CHRONOLOGIA

Kotlina Karpacka

○

Strefa pólnocnoalpejska

○

Krąg nordyjski (Skandynawia) - wyroby wyłącznie z surowca importowanego

○

Strefa atlantycka (wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego, Francji, Wielkiej Brytanii)

○

Wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego

○

Rejon uralski

○

Rejon kaukaski

○

Ośrodki metalurgiczne

-

Małe znaczenie dla Europy Środkowej

BrA1 - 2300-1850

○

BrA2 - 1850-1650

○

BrB1 (B) - 1650-1500/1450

○

BrB2 (C1)- 1500/1450-1380

○

BrC (C2) -1380-1330/1300

○

BrD - 1330/1300-1200/1150

○

HaA1 - 1200/1150-1100

○

HaA2 - 1100-1040

○

HaB1 - 1040-950/900

○

HaB2 - 950/900-

○

HaB3 - -800

○

HaC - 800-600

○

HaD - 600-450

○

Fazy wg Paula Reinecke

-

Epoka brązu

Wczesna epoka żelaza

I Okres Epoki Brązu (BrA2-BrB) - k. unietycka, mierzanowicka

II Okres Epoki Brązu (BrC1-BrC2, od 1400) - k. przedłużycka, trzciniecka

III Okres Epoki Brązu ( BrD-HaA1) - wczesna k. łużycka

IV Okres Epoki Brązu (HaA2-HaB1) - młodsza k. łużycka (styl ostrego profilowania i ceramiki żłobkowanej)

V Okres Epoki Brązu (HaB2-HaB3) - młodsza k. łużycka (łagodne profilowanie, ceramika grafitowa i kanelowana

VI Okres Epoki Brązu (HaC-HaD) - schyłek k. łużyckiej, w HaD kultura pomorska

Dwiczenia 1 - chronologia

1 marca 2010
09:30

Archeologia epoki brązu Strona 1

Datowanie absolutne

Metoda importów (datowanie krzyżowe)

-

Charakterystyczne formy i chronologie względne są ze sobą porównywane i synchronizowane do momentu, kiedy trafi się na takie stanowisko,
które można wydatowad bezwzględnie - daje to możliwośd przeniesienia tej daty na wszystkie stanowiska, które zostały zsynchronizowane
względnie
Metoda radiowęglowa - nie daje satysfakcjonującej dokładności

-

"plateau halsztackie" - wszystkie daty radiowęglowe wychodzą z dokładnością 800-400, a to nic nie daje. Metoda przydaje się tylko kiedy nie ma
zabytków (np. w datowaniu dołów posłupowych)
Datowanie na podstawie wybuchu wulkanu na wyspie Thera

-

Tradycyjnie - ok. 1500
1520-1670 - faza destrukcji osiedla w Akrotiri (radiowęglowa)
W rdzeniach lodowych - związki siarki z wybuchu wulkanu - XVII w. BC

1626 - uszkodzenia mrozowe sosen kalifornijskich
1628-1627 - zapis z dębów irlandzkich

Dendrochronologia

Obecnie szacuje się wybuch wulkanu na ok. 1625, czyli fazę późnohelladzką 1a - każe to zmienid również chronologię importów
Dendrochronologia

-

Groby w trumnach kłodowych (II i III OEB) - precyzyjne daty i importy
Osiedla palafitowe - Niemcy, Szwajcaria, Francja

Synchronizacje
XVIII-XVII - kultury tellowe w Kotlinie Karpackiej - okres grobów szybowych w Mykenach

-

1929-1891 - skarb z el-Tôd (czasy Amenemhata II) - styl Hajdusamson-Apa w Kotlinie Karpackiej

-

1850-1650 - przedmioty z ornamentyką spiralną - asyryjskie faktorie w Azji Mniejszej

-

1825±10 - grób książęcy z Helmsdorf (BrA2, późny BrA1)

