Australopitek

Australopiteki

Australopiteki -- najstarsze istoty

najstarsze istoty

przez większość naukowców zaliczane

do podrodziny

człowiekowatych

Homininae

; czasem teŜ umieszczane w

samodzielnej podrodzinie

Australopitecithecinae. śyły 4,5

Australopitecithecinae. śyły 4,5--2 mln

2 mln

lat temu (wczesny plejstocen),

początkowo w Afryce Wschodniej, na

terytorium Wielkich Rowów

Afrykańskich (Great Rift Valley)

Afrykańskich (Great Rift Valley) -- tam

tam

naukowcy doszukują się kolebki

ludzkości

ludzkości -- później takŜe w Afryce

później takŜe w Afryce

Południowej i Środkowej.

Charakteryzowały się masywną

szczęką, mocnym uzębieniem, ale juŜ

krótkimi kłami

krótkimi kłami -- umoŜliwiało to

umoŜliwiało to

poziomy ruch trący i świadczy o

przewadze twardego pokarmu

roślinnego. Posiadały stopy o

nieprzeciwstawnym paluchu (jak u

człowieka), były przystosowane do

chodzenia w pozycji pionowej.

Homo habilis

Homo habilis (człowiek zręczny)

Homo habilis (człowiek zręczny) -- hominid z Afryki

hominid z Afryki

wschodniej, Ŝyjący 2,5

wschodniej, Ŝyjący 2,5--1 mln lat temu.

1 mln lat temu.

Miał od ok. 100 do ok. 125 cm wzrostu i 45 kg masy.

Czaszka

Czaszka H. habilis

H. habilis charakteryzuje się pojemnością 750

charakteryzuje się pojemnością 750--800

800

cm3, silnym wysklepieniem, drobnym uzębieniem,

zbliŜonym morfologicznie do

Homo sapiens

. Nazwa

"człowiek zręczny" została mu nadana, poniewaŜ uznano go

za twórcę

narzędzi kamiennych

znalezionych w złoŜach

sprzed 1,8 mln lat. Do gatunku tego niektórzy badacze

zaliczają teŜ

Homo rudolfensis

australopitek

, którego

najstarsze znane szczątki

datowane są na 3,6 mln lat.

Znaleziono je w Etiopii i

datowane są na 3,6 mln lat.

Znaleziono je w Etiopii i

Tanzanii. Miał szeroką

miednicę, wysklepioną stopę,

paluch u stopy zrównany z

innymi palcami, kciuk

przeciwstawny, ramiona były

długie, a pojemność mózgu

wynosiła ok. 600 cm2.

wynosiła ok. 600 cm2. A.

afarensis

afarensis był roślinoŜercą o

był roślinoŜercą o

niskiej, krępej budowie.

Homo erectus

Homo erectus (Człowiek wyprostowany)

syn.

syn. pitekantrop

pitekantrop ((Homo erectus

Homo erectus syn.

syn.

Pithecanthropus erectus

Pithecanthropus erectus)

) -- gatunek

gatunek

człowiekowatych

uznawany za przodka

człowieka

współczesnego. śył

przypuszczalnie od około 2 milionów do 300

tysięcy lat temu. W porównaniu do

Homo

habilis

miał mniej spłaszczone czoło i

mniejsze

zęby

. Posiadał mózg o wielkości

około 3/4 mózgu człowieka współczesnego.

Wzrost od 130 do 170 cm.

Pitekantrop miał niewielką pojemność puszki

mózgowej, masywną Ŝuchwę bez bródki,

Pitekantrop miał niewielką pojemność puszki

mózgowej, masywną Ŝuchwę bez bródki,

niskie, cofnięte czoło z prostoliniowym

zarysem grubych wałów nadoczodołowych i

potęŜne kłykcie potyliczne zestawiające

czaszkę z kręgosłupem. Pitekantrop poruszał

się w postawie wyprostowanej. Posługiwał się

on prymitywnymi narzędziami kamiennymi.

Budował szałasy. Jako jeden z pierwszych

człowiekowatych polował i Ŝywił się

większymi zwierzętami.

Na pewnych stanowiskach archeologicznych

związanych z

związanych z Homo erectus

Homo erectus (między innymi

(między innymi

na terenie

Francji

Chin

) znaleziono ślady

wskazujące na kontrolowane uŜycie ognia,

ale wydaje się, Ŝe nie była to często

spotykana umiejętność.

