INTERAKCJE POMIĘDZY
LEKAMI
A
ŻYWNOŚCIĄ
Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie
Katedra Żywienia i Dietetyki
Collegium Medicum w Bydgoszczy
na podstawie
M. Jarosz, J. Dzieniszewski, 2003
INTERAKCJE POMIĘDZY
LEKAMI
A
ŻYWNOŚCIĄ
Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie
Katedra Żywienia i Dietetyki
Collegium Medicum w Bydgoszczy
na podstawie
M. Jarosz, J. Dzieniszewski, 2003
Mechanizmy interakcji pomiędzy żywnością a
lekami
I.
Wpływ żywności na farmakokinetykę leków
1.
Zaburzenia wchłaniania i wydalania leków
2.
Zaburzenia biotransformacji leków w
organizmie
3.
Działania synergiczne leków i składników
pożywienia
II.
Wpływ leków na wartość odżywczą pokarmu
Czynniki przyspieszające metabolizm
D
ieta wysokobiałkowa z ograniczeniem
węglowodanów,
Warzywa kapustne,
M
ięso pieczone na rożnie (węgiel drzewny).
Czynniki hamujące metabolizm
D
ieta nisokobiałkowa i równocześnie
wysokowęglowodanowa.
Fizjologiczne; wiek, płeć
Chorobowe np. uszkodzenie wątroby, nerek,
gorączka
Indywidualna wydolność mechanizmów
odpowiedzialnych za biotransformację leków
(szybkość i rodzaj przemian) decyduje o sile ich
terapeutycznego działania, jak również o
wystąpieniu działań niepożądanych i toksycznych.
Czynniki wpływające na przemiany leków w
organizmie
Działanie toksyczne leków (uszkodzenie komórek i
tkanek) związane jest głównie z powstawaniem
wolnych rodników tlenowych (produktów częściowej
redukcji tlenu w przebiegu utleniania ksenobiotyków
pod wpływem monooksygenaz i cytochromu P450).
Interakcje składników pokarmowych z lekami zależą
głównie od tego, czy są one metabolizowane przy
współudziale tych samych enzymów cytochromu
P450.
2.
Zaburzenia biotransformacji leków
ZABURZENIA
BIOTRANSFORMACJI LEKÓW
TEOFILINA (1/2)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
euphyllin,
theophyllinium prolongatum
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Astma oskrzelowa,
•
Przewlekłe spastyczne zapalenie oskrzeli.
Składnik
żywności
Skutek
interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Smażone lub
grilowane
mięso.
• Zmniejszenie
stężenia leku
we krwi.
•
Przyspieszony metabolizm
leku w wątrobie (o 42%)
poprzez pobudzenie enzymów
mikrosomalnych przez związki
powstałe podczas smażenia
lub grilowania mięsa.
TEOFILINA (2/2)
3. Konsekwencje kliniczne:
• Brak lub osłabienie efektu terapeutycznego.
ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH H2
(1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
•
RANITYDYNA: Ranisan, Ranigast, Zantac i inne
•
FAMOTYDYNA: Famogast, Famotidine, Ulfamid,
Quamatel,
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
•
Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,
•
Dyspesja czynnościowa.
ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH (2/3)
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm
interakcji
• Posiłki różne (w
ciągu dnia).
• Czas utrzymywania
pH>4 w żołądku w
ciągu 12 godzin jest
istotnie krótszy niż u
osób nie
spożywających
posiłków.
•
Posiłki stymulują
wydzielanie kwasu
solnego, wpływając
na obniżenie pH w
żołądku.
3. Konsekwencje kliniczne:
• Zmniejszenie skuteczności leku.
ANTAGONIŚCI RECEPRORÓW HISTAMINOWYCH (3/3)
4.
Komentarz autorów pracy:
Antagoniści receptorów histaminowych H2
powinny być zażywane po posiłku, a nie
przed posiłkiem wieczornym.
BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
•
FELODYPINA: plendil,
•
NIFEDYPINA: adalat, nifedipine,
•
NIMODYPINA: nimotop,
•
NITRENDIPINE: nitrendypina,
•
WERAPAMIL: isoptin, verelan,
•
NISOLDIPINE
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Nadciśnienie tętnicze,
•
Choroba niedokrwienna serca.
