wb3 aby wzmocnić figurowy nacisk na
skrzydło
hetmańskie.
Białe
jednak
wybiera-ją zły plan związany z atakiem
„mniejszo-ści”,
plan
dobry
przy
zamkniętym centrum, ale bezuŜyteczny
przy otwartym.
MKKKKKKKKN
I/@3@/@7@J
I$#@?@#$?J
I?@#@?(?@J
I@?&'@?@#J
I?@1&?@+@J
I@?@?@?"?J
I!"?.!"?"J
I.?@?@?6)J
PLLLLLLLLO
21.b4 a6 22.¦c1 h4 23.a4 hg 24.hg
£c7 25.b5
OCENA POZYCJI I PLAN
56
Konsekwentnie, ale niedobrze. Przez
25.e4 Sb6 26.Hb3 białe mogły uprzedzić
atak na swojego króla.
25...ab 26.ab ¦e3!
WieŜa jest nietykalna: 27.fe Hg3 28.Gg2
Se3 i mat.
27.¥f3 cb 28. £b5 ¥c3! 29.£b7
£b7
Błędne byłoby 29...Se2 30.We2 Hb7
31.We3 z szansami na remis.
30.¥b7 ¥e2 31.¢h2
Nic nie dawało 31.Kf1 Sg3 32.fg Gf3
33.Gf3 Wf3 34.Kg2 Waa3 35.Wd8 Kh7
36.Wh1 Kg6 37.Wh3 Wfb3°.
31...¥e4! 32.¦c4 ¥f2 33.¤g2
¤e6! 34.¦cc2 ¥g4 35.¢h3 ¥e5
36.¢h2 ¦f3! 37.¦e2 ¥g4 38.¢h3
¥e3 39.¢h2 ¥c2 40.¤f3 ¥d4! [0:1]
Po 41.We3 Sf3 42.Wf3 Gd5 ginie skoczek.
Wniosek: Białe rozegrały dokładnie
debiut, scentralizowały figury i uzyskały
przewagę na skrzydle hetmańskim, potem
jednak wybrały zły plan: atak „mniejszości
pionowej”. Czarne wykorzystały dobrze
osłabienie skrzydła królewskiego białych i
wspaniale przeprowadziły atak figurowy.
Podstawą planu obronnego są manewry
figurami w celu wypchnięcia figur przeciw-
nika z centralnych punktów i linii.
Alekhin - Euwe 1935
Alekhin - Euwe 1935
Alekhin - Euwe 1935
Alekhin - Euwe 1935
1.d4 d5 2.c4 c6 3.¥f3 ¥f6 4.¥c3 d4
5.a4 ¤f5 6.¥e5 ¥bd7 7.¥c4 £c7
8.g3 e5 9.de ¥e5 10.¤f4 ¥fd7 11.
¤g2 ¤e6
Prawidłowym planem obronnym w po-
dobnych pozycjach jest manewrowanie w
celu wypchnięcia figur przeciwnika z cent-
ralnych punktów i linii. W związku z tym
trzeba uznać ruch 11...Ge6 za niedokładny
i za przyczynę trudności, które dalej
przeŜy-wały czarne.
Wymaganiom pozycji odpowiadało bar-
dziej 11...Wd8 12.Hc1 Ge7 13.Se5 Se5
14.Sd5 Wd5 15.Gd5 Ha5°. Albo 13.He3
Sc4 14.Ge7 Se3 15.Gd8 Sg2; lub 13.0-0
Hb8.
12.¥e5 ¥e5 13.O-O ¤e7 14.£c2!
Początek manewrów figurami w celu
stworzenia słabości w obozie przeciwnika.
JuŜ grozi 15.Sd5 lub 15.Sb5 z dalszym Sd4
14...¦d8 15.¦fd1 O-O 16.¥b5
MKKKKKKKKN
I?@?0?07@J
I$#4?,#$#J
I?@#@+@?@J
I@%@?(?@?J
I!@?@?*?@J
I@?@?@?"?J
I?"1@!")@J
I.?@-@?6?J
PLLLLLLLLO
16...¦d1
Początek błednego planu; czarne chcą
zagrać 17...Ha5, czego nie mogły zrobić
odrazu: 16...Ha5 17.Wd8 Wd8 18.Ge5 cb
19.Gb7. Ale hetman na a5 nie ma nic do
roboty. Poprawne było 16...Hb8 17.Sd4
Gg4 z zachowaniem napięcia w centrum.
17.¦d1 £a5 18.¥d4 ¤c8 19.b4!
Wypad skrzydłowy jest logicznym ogni-
wem planu opanowania centrum. Piona nie
wolno zabić: 19...Gb4 20.Sb3 Hc7 21.He4
Gc3 22.Wc1 Gb2 23.Wc2 f5 24.Hb4.
19...£c7 20.b5 c5
Manewry białych zaczynają przynosić
płody: opanowały one punkt d5.
21.¥f5 f6
KaŜdy ruch pionem stwarza nową słabość
w
pozycji
czarnych.
Tylko
obrona
figurowa dawała im szanse ratunku. Np.
21...Gf6 22.Sd6 Wd8 23.Sc4 We8 itd.
22.¥e3 ¤e6 23.¤d5!
Likwidacja ostatniego obrońcy osłabio-
nych białych pól.
23...¤d5 24.¦d5 £a5 25.¥f5 £e1
26.¢g2 ¤d8 27.¤e5 fe 28.¦d7!
Partia
zakończy
się
bezpośrednim
atakiem na króla, grozi 29.Sh6.
28...¤f6 29.¥h6 ¢h8 30.£c5 [1:0]
Wniosek: Po uzyskaniu otwartego centrum
czarne nie znalazły prawidłowego planu,
polegającego na manewrach figurami i
walką o punkty centralne. Korzystając z
niedokładnej
gry
przeciwnika
białe
konsek-wentnie
przeprowadziły
plan
figurowego manewrowanie, koniecznego
do opanowa-nia centrum. Po uzyskaniu
OCENA POZYCJI I PLAN
57
duŜej przewagi w centrum zakończyły one
partię bezpo-średnim atakiem na króla.