-

1942±10 - grób książęcy z Leubingen (BrA2)

-

1400 początek II OEB

-

1340-1050/1000 - importy środkowoeuropejskiego uzbrojenia w stylu faz BrD-HaA1 - okres PHIIIB - submykeoski

-

1050-930 - przełom faz HaA2-HaB1

-

778±5 - komora grobu z Wehringen, wczesny HaC

-

Około 450 - początek LtA

-

Kultury w poszczególnych fazach

okres wczesnohelladzki, wczesnominojski

○

Faza A0 - w strefie północnoalpejskiej - brak przedmiotów brązowych

-

Krąg unietycko-straubioski

○

Kultury tellowe w Kotlinie Karpackiej

○

Wczesny brąz nordyjski (najwcześniej A2)

○

Kultury atlantyckie

○

Kultury wysp Morza Śródziemnego

○

Faza A - okres środkowohelladzki (środkowominojski)

-

Okres późnohelladzki - kultura mykeoska i jej ekspansja

○

Fazy B i C - okres mogiłowy w Europie Środkowej

-

Brąz D, HaA i HaB - okres pól popielnicowych - ciałopalny obrządek pogrzebowy

-

HaC i HaD - okres halsztacki - wczesna/przedceltycka epoka żelaza

-

Dwiczenia 2 - datowanie

9 marca 2010
09:30

Archeologia epoki brązu Strona 2

UZBROJENIE

To dobry wyznacznik chronologiczny - duża zmiennośd i fakt, że męskie przedmioty są bardziej
interregionalne

-

Broo brązowa była wskaźnikiem bogactwa materialnego, związana była z etosem bohatera,
indywidualnego herosa

-

MIECZ
Rękojeśd - jelec, trzpieo, głowica (z gałką lub bez)
Głownia - sztych i zastawa, ricasso (przewężenie głowni przed jelcem)

Ukształtowanie rękojeści - podstawa typologii (podział ten jednak może byd sztuczny, z okładziną mogły wyglądad tak samo)
Z płytką do rękojeści

-

Z kolcem do rękojeści

-

Ze sztabą do rękojeści

-

Z pełną rękojeścią z brązu - przynitowaną lub nadlaną

-

Miecz > 30 cm > sztylet

Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. pierwsze miecze pojawiają się na terenie Anatolii, w III tysiącleciu - w świecie egejskim

-

W okresie środkowo- i późnohelladzkim(2000-1300) - sporo różnych mieczy

-

Mykeoskie rapiery - o bardzo wąskiej, długiej, zwężającej się ku sztychowi głowni o daszkowatym przekroju - służyły do fechtunku, pchnięd

-

Znajduje się je w grobach szybowych, ale też poza kulturą mykeoską - na Bałkanach, nad Dolnym Dunajem, w okolicach Bratysławy

SZTYLETY

Najstarsze z płytką - k. unietycka (Odra, Łaba, …), BrA1-A2, trójkątna głownia, są i z płytką i z pełnią głownią przynitowaną

-

Zdobienie trójkątnym motywem - raczej A2, cecha unietycka na głowni

-

Faza A - trójkątne z ażurową rękojeścią - Szwajcaria

-

Na północy - krzemienne naśladownictwo sztyletów brązowych (Skandynawia)

-

Atlantyckie - z odbijanymi punktami - Bretania, W. Brytania

-

Okres mogiłowy (BrB-C) - Górny Ren i Dunaj - lancetowaty kształt, szersza płytka do rękojeści

-

Miecze z ramowatą rękojeścią - Sosnowa Maza, Dolna Wołga (BrC2-D), krótkie mieczyki (w Polsce 3 takie - Jarosław, Przemyśl,…)