Składnik żywności
Skutek interakcji
z lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxybergamolt
yna).
• 3-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.
•
Zmniejszenie
metabolizmu blokerów
kanału wapniowego w
wątrobie i jelicie cienkim
(hamowanie układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego).
BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (2/3)
3.
Konsekwencje kliniczne:
•
Hipotonia ortostatyczna,
•
Zaczerwienienie twarzy,
•
Ból głowy.
BLOKERY KANAŁU WAPNIOWEGO (3/3)
BENZODWUAZEPINY (1/2)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
•
MIDAZOL: dormicum,
•
TRIAZOLAM: halcion.
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Bezsenność.
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy. • Znacznie
zwiększone
stężenie leku we
krwi.
•
Prawdopodobnie
zachodzi hamowanie w
jelicie cienkim reakcji
oksydacji leku, tj. układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez składniki
soku grejpfrutowego
(flawonoidy).
BENZODWUAZEPINY (2/2)
3. Konsekwencje kliniczne:
• Ryzyko depresji oddechowo-krążeniowej.
CYKLOSPORYNA (1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
sandimmum
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Immunosupresja po przeszczepie organów,
•
Choroba Crohna,
•
Stwardnienie rozsiane,
•
Toczeń trzewny,
•
Reumatoidalne zapalenie stawów,
•
Łuszczyca,
•
Zespół nerczycowy.
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxybergamolt
yna).
• 3-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.
•
Zmniejszenie
metabolizmu blokerów
kanału wapniowego w
wątrobie i jelicie
cienkim (hamowanie
układu
enzymatycznego
CYP3A4 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego).
CYKLOSPORYNA (2/3)
CYKLOSPORYNA (3/3)
3.
Konsekwencje kliniczne:
•
Wzrost stężenia kreatyniny w surowicy krwi,
•
Wzrost PR,
•
Drżenie kończyn,
•
Napady drgawek,
•
Miopatia,
•
Bóle głowy,
•
Zaburzenia miesiączkowe.
CYZAPRYD (1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
coordinax, gaspiro,
prepulsid, propulsin
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Choroba refluksowa żołądkowo-przełykowa,
•
Dyspepsja czynnościowa,
Składnik żywności
Skutek interakcji
z lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy.
• Znaczne
zwiększenie
biodostepności
leku w
organizmie.
•
Składniki soku
grejpfrutoego powoduja
przejściowe zaburzenia
aktywności cytochromu
P4503A4 (CYP3A4) w
ścianie jelita i
zmniejszenie
metabolizmu leku w
wątrobie.
CYZAPRYD (2/3)
3.
Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić):
•
Biegunka, bóle brzucha,
•
Senność,
•
Niedociśnienie tętnicze,
•
Częstoskurcz nadkomorowy.
CYZAPRYD (3/3)
LEKI PRZECIWHISTAMINOWE (1/2)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
•
ASTEMIZOL (astemizol, hismanal),
•
TERFENADYNA (hisfedin, teldane)
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Choroby alergiczne.
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).
• 5-krotny wzrost
stężenia leku we
krwi.
•
Zmniejszenie
metabolizmu w
wątrobie poprzez
hamowanie enzymów
cytochromu 450 przez
flawonoidy soku
grejpfrutowego.
LEKI PRZECIWHISTAMINOWE (2/2)
3. Konsekwencje kliniczne:
• Zaburzenia rytmu serca (częstoskurcz
polimorficzny).
LOWASTATYNA (1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
lovastatin, levacor
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Pierwotna hipercholesterolemia,
•
Hipercholesterolemia i hipertrójglicerydemia.
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna, 6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).
• Znaczne
(kilkukrotne)
zwiększenie
stężenia
lowastyny i jej
metabolitu
(hydroksykwasu)
we krwi.
•
Prawdopodobnie
flawonoidy
–soku
grejpfrutowego blokują
metabolizowanie leku
w jelicie cienkim przez
enzymy z rodziny
CYP3A4.
LOWASTATYNA (2/3)
3.
Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić objawy
niepożądane):
•
Wzdęcia, bóle brzucha, biegunka,
•
Zaburzenia ostrości widzenia,
•
Świąd skóry,
•
Wzrost CPK,
•
Senność, zmęczenie, miopatia
LOWASTATYNA (3/3)
SYMWASTATYNA (1/3)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
zocor
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Pierwotna hipercholesterolemia (głównie typu IIa i
IIb),
Składnik żywności
Skutek interakcji z
lekiem i
konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Sok grejpfrutowy
(flawonoidy:
naringenina,
querecetina,
kampferol,
furanoumaryna,
6,7-
dihydroxyberga-
moltyna).
• Znaczne
zwiększenie
stężenia leku i jego
metabolitu we
krawi.
•
Prawdopodobnie
flawonoidy
–soku
grejpfrutowego
hamuja
metabolizowanie leku
w jelicie cienkim i
wątrobie ( głownie
przez blokowanie
enzymów z rodziny
CYP3A4.
SYMWASTATYNA (2/3)
3.
Konsekwencje kliniczne (mogą wystąpić objawy
niepożądane):
•
Wzdęcia, bóle brzucha, biegunka,
•
Zaburzenia ostrości widzenia,
•
Świąd skóry,
•
Wzrost CPK,
•
Senność, zmęczenie, miopatia.
SYMWASTATYNA (3/3)
INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (1/4)
1.
Preparaty farmaceutyczne:
•
PHENELZYNA: nadril,
•
TRANYLCYPROMINA: parnate.
2.
Główne wskazania do stosowania:
•
Zespoły depresyjne endogenne przebiegające z
zahamowaniem psychomotorycznym i niskim
poziomem lęku.
Składnik
żywności
Skutek interakcji z
lekiem i konsekwencje
kliniczne
Mechanizm interakcji
• Produkty
zawierające
tyraminę.
• Nasilenie pobudzenia
obwodowego układu
adrenergicznego,
wywołanego przez
nadmiar amin
sympatykokinetycznych,
mających zdolność
uwalniania
norepinefryny z
zakończeń nerwów
sympatycznych.
•
Zachamowanie
metabolizowania
tyraminy przez
monoaminooksydazy.
INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (2/4)
Produkty żywnościowe bogate w tyraminę:
salami, peperoni, kiełbasa Bologne,
ser: Parmezan, Brie, Mozarella, Ementaler, Cheddar,
Camembert, Provolone, Romano, Roquefort, Gruyere
ryby (marynowane, solone, wędzone), kawior,
wątroba wołowa i drobiowa (przechowywane),
sos sojowy,
koncentrat mięsny (dodatek do sosów, zup),
awokado, przejrzałe banany, figi z puszki lub przejrzałe,
bób,
suplementy z drożdży, ekstrakt z drożdży,
kofeina (w dużych ilościach),
wina: Chianti, typu Vermouth, likiery: Chartreuse,
Prambuie.
INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (3/4)
3. Konsekwencje kliniczne:
•
Pobudzenie psychruchowe,
•
Tachykardia,
•
Gwałtowny wzrost PR krwi (czasami przełom
nadciśnieniowy),
•
Udar krwotoczny mózgu.
INHIBITORY MONOAMINOOKSYDAZ (4/4)
Wpływ żywności na transport leków w
organizmie (1/2)
Wiele leków, szczególnie o charakterze kwaśnym
(
salicylany, klofibraty, digoksyna, dikumarol,
fenobarbital, fenylobutazon, tolbutamid,tetracykliny
)
po wniknięciu do krwioobiegu wiąże się z białkami
osocza krwi -
głównie albuminami.
Lek związany z białkiem nie wykazuje aktywności
farmakologicznej, nie podlega procesom
biotransformacji i wydalania.
Wiązanie leku z białkami osocza jest procesem
odwracalnym.
Liczba miejsc wiążących lek, na cząsteczce białka jest
ograniczona -
jedynie określona ilość leku może
zostać związana
Wpływ żywności na transport leków w
organizmie (2/2)
Wykazano, że obecne w pożywieniu
kwasy tłuszczowe
mogą konkurować z lekiem o miejsca wiązania na
cząsteczce białka.
Stosowanie diety bogatotłuszczowej podczas terapii
lekami o charakterze kwaśnym prowadzi do
wypierania leków z połączeń białkowych, wzrostu w
organizmie wolnej (wykazujacej aktywność
biologiczną) frakcji leku,
nasilenia działania farmakologicznego leku i jego
toksyczności.