WaŜny sposób obrony: wymiana atakują-
cych figur.
Kasparov -
Kasparov -
Kasparov -
Kasparov - Karpov 1986
Karpov 1986
Karpov 1986
Karpov 1986
1.d4 d5 2.c4 e6 3.¥c3 ¤e7 4.¥f3
¥f6 5.¤g5 h6 6.¤f6 ¤f6 7.e3 O-O
8.¦c1 c6 9.¤d3 ¥d7 10.O-O dc
11.¤c4 e5 12.h3 ed 13.ed c5
Dość
ś
miała
decyzja.
Czarne
nie
zakończy-ły jeszcze rozwoju, a juŜ
zaczynają kon-kretną grę.
14.¤b3 cd 15.¥d5 b6 16.¥d4 ¤d4
17.£d4 ¥c5 18.¤c4 ¤b7 19.¦fd1
¦c8 20.£g4
MKKKKKKKKN
I?@/4?07@J
I$+@?@#$?J
I?$?@?@?$J
I@?(%@?@?J
I?@)@?@1@J
I@?@?@?@!J
I!"?@?"!@J
I@?.-@?6?J
PLLLLLLLLO
Przy otwartym centrum białe figury stoją
wyraźnie ktywniej. Zwraca teŜ uwagę opo-
zycja białej wieŜy wobec hetmana. Co
prawda odskoki skoczka d5 nie wyglądają
narazie groźnie, ale tego skoczba śledzić z
nadzwyczajną uwagą.
Czarne
podejmują
odpowiedzialną
decyzję wymiany gońca za agresywnego
skoczka. Ta decyzja zakładała teŜ dalsze
wymiany i wymagała dokładnej oceny
końcówki pow-stającej niemal forsownie.
20...¤d5! 21.¦d5 £e7 22. ¦cd1
£e4 23.£e4 ¥e4 24.¤a6 ¥f6 25.
¤c8 ¥d5 26.¤a6 ¥f6
Bez
wątpienia
grać
białymi
jest
przyjemniej ale czarne teŜ nie mają
szczególnych prob-lemów. Dojścia do
jedynej słabości: piona a7 są pewnie
bronione.
27.f4 ¦e8 28.¢f2 ¢f8 29.¢f3 ¦e7
Z zamiarem zagrania 29...Wc7 i 30...Ke7.
Dlatego białe wymieniają wieŜe. W podob-
nych otwartych pozycjach goniec jest
zwykle silniejszy od skoczka, ale czarnym
udaje się zbudować niedostępną twierdzę.
30.¦d8 ¦e8 31.¦e8 ¥e8 32.¢e4
¢e7 33. ¤c4 ¥c7 34.¢e5 f6 35.¢f5
¥e8 36.¢e4 ¥c7 37.h4 ¢d6 38.¢f5
¢e7 39.¢g6 ¢f8 40.¢f5 ¢e7 41.
¢e4 ¢d6 42.g4 ¢e7 43.b4 ¢d6 ½.
Wniosek: Otwarte centrum pozwoliło
białym wyprowadzić figury na aktywne
pozycje i uzyskać inicjatywę. Przeciwdzia-
łając jej czarne rozpoczęły serię wymian.
Potem obroniły pola wtargnięcia i umiały
szczęśliwie utrzymać partię.
Odstający w rozwoju nie powinien dopuś-
cić do otwarcia centrum.
Alekhin - Rubinstein 1923
Alekhin - Rubinstein 1923
Alekhin - Rubinstein 1923
Alekhin - Rubinstein 1923
1.d4 d5 2.c4 e6 3.¥f3 ¥f6 4.¥c3
¤e7 5.¤g5 ¥bd7 6.e3 O-O 7.¦c1
c6 8.£c2 a6 9.a4 ¦e8 10.¤d3 dc 11.
¤c4 ¥d5 12.¤f4!
Przeciwdziałanie uwolnieniu po e6-e5.
12...¥f4 13.ef c5
Czarne dąŜą do usunięcia ścieśniającego
ich piona f4, ale nie uwzględniają, Ŝe
otwarcie centrum jest wygodne dla lepiej
rozwiniętego przeciwnika.
14.dc £c7 15.O-O £f4
Gorsze było 15...Ge5 16.Gd3 Sf6 17.Sc4.
16.¥e4! ¥c5 17.¥c5 ¤c5 18.¤d3
b6 19.¤h7 ¢h8 20.¤e4 ¦a7 21.b4!
¤f8 22. £c6 ¦d7 23.g3 £b8
Nie lepsze było teŜ 23...Hd6 24.Wfd1
Hd1 25.Wd1 Wd1 26.Kg2 i dalej Hb6.
Patrz diagram
24.¥g5! ¦ed8 25.¤g6! £e5
Albo 25...fg 26.He4 Gb4 27.Hh4 Kg8
28.Hh7 Kf8 29.Hh8 Ke7 30.Hg7 Ke8
31.Hg8 Gf8 32.Hg6 Ke7 33.He6#.
MKKKKKKKKN
I?4+@/,?8J
I@?@/@#$?J
I#$1@#@?@J
I@?@?@?@?J
I!"?@)@?@J
I@?@?@%"?J
I?@?@?"?"J
I@?.?@-6?J
PLLLLLLLLO
OCENA POZYCJI I PLAN
58
26.¥f7 ¦f7 27. ¤f7 £f5 28.¦fd1!
¦d1 29.¦d1 £f7 30.£c8 ¢h7 31.
£a6 £f3 32. £d3 [1:0].
Wniosek: Czarne odstające znacznie w
rozwoju dopuściły do otwarcia centrum, po
czym przeciwnik wywołał serią manewrów
osłabienie ich skrzydła królewskiego. Na
początku zdecydowanego ataku (24.Sg5!),
skrzydła królewskiego bronił samotnie
tylko Gf8, więc białe wygrały bezpośred-
nim atakiem figurowym.