Neandertalczyk

Neandertalczyk ((Homo sapiens

Homo sapiens

neanderthalensis

Neandertalczyk

Neandertalczyk ((Homo sapiens neanderthalensis

Homo sapiens neanderthalensis, człowiek

, człowiek

neandertalski)

neandertalski) -- podgatunek

podgatunek

człowieka rozumnego

; ostatnio

coraz częściej uwaŜany za osobny gatunek

coraz częściej uwaŜany za osobny gatunek H.

neanderthalensis

neanderthalensis. śył w środkowym

. śył w środkowym

plejstocenie

Kulturę

europejskiego odłamu neandertalczyków określa się jako

kulturę mustierską

. Prawdopodobnie wywodził się od

Homo

heidelbergensis

lub gatunku z nim blisko spokrewnionego.

Neandertalczycy posiadali duŜe

mózgi

i zamieszkiwali

zachodnią

Azję

Europę

przez ponad 200 tys. lat, w okresie

duŜych wahań klimatycznych, wykazywali przystosowania

do zimnego klimatu. Jedna z hipotez na temat ich wyginięcia

mówi, Ŝe nie wytrzymali presji konkurencyjnej ze strony

człowieka. Trwają spory czy neandertalczycy mogli się

krzyŜować się ze współczesnymi sobie

krzyŜować się ze współczesnymi sobie (Homo sapiens)

(Homo sapiens).

Analiza zmienności

mitochondrialnego

mitochondrialnego DNA

DNA

człowieka

współczesnego i porównanie jej z

sekwencjami

sekwencjami DNA

DNA

mitochondrialnego

neandertalczyków wskazuje, Ŝe

Rekonstrukcja wyglądu

neandertalczyka w

Neanderthal Museum,

Mettman

mitochondrialnego

neandertalczyków wskazuje, Ŝe

współczesne

populacje

ludzkie nie zawierają genów

neandertalczyka. To silnie wskazuje, Ŝe neandertalczyk był

osobnym, rozumnym gatunkiem ludzkim, lecz nie stanowi

argumentu rozstrzygającego.

Jednym z pierwszych dowodów istnienia neandertalczyka

był wykopany w

1856

roku w niemieckim

Neanderthalu

niekompletny szkielet istoty podobnej do człowieka, ale o

cięŜkiej budowie i grubym wale nadoczodołowym. Była to

niewątpliwie istota

człowiekowata

, jednakŜe tak wybitnie

róŜniąca się od człowieka współczesnego, Ŝe uznano ją za

znacznie bardziej od niego pierwotną. Przyrodnicze ksiąŜki z

tego okresu pełne są artystycznych rekonstrukcji

ukazujących neandertalczyków jako istoty włochate i

ocięŜałe, niewiele róŜniące sie wyglądem od małp, o tępym

wyrazie twarzy.

Człowiek z

Neandertalu

praktykował pochówek rytualny

swych zmarłych. We

Francji

, w grocie

, w grocie La Chapelle

La Chapelle--aux

aux--

Saints

Saints odkryto płytki grób ze szkieletem w pozycji

odkryto płytki grób ze szkieletem w pozycji

embrionalnej, pokrytym czerwoną ochrą. Obok ciała

pozostawiono: narzędzia, kwiaty, jajka i mięso. Świadczy to

o początkach wiary w

Ŝycie pozagrobowe

i istnieniu praktyk

religijno

religijno--magicznych

magicznych

Rekonstrukcja wygl

neandertalskiej kobiety z
Neanderthal Museum, Mettman

Homo sapiens

Homo sapiens sapiens

Homo sapiens sapiens (człowiek rozumny,

(człowiek rozumny,

AMH = "anatomically modern humans"), to

nazwa stosowana do wszystkich późniejszych

form

form Homo

Homo, które zdecydowanie odbiegają

, które zdecydowanie odbiegają

od Homo erectus

Homo erectus -- ostatnio coraz częściej

ostatnio coraz częściej

zawęŜana tylko do ludzi anatomicznie

nowoczesnych, a więc Ŝyjących współcześnie

i ich niedawnych przodków, określanych w

Europie mianem kromaniończyków (od

francuskiego schroniska skalnego Abri Cro

francuskiego schroniska skalnego Abri Cro--

Magnon).