-

Kultury pól popielnicowych - sztylety podobne do mieczy

-

Bimetaliczny sztylet z ażurową rękojeścią - horyzont kimmeryjski - HaB3

-

HaD - bimetaliczne, z antenowatą głowicą i bogato dekorowanymi pochwami

-

Dwiczenia 2 - sztylety i miecze

9 marca 2010
10:00

Archeologia epoki brązu Strona 3

MIECZE

Faza A2

○

Pełna, przynitowana rękojeśd

○

Pojawiają się też w Skandynawii,
rozpoczynając tam epokę brązu, można
tam znaleźd również krzemienne
naśladownictwa tych mieczy

○

Młodsze - typ Zajta (BrB) - mają węższą
częśd jelcową

○

Typ Apa (Kotlina Karpacka)

-

Częste zestawy w grobach męskich
sztylet+miecz+szpila, lub
siekiera+miecz+szpila

○

Forma skandynawska - również wczesny brąz ( +
jedno naśladownictwo kamienne)

-

C1-C2 - kultury mogiłowe - długie miecze z płytką do
rękojeści i długą rapierowatą głownią (Boin-
Kesthely) - ściśle nawiązują do mieczy mykeoskich

-

BrC2 w Niemczech i Kotlinie Karpackiej - krótkie miecze z
grzybkowatą rękojeścią

-

Krąg mogiłowy, strefa północnoalpejska

○

Schyłek C2

○

Głownia rapierowata

○

Rękojeśd bez otworów na nity w trzpieniu

○

Miecze ze sztabą do rękojeści

-

Faza BrC2

○

Miecze z ośmiokątnym przekrojem rękojeści

-

Raczej miecze z pełną rękojeścią, często ażurową, pustą w
środku

○

Dłuższe niż Apa

○

Często bardzo bogata dekoracja rękojeści

○

Egzemplarze z szerszą partią jelcową - dawniejsze (II OEB), z
węższą (III OEB)

○

Krąg bałtyjski

-

Charakterystyczne dla III OEB - mają gałkę

○

V OEB - krótki tępy kolec, długa wysmukła głownia o
trapezowatym przekroju

○

Miecze z kolcem - krąg nordyjski - Skandynawia, Pomorze

-

Archeologia epoki brązu Strona 4

Wyznacznik fazy brąz D/HaA1

○

Długi kolec, szeroka głownia, okrągła, gładka rękojeśd

○

Pd Niemcy, Kotlina Karpacka (tam lokalny wariant Regaly)

○

Typ Riegsee

-

Młodszy typ mieczy z płytką do rękojeści

○

Zasięg - wzdłuż Alp - od wschodniej Francji do Kotliny Karpackiej

○

Wydłużona płytka do rękojeści w kształcie rybiej głowy

○

Głownia rozszerza się po czym zwęża na koocu

○

Dolna częśd sztychu - coraz cięższa (Przełom HaA/HaB)

○

Typ Rixheim

-

Szersza głownia, węższa partia rękojeści

○

BrD/HaA1 (W HaA1 dodatkowo kolec kooczący sztabę)

○

Krąg północnoalpejski, nordyjski (importy), parę w Grecji, na wyspach,
jeden w Egipcie (Seti I)

○

Typ Reutlingen - młodsze ze sztabą do rękojeści

-

W kręgu nordyjskim również wytwarzano miecze ze sztabą do rękojeści - te miały
b. wąską sztabę

-

HaA1-A2

○

Miecze Liptowskiego to albo cały ten typ albo podtyp z Kotliny Karpackiej

○

Strefa północnoalpejska - miecze z pełną rękojeścią z trzema zgrubieniami (in. typ
Liptowskiego)

-

Południowe Niemcy i Kotlina Karpacka

○

Wyraźne poszerzenie głowni w dolnej części, dekoracja na głowni

○

HaB1

○

Z miseczkowatą głowicą

-

Częste ricasso, dekoracja ryta na krawędziach zastawy

○

Jedno lub dwa zagłębienia w sztabie do rękojeści

○

Gł. strefa północnoalpejska

○

Młodsze w brązie atlantyckim - miecze z językiem karpia (b. mocnym
przewężeniem sztychu)