Ćwiczenia
5. Następująca partia jest przykładem
ataku na osłabione skrzydło przeciwnika.
Jaka była przyczyna poraŜki czarnych?
1.d4 d5 2.¥f3 ¥f6 3.c4 e6 4.¥c3
¥bd7 5.e3 ¤d6 6.¥b5 ¤e7 7.£c2
c6 8.¥c3 O-O 9.¤d3 dc 10.¤c4 c5!
11.dc ¤c5 12.O-O b6 13.e4 ¤b7
14.¤g5 £c8 15.£e2 ¤b4 16.¤d3
¤c3 17.¦fc1 ¥e4 18.¤e4 ¤e4
19.£e4 ¥c5 20.£e2! ¤a5 21.¦ab1
£a6 22.¦c4 ¥a4
MKKKKKKKKN
I/@?@?07@J
I$?@?@#$#J
I3$?@#@?@J
I,?@?@?*?J
I'@-@?@?@J
I@?@?@%@?J
I!"?@1"!"J
I@-@?@?6?J
PLLLLLLLLO
23.¤f6 ¦fc8 24.£e5 ¦c5 25.£g3
g6 26.¦a4 £d3 27.¦f1 ¦ac8 28.
¦d4 £f5 29.£f4 £c2 30.£h6 [1:0]
6. Jak naleŜy zagrać?
MKKKKKKKKN
I/@+@?07@J
I$#@',#$#J
I?@#&?(?@J
I4?@?@?*?J
I?@)2?@?@J
I@?@?@%@?J
I!"!@?"!"J
I@?6-@?@-J
PLLLLLLLLO
Po otwarciu centrum białe przez manewry
figurami ścieśniły przeciwnika. Zamiast
ob-rony figurowej, np. Hc5, czarne
postano-wiły
rozpocząć
kontratak
na
skrzydle het-mańskim i zagrały b7-b5.
Czy białe mogą przekonać przeciwnika, Ŝe
ataki pionowe przy otwartym centrum są
nie na miejscu? Jaki powinien być plan
białych.
4. CENTRUM STATYCZNE
4. CENTRUM STATYCZNE
4. CENTRUM STATYCZNE
4. CENTRUM STATYCZNE
Pozycje z otwartymi i półotwartymi linia-
mi i ustabilizowanym połoŜeniem pionów
w centrum, charakteryzują się walką mane-
wrową o opanowanie centralnych punktów
i centralizacją figur.
Aktywny plan gry:
Przy dostatecznej centralizacji przeniesie-
nie działań na skrzydła, gdzie prowadzi się
zdecydowany atak na króla.
Obronny plan gry:
NajwaŜniejsza jest w obronie walka o opa-
nowanie centralnych punktów i wyparcie z
nich figur przeciwnika. NaleŜy pamiętać,
Ŝ
e przewaga w centrum równowaŜy
zwykle atak skrzydłowy przeciwnika.
Opanowanie centrum stanowi przesłankę
do zdecydowanego ataku figurowego na
króla przeciwnika.
Lipnitsky -
Lipnitsky -
Lipnitsky -
Lipnitsky - Smyslov 1950
Smyslov 1950
Smyslov 1950
Smyslov 1950
1.d4 d5 2.¥f3 ¥f6 3.c4 c6 4.cd cd
5.¥c3 ¥c6 6.¤f4 e6 7.e3 ¤e7
8.¤d3 ¥b4 9.¤b1 O-O 10.a3 ¥c6
11.£d3!
Prawidłowa ocena pozycji: dalej białe
zamkną centrum ruchem Se5 i mogą bez
przeszkód rozpocząć szturm na skrzydło
królewskie.
11...¤d7
Lepsze było 11...Sa5 z groźbami 12...Sb3
lub 12...Sc4.
12.h4 £b6 13.¥e5 ¦fd8
Niedobre było 13...Hb2 14.Sd7 Se4
15.Se4 de 16.Wa2 Ha2 17.He48.
OCENA POZYCJI I PLAN
59
MKKKKKKKKN
I/@?0?@7@J
I$#@+,#$#J
I?4'@#(?@J
I@?@#&?@?J
I?@?"?*?"J
I"?&1"?@?J
I?"?@?"!@J
I.)@?6?@-J
PLLLLLLLLO
14.¦a2! ¢f8 15.g4 ¥e5 16.de ¥e4
17.f3 ¥c3 18.£h7 ¢e8 19.bc ¦dc8
20.¢f2 ¤f8 21.g5 ¦c4 22.¢g3 ¢d8
23.£g8 ¢c7 24.£f7 ¤c5 25.¤d3
Przygotowanie opanowania linii „c”.
25...¦c3 26.¦b1 ¦b3
Nie było lepsze 26...Ha5 27.Gb5 Wd8
28.Gd7 Wd7 29.Wb7.
27.¦c1 £a5 28.¦ac2 b6 29.£e7
¦d3 30.¦c5 bc 31.¦c5 £c5 32.£c5
¤c6 33.£d6 ¢b6 34.a4 ¦e8 35.g6
a5 36.¤g5 ¦c8 37.¤d8 ¢b7
38.£e7 ¢b8 39.¤a5 ¦b3 40.¤b4
d4 41.¤d6 ¢a8 42.£e6 [1:0]
Wniosek: Czarne rozegrał debiut źle,
rezygnując z walki o centralne punkty.
Białe w pełni opanowały centrum, co dało
im moŜliwość rozpoczęcia aktywnych
działań na skrzydle królewskim.
Jedną z odmian aktywnego planu jest
atak „mniejszości pionowej”.
Smyslov - Keres 1948
Smyslov - Keres 1948
Smyslov - Keres 1948
Smyslov - Keres 1948
1.d4 d5 2.c4 e6 3.¥c3 ¥f6 4.¤g5
c6 5.e3 ¥bd7 6.cd ed 7.¤d3 ¤e7
8.¥f3 O-O 9.£c2 ¦e8 10.O-O ¥f8
11.¦ab1
Białe rozpoczynają atak „mniejszości
pionowej”.