Homo sapiens

Homo sapiens róŜni się anatomicznie

róŜni się anatomicznie

Homo sapiens

Homo sapiens róŜni się anatomicznie

róŜni się anatomicznie

wykształceniem guzowatości bródkowej na

Ŝuchwie, cofniętą, pionową twarzoczaszką,

zanikiem wałów nadoczodołowych, wysoko

wysklepioną mózgoczaszką oraz delikatną

budową szkieletu i wyŜszym wzrostem. Jego

głównym atutem jest wysoko rozwinięty,

sprawny mózg (1200

sprawny mózg (1200--1500 cm3) i zdolność

1500 cm3) i zdolność

do artykułowanej mowy.

Człowiek cechuje się duŜą inteligencją i

wysokim stopniem rozwoju psychicznego,

posługuje się mową, podlega ciągłej ewolucji

kulturowej, której motorem jest zdolność

abstrakcyjnego myślenia i świadomego,

celowego podejmowania decyzji, a takŜe

rozwój pracy przy ciągłym doskonaleniu

narzędzi, co sprzyjało daleko idącemu

rozwojowi współŜycia w społeczeństwie.

Swoiste cechy gatunkowe człowieka

Pionowa postawa ciała i chód dwunoŜny (utrata chwytności

w stopach)

Esowate wygięcie kręgosłupa (amortyzujące wstrząsy)

Przesuniecie pod czaszkę otworu potylicznego

Przebudowa miednicy

Zmiany w biologii rozrodu: spowolnienie rozwoju

osobniczego (ontogenezy) oraz skrócenie ciąŜy

Delikatniejsze uzębienie

Delikatniejsze uzębienie –

– mniejsze szczeki o

mniejsze szczeki o

parabolicznym luku zębowym, mniej wydatne kły

śuchwa człowieka ma wyraźnie wykształconą bródkę

łuki brwiowe uległ zanikowi

Większy mózg

Redukcja owłosienia ciała

Większy wzrost

Porównanie człowieka ze

szympansem

Cecha

Człłowiek

owiek

Małłpy cz

py człłekokszta

ekokształłtne

tne

Postawa cia

Postawa ciałła

pionowa

nie pionowa

Poruszanie si

Poruszanie sięę

lokomocja dwuno

lokomocja dwunożżna

z u

z użżyciem ko

yciem koń

ńczyn górnych

czyn górnych

Owłłosienie cia

osienie ciałła

w wi

w więększo

kszośści zanik

ci zanikłło

silne

Czaszka

silnie rozwini

silnie rozwinięęta cz

ta część

ęść mózgowa

mózgowa

silnie rozwini

silnie rozwinięęta cz

ta część

ęść twarzowa

twarzowa

Uzęębienie

bienie

kłły nie wystaj

y nie wystająą poza lini

poza linięę zgryzu

zgryzu

kłły wystaj

y wystająą poza lini

poza linięę zgryzu

zgryzu

Kręęgos

gosłłup

esowato wygi

esowato wygięęty

łłukowato wygi

ukowato wygięęty

Klatka piersiowa

spłłaszczona grzbieto

aszczona grzbieto--brzusznie

brzusznie

walcowata lub sp

walcowata lub spłłaszczona bocznie

aszczona bocznie

Koń

ńczyna górna

czyna górna

znacznie wi

znacznie więększy zakres ruchów ni

kszy zakres ruchów niżż u ma

u małłp i

p i

istot

istot przedludzkich

przedludzkich

zakres ruchów mniejszy w zwi

zakres ruchów mniejszy w zwiąązku z rol

zku z roląą podporow

podporowąą

kciuk w pe

kciuk w pełłni przeciwstawny

ni przeciwstawny

kciuk nie w pe

kciuk nie w pełłni przeciwstawny

ni przeciwstawny

Koń

ńczyna dolna

czyna dolna

funkcja podporowa (trzy punkty podparcia, stopa niep

funkcja podporowa (trzy punkty podparcia, stopa niepłłaska), palce

aska), palce

skrócone, paluch nieprzeciwstawny

stopa zupe

stopa zupełłnie p

nie płłaska w zwi

aska w zwiąązku z funkcj

zku z funkcjąą chwytn

chwytnąą, palce d

, palce dłługie, paluch

ugie, paluch

przeciwstawny; ko

przeciwstawny; koń

ńczyna do

czyna dość

ść krótka

krótka

Miednica

szeroka, krótka;