○

Miecze ze sztabą do rękojeści z HaB

-

Przeważnie gładka rękojeśd



Pojedyncze podwinięcie



HaB2

○

Typ Tarquinia - z 3 liniami na rękojeści



Typ środkowoeuropejski - ze sporym zdobionym guzkiem



HaB3

○

Z antenowatą głowicą

-

Głównie krąg nadłabski, północnoalpejski

○

Typ Mörigen (z siodłowatą rękojeścią)

-

Ma wgłębienie w środkowej części rękojeści

○

Pełna rękojeśd przynitowana do sztaby

○

Typ Anvernier

-

Miecz z kolcem i głowicą z rogami

-

V OEB

○

Miecze z nerkowatą głowicą

-

Broo jest i brązowa i żelazna (wtedy większa)

○

Głównie miecze ze sztabą ale sztaba nie jest wtedy H-kształtna tylko płaska

○

Często - gałka do rękojeści grzybkowatego kształtu

○

Miecze są głównie wysmukłe, zakooczone często ostrym szpicem

○

W HaC - dużo grobów wojowników

-

Typ Akinakes

(ricasso, dekoracja ryta)

Dwiczenia 3 - miecze cd

16 marca 2010
09:30

Archeologia epoki brązu Strona 5

Nieduży - między sztyletem a mieczem

○

Broo Scytów ze stepów (VI-V w.)

○

Jelec o sercowatym kształcie

○

Typ Akinakes

-

Archeologia epoki brązu Strona 6

BERŁA SZTYLETOWE

Znajdowane tylko w kulturze unietyckiej BrA2 w grobach ksi ążęcych

-

Głownia sztyletu osadzona poprzecznie na trzonku

-

Mocowanie - małymi nitami (duże są tylko dla dekoracji)

-

Wielkopolski

○

Meklemburski (z guzkiem na obuchu)

○

2 typy

-

W Irlandii - ślady takich bereł z rękojeścią z drewna - asymetryczne głownie mogą
pochodzid nie ze sztyletów ale z bereł - znajduje się takie w Irlandii i Hiszpanii
(ogólnie kultura El Argar ma dużo podobieostw z okolicami Odry i Łaby)

-

Berła sztyletowe występują też licznie w sztuce naskalnej - byd może miały
charakter ceremonialny

-

SIEKIERY BOJOWE WYSTĘPUJĄ W ŚRODKOWEJ EUROPIE I STREFIE PRZYALPEJSKIEJ
CZEKANY - W OKOLICACH KOTLINY KARPACKIEJ

CZEKANY

Początek - w Mezopotamii, potem Kaukaz i Kotlina Karpacka

○

BrA1-A2

○

Ze zwieszonym obuchem

-

Hajdusamson-Apa -z grzebieniowatym obuchem

-

Dorzecze Cisy

○

Typ Dragomiresti - z przedłużonym obuchem

-

Pojawiają się w późnym neolicie - miedziane, sprowadzane nawet do
Skandynawii

○

Z otworem na obuch w środkowej części

-

Dwiczenia 3 - berła, czekany i siekiery

16 marca 2010
09:30

Archeologia epoki brązu Strona 7

Pobrany wycinek ekranu: 2010-05-23; 22:27

Ebro

Tamiza

Loara

Gwadalwikir

Sekwana

Garonna

Rodan Pad

Drawa

Łaba

Ren

Wezera

Odra

Wisła

Warta

Noted

Bug

Dunaj

Sawa

Cisa

Marusza

Aluta

Dniestr

Dniepr

Pryped

Drina

Wardar

Niemen

Mapa europy

23 maja 2010
22:26

Archeologia epoki brązu Strona 8

Pireneje

Masyw Centralny

Alpy

Archeologia epoki brązu Strona 9

31 sierpnia 2010
19:49

Archeologia epoki brązu Strona 10