11...¥g6 12.b4 ¤d6
Konieczne było 12...a6 13.a4 Se4 z
kontrgrą w centrum.
MKKKKKKKKN
I/@+4/@7@J
I$#@?@#$#J
I?@#,?('@J
I@?@#@?.?J
I?"?"?@?@J
I@?&-"%@?J
I!@1@?"!"J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
13.b5 ¤d7 14.bc ¤c6
Na uwagę zasługiwało 14...bc 15.Gf5 He8
z groźbą h7-h6.
15.£b3 ¤e7
Obrona przed Gf6. Ujawniła się wada
ruchu 12...Gd6: czarne straciły dwa tempa.
16.¤f6
Jeśli odrazu 16.Gb5 to Sd7 17.Ge7 Se7 i
czarne figury zdąŜą obronić skrzydło
hetmańskie.
16...¤f6 17.¤b5 £d6 18.¦fc1 h5
19.¥e2 h4 20.¤c6 bc 21.£a4 ¥e7
22.¦b7 a5 23.h3 ¦eb8 24.¦cb1
¦b7 25.¦b7 c5
Pozycja czarnych jest trudna. Po 25...Wb8
26.Wb8 Hb8 27.Ha5 brak rekompensaty za
piona.
26.¦b5
Nie przechodziło 26.dc Hc5 27.Sh4 d4!
28.ed Hd5 29.Wd7 He4 ze zdobyciem
figury.
26...cd 27.¥ed4 ¦c8 28.¥b3 ¤c3
29.£h4 ¦c4 30.g4 a4 31.¥bd4 ¤d4
32.¥d4 £e5 33.¥f3 £d6 34.¦a5
¦c8 35.¦a4 ¥g6 36.£h5 £f6
37.£f5 £c6 38.¦a7 ¦f8 39.¦d7 d4
40.¦d4 ¦a8 41.a4 [1:0]
Wniosek:
Po
uzyskaniu
struktury
centrum statycznego białe przystąpiły do
ataku „mniejszosci pionowej”. Czarne
zamiast energicznej kontrgry w centrum
(12...a6 i 13...Se4) straciły dwa tempa i
rozpoczęły nieodpowiednie do pozycji
operacje skrzy-dłowe (h7-h5-h4), dając
przeciwnikowi zrealizować swój plan bez
przeszkód.
OCENA POZYCJI I PLAN
60
Ćwiczenia
7. Jaka jest przyczyna poraŜki czarnych?
1.d4 ¥f6 2.c4 e6 3.¥c3 d5 4.¤g5
¤e7 5.e3 O-O 6.¥f3 ¥bd7 7.cd ed
8.¤d3 c6 9.£c2 ¦e8 10.h3 ¥f8
11.O-O ¥h5 12.¤e7 £e7 13.¦ab1
¥f6 14.b4 ¤e6 15.¥a4 ¥e4 16.¥c5
¥d6 17.a4 f6 18.¦fc1 ¤f7 19.¥d2
g6
MKKKKKKKKN
I/@?@/(7@J
I$#@?4+@#J
I?@#(?$#@J
I@?&#@?@?J
I!"?"?@?@J
I@?@)"?@!J
I?@1&?"!@J
I@-.?@?6?J
PLLLLLLLLO
20.b5 cb 21.ab ¦ec8 22.£b3 ¥d7
23.£b4 ¥e4 24.¥de4 de 25.¤e4 b6
26.¤a8 bc 27.¦c5 ¥c5 28.¤c6 a6
29.dc ab 30.£b5 [1:0]
8. Jak naleŜało zagrać?
MKKKKKKKKN
I/@+4/(7@J
I$#@?,#$#J
I?@#@?(?@J
I@?@#@?*?J
I?@?"?@?@J
I@?&)"%@?J
I!"1@?"!"J
I@-@?@-6?J
PLLLLLLLLO
Ostatnim ruchem 11.Wab1 białe przystą-
piły do przygotowania tradycyjnego ataku
b2-b4 i a2-a4. Czarne zamiast naturalnego
11...Sh5 albo 11...Gg4 zaczynają kontrgrę
na skrzydle hetmańskim przez 11...Ge6.
Dalej nastąpiło: 12.b4 Wac8 13.Sa4 Se4
14.Ge7 We7 15.Sc5 Sc5 16.Hc5 b6. Jak
czarne mogą wykazać błędność takiej
strategii?
5. CENTRUM DYNAMICZNE
5. CENTRUM DYNAMICZNE
5. CENTRUM DYNAMICZNE
5. CENTRUM DYNAMICZNE
Pozycje
z
niestabilnym
ustawieniem
pionów w centrum zdarzają się w partiach
szachowych najczęściej. Stanowią one
przypadek najbardziej skomplikowany,
gdyŜ mogą przechodzić do kaŜdej spośród
omówionych struktur centrum pionowego.
Naturalnie stanowi to dodatkową trudność
przy wyborze prawidłowego planu strate-
gicznego i zmusza przeciwników do
uwaŜnego nadzoru nad centrum.
Aktywny plan gry:
Składa się z walki o przewagę w centrum,
za ustabilizowanie pozycji na naszą ko-
rzyść, co najczęściej osiąga się przez dyna-
miczny ruch pionów (np. d4-d5, e4-e5).
Ataki skrzydłowe mają sens tylko po
wyjaśnieniu pozycji w centrum. Przed
wyjaśnieniem sytuacji w centrum ataki,
szczególnie pionowe, prowadzi się duŜą
ostroŜnością. Zawsze trzeba szukać moŜli-
wych kontruderzeń w centrum.
Obronny plan gry:
NajwaŜniejsze jest aby nie spieszyć się z
wyjaśnieniem pozycji w centrum, podtrzy-
mując napięcie w grze. Zmusza to atakują-
cego do szczególnej przezorności w ataku.
NaleŜy starać się wywołać przez manewry
nieuzasadniony atak nieprzyjaciela. Przy
rozpoczętym ataku podstawowym za-
daniem jest przygotowanie korzystnego
kontruderzenia w centrum.