szeroka, krótka; śśrodek ci

rodek cięż

ężko

kośści na ko

ci na kośści krzy

ci krzyżżowej

owej

niezbyt szeroka i d

niezbyt szeroka i dłłu

użższa;

sza; śśrodek ci

rodek cięż

ężko

kośści na ko

ci na kośści

ci łłonowej

onowej

Odżżywianie si

ywianie sięę

wszystko

wszystkożżemy

emy

zasadniczo ro

zasadniczo rośślino

linożżerne

erne

Rozwój osobniczy

dziecko jest d

dziecko jest dłługo ca

ugo całłkowicie zale

kowicie zależżne od rodziców

ne od rodziców

potomstwo uniezale

potomstwo uniezależżnia si

nia sięę stosunkowo szybko

stosunkowo szybko

Mózg

wspó

współłcze

cześśnie

nie śśrednio 1400 cm3, silnie rozwini

rednio 1400 cm3, silnie rozwinięęta kora mózgowa

ta kora mózgowa

u ma

u małłp cz

p człłekokszta

ekokształłtnych: ok. 400

tnych: ok. 400--500 cm3

500 cm3

mózg znacznie powi

mózg znacznie powięększa sw

ksza swąą wielko

wielkość

ść ju

jużż po urodzeniu

po urodzeniu

u doros

u dorosłłych mózg jest niewiele wi

ych mózg jest niewiele więększy ni

kszy niżż u nowo narodzonych

u nowo narodzonych

ośśrodek w

rodek węęchu zredukowany

chu zredukowany

ośśrodek w

rodek węęchu do

chu dość

ść dobrze rozwini

dobrze rozwinięęty

Mowa (j

Mowa (jęęzyk)

zyk)

istnieje

nie wyst

nie wystęępuje

puje

Obróbka narz

Obróbka narzęędzi

dzi

wyrób i przechowywanie narz

wyrób i przechowywanie narzęędzi, dostosowanych do zamierzonego

dzi, dostosowanych do zamierzonego

celu

na ogó

na ogółł nie wyst

nie wystęępuje (jako narz

puje (jako narzęędzia bywaj

dzia bywająą stosowane gotowe

stosowane gotowe

przedmioty)

Rasy i odmiany człowieka

Rasa czarna

Rasa czarna –

– negroidalna

negroidalna

–

Afrykańska

–

Autralijska

–

Melanezyjska

Biała

Biała –

– kaukazoidalna

kaukazoidalna

–

Europejska

–

Europejska

–

Induska

śółta

śółta –

– mongoidalna

mongoidalna

–

Azjatycka

–

Polinezyjska

–

Mikropolinezyjska

–

Amerykańskoindiańska

RASA

RASA BIAŁA (KAUKAZOIDALNA)

BIAŁA (KAUKAZOIDALNA)

Rasa

Umiejscowienie

geograficzne

Charakterystyka

Europejska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść Europy,

Europy,

zachodniej Azji i Afryki Pn.;

zachodniej Azji i Afryki Pn.;
obecnie tak

obecnie takżże nap

e napłływowa

ywowa

ludno

ludność

ść obu Ameryk, Australii,

obu Ameryk, Australii,

skóra ró

skóra różżowobiala lub

owobiala lub

żó

ółłtawobiala; w

tawobiala; włłosy proste

osy proste

lub kr

lub kręęcone, jasne lub

cone, jasne lub

ciemne; stosunkowo

ludno

ludność

ść obu Ameryk, Australii,

obu Ameryk, Australii,

Nowej Zelandii i Afryki Pd.

ciemne; stosunkowo

ciemne; stosunkowo
najsilniejszy zarost u

najsilniejszy zarost u
m

męż

ężczyzn;

czyzn;

nos w

nos wąąski,

ski, śśredniej wielko

redniej wielkośści

lub wysoki;

lub wysoki;
oczy niebieskie do

oczy niebieskie do
czarnych; silnie rze

czarnych; silnie rzeźźbiony

biony

profil twarzy; usta

profil twarzy; usta
stosunkowo w

stosunkowo wąąskie

skie

Induska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść Indii i

Indii i

Pakistanu

rysy twarzy jak rasy

rysy twarzy jak rasy
europejskiej, ale znacznie

europejskiej, ale znacznie
ciemniejszy (

ciemniejszy (żżó

ółłtobr

tobrąązowy)

zowy)

kolor skóry; oczy ciemne

ODMIANA

ÓŁTA

ODMIANA

ÓŁTA

(MONGOLOIDALNA)