Centrum dynamiczne wymaga szczególnej
przezorności przy atakach skrzydłowych.
Alekhin -
Alekhin -
Alekhin -
Alekhin - Botvinnik 1936
Botvinnik 1936
Botvinnik 1936
Botvinnik 1936
1.e4 c5 2.¥f3 d6 3.d4 cd 4.¥d4 ¥f6
5.¥c3 g6 6.¤e2 ¤g7 7.¤e3 ¥c6
8.¥b3 ¤e6 9.f4 O-O 10.g4
Spokojniejsze jest 10.0-0 Sa5 11.f5 z
pewnym naciskiem białych.
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$#@?$#,#J
I?@'$+(#@J
I@?@?@?@?J
I?@?@!"!@J
I@%&?*?@?J
I!"!@)@?"J
I.?@16?@-J
PLLLLLLLLO
10...d5
Czarne oceniają pozycję prawidłowo i od-
powiadają natychmiastowym kontruderze-
niem w centrum. Przy pasywnej grze czar-
OCENA POZYCJI I PLAN
61
nych, szybki atak białych przyniósłby
sukces. Np. 10...Sa5 11.g5 Sd7 12.Gd4±.
11.f5
Nic nie daje 11.e5 d4 12.Sd4 Sd4 13.Gd4
Sg4.
11...¤c8 12.ed ¥b4 13.d6 £d6™
JeŜeli 13...ed to 14.a3 Sc6 15.g5 Sh5
16.f6 albo odrazu 15.g5.
14.¤c5 £f4!
Niedobre było 14...Hd1 15.Wd1 Sc6
16.g5 Sd7 17.f6 Gh8 18.Sd5.
15.¦f1 £h2 16.¤b4 ¥g4
Ofiarowując drugiego skoczka, czarne
remisują wiecznym szachem. Przegrywało
16...Hg3 17.Wf2 Sg4 18.Se4!8.
17.¤g4 £g3 18. ¦f2™ £g1
19.¦f1 £g3 20.¦f2 £g1 [½:½]
Wniosek: Na szybki atak skrzydłowy
czarne odpowiedziały kontruderzeniem w
centrum i uzyskały remis.
Głównym niebezpieczeństwem dla ataku-
jącego na skrzydle jest kontruderzenie w
centrum.
Vajda -
Vajda -
Vajda -
Vajda - Kotov 1949
Kotov 1949
Kotov 1949
Kotov 1949
1.e4 c5 2.¥f3 d6 3.d4 cd 4.¥d4 ¥f6
5.¥c3 a6 6.¤e2 e6 7.O-O £c7 8.f4
¥c6 9.¢h1
Nieco lepsze jest 9.Ge3 z manewrem het-
mana na g3 przez e1.
8...¤e7 10.¤f3 ¤d7 11. ¥b3 O-O
Nie wolno odrazu grać 11...b5 12.e5! de
13.fe He5 14.Gf4 Hf5 15.Gd6 z niebez-
piecznymi groŜbami.
12.¤e3 ¦fd8 13.£e1 b5 14.g4
Przedwczesny wypad. NaleŜało wstępnie
zabezpieczyć się przed kontruderzeniami w
centrum i uprzedzić ruch b5-b4 przez 14.a3
14...b4 15.¥e2
Trzeba tam odejść gdyŜ po 15.Sa4 Wdb8
16.Hf2 Gd8 skoczek a4 jest w opałach.
15...e5! 16.f5
Całkiem złe jest 16.g5 Sg4 17.Gg4 Gg4
18.f5 d5, i pozycja białych rozpada się.
MKKKKKKKKN
I/@?0?@7@J
I@?4+,#$#J
I#@'$?(?@J
I@?@?$!@?J
I?$?@!@!@J
I@%@?*)@?J
I!"!@%@?"J
I.?@?2-@5J
PLLLLLLLLO
16...d5!
Kontruderzenie w centrum obala atak
białych na skrzydle.
17.g5
Nieco lepsze było 17.ed e4 18.dc ef 19.cd
fe 20.He2 Wd7, ale i teraz czarne mają
duŜe szanse na sukces.
17...¥e4 18.¤e4 de 19.f6 ¤f8 20.fg
¤g7 21.£h4
Nie było dobre 21.Hf2 Gg4 22.Gb6 Hd7
23.Gd8 Gf3 24.Kg1 Hd8. Np. 25.h4 f5!
albo 25.He3 Sd4.
21...¥e7
Teraz grozi 22...Sf5, a ofiara wieŜy na f7
nie przechodzi po wtrąconym Gg4. Np.
22.Wf7 Kf7 23.Hh7 Gg4, i rozstrzyga
szach na f3.
22.¥g3 ¥g6 23.£h5 £c8! 24.£e2
¤g4!
Czarne grają na atak matowy, rezygnując
z 24...Gb5.
25.£f2
JeŜeli 25.Hg2 to Gf3 26.Wf3 Sh4 27.Hf2
ef i dalej Hg4 albo Hh3.
25...¤f3 26.¢g1 ¥f4!
To wygrywa figurę i partię.
27.¤f4 ef 28.¥e4 ¤e4 29.£f4 ¤g6
[0:1]
Wniosek:
Przedwczesny
atak
skrzydłowy
białych
został
obalony
kontruderzeniem w centrum.
Podstawą
planu
obronnego
jest
manewro-wanie
w
celu
wywołania
nieuzasadnionego ataku przeciwnika.
Treybal -
Treybal -
Treybal -
Treybal - Alekhin 1922
Alekhin 1922
Alekhin 1922
Alekhin 1922
1.e4 e5 2.¥f3 ¥c6 3.¤b5 a6 4.¤a4
¥f6 5.¥c3 ¤e7 6.O-O b5 7.¤b3 d6
OCENA POZYCJI I PLAN
62
8.a4 ¦b8 9.ab ab 10.h3 O-O 11.£e2
¤d7
Pośrednia obrona piona b5. JeŜeli 12.Sb5
to Se4 13.Sc7 Sd2 14.Gd2 Hc7 z dobrą grą
12.d3 £c8
Przygotowanie szeregu wymian w celu
umocnienia pozycji w centrum.
13.¢h2
Lepsze było 13.Ge3 z walką o przewagą
w centrum.
13...¥d4 14. ¥d4 ed 15.¥d5 ¥d5
16.¤d5 c6 17.¤b3 ¤e6!
Prowokując przeciwnika do osłabienia
pozycji króla.
18.f4 ¤b3 19.cb ¦a8 20.¦a8 £a8
21.f5 f6 22.g4
Rezygnacja z ataku na skrzydle królews-
kim dawała przewagę czarnym. Np. 22.b4
c5 23.Hf2 Hc6 i 24...Wa8.
22...c5 23.h4 d5!
MKKKKKKKKN
I3@?@?07@J
I@?@?,?$#J
I?@?@?$?@J
I@#$#@!@?J
I?@?$!@!"J
I@!@!@?@?J
I?"?@1@?6J
I@?*?@-@?J
PLLLLLLLLO
Nastąpił czas na kontruderzenie, gdyŜ
ruchy
pionowe
dostatecznie
osłabiły
pozycję białego króla.
24.g5 de 25.de £c6 26.¢h3
Przygotowanie 27.e5. Nie przechodziło
26.g6 h6 27.Hh5 He4 28.Gh6 gh 29.Hh6
He2 i 30...He3.
26...c4 27.e5 d3 28.£e1
Jedyne. JeŜeli 28.He3 to fg 29.hg Wf5
30.Wf5 He6 31.He4 g6 32.Kg4 gf 33.Hf5
Hf5 34.Kf5 Ga3!°.
28...fe 29.£e5 ¤b4! 30.bc bc
31.£d4 £b5 32.f6 d2! 33.£f4
Licząc na 33...dcH 34.Wc1 Wc8 35.Hg4
z szansami na remis.
33...£d7 34.¢g2 d1£! 35.¦d1
£d1 36.£c4 ¦f7 37.£b4 £c1 38.
£b8 ¦f8 39.f7 ¢f7 40.£b3 ¢g6!
[0:1]
Wniosek: Białe zrezygnowały z wyjaśnie-
nia pozycji w centrum (13.Ge3) i przeszły
do operacji skrzydłowych (13.Kh2 i 18.f4)
Czarne wykonały szereg mylących manew-
rów na skrzydle hetmańskim, aby wciągnąć
przeciwnika w atak na skrzydle królews-
kim. Kiedy atak dostatecznie osłabił
pozycję białego króla, nastąpiło kontrude-
rzenie w centrum wygrywające partię.
Im dłuŜej trwa napięcie w centrum tym
łatwiej jest prowadzić obronę.
Smyslov -
Smyslov -
Smyslov -
Smyslov - Kotov 1943
Kotov 1943
Kotov 1943
Kotov 1943
1.e4 c5 2.¥c3 ¥c6 3.g3 g6 4.¤g2
¤g7 5.d3 d6 6.¥f3 e6 7.¤g5 ¥ge7
8.£d2 h6 9.¤e3 e5 10.O-O ¤e6
11.¥e1 £d7 12.a3
Aby na długą roszdę czarnych zagrać
b2-b4.
12...¤h3 13.f4 ¥d4 14.¦b1 ef
15.¤f4 ¤g2 16.£g2
Czarne w pełni wyrównały grę. Obecnie
na 16.Sg2 mogło nastąpić 16...g5 17.Ge3
0-0 i dalej f7-f5 z ostrą walką. PoniewaŜ
grozi f7-f5, białe decydują się na ryzykow-
ny atak.
16...O-O 17.g4 ¦ad8
Czarne prawidłowo przygotowują kontr-
uderzenie w centrum.
18.¢h1 ¥e6 19.¤d2 d5 20.¥f3 d4
Błąd. Zamiast podtrzymać napięcie w
centrum przez 20...c4, albo otworzyć cent-
rum po 20...de 21.Se4 Sd5 czarne je
zamykają. Teraz atak skrzydłowy białych
jest uzasadniony.
21.¥e2 ¥c6 22.£h3 ¢h7 23.¥g3
f6
Wydaje się, Ŝe teraz po 24...Se5, wymia-
nie na f3 i Sg5 czarne uzyskają dobrą grę.
Ale
nieprawidłowa
strategia
zawsze
znajdzie obalenie.
OCENA POZYCJI I PLAN
63
MKKKKKKKKN
I?@?0?0?@J
I$#@3@?,7J
I?@'@'$#$J
I@?$?@?@?J
I?@?$?@!@J
I"?@!@%&1J
I?"!*?@?"J
I@-@?@-@5J
PLLLLLLLLO
24.¥f5!! gf
Lepsze było 24...g5 i potem Sc6-e5-g6-f4.
25.gf ¥c7 26.¦g1 ¥e8
Groziło 27.Wg7 Kg7 28.Wg1 Kf7 29.Hh5
Ke7 30.Wg7. Po 26...Wh8 wygrywało
27.Gh6 Gh6 28.Wg6 Hg7 29.Wg7 Kg7
30.Hg3 Kf8 31.Hc7.
27.¦g6 ¦f7 28.¦bg1 ¢g8 29.¦h6
¢f8 30.¦h7 ¢e7 31. £h5 ¢d6 32.
¤f4 ¥e5 33.¤e5 fe 34.f6!
Decydujacy cios. Czarne tracą materiał.
34...¥f6 35.£e5 ¢c6 36.¦hg7
¢b5 37.¥d4 ¢b6 38.b4 ¦c8 39.¦f7
£f7 40.£d6 ¦c6 41.¥c6 ¥e4 42.bc
[1:0]
Wniosek: Po debiucie czarne uzyskały
równą grę, co zmusiło przeciwnika do
ryzykownego ataku skrzydłowego. Czarne
odpowiedziały
prawidłowo
kontrą
w
centrum ale potem nieostroŜnie zamknęły
centrum.