Rasa

Umiejscowie

nie

geograficzne

Charakterystyka

Azjatycka

ludno

ludność

ść tubylcza Azji

tubylcza Azji

oprócz Indii i Bliskiego

oprócz Indii i Bliskiego
Wschodu

Wschodu

skóra

skóra żżó

ółłtawobiala lub br

tawobiala lub brąązowo

zowożżó

ółłta;

ta;

proste, ciemne, grube w

proste, ciemne, grube włłosy;

osy;

profil twarzy zwykle p

profil twarzy zwykle płłaski; cz

aski; częęsto

sto

gruba pod

gruba podśścióika t

cióika tłłuszczowa w pobli

uszczowa w pobliżżu

gruba pod

gruba podśścióika t

cióika tłłuszczowa w pobli

uszczowa w pobliżżu

powiek i wystaj

powiek i wystająących ko

cych kośści

policzkowych;

Polinezyjska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść wysp

wysp

Pacyfiku od N. Zelandii

Pacyfiku od N. Zelandii
do Hawajów

do Hawajów

skóra

skóra żżó

ółłtawa lub jasnobr

tawa lub jasnobrąązowa; wzrost

zowa; wzrost

stosunkowo wysoki; krótka g

stosunkowo wysoki; krótka głłowa; do

owa; dość

ść

szeroka twarz z szerokim nosem; oczy

szeroka twarz z szerokim nosem; oczy
zwykle ciemne; w

zwykle ciemne; włłosy proste b

osy proste bąąd

dźź

kręęcone, ciemne

cone, ciemne

Mikronezyjska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść wysp

wysp

zach. cz

zach. częś

ęści Pacyfiku, na

ci Pacyfiku, na

pn. od równika

skóra

skóra żżó

ółłtawobiala lub jasnobr

tawobiala lub jasnobrąązowa,

zowa,

wzrost raczej wysoki, g

wzrost raczej wysoki, głłowa

owa

stosunkowo d

stosunkowo dłługa

uga

Ameryka

Amerykań

ńsko

sko

india

indiań

ńska

ska

ludno

ludność

ść tubylcza obu

tubylcza obu

Ameryk (z wy

Ameryk (z wyłą

łączeniem

czeniem

Eskimosów)

ciep

ciepłło

ożżó

ółłty lub czerwonawy kolor skóry;

ty lub czerwonawy kolor skóry;

włłosy proste, na ogól ciemne

osy proste, na ogól ciemne

ODMIANA CZARNA

(NEGROIDALNA)

Rasa

Umiejscowienie

geograficzne

Charakterystyka

Afryka

Afrykań

ńska

ska

ludno

ludność

ść tubylcza na

tubylcza na

połłudnie od Sahary

udnie od Sahary

ciemna (ciemnobr

ciemna (ciemnobrąązowa do

zowa do

czarnej) skóra, we

czarnej) skóra, wełłniste czarne

niste czarne

włłosy, sk

osy, skąąpy zarost m

py zarost męż

ężczyzn,

czyzn,

szeroki i krótki nos o du

szeroki i krótki nos o dużżych

ych

nozdrzach; grube mi

nozdrzach; grube mięęsiste i

siste i

nozdrzach; grube mi

nozdrzach; grube mięęsiste i

siste i

wypuk

wypukłłe wargi, wyra

e wargi, wyraźźnie

nie

prognatyczny profil twarzy

prognatyczny profil twarzy
(szcz

(szczęęki wysuni

ki wysunięęte ku przodowi)

te ku przodowi)

Australijska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść Australii

Australii

skóra ciemnobr

skóra ciemnobrąązowa, w

zowa, włłosy

osy

ciemne, faliste lub k

ciemne, faliste lub kęędzierzawe,

dzierzawe,

silny zarost twarzy m

silny zarost twarzy męż

ężczyzn,

czyzn,

głłowa d

owa dłługa, szeroki nos,

uga, szeroki nos,

wyra

wyraźźny prognatyzm i masywne

ny prognatyzm i masywne

zęęby

Melanezyjska

rdzenna ludno

rdzenna ludność

ść wysp

wysp

Melanezji i N. Gwinei

skóra ciemnobr

skóra ciemnobrąązowa, szeroki

zowa, szeroki

nos, we

nos, wełłniste czarne w

niste czarne włłosy

osy