Ćwiczenia
9. W znanej pozycji czarne wypróbowały
nową kontynuację 11...c5. Sprowokowało
to białe aby natychmiast wyjaśnić pozycję
w centrum. Jaka była przyczyna poraŜki
czarnych?
1.d4 d5 2.c4 c6 3.¥f3 ¥f6 4.¥c3 d6
5.a4 ¤f5 6.e3 e6 7.¤c4 ¤b4 8.0-0
0-0 9.£e2 ¥bd7 10.e4 ¤g6 11.¤d3
c5
MKKKKKKKKN
I/@?4?07@J
I$#@'@#$#J
I?@?@#(+@J
I@?$?@?@?J
I!,?"!@?@J
I@?&)@%@?J
I?"?@1"!"J
I.?*?@-6?J
PLLLLLLLLO
12.e5 cd 13.ef dc 14.¤g6 hg 15.fg
¢g7 16.¦d1 £e7 17.bc ¤c5 18.c4
¦ad8 19.¤b2 f6 20.£e4 ¦fe8 21.h4
e5 22.h5 ¥f8 23.¥h4 ¦d1 24.¦d1 f5
25.£f4 £f6 26.£g3 ¤d4 27.¦d4 f4
28.¦f4 1-0.
10.
MKKKKKKKKN
I?@+4/@7@J
I@?@?@#$#J
I?@'$#@?@J
I@?(?@?"?J
I?$!@!"?"J
I@!@?&?.?J
I/*?&1@)@J
I@-@?@?@5J
PLLLLLLLLO
Białe rozpoczęły atak na skrzydle królew-
skim dopuściwszy przy tym do osłabienia
pozycji swojego króla. W jaki sposób
moŜna obalić ten plan?
ODPOWIEDZI i ROZWIĄZANIA
C1.
a) Partia Szamajev-Popov, 1938r, charak-
teryzowała się błędami popełnionymi przez
obie strony. W sytuacji gdy zamknięte
centrum jeszcze się nie uformowało, białe
rozpoczęły przedwczesny atak pionowy na
skrzydle. Czarne odpowiedziały prawidło-
wo kontruderzeniem w centrum (16...d5),
ale potem zamknęły centrum i pozwoliły
przeciwnikowi zakończyć skutecznie atak.
Czarne powinny podtrzymywać napięcie
w centrum, co nie pozwalało na swobodny
rozwój ataku białych na skrzydle królew-
skim. (Zamiast 18...d4? naleŜało grać
18...Gb4 i dalej Gc3, de, Se5 itd.) Atak
OCENA POZYCJI I PLAN
64
czarnych na skrzydle hetmańskim okazał
się wyraźnie spóźniony.
b) Partia Reschewsky-Botwinnik, 1948.
Białe rozegrały dobrze debiut i otrzymały
obiecującą pozycję. Struktura zmkniętego
centrum dyktowała konieczność szturmu
pionowego na skrzydło królewskie. Np.
29.Wge3 Sc4 30.W3e2 Se7 31.Gf6 Kg8
32.f3 i dalej g4. Zamiast tego białe obrały
taktykę pułapkową: 29.Gf6? obliczone na
29...Sf6 30.ef Hf6 31.Wge3 We8 32.Sd5
albo 31...Sa3 32.Hb4 Sc2 33.Ha4 Se1
34.Hc6. Pozwoliło to czarnym przejąć inic-
jatywę i wzorowo przeprowadzić szturm
pionowy.
C2. W pozycji z partii Kupcik-
Capablanca, 1926r, prawidłowym planem
gry dla czarnych jest atak pionowy na
skrzydle het-mańskim, gdzie one mogą
szybko uzyskać rozstrzygającą przewagę
sił. Jednak wcześniej muszą zastosować
ś
rodki obron-ne przeciwko pionowemu
szturmowi na skrzydle królewskim. W
partii grano:
19...h5! 20.¦ef1 ¦h6!
Zagrano przeciwko h3 i g4.
21.¤e1 g6 22.¤h4 ¢f7! 23.£e1 a6
Czarne rozpoczynają działania na skrzyd-
le hetmańskim.
24.¤a4 b5 25.¤d1 ¤c6 26.¦h3 a5
27.¤g5 ¦hh8 28.£h4 b4 29.£e1
¦b8 30.¦hf3 a4 31.¦3f2 a3 32.b3
cb 33.¤b3 ¤b5 34.¦g1 £c3
i czarne wygrały.
C3.
a) Mocne centrum pionowe białych uzys-
kane w debiucie dawało im przewagę we
wszystkich wariantach (Lewenfisz-Smys-
łow 1949). Czarne nie zdąŜyły poderwać
centrum przeciwnika, które ruszyło do
przodu i dało im decydujący atak. Niebez-
pieczne było przyjęcie ofiary piona: 17...gf
18.Wg1 Kh8 19.Gd4 Gd4 20.Sd4 Wg8
21.Ke2 fe 22.dc bc 23.Hf7.
b) Po poderwaniu ich centrum, białe
mogły jeszcze uzyskać równą grę grając
17.Sf6 Wf6 18.Hb3 Hd6 19.Gg4 Kh8.
Jednak one poszły na komplikacje, w
których czarne oddały jakość za ruchome
centrum dające im wygraną. Lilienthal-
Sabo, 1950.
C4.
a) Poługajewski-Petrosjan, 1960. Prawid-
łowy plan polegał na szybkim wykorzysta-
niu przewagi w rozwoju i złej pozycji
gońca a5. Najlepszy był szybki atak na
króla. W partii grano:
14.e4! ¥d7 15.¥g5 ¦ad8 16.¤f7
¦f7 17.¥e6! £c8 18.¥d8 ¤a6
Nie wolno 18...Hd8 wobec 19.e5! z nieod-
partą groźbą e5-e6.
19.£e3! ¦e7 20.£b3 c4 21.£a3
¥c5 22.¤e3 ¦e4 23.¤c5 £c5
24.£f3 [1:0]
b) Prawidłowym planem walki z rucho-
mym centrum przeciwnika jest blokada. W
partii
Botwinnik-Euwe,
1948,
białe
zagrały:
18.¤e5! ¤e5 19.¦e5 ¦e5 20.¥e5
¥d3 21.£d3 f6 22.£g3
i uzyskały idealne ustawienie blokujących
figur. Teraz czarnych nic nie ratuje przed
pogromem. Np. 21...0-0 22.Sd7 albo
21...Wg8 22.Hh7 Wg2 23.Kf1. Grano:
22...fe 23.£g7 ¦f8 24.¦c7 £c7
Przegrywa teŜ 24...Hd6 25.Wb7 d3
26.Wa7 Hd8 27.Hh7.
25.£c7 ¤d5 26.£e5 d3 27.£e3
¤c4 28.b3 ¦f7 29.f3 ¦d7 30.£d2 e5
31.bc bc 32.¢f2 ¢f7 33.¢e3 ¢e6
34.£b4 ¦c7 35.¢d2 ¦c6 36.a4
[1:0]
C5.
C5.
C5.
C5. Alechin-Sterk, 1921. Białe źle roze-
grały debiut (6.Sb5? zamiast 6.Gd3 lub
6.c5) i czarne mogłyby dostać przy
centrum statycznym piękną grę z szansami
na atak, grając 15...Sg4! z groźbami Sf2 i
Sge5. Błędny plan związany z operacjami
na skrzydłach, pozwolił na otwarcie
centrum (zamiast 17...Se4 było lepsze
17...Sc5), i białe wspaniale przeprowadziły
atak figuro-wy. Po 23.Gf6! z groźbami
24.Wg4 i Wg7 nic juŜ nie ratowało
OCENA POZYCJI I PLAN
65
czarnych. Np. 23...h5 24.Wg4 He2 25.Wg7
Kh8 26.Sg5 z matem, albo 23...h6 24.Se5 z
groźbą 25.Hg4.
C6.
C6.
C6.
C6. Tal - Smyslov 1959. Plan białych:
korzystając z przewagi w rozwoju rozpo-
cząć atak na króla. W partii było:
12.¤d2! £a6
Lepsze było 12...Ha4 13.Sc8 Wac8
14.Gb3 Hd4 15.Sd4 z nieco gorszą
końcówką.
13.¥f5!! ¤d8 14.£h4! bc 15.£g5
¥h5
JeŜeli 15...Se8 to 16.Hd8 Ha2 17.Gc3 Sef6
18.Wd7 Gd7 19.Sh6 Kh8 20.Wf6!8.
16.¥h6 ¢h8 17.£h5 £a2
Bardziej uporczywe było 17...Gf6.
18.¤c3 ¥f6 19.£f7! £a1 20.¢d2
¦f7 21.¥f7 ¢g8 22.¦a1
i białe wygrały.
C7.
C7.
C7.
C7. Keres-Najdorf, 1939. Białe przepro-
wadziły precyzyjnie atak „mniejszości
piuonowej”. Sprzyjały temu powolne ma-
newry przeciwnika, który nia prowadził
aktywnwej kontrgry w centrum. Np.
zamiast 13...Sf6 naleŜało grać 13...g6 i
następnie Sg7 albo Gf5. Zamiast 17...f6:
17...Wac8, a po odejściu hetmana z pola
c2:
Ge6-f5;
wymieniając
gońce
i
nawiązując kontrgrę w centrum.
C8.
C8.
C8.
C8. Kotov-Ragozin, 1949. Białe powinny
wybrać następujący plan: związać czarne
figury obroną piona c6 i ustawić placówkę
w centrum przez Se5. W partii było:
17.£c2 £d6 18.¦fc1 g6 19.¦b3
¥d7 20.h3 ¥b8 21.a3 ¤d7 22.¦c3
¤e8 23.h4 a6 24.h5 ¦a7 25.hg hg
26.¥e5
Dwa pierwsze punkty planu są zrealizo-
wane. Czarne rozpoczynają ostrą kontrgrę
na skrzydle hetmańskim.
26...a5 27.b5!
Taktyczne obalenie zamysłu czarnych.
Teraz na 27...c5 natąpi 28.dc! He5 29.cb!
Wc3 30.ba! Wc2 31.Wc28.
27...¦ac7 28.bc ¢g7
Nie przechodzi 28...Sc6 wobec 29.Gb5.
29.£b1 ¥c6 30.£b6 ¦b8 31.£b8
¥b8 32.¦c7 £a3 33.¤g6 ¥c6
34.¦1c6 ¤c6 35.¦f7 ¢h6 36.f4 £e3
37.¢h2 £e5 38.fe [1:0]
C9.
C9.
C9.
C9. Awerbach-Penrose, 1954. Czarne nie
powinny spieszyć się z wyjaśnianiem
pozycji w centrum. Lepiej było grać
11...h6, 12...He7 itd. Po 12.e3! gra jest
korzystna dla białych. Np. 12...Sd5 13.Sd5
ed 14.Gg6 hg 15.Sg5 z groźbami 16.e6 i
16.Hf3.
C10.
C10.
C10.
C10. W partii Bisguier-Petrosjan, 1954
najlepszym rozwiązaniem jest kontruderze-
nie w centrum, aby wykorzystać osłabienie
pozycji białego króla. W partii było:
25...e5! 26.f5 ¥d4! 27.£f1
Skoczka nie wolno brać: 27.Gd4 ed
28.Sd5 Gf5.
27...¥db3 28.¥b3 ¥b3 29.£e1
¥c5! 30.£b4 ¤b7 31.¥d5 ¦a4!
32.£d2
Na 32.Hc3 nastąpi Ga6 33.Se3 Hb8 z sil-
nym naciskiem.
32...¤d5! 33.£d5 ¦b4 34.¤f3 £a8
35.£d2 £b7 36.¦g2 ¦b8 37.¤d1
Wobec groźby 37...Sa4 białe muszą
oddać piona e4.
37...£e4 38.¤c2 £c4 39.g6 ¦b2
40.gh ¢h8 41.¦bg1 £h4 42.¦h2
£f4 [0:1]